Van paars e he ide tot orc hi deeĂŤnweide 100x natuur i n L i m burg
Bob Luijks 1
Inhoud 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 2
Mookerheide Sint Jansberg Gebrande Kamp Niersdal Looierheide Het Quin Gemeenteheide Heerenven De Hamert Gelderns Nierskanaal Ballonzuilbossen Boschhuizerbergen Landgoed Geysteren Castenrayse Vennen ´t Sohr Schadijske Bossen Schuitwater ´t Ham Kaldenbroek Heesbeemden Mariapeel Elsbeemden Landgoed Arcen Ravenvennen Océ-weerd Groote Heide Holtmühle Vlakbroek Heldense Bossen Groote Peel Weerterbos Sarsven-De Banen Weerter- en Budelerbergen Boshoverheide De Krang Tungelerwallen Wijffelterbroek Stramprooierheide Waterbloem Leudal Meerlebroek Beesels Broek Landgoed Heidenheim Swalm Asseltse Plassen Isabellegreend Elfenmeer De Meinweg Roer Landgoed Hoosden
1 2 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 100 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120 122 124
3 4 5
6
7
12
11
13
15
14
9
8 10
17
23
16 19
18
24
20
21
25
22
28
26
30
27 29
31 32
33
42 43
34 35 37
41
39
38
40
44 45
36
46 49 50
48
47
51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99.
Rozendaal Munnichsbos Beegderheide Meggelveld Koningssteen Molenplas Meeuweneiland De Rug De Doort Grasbroek Geleenbeek Grensmaas Meers Kelmonderbos Stammenderbos Roode Beek Schiveldse Bossen Holle wegen Jabeek Bunder- ElsloĂŤrbos Brunssummerheide Brongebied Roode Beek Landgoed Terworm Worm Anstelvallei GaiaZOO Grensmaas Itteren-Borgharen Hoge Fronten Sint Pietersberg Cannerberg Ingendael Meertensgroeve Schaelsberg Gerendal Bemelerberg Julianagroeve Groeve ‘t Rooth Savelsbos Noorbeemden Kunderberg Putberg Roodborn Kruisberg Platte Bossen Gulp Onderste Bosch Geul Heimansgroeve Vijlenerbos Wolfhaag Boswachterij Vaals
126 128 130 132 134 136 138 140 142 154 156 158 160 162 164 166 168 170 172 174 176 178 180 182 184 186 188 190 192 194 196 198 200 202 204 206 208 210 212 214 216 218 220 222 224 226 228 230 232
53
46
54
49
55
48
47
50
56
51
57
52
45 58
59
60
61
65 67
62
64
69 70
63
68
66
71 71
72
75
79 80
73
88
81
74 89
76 83 78 77
84
82
90
85
91
86 93 87
92
95 94
96 97 98
99
3
6
100x de Limburgse natuur Ee n on mo ge l i jke opgave
L imburg is mooi, dat weten we allemaal. Iets te gemakkelijk wordt onder ‘mooi
Limburg’ vooral het Heuvelland verstaan. Natuurlijk, ons zuidelijkste stukje Nederland is van een bijzondere schoonheid. Ook daarbuiten valt echter meer dan genoeg te ontdekken! Als natuurfotograaf heb ik een persoonlijke missie, namelijk het vastleggen van de verrassende veelzijdigheid van Limburg. Het overgrote deel van mijn foto’s maak ik dan ook binnen de provinciegrenzen. Sommigen verklaren me voor gek. Waarom niet naar de meest exotische oorden, daar heb je immers echt spectaculaire natuur? Oké, je hebt hier geen ijsberen of olifanten, maar wel genoeg andere dieren en planten die zeker gezien mogen worden. Het is soms even zoeken of door onze menselijke rommel heen kijken. Maar wie open staat voor zijn eigen omgeving, zal verbaasd zijn. Hopelijk vormt dit boek daarvan het bewijs. Steeds weer kom ik op nieuwe plekken die mij aangenaam verrassen. En dat allemaal lekker dichtbij huis. Dit boek is een ode aan onze eigen dagelijkse omgeving. Ik wil je meenemen naar honderd plekken die beslist de moeite waard zijn. Die honderd unieke locaties liggen verspreid door de gehele provincie, van de stuwwallen in het noorden tot de orchideeënweiden in het zuiden, van de Peelvenen in het westen tot de Maas die de slagader vormt van Limburg. Honderd plekken... Dat wil zeker niet zeggen dat de rest van de Limburgse natuur minder aantrekkelijk is, integendeel. Limburg telt honderden grotere en kleinere natuurgebieden, die stuk voor stuk hun eigen charme hebben. Aan de Paardekop, Sint Jan Sleutelbergbos, Zwart Water, Rijkelse Bemden, Ophovense Zandberg, Imstenraderbos en Vrakelberg. Zo maar wat gebieden die eigenlijk niet mogen ontbreken. Het boek beoogt dan ook niet volledig te zijn, maar juist de variatie te laten zien van de Limburgse natuur. Ik wens je heel veel kijkplezier met dit boek. Natuurlijk hoop ik vooral dat het inspireert om zelf eens met andere ogen naar de eigen omgeving te kijken. Dus, wandelschoenen aan en naar buiten! We hebben in het bijgevoegde routeboekje alvast een aantal fiets- en wandelroutes uitgestippeld.
7
8
Noord-Limburg
9
Heesbeemden
O ude knotwi l gen e n ka pellen
Heilige Donatuskapel 54
Fijne waterranonkel (lb), fluitenkruid (rb / ro), larvenhuidje juffer (mo) 55
56
Mariapeel
Verdronken bos
57
70
Midden-Limburg
71
Peel en Maas • Aschbroek • Breukerheide • Dubbroek • Heldensche Bosschen • Het Stockbroek • Kwakvors / Marisberg / Molentje / Scherliet • Musschenberg / Weerdbeemden • Regelshorst • Simonshoekse Bos • Snep • Startebos • Stockbroek • Vlakbroek • Winkel
Roerdalen • Boscomplex Heide • De Kukshei • Frymersum • Landgoed Hoosden • Landgoed Rozendaal • Linnerheide • Luzenkamp • Munnichsbos • De Meinweg • Rendelaarsbos • Roerdal • ‘t Sweeltje / Voorsterveld / Op de Borg • Turfkoelen
72
Nederweert • De Zoom • Kievitsloop / -beek • Kruisvennen • De Groote Peel • Oude Graaf • Sarsven / De Banen • Schoorkuilen • Weerterbos • Wellensteijn - Houtsberg
Echt-Susteren • Abdij Lilbosch • Annendaalsbos • De Doort • De Rug • Diergaardsbos / Op den Heuvel • Het Haeselaar / De Kuyper • IJzerenbos • Land van Swentibold • Landschapspark Susteren • Marissen / Kranenbroek • Schrevenhof / Grootbroek • ‘t Hout • Taterbos • Vissersweert
Weert • Altweerterheide • Areven • Boshoverheide • De Krang • Kettingdijk • Kootspeel • Kruispeel • Laurabossen • Loozerheide • Moeselpeel • De IJzeren Man • Roeventerpeel • Stramprooierheide • Tungelerwallen • Tungelroysebeek • Weerter- en Budelerbergen • Weerterheide • Wijffelterbroek
Leudal • Asbroeker heide • Bergerheide / Weijerbroek • Bouxweerd • De Goort • Ellburg • Exaten / Haelens beekdal • Grote Moost • Heijkersbroek / Weerenbroek • Heioord • Hoogbroek / Haelensbroek • Hornerheide • Itterbeek • Kasteelpark Horn • Keversbroek • Kloppeven / Houterven • Landgoed Beijlshof • Landgoed De Bedelaar • Leukeshoeve • Leudal • Neerbeek • Spaanse bos • Uffelse Beek • Waterbloem / Weijenhout / Doorbrand / Ophovensche Zandberg
Beesel • Beesels broek • De Bercken • Donderberg • Landgoed Heidenheim • Meerlebroek • Rijkelse Bemden Roermond • Asseltse Plassen • Blankwater • Boeshei / Haambroek • Breidberg / Driestruik • De Haak / Carthuisersbosch • De Hout • Gemeentebossen Swalmen / Groene woud / Bosberg • Hanssumerweerd • Hillenraderbossen • Isabellegreend / Ooldergreend • Melickerheide • Osen • Roermeander Hattem • Spickerbroek • Stadsweide • Swalmdal • Vinkenbroek • Wieler • Zuidplas / Swalmbroek
Maasgouw • Beegderheide • De Brandt • De Horst • De Sluffert • Joosterkoelen • Koningssteen • Langven • Leerke Ven • Linnerweerd • Meggelveld • Molengreend • Molenplas / Stevol • Nederhoven • Schroevendaalse Plas / Laakerweerd • Sint Anna’s Beemd / De Slaag / Het Polderveld • Tuspeel
Midden-Limburg
M a a s p l a sse n e n Peel ve nen Midden-Limburg ligt tussen twee breuklijnen in, en de aardbeving van 1992 bewijst dat de
bodem nog altijd beweegt. De geleidelijke daling van de bodem die miljoenen jaren geleden inzette deed een breed dal ontstaan. Daar stroomt de Maas doorheen, en vanwege de breedte van het dal nogal langzaam, zodat zand en grind bezinken. In de loop van duizenden jaren legt de rivier zo een dik pakket grind neer, dat baggeraars in de twintigste eeuw vanwege de economische waarde op uitgebreide s chaal gaan winnen. Een plassengebied van 3000 hectare - het grootste aaneengesloten watersportgebied van Nederland - is het resultaat. Natuur en recreatie gaan hier hand in hand. Nergens vind je in Limburg zoveel bloemen als in het Maasdal van Midden-Limburg, met op sommige plekken een kenmerkende stroomdalflora op de oevers. Tal van watervogels vinden hier een prima leefomgeving, zeker ook in de winter als al het andere water geleidelijk bevriest. De Maasplassen blijven lang open door de grote diepte en vatbaarheid voor wind. Vanuit de hoger gelegen gronden stromen diverse beken en rivieren richting de Maas, zoals de Leubeek, Swalm en de Roer. De waterlopen behoren tot de meest natuurlijke van het land. Met hun slingerende karakter zijn ze een lust voor het oog en bieden ze een geschikte leefomgeving voor bijzondere vissen , waaronder beekprik, forel en zalm. Boven het water fladderen de prachtigste libellen, zoals de gewone bronlibel, weidebeekjuffer en de sterk gelijkende bosbeekjuffer. IJsvogels, grote gele kwikstaarten, bevers en wie weet straks ook otters maken dankbaar gebruik van de beken. De Peel, op de grens van Limburg en Noord-Brabant, is een vlak gebied dat van nature slecht afwatert: het regenwater stagneert er. Na de IJstijd nemen veenmossen bezit van het gebied, planten die uiterst traag groeien en grote hoeveelheden water vasthouden. Onderaan sterven ze af, terwijl ze aan de bovenzijde gewoon doorgroeien. Wanneer ze zo ver doorgroeien dat ze het grondwater niet meer bereiken, leeft de vegetatie alleen nog van regenwater. We noemen het dan hoogveen. Hoogveen is een bijzondere biotoop, omdat het alleen wordt gevoed door regenwater, waarin voedingsstoffen nagenoeg ontbreken. De combinatie van een zure omgeving en zuurstofloos water zorgt ervoor dat maar weinig planten en dieren zich hier thuis voelen. De soorten die dat in principe wel doen, zoals lavendelheide, venwitsnuitlibel en spiegeldikkopje, komen we amper meer tegen door verlies van deze biotoop. Van de meer dan 30.000 hectare hoogveen rest vandaag nog ongeveer 10.000 hectare, verspreid over Nationaal Park De Groote Peel, Mariapeel en Deurnese Peel. Veen in gedroogde vorm - turf - bleek prima geschikt als stookmateriaal in de kachel, voor de potgrondindustrie en gebruik in paardenstallen. Het huidige Peellandschap vormt dan ook een soort natuurlijke ru誰ne : gehavend maar niet geheel verloren. Tegenwoordig werken natuurbeheerders hard aan het herstel van natuurlijke processen in het gebied. Op verschillende plekken groeit het veenmos weer en kan de cyclus opnieuw beginnen.
73
Vlakbroek
Direct ten zuiden van Koningslust ligt het natte Vlakbroek. Dankzij het IVN en de dorpsraad bleef het gebied gespaard van dreigende ruilverkavelingen. Er gebeurde juist iets totaal anders: plaggen, vennen graven, water vasthouden, landbouwwater omleiden en recreatieve voorzieningen aanleggen. Met succes, want allerlei planten en dieren, zoals moeraskartelblad, kleine zonnedauw en tal van libellen en vlinders, keerden al snel terug. Het massaal aanwezige riet biedt onderdak aan bosrietzanger, kleine karekiet en rietgors, terwijl in en rond het water knobbelzwanen, meerkoeten en waterhoentjes hun kostje bijeen zoeken. P J
Poorterweg, Koningslust F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
Heldense Bossen
In de Heldensche Bosschen vinden we veel bomen die hier eigenlijk niet thuis horen, zoals de lariks en de Amerikaanse eik. Met zijn enorme productie van moeilijk verteerbare bladeren maakt deze buitenlandse eik zich niet geliefd bij natuurbeheerders. Waar deze Amerikaan groeit, leeft verder weinig. Eenmaal per jaar verandert de boom echter in de mooiste die we in onze bossen tegenkomen. Groen, geel, oranje en purper wisselen elkaar af in een vlammend spektakel. P J
M
A
M
J
J
De Groote Peel
A
S
O
N
D
In Nationaal Park De Groote Peel kun je nog altijd de uitgestrektheid van het immense hoogveen van weleer ervaren. Door het arme, zure milieu is de Peel een geschikt woongebied voor specialisten zoals de heikikker. Op de eerste mooie lentedag, meestal ergens halverwege maart, verschijnen ze. Met de mannetjes gebeurt dan iets vreemds: ze
74
P J
Moostdijk, Ospeldijk F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
Van oorsprong is het Weerterbos een echt moerasbos. Lange tijd kampte het gebied met ernstige verdroging, maar de afgelopen jaren heeft Stichting het Limburgs Landschap hard gewerkt aan het herstel van de natte natuur, onder meer door verschillende vennen (uit) te graven. Het natte milieu trekt niet alleen allerlei watervogels aan, ook de libellen en bijzondere oeverplanten, zoals moerashertshooi, profiteren van het natuurherstel. Eens per jaar doorbreekt een intens oergeluid de stilte van het Weerterbos. In september gaan de mannelijke edelherten met elkaar de strijd aan om ieder een zo groot mogelijke harem te bemachtigen, en dat doen ze zowel op verbale als op fysieke wijze. Het burlen van de edelherten is soms tot op wel een kilometer hoorbaar. Meestal blijft het bij lawaai maken, maar af en toe beproeft een jonger mannetje zijn geluk en is er ineens van alles aan de hand. Een paar tellen later keert de rust weer terug en lijkt het alsof er niets gebeurd is.
J
Hoogbosweg, Nederweert F
M
A
M
J
de oevers groeien allerlei bijzondere planten, zoals moerashertshooi en kruipende moerasweegbree. De vele bloemen kleuren de oevers van de vennen. P
Weerterbos
P
Aan de Koeberg, Helden F
veranderen volledig van kleur. Het bruine pak maakt plaats voor een smurfenblauw liefdeskleed. Na een paar dagen verliezen ze hun blauwe kleur weer: de klus is geklaard.
J
A
Sarsven - De Banen
S
O
N
D
In Sarsven-De Banen kun je vanuit de kijkhut of vanachter het kijkscherm watervogels spotten. Meerkoeten, ganzen en kleine zilverreigers zijn vaste aanwezigen, evenals de ijsvogels, die vanuit de wilgen naar visjes duiken. Zo af en toe verschijnen er bijzondere gasten, zoals heilige ibissen en zwarte ooievaars. Niet alleen het vogelleven trekt de aandacht. Op
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
Weerter- en Budelerbergen
‘Welkom in de grootste zandbak van Limburg’, dat zou zomaar de reclamekreet in een VVVbrochure kunnen zijn. In werkelijkheid ben je welkom op Defensieterrein. In de Weerter- en Budelerbergen houdt Defensie trainingen en rijden ze rond met tanks. Dat lijkt moeilijk verenigbaar met natuurbehoud, maar niets is minder waar. Als er niet met tanks geoefend zou worden, groeide het gebied langzaam dicht met bos. Door de rupsbanden blijft het zand los, en dat is ideaal voor allerlei planten en dieren die van dit milieu houden. P J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
Boshoverheide
Echt weidse panorama’s zul je in de Limburgse natuur nauwelijks aantreffen, maar op de Boshoverheide kun je lekker ver weg kijken en genieten van de fraaie wolkenluchten of de overvliegende vogels. Aan de rand van de heide bevindt zich het grootste urnenveld van Noordwest-Europa. Hier liggen ongeveer negenhonderd graven die stammen uit de Late Bronstijd (1050-400 jaar voor Christus). Een aantal graven is hersteld en via een speciale wandelroute goed te bekijken. P J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
De Krang
De Krang bestaat uit een bonte afwisseling van vochtige hooilanden en kletsnatte moerasbossen. In het voorjaar verschijnen eerst de pinksterbloemen met oranjetipjes, snel gevolgd door een ware invasie van boterbloemen. Tal van diersoorten vinden in het kleinschalige landschap van De Krang beschutting en voedsel. Op rustige momenten komen de reeën uit de dekking. In De Krang is aan water geen gebrek. Door de vele poeltjes en sloten herbergt het gebied heel wat vliegende juweeltjes, zoals de gewone pantserjuffer. P J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
Tungelerwallen
Wie in de Tungelerwallen gaat wandelen, treft een sterk geaccidenteerd stuifzandgebied aan. Een groot deel van het reliëf ligt verstopt onder de aangeplante grove dennen, maar in de open gedeelten vind je heide en stuifzand. Daar leven ook de meest bijzondere planten en dieren, wel vaak kleine soorten die je gemakkelijk over het hoofd ziet, zoals mossen en korstmossen. De zeldzaamste is het IJslands mos, dat lijkt op een klein kropje rucola. Tegenwoordig groeit dit korstmos vooral in Noord-Europa, bij ons is het een souvenir dat we te danken hebben aan de ijstijd.
P J
F
M
A
M
J
F
M
A
M
J
J
Wijffelterbroek
A
S
O
N
D
Echte oerbossen kennen we niet meer sinds in 1871 het laatste oerbos van Nederland het Beekbergerwoud bij Apeldoorn - verloren ging. Toch moet het Wijffelterbroek een heel eind in de richting komen. Op de oudste kaarten staat het gebied immers al ingetekend.
J
A
S
O
N
D
hennagras dan weer van. In de graslandjes vliegt in de eerste helft van de zomer de phegeavlinder, een nachtvlinder die direct opvalt door zijn trage vliegbewegingen. De leefomgeving van deze soort beperkte zich lange tijd tot de omgeving van het Leudal, maar tegenwoordig kun je het ‘melkdrupje’ tegenkomen tot in Eindhoven en Venlo. P
Stramprooierheide
J
In 1627 sterft het oerrund uit door bejaging, verlies aan leefomgeving en simpelweg omdat het dier niet meer nodig is. Men beschikt immers over veel productievere rassen. In de genen van ieder modern runderras leeft echter nog iets voort uit het oude oerrund. Dat betekent dat je met verschillende primitieve rassen uit geheel Europa het oerrund terug kunt fokken. Het project Tauros is daarvoor opgezet. Op de Stramprooierheide en omgeving graast nu een kudde van ongeveer 100 Taurossen. De ijzersterke dieren overleven hier zonder tussenkomst van de mens. Binnen enkele tientallen jaren moeten dan weer echte ‘oerrunderen’ door de natuur rondlopen. Qua uiterlijk lijkt de manshoge Tauros sprekend op zijn oudere voorganger, met grote hoorns, een witgrijze snuit en een zwartbruine vacht met lichte rugsteep. P J
F
M
A
M
J
Waterbloem
P J
Vandaag rest nog maar een fractie van het ooit legendarische Wijffelterbroek. Op natte plekken bloeit eind april, begin mei de waterviolier. De bloemen lijken nog het meest op pinksterbloemen.
J
A
S
O
N
D
De naam ‘Waterbloem’ refereert onmiskenbaar aan een nat verleden. Rond de Roggelse Beek is het ook tegenwoordig inderdaad nog nat, zeker nu de beek weer mag slingeren. In de zomer vinden we op natte plekken onder andere de grote wederik, soms vergezeld door de woekerende witte spirea, een plant die oorspronkelijk in de Verenigde Staten thuishoort. Op andere plaatsen zien we hoe de verdroging toeslaat, en daar profiteert het
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
Leudal
Cultuurhistorie en natuur gaan hand in hand in het Leudal. Hier komen de Leubeek en de Zelsterbeek samen, om verder te stromen als Neerbeek. De beken hebben ravijnachtige dalen uitgesleten in de hoge zandruggen. De steile oevers vormen een ideale omgeving voor onder andere ijsvogels. Op de altijd vochtige dalbodems groeien bosanemoon, dotterbloem, goudveil en verschillende zeggensoorten. Midden in het Leudal staat de Leumolen, ook wel Sint Ursulamolen genoemd. Het huidige gebouw stamt uit 1773, maar in oude geschriften lezen we dat hier al minstens vijf eeuwen een molen staat. Nederland verkoos in 2013 de Leumolen tot PrachtPlek van het jaar. Een eindje stroomopwaarts ligt nog een tweede molen, de Sint Elisabethsmolen. Deze onlangs gerestaureerde molen raakte in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd. P J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
Meerlebroek
Onderaan de flanken van het Duitse Diergardtscher Wald ligt een reeks nieuwe natuurgebieden, aangelegd als compensatie voor de aanleg van de A73. Het Meerleboek is daarvan het oudste. Centraal in het Meerleboek liggen ondiepe plassen, die een
75
Leubeek 104
Leudal
C ul tuurhi storische beekdalen
Leumolen 105
Gewone dotterbloem 112
Swalm
Sl i nge rend r i c hti ng M aas
Swalm bij Wieler 113
158
Rodebach - Roode Beek Sc hotse hoogl a nders
159
166
Brunssummerheide
D e Vel uwe van het zuiden
167
Van paars e he ide tot orc hi deeĂŤnweide 100x natuur i n L i m burg La at j e ve rrasse n e n ga m e e o p e e n o ntde k k i ng stoc ht l a ngs de mooi ste ple k ke n d i e de L i m b urg s e natuur te bieden heef t.
240