Κοινωνικό Δίκτυο Δημιουργικής Έκφρασης και Απασχόλησης στου Ψυρρή
Βρετακάκου Ιωάννα // Κασσάρα Νάντια
Ξάνθη, 2018
στους γονείς, τους φίλους και τους καθηγητές μας για τις πολύτιμες συμβουλές και τη στήριξή τους
Κοινωνικό Δικτύο Δημιουργικής Έκφρασης και Απασχόλησης στου Ψυρρή
Βρετακάκου Ιωάννα, Κασσάρα Νάντια
Επιβλέποντες Καθηγητές Δενδρινός Σταύρος Πατρίκιος Γιώργος Θωμάς Νίκος
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Πανεπιστημιούπολη Ξάνθης Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ξάνθη,2018
περιεχόμενα σελ.8
ο προβληματισμός
σελ.10
υπόθεση εργασίας
σελ.12
η πόλη
σελ.14
ιστορικά στοιχεία
σελ.18
πολεοδομική ανάλυση
σελ.26
επιλογή περιοχής παρέμβασης
σελ.30
μεθοδολογία
σελ.34
το ‘Εμπρος’
σελ.38
διαδικασία επίλυσης
σελ.40
κτιριολογικό
σελ.42
γραμμικά σχέδια
σελ.64
κατασκευαστικές λεπτομέρειες
σελ.68
εξοπλισμός θεάτρου
σελ.72
απεικονίσεις
σελ.78
φωτογραφίες μακέτας
8
Σε όλο τον κόσμο, οι πόλεις διαρκώς αλλάζουν. Εμφανίζεται, καταρχήν, μια επέκταση των πόλεων, η οποία συνοδεύεται από μια μεγάλη αύξηση του πληθυσμού τους. Αυτή συνδέεται άμεσα με τις διαδικασίες μεταλλαγής της παραγωγής, της οικονομίας, της τεχνολογίας και κατ’ επέκταση της πολιτικής και του πολιτισμού, γεγονός που οδηγεί και σε μεταλλαγές των ίδιων των πόλεων στο πέρασμα των χρόνων. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον όσον αφορά τη μελέτη των μεταλλαγών των πόλεων εμφανίζει η περίπτωση των μητροπόλεων, όπου αποτελούν τους πόλους ανάπτυξης του τριτογενούς τομέα, ενώ συμβάλλουν καθοριστικά στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των κρατών. Στο άκρως ανταγωνιστικό παγκόσμιο περιβάλλον, ο ρόλος των μητροπόλεων διευρύνεται συνεχώς. Τα κέντρα τους, καθώς και ειδικά οργανωμένες περιοχές, αποτελούν τους προνομιακούς υποδοχείς επιχειρηματικών δραστηριοτήτων του τριτογενούς τομέα. Μια τέτοια πόλη με μητροπολιτικά χαρακτηριστικά είναι και η Αθήνα, παρόλο που πλέον μεγάλα κομμάτια της δεν θυμίζουν μια σύγχρονη και ανταγωνιστική ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. Κατά τα πρώτα σαράντα περίπου μεταπολεμικά χρόνια, το κέντρο της Αθήνας, άκμασε, πύκνωσε, άλλαξε αισθητικά και λειτουργικά, αποτελώντας όμως πάντοτε το κέντρο της οικονομικής και πολιτιστικής ζωής της μητρόπολης. Κατά την περίοδο ισχυρής ανάπτυξης του κέντρου της πόλης, μέθοδοι όπως αυτή της αντιπαροχής ευνόησαν την αύξηση της οικοδομικής δραστηριότητας, δίνοντας κάποια λύση στο πρόβλημα του ταχέως αυξανόμενου πληθυσμού και των αναπτυσσόμενων δραστηριοτήτων. Τη θέση των παλαιών, χαμηλού ύψους κτηρίων, κατέλαβαν προοδευτικά νέες, πολυώροφες οικοδομές, που εκμεταλλεύτηκαν τον ιδιωτικό χώρο κατά το μέγιστο δυνατό, τόσο κάθετα όσο και οριζόντια. Δημιουργήθηκε, έτσι, ένα κτιριακό απόθεμα, το οποίο σε σχέση με το παρελθόν στέγαζε πολλαπλάσιο πληθυσμό και δραστηριότητες. Η αποχώρηση του 20% του μόνιμου πληθυσμού από το κέντρο της Αθήνας κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες καθώς και η συρρίκνωση των οικονομικών δραστηριοτήτων κατά την τελευταία οκταετία οδήγησαν στην αυξανόμενη εγκατάλειψη κτιρίων και καταστημάτων, υποβαθμίζοντας την κοινωνική και οικονομική ζωή, αλλά και την εικόνα της πόλης. Σήμερα η εικόνα που παρουσιάζει το κέντρο της Αθήνας είναι αυτή της απαξίωσης του κτιριακού αποθέματος και της υποβάθμισης του δημόσιου χώρου. Αυτά τα φαινόμενα δεν αποτελούν μόνο συνέπειες της μακροχρόνιας οικονομικής κρίσης αλλά πηγάζουν από διαφόρων ειδών παράγοντες κοινωνικού και νομοθετικού χαρακτήρα. Η πυκνή κατοίκηση του κέντρου σε συνδυασμό με την έλλειψη αποτελεσματικών δικτύων μέσων μαζικής μεταφοράς, και την εντεινόμενη υποβάθμιση του περιβάλλοντος, δημιούργησαν συνθήκες απομάκρυνσης του πληθυσμού καθώς και πολλών δραστηριοτήτων που λάμβαναν χώρα σε κεντρικές περιοχές. Παράλληλα η υιοθέτηση νέων τρόπων ζωής και καταναλωτικών προτύπων ώθησε ένα μέρος του πληθυσμού της Αθήνας στην αναζήτηση νέων τόπων κατοίκησης και δραστηριοποίησης, κυρίως στην περιφέρεια της πόλης. Αυτή η απρογραμμάτιστη επέκταση του μητροπολιτικού κέντρου προς την περιφέρεια της πόλης αναπόφευκτα συνοδεύτηκε και από τη δημιουργία περιφερειακών εμπορικών αγορών και κέντρων, που αποδυνάμωσαν το παραδοσιακό εμπορικό κέντρο της Αθήνας. Ο σημαντικότερος ,όμως, παράγοντας που οδήγησε στην απαξίωση ενός σημαντικού ποσοστού των κτιρίων αποτελεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς που επικρατεί, το οποίο θέτει την συνιδιοκτησία σε αρκετά υψηλά ποσοστά, και το οποίο προδίδει την περιορισμένη παρουσία μεγάλο-ιδιοκτησίας στο κέντρο της πόλης. Τα υπάρχοντα κτήρια στο κέντρο της Αθήνας κατασκευάστηκαν σε μικρής επιφάνειας οικόπεδα. Τα κτήρια που κατασκευάστηκαν εντός αυτών, πωλήθηκαν τμηματικά, ως μικρές, αυτόνομες ανεξάρτητες μονάδες, των οποίων με την κληρονομική διαδοχή, οι συνιδιοκτήτες τους πολλαπλασιάστηκαν. Με την πάροδο των χρόνων και εξαιτίας του υψηλού κόστους των έργων αποκατάστασης και εκσυγχρονισμού τους, του υψηλού βαθμού συνιδιοκτησίας και των χαμηλών μισθωμάτων, συνεχώς απαξιώνονται, και σταδιακά εγκαταλείπονται. Εξαιτίας της μεγάλης κλίμακας του προβλήματος της εγκατάλειψης των κτηρίων, έχει δημιουργηθεί ένας φαύλος κύκλος: το αστικό περιβάλλον υποβαθμίζεται λόγω των εγκαταλελειμμένων κτηρίων, και τα κτήρια εγκαταλείπονται λόγω της υποβάθμισης του αστικού περιβάλλοντος. Το πρόβλημα των κενών και εγκαταλελειμμένων ιδιοκτησιών και της υποβάθμισης του κέντρου της Αθήνας είναι πολεοδομικό, οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό. Οδηγεί στη σταδιακή περιθωριοποίηση και στη γκετοποίηση τμημάτων του που θα μπορούσαν να είναι περισσότερο ελκυστικά, τόσο για κατοικία, όσο και για δραστηριότητες του τριτογενούς τομέα. Στερεί πολύτιμους οικονομικούς πόρους από την πόλη και τους ιδιοκτήτες των ακινήτων, ενώ υποβαθμίζει τη ζωή των κατοίκων του ή τους απομακρύνει από αυτό.
9
10
Κοινωνικό Κέντρο Δημιουργικής Έκφρασης και Απασχόλησης στου Ψυρρή
Αντικείμενο της συγκεκριμένης διπλωματικής αποτελεί η πρόταση για αξιοποίηση του εγκαταλελλειμένου κτιριακού αποθέματος μιας συγκεκριμένης περιοχής στο κέντρο της Α θ ή ν α ς με σκοπό την επανάχρησή του και την παράλληλη ενεργοποίηση του αστικού χώρου που το περιβάλλει. Ως περιοχή μελέτης επιλέχθηκε η περιοχή του Ψ υ ρ ρ ή , όπου βιωματικά εντοπίστηκε έντονο το φαινόμενο της απαξίωσης του κτιριακού αποθέματος και της υποβάθμισης του αστικού χώρου.
Λαμβάνοντας υπόψιν την ιστορία της περιοχής και το β ι ο τ ε χ ν ι κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α που είχε στόχος μας ήταν η επαναφορά του δευτερογενούς τομέα που σε σύμπραξη με την προσθήκη του τριτογενούς θα δημιουργήσουν νέες δυνατότητες στην περιοχή για τους κατοίκους και τους επισκέπτες. Ως μέθοδος παρέμβασης επιλέχθηκε η δημιουργία ενός δ ι κ τ ύ ο υ επιμέρους μικρών μεμονωμένων χώρων, οι οποίοι θα βρίσκονται σε χωρική εγγύτητα μεταξύ τους και όχι η επιλογή ενός μεγαλύτερου κτιρίου, καθώς κάτι τέτοιο δεν θα προσέδιδε ούτε στο ίδιο το κτίριο ούτε στην ευρύτερη περιοχή προστιθέμενη αξία.
Όσον αφορά τις χρήσεις που θα παραλαμβάνουν αυτοί οι χώροι στόχος μας ήταν να απορρέουν τόσο από τις ανάγκες και τις απαιτήσεις της εποχής,όσο και από τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες του τόπου. Ως πρώτο επίπεδο ανάλυσης της περιοχής και με αφετηρία το κτίριο του παλαιού τυπογραφείου Ε μ π ρ ό ς και τη σημερινή του χρήση ως αυτοδιαχειριζόμενο θέατρο προβληματιστήκαμε διττά. Αρχικά σχετικά με τη σημασία της λειτουργίας τέτοιων χώρων στα κέντρα των πόλεων και έπειτα με την έλλειψη συνθηκών και υποδομών ικανές να προάγουν την καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργία.
Σε δεύτερο επίπεδο ανάλυσης αυτό που παρατηρήσαμε στην περιοχή ήταν οι ζώνες χρήσεων που έχουν δημιουργηθεί λόγω της εγκατάστασης μεταναστευτικών πληθυσμών σε ένα μεγάλο τμήμα της περιοχής του Ψυρρή και τα χαρακτηριστικά γκετοποίησης που αναπόφευκτα έχουν προσλάβει με τον καιρό. Έτσι, αναγνωρίζοντας αυτό το φαινόμενο ως ένα καίριο ζήτημα της εποχής μας που βρίσκεται σε έξαρση, θεωρούμε σημαντική την προσπάθεια για ενεργό συμμετοχή στο δίκτυο των νέων χρήσεων της περιοχής αυτού του ποσοστου του πληθυσμού. Στόχος μας ,λοιπόν είναι η δημιουργία κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν χ ώ ρ ω ν α λ λ η λ ε π ί δ ρ α σ η ς των κατοίκων του Ψυρρή με γνώμονα την καλλιτεχνική απασχόληση και δημιουργία.
11
12
τοπόσημα
11.αυτοδιαχειριζόμενο θέατρο “Έμπρός”
2.τα σερμπέτια του Ψύρρη
1.πλατεία Ηρώων
10
10.θέατρο “Έμπορικον”
11 2
8 7
3.καφέ στην οδό Πρωτογένους
1 3
9 6
4
9.εκκλησάκι Αγ. Παρασκευης
5
4.καφέ στην οδό Μιαούλη
8.πλατεία Αγ. Αναργύρων
5.σταθμός μετρό Μοναστηράκι
ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ
ΨΥΡΡΗΣ
ΕΞΑΡΧΕΙΑ ΠΛΑΚΑ
ΓΚΑΖΙ
ο ρ υρ ής
πλατεία εξαρχείων
ο
στ
πλατεία ομονοίας
Ψ
7.τσιπουράδικα στην οδό Τάκη
ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΤΡΙΓΩΝΟ
6.το κουλούρι του Ψυρρή
ευ
πλατεία κοτζιά
ρο
ντ
πλατεία συντάγματος
κέ
πλατεία κλαυθμώνος
ρο
πλατεία μοναστηρακίου
τε ρύ
πλατεία κουμουνδούρου
14
15
Η γειτονιά του Ψυρρή βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας και ορίζεται από τις οδούς Ερμού, Αθηνάς, Ευριπίδου, και Σαρρή. Πρόκειται για μια από τις παλαιότερες συνοικίες της Αθήνας κατέχοντας σημαντική γεωγραφική θέση, μιας και βρίσκεται σε άμεση επαφή με περιοχές,μεγάλης σημασίας, που περιλαμβανουν λειτουργίες υπερτονικού χαρακτήρα, όπως η Πλάκα που είναι τόπος προσέλκυσης τουρισμού, το εμπορικό τρίγωνο που συγκεντρώνει τις διοικητικές και οικονομικές υπηρεσίες της Αθήνας, το Γκάζι - Κεραμεικός που διακρίνονται από χρήσεις πολιτισμού, και τις 3 σημαντικότερες πλατείες της Αθήνας (Ομόνοια-ΣύνταγμαΜοναστηράκι). Ονοματοδοτήθηκε από κάποιον επ΄ονόματι Ψυρρή, που είχε στην ιδιοκτησία του πολλά οικόπεδα στην περιοχή. Σύμφωνα με τον Κ. Μπίρη, το όνομα Ψυρρής αναφέρεται σε γεωγραφική καταγωγή και υποδηλώνει κάτοικο της νήσου των Ψαρρών, τα οποία ονομάζονταν Ψύρρα ή Ψυρρή. Στην περιοχή παραμένει αναλλοίωτος ο πολεοδομικός ιστός από τη εποχή της Τουρκοκρατίας με στενούς και δαιδαλώδεις δρόμους οι οποίοι με κέντρο την πλατεία Ηρώων καταλήγουν στους περιμετρικούς κύριους άξονες. Κατά τον 19ο αιώνα, ήταν μια πυκνοδομημένη λαϊκή και υποβαθμισμένη γειτονιά με χαμηλή δόμηση και βιοτεχνικό χαρακτήρα. Αποτελούσε έναν από τους σημαντικότερους οικιστικούς πυρήνες της Αθήνας με περίπου 1800 κατοίκους, όταν ο συνολικός πληθυσμός της Αθήνας ήταν 9640 κάτοικοι. Η απόφαση για την τοποθέτηση των ανακτόρων στα ανατολικά, μετά το 1836 στη σημερινή πλατεία Συντάγματος, έθεσε τις βάσεις για τη συγκέντρωση όλων των διοικητικών και κρατικών λειτουργιών στην ανατολική πλευρά και των παραγωγικών δραστηριοτήτων στη δυτική. Έτσι η οδός Αθηνάς αποτέλεσε τον άξονα διαχωρισμού της προνομιούχου ανατολικής πλευράς όπου κατοικούσαν οι μεγαλοαστoί, από τη δυτική περιοχή χαμηλής εισοδηματικής τάξης. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τον εργατικό- λαϊκό χαρακτήρα που διατηρούσε η περιοχή του Ψυρρή στα δυτικά, συνέβαλαν στην παγίωση της διάκρισης ανατολικής- δυτικής περιοχής, που αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία εξελίχθηκε η πόλη τα επόμενα χρόνια. Από το 1870 άρχισε να μετατρέπεται σε μια από τις πιο επικίνδυνες περιοχές της Αθήνας λόγω εγκληματικότητας. Ομάδες οπλισμένων ανδρών, οι οποίοι προκαλούσαν εκβιασμούς, ξυλοδαρμούς και δολοφονίες, κατέστησαν την περιοχή άνδρο και ορμητήριο τους, προκαλώντας προβλήματα στην κοινωνική ζωή της Αθήνας. Το φαινόμενο αυτό εξαλείφθηκε το 1896, με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες που διοργανώθηκαν τότε στην Αθήνα. Κατά τον 20ο αιώνα, η βιοτεχνία ακμάσε ακόμα περισσότερο και χαρακτηρίστηκε από ειδίκευση στην επεξεργασία δέρματος (δηλαδή βιοτεχνίες ενδυμάτων και υποδημάτων). Το 1922, με την μικρασιατική καταστροφή και την μαζική εισροή των προσφύγων στην Αθήνα, πολλοί ξεριζωμένοι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στου Ψυρρή. Κατά δεκαετία του 70 η περιοχή ξεκινάει να υποβαθμίζεται ολοένα και περισσότερο, εξ αιτίας της όχλησης, της μόλυνσης και της έλλειψης πολεοδομικού σχεδιασμού. Την δεκαετία του 90, εξαιτίας αυτής της υποβάθμισης, οι τιμές των ενοικίων μειώθηκαν, και άρχισε να εμφανίζεται η χρήση της αναψυχής. Στα τέλη του 20ου αιώνα (το 1999) το ΥΠΕΧΩΔΕ αποφάσισε την αναβάθμιση του Ψυρρη. Η εν λόγω ανάπλαση στόχευε στην απομάκρυνση της οχλουσας βιοτεχνίας, την επιστροφή της κατοικίας και την διατήρηση και την ανάδειξη του αστικού ιστού της 16
περιοχής και περιελάμβανε: _Μετατροπή δρόμων σε πεζόδρομους και σε δρόμους ήπιας κυκλοφορίας _Διαπλάτυνση πεζοδρόμων _Αναδιαμόρφωση των πλατειών και _Δενδροφυτευσεις Τα εργαστήρια και οι βιοτεχνίες που προσέδιδαν εμπορικό χαρακτήρα στη συνοικία μεταφέρθηκαν αλλού ή και έκλεισαν ολοσχερώς και με την δημιουργία πλήθους καφέ, εστιατορίων και μπάρ, η περιοχή του Ψυρρή αναδείχτηκε σε κεντρικό κοσμικό στέκι της Αθήνας. Κατά τον 21ο αιώνα, Μετά την ανάπλαση η περιοχή έχασε τον βιοτεχνικό της χαρακτήρα και απέκτησε νέα ταυτότητα. Στην αρχή υπήρξε άνθηση των τεχνών της ψυχαγωγίας και του πολιτισμού. Η ασυδοσία όμως των ιδιοκτήτων κέντρων διασκέδασης και αναψυχής όσον αφορά τα τραπεζοκαθίσματα και τη φασαρία που παρεμπόδιζαν την ομαλή διεξαγωγή της εμπορικής χρήσης αλλά ενοχλούσαν και τους κατοίκους, καθώς και ο κορεσμός της ψυχαγωγίας και τον επαγγελμάτων έφεραν αρνητικά αποτελέσματα. Αυτό το μοντέλο ανάπτυξης απέτυχε εξ αιτίας της απουσίας συγκεκριμένου πλάνου ανάπτυξης και της δυσαρμονία μεταξύ ψυχαγωγίας-βιοτεχνίας-κατοικίας. Η περιοχή έχασε τον χαρακτήρα της και τις ιστορικές της αναφορές και οδηγήθηκε στην εγκατάλειψη τόσο από τους κατοίκους, όσο και από τους επαγγελματίες και ιδιοκτήτες κέντρων αναψυχής. Σήμερα, πολλά νυχτερινά κέντρα λειτουργούν χωρίς άδεια, ενώ τα τραπεζοκαθίσματα έχουν καλύψει τους περισσότερους πεζοδρόμους και λοιπούς δημόσιους χώρους. Ελάχιστα παλαιοπωλεία και εργαστήρια παραδοσιακών τεχνών έχουν παραμείνει για να θυμίζουν κάτι από το γραφικό παρελθόν του Ψυρρή.
17
18
19
ιεράρχηση οδικού δικτύου
συλλεκτήριες οδοί πρωτεύον τοπικό οδικό δίκτυο δευτερεύον τοπικό οδικό δίκτυο πεζόδρομοι
Αθηνάς, Ερμού, Ευρυπίδου, Σαρρή: συλλεκτήριες οδοί εξυπηρετούν το μεγαλύτερο αριθμό αυτοκινήτων για την κίνηση από και προς την περιοχή. Εσωτερικά της περιοχής οι δρόμοι αναπτύσσονται οργανικά με κέντρο την πλατεία Ηρώων και αποτελούν δρόμους ήπιας κυκλοφορίας Αριστοφάνους, Αγίου Δημητρίου, Μιαούλη, Καραϊσκάκη και Αγ. Αναργύρων: βασικοί άξονες της συνοικίας ολοι οι υπολοιποι δρομοι αποτελουν το δευτερον οδικο δίκτυο της περιοχης.
οδός Κατσικόγιαννη ήπιας κυκλοφοριας
οδός Αγ. Αναργύρων πεζοδρομημένο τμημα
οδός Αγαθάρχου ήπιας κυκλοφοριας
οδός Αριστοφάνους κύριος άξονας
οδός Αγ. Αναργύρων πεζοδρομημένο τμημα
οδός Παλλάδος ήπιας κυκλοφοριας
20
δομημένο-αδόμητο
δομημένο αδόμητο
πυκνοδομημένη συνοικία με σχεδόν μηδαμινούς ελεύθερους χώρους και πράσινο. Οι μοναδικοί κενοί χώροι που εντοπίζονται είναι είτε οι ακάλυπτοι που δημιουργούνται στο εσωτερικό των νησίδων των οικοδομικών τετραγώνων είτε έχουν καταληφθεί και χρησιμοποιούνται ως χώροι στάθμευσης ή χώροι με τραπεζοκαθίσματα απο τα μαγαζία.
21
ύψη κτιρίων
24-27m 21-24m 18-21m
15-18m 12-15m 9-12m 6-9m 3-6m εως 3m
το ύψος των κτιρίων της περιοχής δεν υπερβαίνει τους 5 ορόφους στην μεγαλύτερη πλειοψηφία του. αύξηση των ορόφων των κτισμάτων παρατηρείται επί των οδών Μιαούλη και Αθηνάς, όπου τα κτίσματα φτάνουν μέχρι και τους 9 ορόφους. οι στενοί και δαιδαλώδεις δρόμοι δεν επιτρέπουν την οπτική φυγή και δημιουργούν αίσθηση εγκλεισμού στον περιπατητή.
22
χρήσεις γης
αναψυχή- τουρισμός
ελέυθεροι ανοιχτοί χώροι
εμπόριο υπηρεσίες
θρησκευτικά κέντρα
εγκαταλελειμμένα
γραφεία
αμιγής κατοικία
πολιτισμός
δομήσιμοι ανοιχτοί χώροι
διοίκηση
Περιμετρικά της περιοχής και στην αρχή της οδού Μιαούλη συναντάται πιο έντονη η χρήση του εμπορίου. Στις οδούς Ερμού και Αθηνάς χαρακτηρίζεται ως εμπόριο κέντρου πόλης, ενώ στις υπόλοιπες, περιορίζεται σε επίπεδο γειτονιάς. Σε όλο το εύρος της περιοχής συναντώνται χρήσεις μικροεμπορίου. Η αναψυχή εντοπίζεται πιο έντονα στις οδούς Μιαούλη, Πρωτογένους, Τάκη, Αγ. Αναργύρων και Αισώπου. Πολλά κενά και εγκαταλελειμμένα κτίσματα , τα οποία βρίσκονται σε μέτρια εως και καλή κατάσταση συναντάμε σε ολόκληρη την περιοχή. Η χρήση της κατοικίας είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Αρκετοί είναι οι ιδιωτικοί χώροι στάθμευσης της περιοχής και σχεδόν μηδαμινοί οι ελεύθεροι χώροι πρασίνου.
χρήσεις εμπορίου στην περιοχή
χρήσεις αναψυχής στην περιοχή 23
κατάσταση κτιρίων εκτός χρήση
κακή καταστασή μέτρια καταστασή καλή καταστασή
εγκαταλελείμμενα κτίρια στην περιοχή 24
χάρτης σύνθετης τυπολόγησης
αναψυχή- τουρισμός εμπόριο υπηρεσίες εγκαταλελειμμένα
3 βασικές ζώνες χρήσεων Η επικρατούσα, η οποία και βρίσκεται περιμετρικά σχεδόν από όλη την περιοχή είναι η χρήση του εμπορίου, εσωτερικά στο κέντρο της περιοχής και προς το νοτιοδυτικό άκρο της επικρατεί η χρήση της αναψυχής, ενώ στα ενδιάμεσα κομμάτια συναντώνται περισσότερο κενά και εγκαταλελειμμένα κτίρια.
25
26
περιοχής παρέμβασης
27
χρήσεις γης
κατάσταση κτιρίων χωρίς χρήση
28
όροφοι
αποτέλεσμα σύνθεσης
κίνηση πεζώνζώνες χρήσεων
29
επιλεγμένη περιοχή
30
3. Αριστοφάνους 15
4.Αριστοφάνους 28
1. θέατρο “Εμπρός” Ρήγα Παλαμήδη 2
2. Κατσικόγιαννη 8
5. Αριστοφάνους 32
4
6. Αριστοφάνους 22 8
5 6 3
1
2
13 9 10
14
16 17. Αριστοφάνους 2
7 12 11 17
15 7. Αριστοφάνους 18
16. Αριστοφάνους 5
10. Αριστοφάνους 7
9. Κατσικόγιαννη 3,1
8. Αισχυλου 29
15. Αγ. αναργύρων 8
14. Αγ. αναργύρων 12
13. Αισχυλου 21 31
12. Αισχυλου 15
11.Αισχυλου 13
Έχοντας καταλήξει στην περιοχή μελέτης, εντοπίζουμε την ύπαρξη του “εμπρός”. Το “εμπρός” είναι ένα συμβολικό κτίριο στη συνείδηση των κατοίκων, που σήμερα λειτουργεί ως αυτοδιαχειριζόμενο θέατρο. Η προσπάθεια που γίνεται στον συγκεκριμένο χώρο, ούτως ώστε να λειτουργεί ως τόπος ελεύθερης έκφρασης και δημιουργίας, είναι αναμφίβολα σημαντική. Έτσι, έχοντας ως βασική κατευθυντήρια την ενίσχυση της λειτουργίας του, δημιουργούμε ένα δίκτυο επανενεργοποίησης των κενών κελυφών της υπό μελέτη περιοχής, το οποίο θα παραλαμβάνει χρήσεις κοινωνικού και δημιουργικού χαρακτήρα. “Πυρήνας” του δικτύου θα είναι το εμπρός, το οποίο θα λειτουργεί ως σημείο συνάντησης και έκφρασης όλων των περαιτέρω δραστηριοτήτων που θα λειτουργούν ως “δορυφόροι” σε αυτό. Συγχρόνως πέρα από την ενίσχυση του “εμπρός”, βασική επιδίωξη αποτελεί, το δίκτυο αυτό να είναι ένας χώρος κοινωνικής ζύμωσης, ώστε να εξαλειφθούν, όσο το δυνατόν περισσότερο, οι έντονες αντιθέσεις που επικρατούν στην περιοχή. Μέσα από τις προτάσεις μας, επιδιώκουμε να επαναφέρουμε στην περιοχή τον βιοτεχνικό της χαρακτήρα, προσαρμοσμένο στις ανάγκες και τις συνθήκες της σύγχρονης εποχής. Επιλέγουμε να τοποθετήσουμε χρήσεις που απευθύνονται στο ευρύ κοινό και ενδυναμώνουν τον κοινωνικό και συλλογικό χαρακτήρα του δικτύου, προάγουν την διαδραστική σχέση χρήστη - δημόσιου χώρου και ευνοούν την παραγωγή κοινωνικών σχέσεων. Οι χρήσεις χωρίζονται σε 3 κατηγορίες: Χρήσεις βιοτεχνικού - εργαστηριακού χαρακτήρα (Εργαστήρια κοσμήματος, μεταποίησης, επεξεργασίας υλικών, βιβλιοδεσίας) Χρήσεις καλλιτεχνικού - δημιουργικού ενδιαφέροντος (εργαστήρια φωτογραφίας, κινηματογράφου, γραφιστικής, εικαστικών, σκηνογραφίας, σχεδιασμού ενδυμάτων, χορού, μουσικής ) Χρήσεις κοινωνικού χαρακτήρα (κοινωνική κουζίνα, εκμάθηση ξένων γλωσσών/ ελληνικών) Παράλληλα εντοπίζουμε στην περιοχή μια έλλειψη ελευθέρων δημόσιων χώρων, χώρων στάσης και ελεύθερων χώρων πρασίνου. Συναντάμε μονό την πλατεία Ηρώων (κεντρική πλατεία Ψυρρή) και την πλατεία Αγ. Ανάργυρων οι οποίες κατακλύζονται από τραπεζοκαθίσματα και ο σχεδιασμός τους, τις μετατρέπει από χώρο στάσης σε χώρο κίνησης Έτσι επανασχεδιάζουμε τους δυο αδόμητους χώρους πλησίον του εμπρός επί της οδού Κατσικογιάννη, δημιουργώντας μια πλατεία στην “καρδιά” του δικτύου. Οι χώροι αυτοί θα χρησιμοποιούνται αφενός από επαγγελματίες ως τόπος εργασίας, αφετέρου από το ευρύ κοινό ως τόπος εκμάθησης και δημιουργίας Θα παραχωρούνται στους ενδιαφερόμενους χρήστες με χαμηλό ή καθόλου ενοίκιο και ως αντάλλαγμα οι χρήστες θα προσφέρουν δωρεάν μαθήματα. συμμετοχική διαχείριση Για την απόκτηση των κενών χώρων απαιτείται η συνεργασία με τον Δήμο Αθηνών, ούτως ώστε είτε να τα αγοράσει, είτε να τα παραλάβει μέσω κάποιου χρησιδανείου. Πιο αναλυτικά θα παραχωρηθεί η χρήση τους για κάποιο διάστημα από τους ιδιοκτήτες στον δήμο Αθηνών με κίνητρο την επαναχρησιμοποίηση τους, την αποκατάσταση τους και την μελλοντική αξιοποίηση τους στο πλαίσιο μιας ευρύτερης αναζωογόνησης της περιοχής. Όσον αφορά το κτίριο “εμπρός”, το οποίο ανήκει στο ΤΑΙΠΕΔ, θα παραχωρηθεί από αυτό στον Δήμο Αθηνών και από το δήμο στην συλλογικότητα που θα το διαχειρίζεται Έχοντας επιτυχει την απόκτηση όλων αυτών των χώρων, και με γνώμονα την κοινωνική οικονομία θα συσταθούν κάποιες ΚΟΙΝΣΕΠ για να τους διαχειρίζονται με σκοπό την επιδίωξη συλλογικού οφέλους και την εξυπηρέτηση γενικών κοινωνικών συμφερόντων. Με τον όρο ΚΟΙΝΣΕΠ, δηλαδή Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση, εννοείται ένας φορέας κοινωνικής οικονομίας που διαθέτει εκ νόμου εμπορική ιδιότητα Στην δική μας περίπτωση θα συσταθεί μια ΚΟΙΝΣΕΠ συλλογικού και παραγωγικού σκοπού που θα αφορά την παραγωγή προϊόντων και την παροχή υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της συλλογικότητας, την προώθηση της απασχόλησης, την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης. 32
επαναχρησιμοποίηση κενών κτιρίων-δημιουργία χώρων εργαστηρίων
πεζοδρόμηση οδών Ρήγα Παλλαμήδη και Κατσικόγιαννη
δημιουργία πλατείας θεάτρου
34
35
Ιστορική πορεία
1985 ε κ τ ό ς
1933
λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς Κατασκευάστηκε το 1933 Αρχικά λειτούργησε ως το πρώτο σύγχρονο τυπογραφείο της χώρας. Στέγασε εκτυπωτικές μηχανές παραγωγής πολλαπλών αντιτύπων επί χάρτου, που στη συνέχεια διετίθεντο στην αθηναϊκή αγορά.
36
2007 2011 1988
ε κ τ ό ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α ς
1988 ο χώρος μισθώθηκε από το Δημόσιο στον θεατρικό οργανισμό «Μορφές»
Το 2011 το κτήριο επαναλειτούργησε ως Θεατρικός χώρος. Μέσα από ένα αυτοδιαχειριζόμενο μοντέλο λειτουργίας, παρουσιάζει μέχρι και σήμερα πολιτιστικές και κοινωνικές δράσεις.
Το κτίριο χαρακτηρίζεται από λιτές γραμμές, που κυριαρχούσαν στην αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου, με ορατές επιρροές από τη μοντέρνα αρχιτεκτονική και του ρευματος Bauhaus. Της ίδιας εποχής είναι και η εμβληματική επιγραφή «Εμπρός», που δεσπόζει στην ταράτσα του.
οδός κατσικόγιαννη
οδός ρήγα Παλλαμήδη
37 οδός κατσικόγιαννη
38
το πέρασμα στον υπαίθριο
η λύση
Στην πρώτη φάση επεξεργασίας προβληματιστήκαμε σχετικά με την κίνηση των πεζών σε σχέση τόσο με το κτίριο του Εμπρός όσο και με το διπλανό προς χρήση κτίριο. ο υπάιθριος
Δημιουργήθηκαν δύο όγκοι οι οποίοι θα παραλαμβάνουν τις επιπρόσθετες λειτουργίες του θεάτρου η είσοδος
Σημαντική φάση κατά τη διαδικασία σύνθεσης απετέλεσε ο εντοπισμός της εισόδου του θεάτρου.
39
40
41
42
43
44
κάτοψη ±0.00 45
46
κάτοψη +3.20 47
48
κάτοψη +6.50 49
50
κάτοψη δώματος 51
52
τομή Α-Α’
53
54
τομή Β-Β’
55
56
τομή Γ-Γ’
57
58
τομή Ε-Ε’
όψη foyer-εκθεσιακού
59
ανάπτυγμα όψεων εργαστηρίου
60
τομή Δ-Δ’
τομή ΣΤ-ΣΤ’
61
62
ανάπτυγμα όψεων
63
λεπτομέρειες
64
κατασκευαστικές τομές
1 επίστρωση corten 3mm
υγρομόνωση 1mm ραβδωτό μεταλλικό φύλλο μόνωσης 10 mm
10
2 γυψοσανίδα 10mm
1
3 οπλισμένο τζάμι 100mm
2
4 δάπεδο deck 20mm 5 μεταλλικό δοκάρι 50x50mm SHS
6
6 μεταλλική δοκός IPE 160
4
7 μεταλλική δοκός HEB 140 5
8 μεταλλική κολόνα IPE 240 9 οπλισμένο μπετό
8
10 μεταλλική δοκός HEB 120
τμήμα τομής Β-Β’
9
7
1 3
2
8
4 5
6
τμήμα τομής Ε-Ε’ 65
δομικός σκελετός επιπέδων
+6.50
+5.60
66
+3.50
±0.00
67
68
Βασική ιδιότητα του θεατρικού χώρου είναι η μεταβλητότητα. Με σκοπό την δημιουργία ενός ευέλικτου χώρου που μπορεί αφενός να προσαρμόζεται στις ανάγκες της κάθε παράστασης, αφετέρου να δίνει τη δυνατότητα να στο χώρο να παραλαμβάνει και άλλες χρήσεις όπως εκθέσεις, συναυλίες, πάρτι, συνέδρια, workshop κλπ. Για αυτό τον λόγο σχεδιάσαμε έναν μεταβαλλόμενο εξοπλισμό κερκίδων, οι οποίες θα έχουν την δυνατότητα να μαζεύουν και να ανοίγουν αλλάζοντας τον αριθμό των σειρών και των θέσεων, τις διατάξεις του θεάτρου, αλλά και να αφήνουν τον χώρο κενό. Στην πλήρη έκταση τους δημιουργούν 3 “διαζώματα” όπου τα 2 περιλαμβάνουν 5 σειρές θέσεων και το 3ο 4 σειρές. Οι μηχανισμοί των κερκίδων επιχειρήθηκε να κρατηθούν σε όσο το δυνατόν περισσότερο απλές κατασκευές ούτως ώστε να εναρμονίζονται με τον χώρο του “εμπρός”, να είναι εύκολοi στη χρήση και οικονομικοί στην κατασκευή. Ο βασικός σκελετός αποτελείται από μεταλλικές δοκούς πάχους 3cm, και υλινη επιστρωση παχους 2 cm. Πέρα από τη δυνατότητα που έχουν οι κερκίδες να “μπαινοβγαίνουν”, τα καθίσματα πάνω στις κερκίδες έχουν τη δυνατότητα να εξυψώνονται και να κατεβαίνουν για να προσδώσουν περισσότερη ευελιξία. Έτσι είναι τοποθετημένα πάνω σε ψαλίδια ανύψωσης τα οποία στηρίζονται από τον βασικό σκελετό με δοκούς διατομής “u” πάχους 3cm. Το ύψος ανύψωσης κάθε κερκίδας είναι 17cm και το
κερκίδες
ύψος ανύψωσης κάθε καθίσματος που είναι 27cm.
πιθανές διατάξεις κερκίδων
χωρητηκότητα : 223 θέσεις
χωρητηκότητα : 179 θέσεις
69
χωρητηκότητα : 124 θέσεις
κατασκευαστικές λεπτομέρειες κερκίδων 1. δοκαρία shs παχους 3cm 2. ξύλινη επίστροση παχους 2 cm 3. ψαλίδια ανύψωσης 4. δοκαρία “U” παχους 3cm 5. ξύλινη επιστρωση καθίσματος
5
3
παχους 2cm
4
2
5
2
4
1
3
φώτα Τα σταγγονία στα οποία τοποθετούνται τα φώτα της σκηνής είναι τοποθετημένα στον υπάρχον κάναβο απο τα μπετονένια δοκάρια που υπάρχει στο κτίριο. Για την πρόσβαση σε αυτά απο τους τεχνικούς έχει δημιουργηθεί ένα σύστημα με κινούμενα “γεφυράκια”, ούτως ώστε να μπορεί να μετακινείται και να γίνονται οι κατάλληλες ρυθμίσεις στα φώτα που επιλέχθηκαν να χρησιμοποιηθούν στην εκάστοτε παράσταση. Επιπλέον με τη βοήθεια μικρών τροχαλιών δίνεται η δυνατότητα να αλλάξει το ύψος των φωτών. 1. δοκαρία “U” παχους 10cm 2. τροχαλία διατομέτρου 5cm 3. δοκάρια “U” παχους 5 cm 4. μεταλλίκη επίστρωση
4
3 1
1
2
αξονομετρική απεικόνιση 70
3
1
4
2
τμήμα τομής Α-Α΄
71
72
73
προοπτικό εισόδου
αξονομετρική απεικόνιση χώρου αναψυκτηρίου
74
προοπτικό χώρου προβών
προοπτικό πολυμορφικού χώρου θεάτρου
75
76
πορεία κίνησης στον όροφο
πορεία κίνησης στο ισόγειο 77
78
79
80
81
82
83