Praktijkgids filters i n n at u u r - e n l a n d s c h a ps foto g ra f i e
Bo b L u i j ks
Polarisatiefilter Iedere natuur- en landschapsfotograaf zou dit filter in zijn of haar tas moeten hebben. Het effect is immers niet of nauwelijks na te maken in de nabewerking. Een polarisatiefilter geniet vooral bekendheid onder landchapsfotografen, omdat de wolkenlucht er stevig van opknapt. Een polarisatiefilter heeft echter nog veel meer voordelen, zodanig dat deze haast onder alle omstandigheden en voor iedere vorm van natuur- en landschapsfotografie gebruikt kan worden.
Werking Een polarisatiefilter bestaat uit twee glaasjes waartussen een speciaal folie is bevestigd. Dat folie laat alleen licht door dat in een bepaalde richting gepolariseerd is, een meer dan ingewikkeld natuurkundig principe. In het kort komt het hierop neer: licht beweegt in golfbewegingen. De oriëntatie van die golven is totaal willekeurig. Het folie bestaat uit hele fijne lamellen die slechts lichtgolven
Dankzij het polarisatiefilter kleuren het water en de lucht donkerder, waardoor de waterlelies en wolken krachtiger afsteken tegen hun achtergrond. Nieuwkoopse Plassen; 22-82017; 16mm; 1/400s bij f/8; ISO 400.
uit één specifieke richting doorlaten. Het gevolg is dat schitteringen worden weggenomen. Weerkaatst licht heeft immers een verkeerde richting. Met het wegnemen van de weerkaatsingen krijg je veel intensere kleuren. Het bekendste voorbeeld is het vergroten van het contrast in de lucht, doordat de blauwtinten intenser worden. Wat heeft dat met schitteringen te maken, zul je je misschien afvragen. Onzichtbare stof- en vochtdeeltjes in de lucht weerkaatsten eveneens zonlicht en zorgen ervoor dat de lucht wat flets van kleur wordt. Met een polarisatiefilter draai je de schitteringen in de lucht weg en krijg je dus diepere blauwe kleuren. Bijkomend voordeel is dat het con-
trast tussen lucht en landschap verminderd wordt. Het effect werkt overigens maar aan een beperkt deel van de hemel, namelijk in een hoek van 90 graden ten opzichte van de zon. Bij een laagstaande zon kan dat een groot deel van de hemel zijn. Staat de zon hoog aan de hemel, zoals ‘s middags in de zomer of op de evenaar, dan is het effect beperkt tot een klein gebied nabij de horizon. Schitteringen heb je overal, niet alleen aan de hemel. Bekend zijn de schitteringen in water of glas. Met een polarisatiefilter lijkt het soms of water en glas helemaal verdwenen zijn. Je kijkt probleemloos naar de bodem van het water of de objecten die achter het glas aanwezig zijn.
Polarisatiefilter
Zonder polarisatiefilter zien we veel grijze delen: reflecties van de lucht. De foto is daardoor weinig contrastrijk.
Met een polarisatiefilter verdwijnen de schitteringen, waardoor de diepe kleuren van het ijs overblijven.
Een polarisatiefilter wordt vaak alleen gebruikt voor landschappen, maar leent zich ook goed voor andere vormen van fotografie, zoals macrofotografie. Ook daar heb je immers glimmende delen. Zie hoe in de rechterfoto de bladeren en de leguaan intenser kleuren.
Polarisatiefilter
Zonder polarisatiefilter. Grathem; 14-5-2011; 24mm; 1/60s bij f/13; ISO 400.
Door het gebruik van een polarisatiefilter wordt het contrast in de lucht vergroot. Het contrast met het onderliggende landschap is nu echter kleiner door de donkerdere lucht, waardoor het landschap ‘tot leven komt’. Grathem; 14-5-2011; 24mm; 1/30s bij f/13; ISO 400.
Grijsverloopfilter
Nadelen van grijsverloopfilters Filters werken lang niet altijd even goed. Vooral bij sterk reliëf of markante elementen die zich voor de lucht bevinden, zoals bomen of gebouwen, kan het gebruik van filters erg zichtbaar en dus lelijk worden. Het alternatief is dan twee of meerdere foto’s maken met uiteenlopende belichtingen en deze manueel in bijvoorbeeld Photoshop samen te voegen: ‘blenden’. Tegen de zon in fotograferen kan ook problemen opleveren. Zeker bij een schone hemel is de zon erg fel. Dit valt nauwelijks weg te filteren, voor-
al niet bij ‘donkere’ landschappen, zoals heideterreinen. Lukt het om de zon op de juiste wijze gefilterd te krijgen, dan kleurt de rest van de lucht onnatuurlijk donker. Staat de zon niet het midden van de foto, dan levert ieder extra laagje materiaal een vergrote kans op lensflares en andere artefacten op. Ook water levert problemen op. Water reflecteert het licht van de hemel en is daardoor ook licht gekleurd. Wel is het water vrijwel altijd een fractie donkerder dan de lucht (uitgezonderd bij naderende zware wolkenluchten). Bij het gebruik van
filters keert de situatie zich om: de lucht kan dan donkerder worden dan het water met een onnatuurlijke foto tot gevolg. Heb je alleen water in beeld, dan is het gebruik van filters niet of nauwelijks nodig. Beslaat het water daarentegen maar een (klein) deel van de foto, dan kun je beter kiezen voor meerdere opnames met uiteenlopende sluitertijden om deze vervolgens manueel te blenden in de nabewerking.
Verticale elementen of een ongelijke horizon zorgen voor problemen bij het gebruik van grijsverloopfilters, zeker onder contrastrijke situaties. In dit voorbeeld worden de berken boven de horizon veel te donker. De Meinweg; 30-8-2013; 27mm; 6s bij f/14; ISO 400.
Grijsverloopfilter
Zonder filter. In principe is het ook niet nodig, aangezien alles netjes binnen de grenzen van het histogram past. Wel vallen de details in de lucht niet echt op. Neer; 5-7-2017; 120mm; 1/30s bij f/10; ISO 250.
Met een filter komen de details in de lucht mooi naar voren. De lucht is nu echter donkerder dan het water, hetgeen er onnatuurlijk uitziet. Neer; 5-7-2017; 120mm; 1/30s bij f/10; ISO 250.
Om de juiste kleuren van de felle opkomende zon en zijn directe omgeving te tonen, moet er flink gefilterd worden. De lucht kleurt daardoor onnatuurlijk donker. Stratumse Heide; 14-8-2017; 16mm; 1/4s bij f/14; ISO 400.
Overige filters
Diffusers Waar objectieven uitblinken in perfectie, zorgen diffusers voor een verstrooiing van het licht, waardoor de foto’s een zachtere sfeer krijgen. De diffusers zijn hiertoe voorzien van structuren, zoals spikkels en lijnen. Het effect en de mate hiervan wordt door deze structuren bepaald. Er bestaan vele soorten. Zo beschikt Cokin over maar liefst twaalf varianten, die allemaal een net iets andere sfeer toevoegen aan een foto.
De oppervlaktestructuur van een diffuser zorgt voor een vervaging van het beeld.
Zonder diffuser. Mariapeel; 4-9-2017; 120mm; 1/6s bij f/18; ISO 200.
Met een diffuser wordt alles wat zachter en ontstaat rond de hooglichten een gloedje.
Zonder Het effect van een diffuser. Neer; 29-5-2017; 105mm; 1/2500s bij f/9; ISO 800.
Met
Een lasglas DIN12 leidt tot extreem lange sluitertijden. De foto wordt groen. IJsselmeer; 15-4-2017; 32mm; 4m bij f/20; ISO 400.
Zelf filters maken
Omgezet in zwart-wit speelt de groene kleur geen rol meer. IJsselmeer; 15-4-2017; 32mm; 4m bij f/20; ISO 400.
Praktijk
Bruisende bergbeek De Hoge Venen zijn niet alleen het hoogste plekje van BelgiĂŤ, het is ook het brongebied van talrijke beken en rivieren. Smalle onopvallende stroompjes die hun weg banen door het pijpenstrootje, zwellen al snel aan tot heuse bergbeken. Bruisend en schuimend zoekt het water zijn weg over en tussen de rotsblokken. Op sommige plekken ontstaan prachtige wervels. Juist bij het water van de Hoge Venen is dat fraai te zien. Het water schuimt door de aanwezige aminozuren. Bijkomend voordeel is dat het water zo donker is als cola, waardoor het schuim krachtig aftekent.
De grootste uitdaging van de locatie vormen de reflecties van de lucht in het water. De beek ligt niet geheel verscholen in het bos, maar bevindt zich op de overgang naar een meer open plek. Door naar beneden te klauteren lukt het om de lichte delen buiten beeld te houden. Met een polarisatiefilter draai ik de resterende reflecties weg, zodat de wervel mooi afsteekt tegen het donkere water. Omdat het in de ochtend nogal donker weer is, lukt het om zonder aanvullende filters de benodigde sluitertijd te bereiken. Later op de dag zou een grijsfilter behulpzaam zijn geweest.
De wervels spotten vraagt aandachtig rondkijken. In de praktijk zie je namelijk kleine toefjes schuim en luchtbellen voorbij drijven. Van cirkelvormen is geen sprake. Die verschijnen pas bij langere sluitertijden. De exacte sluitertijd is afhankelijk van de stroomsnelheid van het water en de hoeveelheid schuim. In dit geval blijkt een sluitertijd van ongeveer zes seconden het beste beeld op te leveren. Bij kortere tijden krijgt de wervel onvoldoende body, bij langere wordt het een chaos.
Tips Neem geen genoegen met een enkele foto, maar blijf een tijdje proberen. Geen wervel is immers hetzelfde. Soms is er net wat meer of minder schuim, met een ander effect tot gevolg. Soms verplaatst de stroming zich een beetje of ontstaan andere wervels. Ook de wind kan een grote invloed hebben op het uiteindelijke effect. Ga pas verder als je wervel naar volle tevredenheid is.
Hoge Venen; 5-1-2017; 16mm; 6s bij f/22; ISO 100. Vanaf statief. Polarisatiefilter.
Praktijkgids filters i n n at u u r - e n l a n d s c h a ps foto g ra f i e
Haal meer uit je foto´s met filters
Alles over filters
F i l te rs, i s dat nog wel iet s van deze t ij d? Ze ke r we l ! S o m m i ge fil te rs zi jn ee nvoud ig weg niet dig itaal n a te bo o ts e n e n da a rmee onmi sbaa r. D it boek bes c hr ij f t alle de nk b a re fi l te rs , de kenmerken en h oe j e ze prakt is c h in het ve l d ge brui kt. T i e nta llen vo orbee l den m aken alles duidelij k e n zo rge n te ge l i jke rti jd vo or vol o p i ns pirat ie zelf aan de s lag te ga a n .
• F i l te rsyste m e n • Po l a ri s ati efi l te rs • G ri jsve rl o o pfi l te rs • G ri jsfi l te rs • C re ati eve fi l te rs • I nfra ro o dfi l te rs • Ze l f fi l te rs m a ke n • D i g i ta l e fi l te rs
Bo b Luijks ( 19 8 0 ) is profes s ioneel nat uurfo to g ra af ui t het mooi e Li mburg . In zij n dagelij ks e wer k ge brui kt hi j v ri jwe l al ti jd f i l ters. Van zij n hand vers c henen re e ds di ve rs e fo to - e n prakti jk boeke n.