Betoog- en artikelenboekje Yuverta Helmond

Beschouwend en betogend artikel Schrijfvaardigheid van mindmap naar eindversie

24-5-2022 Yuverta Helmond Voeding en Leefstijl / Dier en Gedrag / Paraveterinair Studenten VL41A/VL41B/DG31/ PV42/ VL42 Mvomieke

0

Inhoudsopgave Sportvoorzieningen voor jongeren Hebben jonge kinderen met overgewicht een mindere goede gezondheid?

Wel of niet vegetariër worden?

Roken Bestrijdingsmiddelen in de landbouw Je ongezonde leefstijl veranderen Waarom voorlichting over alcohol?

Mentale gezondheid van jongeren. Wat heeft corona voor invloed op de mentale gezondheid van jongeren?

Ongezond leven Ongezonde leefstijl Hondentraining Zijn transvetten echt zo schadelijk?

Nederland leeft ongezond!

Leven we gezond?

Is de Schijf van Vijf goed voor een dieet?

Huisvesting varkens Zijn lightproducten wel gezond?

Verschillende manieren van koeien melken Overgewicht en overheid Schijf van Vijf Een hond adopteren Bewegen onder werktijd De schoolkantine is een voorbeeld voor de studenten Gezonde leefstijl en bewegen Smartwatch herkent hartstilstand en slaat alarm De schoolkantine van het voortgezet onderwijs moet gezonder Dierentuinen actueel Dierenhandel Stierenvechten en het welzijn van de stieren Is een korte snuit bij honden ongezond?

Zal de Engelse buldog uitsterven?

Dolfijnen in gevangenschap Verkoop van kortsnuitige honden Geen bit is (g)een gemis Netpythons, geschikt als huisdier?

Konijnen als huisdier Showdolfijnen in Nederland Konijnenflat Gebruik van proefdieren verbieden?

Bitten op een wedstrijd Save the bees Welzijn van dolfijnen in gevangenschap Gebruik wilde dieren Waarom volkorenbrood populair is De wrede wereld van de paardensport Gedrag van geiten Paardrijden, is dat wel een goed idee?

Gespannen scholieren Thuisopdracht schrijven van een beschouwing Bouwplan-schrijfplan beschouwing Peerfeedbackformulier Thuisopdracht schrijven van een betoog

2 3 4 5 6 8 9 10 11 11 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 46 48 49 50 51 52 53 54 55 56

Tekeningen: Anneke Derksen, Chris, Karin Koster, Mieke van Os

1

Sportvoorzieningen voor jongeren Zijn sportvoorzieningen toegankelijk voor alle jongeren?

Bewegen en actief bezig zijn is belangrijk voor de ontwikkeling van alle jongeren. Toch is dit niet voor iedereen vanzelfsprekend, want wat nu als je ouders niet genoeg geld hebben om je in te schrijven voor een sportclub en alles wat daarbij komt kijken zoals sportkleren of dat je geen vervoer hebt om naar een sportclub toe te gaan?

Wat zeggen de cijfers?

Er zijn wel jongeren die sporten. Van alle jongeren in Nederland sport al 80% en dat is best veel, maar 56% van die jongeren houdt zich ook echt aan de beweegrichtlijnen, dus minimaal 1 uur sporten. 20% van alle kinderen sport dus niet. 1 op de 12 kinderen groeit op in een huishouden met een laag inkomen en heeft dus ook het geld niet om te kunnen sporten, die horen dus bij die 20%. Sommige kinderen willen dus helemaal niet bij die 20% horen, maar hebben geen andere keus. 1 Wat zijn nou de nadelen hiervan?

Door corona is er best bewegingsarmoede onder jongeren. Veel jongeren zijn ook hun motivatie om te gaan sporten verloren en zitten veel thuis. De jongeren die geen geld hebben voor het sporten hebben ook last van bewegingsarmoede. De meesten hiervan willen het dus eigenlijk wel, maar kunnen het dus niet en verliezen zo dus hun motivatie. Ook hebben veel jongeren last van obesitas en als je niet de mogelijkheid hebt om te kunnen sporten, blijft dit probleem dus best wel groot. 23 Wat gaat er al wel goed?

Er is al wel veel aandacht voor, want veel mensen weten dat het een probleem is. Er gaat namelijk per jaar al 85 miljoen euro uit naar gezinnen voor armoedebestrijding voor jongeren. Dit geld kunnen ze dan gebruiken om bijvoorbeeld op een sport te gaan en sportkleren te gaan kopen. Gemeentes zetten zich ook al in voor dit probleem. Zo'n 93% van alle gemeentes hebben al voorzieningen voor jongeren, zodat ze kunnen sporten en bewegen. 4 Maar wat vind jij nou?

Zijn sportvoorzieningen nou toegankelijk voor jongeren? Deze zijn al wel toegankelijk voor jongeren, maar nog niet genoeg. Wat al wel fijn is, is dat er wel veel aandacht naartoe gaat, omdat mensen gaan inzien dat jongeren moeten bewegen. Toch blijft dit een onderwerp waar nog veel aan kan gebeuren voor zowel de jongeren als voor de ouders.

Wat vind jij hiervan? Vind je dat sportvoorzieningen toegankelijk zijn voor jongeren?

Mackenzy

1

Jongeren zelf aan het woord over sportdeelname - Kenniscentrum Sport en Bewegen Maak jeugd gratis lid van sportclubs | Opinie - Dagblad van het Noorden (dvhn.nl) Overzichtsartikel: jongeren binden en behouden bij sport – Allesoversport.nl 4 Jongeren zelf aan het woord over sportdeelname - Kenniscentrum Sport en Bewegen 2 3

2

Hebben jonge kinderen met overgewicht een mindere goede gezondheid?

In Nederland zijn er steeds meer jonge kinderen die last hebben van overgewicht. Dit zie je zelf ook wel als je op straat loopt of als je een supermarkt in loopt. Wat kopen jonge kinderen denk je eerder: een zak chips of een gezond broodje, ik weet het antwoord wel. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 15 procent van de jonge kinderen overgewicht heeft. Stel je voor, je zit in een klas van 20 leerlingen, dan hebben er 3 leerlingen overgewicht. Ze kunnen veel klachten ervaren op het gebied van gezondheid. Welke klachten zijn dit eigenlijk en hoe erg zijn deze?

Hartproblemen Elk jaar wordt het probleem alleen maar groter. Volgens de Hartstichting hebben jonge kinderen die op die leeftijden al overgewicht hebben een hele grote kans op allerlei gezondheidsproblemen. Denk hierbij aan een vergrote kans op harten vaatziektes of een verhoogde bloeddruk. Hier hebben ze op deze leeftijd nog niet heel veel last van, maar als dit heel hun leven doorgaat, dan zullen ze hier later zeker last van krijgen5.

Voedingstoffen De juiste voeding speelt natuurlijk een belangrijke rol bij het overgewicht van kinderen6. De meeste kinderen eten liever een lekker snoepje dan een appel. De ouders hebben hier een hele belangrijke rol in, zij moeten er een beetje op letten dat de kinderen gevarieerd eten en niet stiekem iets anders pakken. Het gevarieerd eten is vooral belangrijk; ze moeten van alle voedingstoffen voldoende binnenkrijgen en niet van één specifieke heel veel of heel weinig. Als dit op jonge leeftijd al niet gebeurt, dan kunnen er grote problemen ontstaan voor hun gezondheid. Denk hierbij bijvoorbeeld aan concentratieproblemen of een verminderde weerstand.

Bewegen en buitenspelen Vroeger was buitenspelen natuurlijk een logische keuze, tegenwoordig is dat wel anders. Sommige kinderen komen nog maar amper buiten en bewegen daardoor veel te weinig. Het advies is om elke dag minimaal 1 uur matig of intensief te bewegen. Ik kan je nu al even iets zeggen, een groot deel van de kinderen haalt dit niet meer. Ze zitten liever binnen achter de IPad of hun telefoon. Dit kan grote gevolgen hebben, want te weinig bewegen kan ervoor zorgen dat ze overgewicht ontwikkelen en hierdoor te zwaar worden. De gevolgen kunnen zijn dat ze gewrichtsklachten ontwikkelen of een slechte conditie. Dit kan op latere leeftijd ook nog grote gevolgen hebben, ze zullen hier heel hun leven last van krijgen. 7 Conclusie Als we even terug gaan kijken naar de vraag die we aan het beantwoorden zijn, dan kan iedereen hier zelf wel een antwoord op geven. Volgens de Hartstichting is het hebben van overgewicht inderdaad nadelig voor de gezondheid.

Verder vindt het Voedingscentrum het juist het belangrijkste dat er vooral gezond en gevarieerd gegeten wordt. Als laatste vindt A.S.R Vitality vooral het bewegen belangrijk, zij zeggen ‘’Zonder beweging is je lichaam niet blij.’’

Thomas -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5

Lees alles over overgewicht | Hartstichting Overgewicht bij kinderen: oorzaken en gevolgen | Gezondheidsplein 7 Waarom is bewegen belangrijk voor kinderen? | a.s.r. Vitality | Blogs | a.s.r. (asr.nl) 6

3

Wel of niet vegetariër worden?

Dierenleed, het klimaat, de natuur, je gezondheid. Genoeg redenen om geen vlees meer te eten. Tegenwoordig is zelfs voor veel mensen een maaltijd zónder een beest pas echt een feest. Echter, is een volledig vegetarisch voedingspatroon wel gezond? Is het ook wel echt zo goed voor de wereld?

Wat houdt vegetariër zijn in?

Als je vegetariër bent, eet je vegetarische voeding. Vegetarische voeding is voeding waar niets in zit van het gedode dier. Dit betekent dat er geen vlees, vis, insecten of gevogelte in zit. Je eet dan dus nog wel zuivel en eieren.

Voordelen vegetarisch eten Als je eet volgens een vegetarisch voedingspatroon, dan heeft dat ook zeker voordelen. We hebben daarom drie belangrijke voordelen even voor jou op een rijtje gezet. 1 1. Bijdragen aan een beter milieu. Voor de productie van vlees is namelijk veel water en energie nodig. Daarnaast levert de productie veel CO2- uitstoot op, wat schadelijk is voor het milieu.

2. Verkleint het risico op hart- en vaatziekten, Parkinson en Alzheimer.

3. Bijdragen aan een beter dierenwelzijn.

Nadelen vegetarisch eten Als we het over vegetarisch eten hebben, hoor je vaak allerlei voordelen. Er bestaan ook zeker nadelen en deze mag je niet vergeten. Ook hierbij hebben we drie belangrijke nadelen op een rijtje gezet. 2, 3 1. Risico op tekorten aan voedingsstoffen en vitamines. Deze tekorten kunnen veel problemen veroorzaken. Zo vergroot het bijvoorbeeld de kans op bloedarmoede en kan het geheugenverlies/concentratieproblemen geven.

2. Bij andere mensen gaan eten, kan leiden tot sociale ongemakken. Dit kan als vervelend ervaren worden.

3.

Vegetarische voeding kan ook ongezond zijn; vaak bevat deze namelijk veel suiker en zout.

Conclusie Een vegetarisch voedingspatroon heeft positieve effecten voor jouw gezondheid, voor het milieu en voor het dierenwelzijn. Redenen genoeg dus om vegetarisch te eten. Het is echter belangrijk om je bewust te zijn van de mogelijke nadelen en van de zaken waar je wat extra aandacht aan moet besteden.

Manou ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1Diëtisten

(zd), https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/gezonde-voeding-envoedingsstoffen/is-vegetarisch-of-veganistisch-eten-gezonder-en-beter-voor-het-milieu.aspx 2 Kirschbaum ( 2021), https://gezondnu.nl/voeding/daarom-zijn-vegetariers-gezonder/ 3 Leeuwenkamp (2017), https://www.bedrock.nl/vegetarisch-eten-gezonder/

4

Roken Roken, de overheid heeft er al heel wat campagnes tegenaan gegooid. Waarom? Iedereen moet toch zeker zelf weten of hij of zij wel of niet rookt? Voor sommige mensen is het de enige ontspanning die ze hebben en waarom wil een overheid daar dan toch iets aan doen?

Meer nadelen dan voordelen Roken komt weer steeds vaker voor. Helaas brengt het ook gezondheidsproblemen met zich mee.1, 2 Denk aan longziekte, kanker en hart- en vaatziekten. Ook heeft het invloed op onder andere je conditie, slechte adem, stofwisseling, risico’s voor een ongeboren kind en ga zo maar door. Het heeft niet alleen invloed op de binnenkant van je lichaam, maar ook op de buitenkant. Denk hierbij aan bruine nagels en tanden en het veroudert je huid veel sneller.

Roken is ook slechter dan een ongezonde voeding of te weinig beweging. Het werkt ook verslavend. Door de stof nicotine blijven de rokers ernaar verlangen. Het stoppen met roken is voor de meesten dan ook erg lastig.3 De conclusie is dat er niet echt voordelen aan roken vastzitten. Het geeft misschien voor de mensen die roken op de korte termijn een fijn gevoel. Er zijn echter genoeg nadelen aan roken. Het stinkt, je hebt verhoogde risico’s op bepaalde ziektes en je kan er sneller een oudere huid van krijgen. Kortom, roken is slecht voor je, dus STOP! Lukt het niet om te stoppen, terwijl je het wel graag wilt: ga naar je huisarts en vraag advies.

Fleur

https://www.kwf.nl/kanker-voorkomen/roken-en-kanker/gevolgen-van-roken https://www.rivm.nl/tabak/hoe-ongezond-is-roken 3Trimbos, https://www.rokeninfo.nl 1 KWF,

2 RIVM,

5

Bestrijdingsmiddelen in de landbouw In de landbouw worden veel bestrijdingsmiddelen gebruikt. Dit wordt om verschillende redenen gedaan.

Bijvoorbeeld om plagen of onkruiden te bestrijden of om ongedierte te bestrijden. Je hebt 2 soorten bestrijdingsmiddelen: gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Gewasbeschermingsmiddelen zijn ervoor om gewassen te beschermen en biociden zijn om ongedierte weg te jagen/te bestrijden.

Bestrijdingsmiddelen in het milieu In het milieu wordt de norm (bepaalde waarde) van het aantal bestrijdingsmiddelgebruik nog te veel overschreden. Het meeste bestrijdingsmiddel komt in het water terecht. Door klimaatveranderingen komt er meer droogte en wordt er meer gebruik gemaakt van bestrijdingsmiddelen die in het grondwater terechtkomen. Door het gebruik van bestrijdingsmiddelen kunnen niet-doelwit organismen een effect ondervinden. Bijvoorbeeld omdat de bestrijdingsmiddelen bepaalde organismen doden, raakt de voedselketen door elkaar.

Gewasbeschermingsmiddelen Gewasbeschermingsmiddelen zijn middelen die in de landbouw worden gebruikt om hinderlijke ziektes, plagen of onkruid in gewassen te voorkomen of te bestrijden. De gewasbeschermingsmiddelen zijn ingedeeld in zes hoofdgroepen: schimmel- en bacteriebestrijding (F); onkruidbestrijding en loofdoding (H); insecten- en mijtenbestrijding (I) ; slakkenbestrijding (M); plantengroeiregulatie en kiemremming (PGR); totaal andere gewasbeschermingsmiddelen (ZR). De meeste landbouwbedrijven gebruiken geen gewasbeschermingsmiddelen meer, omdat dit schadelijk kan zijn.

Biociden Biociden zijn middelen om schadelijke organismen te bestrijden. Een biocide bevat een of meer werkzame stoffen.

Biociden worden bijvoorbeeld gebruikt als aangroeiwerende verf voor schepen, desinfectiemiddelen voor ziekenhuizen en middelen tegen ongedierte. Door het gebruik van biociden kunnen bepaalde niet-doelwit organismen een onbedoeld effect krijgen. Biociden mogen alleen gebruikt/verkocht worden als hiervoor toestemming is gegeven, dit wordt gedaan door middel van een risicobeoordeling.

Meten Binnen de risicobeoordeling wordt gekeken naar wat we weten over de relatie tussen blootstelling en negatieve effecten.

Hoe vaak en voor hoeveel stoffen de normen precies worden overschreden in onduidelijk, omdat het bijvoorbeeld voor een RIVM lastig is om ze precies te meten. Meten is van belang, omdat met de droogte de concentratie van het oppervlaktewater invloed kan hebben op de drinkwatervoorziening. Het RIVM adviseert daarom om gefabriceerde chemische stoffen te monitoren om beter de risico’s te kunnen inschatten van de stoffen in de Nederlandse bodem voor bijvoorbeeld planten, bodemdieren en insecten. Het CBS houdt ook met enquêtes vinger aan de pols en ziet dat het gebruik per jaar varieert, waarbij het weer tijdens de teelt een grote rol speelt. Stijgingen brengen een risico met zich mee in verband met een dalende biodiversiteit. Over de hele lijn worden er minder van deze middelen gebruikt per hectare dan voorheen. Dit komt ook doordat in adviezen gekeken wordt welke maartregelen zijn te nemen om risico's te beheersen of te beperken. Voorbeelden hiervan zijn het schoner maken van een productieproces of het vervangen van een stof.

Samenvattend Bestrijdingsmiddelen worden voornamelijk gebruikt in de landbouw, maar het wordt ook gebruikt in het milieu. Door het gebruik van bestrijdingsmiddelen kunnen niet-doelwit organismen hieronder lijden en zelfs hieraan sterven. Dus mijn tip is: gebruik zo min mogelijk bestrijdingsmiddelen en in plaats hiervan wat minder schadelijks.

Thomas -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6

Deelonderwerpen: bestrijdingsmiddelen in het milieu, gewasbeschermingsmiddelen, bestrijdingsmiddelen in landbouw. inleiding Middenstuk

Bestrijdingsmiddelen in het milieu

Bestrijdingsmiddelen in het milieu | RIVM,

Alinea 1

Alinea 2

alinea 3

organisme kunnen in aanraking komen met bestrijdingsmiddelen Gewasbeschermingsmiddelen

Landbouw gebruikt minder gewasbeschermingsmiddelen (cbs.nl)

De gewasbeschermingsmiddelen zijn ingedeeld in zes hoofdgroepen: schimmel- en bacteriebestrijding (F); onkruidbestrijding en loofdoding (H); insecten- en mijtenbestrijding (I) ; slakkenbestrijding (M); plantengroeiregulatie en kiemremming (PGR); totaal andere gewasbeschermingsmiddelen (ZR Biociden Biociden | Risico's van stoffen (rivm.nl) Aangroeiwerende verf voor schepen, desinfectiemiddelen voor ziekenhuizen en middelen tegen ongedierte

slot

7

Je ongezonde leefstijl veranderen Gezond leven, dat wil natuurlijk iedereen of we willen in ieder geval liever niet ziek worden. Toch blijkt het lastig voor de meeste Nederlanders, om een gezonde leefstijl te blijven hanteren, met alle gevolgen van dien. Vanaf de jaren 50 vorige eeuw is onze gezondheid achteruit aan het gaan en blijken wij mensen het maar lastig te vinden om gezonde switches te maken in onze leefstijl. Dus hoe gaat het met de veranderingen van de leefstijl van mensen in Nederland?

Nu en naar de toekomst Op het gebied van leefstijl zijn er zowel gunstige als ongunstige toekomstige ontwikkelingen. Een positieve ontwikkeling is dat de dalende trend in roken doorzet. Ook voldoen in de toekomst meer mensen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Een ongunstige ontwikkeling is dat meer mensen overgewicht zullen hebben. Andere belangrijke leefstijlfactoren zijn alcoholgebruik, voeding en slaap. Momenteel drinkt 9 procent van de volwassen Nederlanders overmatig. Maar heel weinig mensen eten volledig volgens de Richtlijnen Gezonde Voeding. Wel is de dalende trend in groente- en fruitconsumptie de laatste jaren gestabiliseerd. Onze slaapduur is de afgelopen 25 jaar niet veranderd. Er zijn geen gegevens over hoe de kwaliteit van onze slaap zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Wel geeft 1 op de 5 Nederlanders aan slaapproblemen te hebben. Dit kan naast problemen met dagelijks functioneren ook negatieve effecten hebben op de gezondheid. De toekomstige ontwikkeling van deze leefstijlfactoren is onzeker. 1 (Te) Hoog inzetten Hoe komt het dat het veranderen van je ongezonde leefstijl als niet zo gemakkelijk wordt ervaren door een grote groep mensen? Als we dan eens geïnspireerd worden om gezondere keuzes te maken, bewuster worden over een leefstijlaspect en daardoor iets willen veranderen, dan komt het vrij vaak voor dat we een beetje hoogmoedig insteken.

Willen we bijvoorbeeld meer gaan sporten, dan nemen we ons bijvoorbeeld voor om meteen 3 tot 4 keer per week te gaan sporten. Elke leefstijlaanpassing is ook een patroonverandering, waar je andere dingen voor aan de kant moet zetten en waarvoor je oude geautomatiseerde patronen af moet leren. We steken dus niet alleen te hoog in, maar we onderschatten over het algemeen ook hoe sterk ons geautomatiseerde patroon is op ons dagelijks gedrag. Je kunt daarom beter kleinere aanpassingen doen, dus waar je ook het vertrouwen in hebt dat je die aankunt. 2 Stapsgewijs Het veranderen van je leefstijl hoeft echter helemaal niet zo moeilijk te zijn. Alle kleine stappen zijn al de goede kant op.

Met iets nieuws beginnen, geeft energie! Je bent enthousiast, ziet het einddoel scherp voor ogen en wilt er het liefst veel tijd aan besteden, maar na een tijdje is het nieuwe ervan af… Hoe blijf je dan gemotiveerd en actief? Wat helpt is beginnen met iets dat echt bij jou en je leefstijl past. Het hoef helemaal niet zo moeilijk te zijn. Als je het leuk vindt om met de hond te gaan wandelen, doe dit dan net even een keer vaker als dat je eerst al deed. Zo blijf je in beweging en kom je gemakkelijker aan de beweegrichtlijnen. Ook met voeding is het niet zo moeilijk als het lijkt: als je bijvoorbeeld elke dag minimaal 250 gram groente wilt gaan eten, begin dan klein. Eet wat rauwkost bij je lunch of beleg je boterham die je nu al maakt met wat plakjes komkommer en doe dit een aantal dagen achter elkaar. Bevalt het? Schep dan ’s avonds een extra lepel groente op. Bouw het langzaam op, experimenteer, kies wat bij je past en werk stap voor stap toe naar je doel.

Het is dus het verschil in aanpak dat het veranderen van jouw ongezonde leefstijl tot iets gemakkelijks maakt of dat dit juist een pittig karwei wordt.

Britt 1

VTV (2018). Een goed vooruitzicht. https://www.vtv2018.nl/leefstijl-en-omgeving doe je dat nu (2021). Waarom is veranderen van leefstijl zo moeilijk in Nederland? https://hoedoejedat.nu/blog/waarom-isveranderen-van-leefstijl-zo-moeilijk-in-nederland 3 Actify (2021). In 7 stappen starten met gezonder leven. Voel je fit en energiek! https://www.actify.nl/gezonder-leven-voor-dummiesstart-in-7-stappen-met-gezonder-leven-en-maak-het-leuker-en-makkelijker/ 2 Hoe

8

Waarom voorlichting over alcohol?

Alcohol, wie drinkt het niet? Door velen al jong aangeleerd en gezien als normaal, maar is dat wel zo? Zijn mensen zich bewust van het gevaar dat in de glazen loert of kijken ze niet verder dan naar de kater de volgende dag?

Bij het gebruik van alcohol maken je hersenen dopamine aan, dit geeft een fijn gevoel, waardoor je steeds meer wilt: hierdoor ontstaat een verslaving. Zonder voorlichting lopen jongeren meer gevaar om een verslaving te ontwikkelen, daarom is voorlichting over de werking en effecten belangrijk. 1 Voor- en nadelen Voordelen van voorlichting geven zijn bijvoorbeeld dat je als je de risico’s en gevaren kent, jezelf beter kunt informeren en beschermen. Nadelen hiervan zijn dat het de maatschappij geld kost en het misschien toch niet aanslaat bij iedereen.

Bovendien kan het juist ook nieuwsgierigheid opwekken met het gevaar dat het als een boemerang kan terugslaan en een tegenovergesteld effect oproept. Een verklaring hiervoor kan zijn, dat als het vroeger op jongere leeftijd een eng onderwerp werd gevonden en er thuis nooit over gepraat werd, dat je het dan later extra spannend vindt en het juist daardoor gaat misbruiken. Ook kan het zijn dat je je eigen grenzen niet kent of door groepsdruk wordt geduwd om meer te pakken dan dat je wilde of van plan was. 2 Educatie Een oplossing zou kunnen zijn om kinderen al vroeg in te lichten over niet alleen de gevaren, maar ook simpelweg het bestaan van alcohol te bespreken. In plaats van je kinderen thuis af en toe een slokje te geven, zodat ze het onder begeleiding leren drinken, is het beter om er in een veilige omgeving over te (durven) praten. zodat - als er wat is - de kinderen ook weten waar ze terecht kunnen met hun vragen of problemen. 2 Voorlichting op de basisschool zou een goed idee kunnen zijn, tenminste als iedere ouder het kind daaraan wil blootstellen. Immers, door geloof of overtuiging kan dat echter wat ingewikkelder liggen dan een simpel ‘ja of nee.’

Anne ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1

Rijksoverheid (z.d.). Alcohol voor jongeren extra schadelijk. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/alcohol/jongeren-en-alcohol Geen drugs wel leven. De feiten over alcohol.

2 https://www.geendrugswelleven.nl/boekjes/?gclid=EAIaIQobChMIg8Si7bmH9wIVkPlRCh1fbAHhEAAYAiAAEgISOvD_BwE 3 Trimbos. Voorlichting en educatie. https://expertisecentrumalcohol.trimbos.nl/items/details/voorlichting-eneducatie?alias=voorlichting-en-bewustwording

9

Mentale gezondheid van jongeren Wat heeft corona voor invloed op de mentale gezondheid van jongeren?

Het aangepaste leven gedurende de coronacrisis gaat ook tieners niet in de koude kleren zitten. Hoe langer de maatregelen duren, hoe meer er gevoelens van eenzaamheid en verveling de overhand krijgen. Onderzoeken laten zien dat het gebrek aan een normaal sociaal leven de mentale gezondheid niet ten goede komt.

Zwaar voor de kiezen krijgen Corona brengt voor iedereen ongemak en isolement met zich mee, maar de grootste zorgen gaan over de jeugd. Bij die groep kwamen de afgelopen periode meer stress- en depressieklachten voor. Volgens de ggz zijn er steeds meer aanwijzingen dat kinderen en jongeren lijden onder het stilvallen van sociale interacties. Door een lockdown hebben zij niet de veiligheid, vrijheid en experimenteerruimte die nodig is voor hun ontwikkeling. Dat leidt tot meer problematiek. In sommige instellingen komen meer zelfverminking en suïcidaliteit voor. Ook is er meer gebeld naar de Kindertelefoon en meer gechat met hulporganisatie Fier. 1, 2 Ook geven tieners aan zich zorgen te maken over hun toekomst. Sommigen hebben examens in het vooruitzicht waar ze nu extra onzeker over zijn of ze durven zich niet meer te verheugen op leuke en sociale activiteiten in de toekomst.

Die plannen zijn immers al keer op keer geannuleerd. Het studentenleven van jongeren heeft ook een lange tijd stilgelegen. Hoogleraar neuropsychologie Jelle Jolles is gespecialiseerd in het tienerbrein. Hij begrijpt dat het voor deze doelgroep extra zwaar kan zijn om zoveel thuis te hebben gezeten: “Het sociale brein van de tiener is helemaal niet gericht op school, maar op de leeftijdsgenoot. Ze nemen feedback eerder van elkaar aan dan van een leraar. In deze fase leert een adolescent hoe te leven, de identiteit ontwikkelt zich. Vorig jaar zei ik nog: als het de goede kant op gaat, komen ze er wel overheen. Het brein is flexibel. Maar nu is het al meer dan 2 jaar aan de gang, dat is wel heel erg lang.”

Hulp?

Trek aan de bel wanneer je voelt dat het niet goed met je gaat. Er zijn meerdere manieren om met mensen te praten als je je even niet goed voelt of even niet lekker in je vel zit. Dat kan online, maar je kan ook met iemand praten in het echt, hier heb ik een paar voorbeelden. Grip op je Dip biedt een online aanbod voor jongeren van 16 tot 25 jaar. Daarnaast zijn er het Nederlands Jeugdinstituut, het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie en Stichting Jeugd Interventies (SJI) en de Academische Werkplaats Risicojeugd (AWRJ). Natuurlijk zijn er nog veel meer plekken waar jij terecht kan als je ergens over wilt praten. Deze organisaties hebben een overzicht van en ingang bij organisaties bij jou in de buurt.

3

Elleny

1 GGZ

Nederland (2022, december). Impact van de coronacrisis op mentale gezondheid tieners. https://ggz.nl/impact-van-decoronacrisis-op-mentale-gezondheid-tieners/ 2 NOS (2020, december). Ggz: mentale gezondheid in gevaar door corona, jongeren kunnen ‘door ijs zakken’ https://nos.nl/artikel/23528073 Trimbos (2022). Jeugd en het nieuwe coronavirus. https://www.trimbos.nl/kennis/corona/jeugd/

10

Ongezond leven In Nederland gaan we steeds ongezonder leven. We roken te veel, we bewegen te weinig en we eten ongezond.

Wat zit hierachter? Waarom kiezen wij Nederlanders voor een ongezonde leefstijl? En wat zijn de gevolgen hiervan?

Vrije tijd Een van de oorzaken kan ons drukke leven zijn. Door al het haasten worden er meestal maar halve maaltijden genuttigd, waardoor het tussendoortje steeds belangrijker wordt.

Beweging Ook blijft er weinig vrije tijd over om te bewegen. De stress die volgt uit al het haasten, zorgt ervoor dat mensen sneller aan de drank gaan, of een sigaret nemen. Ook onderschatten Nederlanders de invloed van hun slechte leefgewoonten op hun gezondheid. Meer dan de helft van de Nederlanders loopt namelijk een verhoogd risico op chronische kwalen.

Voeding Voornamelijk ons eten beïnvloedt onze gezondheid. Fastfood, bier en drugs komen in de plaats van de Schijf van Vijf en iemand denkt dan dat dit niet zoveel kwaad kan, omdat diegene de gevolgen van de ongezonde leefstijl niet weet. Veel mensen zijn te positief over hun leefstijl. Ze denken dat ze gezond zijn, maar ondertussen maken ze wel veel kans op hart- en vaatziekten.

Jongeren Een vierde oorzaak ligt vooral bij de jongeren. Veel jongeren worden gestimuleerd om te roken, te drinken en drugs te gebruiken. Een ongezonde leefstijl schijnt stoer te zijn.

Conclusie Door een ongezonde leefstijl verkorten wij onze verwachte levensduur en hebben wij meer kans op hart- en vaatziekten.

Misschien is het nodig om mensen meer te informeren over onze leefstijl en laten we mensen de gevolgen zien. In de hoop dat we iets kunnen veranderen en gezonder gaan leven. Als het zo doorgaat in Nederland, is er over een aantal jaren bijna niemand meer zonder overgewicht.

Maren

Ongezonde leefstijl In Nederland gaan we steeds ongezonder leven. We roken te veel, we bewegen te weinig en we eten ongezond.

Wat zit hierachter? Waarom kiezen wij Nederlanders voor een ongezonde leefstijl? Wat zijn de gevolgen hiervan?

Oorzaak De eerste oorzaak van onze ongezonde leefstijl kan veroorzaakt worden door ons drukke leven. Door al het haasten worden er meestal maar halve maaltijden gegeten, waardoor het tussendoortje steeds belangrijker wordt. Ook blijft er weinig vrije tijd over om te bewegen. De stress die volgt uit al het haasten, zorgt ervoor dat mensen sneller aan de drank gaan of een sigaret nemen. Ook onderschatten Nederlanders de invloed van hun slechte leefgewoonten op hun gezondheid. Meer dan de helft van de Nederlanders loopt namelijk een verhoogd risico op chronische kwalen.

Voornamelijk ons eten beïnvloedt onze gezondheid. Fastfood, bier en drugs komen in de plaats van de Schijf van Vijf en we denken dat dit niet zoveel kwaad kan.

Gevolgen Verder denken veel Nederlanders er niet bij na wat de gevolgen kunnen zijn van een ongezonde leefstijl. Niet alleen personen uit lagere klassen hebben een ongezonde leefstijl, ook hoogopgeleiden kunnen er wat van. Veel mensen zijn te positief over hun leefstijl. Ze denken dat ze gezond zijn, maar ondertussen maken ze wel veel kans op hart- en vaatziekten. Een vierde oorzaak ligt vooral bij de jongeren. Veel jongeren worden gestimuleerd om te roken, te drinken en drugs te gebruiken. Een ongezonde leefstijl schijnt stoer te zijn. Dit heeft ook alles te maken met groepsdruk.

11

Conclusie Er zijn steeds meer mensen die een ongezonde leefstijl hebben, ook worden de gezonde dingen steeds duurder. Het is ook bewezen dat als je te veel ongezond eet, zoals fastfood en vettig eten, dat de kans op hart- vaat ziekte verhoogd wordt.

Gwen -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

12

Hondentraining Hondentraining, je hebt deze in vele soorten en maten. Maar hoe train je je hond nou eigenlijk? Wanneer ga je je hond trainen? Misschien wel nog belangrijker, wat is het meest effectief?

Trainingsvormen Je hebt verschillende vormen van training: 1. Gehoorzaamheidstraining (puppytraining).

2. Behendigheidstraining.

3. Gedragstraining.

4. Therapietraining.

5. Speuren.

6. Beschermingstraining.

7. Servicetraining.

Hoe kun je je hond trainen?

Je traint een hond door middel van positieve en negatieve bekrachtiging. Bij honden kan een positieve bekrachtiging zijn: een snoepje geven als hij netjes gaat zitten, naar buiten mogen als hij bij de deur wacht, een sjorspelletje doen als hij komt als hij wordt geroepen. Als tegenhanger van positieve bekrachtiging is er negatieve bekrachtiging. Bij negatieve bekrachtiging wordt er iets vervelends of de dreiging ervan weggenomen.

Wanneer ga je je hond trainen?

Wanneer je je hond gaat trainen is afhankelijk van de situatie. Je kunt bijvoorbeeld een doel hebben, denk dan bijvoorbeeld aan een hulp- of politiehond. Het kan natuurlijk ook zo zijn dat je hond gedragsproblemen heeft, hier kun je dan ook mee aan de slag gaan.

Hoe oud moet je hond zijn voor het trainen?

Wanneer dat mogelijk is, train je een hond meteen als pup, dus ongeveer bij 12 weken. Hoewel, training heeft eigenlijk geen leeftijdslimiet. Houd er wel rekening mee dat het soms moeilijker is om volwassen honden te trainen in plaats van pups, maar het is zeker niet onmogelijk.

Welke hondentraining is het meest effectief?

Op deze vraag is het lastig om een algemeen antwoord te geven. De voorkeur gaat vaak uit naar positieve bekrachtiging, maar de meningen zijn hierover verdeeld. Het allerbelangrijkste is dat je geduld hebt met jouw hond.

Alicia https://www.sponsorkliks.com/site/hondenschool-online/ https://www.doggo.nl/artikelen/hondentraining/puppycursus/ https://hond.nl/hondentraining-tips/#:~:text=De%20ABC%2Dtraining%3A,Bovenstaande%20training%20is&text=Met%20de%20nadruk%20op%20het,ook%20aandacht%20voor%20jullie%20samen https://www.houdenvanhonden.nl/kopen-verzorgen-en-opvoeden-van-je-hond/opvoeden-van-je-hond/ https://www.hondenbureausamba.nl/positieve-bekrachtiging-meer-dan-belonen-met-eenvoertje/#:~:text=Bij%20honden%20kan%20een%20positieve,komt%20als%20hij%20geroepen%20wordt.&text=Bij%20negatiev e%20bekrachtiging%20wordt%20er%20iets%20vervelends%20of%20de%20dreiging%20ervan%20weggenomen

13

Zijn transvetten echt zo schadelijk?

Transvetten, ze zitten in heel veel van onze voeding, maar wat zijn transvetten? Zijn transvetten echt zo schadelijk voor het menselijke lichaam?

Wat zijn transvetten?

Transvetten of ook wel transvetzuren genoemd, zijn een type onverzadigd vet. Onverzadigd vet is normaliter ‘het goede vet’, maar transvetten zijn juist berucht, omdat deze nog veel ongezonder zijn dan verzadigd vet. Waarom dan zijn transvetten zo slecht voor je? Dit type onverzadigd vet helpt bij het in stand houden van het cholesterolgehalte in het bloed. De verhouding van het LDL- en HDL-cholesterol in het bloed is echter ook belangrijk. Het transvet verlaagt het ‘goede’ HDL-cholesterol en verhoogt het ‘slechte’ LDL-cholesterol en door het transvet wordt het cholesterolgehalte mogelijk te hoog. Dit komt door de structuur van het vet. Transvet is veel minder flexibel. Hierdoor kan het lichaam het vet heel moeilijk verwerken. 1 Waar zitten transvetten allemaal in?

Transvetten zitten van nature in producten zoals melk, vlees, roomboter en kaas, al kunnen transvetten ook ontstaan tijdens het maken van voeding. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij gebak, koek, snoep, chips, friet en bijvoorbeeld kant- enklaarmaaltijden.2 Waarom zijn transvetten zo ongezond?

Transvetten verhogen zoals gezegd het cholesterolgehalte in het bloed. Transvetten verhogen hierdoor de kans op harten vaatziekten, want er is een direct verband gevonden tussen een te hoge inname van transvetten en een hoger risico op hartziekten.

Wat is het voedingsadvies voor transvetten?

Transvetten zijn dus ongezond en daardoor wordt er aangeraden dat je zo weinig mogelijk transvet binnenkrijgt. Je kan transvetten beperken door bijvoorbeeld te kiezen voor magere of halfvolle zuivelproducten. De Gezondheidsraad raadt aan dat vrouwen niet meer dan 2 gram transvetten per dag binnenkrijgen en mannen niet meer dan 3 gram transvetten per dag. 3 Wist jij dat transvetten zo ongezond zijn? Eet jij veel producten die transvetten bevatten?

Amber

Voedingscentrum (z.d.). Transvet. https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/transvet.aspx#blokwat-zijn-transvetten? (z.d.). Transvetzuren. https://www.nbc.nl/kennis-regelgeving/transvetzuren/print 3 Gezondheidsraad (2015). Transvetzuren - Achtergronddocument bij Richtlijnen goede voeding 2015. https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2015/11/04/transvetzuren-achtergronddocument-bij-richtlijnen-goedevoeding-2015 1

2 NBC

14

Nederland leeft ongezond!

Nederlanders gaan steeds ongezonder leven, ze roken meer, bewegen weinig en ze eten ongezonder. Hoe komt dit nou precies?

Corona Door de corona gingen de sporten dicht. Veel mensen konden dus niet meer bewegen. Ze konden dus niet meer gaan sporten wat ze eerder wel altijd deden. Mensen gingen ook sneller eten bestellen dan thuis zelf te koken. Zo kregen de kinderen dus ook niet de gezonde voeding binnen. Kinderen kijken natuurlijk ook op naar hun ouders, dus als die gezond eten, gaat het kind ook mee gezond eten. Als dit dus tijdens de coronatijd niet het geval was, dan ging het kind ook ongezond eten en als ze dan bovendien ook niet konden sporten, dan was dit helemaal erg ongezond. Kinderen konden ook niet naar school gaan; zo konden ze ook niet meer buitenspelen.. 1,2 Werk Veel ouders konden niet meer naar het werk gaan: er was te weinig te doen of ze moesten thuis werken. Hierdoor hadden ouders wel meer tijd gekregen om bij hun kinderen te zijn. De ouders die thuis kwamen te zitten, konden dus ook zelf een tijdsplanning maken wanneer ze wat gingen doen. In principe konden ze dus ook tijd inruimen om een lekker gezond gerecht te maken.

Nu Nu is de corona zo goed als voorbij, dus we gaan zien wat er nu gebeurt. Gaan we meer gezond eten of blijven we ongezond eten? Gaan we wel weer meer sporten of helemaal niet meer?

Isa -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1 Volkskrant

(2022, 28 maart). Kwetsbaarste kinderen zien de coronakilo’s meest toenemen. https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/kwetsbaarste-kinderen-zien-de-coronakilo-s-meesttoenemen~bbd895cb/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F 2 NJi. Onderzoek naar corona en fysieke gezondheid. https://www.nji.nl/coronavirus/onderzoek-naar-corona-en-fysieke-gezondheid 3 WUR (2021, 15 juni). Lessen uit COVID leerzaam om duurzaam en gezond eetgedrag te stimuleren https://www.wur.nl/nl/nieuws/lessen-uit-covid-leerzaam-om-duurzaam-en-gezond-eetgedrag-te-stimuleren.htm

15

Leven we gezond?

In Nederland leven we steeds ongezonder. We roken te veel en eten ongezond. In 2012 rookte ongeveer 23% van de Nederlandse bevolking van 19 jaar en ouder. Dat is 26% van de mannen en 20% van de vrouwen. Ook had in 2012 48.3% van de Nederlanders overgewicht. Veel mensen gaan vaak naar de McDonalds, KFC of de snackbar als ze geen zin hebben om te koken. Hier is het eten heel vet en zout. Vet en zout is goed voor de mens, maar als je er te veel van eet, is het ongezond en soms zelfs gevaarlijk. Waarom is het zo gevaarlijk om ongezond te leven? Hoe komt het nou dat zo veel Nederlanders zo ongezond leven?

Roken Een ongezonde leefstijl is erg gevaarlijk voor de gezondheid. De meest voorkomende ongezonde gewoontes zijn roken, ongezonde voeding eten en niet sporten. Een groot aantal Nederlanders rookt. In sigaretten zit teer, dat is een mengsel van verschillende stoffen die tot een plakkerige, stroperige stof in de longen condenseren. In teer zitten stoffen die kanker verwekken, waardoor rokers vaak longkanker krijgen. De nicotine in de sigaretten werkt verslavend. Als je een sigaret rookt, dan krijg je ook koolmonoxide binnen, dat vermindert het vermogen van de rode bloedcellen om zuurstof op te nemen en door het lichaam te vervoeren.

Veel jongeren roken. Ze beginnen vaak met roken omdat ze het 'stoer' vinden en anders denken ze dat ze er niet bij horen. Door de groepsdruk voelen veel jongeren zich stom of apart wanneer ze als enige van hun vriendengroep niet roken. Door deze gekke manier van denken, raken veel jongeren verslaafd aan roken en kunnen niet meer stoppen ook al zouden ze dat wel willen.

Voeding Ook veel voedsel dat we eten is heel slecht voor ons. Veel voedsel dat wij lekker vinden bevat veel suikers, vetten en zouten. Deze stoffen zijn niet slecht voor je, maar als je er te veel van eet, worden ze ongezond. Van voeding waar veel zouten, suikers en vetten in zitten, kan je hart- en vaatziekten krijgen. Ook word je door veel ongezonde voeding dik. Dat kan leiden tot obesitas. Obesitas is een gevaarlijke ziekte waar je uiteindelijk aan kunt overlijden. Het is belangrijk om een goede conditie te hebben. Wanneer je voldoende sport is de kans dat je dikker wordt kleiner. Als je een goede conditie hebt, wordt je minder snel moe, voel je je fit en ben je dat ook.

Wij Nederlanders eten vaak ongezond. We leven in een hele drukke maatschappij, waardoor er voor veel mensen er geen tijd is op te brengen om een gezonde maaltijd klaar te maken. In gezinnen werken de ouders meestal de hele dag en de kinderen zitten op school of zijn te klein om te koken. Ook vinden veel mensen een pizza lekkerder dan een gezonde salade of rijst.

Ernstig De ongezonde leefstijl van Nederlanders is natuurlijk een groot een probleem en heeft ernstige gevolgen. Er zijn verschillende mogelijkheden om dit probleem op te lossen. Ten eerste moet er op scholen meer aandacht worden geschonken aan het feit dat gezond leven erg belangrijk is. Jong geleerd, is oud gedaan. Ook moeten er buiten de school om organisaties komen die alle kinderen na school leuke sportactiviteiten laten doen, in plaats van dat ze videogames gaan spelen of televisie gaan kijken. Een andere oplossing is dat ongezonde voeding een stuk duurder gemaakt wordt en gezonde dingen goedkoper. Dat zorgt ervoor dat mensen die niet zo veel geld hebben voortaan geen geld meer hebben voor ongezond eten, maar dan wel genoeg om gezond voedsel te kunnen kopen. Als laatste kunnen ook de accijnzen op sigaretten een stuk omhoog. Hoe duurder sigaretten worden, hoe minder mensen ze kopen.

Aanpakken Het komt er dus op neer dat veel Nederlanders ongezond leven. Dit alles komt doordat we veel roken, ongezond eten en omdat we niet genoeg sporten. Dit ongezonde gedrag is een serieus probleem, want het is erg gevaarlijk voor de gezondheid. Voor dit probleem zijn een aantal oplossingen. Als eerste moet er op scholen aandacht komen voor gezond eten en dat het heel belangrijk is. Ook moeten de kinderen op scholen na school meer bezig zijn met buitenspelen en sporten dan met videogames en televisiekijken. Als laatste moeten accijnzen op sigaretten hoger worden en ongezonde voeding moet duurder.

Evi

16

Is de Schijf van Vijf goed voor een dieet?

De schijf van vijf wordt gebruikt als leidraad voor een gezond voedingspatroon. Binnen de schijf wordt rekening gehouden met meer plantaardig en minder dierlijk vet. Verder wordt er ook verteld wat je ongeveer per week moet eten en wat minder gezond is.

Wat is gezond eten met de Schijf van Vijf?

Als je eet volgens de Schijf van Vijf neem je vooral producten die gezondheidswinst opleveren. Bijvoorbeeld omdat ze de kans op hart- en vaatziekten en kanker verkleinen. Ook krijg je alle voedingsstoffen binnen die je nodig hebt. De Schijf van Vijf bestaat uit vijf vakken die je helpen om gezondere keuzes te maken. Hierdoor krijg je ook inzicht in wat je allemaal nodig hebt op een dag en in wat de juiste hoeveelheden zijn.

Wat staat er allemaal in de Schijf van Vijf?

De richtlijnen zijn: zo veel mogelijk groente en fruit eten, want dan verlagen ze het risico op hart- en vaatziekten, darmkanker en diabetes type 2. Met het eten van volkoren verklein je het risico op hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en darmkanker. Dus eet vooral volkoren. Ook is het goed om meer plantaardig en minder vlees te eten. Je kunt variëren met vis, peulvruchten, vlees, noten en ei. Ook onverzadigd vet is goed voor je bloedvaten. Denk aan olie en halvarine.

Verder drink je nog drankjes zonder suiker, zoals: water, koffie en thee. Je kunt prima af en toe iets buiten de Schijf van Vijf nemen. Deze vuistregels geven houvast.

Beginnen met gezonder eten Wil jij gezonder eten? Met kleine stappen en realistische voornemens maak je het haalbaar. Als je gezond eet volgens de Schijf van Vijf dan neem je producten die gezondheidswinst opleveren. Ook is het goed voor het milieu en je kun je er de juiste hoeveelheden mee vinden. In elk vak van de Schijf van Vijf vind je volop gezonde en duurzame keuzes. Zo zorg je goed voor jezelf en de wereld.

De Schijf van Vijf is een goed houvast voor mensen die gezonder willen eten. Er staat in wat gezond voor je is en wat de juiste hoeveelheden zijn. Daarnaast moet je wel zelf een schema maken waar alle richtlijnen in staan, maar deze kun je ook online vinden bij het Voedingscentrum.

Lottie --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Voedingscentrum (z.d.) Gezond eten. Goed zorgen voor jezelf en het milieu. https://www.voedingscentrum.nl/nl/gezond-eten-metde-schijf-van-vijf.aspx

17

Huisvesting varkens Er zijn veel discussies over hoe je de varkens moet huisvesten. Sommige boeren doen wat ze zelf makkelijker vinden en sommige doen wat fijner is voor de varkens, maar wat zijn nu de voor- en nadelen van een nietbiologische huisvestingsmanier voor het varken?

Huisvesting biggen Een big wordt meestal gehuisvest met allemaal andere biggen bij elkaar. Er moeten speeltjes hangen voor de biggen waarmee ze kunnen spelen, want anders gaan ze zich vervelen en beginnen ze aan elkaars staartjes te eten. Daarom worden meestal de staartjes van de biggen eraf gesneden. De voordelen van deze huisvesting is dat de biggen kunnen socialiseren en de speeltjes die er hangen zijn een voordeel, zodat ze niet aan elkaar gaan eten. Een nadeel van deze huisvesting is dat je veel ruimte nodig hebt voor een groot hok voor de biggen, terwijl deze hokken meestal niet groot genoeg zijn.

Huisvesting zeugen in kraamstal Zeugen worden gehuisvest op een wijze dat ze bijna niet kunnen bewegen. Hier zijn veel meningen over. Er hangen voor de zeugen wel touwtjes waarmee ze kunnen spelen om stress te voorkomen, maar dit lukt niet altijd. De zeugen kunnen niet draaien, ze kunnen alleen maar zitten/ liggen en staan. De voordelen hiervan zijn: het is sneller en makkelijker als de zeugen vaststaan, want de zeugen zijn vaak heel beschermend naar hun biggen. Een nadeel is dat de zeug hier veel stress kan krijgen en niet goed kan bewegen.

Huisvesting beren De beren hebben allemaal een eigen hok. In dit hok zitten ze niet vast en hebben ze genoeg ruimte om rond te lopen en om te liggen. Ze kunnen elkaar niet zien, omdat er een schot tussenstaat. De beren kunnen doen wat ze willen in hun eigen ruimte. Een voordeel van deze manier van huisvesting is enerzijds dat de beer genoeg ruimte heeft om te bewegen, maar een nadeel anderzijds is dat de beren zo geen contact hebben met andere varkens.

Ik vind dat de varkens in de kraamstal wel meer ruimte mogen hebben, zodat ze zich fatsoenlijk kunnen verplaatsen.

Voor de rest is de huisvesting van de beren wel goed, alleen kunnen ze misschien met tralies werken, zodat ze contact hebben met andere varkens.

Eva

18

Zijn light producten wel gezond?

Wat vinden wij nou eigenlijk echt van lightproducten: is het nou goed of slecht?

De meest gekochte lightproducten zijn frisdranken, margarines en yoghurt. De term 'light' is een voedingsclaim en mag niet zomaar gebruikt worden. De claim 'light', 'lite' en 'verlaagd' voldoen allemaal aan dezelfde voorwaarden. 'Light' mag gebruikt worden als er minimaal 30% minder energie (kcal), vet of suiker in het product zit in vergelijking met het gewone product. Op de verpakking moet dan wel staan of het om minder energie, vet of suiker gaat.

Volgens de Consumentenbond zijn lightproducten niet per se gezonder, al kan het zeker wel passen in een voedingspatroon als iemand wil afvallen. Hierbij blijft het evengoed nodig om je totale voedingspatroon en leefstijl aan te passen. Het kan namelijk op zichzelf wel helpen, maar het gevaar ervan is dat je wel meer gaat snoepen.

De schrijver van een artikel op het blog LIVE van de Telegraaf vindt dat het probleem met lightproducten is dat fabrikanten vaak slechts alleen dat ene ingrediënt (suiker, vet of energie) verlagen, zodat het light mag heten.

Vervolgens vullen ze de samenstelling dan aan met een ander ingrediënt, waardoor het gezondheidsvoordeel weer kan worden weggestreept.

Volgens een bron van het Voedingscentrum zijn lightproducten een goed en gezond alternatief voor een product dat je normaal gesproken toch al gebruikt. Daarnaast zijn de lightproducten altijd veilig door de regelgeving die Nederland heeft.

Wikken en wegen Persoonlijk denk ik dat sommige lightproducten wel gezonder kunnen zijn, bijvoorbeeld frisdrank, daarin wordt in plaats van suiker immers zoetstof gebruikt waarin 0 kcal zitten. In sommige gevallen kan je voor een lightproduct kiezen.

Bijvoorbeeld wanneer je op je gewicht wilt letten, kunnen (bepaalde) lightproducten ervoor zorgen dat je minder calorieën binnenkrijgt. Niet alle lightproducten zijn echter qua voedingswaarden beter dan de vergelijkbare ‘gewone’ producten. Het is daarom goed om het etiket van een lightproduct te vergelijken met het etiket van een vergelijkbaar product dat niet ‘light’ is.

Luna -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Consumentenbond (2021, 11 juni). Zijn lightproducten gezond? https://www.consumentenbond.nl/gezond-eten/hoe-gezond-is-light De Telegraaf (2022, 19 januari). Zijn lightproducten gezonder dan normale producten? https://www.telegraaf.nl/lifestyle/1480862426/zijn-lightproducten-gezonder-dan-normale-producten Thijssen, Luna. Eigen kennis op basis van de lesstof van mijn opleiding Voeding- en Leefstijladviseur Yuverta Voedingscentrum (z.d.). Krijg je van light-producten meer trek? https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-enantwoord/gezonde-voeding-en-voedingsstoffen/krijg-je-van-light-producten-meer-trek.aspx

19

Verschillende manieren van koeien melken Elke boer melkt zijn koeien op een andere manier, al naargelang wat hij of zij het fijnste vindt werken en wat de beste melk oplevert. Iedereen heeft wel zijn of haar mening over de manieren van melken. Wat is nu de beste manier van melken en wat levert de beste en meeste melk op in een korte tijd?

Melkrobot De melkrobot reinigt de uiers en bevestigt de melkbekers aan de vier spenen van de uier. Elke koe wordt herkend door de machine. Het aantal melkafnames en de opbrengst worden geregistreerd. De boer monitort de prestaties met een computersysteem. Doordat de koe vaker per dag gemolken kan worden, neemt de productiviteit van de koe toe. De koe bepaalt zelf wanneer ze gemolken wil worden. Wanneer de koe een ziekte heeft, wordt dit duidelijk doordat de productie afneemt. Koeien kunnen, indien nodig, automatisch extra voedingssupplementen krijgen toegediend.

Mensen hebben verschillende meningen over melken met een melkrobot, omdat het zo zijn voor- en nadelen heeft. De voordelen van een melkrobot zijn: de boer kan in de tussentijd andere dingen doen, de koeien kunnen meerdere keren per dag worden gemolken, er is meer melkproductie per koe, de computer houdt alle informatie bij van de koeien en het kost de boer minder tijd. Natuurlijk heeft een melkrobot ook nadelen, zoals de kosten die je eraan hebt, want de aanschaf en het onderhoud van zo’n melkrobot kosten veel geld en het onderhoud dat je zelf hebt aan de melkrobot kost wat extra tijd, bijvoorbeeld het poetsen van de robot.

Melken met de hand Er zijn nog genoeg boeren die nog steeds met de hand melken net zoals vroeger, omdat dat zo z’n voor- en nadelen heeft. Voordelen van melken met de hand zijn dat het goedkoper is en je kunt de koe meteen observeren als je gaat melken. Natuurlijk heeft melken met de hand ook zo zijn nadelen, zoals de tijd die je erin stopt, want het kost veel tijd en moeite om elke dag alle koeien te melken. Bovendien moet de boer dan ook vaak eerder beginnen met werken, omdat hij meer moet doen op een dag.

Hoe melk je nu een koe met de hand? Zet de koe met haar kop vast om haar te melken. Voor een koe die gemakkelijk van zich aftrapt, is een beugel aan te raden die haar het trappen verhindert; te plaatsen tussen beenspier en rug. De veiligste plek om te melken is dichtbij de koe. Hoe verder je van de koe af zit, hoe harder een eventuele trap aankomt.

Carrousel Aan het begin staat de koe voor een hekje en als die naar binnen moet, gaat hij naar binnen door het hekje. De koe staat dan eigenlijk op een draaiende schijf (dit wordt ook wel de rotor genoemd). Als de koe eenmaal goed op haar plek staat, worden de melkbekers door de melker aan de spenen van de koe gezet. In de tussentijd draait de melkstal rustig rond, waardoor de volgende koe alweer naar binnen kan gaan lopen. Als bijna alle plekken van de draaimelkstal bezet zijn dan is de eerste koe bijna aan het einde van haar ronde. Als de koe, in de tijd dat ze rondging, klaar is met melken dan zal de draaimelkstal door blijven draaien en de koe uit de stal laten lopen. Is de koe nog niet klaar met gemolken worden, dan stopt deze even met draaien totdat de desbetreffende koe wel klaar is en zal de draaimelkstal de koe daarna wel uit de draaimelkstal laten lopen. Om te zorgen dat de koe ook daadwerkelijk uit de draaimelkstal zal lopen, blaast de draaimelkstal automatisch met een klein straaltje perslucht richting de koe. Die voelt dit niet als iets pijnlijks, maar als iets raars en die loopt daarom dan automatisch uit de draaimelkstal.

Mensen hebben verschillende ervaringen met en daarmee meningen over melken met een carrousel, omdat het zowel voor- als nadelen heeft. Een voordeel van de carrousel ten opzichte van andere typen melkstallen is de veel grotere capaciteit, want dit levert in een kortere tijd veel melk op. Het hele proces kan door een persoon worden uitgevoerd.

Natuurlijk heeft melken met een carrousel ook nadelen, want het is erg duur en kost veel onderhoud.

Wat is nu de beste manier?

Voor iedereen werkt een andere manier beter, dus geen manier is goed of fout. Mij lijkt melken met een melkrobot het fijnste, omdat het wel duurder is, maar het levert wel meer melk op in een kortere tijd, dus dat levert weer meer geld op.

Het kost de boer ook minder tijd en die kan in de tussentijd andere dingen doen. Ook lijkt mij dit het fijnste voor de koe zelf, omdat ze zelf kunnen bepalen wanneer ze gemolken willen worden en hoe vaak per dag.

Maud / Romy

20

Overgewicht en overheid Het onderwerp gaat over overgewicht en de rol van de overheid hierin. In dit betoog ga ik het hebben over mijn mening over de stelling: “Overgewicht moet vanuit de overheid aangepakt worden”. Ik ga het hebben over de redenen waarom ik voor deze stelling ben, maar ook waarom ik tegen deze stelling ben. Dit onderwerp is tegenwoordig zeer besproken binnen de maatschappij, aangezien de hoeveelheid mensen die overgewicht en obesitas hebben, stijgt. Dit heeft een zeer negatieve invloed op de gezondheid van een individu met deze aandoening. De stelling houdt in dat de overheid meer moet helpen met het bestrijden van overgewicht in onze samenleving. De overheid moet hierin een grotere rol spelen.

Veel ziekten door overgewicht De stelling luidt: “Overgewicht moet vanuit de overheid aangepakt worden”. Ik ben het met deze stelling eens. De reden waarom ik het eens ben met de stelling is, omdat ik vind dat overgewicht een steeds groter probleem wordt in de samenleving van tegenwoordig. Steeds meer mensen hebben overgewicht of obesitas. Ook vind ik het goed dat de overheid er iets aan zou doen, aangezien het ook heel schadelijk is voor de gezondheid en het diverse gezondheidsproblemen kan veroorzaken, zowel op de lange- als de kortetermijn. Zo kan je er diabetes van krijgen, maar ook verschillende soorten kankers.

Betutteling Aan de andere kant zou ik het tegenargument “laat mensen zelf kiezen” ook heel erg kunnen begrijpen. De reden hiervoor is, omdat er ook veel mensen zijn die het niet fijn vinden wanneer er iemand zich met hun leven bemoeit en deze mensen willen graag zelf hun keuzes maken. Mensen kunnen namelijk geïrriteerd raken als andere mensen voor hen beslissen wat zij wel en/of niet mogen.

Grote kostenpost Weer een argument voor is “het bespaart de overheid geld”. Het kost Nederland zo’n 79 miljard euro per jaar om de totale kosten voor mensen met overgewicht en obesitas te betalen. De belangrijkste reden voor dit is dat mensen met overgewicht of obesitas zich vaker ziekmelden op werk en dit kan de werkgever vrij veel geld kosten.

Dus wat vind ik al met al van de stelling: “Overgewicht moet vanuit de overheid aangepakt worden”? Ik vind persoonlijk van wel, aangezien dit voor een betere volksgezondheid zorgt en ervoor zorgt dat Nederland over het algemeen minder kosten heeft. Zo leven mensen langer en worden ze minder snel ziek en besparen we veel geld.

Kevin

De correspondent (2018, 1 november). De regering wil dat we gezonder leven – maar geeft de lekkernijlobby vet veel ruimte. https://decorrespondent.nl/8846/de-regering-wil-dat-we-gezonder-leven-maar-geeft-de-lekkernijlobby-vet-veelruimte/1929276526012-2019a45e Rijksoverheid (z.d.). Wat doet de overheid tegen overgewicht. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/overgewicht/overgewichtterugdringen SER (z.d.) Preventie en het Nationaal Preventieakkoord. https://www.ser.nl/nl/thema/gezondheid-en-preventie/preventie-enpreventieakkoord

21

Schijf van Vijf Dit artikel gaat over de Schijf van Vijf, omdat de meeste Nederlanders niet eten volgens de richtlijnen van de Schijf van Vijf. Daarom heb ik voor deze stelling gekozen: als je volgens de Schijf van Vijf eet, eet je gezond.

Deze schijf is opgedeeld in vijf verschillende vakken. In het kort vertel ik jullie meer over de Schijf van Vijf en over eiwitten, vetten, koolhydraten, vezels en vocht. De kern: een balans tussen eiwitten, vetten en koolhydraten.

Je lichaam heeft alle drie de voedingstoffen nodig om energie te leveren aan het lichaam. Zowel eiwitten, koolhydraten en vetten hebben hun eigen voordelen en zijn nodig voor de groei, het metabolisme en andere lichaamsfuncties. Van elke voedingsstof heb je een bepaald percentage nodig in je lichaam. Bij koolhydraten is dat tussen de 40 en 70%, bij eiwitten is dat 0,8 gram per kilogram lichaamsgewicht en bij vet is dat tussen de 20 en 40%.

Vochtbalans De Schijf van Vijf is verdeeld in vijf vakken. Dranken horen ook in de Schijf van Vijf en vormen daarom ook één vak.

Hierin staan de dranken die geen calorieën bevatten, zoals water, thee en koffie zonder suiker. Het is voor ieder mens erg belangrijk dat hij/zij voldoende vocht op een dag binnenkrijgt. Ieder mens heeft vocht nodig en verliest vocht door te zweten of tijdens het plassen bijvoorbeeld. Als je vocht aan het verliezen bent, dan heb je ook weer vocht nodig om genoeg vocht in je lichaam te hebben. Vocht vul je aan door te drinken, liefst bijvoorbeeld in de vorm van water of thee.

In de Schijf van Vijf staat dat je minimaal 1,5 tot 2 liter water per dag moet drinken.

Voedingsgids Eten volgens de Schijf van Vijf is inderdaad gezond, maar deze schijf is alleen maar gericht op de algemene bevolking.

De Richtlijnen Goede Voeding zijn erop gericht om chronische ziekten te voorkomen en op een gezond gewicht te blijven. De mensen die een chronische ziekten hebben of in een rolstoel zitten, daar is niet aan gedacht in de Schijf van Vijf. Voor deze mensen is er extra aandacht nodig om gezonde voeding binnen te krijgen.

Vezels De meeste vezels zitten in volkorengraanproducten, peulvruchten, groente en fruit, noten en aardappelen. Vezels zijn zo goed voor je lichaam, omdat vezels ervoor zorgen dat je darmen goed werken. Het eten van veel vezels maakt de kans op ziektes kleiner. Vezels helpen voor een goed cholesterol. Vezels zitten alleen in planten en eten dat van planten is gemaakt. In producten van dieren, zoals vlees en kaas, zitten geen vezels.

Mijn stelling was: als je volgends de Schijf van Vijf eet, eet je gezond. Uit mijn toelichting is gebleken dat je lichaam drie verschillende voedingsstoffen nodig heeft om energie te leveren aan het lichaam. Ook is gebleken dat je voldoende vocht moet binnenkrijgen, minimaal 1,5 tot 2 liter per dag. Ook is het goed om veel producten te eten waar vezels in zitten, want die zorgen ervoor dat je darmen goed werken. Denk aan de Vijf!

Kaya

https://wikikids.nl/Schijf_van_Vijf#:~:text=In%20de%20schijf%20van%20vijf%20staan%20de%20dranken%20die%20geen,weer%20 bijgevuld%20door%20te%20drinken. https://www.thuisarts.nl/verstopping/ik-wil-veel-vezels-eten https://www.fitliving.nl/eiwittenkoolhydratenvetten/ https://lc.nl/friesland/De-Schijf-van-Vijf-is-vooral-bedoeld-voor-gezonde-mensen.-Maar-wat-moet-een-chronisch-zieke-eten24343065.html

22

Een hond adopteren Een hond hebben in huis dat betekent: samen spelen, op de bank knuffelen, lekker wandelen, wie wil dat nou niet? Een vriendelijke viervoeter is steeds meer gewild bij de mens. De meerderheid van de mensen die een hond willen, kiezen ervoor om een puppy bij de fokker te halen, maar is dit altijd wel even slim? Vaak doen mensen niet genoeg onderzoek of worden ze misleid door bijvoorbeeld een broodfokker, oei! Hier schrik je wel van. Je wilt graag een hondje, maar dit soort mishandeling wil je natuurlijk niet ondersteunen. Dan is het slim om naar andere opties te kijken, zoals: het asiel. Haal honden uit het asiel!

Te veel honden Het asiel is een opvangcentrum voor dieren waar ook honden worden opgevangen, die je daarna kunt adopteren. Veel honden in het asiel (vooral in het buitenland) hebben een bepaalde wachttijd dat ze geadopteerd kunnen worden, gebeurt dit niet, dan moeten ze helaas geëuthanaseerd worden. Dit komt, omdat de asielen overvol zitten met honden en zij er geen ruimte meer voor hebben, maar er wel steeds meer honden bijkomen. Als je een hond uit het asiel adopteert, krijgen deze ook nog een thuis en kunnen we eerst de honden die al op de wereld zijn helpen, voordat we nieuwe honden op deze wereld zetten. Je kan dus ook altijd eventueel nog uit andere asielen honden adopteren.

Bijvoorbeeld bij organisaties in het buitenland die de straathonden helpen en een huisje geven. Op deze manier krijg je toch wat je wilt: een hond, maar help je de wereld ook nog.

Broodfokkers Broodfokkers, dat is iemand die fokt met als primair doel geld te verdienen, kijken weinig om naar het welzijn van de dieren. Door een hond uit het asiel te nemen, worden er minder honden gefokt, omdat de broodfokkers deze honden niet kwijt kunnen en dit geen verkoop oplevert. Dit is iets goeds! Door deze mensen niet te ondersteunen zijn ze daardoor genoodzaakt om te stoppen en te sluiten, omdat ze dus alleen maar om winst maken geven. Zo blijven er alleen nog maar erkende en goede fokkers over die ook om het welzijn en de gezondheid van het dier geven. Twee vliegen in één klap!

Puppy’s De reden dat mensen vaak een hond bij een fokker kopen is omdat ze een puppy willen. Er lijkt dan geen andere optie te zijn dan deze bij een fokker te halen. Dit is niet waar, er zijn ook puppy’s of jonge tienerhonden in het asiel. Als deze toevallig al geadopteerd zijn, zijn er nog 10 andere organisaties die straathonden - waar heel erg veel puppy’s tussen zitten of geboren worden - redden. Deze straathonden kunnen vervolgens in Nederland geadopteerd worden. Ook kun je kijken naar iemand die per ongelijk een nestje heeft gekregen, geen fokker dus.

Slot: Een hond uit het asiel adopteren, voegt zo te zien ook iets toe aan de wereld en niet alleen aan je eigen belangen.

Honden worden minder tot zelfs inslapen gebracht door adoptie, wat dus zo te zien verder veel voordelen oplevert: allebei de wensen komen uit. Het hondje heeft een thuis en jij hebt de droomhond die je wilt. Koop dus niet, maar adopteer!

Kyra

23

Bewegen onder werktijd In Nederland beweegt 47% van de bevolking die ouder is dan 18 jaar niet voldoende. De 18 tot 34 jarigen bewegen het meest van de Nederlandse bevolking, dus het minder bewegen komt vaak bij de oudere mensen voor. Ook valt op dat hoe ouder iemand wordt, hoe minder deze persoon gaat bewegen. Vaak heeft een groot deel van de Nederlanders op deze leeftijd een baan. Daarom vind ik dat bewegen tijdens werktijd moet worden toegestaan.

Meer concentratie Bewegen verbetert de concentratie en het geheugen tijdens het werken. Op het moment dat je beweegt, raken je hersenen goed doorbloed. Hierdoor krijgen ze de voeding en zuurstof die ze nodig hebben om te functioneren. Ook zorgt voldoende beweging voor verbetering in de werking van de signaalstoffen, waardoor de communicatie tussen de hersencellen soepel verloopt. Beweging verkleint ook de kans op cognitieve beperkingen, denk hierbij aan multiinfarctdementie en Alzheimer. Dus doordat je meer beweging hebt, kun je productiever aan je projecten werken en kun je hier ook langer aan werken en lever je uiteindelijk betere projecten in.

Hart- en vaatziekten Bewegen verlaagt de kans op hart- en vaatziekten. Bijna de helft van Nederland beweegt te weinig. Op het moment dat er voldoende bewogen wordt, neemt de kans op hart- en vaatziekten met 20 tot 30% af. Ook gaat je bloeddruk omlaag en wordt stress verminderd wanneer er voldoende bewogen wordt, waardoor de kans op hartinfarcten en beroertes kleiner wordt. Er bestaat dus een kans dat je langer leeft wanneer je voldoende beweegt en dit kan ervoor zorgen dat je voor een langere periode gezonde werknemers in dienst kunt hebben.

Werktijd Sommigen zeggen dat je dan minder tijd hebt om te werken, waardoor je werkzaamheden niet afkomen. De uren die je op een werkdag maakt, zijn echter dan wel productievere uren, waardoor je hetzelfde afkrijgt dan wanneer je tussendoor niet beweegt. Na het bewegen zijn je concentratie en geheugen namelijk beter. Ook kan het bewegen ervoor zorgen dat het aantal werkjaren wordt verlengd, omdat dit ook de kans op hart- en vaatziekten verkleint.

Conclusie Kortom, bewegen onder werktijd is heel belangrijk. Ten eerste kan je hierdoor beter je werk verrichten, omdat je geheugen en concentratie beter werken nadat je bewogen hebt. Ten tweede beweegt 47% van de mensen niet voldoende, daarom is het dus belangrijk dat deze mensen ook gaan bewegen en dat ze gemotiveerd worden door anderen op de werkvloer. Dus als bewegen onder werktijd wordt toegestaan, komen er betere eindproducten uit en wordt er productiever gewerkt.

Yana

CBS (2020,23 april). Helft Nederlanders voldeed in 2019 aan beweegrichtlijnen. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/17/helftnederlanders-voldeed-in-2019-aan-beweegrichtlijnen Loket Gezond Leven. Cijfers en feiten sport en bewegen. https://www.loketgezondleven.nl/gezondheidsthema/sport-enbewegen/cijfers-en-feiten-sport-en-bewegen Mulier Instituut (2020, mei). Bewegen van kinderen in tijden van Corona. https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:gXzhKD_ko9QJ:https://www.kennisbanksportenbewegen.nl/%3Ffile%3D 9997%26m%3D1588930561%26action%3Dfile.download+&cd=4&hl=nl&ct=clnk&gl=nl&client=firefox-b-d Universiteit Utrecht (2021, 1 december). Sporten onder ‘werktijd': 'geef als werkgever het goede voorbeeld. https://www.uu.nl/nieuws/sporten-onder-werktijd-geef-als-werkgever-het-goede-voorbeeld

24

De schoolkantine voorbeeld voor studenten Op de meeste mbo’s is er een schoolkantine aanwezig. Veel studenten kopen daar ook hun eten. Het eten is echter niet altijd even gezond. Vaak wordt er een broodje kroket of broodje frikandel gekocht. Hier zitten helemaal geen vitamines in. De studenten vinden dat ze verleid worden door al het ongezonde eten. Mijn stelling is dan ook dat er alleen nog maar gezond eten en drinken aangeboden mag worden in de schoolkantine.

Keuze gezonde schoolkantine Op school moeten er meer keuzes komen voor gezond eten. Uit onderzoek is gebleken dat de leerlingen vinden dat ze worden beïnvloed door het ongezonde eten in de schoolkantine. De leerlingen vinden daarom dat de school een goed voorbeeld moet zijn. Juist op school wordt hun voedingspatroon namelijk samengesteld. School kan ervoor zorgen dat het een gezond voedingspatroon wordt door ervoor te zorgen dat er een gezonde schoolkantine is.

Gezondheid van de leerlingen Als de schoolkantine gezond is, dan gaat dit ook een enorme impact hebben op de gezondheid van de studenten.

Namelijk zes op de tien leerlingen zegt graag fitter te willen zijn. Als de leerlingen minder snoepen, omdat het er niet is in de schoolkantine, dan zullen ze zich ook fitter gaan voelen. Er zal dan ook minder overgewicht voorkomen. Als de leerlingen zich fitter voelen, dan zitten ze ook beter in hun vel. Hierdoor kunnen de leerlingen hun mentale gezondheid ook verbeteren. Het allerbelangrijkste is natuurlijk dat de gezondheid van de leerlingen ook veel beter is. Dat vinden de ouders ook fijn: dat hun kind gezond is.

Kiezen tussen gezond en ongezond Als de schoolkantine gezonder wordt, dan wordt de inkoop van de schoolkantine wel veel duurder. Denk bijvoorbeeld aan een salade, die is veel duurder dan een broodje frikandel. Gezond eten is namelijk gewoon veel duurder. Er moet daarom gekeken worden naar het budget van de school. Namelijk niet op iedere school is er genoeg geld om uit te geven aan een gezonde schoolkantine. Het is uiteindelijk aan de scholen of ze kiezen tussen een gezondere school die wel wat meer geld kost of voor een ongezonde school wat goedkoper is, maar waar wel de gezondheid van de leerlingen op het spel staat.

De conclusie is uiteindelijk dat de schoolkantines veel gezonder moeten worden. Dit is nodig, omdat er steeds meer leerlingen met overgewicht zijn. Ook geven zes op de tien leerlingen aan dat ze graag fitter willen zijn. Scholen kunnen hierbij helpen door de schoolkantines gezonder te maken.

Noa

https://www.mijngezondheidsgids.nl/voeding/v/het-tijdperk-van-de-gezonde-schoolkantine/ https://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/nl/service/achtergronden/7-argumenten-gezondereschoolkantine.aspx Voedingscentrum (2021). De gezonde schoolkantine. Persmap 2021. https://www.voedingscentrum.nl/nl/pers/persmappen/degezonde-schoolkantine.aspx Voedingscentrum (z.d.). Een gezonde schoolkantine. Wat kost dat? https://docplayer.nl/1350612-Wat-kost-dat-factoren-die-dekosten-beinvloeden-een-gezonde-schoolkantine-de-huidige-situatie-1-6.html WUR eDepot (2013,2 oktober). Hoe gezond is jouw schoolkantine? https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:wW3amrSX9h4J:https://edepot.wur.nl/278546+&cd=1&hl=nl&ct=ccln&gl= nl&client=firefox-b-d

25

Gezonde leefstijl en bewegen Ik wil een gezonde leefstijl, ik ga mijn ongezonde gedrag veranderen! Ja, ja dat wil je zeker, maar zit bewegen in jouw ‘To do list’ of vind je het helemaal niet van belang? Nederland is kampioen zitten! Ruim 32% van de Nederlanders ouder dan vijftien jaar zit meer dan 8,5 uur per dag. Alleen al op het werk zit ruim 45% van de Nederlanders gemiddeld 7 uur of meer per dag. Dit is het hoogste van Europa. Ik ben van mening dat bewegen belangrijk is voor een gezonde leefstijl en daar zijn genoeg redenen voor.

Fysieke gezondheid Ten eerste draagt bewegen bij aan een goede fysieke gezondheid, aan een goede conditie van het hart, bloedvaten en longen en weinig bewegen daarentegen leidt tot hart- en vaatziekten. De groep mensen die meer dan acht uur zit en weinig beweegt, heeft een 74% hogere kans op hart- en vaatziekten dan de groep die minder dan vier uur zit en veel beweegt. Je verlaagt ook het risico op diabetes type 2 met 22%. 1 Mentale gezondheid Bovendien zorgt het op de langere termijn voor een goede werking van de hersenen. Bewegen is dus goed voor de mentale gezondheid. Een toename aan beweging gaat samen met een afname van stress en depressieve symptomen.

Matig intensief sporten of bewegen herstelt de hippocampus, waardoor de geheugenfunctie en het concentratievermogen weer verbeteren. Dat kan zeker op alle manieren: wandelen, fietsen, dansen, sporten, skeeleren, etc... Wat ook van belang is voor het afnemen van stress is genoeg slapen en een goed circadiaans ritme creëren. 2 Is het niet per se nodig?

Sommigen zeggen dat bewegen niet veel van belang is voor een gezonde leefstijl. Twee keer per week sporten en zoveel mogelijk gezond eten zou genoeg zijn, zolang als je maar geen overgewicht hebt. Stress en depressiviteit kan je ook op een andere manier oplossen, bijvoorbeeld door naar een psycholoog te gaan of medicijnen te slikken tegen stress. Toch, ook als bewegen hart- en vaatziekten en stress vermindert, dan nog is steeds van belang dat je een goede balans hebt tussen de factoren en die zijn: gezond eten, twee keer per week sporten, genoeg slapen, niet roken en niet veel alcohol drinken. 3 Conclusie Dus bewegen is van belang voor een gezonde leefstijl, maar om een gezonde leefstijl te bereiken is het ook van belang dat je gezond eet, twee keer per week sport, genoeg slaapt, niet rookt en niet veel alcohol drinkt. Een balans tussen die factoren is van veel belang. Bewegen is een van die factoren en daarom is het van belang dat je het in je dagelijks leven niet wegstreept. 4 Freda

Vitaal bedrijf (z.d.). Feiten en cijfers bewegen op de werkvloer. https://www.vitaalbedrijf.info/achtergrond/feiten-en-cijfers-bewegenop-de-werkvloer/?gclid=Cj0KCQjwz7uRBhDRARIsAFqjulm7Z6KJ8fNtnlGabtvoBAPUQWVaYaboeNOdUmqWsQ48lE8-5peCCkaArkDEALw_wcB 2 Hartstichting: (z.d.) Bewegen voor en gezond hart. https://www.hartstichting.nl/gezond-leven/beweging 3 Baeten, H. (2017,7 oktober). Bewegen tegen een burn-out of stress. https://www.allesoversport.nl/thema/gezondeleefstijl/bewegen-tegen-een-burn-out-of-stress/ 4 Alles over sport (2016, 16 februari ). Tips voor een gezonde leefstijl. https://www.allesoversport.nl/thema/gezonde-leefstijl/tips-vooreen-gezonde-leefstijl/#:~:text=150%20minuten%20per%20week,goede%20werking%20van%20de%20hersens 1

26

Smartwatch herkent hartstilstand en slaat alarm Veel mensen die buiten het ziekenhuis een hartstilstand krijgen, zijn vaak alleen en/of niet in staat 112 te bellen.

Een smartwatch die een hartstilstand detecteert en hulpdiensten alarmeert kan dan levensreddend zijn. Daarom heb ik gekozen voor de stelling: het dragen van een smartwatch voorkomt overlijden aan een hartstilstand.

Smartwatches Elk jaar treden er 17.000 hartstilstanden op buiten het ziekenhuis. Bij veel slachtoffers gebeurt dit zonder dat er iemand in de buurt is die hulp kan verlenen en inschakelen. Volgens internationaal onderzoek is er in ongeveer 60% van de gevallen geen getuige. Adequate hulpverlening binnen 6 minuten na een hartstilstand is essentieel om te kunnen overleven. Hier komen de genoemde smartwatches van pas. Ze maken onder meer gebruik van sensoren die kunnen registreren of iemand valt en ze meten of het hart nog klopt, wat gebeurt via de kleinste bloedvaatjes in de huid. Ook zijn ze voorzien van GPS-technologie. Zo kunnen hulpdiensten zo snel mogelijk ter plekke zijn. Ook burgerhulpverleners, die via het reanimatie oproepsysteem van HartslagNu worden gealarmeerd, krijgen zo snel de juiste locatie.

Prijzig Het nadeel van de smartwatches is dat ze prijzig zijn. Dit kan echter goed worden opgelost, want daar heeft de verzekeringsmaatschappij A.S.R. iets op bedacht. Zo kan je via de Vitality-app van A.S.R. een smartwatch aanschaffen.

Wanneer je dagelijks in beweging komt, verdien je Vitality-punten. Hoe meer punten je hebt verdiend, hoe hoger het bedrag dat je terugkrijgt. Zo is een smartwatch dus toegankelijk voor iedereen.

Vrouwen De smartwatch kan extra winst opleveren voor vrouwen. Zij krijgen namelijk vaker een hartstilstand zonder dat er een getuige bij is. Mogelijk komt dat doordat vrouwen vaker alleen wonen dan mannen, vooral als ze wat ouder zijn. Van degenen die buiten het ziekenhuis een plotse hartstilstand krijgen, is 53% man en 47% vrouw. Beiden krijgen dus ongeveer even vaak een hartstilstand. Verder is er gekeken naar de man-vrouw verhouding bij reanimaties door ambulanceverpleegkundigen, 5717 in totaal. Slechts 28% van de gereanimeerden was vrouw. Ook heeft onderzoek uitgewezen dat vrouwen minder vaak gereanimeerd worden door omstanders. Dit kan komen doordat de symptomen van een hartstilstand anders zijn bij de vrouw, waardoor omstanders er minder snel aan denken.

Conclusie Kortom, smartwatches voorkomen overlijden aan hartstilstanden en kunnen dus levensreddend zijn. Ze zorgen er namelijk voor dat hulpdiensten sneller worden ingeschakeld. Verder zorgen ze ervoor dat de precieze locatie wordt doorgegeven aan de hulpdiensten, zodat reanimatie sneller kan worden gestart. Hierdoor neemt de kans op overleven dus toe.

Julia

Amsterdam UMC (2019, 22 mei). Vrouwen slechter af na hartstilstand buiten ziekenhuis. https://amsterdamumc.org/nl/vandaag/vrouwen-slechter-af-na-hartstilstand-buitenziekenhuis.htm#:%7E:text=Maar%20wat%20we%20w%C3%A9l%20weten,er%20minder%20snel%20aan%20denken. a.s.r. Vitality (2020). Verdien cashback op Apple Watch of Fitbit met a.s.r. Vitality | a.s.r. Vitality. https://www.asr.nl/vitality/beloningen/apple-watch De Nederlandse Hartstichting. (2021, 16 november). 1,9 miljoen euro voor onderzoek naar smartwatches die hartstilstand herkennen en 112 alarmeren. Hartstichting. https://www.hartstichting.nl/nieuws/onderzoek-smartwatch-herkennen-hartstilstand Smeets, R. (2021, 17 november). Smartwatch moet hartstilstand signaleren en 112 bellen. ICT&health. https://www.icthealth.nl/nieuws/smartwatch-moet-hartstilstand-signaleren-en-112-bellen/

27

Schoolkantine voortgezet onderwijs op de weegschaal Veel jongeren eten tijdens hun pauze op school ongezond eten. Vaak halen ze dit uit de schoolkantine waar ze veel ongezonde producten verkopen, want op de meeste scholen is er bijna tot geen keuze in gezond snacks.

Het is juist erg belangrijk dat jongeren gezond eten, omdat ze nog aan het groeien zijn en te veel ongezond eten kan gevolgen hebben voor hun ontwikkeling. Daarom moeten schoolkantines gezonder.

Aantrekkelijker aanbod In schoolkantines heb je bijna geen aanbod in gezond eten of is het gezonde eten te duur. Vaak ziet het gezond eten er ook niet aantrekkelijk uit. Er is ook weinig variatie in gezond eten en daarom hebben de jongeren weinig keuze in wat ze kunnen eten. Jongeren vinden het tegenwoordig juist fijn om hun eigen eetkeuzes te maken en als er geen aantrekkelijk aanbod aan gezond eten is, gaan jongeren het ongezond eten kopen en dit heeft gevolgen voor de ontwikkeling van de jongeren.

Ongezonde omgeving Er zijn nog veel jongeren die ongezond willen eten of ongezond eten kopen, omdat hun vrienden dat ook doen. Als ze dit niet in de kantine kunnen kopen, dan gaan ze dit in de supermarkten in de omgeving kopen. Dus als de schoolkantines gezond eten gaan verkopen en de jongeren het ongezonde eten gewoon in de supermarkten gaan halen, dan is het toch juist zonde om gezond eten te verkopen, want dat bederft dan. Gezond eten bestaat nu eenmaal uit verse producten en die kun je niet zo lang bewaren. Is het dan zonde om de schoolkantines gezonder te maken als het toch niet veel verkocht gaat worden?

Ontwikkeling Jongeren zijn op hun leeftijd veel aan het ontwikkelen. Het is daarom belangrijk dat jongeren gezond eten en scholen kunnen hier zeker een rol in hebben. Jongeren ontwikkelen zich het meest op lichamelijk vlak (groei), cognitief vlak (denken, plannen, schrijven) en emotioneel vlak (omgaan met sterke emoties). Dit kost veel energie die je het beste kan halen uit gezonde voeding, want daar zitten veel bouwstoffen in die je daarvoor nodig hebt. In ongezond eten zitten voedingstoffen die je niet zoveel nodig hebt en alles dat je lichaam niet nodig heeft, slaat je lichaam op en als dit te veel gebeurt kan dat gevolgen hebben voor je gezondheid en heb je kans op overgewicht en hart- en vaatziektes.

Ook al eten jongeren tegenwoordig erg ongezond en hebben ze weinig aanbod in de schoolkantine, ook dan is het wel belangrijk dat de schoolkantine gezonder eten (moeten) verkopen. Ook al heb je meer kans op voedselverspilling, toch kan een gezondere schoolkantine invloed hebben op de eetkeuzes van de jongeren. Als de schoolkantines gezonder eten gaan verkopen en hier ook veel aandacht aan besteden, dan gaan de jongeren ook echt gezonder eten en dat is goed voor hun ontwikkeling.

Merel

https://www.foodlog.nl/artikel/gezonde-schoolkantine-vooral-goed-voor-de-supermarkt-aan-de-overkant/ https://gezondeschoolkantine.voedingscentrum.nl/nl/service/achtergronden/7-argumenten-gezondere-schoolkantine.aspx https://www.gezondleven.be/themas/voeding/voedingsadvies-op-maat/levensfase/voedingsadvies-voor-jongeren/hoe-stimuleer-jejongeren-om-gezond-te-eten 2 https://pointer.kro-ncrv.nl/waarom-het-maar-niet-lukt-om-alle-schoolkantines-gezond-te-krijgen

28

Dierentuinen actueel In een dierentuin speelt er meer dan dat het alleen een plek is om mensen te vermaken. In sommige landen hebben ze besloten om de dierentuinen te sluiten. Een voorbeeld hiervan is Costa Rica. Hier zijn ze al sinds 2013 begonnen met het sluiten van de dierentuinen, het vrijlaten van de dieren in het wild en het teruggeven van de natuurlijke habitat aan de dieren door ze in een reservaat te plaatsen. Op dit moment is de discussie over het houden van dierentuindieren erg actueel. Vanuit mijn studie Dier en Gedrag ben ik voor een natuurlijke habitat en wel hierom.

Onnatuurlijk Als eerste kunnen de dieren geen natuurlijk gedrag vertonen in de veel te kleine dierentuinverblijven, terwijl dit een van de belangrijkste verplichtingen is die in dierentuinen geldt. Het welzijn van de dieren moet altijd op plaats 1 blijven staan.

Deze dieren beschikken niet over de ruimte die ze normaal in het wild hebben, waardoor ze dus geen natuurlijk gedrag kunnen vertonen.

Educatie Niet alleen natuurlijk gedrag speelt een rol, maar het heeft geen zin om bedreigde diersoorten in dierentuinen te houden om ze zo te kunnen beschermen. Als de natuurlijke habitat van een bedreigde diersoort volledig is verdwenen, is het ook niet logisch om de dieren dan wel in een dierentuin te houden. Het is onmogelijk om ze ooit terug het wild in te krijgen, omdat ze daar niet meer kunnen overleven. De enige oplossing is ook hier weer om de bedreigde diersoorten in een reservaat te plaatsen, waar ze hun soorteigen gedrag kunnen vertonen en waar er geen bedreiging is en de dieren zich weer kunnen voortplanten. Ondanks deze negatieve punten hebben dierentuinen wel een educatieve functie. Door het bezoeken van dierentuinen kun je zien hoe het leefgebied van wilde dieren eruitziet. Wat ze eten, maar ook hoe dat ze leven (solitair/sociaal). Is het wel zo educatief als het dierenwelzijn van de dieren een stuk lager is dan wanneer de dieren in hun natuurlijke habitat leven?

Het moet anders!

Het probleem is dat de dierentuinen de educatie niet het belangrijkste vinden. De dierentuinen zijn vooral commercieel ingesteld en veel minder op het welzijn van de dieren. Het verdiende geld wordt ook weer besteed aan inrichtingen, restaurants en speeltuinen om het voor de bezoekers nog leuker te maken en zo nog meer geld te kunnen verdienen. De dieren worden er de dupe van dat de mensen geld willen verdienen aan dierentuinen. Of de eisen aan dierentuinen moeten aangepast worden of de dierentuinen moeten allemaal gesloten worden, per direct.

Sanne

Bibliografie (sd). Opgehaald van NPOKennis: https://npokennis.nl/longread/7522/wat-is-het-nut-van-dierentuinen Cleene, D. d. (2019, maart 26). Opgehaald van Eoswetenschap: https://www.eoswetenschap.eu/natuur-milieu/moet-dezoodicht?gclid=CjwKCAjw8sCRBhA6EiwA6_IF4cq0NpjkkraXZlCRfYA0mmcHR0KmWo1vbuj7JYpraUsyNQsbCwH3pxoC7 B4QAvD_BwE Havermans, J. (2021, januari 19). Opgehaald van De Volkskrant : https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-we-kunnen-nietlanger-de-ogen-sluiten-voor-het-leed-indierentuinen~be8f23da/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F#:~:text=Opiniedierentuinen,Opinie%3A%20We%20kunnen%20niet%20langer%20de%20ogen%20sluite

29

Dierenhandel Het gebeurt over de hele wereld, de handel in dieren. Beren, olifanten, dolfijnen en schubdieren; in bijna iedere dierensoort wordt wel gehandeld. Ik vind dat hier een eind aan moet komen. Er gaat namelijk helaas veel dierenleed achter schuil. Bovendien zorgen veel wilde dieren voor veel gevaarlijke ziektes voor de mens en ook komen er zo veel meer pandemieën aan, wat niet goed is voor onze (mentale) gezondheid.

Dierenleed Ten eerste komt bij het handelen van dieren veel dierenleed om de hoek kijken, want de dieren worden vaak niet goed behandeld voor ze het land van bestemming bereiken. Ze worden zowel mentaal als fysiek mishandeld. Denk aan dieren die worden geschopt en geslagen of op andere manieren fysiek pijn worden gedaan. Ook intelligente en actieve dieren in een klein hokje stoppen zonder uitdaging of kuddedieren uit elkaar houden en alleen ophokken, zijn vormen van mishandeling.

Gezondheid mens Bovendien vormt het verhandelen van dieren ook een groot gevaar voor onze eigen volksgezondheid, want maar liefst 70% van de ziektes die we van dieren kunnen krijgen, zijn afkomstig van wilde dieren die worden verhandeld. Dit komt door slechte hygiëne tijden het vervoeren en vangen. Dit gaat ook nog eens gepaard met het opsluiten van dieren. Dit zorgt voor veel stres, verwondingen en zo springen ziektes veel sneller op de mens over als je ermee in contact komt.

Voorstanders Toch zijn verschillende mensen van mening dat als je wilde dieren (vaak bedreigde diersoorten) verhandelt naar andere landen en dus opsluit, dat ze dan een beter leven hebben. Deze soort heeft dan een grotere overlevingskans en sterft dan niet uit. Toch, het kan toch niet zo zijn dat dieren alleen nog maar in leven kunnen blijven doordat wij mensen ze moeten verhandelen en ophokken? Deze dieren hebben dan immers nog steeds te maken met slechte omstandigheden en kunnen vaak hun natuurlijke gedrag niet uitvoeren.

Tot slot vind ik dat we onze gezondheid op de eerste plek moeten zetten en niet de eisen van de mens of het verdienen van geld. De slechte omstandigheden waarmee dieren elke dag te maken hebben doordat wij ze willen aanschaffen, is in mijn ogen echt bizar, dit kan niet meer. Wij als studenten van Yuverta zouden hier wat aan moeten doen. Maak van een mug wél een olifant en laat jezelf horen!

Nina

30

Stierenvechten en het welzijn van de stieren In Spanje hebben de Spanjaarden een gruwelijke traditie, stierenvechten. Ze doen dit al jaren zonder er veel over na te denken hoe het is voor de stieren. Stierenvechten is slecht voor het welzijn van de stieren.

Stierengevechten moeten stoppen.

Jonge leeftijd Stieren worden op jonge leeftijd uitgekozen voor het stierenvechten. Doordat ze op deze jonge leeftijd hieraan meedoen, hebben ze bijna geen mooi leven kunnen leiden. Het leven dat ze uiteindelijk hebben, wordt beëindigd met een gruwelijke dood. Als de dieren nou op latere leeftijd worden uitgekozen, vind ik het al een stuk beter voor deze dieren.

Marteling Het gevecht is voor een stier natuurlijk een marteling. Veel mensen weten niet wat er van tevoren gebeurt bij de stieren, dit is namelijk veel erger. De stieren worden van tevoren helemaal uitgeput, zodat ze bij het gevecht eigenlijk geen schijn van kans hebben. Er wordt met zandzakken tegen de nieren aangeslagen, zodat deze worden beschadigd, maar zodanig dat de dieren geen littekens krijgen. De horens van de dieren worden afgevijld tot het punt waar het leven zit, zodat dit gruwelijk veel pijn doet en de oriëntatie van het dier weg is. Ze krijgen spul in hun ogen gesmeerd, zodat ze niks tot weinig zien. Ook worden ze getaiserd en in een hok met een schuine vloer gezet, zodat ze door hun natuurlijk instinkt blijven rennen tot de ondergrond recht is en ga zo maar door. Al met al een vreselijke marteling die gestopt moet worden.

Uiteindelijke dood Veel mensen geven aan dat het dier uiteindelijk toch dood gaat ook al worden ze niet uitgekozen voor de gevechten, dus het maakt niet uit. Dit is een slecht argument waarom het wel zou mogen, want de dieren die niet worden uitgekozen komen te overleiden aan een natuurlijke dood of een minder pijnlijke dood; niet aan deze marteling.

De conclusie die we hieruit kunnen trekken, is dat stierenvechten slecht is voor het welzijn van de dieren. Ze worden op jonge leeftijd eerst gruwelijk mishandeld en pas uren daarna ter dood gebracht, zonder enige grim van gevoel bij de mensen.

Marieke ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

31

Is een korte snuit bij honden ongezond?

Tegenwoordig zijn honden met korte snuiten erg populair. Boxers, cavaliers, Franse bulldoggen, Engelse bulldoggen, Maltesers, mopshondjes, Pekinees, Shih tzu’s en kruisingen hiervan zijn honden die vaak een korte snuit hebben. Tegenwoordig gaan sommige fokkers daarbij steeds verder in het fokken van hondjes met extreem korte neuzen. Sommige fokkers denken terecht of onterecht dat mensen dit heel schattig of mooi vinden. Hierover zijn de meningen erg verdeeld. Die van mijzelf is duidelijk. Ik zeg: ”Nee, stop ermee. “ Mag er nog gefokt worden met kortsnuitige honden?

Er zijn sinds maart 2019 gelukkig duidelijke regels over het fokken van honden met korte snuiten. Het is al sinds juni 2014 verboden om dieren te fokken die last hebben van hun uiterlijk, zoals bijvoorbeeld kortsnuitige honden. Honden met een snuit korter dan de helft van hun schedel mogen niet meer gefokt worden. Er is wel tijdelijk een uitzondering voor honden met een derde van hun snuit. Deze honden mogen dus wel gefokt worden. Als fokkers wel nog honden fokken met te korte snuiten, kunnen ze een boete krijgen. Helaas houdt dit sommige fokkers niet tegen om door te fokken.

Hoe zit het met de gezondheid?

De korte neus zorgt helaas voor veel gezondheidsproblemen bij de honden. De afwijkingen die ontstaan door de te korte neus zijn bijvoorbeeld vernauwde neusgaten, een te lang of dik zacht gehemelte, vergrote amandelen, afwijkende bouw van het strottenhoofd en een te smalle luchtpijp. Door deze afwijkingen ontstaan klachten zoals benauwdheid. De honden kunnen daardoor ook moeilijk ademen en ze zijn vaak niet in staat om te rennen of langere afstanden te lopen.

De honden slapen vaak ook slecht en krijgen problemen met eten.

Is een korte snuit schattig?

Natuurlijk zijn deze honden erg geliefd en zijn er mensen die erg fan zijn van de hele korte snuit. Ze vinden het heel schattig en dat snap ik ook wel. De honden zien er ook schattig uit, maar is het de gezondheidsklachten en de operatiekosten ook waard? De meeste eigenaren van honden met een korte snuit schrikken vaak van de hoge prijs van de operatie voor het vrijmaken van de luchtweg. De fokker is hier ook niet aansprakelijk voor. Als mensen toch een kortsnuitige hond willen, kunnen ze deze het beste in het asiel kopen, zodat ze de fokkers niet aanmoedigen.

Ik ben dus tegen het fokken van kortsnuitige honden, vooral om de gezondheidsredenen. Ik ben van mening dat een hond geen pijn hoeft te leiden om zijn uiterlijk. Om terug te komen op de titel, ja, ik vind het dus ongezond. Gelukkig is het al verboden om nog te fokken met honden met te korte snuiten, maar het wordt nog steeds gedaan. Hopelijk wordt dit in de toekomst beter gecontroleerd, zodat de honden een fijn en gezond leven kunnen lijden.

Novy

32

Zal de Engelse buldog uitsterven?

Zonder behulp van de mens zal de Engelse buldog uitsterven. Dit komt omdat hij zo ver doorgefokt is dat hij zich zelf niet op een natuurlijke manier kan voortplanten en daarbij kunnen ze ook niet op een natuurlijke manier geboren worden. Moeten we de Engelse buldog blijven helpen of laten uitsterven? Ik ben van mening van wel, laten uitsterven dus.

Gebreken Engelse Bulldog Nu, in de 21e eeuw wordt de hond gebruikt als gezelschapshond. Wel is hij door de jaren heen veel veranderd. Zijn snuit moest steeds korter en platter. Ook binnenin het lichaam is veel mis. Zo zijn ze extra gevoelig voor ontstekingen aan de luchtwegen, terugvloeiend maagzuur en de kans op een breuk in het middenrif.

Uitsterven Om terug te komen op de vraag of dat de Engelse Bulldog zal uitsterven zonder behulp van de mens. Ja, want dit komt omdat de Bulldog zich niet zelf van nature zal voortplanten vanwege hun afwijkende lichaamsvorm. Ze worden daarom vaak kustmatig geïnsemineerd. Waarom dan kunnen ze niet ook op een normale manier geboren worden? De brede kop van de Engelse Bulldog past niet door het geboortekanaal, waardoor ze altijd met een keizersnee op de wereld gebracht moeten worden. Dit is erg zwaar voor de moederhond en de kans op complicaties is hoger.

Onderzoek In een Britse krant The Independent zeiden de wetenschappers duidelijk: “Het punt is bereikt waarop de populariteit van het ras niet langer een excuus mag zijn voor het accepteren van de enorme hoeveelheid gezondheidsproblemen die een buldog in zijn vaak korte leven ondervindt.” Ook al kunnen hondeneigenaren dan denken van ze zijn zo schattig en lief, maar weegt dat op tegen dat ze een van de zwaarst getroffen rashonden hebben? Ze hebben namelijk last van 36 verschillende aandoeningen. Door nieuw onderzoek aan de hand van DNA-analyse zijn de wetenschappers erachter gekomen dat de verwantschap van de hond zo groot is, dat ze het onwaarschijnlijk achten dat de gezondheidsproblemen ooit zullen verdwijnen, zelfs bij een zeer bewust fokbeleid.

Acceptatie Als je het mij vraagt lijkt het me beter om de hond uit te laten sterven en op zoek te gaan naar een nieuw ras, want omdat de honden zoveel gebreken en afwijkingen hebben, is het zielig om ze dit 10 jaar aan te doen. Deze erge welszijnsproblemen zouden door fokkers en hondenbezitters niet meer geaccepteerd mogen worden.

Sanne

https://www.dierenrecht.nl/nieuwsartikelen/engelse-bulldog-kan-nooit-meer-gezond-worden https://www.independent.co.uk/news/science/english-bulldog-health-problems-inbreeding-pedigree-dog-breeds-breedersa7160041.html

33

Dolfijnen in gevangenschap Tegenwoordig hebben wij wereldwijd dolfinaria, dit is onethisch. Het dierenwelzijn gaat sterk achteruit.

De dieren ervaren veel stress en vertonen stereotype gedrag. Maar hoe komt dit nu? Wij verzorgen ze toch goed? Het antwoord is kort: nee.

Te kleine bassins De dolfijnen zitten in gevangenschap in bassins. Voor deze bassins zijn er regels met betrekking tot de grootte, maar als je dit vergelijkt met wat ze in het wild zwemmen, vormt dit nog geen 1%. Een dolfijn zwemt in het wild ongeveer 150 km per dag en kan meters diep duiken. De dolfijnen in de bassins kunnen dit simpelweg niet en dit levert hoge stress op bij de dieren. Vaak worden de dolfijnen buiten de shows achter de schermen in nog kleinere bassins gehouden en gescheiden van groepsgenoten.

Stereotype gedrag Stereotype gedrag betekent een gedrag dat een dier gaat vertonen door erge stress. Dit gedrag kan schadelijk zijn voor het dier. Neem bijvoorbeeld een papegaai die in een zeer kleine kooi gehouden word. Dit gaat in tegen zijn natuurlijk gedrag, want de papegaai wil kunnen vliegen. Dit kan stereotype gedrag veroorzaken en kan zich uiten in bijvoorbeeld veren uittrekken. Het uittrekken van de veren levert een hormoon genaamd endorfine op dat ook wel het gelukshormoon word genoemd. Endorfine is superverslavend, dus zodra een dier dit gaat aanmaken door een bepaald gedrag, is het heel erg moeilijk om het dier hiermee te laten stoppen. Dolfijnen ervaren zeer hoge stress door de te kleine bassins en gaan dus stereotype gedrag vertonen, dat zich uit in bijvoorbeeld constant rondjes zwemmen, beuken tegen de bassinwanden en bijten op de randen van het bassin en daarmee tanden afslijpen/afbreken.

Educatief en soortbehoud De dolfinaria vinden dat het houden van dolfijnen goed is voor de educatie van mensen over dolfijnen. Wat de dolfinaria op dit moment doen, is mensen een verkeerd beeld geven van dolfijnen door het dolfinarium en de dolfijnenshows. De eigenaren van dolfinaria geven bezoekers het idee met de praatjes en kunstjes die dolfijnen opvoeren dat de dolfijnen gelukkig zijn in het dolfinarium. Dit is niet waar. De bezoekers krijgen een waanbeeld te zien en de dolfijnen hebben hieronder te lijden. Het educatieve gedeelte kan op een andere manier. We leven nu immers in een nieuw tijdperk met veel mogelijkheden wat betreft technologie. Er zou bijvoorbeeld een vervangende attractie kunnen komen waarin je met een VR-bril de dolfijnen in het wild zou kunnen bekijken. Een beeld waar ze speels en oprecht gelukkig zijn. Zo kun je het dierenwelzijn waarborgen en je kunt veel meer leren over het natuurlijk gedrag van een dolfijn.

Er is dus geen goede reden meer om dolfijnen in gevangenschap te houden. Het gaat in tegen het dierenwelzijn en educatie over dolfijnen kan op een andere manier. Nu zijn er petities gaande om te voorkomen dat dolfijnen nog steeds geïmporteerd en gefokt worden. Er is er een gaande op www.worldanimalprotection.nl. Als je dus iets wilt doen aan het dierenleed onder de dolfijnen, teken dan die petitie.

Mirre

34

Verkoop van kortsnuitige honden De snuit van de kortsnuitige is over de jaren heen praktisch gezien verdwenen. Dit heeft veel nadelige gevolgen voor de honden, zonder dat het hun wat opbrengt. Daarom is mijn stelling: de verkoop van kortsnuitige moet verboden worden.

Ademproblemen Kortsnuitige honden hebben een erg specifieke bouw van de schedel. De schedel is te klein, maar kenmerkend is de korte neus. Hierdoor worden er verschillende ademhalingsproblemen veroorzaakt. Voorbeelden zijn vernauwde neusgaten, een te lang en zacht gehemelte en een te nauwe luchtpijp. Dit allemaal veroorzaakt permanente benauwdheid bij de kortsnuitige. Vaak wordt hun ademhaling vergeleken met het ademen door een rietje. In de regels van Brambell staat dat dieren vrij moeten zijn van ongemak, pijn etc. Mede door dat en door mijn eigen normen en waarden vind ik het niet oké dat de kortsnuitige met zo’n extreme gezondheidsproblemen moeten kampen. Zelf heb ik ook een kortsnuitige en ik heb vaak genoeg gezien dat hij extreem last heeft van ademhalingsproblemen. Soms moeten we hem optillen en strekken, zodat hij kan ademen. Ik vind dit vreselijk om te zien.

Niet meer natuurlijk kunnen voortplanten Veel kortsnuitige honden kunnen door hun afwijkende bouw niet zelfstandig drachtig worden. Om een kortsnuitige drachtig te krijgen, moet er kunstmatige inseminatie gebruikt worden. Ook komt het bij sommige kortsnuitige rassen voor dat door de brede kop van de pups de moeder niet op een natuurlijke manier kan bevallen. Er is dan altijd een keizersnede nodig om moeder en pups te redden. Ik vind dit een duidelijke aanwijzing dat we te ver zijn gegaan. Op het moment dat een dier zich niet meer natuurlijk kan voortplanten door de bouw, vind ik dat over alle biologische en ethische grenzen heengaan. Het is belachelijk dat door ons fokbeleid dit ras niet eens meer zonder ons ingrijpen kan bestaan.

Niet in belang van de hond Kortsnuitige hebben naast ademhalingsproblemen nog veel meer gezondheidsproblemen. Chronische hoofdpijn, tandpijn en pijn met eten zijn hier een aantal voorbeelden van. Kortsnuitige honden hebben geen voordeel van het hebben van een korte snuit. De enige die belang heeft bij een korte snuit is de mens. Wij vinden het mooi, dus daarom hebben deze honden een korte snuit. Het heeft verder ook geen functie. De korte snuit is niet voor jagen of ruiken. De kortsnuitigen zijn altijd gezelschapshonden. Deze honden lijden dus heel hun leven, omdat wij het er mooi uit vinden zien. Dit vind ik egoïstisch en onethisch van de mens. Deze dieren zouden niet hoeven te lijden voor een standaard die wij mooi vinden. Veel mensen hebben het argument dat de honden worden geboren met deze afwijkingen, dus dat ze niet anders gewend zijn dan hun benauwdheid. Nu, stel dat jij geboren zou worden met ademproblemen en je kan nauwelijks tien minuten lopen zonder pauze door de benauwdheid, dan zou je daar ook last van hebben. Of je er nu mee geboren bent of niet.

Slot Kortsnuitigen hebben gezondheidsproblemen, kunnen nauwelijks leven door deze gezondheidsproblemen en kunnen zich niet eens meer zelf voortplanten. Daarom vind ik dat de verkoop van kortsnuitige rassenverboden moet worden.

Voor het belang van de hond, want het is tijd dat we daar eens rekening mee gaan houden.

Emma

35

Geen bit is (g)een gemis De laatste jaren wordt het welzijn van het paard steeds belangrijker. Een van de meest besproken onderwerpen op dit gebied is het gebruik van een bit. Voor het welzijn is het namelijk beter om zonder bit te rijden. Om er zeker van te zijn dat het bitloos hoofdstel ook goed past, kan je voortaan zelfs advies vragen aan een professional: de bitlooshoofdstelpasser.

Geen plek De voornaamste reden om geen bit te gebruiken is heel simpel. Het paardenhoofd is niet gemaakt om een bit te dragen en dit zelfs om meerdere redenen. Ten eerste is er meestal simpelweg geen ruimte voor een extra stuk metaal in de mond. Wanneer je een bit in de mond doet, moet de tong hier vaak voor wijken. Dit geeft ongemak voor het paard.

Probeer zelf maar eens je tong naar beneden te duwen, dit is waarschijnlijk niet erg prettig. Ten tweede ligt het bit op de lagen van het paard. Dit gedeelte van de mond bestaat enkel uit een laagje tandvlees dat over het kaakbot ligt. Het kaakbot kan erg scherp zijn, soms zelfs zo scherp dat je er een appel mee kunt snijden. Op het moment dat er kracht wordt gezet op het bit drukt het tandvlees tegen dat messcherpe bot. Deze ongemakken worden niet ervaren bij bitloos rijden.

Het bit hoort erbij De mens speelt een bepalende rol in het ongemak van wat het paard kan ervaren tijdens het rijden. Zo zijn mensen regelmatig hardhandig tijdens het rijden. Dit kan bewust of onbewust worden gedaan. Een ruiter kan namelijk vinden dat hij of zijn meer controle heeft wanneer er harder aan de teugels wordt getrokken of weinig ervaring hebben met paardrijden en daardoor aan de teugels gaan hangen om het evenwicht te bewaren. Tot voor kort was het niet eens toegestaan om tijdens dressuurwedstrijden bitloos te rijden. Pas sinds vorig jaar mag je zz-licht niveau starten zonder bit. De verbetering van het welzijn is wel op gang gekomen, maar helaas zijn veel mensen nog van mening dat een bit nodig is om een paard te kunnen rijden.

De wassen neus Over bitloze hoofdstellen wordt weleens beweerd dat ze ook problemen met zich meebrengen. Zo zou je het neusbot kunnen breken en zijn er veel drukpunten. Beide beweringen zijn ook waar, maar dit is komt enkel voor bij verkeerd gebruik van het hoofdstel. Enkel wanneer de neusriem van het hoofdstel te laag en dus verkeerd zit, is het mogelijk om het neusbot te breken. De drukpunten worden vaak ook veroorzaakt doordat het hoofdstel niet goed past of erg hardhandig wordt gebruikt.

Wat is normaal?

Het gebruik van een bit brengt dus veel nadelen met zich mee. Het grootste probleem is dat het bit vrijwel nooit zonder ongemak gebruikt kan worden, vanwege de opbouw van de paardenmond. Er is simpelweg geen ruimte. Het feit dat een bit zo de norm is tijdens het paardrijden helpt ook niet mee. Op veel plekken word je gek aangekeken als je zonder bit rijdt en vinden ze je een wappie. Bitloos rijden verbetert het paardenwelzijn aanzienlijk, mits het hoofdstel passend is.

Dus rijd bitloos, maar niet hersenloos.

Fieke

Bron: Verhiel, F. (2020, maart 12). Bit: wat zijn de gevolgen voor het paard? Opgehaald van https://docs.google.com/document/d/1lUEm1Y5GpRyOMfxReJF2Mf5hVbl6PuohDHoua4eXlxI/edit#heading=h.thuxpf3ug53y

36

Netpythons, zijn ze geschikt als huisdier?

Je komt even op bezoek bij de buren en ziet dan in een terrarium in de huiskamer een 10 meter lange slang naar je loeren. Veel mensen zouden schrikken, maar nee, dit is niet het script van een horrorfilm dit gebeurt gewoon hier in Nederland. Alhoewel veel mensen bang zijn voor reptielen is dit voor de meeste soorten niet nodig en daardoor worden ze dan ook best veel gehouden. Maar waar zit de grens?

10 meter Een krokodil van 3 meter in je kelder, een schildpad van 100 kilo in de tuin en een slang van 10 meter in huis. Waar trekken we de grens? Ik ben van mening dat reptielen prima huisdieren kunnen vormen als je maar genoeg ervan weet.

Maar dit geldt naar mijn mening niet voor alle dieren. Bij de Netpython trek ik echt een grens, alhoewel het legaal is deze reus in huis te hebben, vind ik niet dat dit gedaan moet worden. Ten eerste omdat deze slang wel tot een lengte van 10 meter kan komen. Dit brengt automatisch veel problemen met zich mee. Zo is een slang zeer sterk en eentje van dit formaat kan net zo sterk zijn als tiental bodybuilders. Ze zijn ook nog eens dodelijk en dat al ruim voor de 10 meter. Wanneer ze de 6 meter bereiken, zijn ze in staat een volwassen mens op te eten. Is dat nog wel een huisdier?

Huisvesting en verzorging Zo’n groot dier heeft ook eten nodig en nee, deze eet geen sla of brokjes, maar complete dieren. Uiteindelijk zal je dit dier kleine varkens moeten gaan voeren, want aan Vlaamse reuzen hebben ze uiteindelijk niet genoeg. Zo’n slang moet natuurlijk ook een plek hebben om te wonen en hier gaat het ook vaak fout. Mensen zijn niet snel bereid een kamer in hun huis om te laten bouwen voor zo’n dier, want terrariums in dit formaat zijn niet gauw aan te komen. Hier komen ze dus al vaak tekort. Denk ook eens aan de temperatuur, om die kamer constant in de 30/35 graden te houden, moet je een extra centje hebben liggen voor de gasrekening. Zo’n slang is ook al niet meer te hanteren. Het is verstandig dit dier vanaf de 3 meter al niet meer alleen te verplaatsen. Dit heeft echt serieuze risico’s, maar het probleem is dat deze slangen heel klein zijn als je ze koopt en mensen hebben er weinig verstand van of hebben niet door wat ze kopen.

Daardoor dumpen ze de slangen wanneer ze te groot worden. Dit gaat mij echt te ver. Als je deze slangen niet zomaar kon kopen, dan zou dit voorkomen kunnen worden. Het is naar mijn mening ook niet iets wat zomaar verkocht moet kunnen worden in een reptielenwinkel.

Educatie Natuurlijk is zo’n prachtig dier ook een pronkstuk voor elke reptielenhouder en kun je ze ook inzetten voor educatie om ze juist te beschermen in het wild. Dit wordt ook op hele goede, professionele en diervriendelijke manieren gedaan in bijvoorbeeld dierentuinen. Het is belangrijk dat ze hiermee doorgaan voor het behoud van de soort. De meeste particulieren hebben hier niet het geld en de middelen voor. Daardoor zou ik misschien nog oké zijn met een middenweg waarbij je een vergunning moet hebben om dit dier voor goede doeleinden te kunnen gebruiken.

Bedreiging Helaas is een gevolg van de vaak slechte voorlichting bij aankoop en het reusachtige formaat dat deze dieren gedumpt worden. In Amerika heeft dit al voor grote problemen gezorgd. Hier zijn dusdanig veel exemplaren vrijgelaten dat ze hun eigen populatie in stand kunnen houden in een land waar ze niet horen. Iets wat voor grote problemen zorgt, omdat deze dieren hier geen vijanden en ziektes hebben. Dit maakt ze bijna onverslaanbaar en hun getallen groeien snel. Om dit probleem op te lossen zijn er zelfs speciale jagers ingezet om zoveel mogelijk Netpythons te doden. Dit had echt voorkomen kunnen worden als niet Jan en alleman zo’n dier zomaar kon kopen. Het doet me echt wat dat deze dieren nu gedood worden door een fout die wij hebben gemaakt.

Dus een slang van 10 meter, in staat een mens te doden en te eten, die veel geld kost om te onderhouden en vaak op de verkeerde plekken belandt, zou naar mijn mening echt niet gehouden moeten kunnen worden. Ik zie hier graag verandering in in de toekomst, maar tot die tijd: zorg dat je je goed inleest voor je een nieuw huisdier koopt, want voor je het weet neemt hij je huis over.

Sterre Netpython Python Reticulatus, opgehaald op 12-3-2022 van Netpython Python reticulatus | Platform Verantwoord Huisdierenbezit Netpython, opgehaald op 12-3-2022 van licg.nl - Netpython Python van tweeënhalve meter gevonden in weiland, opgehaald op 12-3-2022 van Python van tweeënhalve meter gevonden in weiland | Waterweg | AD.nl

37

Konijnen als huisdier In dit artikel gaan we het hebben over het konijn dat als huisdier gehouden wordt. Vaak worden konijnen alleen gehouden, zonder soortgenoten. Daarom gaan we het hebben over eenzaamheid bij konijnen en een verrijking voor het konijn.

Eenzaamheid Konijnen zijn groepsdieren. Door het houden van een konijn als individu wordt het welzijn van het konijn geschaad. Normaal gesproken trekken konijnen met elkaar op, spelen ze, leren ze van elkaar en zijn zo de hele dag in beweging. Opvallend is dat naast de eenzaamheid door het gemis aan groepsgenoten, konijnen dan ook last krijgen van hun spieren. Dit is het gevolg van weinig beweging, uitdaging en plezier van konijnen die alleen gehouden worden.

Verrijking Het is ook belangrijk om verrijking aan te bieden aan je konijn. Een verrijking breng je aan om te voorkomen dat een dier, in dit geval een konijn, zich gaat vervelen en daardoor ongewenst gedrag gaat vertonen. Een konijn staat er bijvoorbeeld om bekend om in de tralies van het hok te gaan bijten als het zich verveelt. Wanneer je een verrijking voor een konijn wilt aanbieden, zou je aan een draaibol gevuld met hooi kunnen denken, een puzzel of bijvoorbeeld het verstoppen van eten in het hok. Alles is goed als het konijn maar bezig is. Een konijn dat bezig gehouden wordt, wordt uitgedaagd, wat goed is voor zijn mentale gezondheid.

Bewegen Konijnen die samen gehouden worden, krijgen meer beweging. Beweging is goed voor een konijn. Het houdt de spijsvertering op gang en het zorgt ervoor dat een konijn fit blijft. Wanneer een konijn alleen zit, beweegt het minder. De kans op overgewicht is groot, wat vervolgens ook weer andere schadelijke gevolgen kan hebben voor de gezondheid van het dier. Daarbij is het zo dat door het weinig bewegen van een konijn, het dier last krijgt van de spieren. Een konijn heeft van nature sterke spieren. Een konijn dat te weinig beweegt, krijgt hier afbraak.

Ongewenst gedrag Gedragsproblemen kunnen bij konijnen verschillende oorzaken hebben. Het ontbreken van soortgenoten is er daar dus een van.

Doordat een eenzaam konijn zijn natuurlijke gedrag niet kan uiten, raakt het gefrustreerd en kan het ongewenst gedrag vertonen, zoals het knagen aan de tralies van het hok of bijten.

Geld Over het algemeen is een konijn een goedkoop huisdier. Naast de aanschaf van het diertje zelf heb je maar een eenmalige investering nodig voor de huisvesting van het dier. Een konijn eet niet het duurste voer en is vlug tevreden. Eigenlijk is de tijd en de energie die je in een konijn stopt om het goed op te voeden het kostbaarste. Zo bekeken is het dan ook bijzonder dat konijnen nog altijd in veel gevallen alleen gehouden worden.

Kortom De conclusie is dat een konijn soortgenoten nodig heeft om een gezond en gelukkig leven te leiden. Het houdt het dier fit en in balans om met soortgenoten te samen leven. Is dit het geval, dan beleef je veel plezier aan je konijnen en krijg je er zeker te weten veel plezier voor terug. Een konijn is een vriend, maar het dier zelf verdient ook een konijnenvriend!

Bo

38

Showdolfijnen in Nederland Je hebt het vast wel eens voorbij zien komen op het nieuws. Het Dolfinarium ligt onder vuur. Er wordt getwijfeld over de werkwijze en het dierenwelzijn van het Dolfinarium. Zijn dolfinariums wel nog van deze tijd? Mijn mening is van niet. We hebben alle wilde dieren in circussen ook al weggehaald voor het dierwelzijn.

De glimlach van de dolfijn Vanuit vroeger wordt altijd al de ‘glimlach’ van de dolfijn gebruikt om te laten zien dat het dier het leuk vindt. De dolfijnen kunnen het natuurlijk helemaal niet fijn vinden of niet de tijd van hun leven hebben. Door de ‘glimlach’ op zijn gezicht echter denken mensen vaak dat de dolfijn het leuk vindt en de dolfijnen het naar hun zin hebben.

Chloor in het water Het water waar de dolfijnen in leven, zit vol met chloor. Als je het showbassin binnenkomt, is het eerste dat je ruikt chloor. De dolfijnen leven natuurlijk in zoutwatergebieden. Dus je snapt wel dat dit veel problemen kan veroorzaken voor de huid en ogen van dolfijnen, maar omdat mensen graag de dolfijnen zien springen en zien zwemmen, willen ze het water natuurlijk zo doorzichtig mogelijk hebben. Dit doen ze dus met chloor.

Slimme dieren De dolfijnen moeten uitgedaagd worden, omdat het slimme dieren zijn. Omdat de dieren in gevangenschap leven en ze worden niet uitgedaagd, gaan ze zich vervelen en kunnen ze ook stereotype gedrag laten zien. Dit is gedrag dat geen duidelijk doel of functie heeft en continu herhaald wordt. Het is een manier om met stress om te gaan. De dieren kunnen natuurlijk ook wel zonder publiek mentaal worden uitgedaagd. Het punt is: de meeste mensen die naar het dolfinarium gaan, komen toch voor de dolfijnenshow, dus dit is voor hen echt wel de grootste inkomstenbron.

De vraag is daarom dus ook: kan het nog wel in deze tijd? Mijn mening is van niet. We hebben ervoor gezorgd dat alle wilde dieren uit circussen zijn verdwenen. Deze laten we nu ook geen trucjes meer doen voor het publiek, dus waarom doen we dit met dolfijnen nog wel?

Meike

Bronnen https://nos.nl/artikel/2377396-dolfinarium-laat-dolfijnen-niet-meer-door-hoepels-springen-maar-shows-blijven https://www.worldanimalprotection.nl/vrijheid-voor-showdolfijnen

39

Konijnenflat In dit artikel gaan we het hebben over het konijn dat als huisdier gehouden wordt. Vaak zijn de hokken van deze konijn te klein. We gaan het hebben over de grootte van het hok, verrijkingen voor het konijn en de ruimte in huis voor een konijn.

Grote van het hok Konijnen mogen niet in een te klein hok gehouden worden. Neem nu bijvoorbeeld de kleine binnenhokjes voor je konijnen: hij kan zijn kont er niet eens in keren. Veel konijnen worden als huisdier gehouden in een klein hokje, dit is niet goed voor het welzijn van een konijn. In een klein hok kan het dier zich niet optimaal bewegen en de spieren zijn hierdoor minder ontwikkeld dan bij een konijn dat meer ruimte heeft.

Verrijkingen voor je dier Het is belangrijk om verrijkingen te bieden aan je konijn. Bijvoorbeeld door het hooi in een hooi bal te stoppen, zodat het konijn meer moeite moet doen om aan zijn hooi te komen. Verrijkingen zijn heel belangrijk voor een dier. In een saai hok zonder afwisseling gaat een konijn zich vervelen. Ze kunnen dan ongewenst gedrag gaan vertonen, zoals tralies bijten of ander stereotype gedrag.

Ruimte in huis Niet iedereen heeft ruimte voor een groot hok. Dat klopt, maar er zijn wel altijd mogelijkheden om toch een goed hok voor je konijn kwijt te kunnen. Je kunt bijvoorbeeld het hok hoger maken. Zo heeft het konijn meer ruimte om te rennen, te klimmen en te springen. Door deze oplossing heeft iedereen plek voor een goed hok voor zijn of haar konijn.

Slot De conclusie is dat een konijn niet thuishoort in een klein hok. Een konijn hoort thuis in een groot hok waar die genoeg bewegingsruimte heeft en er verrijkingen aanwezig zijn. Voor het probleem dat er mensen zijn die geen ruimte hebben voor een groot konijnenhok, zijn er mogelijkheden om het hok in de hoogte te bouwen. Denk niet aan jezelf, maar aan je konijn!

Sylke

40

Gebruik van proefdieren verbieden?

Laatst heb ik de documentaire ‘Inside the monkey lab’ gezien over het leed van proefdieren. Deze documentaire laat het lot zien van de apen die gebruikt worden voor onderzoek in het grootste proefdierencentrum van Europa, in Nederland. Jaarlijks worden gemiddeld 528.000 proefdieren gebruikt voor onder andere wetenschappelijk en medisch onderzoek voor de mens. Het lijden van deze dieren is hartverscheurend. Daarom is mijn standpunt: het gebruik van proefdieren zou verboden moeten worden. 1 Het leven van een proefdier De eerste reden is dat proefdieren veel stress, angst en pijn ervaren. Veel dieren gaan tijdens of na de proef zelfs dood.

Proefdieren worden bijna altijd in plastic kooien gehuisvest, dit omdat deze kooien makkelijk schoon te maken zijn. Deze kooien zijn vaak erg klein en er zitten te veel dieren in 1 kooi, dit levert stress op. Omdat de dieren bijna geen natuurlijk gedrag kunnen vertonen, ontstaat er nog meer stress. In Nederland is er afgesproken dat proefdieren zo min mogelijk pijn mogen ervaren tijdens proeven, maar dit voorkomt niet dat het dier helemaal geen pijn ervaart tijdens een proef.

Proefdieren worden gebruikt om bijvoorbeeld kennis op te doen die van belang is voor de gezondheid van mensen. Dit betekent echter dat dieren hiervoor bewust ziek gemaakt kunnen worden om zo nieuwe geneesmiddelen te kunnen testen. Tijdens en na de dierproeven zijn er veel dieren die dood gaan of worden gedood. Er zijn maar zelden proefdieren die twee of meer keer gebruikt worden.

Alternatieven Ten tweede zijn er tegenwoordig verschillende alternatieven voor het vervangen van proefdieren, namelijk kunsthuid, computers, robots, kunstdieren enz. Veel van alle dierproeven zouden stopgezet kunnen worden als er met deze alternatieven gewerkt ging worden. Zo kunnen giftigheidstesten bijvoorbeeld gedaan worden op kunsthuid en in het onderwijs kan gebruik gemaakt gaan worden van kunstdieren. 2 Kosten Het kost echter veel geld om te gaan werken met alternatieven voor dierproeven. De alternatieven zijn echter goedkoper dan het werken met dierproeven, waarbij jaarlijks 250 miljoen euro wordt besteed aan de experimenten, de huisvesting en de voeding voor deze dieren en het personeel.3 Kortom, goedkopere alternatieven voor dierproeven kunnen jaarlijks veel leed en pijn besparen voor vele dieren.

Daarom zou het gebruik van proefdieren verboden moeten worden. Dieren kunnen niet praten, dus daarom moeten wij het voor hen doen.

Kimberley

1 (Slager, 17-06-2018) 2 (Dierenbescherming, 2022) 3 (Sciences, 17-04-2019) Bibliografie Dierenbescherming. (2022). www.dierenbescherming.nl. https://www.dierenbescherming.nl/spreekbeurt-proefdieren.

Sciences, 3.-C. U. (17-04-2019). www.uu.nl. https://www.uu.nl/sites/default/files/infodierproevenscholieren-3rs-centre-uls_2019.pdf.

Slager, V. J. (17-06-2018). www.televizier.nl. https://www.televizier.nl/videoland/videoland-tip-inside-the-monkey-lab-1-2.

41

Bitten op een wedstrijd In de paardenwereld zijn veel dingen die beter kunnen, want ze kijken meer naar prestatie dan dierenwelzijn. Zo is op een wedstrijd het verschil in bitten erg groot. Het ene paard loopt met een streng bit en een ander paard met een zacht bit. De regels omtrent bitten op wedstrijd moeten strenger worden.

Dierenwelzijn De regels moeten strenger worden, er wordt op het gebied van dierwelzijn weinig gecontroleerd. Ik doe zelf een dierenopleiding en heb vaak in de praktijd gezien hoe er met paarden wordt omgegaan. Paarden met bloedende monden en open mondhoeken, dit allemaal door een te scherp bit.

Fairplay Als de regels strenger zouden worden, wordt het ook eerlijker in een wedstrijd. Mensen met een strenger bit kunnen hun paard beter in controle houden en het paard dwingen iets te doen. Het paard zal dit doen, omdat het bit zeer doet. Bij gebitregels hebben alle paarden dan hetzelfde bit in en hebben ruiters met een strenger bit geen voordeel meer.

Prestatie Heel veel ruiters zeggen dat hun paard niet presteert met een normaal bit en soms is het inderdaad zo dat een paard moeilijker te rijden is met een normaal bit. Daarentegen getuigt het juist van professionaliteit en rijvaardigheid als je laat zien dat je het probeert en je het paard goed traint. Paarden zijn duur, maar een goede prestatie op een wedstrijd blijft nooit onopgemerkt. Je verkoopt je paard dus ook makkelijker en sneller wanneer het goed getraind uit zichzelf beter presteert.

Tegenwoordig is dierwelzijn steeds belangrijker aan het worden. Hoe beter je voor je dieren bent, hoe meer je eruit haalt en mensen sneller van je kopen. Door diervriendelijk met je dieren om te gaan, krijg je ook een betere naam. Het is dus erg belangrijk dat de regels voor bitten op een wedstrijd strenger worden. Dierwelzijn wordt steeds belangrijker, bebloede monden op wedstijden moeten dus niet meer kunnen.

Evelien

De regels omtrent bitten Hoofdgedachten: dierenwelzijn wordt steeds belangrijker, paarden hebben vaak slechte monden door te strenge bitten, er moeten dus strengere regels komen.

Alinea 1= inleiding: Alinea 2: Alinea 3: Alinea 4: Alinea 5= slot:

Bouwplan: (Komt niet in betoog) Veel dingen kunnen beter, meer naar dierenwelzijn kijken en naar FairPlay.

Ik zit zelf op een dieropleiding en zie het vaak dat de paarden bloed in en rond de mond hebben, ook zijn de mondhoeken vaak gescheurd, dieren zijn niet blij of gelukkig.

Eerlijk is het niet als er voordeel zit in bitten, de onenigheid wordt zo steeds meer.

Rijden kan moeilijker zijn, maar juist door tonen van professionaliteit en rijvaardigheid winnen.

Bebloede monden zijn niet meer van deze tijd en dat moet niet meer kunnen.

https://www.knhs.nl/media/19115/knhs-harnachementgids-2020.pdf https://www.nkjachtpaarden.nl/wp-content/uploads/2020/02/Kampioenschapsreglement-Jachtpaarden-2020.pdf

42

Save the bees Misschien heb je weleens gehoord van ‘’Save the bees’’, wat ook wel bekend is als ‘”Red de bijen’,’ maar waarom redt de bijen? Wat is hier eigenlijk zo bijzonder aan?

Oversterfte Sinds een hele tijd gaat het niet goed met de bijen, al denken mensen dat het beter gaat in verband met het feit dat er meer mensen bijenkasten hebben. Dit is dus nepnieuws. Ja, er zijn meer bijenkasten, maar nee, het gaat nog steeds niet goed. In 2012 overleefde bijna de helft van de bijenkasten in de winter het niet en dit was alleen nog in Vlaanderen, dus moet je eens voorstellen hoeveel bijen er zijn gestorven.

Bang voor een steek Dan hebben we het nog niets eens over hoeveel mensen de bijen doodslaan of ze in hun drinken laten verdrinken.

Blijkbaar heeft niemand in de gaten hoe belangrijk de bij eigenlijk is. Het is vaak ook dat mensen zich vergissen in het verschil tussen wespen en bijen. Vaak zijn ze dan bang dat de bijen je gaan steken, maar dit doen bijen niet! Bijen steken echt alleen maar als ze zich bedreigt door je voelen en wespen doen het vaker zonder reden.

Waar zijn bijen dan zo belangrijk voor?

Bijen zorgen voor 80% van het groente en fruit dat bij jou in de supermarkt ligt. Bijen vliegen van bloem naar bloem en als het stuifmeel aan hun pootjes en lichaam blijft plakken, worden de bloemen bestuift en kunnen de vruchten groeien.

Vooral Honingbijen zijn erg belangrijk/populair hierdoor, want ze zorgen naast veel soorten fruit ook voor heerlijke honing.

Redden dus Natuurlijk willen wij dat de bijen niet uitsterven, wil je hierin meehelpen? Dat kan door bepaalde bloemen in de tuin te zetten die de bijen fijn vinden. Ik heb het dan bijvoorbeeld over: de Langbladige Ereprijs, Guldenroede, Damastbloem, Woltijm, Dopheide en nog veel meer. Het zijn erg mooie planten/bloemen, dus je tuin/balkon gaat er ook nog eens mooier uitzien en de bijen gaan je erg dankbaar zijn.

Hopelijk heb je hier iets van opgestoken: red de bijen!

Anne

https://www.animalrights.nl/red-de-bijen https://edepot.wur.nl/369051

43

Welzijn van dolfijnen in gevangenschap In mijn betoog ga ik uitleg geven en onderzoeken of een dolfijn een gelukkig leven leidt in gevangenschap oftewel een dolfinarium. Tijdens een van mijn keuzedelen van mijn studie heb ik gekozen om me al te verdiepen in dit onderwerp van gevangenschap van dolfijnen. Door me verder te verdiepen in dit onderwerp heb ik een me een mening gevormd over dit onderwerp en ben ik voorstander van een natuurlijke habitat.

Gevangenschap en natuur Sinds 1870 ongeveer worden walvisachtigen zoals dolfijnen in gevangenschap gehouden. Pas sinds de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw werd er in de Verenigde Staten gestart met het tentoonstellen van dieren voor mensen. Dit gebeurde destijds eerst om mensen meer bewust te maken van de leefomstandigheden van dieren, later werden de shows echter vooral gehouden voor entertainment van de bezoekers. De laatste jaren is er steeds meer commotie ontstaan over het houden van dolfijnen in gevangenschap en dan vooral de meerdere shows die er worden gehouden op een dag. Uit onderzoek dat is verricht door meerdere onderzoekers blijkt dat dolfijnen in de kleine bassins niet genoeg hun natuurlijke gedrag kunnen uiten. In de natuur leggen deze dieren vaak zeer grote afstanden af en zijn ze vaak bezig met jagen en spelen, dit is in de kleine bassins niet haalbaar. Hierdoor is er een grote kans op stereotype gedrag dat voorkomt uit verveling.

Steeds meer opstand tegen gevangenschap Toen in de jaren 60 en 70 shows voor entertainment bij dolfijnen steeds populairder werden bij bezoekers, was er nog vrij weinig tot geen kritiek op deze shows. Mensen verdiepten zich niet verder in het gedrag van de dieren in de natuur en er werd nog niet veel onderzoek gedaan naar eventueel stereotype gedrag. Vanaf eind jaren 90 vonden er steeds meer incidenten plaats met dolfijnen die groot in het nieuws kwamen. Door deze aandacht kregen mensen een steeds slechter beeld over het houden van deze dieren in gevangenschap, daarnaast werd er ook steeds meer onderzoek gedaan. Vanaf dat moment zijn steeds meer dolfinaria over de hele wereld gesloten en worden er steeds minder dolfijnen en andere walvisachtigen in gevangenschap gehouden.

Harderwijk In Nederland hebben we op dit moment nog het Dolfinarium in Harderwijk die dolfijnen en andere walvisachtige houdt en daarna ook nog shows met deze dieren geeft aan bezoekers. Maar ook hier in Nederland is de afgelopen jaren steeds meer kritiek ontstaan over het Dolfinarium. Vanuit actiegroepen wordt vooral reclame gemaakt tegen het houden van het dieren in gevangenschap in Harderwijk. Ook is uit onderzoek vanuit de overheid gebleken dat er een aantal gebreken aan het licht zijn gekomen. Het Dolfinarium heeft beloofd om deze punten serieus op te nemen en aan verbetering te werken.

Voorstanders Naast de duidelijke tegenstanders van het houden van walvisachtigen zoals dolfijnen in gevangenschap, zijn er ook mensen die voor gevangenschap zijn. Het vergroten van het publiek bewustzijn over deze dieren wordt door hun als een van de grote voordelen van de gevangenschap gezien. Daarnaast is ook veel interesse ontstaan in het fokken van deze dieren in gevangenschap om wilde populaties te onderhouden. Die komen anders in het wild in gevaar of zouden zelfs in het wild kunnen verdwijnen door de bedreiging van de mens. Als laatste wordt daarnaast gesteld dat er de laatste jaren juist steeds meer wordt verbeterd in de kennis over het gedrag van de dieren en daarmee ook de verblijven steeds verder worden verbeterd.

Voor of tegen Het onderwerp is en blijft een zeer besproken onderwerp tussen voor en tegenstanders. Tegenstanders zullen bij hun punt blijven dat gevangenschap van deze dieren zeer slecht is voor het welzijn van de dieren. Daarnaast zullen de tegenstanders van dit onderwerp doorgaan met actie voeren tot er duidelijke veranderingen plaatsvinden of plekken als het Dolfinarium definitief worden gesloten. In die zin schaar ik mij achter hen. Daarnaast zullen ook voorstanders bij hun punt van de voordelen van educatie en fokken blijven. Zij zijn juist tegen het sluiten van plekken zoals het Dolfinarium.

Wel zullen ze het met de tegenstanders eens zijn met de mogelijke veranderingen die moeten worden doorgevoerd om het welzijn van de dieren te verbeteren. Hoe dan ook zal er over dit onderwerp nog lang worden gepraat.

Jelke

44

Titel Schrijfplan Een dolfijn is ongelukkig in een Dolfinarium Alinea 1 - Inleiding Alinea 2 – Middenstuk

Alinea 3 - Tegenargument

Alinea 4 – Slotstuk

Uitschrijven Per alinea argument geven en meer informatie geven. Daarnaast ook kijken naar andere meningen Pakkende eerste titel. Eerste Eerste argument bedenken en argument en informatie om deze verstevigen met informatie argument te verstevigen. van bronnen.

Pakkende tweede titel. Tweede Tweede argument geven met argument geven en ook toelichting. Vervolgens voorbeelden geven. voorbeelden geven van het leven van dolfijnen in het Dolfinarium.

Pakkende derde titel. Een Een goed tegenargument tegenargument geven met uitleg bedenken en toelichten met van bronnen en voorbeelden. goede bronnen. Vervolgens voorbeelden geven die het tegenargument versterken.

Pakkende laatste titel. Nogmaals Beginnen met het herhalen van standpunt en informatie het standpunt, vervolgens de samenvatten. Goede afsluitende belangrijkste informatie van de zin(nen). tekst samenvatten. Goede afsluitende zin voor de tekst uitschrijven.

45

Gebruik wilde dieren Dit betoog gaat over het berijden en gebruiken van wilde dieren. Het gaat hier niet alleen om het welzijn van de dieren, maar ook over de opbrengsten die het de mensheid oplevert. Ik vind zelf dat het welzijn van de dieren voorgaat.

Welzijn Het berijden van wilde dieren moet verboden worden, omdat het dierenwelzijn hiervan de dupe is. De dieren worden namelijk slecht behandeld en worden alleen maar voor de opbrengsten en het plezier van de toeristen gebruikt. Wilde dieren worden vaak gebruikt om te berijden of om mee op de foto te gaan. Dit levert bij dieren die het niet gewend zijn veel stress op. Ook moeten ze omgaan met mishandeling, want als ze volgens de mens iets niet goeds doen, krijgen ze een pijnlijke straf. De dieren moeten hierdoor in een omgeving leven die niet goed voor hen is. De dieren horen in de natuur!

Uitsterven Alles wat hier wordt gedaan, gaat ten koste van het aantal dieren dat er overblijft. Door de mishandeling die er plaats vindt en het ongeluk van de dieren kunnen de dieren sterven. Om te kunnen voortplanten moeten dieren in een natuurlijke omgeving leven en hun eigen gang kunnen gaan. Als dit zo doorgaat hebben we dadelijk helemaal geen wilde dieren meer, maar zit alles in gevangenschap. De mensheid vindt het ook leuk om slachttanden te gebruiken en te verkopen, dit doen ze door toeristen aan te spreken en de buit aan te bieden, zodat ze er geld mee kunnen verdienen.

Hierdoor lijden de dieren pijn en kunnen ze zichzelf niet beschermen. Slachttanden horen bij de dieren en niet in een verkoopkraam.

Ook positieve kanten Op wilde dieren rijden vinden toeristen juist leuk en de eigenaars van de dieren kunnen er veel geld mee verdienen en niet alleen dat, denk ook aan de slachttanden van olifanten etc. Toeristen betalen graag voor een olifantenritje of een foto met een leeuw. Dit is dus goed voor de economische kant. Zolang de dieren nog leven en voedsel krijgen, is het goed. De dieren hebben een onderdak en kunnen hier ook veilig slapen en zijn geen prooi voor roofdieren. Als ze aan de slag moeten, hoeven ze alleen wat rond te lopen en te knuffelen. Misschien blijven ze hierdoor zelfs wel langer leven, want het eten wordt hier zo voor hun neus geschoven. Hoe willen deze dieren nog voor zichzelf zorgen in de natuur?

Bovendien, dit is de beste manier om geld te verdienen, hoe moet de mensheid anders leven?

Ander verdienmodel Het welzijn van de dieren is belangrijk, maar mensen vinden de opbrengsten ook belangrijk en dat is over de hele wereld zo. Als er geen inkomen is, kan er ook geen vooruitgang in de wereld komen. Toch is het niet de bedoeling dat de dieren zo worden behandeld. In plaats van de wilde dieren naar ons te halen, kan de mens beter een ander verdienmodel gebruiken voor het plezier van de toeristen. Denk hierbij aan op afstand in de echte natuur dieren bekijken, bijvoorbeeld met een auto. De meeste mensen zien sowieso liever de dieren in de natuur en niet in een stal waar ze niet horen. Hoe groter of meer safariauto’s of bussen er zijn, hoe meer opbrengsten de mens kan maken. Hier kunnen de mensen evengoed veel geld aan verdienen. Dit is een stuk beter voor de dieren en voor de mensen misschien zelfs nog wel leuker en interessanter. Als er een expert bij is die informatie over de dieren kan vertellen, dan wordt het toch alleen maar leuker? De dieren horen in de natuur en op deze manier ben je de dieren niet tot last als je op afstand blijft en kunnen ze hun natuurlijke leven lijden. Zo hoeven er ook geen slachttanden etc. meer verkocht te worden, omdat ze veel meer met de safaritochten verdienen. Dit is wat wij en de dieren nodig hebben, een diervriendelijk vermaak!

Denk aan de dieren De een vindt het welzijn van de dieren belangrijk en de ander wil geld verdienen met hoe ze het nu doen. Sommigen vinden allebei belangrijk, dus moet er een ander verdienmodel komen. Dit zou de beste optie zijn. Niet alles draait altijd om de mens en het inkomen, maar ook om de dieren! De mens moet niet alleen aan zichzelf denken, dus is een ander verdienmodel het beste. Dit is veel minder stressvol voor de dieren en daarbij kunnen ze hun natuurlijk gedrag vertonen.

Zo heeft de lokale bevolking toch haar inkomsten. Alleen maar positief.

Kyra

46

Tekstdeel Inleiding

Alinea 1

Deelonderwerp Stelling / Standpunt

Kernzin Ik vind dat het welzijn van de dieren voor de opbrengsten moet staan.

Steekwoorden Welzijn, opbrengsten, berijden, mensheid

Middenstuk

2

Argument 1

Het berijden van wilde dieren moet verboden worden, omdat het welzijn van de dieren hier de dupe van is.

Wilde dieren, verboden, slecht behandelt, toeristen, foto’s, stress, omgeving, mishandeling, straf, natuur

3

Argument 2

Alles wat hier wordt gedaan, gaat ten koste van de dieren die er over blijven.

Aantal dieren, uitsterven, voortplanten, natuurlijke omgeving, gevangenschap, slachttanden, pijn, beschermen, verkoopkraam

4

Tegenargument

Op wilde dieren rijden vinden toeristen juist leuk en de eigenaars van de dieren kunnen er veel geld mee verdienen.

Leuk, goede opbrengsten, slachttanden, betalen graag, leven en voedsel krijgen, langer leven, Beste manier .

5

Argument 3

Als er geen inkomen zijn kan er ook geen vooruitgang in de wereld komen. Toch is het niet de bedoeling van hoe de dieren worden behandeld.

Slechte manier behandelt, liever in natuur, safaritochten, beter voor dieren, leuker, meer verdiensten .

Slot

6

Schrijfplan

Argument 1: welzijn Het zorgt voor beter welzijn via betere controles van het dier.

Conclusie

De mens moet niet alleen aan zichzelf denken, dus is een ander verdienmodel het beste.

Ander verdienmodel beter, minder stressvol, natuurlijk gedrag, toch inkomsten.

Argument 2: educatie Het zorgt voor educatie voor de mens en verzorgers.

Trainen van dieren in de dierentuin

Argument 3: natuurlijk gedrag Er wordt veel natuurlijk gedrag nagedaan en mee gerekend en zijn in gevangenschap opgegroeid.

Tegenargument: horen in het wild De dieren horen niet in gevangenschap en moeten niet getraind worden.

Sander

47

Waarom volkorenbrood populair is Koolhydraten zijn een van de macronutriënten die we hebben als energiebron voor het dagelijks leven. Veel mensen vinden gezond eten steeds belangrijker. De koolhydraten die je hebt gekozen, zeggen ook iets ook jouw leefstijl. Vooral wanneer je kiest voor goede koolhydraatbronnen.

Soorten koolhydraten Er zijn twee soorten koolhydraten: verteerbare en onverteerbare koolhydraten. De verteerbare koolhydraten zijn zetmeel en suikers, waaronder de soorten monosacharide, disacharide en polysacharide. ‘Mono betekent één, dus monosacharide is een eenvoudig suiker, disacharide is een groep van twee monosachariden en polysacharide is meervoudig suiker en dat betekent dat ze bestaat uit een lange keten die de monosacharide vormt’ (Deevona, 2015). ‘Deze soort koolhydraten komt veel voor in brood, rijst, aardappelen, fruit en een klein deel van groente en zuivel’ (Derks, Voedingsleer, p. 8). De onverteerbare koolhydraten zijn voedingsvezels, die je niet in de maag kan verteren, maar ze helpen om jouw maag soepeler te peristalteren en uiteindelijk via je anaal afvalstoffen uit te scheiden.

Langzaam Volkorenproducten zijn vezelrijk en steeds populairder geworden, vooral het volkorenbrood. Dat heeft ook mijn voorkeur als ik boodschappen ga doen. De structuur van volkorenproducten valt onder de combinatie van polysacharide en voedingsvezel, omdat polysacharide een lange keten van monosacharide is. ‘Tijdens de vertering van sacharide breken enzymen lange ketens tot kortere en kleinere ketens, wat wil zeggen dat de polysacharide uiteindelijk afgebroken wordt tot monosacharide, opgenomen wordt door het lichaam en in de lever of spier opgeslagen’ (Wolfsen, 2017). Als er nog energie over is, dan wordt die omgezet in vet onder je huid of hecht deze zich aan jouw organen. Omdat het proces van vertering van de polysacharide langer duurt dan het verteren van andere sachariden, stijgt daarmee de bloedsuiker ook langzamer. Dat is vooral beter voor mensen die diabetes hebben. Vezel helpt je maagwand om soepeler golfachtig te bewegen en samen met het langzaam verteren van koolhydraten is daarom een volkorenproduct gezonder dan producten met andere koolhydraten. In een artikel op de website Alhealth pro staat: ‘Het hoge vezelgehalte helpt vertragen hoe snel koolhydraten worden verteerd, waardoor het minder waarschijnlijk is dat ze de bloedsuikerspiegel verhogen. Het verlaagt LDL-cholesterol en verhoogt HDL-cholesterol' (Alhealth pro 2018).

Kortom, de volkoren producten worden geadviseerd als voorkeur. Daarnaast verlaagt het hoge vezelgehalte LDLcholesterol en verhoogt de HDL-cholesterol. Dat wil zeggen dat je minder kans op hart- en vaatziekte hebt. Blijf in een gezonde leefstijl.

Lin

Bronlijst Deevona. (2015, April 7). Explain how mono-, di- and polysaccharides differ. | socratic. Socratic.Org. Retrieved January 28, 2022, from https://socratic.org/questions/explain-how-mono-di-and-polysaccharides-differ Derks, E. K. (Ed.). (2017). Voedingsleer voor zorg, welzijn en sport (Derde, herziene druk, Vol. 20). Bohn Stafleu van Loghum. https://doi.org/10.1007/978-90-368-1794-3 Soba noodles: Goed of slecht? (2018, July 21). allhealth.pro - Medische informatie en gezondheidsadviezen u kunt vertrouwen.

Retrieved January 28, 2022, from https://allhealth.pro/nl/voeding/soba-noodles/ Wolfsen, R. (2017, June 12). Suiker is slecht - riskworld. RISKWORLD. Retrieved January 28, 2022, from https://riskworld.nl/thema/food-health/suiker-is-slecht

48

De wrede wereld van de paardensport In de paardensport gaat het er vaak over op welke leeftijd paarden ingereden kunnen worden. Hier zijn namelijk geen regels voor. Voor het dierenwelzijn zou het geweldig zijn als hier wel regels voor komen. Er zijn namelijk verschillende inzichten wat dat betreft.

Nog niet volgroeid Op een te jonge leeftijd zijn paarden nog niet volgroeid. De groeischijven, botten en de rug zijn nog niet helemaal uitgegroeid. Sommige paardenrassen worden op een leeftijd van anderhalf jaar ingereden en andere rassen pas als ze vijf jaar zijn. Geen enkel paard is helemaal volgroeid voordat hij zes jaar oud is. Je kan het beste het paard dus pas inrijden op een vijf/zes jarige leeftijd. Dan zijn ze helemaal volgroeid. Het is begrijpelijk dat mensen dit te lang vinden duren, maar dit is wel het beste voor het dierenwelzijn. Je kan een paard wel al andere dingen aanleren zonder dat je erop zit, zoals vrijheidsdressuur, grondwerk en wandelen.

Op latere leeftijd klachten Als een paard op een te jonge leeftijd wordt ingereden, is het mogelijk dat het paard op latere leeftijd problemen krijgt met zijn lichaam. Zo bestaat er een kans dat er in de rug te veel verkalking plaatsvindt. Dit kan problemen veroorzaken zoals kissing spines. Ook kan er spierschade ontstaan, een paard weet namelijk nog niet hoe hij een ruiter op zijn rug moet dragen. Hierdoor kan het paard gaan verstijven. Als dit verschijnsel te vaak voorkomt, kunnen hier ernstige klachten door ontstaan.

Rensport In sommige disciplines is het noodzakelijk om het paard op een jonge leeftijd in te rijden, bijvoorbeeld in de rensport.

Deze paarden moeten dan al flink presteren. Ze worden meestal met anderhalf/twee jaar ingereden en snel daarna moeten ze al stevig presteren. Ze doen dit vroeg, omdat deze paarden dan het allersnelst zijn. Op deze leeftijd is het paard nog lang niet volgroeid. Dit is dus niet goed voor het paard en dat merk je als het paard ouder wordt.

Welzijn van het paard Ik pleit voor een minimale leeftijdsgrens van vier, vijf jaar of ouder waarop het paard mag worden ingereden. Voor het dierenwelzijn is het veel beter en we houden er veel meer en gezondere paarden aan over. Een leeftijd van vier/vijf jaar zou perfect zijn. Paarden zijn dan bijna volgroeid en hebben minder kans om op latere leeftijd klachten te krijgen. Ga niet voor je eigen gewin, maar voor het welzijn van het paard.

Merel

Schrijfplan

Argument 1: welzijn Het zorgt voor beter welzijn via betere controles van het dier.

Argument 2: educatie Het zorgt voor educatie voor de mens en verzorgers.

Trainen van dieren in de dierentuin

Argument 3: natuurlijk gedrag Er wordt veel natuurlijk gedrag nagedaan en mee gerekend en zijn in gevangenschap opgegroeid.

Tegenargument: horen in het wild De dieren horen niet in gevangenschap en moeten niet getraind worden.

Sander

49

Gedrag van geiten Het gedrag van geiten, waarom dit onderwerp? Ik loop nu stage bij een geitenboerderij, waardoor ik meer over het gedrag van geiten wil leren en wil weten waarom geiten zoveel mekkeren. Jij misschien ook.

Gedrag van geiten Geiten zijn actieve dieren. Ze springen, ze spelen en zijn heel kieskeurig met wat ze eten. Al dat gemekker, wat zegt dat nu over hoe het beest in haar vel zit, het geeft weinig duidelijkheid. Daarom is het handig om te weten wat het gedrag is van deze dieren, voordat je ze aanschaft (als hobbydier). Een geit is een echt kuddedier. Geiten waren vroeger trekdieren. Ze trokken in grote groepen (soms ook met mensen) rond en legden enorme afstanden af. Daardoor zijn ze nu nog steeds een kuddedier. Een eenzame geit is bijna altijd ongelukkig en zal dan luid gaan mekkeren.

Enorm slimme beesten Geiten hebben een scherp gehoor, kunnen enorm goed zien en hebben een goed ontwikkelde smaak en reuk. Het zijn extreem nieuwsgierige beestjes, ze onderzoeken alles. Ze spelen en klimmen daarom ook graag. Geiten kunnen goed communiceren met mensen, maar ook met bijvoorbeeld honden en paarden. Dit doen ze door middel van oogcontact, Als er iets mis is met de geit, zullen ze naar hun verzorger kijken.

Mekkerende geiten Geiten mekkeren als ze aandacht willen. Het kan voortkomen uit een herhalingsproces. Als de geiten gewend zijn om eten te krijgen als ze mekkeren, zullen ze dat vaker gaan doen. Dit gedrag wordt dan opgewekt zodra ze hun verzorger zien of horen. Geiten kunnen enorm goed mekkeren of blèren en soms nog hard ook. Dit is te voorkomen door een strak voerschema te hanteren. Voer de geiten alleen ‘s avonds bij. Hierdoor voorkom je dat de geiten de hele dag aan het hek staan te mekkeren. Zorg ook voor genoeg afleiding voor de geiten. Geef ze wat te doen en zet speelobjecten neer in de wei.

Graasgedrag Geiten eten veel, daardoor moeten er genoeg planten, kruiden en gras in de wei zijn. Veel mensen denken dat geiten in een grasweiland zonder bomen en struiken moeten staan. Dat is helemaal niet zo. Geiten zijn dol op verwilderde terreinen met brandnetels en distels. Ook zijn ze gek op houtachtig voedsel, zoals takken, boombasten en struiken.

Vooral in de voorjaarsperiode piekt deze houtgekte. Gooi dus in die periode wat extra wilgentakken of takken van de hazelaar in de wei.

Ik heb wat nieuws opgestoken, jij ook?

Susanne

https://www.landleven.nl/inspiratie/tuin-erf/2019/september/gedrag-van-geiten/

50

Paardrijden, is dat eigenlijk wel een goed idee?

Al eeuwenlang zijn paarden onze beste vriend. Ze werden tientallen jaren geleden nog gebruikt voor het omploegen van akkers, voor de wagen als vervoersmiddel, maar ook als vervoersmiddel voor in de oorlogen.

Dit is echter al een hele tijd geleden weggevallen en nu wordt het paard vooral gebruikt als recreatief berijdbaar dier, maar kan dit eigenlijk wel? Anatomisch gezien is het antwoord snel gezegd: nee.

Kwetsbare rug De rug van het paard is ontzettend kwetsbaar. Paarden zijn stuwende dieren. Dit houdt in dat zij hun achterhand gebruiken om te stuwen en niet voor het dragen van hun gewicht. Ook lopen paarden van nature op de voorhand. Met het rijden komt hier extra gewicht op, waardoor de voorbenen van paarden extra belast worden. Je kunt je natuurlijk voorstellen, dat als het paard niet correct getraind wordt, dat dit op de lange termijn blessures gaat opleveren. Met correcte training train je dus de draagkracht van het paard, zodat het dier jou op correcte wijze kan dragen door middel van correcte spieraanspanning en balans.

Hardnekkige blessures De meeste blessures komen dan ook voor in de voorbenen, schouders en hals. Deze blessures zijn ontzettend hardnekkig en kosten veel tijd om te genezen en voor het paard veel tijd om te revalideren. De meeste paarden houden hier blijvend letsel aan over. Ook worden paarden veel te jong ingereden. Met ongeveer het 7 e levensjaar van het paard is het dier volgroeid. De meeste mensen rijden hun paard tussen de 3 en de 4 jaar in, soms nog jonger. Dit, omdat het eigenlijk genormaliseerd is dat er al op zo’n jonge leeftijd op een paard wordt gezeten. Je kan namelijk al met 3 jaar aan officiële wedstrijden deelnemen en hoe sneller een paard op hoog niveau rijdt, hoe meer geld het dier waard is. Je kunt je dan wel voorstellen dat jonge dieren die vlug klaargestoomd worden voor het hogere (en te zware) werk hier lichamelijk en mentaal hier helemaal nog niet klaar voor zijn. Door het snelle inrijd- en trainproces werk je op jonge leeftijd er nog makkelijker blessures in, waardoor het dier op latere leeftijd hier nog meer last van heeft. Blessures zoals artrose, pees- en botbeschadigingen zijn voor een paard ontzettend pijnlijk en kunnen zelfs fataal zijn. Dit is natuurlijk nooit wat je in de hand wilt werken.

Druk vroeg presteren verlagen Het zou dan een goede oplossing zijn met betrekking tot de wijze van rijden om strenger te handhaven op stalling en wedstrijden, maar dit is echter heel lastig te handhaven en vooral op de stallen zelf. Je kunt moeilijk als een scheidsrechter in de bak gaan staan en iedereen beoordelen op de wijze van rijden. Ook traint iedereen anders en je kunt je ook wel afvragen wat nou de beste wijze van rijden is en of voor elk paard hetzelfde geldt. Op wedstrijden is dit iets makkelijker te handhaven. Je kan er dan mensen uitpikken die wreed met hun paard omgaan (versta hieronder het overmatige spoor- en zweepgebruik en ruig handgebruik) en hen diskwalificeren. Ook kun je de startleeftijd van wedstrijden verhogen. Dit neemt vermindert de druk van het snel klaarstomen voor het zware werk en gaat een hele hoop blessures schelen als er wat minder druk ligt op het snel kunnen verkopen voor veel geld.

Het blijft echter een heel discussiepunt: kun je nou verantwoord en diervriendelijk rijden op paarden? Anatomisch gezien niet, maar je kunt het het dier makkelijker maken met de juiste training, huisvesting en begeleiding. Ook moeten de wedstrijdregels worden aangescherpt, zodat er minder dierenleed in de sport kan voorkomen, want dit is nu nog steeds het geval.

Puck

51

Gespannen scholieren Een kwart van de leerlingen en studenten tussen de 12 en 25 jaar heeft vaak stress door school of studie.

Eveneens een kwart heeft deze stress regelmatig. Oudere leerlingen en studenten geven dit vaker aan dan jongere. Vooral jonge vrouwen hebben relatief vaak studie- of schoolstress.

Wegmoffelen In onze maatschappij is er weinig ruimte voor het maken van fouten. We zien graag dat zaken goed gaan en als er een fout wordt gemaakt, dat het dan toch liefst eenmalig is. Het liefst ongezien. Het gevolg is dat jongeren het maken van fouten krampachtig willen voorkomen. Falen leidt op deze manier tot schaamte of eenzaamheid: “Ik faal in tegenstelling tot anderen”. Verder kijken we naar wat er beter kan en niet zozeer wat er al beter gaat. ‘Presteren’.

Goede stress Stress kan ook nuttig zijn. Van oorsprong is stress een reactie op een prikkel die spanning veroorzaakt. De spanning gaf de mogelijkheid: vluchten, vechten of bevriezen. Stress kan ook zorgen voor een toename in alertheid en concentratie, en kan je helpen om in een (work)flow te komen. Stress kan namelijk aanzetten tot actie.

De grote vraag blijft: “Waar de ligt de grens?” en “Waar ligt jouw grens?”

Nishana

52

53

Titel

BOUWPLAN = schrijfplan beschpouwing In te vullen voor jouw eigen vakgerichte onderwerp. Puzzel een goede structuur in elkaar.

Hoofdgedachte Alinea 1 = inleiding= ongeveer 50 woorden

Hoe wordt de aandacht getrokken? Vergeet niet het onderwerp te introduceren. Vergeet niet je vraagstelling / probleem te noemen waarover anderen zich een mening gaan vormen.

Ik ga mijn tekst op de volgende manier inleiden: Mijn onderwerp is en de vraag die speelt is:

Alinea 2 al. 2,3,4 vormen het middenstuk met ongeveer 300 woorden.

Alinea 3

1e deelonderwerp: noem het niet zo: geef ieder deelonderwerp een eigen tussenkop. Doe dit pas na het uitschrijven en kijk of de tussenkop de lading dekt. uitleg/voorbeelden/ gezichtspunt onderbouwing: in trefwoorden Formule: aspect /argument – uitleg- bijvoorbeeld 2e deelonderwerp: Zet de belangrijkste boodschap van de alinea vooraan. Ga dan verder met nadere uitleg: onderzoeken, feiten, eigen ervaringen, observaties en rond de alinea mooi af.

Uitleg/voorbeelden/ gezichtspunt onderbouwing:

Alinea 4

Alinea 5 = Slot ongeveer 50 woorden

3e deelonderwerp: vergeet niet bij alle informatie de bronnen te noteren. Kijk naar de betrouwbaarheid van een bron.

Uitleg/voorbeelden / gezichtspunt onderbouwing: in trefwoorden Geef eerst ruimte aan een tegengeluid, dat je dan meteen minder krachtig maakt met een nieuw argument of eventuele ondervanging ervan.

Conclusie (herhaal het probleem, de vraagstelling voor het vormen van een mening/ het thema in andere woorden), eventueel advies Herhaal kort je de verschillende kijk of inbreng in andere bewoordingen met de overeenkomsten en de verschillende kijk op het onderwerp.

Hoe wordt afgesloten?

Ik sluit mijn tekst op deze manier af (zorg voor een echte afronding van het beschouwen):

54

(Peer)Feedbackformulier schrijfproduct ‘singlepoint rubric’ Onderdeel Kenmerken beschouwing

Samenhang

Structuur Afstemming op doel

Afstemming op publiek Woordgebruik en woordenschat

Spelling, interpunctie en grammatica

Leesbaarheid

Verbeterpunten

Criteria De kandidaat plaatst het onderwerp binnen een context.

De kandidaat gaat uit van een open vraagstelling.

De kandidaat haalt minstens twee verschillende gezichtspunten aan.

De kandidaat verbindt het slot aan het te beschouwen onderwerp.

De kandidaat laat ruimte aan de lezer om tot een eigen afweging te komen.

De kandidaat brengt op duidelijke wijze samenhang aan in zijn tekst.

1. Expliciet aandachtspunt: het onderscheiden van deelonderwerpen.

2. Expliciet aandachtspunt: de opbouw van alinea’s.

3. Expliciet aandachtspunt: een correct en ondersteunend gebruik van verschillende voeg- en verwijswoorden.

Keuze van een structuur voor de beschouwing is in de kern doorgevoerd.

De kandidaat geeft aan met welk doel hij de tekst schrijft.

1. Expliciet aandachtspunt: de tekst draagt bij aan de meningsvorming van de lezer.

De toon en het woordgebruik passen bij de lezer.

De kandidaat heeft een gevarieerd woordgebruik en een passende woordkeuze. 1. Expliciet aandachtspunt: uitdrukkingen en (vaste) voorzetsels worden vrijwel altijd correct gebruikt.

De kandidaat past correcte zinsconstructies toe. Leestekens worden vrijwel altijd correct toegepast.

1. Expliciet aandachtspunt: het gebruik van interpunctie in samengestelde zinnen.

2. Expliciet aandachtspunt: de schrijfwijze van samengestelde woorden.

3. Expliciet aandachtspunt: de verbuiging van werkwoorden die in de tegenwoordige tijd en in het voltooid deelwoord hetzelfde klinken.

De kandidaat gebruikt in dien nodig een heldere lay-out met witregels, Expliciet aandachtspunt: het gebruik van dekkende tussenkopjes.

Expliciet aandachtspunt: Het gebruik van overgangszinnen (inleidende zinnen / slotzinnen).

Sterke punten

55

Thuisopdracht schrijven van een betoog aan de hand van een schrijfplan Vak en periode: Nederlands Schrijven periode 4 leerjaar 2 Doel

Je verwoordt jouw mening en schrijft een vakgerichte betogende tekst, waarin je een verandering of toepassing bepleit op je stagewerkplek en / of stelling neemt in een maatschappelijke discussie die je vak raakt. De opdracht presenteren Px gaat hierop door. De doelgroep voor je presentatie is 4 vmbo/ 4 havo.   

Je bedenkt een aantal documentatievragen om informatie te verzamelen voor het onderbouwen van je argumenten.

Je bedenkt een aantal relevante (combinaties) zoektermen.

Je beoordeelt bronnen op betrouwbaarheid (auteur / organisatie, doel, inhoud, actualiteit en bronnen van de bron).

Inleveren / toets Inleveren: - Schrijfplan betoog vakgerichte stelling inleveren12 juni in Teams.

- Toets betoog: je voorbereide betoog schrijven in een lesuur bij wijze van toets. Je mag daarvoor een spiekbriefje gebruiken met ongeveer 15 steekwoorden. Schrijftoets: Herkansing – na opgave - : xxxx Voor de hele groep.

Opdracht Denk eens na over jouw vakgebied. Waar erger jij je wel eens aan, wat is naar jouw mening een wenselijke ontwikkeling, wat vind jij dat echt ANDERS MOET? Je gaat je overtuiging delen met studiegenoten om hen te overtuigen van jouw standpunt inzake de kwestie. Je schrijft de tekst voor het betoogboekje van de opleiding (doelgroep medestudenten / vakgenoten in opleiding). Bedenk hoe je dat voor elkaar gaat krijgen in 400 woorden.

Betoog opzet Originele titel [Je schrijft geen mening in de titel!]

Inleiding - Het onderwerp noemen.

- Het belang van het onderwerp introduceren. Een wetenschappelijk nieuwtje benoemen, een actualiteit of een herkenbaar voorbeeld geven, kan ook. [Zie functies inleiding bij Lezen Nu Nederlands] - De stelling noemen / uitleggen. In de inleiding ga je deze nog niet onderbouwen.

Mijn stelling luidt: ……. . Ik ben het met deze stelling eens / oneens. [Let op: in de stelling mag het woord ‘niet‘ niet voorkomen. Formuleer het dan ook bij voorkeur in de vorm van ‘ik ben voor…’. Daarmee maak je voor jezelf de lijn van betogen makkelijker. ] Kern: Slot: -

2 argumenten noemen waarom eens / oneens Beide argumenten ook onderbouwen (uitleggen waarom) Ook een tegenargument opnemen (laten zien dat je weet dat anderen er anders over denken) en meteen daarna met een derde argument afzwakken / ombuigen.

Verdelen in alinea’s (alles wat bij een deelonderwerp/ één argument hoort, zet je bij elkaar.

Label je argument, dus geef de alinea een dekkende tussenkop.

Een herhaling van de stelling.

Een eindafweging en conclusie of beste oplossing, een advies of de hoofdgedachte van de tekst, passend bij de gekozen structuur. Niet zo lang als in kern én met andere woorden.

Kun je terugkomen op de inleiding? Maak het betoog mooi rond, bijvoorbeeld in de vorm van een samenvatting in 15 woorden. Dat is meteen een sterk slot.

Betoog afsluiten met een uitsmijter.

56

Stappenplan schrijfopdracht  Je kiest een ( individuele) vakgerichte stelling. Om op ideeën te komen mag je in de les in een subgroep met elkaar stellingen bedenken die te maken hebben met je vakgebied.  Je zoekt bij jouw stelling minimaal drie vakgerichte bronnen.  Je verzamelt uit de bronnen per stelling drie argumenten voor en drie argumenten tegen. Doe dat systematisch per artikel. Een formule per argument is: AUB: Argument-Uitleg- Bijvoorbeeld.  Onderstreep in een artikel de zin waar het standpunt van de schrijver staat.  Zet een A bij de argumenten waarmee de schrijver het standpunt onderbouwt.  Zet een U bij de uitleg.  Zet een B bij voorbeelden..  Zet een cirkel om de alinea waarin de schrijver een tegenargument weerlegt.  Zet een C van conclusie bij de zin die de conclusie van dit betoog is.  Orden dan alle A’tjes onder elkaar met de bijhorende U en B erbij. Wat is een logische volgorde?  Orden alle tegenargumenten bij elkaar.  KIES: je gaat verder met twee argumenten, één tegenargument en argument dat dat weer afzwakt / ombuigt. Dat betekent dat de zwakkere argumenten sneuvelen en de sterkste argumenten overblijven. Zorg ervoor dat de argumenten onderscheidend zijn, dus niet méér van hetzelfde.  Nu ga je verder met het maken van een schrijfplan bij je stelling. Je gaat dus nu alle input, jouw eigen aantekeningen en invallen invullen in het schrijfplan betoog. Noteer met trefwoorden of korte zinnen alles wat bijdraagt aan jouw betoog. Noteer de bron erbij en noteer bij citaten wie de uitspraak heeft gedaan. Zie document Betoog met uitleg en leeg schrijfplan.  Stel van de gebruikte informatie een genummerde bronnenlijst op. [Klik in de Word-balk op verwijzingen, APA]  Kies een bijpassende tekststructuur (argumentenstructuur / probleem-oplossingsstructuur / voor- en nadelenstructuur) en houd vast aan je standpunt. Het schrijfplan lever je in in Teams met bronnen volgens APA.  Schrijf eventueel je 1e versie van het betoog voor jezelf uit. Je mag nog extra informatie zoeken en toevoegen om je betoog te bekrachtigen. [Je hoeft in je uitgeschreven betoog geen bronnen op te nemen, wel in je schrijfplan]  Maak een spiekbriefje voor de Schrijftoets (Betoog). [Je mag dus niet een kladversie van je betoog meenemen naar de toets en ook niet het schrijfplan erbij houden.] Bewaar je bouwplan / schrijfschema goed, voor als er twijfel is over de kwaliteit van je geschreven toetsbetoog].

Materialen ter ondersteuning (optioneel) Power \De materialen staan in Teams onder Uitleg in het mapje Schrijven.

- PowerPoint Argumentatie opbouwen - Betoog met uitleg en leeg bouwplan - Padlet Schrijven van een betoog - APA-bronvermelding.

- Document met openingszinnen, overgangszinnen en slotzinnen ter inspiratie. Je kunt deze toepassen op je eigen betoog.

- Suggesties voor websites per domein. Kijk ook eens naar bronnen op Google Scholar, National Geographic, vakbladen.

57

Met dank aan:

58