O N TWIK K ELI NGSP E R SP E C T I E F VOO R E R FGO E D R A ND E N
DU U RZAME STAD S- EN D O RP SRA N DEN
DR EN THE
WERKPLAATS VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT
balans
dorp stad land
+
DUURZAME STADS- EN DORPSRANDEN DRENTHE
URGENTIE De stads- en dorpsranden van Drenthe zijn de meest belangrijke gradiënten in het landschap als het gaat om ruimtelijke kwaliteit en
1. LEEGSTAND EN 3.VERROMMELING HERBESTEMMING
duurzaamheid. De ontwikkelingen van afgelopen decennia laten zien dat er randen zijn waar het wonen, werken en de infrastructuur (geluidswallen) het beeld bepalen. Daarnaast zijn er ook nog randen met een hoge mate aan diversiteit, zowel in functie als in beeld. Speciale aandacht in dit onderzoek zijn de randen met een bijzondere erfgoedwaarde. Het zijn als het ware de gouden randen in het landschap, aantrekkelijk en herkenbaar, typisch Drents. Beleid blijkt er nog onvoldoende op afgestemd te zijn om de erfgoedwaarde van de Drentse stads- en dorpsranden te vertalen naar een duurzame toekomstwaarde. In deze tijd van een geringe groei en incidentele ontwikkelingen (postzegelplanologie) vormen aantrekkelijke stad- en dorpsranden randen potentiële locaties om te bouwen, dicht bij de kern en de voorzieningen. Als gevolg van versnippering door deze incidentele ontwikkelingen en leegstand dreigen deze randen te verrommelen en verpauperen. De stadsen dorpsentrees worden nog onvoldoende bestempeld als hét visitekaartje, als gastvrij en aantrekkelijke welkom van bezoekers. De randen worden veelal bekeken als de ‘achterdeur’ en als plek waar ooit nog uitgebreid kan worden. Nu door economische crisis het bouwen is getemperd is de urgentie echter niet geweken. Juíst in tijden van onderdruk kan een sterkere relatie tussen de kern (centrum) en landschap van grote meerwaarde zijn om de vitaliteit in kernen te behouden. Er is daarbij op dit moment nog onvoldoende zicht op de kansen en meerwaarde van innovatieve programmatische duurzame ontwikkelingsmogelijkheden in de randen, zoals energie, water(berging), tijdelijk groen en lokaal voedsel.
4
2. INFRASTRUCTUUR
4.VERSNIPPERING
5.BELEVING VAN STAD EN DORP
7.ENTREES
9.KLEURGEBRUIK
6.RELATIE 8.SILHOUET IN HET 10.BEBOUWINGS- DORP - STAD MET LANDSCHAP TYPOLOGIE LANDSCHAP
5
INHOUD BALANS DORP STAD + LAND
III UITVOERINGSSTRATEGIE
URGENTIE
VIJFSTAPPENPLAN VOOR ERFGOEDRANDEN 19 KIJK BIJ DE BUREN 19
I DNA VAN DE DRENTSE RANDEN
IV BELEIDSAANBEVELINGEN
DRENTHE IS DE PROVINCIE VAN DE DORPEN 7 HOOG- EN LAAG DYNAMISCHE RANDEN ERFGOEDRANDEN
7
7
AGENDAPUNTEN VOOR DUURZAME KWALITEIT 9 12 GEMEENTEN MET 12 VERSCHILLENDE KERNEN 11
EMMEN AAN DE ES 13
INNOVATIE EN INSPIRATIE VOOR INVESTEERDERS 21 NIEUWE TIJD, NIEUW BELEID ENKELE HANDVATTEN
LITERATUUR COLOFON
II ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF ERFGOEDRANDEN ALS ECONOMISCHE MOTOR VOOR RECREATIE EN TOERISME
17
RECREATIEVE ROUTES ALS VERBINDENDE BELEVINGSADER 17 ERFGOEDWAARDE ALS VISITEKAARTJE (IMAGO EN IDENTITEIT) 17 ERFGOEDRANDEN ALS ECOLOGISCH SYSTEEM 17 ERFGOEDRAND ALS INNOVATIEF PROGRAMMA VOOR GEBIEDSONTWIKKELING 17 PARTICIPATIE
6
21
17
"Drenthe is dé provincie van de dorpen"
21
I DNA VAN DE DRENTSE RANDEN DRENTHE IS DÉ PROVINCIE VAN DE
laag dynamische randen, waar de relatie met
DORPEN
de historische dorpskern en het landschap nog
Het Drentse landschap met de ruim 100 dorpen
aanwezig is.
I
<1970
II
Baken
>1970
Zone
Religieuze bakens (<1900)
Stads- en dorpsrandzone (>1970)
Kerken
Bedrijventerreinen, nieuwbouwwijken
Compact: herkenbaar silhouet
Stadsrandzone: niet meer één silhouet
is het kapitaal van de Drentse cultuur en het belangrijkste product voor recreatie en toerisme.
De (hoog) dynamische randen zijn de randen die
Naast de dorpen kent de provincie ook enkele
worden bepaald door infrastructurele structuur
steden. Door naoorlogse ontwikkelingen zijn de
van rijks- en provinciale wegen (geluidswallen en
drie Drentse steden Assen, Emmen en Hoog-
wegtaluds) en de randen met de ontwikkeling
eveen ontstaan. Meppel en Coevorden zijn histo-
van planmatige uitbreiding van woonwijken of
rische vestingsteden, gelegen in het moerasland-
bedrijventerreinen. Deze randen zijn veelal vanuit
schap vormden de in het verleden de verbinding
economische belangen ontwikkeld, waardoor
van het zuiden met het noorden. Zowel Assen
sprake is van een sterke relatie tussen de ontwik-
(Centrum- Brink), Coevorden (Centrum –Noord) en
keling van nieuwe hoofdinfrastructuur en de
Meppel (Oud-Zuid) vallen onder het beschermd
concentratiepunten van woon- en werkvoorzie-
stadsgezicht. De wederopbouwwijken 1940-1965)
ningen. In deze gebieden is de relatie met het
van Emmen (Emmermeer, Angelso en Emmer-
omringende landschap ondergeschikt en ‘lijnen
hout) zijn van nationaal cultuurhistorisch belang
uit het verleden’ over het algemeen niet meer
vanwege de compositie rondom een bosgebied
herkenbaar. Deze stads- en dorpsranden vormen
in een voormalig veengebied, het hiërarchisch
anonieme zones in het landschap zonder speci-
stratenpatroon met centraal gelegen voorzienin-
fieke herkenbaarheid van het gebied.
Ambachtelijke bakens (1950-1970) Molens, fabrieken, watertorens
Geen direct locatiebelang aan het water, maar bereikbaarheid via de weg is vaak bepalend voor de locatie van de uitbreidingen in deze periode. De woonkernen
Locatiegericht aan het water en vormt
zijn met groen omringd, terwijl de
de eerste coöperatieve uitbreidingsschil
bedrijventerreinen vaak open en bloot
dichtbij de dorps/ of stadskern
in het landschap liggen.
Identiteit
Anonimiteit
genstroken en de experimentele woningbouw en
ERFGOEDRANDEN
randen genoemd (aanleg Staats Bosbeheer,
In tegenstelling tot de hoog dynamische randen
omstreeks 1990). Deze dorpsranden vragen om
HOOG- EN LAAG DYNAMISCHE
kunnen de laag dynamische randen als waarde-
een geheel eigen benadering. Naast de erfgoed-
RANDEN
vol erfgoed worden beschouwd. De beleving van
waarden zijn ook de ecologische waarde van de
de verschillende Drentse landschappen op het
laag dynamische randen van belang. Zij vormen
zand en het hoog- en laagveen en de daarbij
belangrijke visuele bakens in het landschap. De
behorende dorpstypologie (es- en streekdor-
beleving van de stads- en dorpssilhouetten met
pen) is uniek. Karakteristiek zijn in Drenthe de
de bakens van religie (kerken) en ambacht (o.a.
planmatig aangelegde groene dorpsranden van
de watertorens) zijn van grote betekenis voor de
bijvoorbeeld Vledder, ook wel Harry de Vroome-
herkenning en identiteit van het gebied.
ruime groenvoorziening.
De stedelijke ontwikkeling in Drenthe is van grote invloed op de huidige stads- en dorpsranden; de ruimtelijke overgang van het bebouwde gebied en het landschap. Opvallend is het verschil tussen de hoog dynamische randen, waar de relatie stad/dorp-land grotendeels verdwenen is en de
DEFINITIE ERFGOEDRAND De erfgoedrand is de stads- of dorpsrand, waar de (historische) kern van stad of dorp grenst aan het landschap. Deze rand bezit over het algemeen nog een aantrekkelijk en herkenbaar silhouet in het landschap en heeft vaak nog een grote mate van archeologische en cultuurhistorische waarden. Erfgoedranden zijn een samenspel van erfgoed, ecologie (groen en blauw) en landschap. De erfgoedrand biedt de aantrekkelijke verbinding tussen stad/dorp en platteland en vormt een immens kapitaal voor bewoners, recreanten, toeristen en ondernemers.
7
In het onderzoek van Atelier mooi Drenthe (Agenda voor stads en dorpsranden Drenthe, i.s.m. LOLA landschapsarchitecten, 2011)
N
is een uitgebreide analyse gemaakt voor de steden en dorpen in Drenthe. Op basis daarvan zijn er zes agendapunten opgesteld, die relevant zijn voor de ruimtelijke kwaliteit van de randen: 1. Maak aantrekkelijke stads- en dorpsentrees 2. Overbrug barrières en maak verbindingen 3. Ontwikkel een rijke landschapsrand 4. Koester monumentale stad/dorp-land ontmoetingen 5. Zet in op imago en identiteit 6. Zet in op diversiteit in de stadsrand
agendapunt 2]
agendapunt 5]
Overbrug barrières ds- en dorpsentrees
Ontwikkel een rijke landschapsrand
1. MAAK AANTREKKELIJKE STADS-
2. OVERBRUG BARRIÈRES EN MAAK
3. ONTWIKKEL EEN RIJKE
VERBINDINGEN
LANDSCHAPSRAND
EN DORPSENTREES
8 ntrees bewust ervaren als men de woonkern betreedt of verlaat.
AGENDAPUNTEN VOOR DUURZAME KWALITEIT DUURZAME ONTWIKKELING
DNA van de erfgoedrand (groen, blauw, grijs
waardevolle randen slecht ontsloten als het gaat
Duurzame ontwikkelingen is een belangrijke
en rood)
om de recreatieve routes. De verbinding van
ambitie in de Provincie Drenthe en speelt een
Om de ruimtelijke kwaliteit van de stads- of
waardevolle elementen in het landschap en de
belangrijke rol bij het bepalen van de toekomst-
dorpsrand te bewaren is het denken van
voorzieningen in de veelal historische kern ont-
waarden van de erfgoedranden. Aan de hand
het unieke DNA van de stads- of dorpsrand
breekt. Hierdoor worden niet alleen de kansen
van de 4 spelregels van The Natural Step kan
uitgangspunt voor ontwikkelingen. Natuur- en
en beleving van het verhaal van de erfgoedrand
een duurzaam toekomstperspectief voor de
landbouwontwikkelingen en de wateropgave
gemist, maar ook de relatie tussen het stad/dorp
erfgoedranden worden bepaald:
(berging en beleving) vormen de basis, die een
en landschap.
1. Beter voorzien in de basisbehoeften van de
casco vormen voor de toekomstige bebouwings-
NOORDZIJDE bewoners, gebruikers en de eigenaren
mogelijkheden (rood). Daarbij is de balans tussen
Verhaal van het verleden
2. Meer ruimte en betere kwaliteit geven aan
groen en rood, de 3D laag in het landschap, van
Veel van de Drentse erfgoedranden zijn ouder
groot belang voor beeldkwaliteit.
dan 100 jaar. In deze randen liggen een enorme
de natuur
hoeveelheid cultuurhistorisch waardevolle
3. Slimmer omgaan met natuurlijke grond- en afvalstoffen
Ecologische waarde van de erfgoedrand (groen
elementen. Verhalen uit de middeleeuwen, maar
4. Voorkomen van vervuiling van natuurvreemde
en blauw)
ook uit de steentijd en ijstijd. Deze gelaagdheid,
stoffen
Opvallend is het waardevolle groen-blauwe
in de nabijheid van bewoning, maakt de rand
casco van de erfgoedrand. Daarmee heeft deze
een aantrekkelijke bestemming voor recreanten,
KANSEN VOOR ERFGOEDRANDEN
ook een belangrijke ecologische betekenis en
educatie of ommetjes.
Het ontwerponderzoek Duurzame stads-en
is van groot belang voor de natuurbeleving. Het
dorpsranden Drenthe richt zich op de toekomst-
beheer en de gebruikers van de erfgoedrand
Van wie is de erfgoedrand
waarde van de laag dynamische erfgoedranden.
bepalen ook mede de ecologische waarde. Bij
Interessant gegeven is dat er vele eigenaren, ge-
Slechts een klein deel van de randen heeft de
(tijdelijk) in onbruik geraakte kavels in de dorps
bruikers en belanghebbenden zijn van de stads-
status van beschermd stads- of dorpsgezicht.
of stadsrand kan grote ecologische meerwaarde
en dorpsranden. De bewoners zijn belangrijke
Deze beschermde status heeft echter geen
gehaald worden door de aanleg van tijdelijk
bewakers van de kwaliteit van de erfgoedran-
betrekking op de stads- en dorpsranden, die
groen of een waterbuffer.
den. Dit vergt bewustwording en kennis van het lokale wordingsverhaal. Daarnaast blijken de
nog een relatie met het landschap hebben. Er is geen provinciaal en gemeentelijk beleid om de
Recreatieve routes (grijs)
ondernemers, die belang hebben bij de waarde
kwaliteit van deze randen te waarborgen of te
Van essentieel belang blijkt de toegankelijkheid
van de erfgoedranden, zich nog onvoldoende
ontwikkelen. Het onderzoek duidt daarom enkele
van de erfgoedranden. Door ontwikkelingen
te kunnen verenigingen om door samenwerking
nieuwe kansen voor ‘behoud door ontwikkeling’
van met name de infrastructuur, gericht op het
een krachtig (recreatief) product neer te zetten.
van de erfgoedranden in Drenthe:
verhogen van de snelheid, blijken veel van deze
Burger- en ondernemersparticipatie en corporatie-denken is de kans om erfgoedranden een waardevolle toekomst te geven.
agendapunt 6]
Zet de stadsrand in voor een Drents imago agendapunt 1] umentale stad-land ontmoetingen Ga voor de diverse stadsrand 4. KOESTER MONUMENTALE
STAD/DORP-LAND ONTMOETINGEN
5. ZET IN OP IMAGO EN IDENTITEIT
6. ZET IN OP DIVERSITEIT IN DE STADSRAND
mentale stad-land ontmoetingen voor ontwikkeling A.de Verscheidenheid in landschap al bijzondere stad-land ontmoetingen die één oogopslag
9
DUURZAME STADS- EN DORPSRANDEN DRENTHE
Van de 12 Drentse gemeenten zijn 12 kernen van verschillende omvang in verschillende landschapstypen onderzocht. Daarbij zijn de hoog dynamische rand versus de erfgoedrand in beeld gebracht. Bij de meeste steden en dorpen blijkt nog maar een (klein) deel van de erfgoedrand aanwezig te zijn. Enkele opvallende onderzoeksresultaten op een rij: Coevorden is de erfgoedrand helemaal verdwe-
Assen is daarentegen gekozen voor het herstel
Meppel en Hoogeveen bezitten beiden nog
nen. De stad kent slechts alleen een hoog dyna-
van de erfgoedrand: Assen aan de Aa. Tussen
over een geringe erfgoedrand. In deze gebieden
mische rand. Hierdoor is de route op de fiets naar
de bestaande bedrijventerreinen en woonwijken
worden echter ook grootschalige ontwikkelingen
het centrum onaantrekkelijk en komen recreanten
wordt weer ruimte gezocht voor watersystemen,
verwacht. Er zal gezocht moeten worden naar
slechts een enkele keer de stad bezoeken. Men
fiets- en wandelroutes en natuur en landbouw.
een balans tussen de stedelijke rand en de
gaat liever naar Balen, een dorp met een hoge
De relatie van het zeer waardevolle landschap
landschappelijke erfgoedwaarde.
erfgoedwaarde.
van de Drentse Aa naar het centrum is een nieuwe impuls voor de middenstand in het stadscentrum.
COEVORDEN
ASSEN
MEPPEL
Emmen beschikt voor een kwart (het laatste
HOOGEVEEN
kwart) nog over een erfgoedrand. Op deze laatste onbebouwde es van Emmen is de relatie met de Hondsrug nog goed zichtbaar. Dit in tegenstelling tot de overige randen van Emmen, waar deze waarde niet of nauwelijks meer voelbaar is. Ondanks de status van de erfgoedrand als Geopark ontbreekt het op dit moment aan een integrale visie op het gebruik van de erfgoedwaarde van dit gebied in relatie tot de ontwikkelingen voor het dierenpark en het centrum.
EMMEN
Infrastructuur als nieuwe vesting 10
Ecologie en erfgoed
kansrijke beekdalen
12 GEMEENTEN MET 12 VERSCHILLENDE KERNEN Beilen en Roden zijn beide kernen met een
Vledder, Vries en Rolde zijn esdorpen, waarbij de
Valthermond en Koekange zijn twee streek- of
bovenlokaal belang en hebben zich pas na 1950
erfgoedranden recreatief gezien zeer aantrekke-
lintdorpen zonder een duidelijke dorpskern en
als stimuleringskern ontwikkeld. De erfgoed-
lijk zijn. In Vledder heerst een sterk bewustzijn dat
waar het landschap sterk is verweven met de
waarde in Roden is grotendeels nog aanwezig.
door bouwontwikkelingen aan de noordzijde van
bebouwde omgeving. De ecologische waarde is
De hoge waarde van het omringende landschap
het dorp de relatie van de middeleeuwse kerk
in de erfgoedrand hoog. Kleinschalige particuliere
vraagt om een vertaling in kansen voor beleving
als baken in het landschap verdwijnt. Het gaat
ontwikkelingen hebben in deze fraai verweven
en bereikbaarheid van deze fraaie rand. Beilen
daarbij om onvervangbare belevingswaarde, die
woon- en werklandschappen grote impact op de
ligt temidden van infrastructuur; snelwegen,
verdwijnt uit het Drentse landschap. Deze bele-
beleving daarvan.
provinciale wegen en de spoorlijn, die een bar-
ving van de dorpsrand als aantrekkelijk silhouet
rière vormen voor de beleving en gebruik van de
is essentieel, het zijn de parels van het Drentse
erfgoedrand.
landschap.
BEILEN
VLEDDER
VALTHERMOND
RODEN
VRIES
KOEKANGE
ROLDE
Een muur door infrastructuur
Historisch waardevolle iconen
Landschappelijke linten 11
DUURZAME STADS- EN DORPSRANDEN DRENTHE OUD-EMMEN TRAAG NETWERK (RECREATIE) SNEL NETWERK (WERKEN)
NIEUW-EMMEN
12
LEEGSTAND
HERBESTEMMING
VERROMMELING
PILOT
EMMEN AAN DE ES DNA VAN DE STADSRAND Waar eens drie essen als reeks ten westen van Emmen lagen is nu nog één ensemble bewaard gebleven. Deze essen, de Emmeresch en de Schimmeresch zijn als Belvedèregebieden aangewezen en de laatste essen die vrijwel onbebouwd zijn gebleven. Het DNA van de stadsrand van Emmen is in vier segmenten te delen. Ieder segment kent een eigen identiteit en gebruik. De identiteit is gebaseerd op de landschappelijke kwaliteit, gekoppeld aan het verleden van het landschap: 1. Landbouw: open landschap, beheerd door landbouw, aaneenschakeling van beekdal, essen en brinkdorpen, Emmeresch is aangewezen als
Belvedère-gebied: het ‘goud’ van Emmen waar (pre-)historie zichtbaar is.
2. Wonen, recreatie en natuur: besloten, groen en natuurlijk karakter door bosgebieden Emmerdennen en Valterbos, de ‘groene’ wijken
Angelslo, Emmerhout en Emmermeer zijn door Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed geselecteerd als wijken uit de periode 1940-1965 die van
nationaal cultuurhistorisch belang zijn.
3. Werken: bedrijventerrein. 4. Wonen: stadsrand met recreatieve en permanente woongebieden, waterrijk karakter door ligging op overgang van zand naar veengebied (van bos
(Noordbargerbos) naar water (Rietplas)).
Het ‘laatste kwart’ is de plek waar het landschap tot in de historische kern reikt en waar vanuit het landschap zicht is op de historische bakens en het stadssilhouet. Het cultuurhistorisch erfgoed en de landschappelijke waarden vormen de basis om op voort te borduren (ontwikkelingsperspectief).
Deze handleiding geeft een methodiek aan voor
In 3 stappen wordt aangegeven op welke wijze
kwaliteitsverbetering in de stads- of dorpsrand op
de kwaliteit in de stadsrand wordt (door)ontwik-
basis van ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid.
keld:
Aan de opgave voor een duurzame stadsrand liggen een aantal onderdelen ten grondslag:
Stap 1: Erfgoedwaarde van de stadsrand
-
actuele opgaven van de gemeente,
Bepalen en vastleggen van de identiteit en de
-
zes agendapunten voor Ruimtelijke
erfgoedwaarde van de stadsrand.
Kwaliteit (Agenda stads- en
dorpsranden Drenthe, LOLA landscape
Stap 2: Ontwikkelingsperspectief
architects, december 2011),
Bepaal op basis van de erfgoedwaarde van het
-
actuele programma’s voor
‘laatste kwart’ de ontwikkelingskansen.
waterberging, groenontwikkeling,
infrastructuur, leegstand en
herbestemming.
Stap 3: Uitvoeringsstrategie Onderlinge projecten en programma’s met elkaar in verband brengen, ter versterking van de identiteit en ruimtelijke kwaliteit.
VERSNIPPERING
OPENHEID
ENTREES
13
DUURZAME STADS- EN DORPSRAND E N D R E N4]T H E agendapunt
Ontwerp aan stads- en dorpsentrees 1. MAAK AANTREKKELIJKE STADS-
AGENDAPUNTEN VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT
EN DORPSENTREES
1. GA VOOR DE HERKENBARE DUURZAME STADSRAND - versterk verscheidenheid landschap (beekdal, eslandschap, brinken) - zorg voor behoud laatste onbebouwde deel Noordbargeresch - zet in op versterking van de esrand
2. ONTWIKKEL EEN RIJKE EN FUNCTIONELE LANDSCHAPSRAND agendapunt 5] - laat ontwikkelingen aansluiten bij Geopark Hondsrug Overbrug barrières - versterk contrast ‘verborgen es’ (Emmeresch/Schimmeresch) en ‘open es’ (Noordbargeresch) 2. OVERBRUG BARRIÈRES EN MAAK - zet Emmeresch in als laatste monumentale ‘verborgen schatkamer’, maak het zichtbaar voorA. Maak dorps- en stadsentrees De rand wordt het meest bewust ervaren als men de woonkern betreedt VERBINDINGEN recreatie, toerisme en eigen inwoners Deze overgang is maar zelden zo monumentaal als de voorbeelden die - herstel historische routes over Emmeresch/Schimmeresch, verbindt ‘attracties’ tot een 3 worden beschreven. Door het relatief besloten landschap is op veel ple cultuurhistorische wandel- en fietsroute sprake van een dorpssilhouet en zijn overgangen van stad naar land gele - verbindt het Valtherbos met de essen de dorpen wordt de bestuurlijke overgang tussen binnen de bebouwde buiten de bebouwde kom vaak gemarkeerd door verkeerskunde (plaat - ontwikkel i.s.m. natuurorganisaties speelplekken in het bos informatieborden, de eerste rotonde van het dorp, een bushalte, overgan - zet Emmeresch/Schimmeresch in als bron van voedsel (gewassen van toen zoals graan, koren) losliggende fietspaden) en culturele uitingen (aankondiging van evenem - zet in op lokale zelfvoorziening; volkstuinen, openbare boomgaarden, streekeigen (biologische) agendapunt reclame). Met relatief2] weinig middelen is het mogelijk om deze dorpsen landbouwproducten ruimtelijke component meerijke te geven. Ontwikkel een landschapsrand - kies voor duurzame en functionele relatie tussen de Nabershof en AOC Terra; gezamenlijk beheer - -
en onderhoud 3. ONTWIKKEL EEN RIJKE De steden worden veelal begrensd door infrastructuur. Het aantal punten LANDSCHAPSRAND de snelwegen, kanalen en spoorwegen heen de stad betreedt, zijn hierd zorg voor optimale zichtrelatie stad-land vanaf Odoornerweg Deze overbruggingen of onderdoorgangen zijn in potentie de poorten n zet in op kleinschalige voorzieningen in bestaande (leegstaande) gebouwen, kies functies die A. Maak meer verbindingen Enkele goede voorbeelden zijn al te vinden, zoals aan de noordkant van historisch karakter essen ondersteunen Infrastructuur domineert de stadsrand in Drenthe. Kanalen, snelwegen ook afslagen van snelwegen zijn belangrijke entrees, waar men een eers belemmeren een optimale uitwisseling tussen stad en land: op veel p de stad krijgt. Juist hier zijn vaak bedrijven, industrie en parkeervelden g de stad hierdoor introvert en kan het landschap alleen via enge tunne 3. KOESTER MONUMENTALE STAD-LAND ONTMOETINGEN de aantrekkelijkheid niet vergroot. Esthetische regie op deze entrees is e verkeersbruggen bereikt worden. Deze verbinding kan veel beter. N - behoud zicht op es vanaf de N34, uit noordelijke richting middel. ontwikkeling van wildwissels, zou er in de provincie een serie recrean - behoud leegte van de es als kwaliteit: geen bebording, verlichting of opgaand groen langs kunnen worden gemaakt. Omdat deze ook vanaf het spoor en de sne B. Trek het landschap de stad in Frieslandweg agendapunt 3]ze net als wildwissels ook goed zijn voor het im zichtbaar zijn kunnen In sommige dorpen en steden houdt het landschap niet op. Daar vormt d - behoud donkerte van de es: doseer openbare verlichting, kies bewust voor donkere of verlichtte Koester stad-land ontmoeting als geheel: menmonumentale kan zien dat deze provincie veel aandacht besteedt a bebouwingskern onderdeel van het landschap en is het zo dooraderd m plekken wandelaars. 4. KOESTER MONUMENTALE structuren en ruimtes dat er van een overgang van stad naar land nauwe STAD/DORP-LAND ONTMOETINGEN Met het doortrekken van landschappelijke structuren de stad in (water, la A.Maak Stimuleer verrijking B. mooie barrièresvan het landschap 4. ONTWERP AAN DUURZAME STADS- EN DORPSENTREES de overgang van landschap naar stad geleidelijker en wordt de nabijheid Terwijl dynamiek van dede stad afneemt, gaan de veranderingen in Niet allede landschappen aan steden en dorpen hoeven direct ontslo - ontwikkel en versterk het karakter Hondsrugspoor landschap vanuit de bebouwingskern vergroot. Voor de verschillende sta onverminderd door. Sindsbest lange tijd neemt het aantal boeren af envan ve Sommige plekken mogen onontdekt blijven. En de barrières dus meerdere strategieën denkbaar: de overgang markeren of juist verz - ontwikkel route ‘oud-Emmen’, zet in op recreatie boerenerven endaarin landbouwpercelen van functie.kent Er zijn meer w kanalen kunnen een rol spelen. Drenthe eensteeds groot aantal - ontwikkel route ‘nieuw-Emmen’, zet in op economie met paardenweides te vinden, boerenbedrijven met recreatieve neve doorlopen tot in de steden. Deze vormen een waardevolle structuur o - opwaarderen verbinding Noord-Sleen-Westenesch-‘oud-Emmen’, zet in op recreatie natuurontwikkeling. Positief is dit een verrijking het lan routes van de stad naar landuitgelegd te ontwikkelen. Dit kan wordenvan meegeno recreatieve waarde natuurwaarde van het deze platteland vergroot. d - koppel een beeldmerk aan enree Emmen-zuid herstructurering vanen industrieterreinen langs kanalen, maar In ook agendapunt 6] liggen speciale kansen voor recreatie, woningbouw en retail, omdat e worden ontwikkeld. - ontwikkel ‘adres’ aan het treinstation Zet de stadsrand voor een imago gebruikers hier dichtbij in woont. Er ligt dus Drents een kans om de landbouw - hergebruiken leegstaande panden beweging is, te sturen richting duurzame en recreatief interessante b A. Bescherm monumentale stad-land ontmoetingen voor ontwikke - benut grote dakoppervlakten voor groene energie 5. ZET IN OP IMAGO EN IDENTITEIT Er is een groot aantal bijzondere stad-land ontmoetingen die één o - gebruik groene energie uit eigen omgeving (hergebruik meststoffen DPE Next) Hierbij gaat het om maatwerk en kleinschalige ontwikkeling. De klas kwaliteit van Drenthe laten zien. Dit heeft alles te maken met de cu Agenda stads- en dorpsranden Drenthe projectontwikkelaar is geen partij; deze ontwikkeling is het best in ha groot aantal essen is onbebouwd gebleven, terwijl dorpen en stede 5. OVERBRUG BARRIÈRES EN ZORG VOOR DRAAGVLAK EN SAMENWERKING individuele recreatieve en duurzame ondernemers, een wooncollect kant op groeiden. Hierdoor kan het hart van het dorp samen met h verlichte boer. Er zijn heel wat steden (zoals Nijmegen en Tilburg) di - creëer ‘recreatiewissels’ vanuit het beekdal naar Emmen in één oogopslag worden bekeken. Hetzelfde geldt voor veel beek food-ondernemers benaderen om zich in de stadsrand te vestigen. T - betrek de Nabershof en AOC Terra bij het beheer van het gebied de dorpen lopen en voor de open weides aan de rand van veenont boerenerven, bijvoorbeeld volgens het knooperven-concept, vergro Op deze plekken voel je de cultuurhistorie, en daarom hebben ze - betrek bewoners, gebruikers, ondernemers, eigenaren bij ontwikkelingen rondom de essen draagkracht en het woonplezier in de stadsrand. toeristische potentie. Het beeld kan op deze plekken snel verstoord ongelukkig geplaatste bedrijvenloods, of door opzichtige recreatie 6. ZET DE STADSRAND IN VOOR EMMER IMAGO EN IDENTITEIT B. Kijk uit voor verrommeling De imagoschade agendapunt 1] is in die gevallen hoogstwaarschijnlijk groter dan - voortborduren op eigenheid en cultuurhistorie van de streek Alleen met een sterke regie op hoofdlijnen en een gemeenschappeli opbrengst. Hetdiverse beschermen van deze plekken en het kritisch bena Ga voor de stadsrand ontwikkeling van onderop ook echt tot ruimtelijke kwaliteit en ve - zorg voor karakteristiek groen (houtwallen) langs esrand, houtsingels rond achterkanten erven enleidt adagium ZET IN OP DIVERSITEIT plaats. ‘behoud door 6. ontwikkeling’ lijkt hier IN opDE zijn maar al het agrarische gebied rond de stad weg te geven aan nieuwe markante bomen aan voorzijde (woonhuis) van de boerderij STADSRAND A.en Maak de façade vanwoondroom, de stad burgers met een wordt de kans dat verrijking in verr 110 - versterk groenstructuur in de stadsrand o.b.v. landschappelijke kwaliteiten B. Ontwikkel monumentale stad-land ontmoetingen Deoverslaat stadsrand een grote impact opom het beeld dat van eenen stad ergheeft groot. Het is belangrijk ambities te men kanaliseren, o Niet alleen op oude plekken komen stad en land op een bijzondere - stel beeldkwaliteitsplan op voor esranden. Maak keuzes in kleur, materiaal, hoogte, architectuur, Drenthe zijn er veel ontspannen stadsranden, waar er tussen de waarne ongemoeid te laten. Op een aantal treinstations (Beilen en Hoogeveen) is een groot con groenstructuur bebouwing aanzienlijke ruimte is, wat een landelijke uistraling geeft. In tussen een stadzijde en een landzijde. Dit zijn bij uitstek plekken va - ontwikkel voorkanten aan de es uitbreidingen is er steeds meer sprake van ‘defensieve’ stadsranden, w recreant het landschap intrekt, en verleid kan worden ook even de - zet Odoornerweg/Noordeind in als historische ‘rode’ draad door Emmen; functies toegankelijk van de efficiëntie de ruimte tussen de waarnemer (de weg) en de beb aanzetten van dit contrast en het beleefbaar maken van beide zijde dichtgezet met geluidswallen of en –schermen. Niet overal lijkt men zich bv maken vanaf Odoornerweg effect hebben op het imago de toeristische aantrekkingskracht de gevolgen: de stad wordt er anoniem door of zelfs lelijk. Hoge gebou - benut en versterk kwaliteiten Emmermeer en Emmeresch. Door de relatie Emmermeer en onbedoeld meer impact op de beleving vanaan de stad. Eenvan visie de zo s Bij bijzondere nieuwbouwprogramma’s de rand deop stad, Emmeresch te verbeteren en relatie bossen en es versterken krijgt het hele gebied een ‘façade van de of stad’ aanzetten een serie maatregelen kunne in Meppel het kan Dierenpark in tot Emmen, ligt er de kans omdie een nieu kwaliteitsimpuls. Kies voor een rafelige stadsrand langs de Odoornerweg. 14 kleine investeringen in geluidsschermen tot hetkunnen behouden van k stad-landontmoeting te creëren. Al deze plekken uitgroeie A. Verscheidenheid in mooie landschap Agenda stads- en dorpsranden Drenthe Steden kunnen op een veelzijdige stadsrand, diehet hetimago leefklim bestemmingen opinrichting zichsturen en krachtige beeldmerken voor landjes in en dedorpen stad, tot van randwegen als parkways.
PILOT EMMEN AAN DE ES
Een aantrekkelijke stadsrand (een ‘verleidelijk perspectief’, waar beleving en gebruik centraal staat) biedt kansen voor de ‘spelers’ in het gebied die op hun beurt de recreatie (lokaal of regionaal) weer aantrekken. De spelers hebben dan wel de ruimte nodig om hun creativiteit voor de (gemeenschappelijke) leisure-laag in te zetten. De strategie beoogt het koppelen van kansen. Onderlinge projecten, programma’s en ideeën worden met elkaar in verband gebracht, met de insteek om de identiteit en ruimtelijke kwaliteit te versterken. Bestaande en potentiële spelers of stromen tezamen kunnen duurzame lokale circulaties op gang brengen Het ‘laatste kwart’ van Emmen is dé plek waar het landschap tot in de historische kern reikt en er zicht is op de historische bakens en het stadssilhouet van Emmen. Het laatste kwart wordt benoemd als de “schatkamer van Emmen”. Voor deze stadsrand is een ontwikkelingsperspectief gemaakt, gericht op versterken van de duurzame stadsrand in relatie tot de Emmeresch en de Schimmeresch. De plek biedt kansen de rijke geschiedenis van stad en landschap te beleven, door het terugbrengen van historische routes, gebruiken en gewassen. Door koppeling van de verschillende gebieden, functies
CULTUURHISTORISCHE
en voorzieningen ontstaan kansen voor een duurzaam ecologisch en economisch systeem voor het
‘laatste kwart’ in relatie tot Emmen.
WAARDENKAART (LIBAU, 2013)
In een duurzame stadsrand betreft ontwikkelen niet het ‘rode’ programma, maar juist ontwikkelen aan de groen-, water- en infrastructuur als aantrekkelijke basis voor recreatie en toerisme. Deze leisure-laag
3
wordt gezien als potentiële economische drager.
voetbalvelden woonwagenpark tuinderij hunebed
stadswoningen met zicht op es
hunebed museum
mestopslag
kantoren
tankstation
hunebed hunebed
boerderij
Terra college
asperges buurtschap
bioscoop
transportbedr
kantoren
P
tuinderij
dierentuin
tankstation
P
*
tuinderij kantoren (o.a. lefier) kantoren (o.a. st.MEE)
gemeentehuis
OUD-EMMEN
NIEUW-EMMEN
15
II ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF Erfgoedranden zijn de meest aangewezen gradiënten in het landschap om de ambities op het gebied van ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid te verwezenlijken. Een erfgoedrand met kwaliteit en een goede toegankelijkheid van -en relatie met -het landschap heeft een zeer positieve invloed op de kwaliteit en vitaliteit van de kern zelf. Immers, kernen met een sterke relatie met het omliggende landschap en het verhaal van hun wordingsproces, kunnen deze relatie op velerlei manieren benutten; denk aan uitloopgebieden voor de stadsbewoners, als onderdeel van hun stadsmarketing, of het dorp als ‘pitstop’ langs toeristische routes in het buitengebied. De Drentse erfgoedranden verdienen een waardebepaling (status) en een integrale gebiedsaanpak (uitvoeringsstrategie), passend bij de identiteit en complexiteit van het gebied. Dit zijn de randvoorwaarden voor duurzame rode ontwikkelingen, die passen bij de identiteit van het gebied. Daarbij zijn er vele belanghebbenden partijen, die alleen door samenwerking aan een samenhangende structuur tot realisatie zullen komen.
ERFGOEDRANDEN ALS ECONOMISCHE MOTOR VOOR RECREATIE EN TOERISME
RECREATIEVE ROUTES ALS VERBINDENDE BELEVINGSADER
ERFGOEDWAARDE ALS VISITEKAARTJE (IMAGO EN IDENTITEIT)
Maak recreatieve routes onderdeel van het (ver-
De randen van de Drentse steden en dorpen met
Het toerisme is een van de snelst groeiende
keers)beleid, langzaam verkeer als onderdeel van
een hoge erfgoedwaarde hebben een belang-
markten in de wereld. Het Drentse landschap en
de stads- en dorpsentrees. Zoek balans tussen
rijke betekenis voor de belevingswaarde voor de
haar dorpen en steden moeten gezamenlijk een
groen en blauw als onderdeel van het unieke
recreant en als toekomstwaarde van het Drentse
overtuigend en samenhangend cultuurhistorisch
DNA van de erfgoedranden. Aantrekkelijke lang-
landschap. De cultuurhistorische gelaagdheid
verhaal vormen. Kijk daarbij door de ogen van de
zaamverkeersroutes als belevingsaders kunnen
vormt ook een aanlokkelijke aanleiding om het
recreant, die waardeert de vormgeving, variatie in
een nieuwe impuls vormen en de toekomstige
verhaal van de plek te vertalen naar gebieds-
voorzieningen, vrijheid om te kiezen waar hij naar
motor zijn voor ontwikkelingen.
eigen producten, waarbij het verleden en het
toe gaat (natuur en cultuur) en het verhaal van
heden een impuls kan zijn voor de toekomst.
het verleden (bron: Belevingsonderzoek, Fryslân
Aantrekkelijke stads- en dorpsentrees zijn een
vanaf het water, 2009)
must. Het is een onomkeerbare kwaliteit, de rand kan slechts één maal worden verpest door verkeerde ontwikkelingen. Het is van belang om de erfgoedranden van de dorpen en steden in kaart te brengen en te waarderen op ruimtelijke kwaliteit (gebruik, beleving en toekomstwaarde).
16
"Erfgoedranden, de gradiĂŤnt in het landschap met hoge ambitie voor duurzame kwaliteit"
PARTICIPATIE Van wie is de erfgoedrand Zet in op een circulaire economie met de gebruikers, eigenaren en bewoners van de stadsrand, met het creĂŤren van een biologische kringloop en koppelen van functies; een duurzaam economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en waardevernietiging te minimaliseren.
ERFGOEDRANDEN ALS ECOLOGISCH SYSTEEM De ecologische en belevingswaarden van de erfgoedranden kunnen krachtiger ingezet worden voor recreatief en toeristisch gebruik. Ze bieden kans voor een nieuwe economische motor voor Drenthe. Dit vergt echter een meer integrale aanpak. Door de erfgoedrand een thema te laten zijn in
ERFGOEDRAND ALS INNOVATIEF PROGRAMMA VOOR GEBIEDSONTWIKKELING Een kans is om nieuwe, duurzame ontwikkelingen mogelijk te maken in de zone tussen stad of dorp en het landschap, zoals energiewinning en waterberging.
gebiedsontwikkeling kan een meer integrale visie op de randen ontstaan.
17
III UITVOERINGSSTRATEGIE Erfgoedranden zijn de meest aangewezen gradiënten in het landschap om aan de ambities op het gebied van ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid uitvoering te geven. Richting uitvoering is een stappenplan voor alle belanghebbende (overheids)partijen
"Het is geen KIJK BIJ DE BUREN Drentse erfgoedranden kunnen vergeleken worden met de Friese waterfronten, de
wenselijk:
parels in het landschap, van groot belang voor recreatie en toerisme en daarmee
- Breng alle belanghebbenden partijen in beeld
de sociaaleconomische motor voor plat-
- Ga eerst met de diverse betrokkenen in gesprek (individueel)
telandsontwikkeling. Besteding door de recreant, langer verblijven, beleefbaar en
om een zo breed mogelijk beeld en draagvlak te vormen
bereikbaar, imago en identiteit zijn daarbij
- Maak geen plan, maar zorg dat er een proces opgang komt
de kernwoorden.
- Losse puzzelstukjes met elkaar verbinden en er economische
Daar voert de provincie Fryslân de regie, zijn de Friese gemeenten de opdrachtge-
waarde aan toe kennen - Door onderlinge samenwerking en door met elkaar te werken aan hetzelfde imago en identiteit is op een duurzame manier resultaat te boeken.
ver en werken ze nauw samen met diverse maatschappelijke en overheidsorganisaties. Ondernemers, overheden, kennisinstellingen en bestuurders spelen hierin een belangrijke rol.
- Bewust worden, enthousiasme, samenwerken met elkaar en de ‘gouden’ route formeren zijn de factoren voor succes - Rol van de gemeente is faciliteren, initiëren, inspireren en zorg dat het ontwikkeld kan worden - Stel gezamenlijk een innovatief en inspirerend programma op voor het gebied, gericht op lange termijn (leuk voor later) en
Masterplannen Friese Waterfronten -
aantrekkelijk, bereikbaar en vindbaar
maken van de voorzieningen in
de steden en dorpen
-
als doel het vergroten van de
besteding van de recreant
-
scheppen van meer werkgelegenheid
concreet, uitvoeringsgericht op korte termijn (laag hangend fruit)
S P E L E R S Organisaties
Ondernemers Partijen
GEOPARK
AOC TERRA
Nabershof
Recreatieschap Drenthe DIERENTUIN
Volk van Grada
Staatsbosbeheer
Bioscoop
Stichting Steen
Natuurmonumenten
Grondbezitters
Westenesch
Waterschap
Paardenfokkerij
Noordbarge
Het Drents Landschap
Waterleidingbedrijf
Wijkverenigingen Bewoners woonwagenpark Drents Goed
Overheid Gemeente Emmen . faciliteren . initiëren . inspireren
18
"Kijk door de ogen van de toerist naar stads- of dorpsrand en er ontstaat een nieuwe opgave"
plan maar er moet een proces op gang komen" VIJFSTAPPENPLAN
VOOR
ERFGOEDRANDEN
1.
LEG DE RELATIE TUSSEN STADS-/DORPSKERN EN LANDSCHAP
Zet in op gebiedsontwikkeling als integrale benadering voor natuur en (stads- en dorps) landbouw, recreatie en toerisme, de wateropgave en de
recreatieve routes als verbindingen met verschillende voorzieningen, zowel in de rand als in de kern (koppelen van recreatie en retail).
2.
BENUT DE CULTUURHISTORISCHE EN ARCHEOLOGISCHE WAARDEN ALS INSPIRATIEBRON
De cultuurhistorische en archeologische waarden van de erfgoedranden kunnen worden benut als ze in relatie worden gebracht met recreatieve
routes. Vindbaarheid en beleefbaarheid met het verhaal van het verleden bepaalt de belevingswaarden en daarmee ook de gebruikswaarde en
toekomstwaarde. In verhalen ligt onze toekomst (citaat Margaret Atwood)
De benuttingsanalyse van Atelier Mooi Drenthe geeft aan dat gebiedsgericht en thematisch werken aan de identiteit en het imago leidt tot nieuwe
ontwikkelingen. De term ontwikkeling heeft in de huidige tijd van krimp te maken met ontwikkeling van groen-, water- en infrastructuur (groen
blauwgrijs casco), als basis voor nieuwe functies en voorzieningen.
3.
GEBRUIK DE IDENTITEIT (DNA) VAN HET LANDSCHAP ALS BASIS VOOR HET GROENBLAUWGRIJZE CASCO
Het DNA van de erfgoedrand vormt een uniek groenblauwgrijs casco, waar de nieuwe rode ontwikkelingen alleen een bijdrage vormen als ze
onderdeel zijn van dit casco, ook qua maat en schaal.
4.
STEL EEN STADS- EN DORPSSILHOUETTENPLAN OP
Het vastleggen van waardevolle zichtlijnen in het landschap naar aantrekkelijke stads- en dorpssilhouetten versterkt de oriëntatie op de bakens.
Stimuleer daarbij de ontwikkeling van aantrekkelijke entrees en creëer de balans tussen rood en groen (de 3D-laag van het landschap).
5.
ONTWERP EEN SAMENHANGEND RECREATIEF ROUTENETWERK ALS BELEVINGSADERS TUSSEN STAD-DORP EN LANDSCHAP
Een samenhangende toeristisch recreatieve routenetwerk is van levensbelang voor de vitaliteit van het stads- en dorpslandschap, waarbij
aantrekkelijke recreatieve voorzieningen, zoals bijvoorbeeld stadslandbouw zeer waardevol zijn. DNA-kaart van Atelier Mooi Drenthe, met daarop de 12 geselecteerde kernen
Ate ove wer het Eén stud Bed van sam
Dez en v kwa
Alle ond Coe Rold ond
Bas inve 7 do (ho een zes De antw de s aan land
"Alleen behoud is de doodsteek voor erfgoedranden" 6
Inleiding
Agenda stads- en dorpsranden Drenthe
19
agendapunt 2]
agendapunt 5]
nt 4]
Overbrug barrières aan stads- en dorpsentrees
agendapunt 6]
agendapunt 3] agendapunt 1] Ontwikkel een rijke landschapsrand Zet de stadsrand in voor een Drents imago Koester monumentale stad-land ontmoetingen Ga voor de diverse stadsrand
s- en stadsentrees A. Bescherm monumentale stad-land ontmoetingen voor ontwikkeling A. Verscheidenheid in landschap het meest bewust ervaren als men de woonkern betreedt of verlaat. Er is een groot aantal bijzondere stad-land ontmoetingen die één oogopslag de Steden en dorpen kunnen sturen op een veelzijdige stadsrand, die het leefk A. heeft Maakalles de façade vanmet de stad g is maar zelden zo monumentaal als de voorbeelden die bij agendapunt kwaliteit van Drenthe laten zien. Dit te maken de cultuurhistorie: een A. Stimuleer verrijking van het landschap van de stad verrijkt. Aan de landzijde biedt de diversiteit in de ondergrond De stadsrand heeft een grote impactde opandere het beeld dat men van een stad heeft. In A. Maaklandschap meer verbindingen chreven. Door het relatief besloten is op veel plekken geen groot essen is onbebouwd gebleven, terwijl dorpen en steden belangrijke aanknopingspunten. De afwisseling van beekdalen,heideontgin Terwijl de dynamiek van de stad afneemt, gaanaantal de veranderingen in het landschap Drenthe zijn erdorp veel samen ontspannen stadsranden, waar er tussen deenwaarnemer en door de de ruilverkaveling in de landbou Infrastructuur domineert degeleidelijk. stadsrand onverminderd inInDrenthe. Kanalen, snelwegen en sporen n dorpssilhouet en zijn overgangen van stad naar land kant op groeiden. Hierdoor kan het hart van het met het boerenland veenontginningen stuwwallen zijn door. Sinds lange tijd neemt het aantal boeren af en veranderen bebouwing aanzienlijke ruimte is, wat een landelijke uistraling In recente waardoor er door geeft. de tijd heen een meer eenzijdig landelijk gebied is ontst belemmeren eende optimale uitwisseling tussen stad en land: op veel plekken wordt rdt de bestuurlijke overgang tussen binnen bebouwde kom enboerenerven in één oogopslag worden bekeken. Hetzelfde geldt voor veel beekdalen die langs en landbouwpercelen van functie. Er zijn steeds meer woningen kader van stadsranden, natuurontwikkeling en waterberging is rand er steeds meer sprake van ‘defensieve’ waarbij omwille liggen er kansen om de ver de stad introvert (plaatsnaamen kan het landschap alleen via enge tunnels of drukke ouwde kom vaak gemarkeerd doorhierdoor verkeerskunde en paardenweides de dorpen en voornevenfunctie de openuitbreidingen weides van veenontginningslinten. met te vinden, boerenbedrijven metlopen recreatieve en aan de leesbaar te maken, en zo diversiteit van het uitloopgebied van de sted bereikt worden.naar Deze verbinding kan veel beter.uitgelegd Net als deis dit vandie dede efficiëntie de ruimte tussen deeen waarnemer weg) en de bebouwing is den, de eerste rotonde van verkeersbruggen het dorp, een bushalte, overgang Opeen deze plekken van voelhet je de cultuurhistorie, en daarom hebben ze ook grote weer(de natuurontwikkeling. Positief verrijking landschap, dorpen te vergroten. voetbalvelden ontwikkeling van wildwissels, zou er inrecreatieve de provincie een serie recreantenwissels etspaden) en culturele uitingen (aankondiging van evenementen, potentie. HetIn beeld kan op deze plekken snel verstoord raken doorNiet eenoveral lijkt men zich bewust van dichtgezet met geluidswallen of –schermen. waarde en natuurwaarde vantoeristische het platteland vergroot. de stadsrand woonwagenpark worden Omdat deze ook vanaf het spoor en voor de snelweg goed relatief weinig middelen is kunnen het mogelijk omgemaakt. deze dorpsentrees ook een ongelukkig geplaatste bedrijvenloods, of door opzichtige recreatieve voorzieningen. de gevolgen: de stad wordt er anoniem door ofB.zelfs lelijk. Hoge gebouwen liggen speciale kansen recreatie, woningbouw en retail, omdat een grote groep En verscheidenheid in stad krijgen tuinderij zichtbaar zijn kunnen ze net als wildwissels ook goed voorwoont. het imago vandus Drenthe mponent mee te geven. Deeen imagoschade in die gevallen hoogstwaarschijnlijk groter dan de economische de Een stadzijde isop er een belangrijk verschil tussen de dorpen en de sted onbedoeld meer impact op de beleving van deAan stad. visie de stadsrand als gebruikers hierzijn dichtbij Er ligt kans om deislandbouw die toch al in hunebed stadswoningen met zicht op es als geheel: men kan zien dat deze provincie veel aandacht besteedt aan fietsers en meeste steden is de diversiteit al aanwezig: opbrengst. Het beschermen van deze plekken en het kritisch benaderen van het beweging is, te sturen richting duurzame en recreatief interessante bedrijvigheid. ‘façade van de stad’ kan aanzetten tot een serie maatregelen die kunnen variëren vanwerkgebieden, woongebieden hunebed wisselen elkaar af. Het gaat bij de steden vooral om de bewustwording dat rden veelal begrensd door wandelaars. infrastructuur. Het aantal punten waar men over adagium ‘behoud door ontwikkeling’ lijkt hier op zijn plaats. kleine investeringen in mooie geluidsschermen tot het behouden van kleinschalige van demestopslag diversiteit het goed ismuseum om zowel strak geregisseerde randen te hebb kanalen en spoorwegen heen de stad betreedt, zijn hierdoor beperkt. Hierbij gaat het om maatwerk en kleinschalige ontwikkeling. De klassieke landjes in de stad, tot inrichting van randwegenzones als parkways. waar meer mogelijk is, niet alle landbouw rondom de stad in natuur h kantoren B. Maak barrières ggingen of onderdoorgangen zijn inmooie potentie de poorten naar de projectontwikkelaar stad. B. Ontwikkel monumentale stad-land * is geen partij; deze ontwikkeling is het best in handen bij ontmoetingen tankstation omgezet, niet alle haventerreinen in woningbouw die elders ook aanwezig hunebed Nietzoals alle landschappen aan van de steden dorpen hoeven directenontsloten te worden. voorbeelden zijn al te vinden, aan de noordkant Assen.en Maar Niet alleen op plekken komen stad en land op een bijzondere manier bij elkaar. individuele recreatieve duurzame ondernemers, eenoude wooncollectief of een bij visievorming: geen van de steden heeft op dit moment een geformuleer B. Laat de achterkant van de stad Terra college Sommige plekken mogen onontdekt blijven. En de vansteden wegen(zoals en an snelwegen zijn belangrijke entrees, waar men eenbest eerste indruk van Op een aantal treinstations (Beilen enslow Hoogeveen) is een groot contrast te ervarende hunebed OUD-EMMEN stadsranden als geheel. boerderij verlichte boer. Er barrières zijn heel wat Nijmegen en Tilburg) die actief kantoren Een esthetische regie op de stads- en dorpsranden is goedasperges voorbioscoop het imago van de kanalen kunnen daarin een rol gesitueerd, spelen. food-ondernemers Drenthe aantal kanalen, Juist hier zijn vaak bedrijven, industrie en parkeervelden wat kent een groot een stadzijde en eenTransformatie landzijde. Ditvan zijn bij uitstek plekken van waaruit de P benaderen om zich die intussen de stadsrand te vestigen. transportbedr stad, maar moet ook Net alsbuurtschap woningen een minder representatieve doorlopen de steden. een waardevolle structuur om recreatieve jkheid niet vergroot. Esthetische regietot opindeze entreesDeze is eenvormen effectief recreant het landschap intrekt, en kaner worden ookgeleefd even deworden. stad in te gaan. Het tuinderij boerenerven, bijvoorbeeld volgens het knooperven-concept, vergroten deverleid recreatieve achterkantmaken hebbenvan waar meer kan kan worden hebben steden en dorpen routes van de stad naar land te ontwikkelen. Dit kanen worden meegenomen aanzetten van dit contrast en het beleefbaar beide zijden een aangerommeld, groot draagkracht het woonplezier in deinstadsrand. dierentuin als het goed is ook. De stadsrand verdient herstructurering van industrieterreinen langs deze kanalen, maar ook afzonderlijk effect hebben op het imago en dedat toeristische aantrekkingskracht van een stad. esthetische aandacht, maar dit moet niet tot gevolg hebben dat het in een knellend keurslijf verandert, waarin in dePstad geen worden ontwikkeld. dschap de stad in B. Kijk uit voor verrommeling tankstation vrijheid meer heeft.van Dus géénhet plannen maken of regels bedenken voor delen tuinderij orpen en steden houdt het landschap niet op. Daar vormt de Bij bijzondere nieuwbouwprogramma’s aan de rand debewust stad, zoals ziekenhuis Alleen met een sterke regie op hoofdlijnen en een gemeenschappelijke hoge ambitie NIEUW-EMMEN kantoren (o.a. lefier) van Door deligt stadsrand is cruciaal. ern onderdeel van het landschap en is het zo dooraderd met groene of het Dierenpark in Emmen, er de kans om een nieuwe monumentale leidt ontwikkeling van onderop ook echt in totMeppel ruimtelijke kwaliteit en verrijking. zo kantoren (o.a. st.MEE) ruimtes dat er van een overgang van stad naar land nauwelijks sprake stad-landontmoeting creëren. Al deze plekken kunnen uitgroeien tot toeristische gemeentehuis maaris. al het agrarische gebied rond de stad weg te geven aantenieuwe ondernemers ekken van landschappelijke structuren de stad in (water, lanen) wordt bestemmingen op zich krachtige beeldmerken voor het imago van de steden en burgers met een woondroom, wordt de kans dat verrijking in en verrommeling an landschap naar stad geleidelijker en wordt de nabijheid van het en dorpen. Door bestaande en toekomstige monumentale stad-landontmoetingen overslaat erg groot. Het is belangrijk om ambities te kanaliseren, en om ook gebieden uit de bebouwingskern vergroot. Voor de verschillende stads- entrees zijn te laten. te benoemen en de recreatieve potenties ervan te onderzoeken, kan er een rijke ongemoeid strategieën denkbaar: de overgang markeren of juist verzachten. verzameling stadsrandparels ontstaan.
1. Agendeer nieuw beleid om de erfgoedwaarde van de Drentse stad- en dorpsranden te behouden en ontwikkelen als economische impuls 106
(besteding in de kern)
2. Start een pilot op met het doel om met het bedrijfsleven, marktpartijen en bewoners in te spelen op de behoefte en de belangen, uitgaand van de
enthe
Agenda stads- en dorpsranden Drenthe 109
erfgoedwaarden van het gebied.
110
Agenda stads- en dorpsranden Drenthe 108
Zes agendapunten
107
111 Zes agendapunten
3. Zorg voor een actieve rol voor de verschillende partijen;
-
de overheid faciliteert en regiseert,
-
maatschappelijke organisaties als opdrachtgever,
-
historische verenigingen, ondernemers en bewoners als uitvoerende partijen.
4. Betrek de waterschappen en de landbouworganisaties bij de gebiedsontwikkeling, de wateropgave en nieuwe vormen van landbouw bieden
20
vaak kansen voor gebiedsontwikkeling
IV BELEIDSAANBEVELINGEN INNOVATIE EN INSPIRATIE VANUIT INVESTEERDERS Zonder beleid op provinciaal en gemeentelijk niveau zal er geen uitvoeringsgericht proces op gang komen om de waarden van de Drentse erfgoedranden te behouden, te versterken en verder te ontwikkelen. Het is van belang dat ruimtelijke ontwikkelingen gekoppeld worden aan actuele thema’s die bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid, als belang voor de lokale economie en leefbaarheid. Hiervoor ligt een belangrijke taak voor de Provincie Drenthe, die in haar beleid de lokale of bovenlokale kansen kan vastleggen als leidraad voor nieuwe ontwikkelingen in de recreatief aantrekkelijke erfgoedrand. De interne organisatie (ambtelijk en bestuurlijk) en de afstemming tussen de verschillende disciplines (recreatie en toerisme, verkeer en vervoer, ruimtelijke plannen, landbouw, water en natuur) is van wezenlijk belang voor een integrale aanpak. Het afstemmen van bijvoorbeeld het Verkeer- en Vervoersplan en de (gewenste) ruimtelijke kwaliteit voor recreatie en toerisme als economische drager levert een meerwaarde op. De verhouding tussen stad-dorp en landschap wordt op dit moment beoordeeld en geborgd in huidig beleid. Er is sprake van postzegelplanologie als het gaat om lokale oplossingen, gericht op haalbaarheid en exploitatie op korte termijn. De stads- en dorpsranden vragen om een integrale oplossing met een focus op langere termijn. Juist die manier van kijken biedt kansen waardoor een meerwaarde op het gebied van ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid voorhanden ligt.
NIEUWE TIJD, NIEUW BELEID -
Omgevingswet, efficiënter en gebiedsgericht op integrale duurzame kwaliteit en leefbaarheid
-
De Vitale Groene stad al aanjager
-
Cultuurhistorische en archeologische waardekaart als inspiratiebron
-
Cittaslow als ambitie
ENKELE HANDVATTEN De Omgevingsvisie Drenthe bestaat uit een reeks van beleidskaarten. Er zijn geen kaarten waarop de gebiedskwaliteiten staan opgenomen, zoals in het POP destijds waren opgenomen. Gebruikers en investeerders moeten geïnspireerd raken. Een handboek met geschreven beleidsregels is niet meer van deze tijd. Kies voor een compact beelden(d) inspiratieboek; Zorg voor bewustwording van de kwaliteiten in de erfgoedrand. Ga ‘de boer op’ en ‘verkoop’ de erfgoedrand (radio, TV, internet, folders, etc.); Zet een communicatiestrategie op, breng in beeld en zorg dat (lokale) ambassadeurs vanuit verschillende disciplines werken aan een integraal plan en het gebied ‘verkopen’ aan de overheid (ambtenaren en bestuurders); Houdt rekening met de gebiedscontext van dorp of stad. Waarbinnen handel je? Emmen bijvoorbeeld heeft te maken met leegstaande panden in het winkelcentrum, Meppel heeft een bovenlokale functie, die vraagt om stedelijke uitbreiding in een waardevol beekdal. Juist in deze gebieden een methodiek voor erfgoedranden waardevol om op deze actualiteit in te spelen.
"Van rode contour naar groenblauw casco"
"Focus op herbestemming leegstand, tijdelijk gebruik en stadslandbouw" 21
22
"Denken vanuit identiteit, het DNA Drenthe als fundament voor de toekomst"
LITERATUUR - Alterra, Adviesbureau Cuijpers, Bureau GrootDenken, Gemeente Emmen, Emmen in het perspectief van de es, van esdorp naar esstad, 2005 -
Anantis, Grontmij, MD Landschapsarchitecten i.o.v. Regiopark Regio Groningen-Assen, Mooi, mooier, mooist!, Ambitiedocument Regiopark, 2010
-
Architectuurcentrum AORTA, De stadsrand; veel meer dan rafelrand, restruimte of rommelzone, 2012
-
Atelier mooi Drenthe, Stads- en dorpssilhouetten, een onderzoek naar de ligging en het aangezicht van een dorp of stad, 2011
-
Atelier mooi Drenthe, Stads- en dorpsranden, beeldenboek, 2011
-
Atelier mooi Drenthe, Benuttingsanalyse, erfgoed vooraan in het planproces, 2012
-
Bosch Slabbers tuin- en landschapsarchitecten, Modo umud modo sumud, ruimtelijke waardenkaart Emmen, 2008
-
Claringbould M., Stadsranden: van ‘stedelijke dominantie’ naar ‘vraag en aanbod’, 2011 (Stadswerk magazine)
-
Gemeente Assen, Structuurvisie stadsrandzone Assen, 2003
-
Gemeente Emmen, Gebiedsprogramma Masterplan Emmen-Centrum 2020, 2008
-
Gemeente Emmen, Oog voor mobiliteit, Gemeentelijk Verkeer- en Vervoerplan 2012-2020, 2012
-
Gemeente Emmen, Omgevingsvisie Hondsrugweg Emmen, 2011
-
Gemeente Emmen, Stadsentree Emmen–Noord: “Van Verrommeling naar Entiteit en Identiteit”, Gebiedsontwikkeling entree Emmen – noord, 2008
-
Gemeente Emmen, Structuurvisie gemeente Emmen 2020, 2009
-
Gemeente Emmen, Toeristisch recreatief ontwikkelingsplan (TROP), 2009
-
Gemeente Emmen, Verbinden, verzilveren, versterken, Kadernota cultuur 2009-2012, 2008
-
Gemeente Emmen, Waterplan Emmen, 2004
-
Gemeente Emmen, Welstandsnota, Koers op kwaliteit, 2010
-
Gemeente Enschede, Royal Haskoning, Buitenkans 2010, Gids voor het Buitengebied, 2010
- Gerding M.A.W., De cultuurhistorie van de stadsrandzone Meppel-Reestdal, 2009 -
Giezen J.H.F.,Artes, Duurzaam bouwen aan dorpsranden Dongeradeel, 2006
-
Hamers D., Nabielek K., Piek M., Sorel N., Verstedelijking in de stadsrandzone, Een verkenning van de ruimtelijke opgave, 2009
-
Hanskamp, B., Bewogen ruimte, de ruimtelijke ontwikkeling van Drenthe 1942-1970, 2012
-
Hendriks R., Roerdink E., Visie Dorpsrand te Drouwen, 2009
-
Het Drentse Landschap, Toevertrouwd aan het Drentse landschap, van natuurbeheerder naar provinciale trust, 2013
-
Jansma J.E., Dekking A.J.G., Migchels G., de Buck A.J., Ruijs M.N.A., Galama P.J., Visser A.J., Stadslandbouw in Almere, van toekomstbeelden naar het
ontwerp, 2010
-
LOLA landscape architects en Atelier mooi Drenthe, Agenda stads- en dorpsranden Drenthe, 2011
-
Luiten, E., De onbebouwde kom, advies over de ruimtelijke kwaliteit van stads- en dorpsranden in Zuid Holland, 2011
-
Metz, T., Pret! Leisure en landschap, 2001
-
Natuurorganisaties Drenthe, Een groene kijk, 2009
-
NoordPeil landschap&stedenbouw, Nieuwe kijk op oude dorpen, methodiek van het dorps-DNA, 2005
-
NoordPeil landschap&stedenbouw, Nieuwe kijk op dorpsplannen, ontwikkelingskansen op basis van dorps-DNA, 2008
-
Provincie Drenthe, Cultuurhistorisch Kompas, Hoofdstructuur & beleidsvisie, 2009
-
Provincie Drenthe, Omgevingsvisie Drenthe, 2010
-
Reezigt H., Krijger A., Stedenbouwkundige Visie Ezinge, 2008
-
Rijksuniversiteit Groningen, Van buiten naar binnen, waarderingsmethode voor stads- en dorpsranden Regio Groningen-Assen, 2013
-
Stichting Het Drentse Landschap, Toevertrouwd aan het Drentse Landschap, Van natuurbeelden naar provinciale trust, 2013
-
Technum, Ruimtelijk Stedenbouwkundige studie Vestengordel, 2011
-
The Natural Step, Spelregels voor een duurzame stadsrand, 2010
-
van Eijk S., Rozendaal W., Stadsranden rood en groen, 2003 (TOPOS/01)
-
van Mispelaar A., Laro J., van Miltenburg J., De stad uit het groen in, Markt, burger en overheid werken samen aan een aantrekkelijk recreatief aanbod,
2011 -
WZNH, Handreiking cultuurhistorische waarden in bestemmingsplannen, 2013
- www.helpeenburgerinitiatief.nl
23
COLOFON ATELIER MOOI DRENTHE Els van der Laan
Atelierleider
Pytsje Couperus
Projectmedewerker
Jelmer Bokma
Projectmedewerker
WERKGROEP Karin Peeters
Territoria
Heilien Tonckens
Stichting Het Drentse Landschap
Lucie Gelderblom
Gelderblom Ontwikkeling En Duurzaamheid
Daan Borjeson
Noordtij communicatie
PROJECTTEAM Peter Wienia
Provincie Drenthe
Letitia van der Merwe
Provincie Drenthe
Saskia Spijkerman
Gemeente Aa en Hunze
Frank Aikema
Gemeente Assen
Henk Brink
Gemeente Borger-Odoorn
Wim Haak
Gemeente Borger-Odoorn
Henk Gortmaker
Gemeente Coevorden
Jouke Schat
Gemeente De Wolden
Jacqueline Muffels
Gemeente Emmen
Robert Koetschruiter
Gemeente Hoogeveen
Annelies van Koeverden
Gemeente Meppel
Ben Diender
Gemeente Meppel
Ruud Dรถrfel
Gemeente Midden-Drenthe
Harm-Derk Schreuder
Gemeente Noordenveld
Rob Schreibers
Gemeente Tynaarlo
Albertha Harms
Gemeente Westerveld
DIT PROJECT IS MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR Stimuleringsfonds Creatieve Industrie Provincie Drenthe Recreatieschap Drenthe
O k t ober 20 13
WERKPLAATS VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT