I ASK Methode & Handboek bij training Petra Katzenstein, Irith Koster
I ASK
Een uitgave van het Joods Historisch Museum, Amsterdam 2014
Hoe kan een museum openheid en genuanceerd denken in de samenleving versterken?
Een vernieuwende werkwijze voor rondleidingen en andere overdrachtsvormen
I
ASK Methode & Handboek bij training Petra Katzenstein, Irith Koster Met bijdragen van LĂŠontine Meijer-van Mensch Judith Whitlau Illustraties Cyprian Koscielniak
Inhoud Inleiding 9 Waarom I ASK? 13 Hoe werkt I ASK? 15 Vier basisvoorwaarden 15 Intentie 17 Attitude 19 Systeemblik 21 Kennis 23 Drie stappen bij de I ASK rondleiding 25 1 | Zichtbaar maken 25 2 | Overdragen 29 3 | Reflectie stimuleren 30 Wanneer welke stap? 32 Kop 32 Romp 32 Staart 33 Vijf vaardigheden 33 1 | Vragen stellen 34 2 | Actief luisteren 41 3 | Schakelen 43 4 | Laten ervaren 47 5 | Structureren 50 I ASK bij vooroordelen 53 I ASK zonder persoonlijke begeleiding 57 Effectmetingen 61 Implementatie 65 Voorbeeld van de museumvloer Judith Whitlau 69 De methode I ASK: museologische duiding 75 LĂŠontine Meijer-van Mensch Bijlagen 81 Bijlage 1 | Evaluatieformulier I ASK 82 Bijlage 2 | Intervisie 87 Bijlage 3 | Competentieprofiel I ASK rondleider 90 Aanbevolen literatuur 93 Colofon 95 Handboek | 9
10 | I ASK
Inleiding
Dit handboek ondersteunt het invoeren van de methode I ASK en het dagelijks werken ermee. I ASK is een praktische, herhaalbare methode waarmee musea hun bezoekers actief kunnen stimuleren om zich open te stellen voor nieuwe kennis, ervaringen en denkbeelden. Deze methode is tussen 2007 en 2014 in het Joods Historisch Museum (JHM) ontwikkeld, getest en volledig geĂŻmplementeerd. Dit proces is op gang gebracht om een begeleid bezoek aan een museum zo succesvol mogelijk te laten verlopen. Wat succes inhoudt, hangt af van de missie van het museum. Voor het JHM is dat: de bezoeker verlaat het museum met meer kennis, openheid en nuance in het denken. De ontwikkeling van I ASK in het JHM past in de algemene tendens om het vak van rondleider te professionaliseren en in de bredere ontwikkelingen op het gebied van de museologie. Meer hierover in de museologische duiding van LĂŠontine Meijer-van Mensch (pagina 75), die I ASK in een breder kader plaatst. Voor zover wij weten is dit handboek - de stapsgewijze beschrijving van een herhaalbare, praktische manier van werken en het rechtstreekse effect daarvan - enig in zijn soort. Het handboek staat niet op zich maar maakt deel uit van een implementatie- en trainingstraject. Het is de oefening die de kunst baart. De rondleider die met I ASK werkt is nieuwsgierig naar het referentiekader waarmee de bezoeker binnenkomt en laat dit merken. Met respect, niet oordelend en zonder zich boven de bezoekers te stellen, geeft de rondleider hen de ruimte om hun verwachtingen, bestaande ideeĂŤn en (voorbarige) oordelen te uiten. De positieve relatie die zo wordt gelegd met bezoekers is een vehikel voor de betekenisvolle interactie die zij vervolgens kunnen hebben.
Handboek | 11
Bezoekers voelen zich gekend en gehoord, en zullen des te meer bereidheid en enthousiasme tonen om zich verder te uiten, om te leren van de objecten, van elkaar en van de rondleider. Het resultaat is dat bezoekers zich gaan openstellen voor nieuwe manieren van kijken, ervaren en denken. Om dit te bewerkstelligen moet een rondleider niet alleen een goed verhaal kunnen vertellen bij datgene wat het museum presenteert, maar ook kunnen aansluiten bij wat er bij de bezoeker leeft. Het vraagt andere vaardigheden dan het puur overdragen van kennis, waarop de meeste rondleidingen gebaseerd zijn. Vaardigheden als vragen stellen, luisteren en inspelen op wat je hoort, schakelen tussen de verschillende lagen van communicatie en binnen die dynamiek de structuur bewaken zijn essentieel. Dit vraagt van de rondleider veel flexibiliteit, waardoor, paradoxaal, juist houvast en kaders nodig zijn. Dat is wat I ASK biedt. I ASK is een afkorting van de vier basisvoorwaarden voor het werken met de methode (Intentie, Attitude, Systeemblik en Kennis: zie Hoe werkt I ASK?, p. 15). I ASK in de letterlijke betekenis van Ik vraag, staat symbool voor de methode en is zowel van toepassing op de bezoeker als op de rondleider. Vragen en openstaan is wat I ASK beoogt te versterken: op microniveau binnen musea, een bijdrage leverend aan een wereld waarin mensen elkaar beter verstaan. I ASK is bij uitstek geschikt voor toepassing in museale rondleidingen en educatieve programma’s waarbij sprake is van een persoonlijke ontmoeting met de bezoeker. Voor het gemak spreken we in dit handboek over de rondleider en rondleidingen, maar de methode en de onderliggende ideeën kunnen ook worden gebruikt bij tentoonstellingen, in educatieve programma’s en bij het schrijven van (tentoonstellings)teksten en publieksbegeleidend materiaal. Verder omvat de methode een competentieprofiel en evaluatiemethodiek voor rondleiders, die kunnen worden ingezet bij het aannemen van nieuwe rondleiders en bij het proces van verdere professionalisering. De systematiek van evalueren biedt houvast aan museummedewerkers en rondleiders en versterkt, indien zorgvuldig toegepast, een continu leerproces. Omwille van de leesbaarheid spreken wij over ‘hij’, waar wij hij/zij bedoelen. Werken met I ASK is een spannende onderneming. Het implementatieproces vraagt om een bereidheid de ‘bekende weg’ los te laten. Ook (zeer) ervaren rondleiders zullen zich kwetsbaar moeten opstellen, zowel in het leerproces als
12 | I ASK
tijdens het werken met groepen. Werken met I ASK doet een beroep op zoveel méér dan alle vaardigheden die nodig zijn voor het geven van een ‘traditionele’ rondleiding. Onze ervaring is dat het de moeite waard is. Tijdens het proces van implementatie krijgt een museum de kans te onderzoeken waar het voor wil staan. De inspanningen van de rondleiders, de afdeling Educatie, de tijd en het geld die ermee gemoeid zijn, werpen hun vruchten af. Zowel bezoekers als rondleiders, begeleiders en stafleden ervaren de methode als waardevol. Wij delen dit succes graag met anderen, omdat we merken dat I ASK bruikbaar is in veel musea. Aan een aantal rondleiders van Museum Boijmans van Beuningen te Rotterdam en het Rijksmuseum te Amsterdam, hebben wij een training gegeven die een deel van de methode betrof. Naar aanleiding van deze ervaringen hebben wij waardevolle informatie aan de opzet kunnen toevoegen. Het museum Catharijneconvent te Utrecht is na het JHM als eerste museum getraind in de volledige methode. In dit handboek geven wij inzicht in de methode en een overzicht van wat er nodig is om de methode uit te oefenen. Wij laten bezoekers en rondleiders aan het woord over hun ervaringen ermee op de museumvloer. We wensen ieder die dit bijzondere proces aan wil gaan veel voldoening en succes!
Handboek | 13
14 | I ASK
Waarom I ASK?
Waartoe zijn musea op aarde? Wij geloven dat ze het als een kerntaak kunnen beschouwen om bezoekers uit te nodigen zich open te stellen. I ASK is ontwikkeld om ze hierbij een actieve rol te laten spelen. Musea zijn namelijk bij uitstek plekken waar een ontmoeting plaatsvindt tussen het bekende en het onbekende, het geaccepteerde en het minder geaccepteerde. Bezoekers komen nu eenmaal binnen met denkbeelden over wat mooi is, of knap, en soms over wat goed is of fout, en waar en onwaar. Ze hebben bepaalde verwachtingen en overtuigingen. Maar wanneer ze zich openstellen voor wat het museum te bieden heeft, kunnen ze plots genieten van iets dat ze nog niet kenden. Of juist een bemind schilderij op een hele nieuwe manier ervaren. Of geïnteresseerd raken in een voor hen onbekende cultuur. Vaststaande overtuigingen kunnen ter discussie worden gesteld en genuanceerd. In een museum kan het referentiekader van bezoekers worden verdiept én opgerekt. Openheid is niet alleen een doel op zichzelf, maar ook een belangrijke voorwaarde om te leren. Bezoekers die openstaan voor de schatten van kennis die musea in zich dragen, leren en onthouden meer. De interesse en nieuwsgierigheid die in een museum geprikkeld wordt, zet vervolgens aan tot méér leren. Zo kan de opgedane kennis ook na het museumbezoek ertoe bijdragen dat de bezoeker (actuele) gebeurtenissen en fenomenen beter begrijpt en in een context plaatst. Het leren versterkt zo de nuance in het denken en daarmee weer de openheid. Onder leren verstaan wij niet alleen het opdoen van kennis maar ook van nieuwe ervaringen, in contact met de collectie. Openheid vergroot de kans dat bezoekers zich laten raken door de schoonheid van een object of de imposante architectuur van een ruimte. Een museumbezoek kan zo nieuwe kleuren en schakeringen toevoegen aan iemands bestaande palet van ervaringen en zijn leven verrijken.
Handboek | 15
Wanneer musea openheid versterken wordt het nieuwe en het onbekende toegankelijker, meer geaccepteerd en soms omarmd. Dit bevordert het vermogen de eigen denkbeelden nader te beschouwen en (voorbarige) oordelen ter discussie te stellen, aan te vullen en te nuanceren. Wij geloven dat musea zo een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan meer nuances in het denken en daarmee aan tolerantie in de samenleving als geheel.
16 | I ASK
Hoe werkt I ASK?
I ASK biedt een methode die het gehele proces van het rondleiden bestrijkt. I ASK begint met het ‘zijn’: vier basisvoorwaarden die aanwezig moeten zijn in de persoon van de rondleider. Deze basisvoorwaarden zijn niet direct zichtbaar, maar des te meer merkbaar in het contact met de rondleider. De impact ervan op de dynamiek en de sfeer tijdens de rondleiding is groot. Vervolgens beschrijft de methode het ‘doen’: de drie stappen die de rondleider tijdens de rondleiding doorloopt. Ten slotte komt het ‘hoe’ aan bod: vijf vaardigheden die de rondleider daarbij toepast. I ASK bestaat dus uit de volgende elementen: 1 | Vier basisvoorwaarden (het ‘zijn’) in de persoon van de rondleider: Intentie, Attitude, Systeemblik, Kennis. 2 | Drie stappen die de rondleider systematisch volgt tijdens de rondleiding (het ‘doen’): Zichtbaar maken, Overdragen, Reflectie stimuleren. 3 | Vijf essentiële vaardigheden die de rondleider daarbij toepast (het ‘hoe’): Vragen stellen, Actief luisteren, Laten ervaren, Schakelen, Structureren.
1| Vier basisvoorwaarden De basisvoorwaarden (Intentie, Attitude, Systeemblik en Kennis) vormen samen: I ASK. Deze term vormt tegelijk de essentie van wat de methode beoogt: met elkaar in dialoog zijn, wederzijds vragen mogen en durven stellen en accepteren dat er meerdere waarheden naast elkaar kunnen bestaan. De I ASK rondleider is een bijzonder persoon. Hij is expert en onwetende tegelijk, leraar en leerling, een goed verteller en een goed luisteraar. Elk van de genoemde basisvoorwaarden is wezenlijk, want als er één ontbreekt wordt I ASK een moeizame onderneming.
Handboek | 17
I De I ASK rondleider heeft de bewuste wil om openheid te versterken bij de bezoekers Het is mijn doel om echt contact te maken met mijn groep. Ik doe dit door te laten zien dat ik opensta voor wie ze zijn en weerstand hoort daar soms bij. Op deze manier hoop ik dat de groep zich beter op zijn gemak zal voelen en open gaat staan voor wat het museum te bieden heeft. Dit helpt bijna altijd, ook als ik zelf soms niet goed in mijn vel zit. Rondleider
Iedere rondleider wil iets bij de bezoekers bereiken. Deze wil wordt gevoed door de persoonlijke drijfveren van de rondleider om dit werk te doen. Het is mogelijk dat hij zich daar maar ten dele van bewust is. Bewust of onbewust, zijn drijfveren bepalen de aanpak die hij kiest en de manier waarop hij zelf het succes van de rondleiding evalueert. Een rondleider die primair gedreven wordt door de wens anderen te vermaken zal tevreden zijn wanneer er tijdens de rondleiding gelachen wordt en bezoekers opgewekt het museum verlaten. Een rondleider die voornamelijk kennis wil overbrengen, zal een rondleiding waarin veel wetenswaardigheden de revue passeren zien als een succes. Een rondleider met de I ASK intentie om openheid te versterken zal tevreden zijn wanneer bezoekers verwoorden hoe ze zich bewust zijn geworden van hun eigen denkbeelden, wat ze hebben geleerd en ervaren en op welke wijze ze aan het denken zijn gezet. Openheid versterken hoeft niet de énige intentie van een I ASK rondleider te zijn. Hij kan bijvoorbeeld óók de bezoekers willen boeien en vermaken. Sommige intenties kunnen de intentie van I ASK wel overschaduwen. Zo kan een rondleider te eenzijdig gedreven worden door de wens kennis over te dragen. Daardoor zal hij geneigd zijn de interactie aan de kant te schuiven en te
Handboek | 19
gaan ‘zenden’. De vragen die hij stelt gaan alleen over kennis: hij is op zoek naar specifieke antwoorden en doet niet zijn best aansluiting te vinden bij de belevingswereld van de bezoeker. Hierdoor blijft onzichtbaar met welke beelden mensen binnenkwamen en hoe ze weer weggaan. Een groep die afhaakt bij veel eenzijdige informatie van de rondleider zal door deze rondleider wellicht als lastig of ongeïnteresseerd worden ervaren. Een andere intentie die I ASK in de weg kan zitten is het willen overtuigen van de bezoeker. Bijvoorbeeld wanneer een rondleider graag zijn liefde voor een bepaalde kunstvorm wil overbrengen. Hij geeft dan onbewust geen ruimte aan andere denkbeelden en ervaringen. Soms schiet een rondleider zelfs in de verdediging wanneer een conflicterende beleving wordt verwoord. Aan het eind van de rondleiding kunnen sommige mensen uit de groep zich niet gehoord voelen en juist minder openstaan voor nieuwe kennis, ervaringen en denkbeelden. De intentie van de rondleider bestaat uiteraard niet in een vacuüm. Hij moet zich realiseren dat ook de bezoeker met een bepaalde intentie het museum betreedt. Een op de bezoeker gerichte rondleider zal deze intentie naar boven halen door te vragen naar verwachtingen en daar vervolgens bij aansluiten. Verder maakt de rondleider deel uit van een groter verband: veelal de afdeling Educatie en het museum als geheel. Wanneer de persoonlijke intentie van de rondleider overeenkomt met de intentie (missie) van het museum en de rol die Educatie daarin wil spelen, is het effect van I ASK het grootst. De methode kan dan worden ingezet om de missie van het museum te realiseren in het contact met de bezoeker.
20 | I ASK
A De I ASK rondleider heeft een open, warme en positieve houding ten opzichte van de groep De rondleider had een open houding, waarbij nieuwsgierigheid het middel was om ruimte en respect te creëren voor de verschillende meningen die er in de groep leefden. Rondleider in opleiding
Hiermee schept de rondleider de veilige sfeer die nodig is, willen mensen zich kunnen blootgeven en uitspreken. De I ASK rondleider creëert tevens een klimaat van openheid en respect voor verschillen. De attitude van de I ASK rondleider staat zo model voor de attitude die hij bij de groep hoopt te inspireren. Door andermans opvatting niet bij voorbaat te veroordelen nodigt hij bezoekers uit zelf ook ruimte te bieden aan verschillende belevingen en meerdere waarheden. Dit betekent dat hij het uiten van meningen stimuleert en tegenstrijdige ideeën verwelkomt. Ook wanneer de groep iets verwoordt dat in zijn ogen ‘onjuist’ is. Sterker nog, de I ASK rondleider ziet dit als een compliment voor het open karakter van de rondleiding en als een gouden kans om nieuwsgierig te zijn naar het referentiekader van de groep. Dit vraagt om moed, omdat het voor een rondleider soms gemakkelijker is zich te beperken tot de expert-rol dan om een open gesprek aan te gaan over tegenstrijdige zienswijzen. Bijvoorbeeld: wanneer een bezoeker zegt dat moderne kunst kinderspel is, kan de I ASK rondleider dit zien als een mooie gelegenheid om te onderzoeken welke denkbeelden leven bij de groep over wat een schilderij tot kunst maakt. Door ruimte te geven en mensen niet in een hokje te plaatsen, blijft contact mogelijk. Wanneer de rondleider een groep bestempelt als ‘lastig’ of ‘oppervlakkig’, zal dit beeld zichzelf waarschijnlijk bewijzen. Bezoekers pikken dergelijke
Handboek | 21
oordelen, die de rondleider veelal non-verbaal toont, vaak haarfijn op. Het is in de praktijk niet altijd makkelijk om een open en positieve houding te bewaren. Wat de I ASK rondleider hierbij kan helpen is irritatie bij zichzelf te herkennen en deze te zien als een signaal dat het nodig is het contact met de groep de versterken en nieuwsgierig te zijn naar wat deze groep beweegt. Door zijn ontspannen en open houding, humor en taalgebruik vond ik dat de rondleider heel goed aansloot bij de leerlingen. Rondleider in opleiding
S
De I ASK rondleider is er voor de groep en houdt daarom continu een ’zachte focus’ op de groep als geheel – het ‘systeem’ In een groep zijn er altijd mensen die meer aandacht vragen dan de anderen. Soms neemt één persoon het zelfs helemaal over. Door de systeemblik weet ik hoe ik de hele groep erbij kan blijven betrekken zonder dat iemand zich tekortgedaan voelt. Rondleider
Een bezoekersgroep vormt een complex samenspel van persoonlijkheden, met verschillende meningen, belangen en interesses. De groep kan worden vergeleken met een orkest dat bestaat uit vele verschillende muzikanten, die ieder een eigen geluid laten horen maar ook samen één geheel vormen, met een eigen klank en dynamiek. Zoals een dirigent het orkest als geheel leidt, zo werkt de rondleider met de groep. De systeemblik helpt de rondleider om zich niet te sterk te richten op één bezoeker en om het onderlinge samenspel tussen de verschillende groepsleden zo goed mogelijk te benutten. Zo mag hij, als er een interessant gesprek ontstaat met een individu, niet het contact met de rest van de groep verliezen. Hij kan bijvoorbeeld ingaan op de
Handboek | 23
beleving van deze bezoeker en intussen de hele groep in het vizier houden door anderen te vragen wat zij herkennen. Bezoekers leren zo van elkaar, zelfs als zij zelf niets inbrengen. Door ruimte te bieden aan zoveel mogelijk stemmen (inclusief die van de rondleider zelf) kan de groep als geheel leren en zijn referentiekader oprekken. De rondleider benut daarmee voor de methode het hele ‘systeem’ van de groep. Een ander, wat abstracter, aspect van de systeemblik is het besef bij de rondleider dat elke groep een afspiegeling is van een groter geheel. Wat een individuele bezoeker verwoordt, wordt vaak door meer mensen zo gezien of ervaren. Een populaire mening in de groep is veelal ook een populaire mening in (een deel van) de samenleving. Gemarginaliseerde stemmen in de samenleving zullen ook tijdens de rondleiding minder snel opklinken. Zo kan een bezoeker aarzelen om te zeggen dat hij eigenlijk niet snapt wat er nou zo bijzonder is aan een bepaalde kunstvorm. Door ook aan deze stem ruimte te bieden, kan de rondleider zichtbaar maken wat er bij meer mensen (binnen of buiten de groep) leeft, waarna deze mening verder kan worden onderzocht. De rondleider doet dus, door de dynamiek van stemmen in de groep te laten horen, tegelijk recht aan de dynamiek van stemmen in de samenleving, om er vervolgens invloed op te kunnen uitoefenen. Het is belangrijk dat de I ASK rondleider zich hiervan bewust is. Het besef bezig te zijn met iets dat groter is dan het overdragen van kennis aan een groep mensen, kan een belangrijke bron van inspiratie zijn voor de rondleider.
De I ASK rondleider beschikt over een groot reservoir van relevante kennis en verhalen, die hij op een flexibele wijze kan inzetten I ASK doet een groter beroep op parate kennis dan een traditionele rondleiding, omdat de I ASK rondleider daarmee moet kunnen spelen. Door een grondige
Handboek | 25
kennis van de collectie en de verhalen die daarbij horen is de kans groter dat de rondleider kan aansluiten bij wat er in een groep opkomt. Zo kan het voorkomen dat een object uit de collectie goed aansluit bij een bepaalde interesse die de rondleider heeft losgemaakt . Het is dan van belang dat hij de kennis paraat heeft om dit object in de route op te nemen. De rondleider beschikte over een indrukwekkende en inspirerende hoeveelheid relevante kennis en verhalen, die ze ook heel efficiënt inzette. Rondleider in opleiding
2 | Drie stappen bij de I ASK rondleiding Een I ASK rondleider maakt zichtbaar wat bezoekers weten, ervaren en denken, nodigt hen vervolgens uit daar nieuwe informatie en ervaringen aan toe te voegen en vraagt hen hierop te reflecteren. Een rondleider slaagt hierin wanneer hij gedurende de hele rondleiding aan de basisvoorwaarden voldoet én wanneer hij bepaalde stappen doorloopt. Dit is het ‘doen’ van de methode. Deze stappen noemen we Zichtbaar maken, Overdragen, Reflectie stimuleren.
1 | Zichtbaar maken
Alle museumbezoekers, hoe jong ook, zijn mensen met ervaringen. Ze hebben gedachten en meningen gevormd en kennis vergaard. Ze komen binnen met bewuste of onbewuste verwachtingen en emoties die hierop gebaseerd zijn. Bij een I ASK rondleiding wordt zichtbaar gemaakt wat er leeft in de groep. Hierdoor wordt de groep zich daarvan bewust; voor de rondleider is dit een leidraad voor het vervolg van de rondleiding.
Handboek | 27
Zichtbaar maken doet de rondleider door vragen te stellen, te luisteren, dóór te vragen en stiltes te laten vallen. Een rondleider kan bijvoorbeeld vragen wat de groep graag wil zien of waar men aan denkt bij de naam van het museum. Door de interesses van de groep bloot te leggen kan de rondleider aansluiting vinden en behouden bij de groep. In een museum zijn de objecten hét middel om denkbeelden, emoties, ideeën en vragen naar boven te halen die leven bij de bezoekers. Zo kan de rondleider hen vragen wat een object bij ze oproept, waar het ze aan doet denken en wat ze erover willen weten. Sommige objecten hebben bij uitstek de potentie om meningen boven water te krijgen doordat ze sterke reacties uitlokken. Op deze manier is het mogelijk om via objecten zichtbaar te maken hoe bezoekers kijken naar de wereld om zich heen. We hadden helemaal geen zin om naar een museum te gaan. We wilden liever naar de McDonald’s. De rondleider vroeg naar onze verwachtingen en iemand riep: dat we snel klaar zijn! De rondleider bleef heel vriendelijk en vroeg wat we na het museumbezoek het liefst wilden doen. Naar de McDonald’s riepen we toen! Ze zei dat ze zich aan de tijd zou houden en haar best zou doen niet uit te lopen. Daarna vroeg ze of we wel eens van de McDavid’s hadden gehoord. Dat bleek een soort joodse McDonald’s. In een keukentje in het museum heeft ze ons uitgelegd hoe dat zat. Wanneer iets koosjer is en wanneer niet. Welke burgers wel en welke niet koosjer zijn. Dat was eigenlijk heel leuk. Later in de McDonald’s riep iemand dat er toch ook een McAchmed’s moest komen voor de halal eters. Leerling VO
Basisschoolleerlingen komen vaak binnen met het idee dat ze in het museum van de Nachtwacht zijn. Als ik vraag naar hun verwachtingen is het bijna altijd: de Nachtwacht! Dat ze vervolgens wapens, poppenhuizen en de echte pigmenten waar de schilderijen van zijn gemaakt gaan bekijken, verwachten ze niet. Het is mooi om te zien en terug te horen hoe verbaasd en overweldigd ze zijn. Het is nu niet meer alleen het museum van de Nachtwacht. Rondleider
28 | I ASK
De rondleider nam aan het begin van zijn rondleiding ruim de tijd om de kennis, ideeĂŤn en verwachtingen van de groep naar boven te halen. Dat werkte echt en bleek een goede voorbereiding, want de deelnemers stelden zich open voor wat ze in het museum zouden gaan zien. Rondleider in opleiding
2 | Overdragen
Nadat de rondleider het referentiekader van de groep zichtbaar heeft gemaakt, kan hij daarop aansluiten door nieuwe informatie te geven en de bezoekers nieuwe ervaringen op te laten doen. Beide zien wij als vormen van overdracht. In een museum worden hiervoor objecten gebruikt. Zij dragen verhalen in zich die de rondleider kan verwoorden en ze kunnen een bepaalde beleving en ervaring oproepen. Ook gebouwen dragen verhalen in zich. Audiovisuele middelen vormen een aanvulling hierop. Op basis van wat er zichtbaar is geworden, maakt de rondleider een zorgvuldige keuze van de objecten die hij wil laten zien. De keuze is dus dynamisch, in dienst van het I ASK proces. De kennis en de verhalen die overgedragen worden sluiten aan bij wat er is opgekomen aan verwachtingen, vragen en meningen. Het is van belang dat de rondleider een object context geeft, zodat mensen zich bewust worden van achtergronden die niet zichtbaar zijn. Deze vormen een aanvulling op wat ze zelf denken, ervaren en voelen bij het object. Dit levert veelal een verdieping op. In sommige situaties kan hiermee het referentiekader van de bezoekers worden opgerekt, bijvoorbeeld wanneer de kennis die wordt overgebracht contrasteert met eerdere kennis, ervaringen en denkbeelden. Ook kan de overdracht zich richten op het verklaren van bestaande denkbeelden in de samenleving door uit te leggen hoe ze tot stand zijn gekomen. Dit alles nodigt de bezoeker uit zijn beelden te onderzoeken en mogelijk aan te vullen en te nuanc
Handboek | 31
I ASK
Hoe bereik je als museum op een respectvolle manier dat bezoekers zich openstellen voor wat nieuw is, onbekend en soms in strijd met hun opvattingen? Hoe stimuleer je dat bezoekers met een bredere kijk op de wereld het museum verlaten en zelfs bereid zijn mogelijke voorbarige oordelen te nuanceren? Dit handboek beschrijft een nieuwe methode om deze doelstellingen te bereiken: I ASK. Het ondersteunt de training die deel uitmaakt van het implementatietraject en dient ook als naslagwerk. In de methode I ASK staan de bezoekers met hun meegebrachte context en opvattingen centraal. Het museum kan zo een werkelijk platform worden voor dialoog en contrasterende meningen. I ASK biedt daarvoor een realistische en gefaseerde methode en vormt daarmee een wezenlijke stap in de omzetting van innovatieve theoretische inzichten naar een per definitie weerbarstige praktijk. Een en ander vergt van de I ASK rondleider verschillende soorten competenties. De methode helpt deze competenties te ontwikkelen. I ASK komt als methode intrinsiek voort uit de medewerkers van het museum. Ik hoop dat ze nationaal maar ook internationaal veel navolging krijgt. Léontine Meijer-van Mensch, Museum Europäischer Kulturen, Berlijn
Deze aanpak voor rondleiden in musea richt zich op de dialoog met het publiek. Die dialoog vormt niet alleen de basis voor betekenisvolle kennisoverdracht, maar ook voor nuancering van bestaande denkpatronen. Catrien Schreuder, Museum Boijmans Van Beuningen
Zowel de rondleiders die deelnamen aan de pilot als ikzelf hebben de tools die door de training aangereikt zijn om contact te maken en te houden met de groep als erg waardevol ervaren. Noortje Bijvoets, Rijksmuseum