Het nut van de mug

ZZZZZZZZZ...

Zoemend vliegt ze door het slaapkamerraam naar binnen. Recht op haar doel af. Ze steekt haar snuit in het nietsvermoedende slachtoffer. Een slaperige hand maait over haar heen. Maar het is gelukt. De portie bloed die ze bemachtigt, is precies genoeg voor een nieuwe

generatie steekmuggen. TEKST: Astrid Schoenmaker BEELD: Inge van Noortwijk

Injectienaald

Na de paring gaat het vrouwtje op zoek naar vers bloed. Daar zitten de eiwitten in die ze nodig heeft voor haar eitjes. Haar naaldvormige kaken passen precies op elkaar en vormen zo een soort injectienaald. Mannetjes hebben geen bloed nodig en voeden zich alleen met nectar. Zo dragen ze bij aan de bestuiving van planten.

Vier vervellingen

Een steekmug legt haar eitjes het liefst in stilstaand water. Na een paar dagen komt er uit het ei een piepkleine larve. Meestal zie je de larven aan de oppervlakte zweven. Daar zit het meeste voedsel. Via een buisje halen ze zuurstof uit de lucht. Na vier vervellingen, verpopt de larve zich en komt er een volwassen steekmug tevoorschijn.

Het nut van de mug

Muggenlarven filteren algen uit het water. Die functie wordt steeds belangrijker, want door de klimaatverandering hebben we steeds vaker te maken met algen, soms ook giftige. Op hun beurt zijn de larven voedsel voor vissen, kikkers, libellen en waterkevers. Volwassen muggen worden veel gegeten door zwaluwen en vleermuizen.

Superantennes

De antennes van een steekmug zijn zo fijngevoelig, dat ze ons op een afstand van wel zeventig meter kan ruiken. Zonder dat we het weten laten we een compleet geurspoor achter. Zoals het koolzuur in onze adem en stofjes die we via onze huid uitstoten. Dat geurprofiel is voor iedereen anders. De ene persoon ruikt voor de steekmug net iets lekkerder dan de ander.

De lastpak

In Nederland leven zo’n veertig soorten steekmuggen. De bekendste is de gewone huissteekmug. Die leeft – zoals de naam al zegt – het liefst in en rondom onze huizen en kan ons daar flink storen. Die hinder kun je verminderen door regelmatig de dakgoot schoon te maken en bakjes water in de tuin leeg te gooien.

Vrouwtje versus mannetje

Vrouwtjes steken en zoemen, mannetjes doen dat niet. Dat zoemen is niet om ons te pesten. Muggen leven ’s nachts. Door het gezoem maken de vrouwtjes duidelijk waar ze zijn. Om dat gezoem te kunnen horen, hebben mannetjes haartjes op hun antennes die van sensoren zijn voorzien. De antennes van de mannetjes zijn dan ook wat pluiziger dan die van de vrouwtjes. Elke steekmuggensoort maakt z’n eigen geluid. Daarmee wordt voorkomen dat mannetjes paren met vrouwtjes van een andere soort.

Vogels spotten in De Wieden

Vogelen is hot. Sinds corona zijn nóg meer mensen vogels gaan spotten. Logisch, je bent lekker buiten en waant je in een andere wereld. Boswachter Ronald Messemaker is sinds zijn zevende vogelaar. Een vogelman pur sang, dag in dag uit. Hij neemt me mee naar zijn ultieme vogelparadijs: moerasgebied

De Wieden in Overijssel. TEKST: Wilco Meijers BEELD: Nature in stock

We staan bij de start van het Kiersche Wijdepad, op een houten bruggetje met uitzicht over helder water, frisgroene hooilandjes en moerasbos. Wat een plaatje! Het ruikt naar lente, de natuur staat op barsten. Maar Ronald moppert over zijn verrekijker die mankementen vertoont. Peperduur ding, van het beste merk volgens vogelaars. Het tekent Ronald, een boswachter met versleten verrekijker. Vogelen zat er bij Ronald al vroeg in. Als kind spotte hij talloze torenvalken en buizerds langs de snelweg, zittend op de achterbank van de auto. Roofvogels en uilen hadden altijd zijn voorliefde. Van lieverlee kwam daar het ‘kleine spul’ bij, plus alle overige dieren. Z’n jongenskamer groeide uit tot klein museum met botjes, schedels, veren, opgezette vogels en zelfs levende. ’s Winters kwamen verzwakte waterhoentjes of kokmeeuwen op zijn kamer weer op krachten. Niet gek dat Ronald later het boswachtersvak inrolde.

Psssch, psssch

Op stap met zo’n vogelaar schiet natuurlijk niet op. In het eerste bosje begint Ronald letterlijk te piepen. “Psssch, psssch”, sist hij zachtjes. Het werkt. De staartmezen die hij al in de smiezen had, komen massaal tevoorschijn. “Het is een soort alarmroep. Ze willen weten wat dat is”, verklaart Ronald. Hij luistert of ook de zwartkop, tuinfluiter of spotvogel al te horen zijn, maar daarvoor is het nog te vroeg. “In april en mei komen hier allerlei zangvogels broeden. Als je hier dan ’s morgens loopt, hoor

je overal de mooiste vogelconcerten.” Verderop turen we over een plas naar eendenkooi de Kiersche Wijde, verscholen achter vogelrijke bosschages. Tot begin jaren negentig werden hier nog vogels voor consumptie gevangen. “Nu gebeurt dat alleen nog om vogels te ringen voor wetenschappelijk onderzoek”, vertelt Ronald. “Dat levert regelmatig verrassingen op, zoals wilde eenden uit Rusland. De meeste wilde eenden in Nederland verblijven hier het hele jaar, maar er zitten dus ook trekvogels tussen.” Dat geldt waarschijnlijk ook voor de nonnetjes die we op de plas waarnemen, al blijft er wel eens een paartje langer hangen. “Ze zijn verzot op de zoetwatermossels in de plas, net als hun grotere neefjes, de middelste en grote zaagbek.”

Zwaaiende hals

We zien ook de vogel waar Ronald echt iets mee heeft: de aalscholver. “De broedkolonie in De Wieden volg ik al jaren. Als je hun balts ziet, waarbij het mannetje met zijn hals zwaait, en hoe zorgzaam ze zijn voor hun jongen, dan ga je vanzelf van ze houden. Onterecht worden ze wel als rovers van zeldzame vissen neergezet. Klopt niks van. Onderzoeker Ronnie Veldkamp heeft hier twintig jaar braakballen van aalscholvers onderzocht. Daaruit bleek dat aal, snoek of snoekbaars nauwelijks op hun menu staan, maar wel pos. Een algemene vissoort die voor vissers oninteressant is.” Zo wandelen we verder langs plas en moeras, afgewisseld met hooilandjes waartussen singels van elzen en struiken staan. Ideale jachtgronden voor de boomvalk en een andere favoriet van Ronald, de grauwe klauwier. “Ze jagen op grote insecten zoals libellen, zweefvliegen en hommels. Die vind je hier volop. De klauwieren zijn echte rovers, met ook muizen op de spijskaart. Toch behoren ze tot de zangvogels. Dat blijkt wel uit hun repertoire. Ze kunnen andere zangvogels zoals kleine karekieten, rietzangers en merels geweldig imiteren.”

Visitekaartje

Op een bruggetje koekeloert Ronald onder de vlonders. Direct vindt hij de resten van halfverteerde rivierkreeften. “Vraatresten van de otter. Vaak gebruiken ze dezelfde vertrouwde paadjes, om door hun territorium te trekken. Daar kun je hun voedselresten, uitwerpselen en spraints vinden. Gek genoeg poepen andere roofdieren zoals boommarters, bunzingen en vossen vaak ook op zo’n plek. Even je aanwezigheid markeren. Spraints zijn kleine vloeibare uitwerpselen die otters op gangbare plekken deponeren als visitekaartje voor soortgenoten. Andere otters ruiken wie de eigenaar is.”

Bij een vogelkijkscherm houden we voor de laatste keer halt. Ronald somt watervogels op die er dobberen en vertelt dat dit een prima plek is om de ijsvogel te zien. En in de bosjes rondom maak je kans op de gekraagde roodstaart, grauwe vliegenvanger, wielewaal, kleine bonte specht en havik. Zo vliegen de vogelsoorten in De Wieden je om de oren. Helemaal nu de zomergasten in aantocht zijn. Het is voor hen een paradijsje, dit kleinschalige landschap waar je als vogel volop voedsel vindt en heel goed een nest kunt bouwen.

Wanneperveen

Lozedijk Middenweg

8

Kiersche Wijdepad

Middenweg

Nieuwedijk 5 km De route staat ook op onze website en in ROUTE onze route-app: Natuur Routes. Verder wandelen? Op de parkeerplaats kun je aan de andere kant ook het Veenweidepad belopen in 2 varianten (rood, 4,1 km, blauw, 2,4 km). Hier mag de hond mee, mits aangelijnd. Op het Kiersche Wijdepad mogen geen honden mee.

Veldweg

9

De Wieden

7

Zandweg

6

Kooiweg

START P 1

Kiersche Wijde

2

Legenda

P

Bos Bebouwing Water Verharde weg Wandelpad Wandelroute Parkeerplaats Reeenweg Lozedijk

4

3

0 200 400 m

5

Zomerdijk

N375

7

6 8

Routepunten onderweg

1 Al bij de eerste sloot aan de parkeerplaats kun je zien dat het in De Wieden wemelt van de libellen. Er leven meer dan dertig soorten, waaronder de sierlijke witsnuitlibel, vroege glazenmaker en de gevlekte glanslibel. Boven de bomen vliegen in het voorjaar duizenden smaragdlibellen.

2 In vochtige moerasbosjes zoals deze leven talrijke insecten, 8 Door de gaten heb je zicht op een vroegere zandwinplas die zelden bevriest. Het hele jaar door zie je hier allerlei eendensoorten, aalscholvers en reigers.

9 Atalanta, dagpauwoog, oranjetipje, koninginnenpage en zelfs de zilveren maan; in De Wieden leven talrijke vlinders. Ze komen af op de nectar van de vele bloemen op de vochtige hooilandjes zoals deze.

het hoofdvoedsel van de meeste zangvogels. Spotvogel, tuinfluiter, tjiftjaf, zwartkop, merel en koolmees, er zingt hier van alles door elkaar.

3 De Wieden biedt goede kansen op het zien van een ree. Er leven er wel zo’n vijfhonderd. Het zijn prima zwemmers. Bij steile oevers zijn zogeheten faunauittreedplaatsen gemaakt zodat ze de kant op kunnen. De meesten reeën zijn roodbruin, maar er komen hier ook zwarte reeën voor.

4 Aan de overkant van deze plas ligt eendenkooi de Kiersche Wijde waarnaar de route is vernoemd. Vroeger werden hier eenden voor consumptie gevangen, nu alleen nog voor wetenschappelijk onderzoek. Deze kooi is niet toegankelijk, maar de Grote Otterskooi in De Wieden wel tijdens excursies. 5 Onder dit bruggetje loopt geregeld een otter door. De dieren gebruiken vaak dezelfde paadjes en plekken waar ze het water in of uitgaan.

6 Hier wandel je door een elzenbroekbos, waarbij de zwart elzen en wilgen vaak met hun voeten in het water staan. Door de rijke ondergroei van zegge en kamperfoelie waan je je even in de jungle.

7 In deze sloot groeit veel krabbenscheer, een drijvende waterplant die grote insecten en spinnen trekt, zoals de groene glazenmaker en de grote gerande oeverspin. Een imposante ‘killer’ die insecten, kikkervisjes en salamanders vangt. In de hooilandjes vind je moerassprinkhanen. Beluister ook de aflevering van onze podcast Puur Natuur, die we maakten met boswachter Ronald Messemaker. Op het Kiersche Wijdepad vertelt hij honderduit over vogels, otters en andere dieren. Je vindt de podcast op

shows.acast.com/puur natuur