75 Jaar Vrijheid Groningen by Mediahuis Noord

Dit is een betaalde bijlage namens NDC mediagroep

Dit is een betaalde bijlage A R JA V namens NDC mediagroep 1

E N

H E I D IJ I

SCHUILKELDER MUNTENDAM STADSKANAALSTER ACHTERHUIS 126 JOODSE NAMEN DELFZIJL WIE NIET WEG IS, IS GEZIEN BEVRIJDINGSFESTIVAL PROGRAMMA 2021 ON AIR

G R ONI

VR J HEID 5 MEI OP 125

DOCUMENTAIRE THE MAN OF MAPLE LEAF

De verwoestingen in de Oude Ebbingestraat na de gevechten, gefotografeerd vanaf het stadhuis, april 1945. Vooral het zuideinde van de straat werd zwaar getroffen. Fotograaf onbekend, collectie Groninger Archieven / OVCG (2219_219_2)

Canadese militairen en feestvierders in de Langestraat in Winschoten, voorjaar 1945. De verkeersregelaar met armband is luitenant-korporaal E.R. Beattie uit London, Ontario. Fotograaf onbekend, collectie National Archives of Canada

In deze minidocumentaire neemt Joël Stoppels, Groninger deskundige op het gebied van de Canadese bevrijdingsoperaties, ons mee langs de route die de Canadezen volgden om onze provincie te bevrijden. Centraal staat de vraag hoe wij van herinneren naar herdenken gaan, nu het aantal ooggetuigen steeds kleiner wordt.

et spoor begint in de stad Groningen met de 23-jarige Fred Butterworth, de eerste Canadese soldaat die in Groningen om het leven kwam. We volgen het spoor tot aan de zware Slag om Delfzijl met soldaat John Spicer, de allerlaatste Canadees die op Europese grond gesneuveld is. We eindigen in Groningen, bij het Bevrijdingsbos waar een gesprek ontstaat met jongeren, die in opdracht van de gemeente Groningen en het OVCG-biografieën over de omgekomen Canadese soldaten schreven.

Onderbelichte periode De film bevat naast archiefmateriaal (foto’s en bewegend beeld) en ooggetuigeninterviews ook een absolute primeur: het wel en wee van de ruim 7000 Canadese militairen die tot en met oktober 1945 in Groningen waren gestationeerd. Uniek filmmateriaal illustreert deze tot nu toe volledig onderbelichte naoorlogse periode.

GEMEENTE GRONINGEN GRONINGER STUDENTENKOOR GICA ZINGT ANNELIES

Foto: Shutterstock

Selma van Hasselt. Foto: particuliere collectie.

De auditieve beleving is te beluisteren op Spotify

Het Groninger Studentenkoor GICA heeft op een bijzondere manier de verhalen van twee jonge vrouwen samengebracht in de onlineproductie Annelies. De compositie is van James Whitbourn, dirigent is David van Roijen. De liedteksten zijn gedeeltelijk gebaseerd op passages uit het dagboek van Anne Frank; die voluit Annelies heette.

e Groninger dichter Paul Marius Borggreve draagt proza voor over de tweede vrouw, de Groningse Selma van Hasselt. Zij was een moedige joodse vrouw in een vijandige en gevaarlijke wereld. De 21-jarige Selma sloot zich aan bij het

gereformeerde verzet en reisde met geblondeerd haar en vervalst persoonsbewijs met de trein door heel Nederland om onder andere de illegale krant Trouw te verspreiden. Na haar arrestatie in januari 1944 wordt ze op transport gezet naar het oosten. Vlak voor haar vertrek weet ze nog snel een afscheidsbrief te schrijven voor haar geliefden. Ze overlijdt op 1 maart 1945 in het werkkamp Malchow. Gica zou het stuk in 2020 zingen als onderdeel van de dodenherdenking. Door corona kon dat niet doorgaan. Het koor besloot om het deel Courage uit ‘Annelies’ als virtual choir uit te voeren: elk koorlid zingt thuis de eigen partij in, waarna een technicus de opnames tot één rasterbeeld samensmeedt waarin je alle zangers tegelijk hoort én ziet met de dirigent in het midden. Het stuk is vanaf 1 mei te zien op het youtube kanaal van GICA en op www.groningen4045.nl.

VRIJHEID IN GRONINGEN IN VERHALEN Vrijheid is niet een punt wat je bereikt hebt met elkaar, maar waar je je blijvend voor in moet zetten. Concreet betekent dit dat je je bewust bent dat je vrij bent in relatie tot anderen, dat er normen en waarden zijn waar we ons aan houden. Vrijheid kent geen hiërarchie. We hebben er allemaal evenveel recht op, wie je ook bent en waar je ook vandaan komt. Als je kijkt naar de situatie in de wereld, dan zijn we lang niet allemaal vrij. En ook in Nederland leven veel mensen in onvrijheid.

och vieren en waarderen we, dat we nu in vrijheid leven en dat we er samen verantwoordelijk voor zijn om vrijheid te borgen, te beleven en door te geven. Specifieke verhalen dragen daaraan bij. Ze maken dat de geschiedenis dichtbij blijft. Wij hebben gemerkt dat de Tweede Wereldoorlog nog steeds heel erg leeft in onze provincie. Met grote inzet en betrokkenheid hebben vele vrijwilligers van organisaties, stichtingen en comités het afgelopen jaar gewerkt aan zo’n twintig culturele producties die gebaseerd zijn op een Groninger oorlogsverhaal. Het thema van het Bevrijdingsfestival 2021 is ‘Werk in uitvoering’. Voor ons heeft dit meerdere kanten. Vanwege corona is dit jaar een totaal andere editie: alles moet opnieuw bedacht en geproduceerd worden. De actualiteit houdt ons een spiegel voor en doet ons realiseren hoe waardevol en kostbaar die vrijheid is. Het vraagt veel denk-, doeen daadkracht, maar biedt ook kansen. Zo hebben we een grotere focus op de inhoudelijke betekenis van vrijheid. ,,Pas als de vrijheid je een beetje wordt ontnomen, realiseer je je weer welk groot goed vrijheid is”, zegt burgemeester van Groningen Koen Schuiling terecht tijdens het interview voor deze bijlage. Ebel Jan van Dijk. Het is ongelofelijk bijzonder om te zien hoe de makers van de geweldige projecten in het kader van 75 + 1 jaar bevrijding, zich hebben ingezet om bruggen te slaan naar vooral de nieuwe generaties. Zoals René Paas, commissaris van de Koning in Groningen mooi zegt over universele én nieuwe verhalen in de bijlage die voor u ligt: ,,We ondersteunen dat we voor een voornamelijk jong publiek iets organiseren om te vieren dat we een mensenleven geleden bevrijd zijn.” Door verbeelding laten de projecten de vele onbekende en nog niet-vertelde verhalen voortleven. Er werd gezocht naar nieuwe samenwerkingen die op het eerste gezicht niet voor de hand lagen. Die verhalen dragen bij aan een groter inzicht in wat de generaties voor ons in onze gemeente meemaakten.

‘Vrijheid is niet een punt wat je bereikt hebt met elkaar, maar waar je je blijvend voor in moet zetten’ Ebel Jan van Dijk

Verhalen over hoe het dagelijks leven eruit zag, of men in een gevarenzone zat, welke keuzes er gemaakt moesten worden en wat de gevolgen daarvan waren. Bij elke stap in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog past een Groninger verhaal. Over de Duitse inval, de praktische gevolgen van de bezetting, humor en entertainment, de omgang met Joodse plaatsgenoten, onvrijheid, het verzet, geloof, moed en verraad en uiteindelijk: de bevrijding. Het Bevrijdingsfestival Groningen wil niet alleen stilstaan en vieren dat we bevrijd zijn, maar wil ook het licht schijnen op de schaduwkanten door deze verhalen en projecten rondom het concept vrijheid in de spotlight te zetten en een podium te bieden. Juist in deze, onzekere en verwarrende tijden is het vertellen van verhalen en deze met elkaar delen belangrijk.

‘Bij elke stap in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog past een Groninger verhaal’ Anja Reenders

Anja Reenders. Foto: Stella Dekker

Dit jaar doen we dat niet op een volle drafbaan, maar ON AIR via www.bevrijdingsfestivals.nl. Met een 9-uur durende stream waarin muziek, verhalen, interviews en reportages samenkomen. Met de Groninger ambassadeurs van de vrijheid Inge van Calcar, Myron Hamming en Tiktok Tammo. En met deze speciale bijlage, waarin alle projecten en verhalen worden uitgelicht. Wij zijn onwijs trots en dankbaar dat we onze vrijheid dit jaar met onder meer theaterstukken, exposities, routes, liedjes, podcasts, filmische producten en kunstwerken mogen vieren. Maar we kijken er ook ontzettend naar uit om elkaar in 2022 weer schouder aan schouder te mogen ontmoeten op de drafbaan. Anja Reenders Projectleider provinciaal programma 75 + 1 jaar Vrijheid Groningen. Ebel Jan van Dijk Directeur Bevrijdingsfestival Groningen

Dit is een commerciële uitgave van NDC Mediagroep in opdracht van Provincie Groningen in samenwerking met Bevrijdingsfestival Groningen, vfonds, Project 75 + 1 jaar Vrijheid Groningen en Gemeente Groningen. Coördinatie: Rianne Marissen | Redactie: Anja Reenders, Bram Hulzebos, Marike van der Molen | Vormgeving: Judith Vegter, Lisa Sportel

Het Bevrijdingsfestival Groningen en deze uitgave worden mede mogelijk gemaakt door

,,Ik hoor elk jaar opnieuw weer een verhaal dat nieuw voor me is en dat me naar de keel grijpt...”

,,De oorlog is een mensenleven geleden”, zegt René Paas, commissaris van de Koning in Groningen. ,,De hoogbejaarden van nu hebben alleen nog herinneringen uit hun prille kindertijd aan de Tweede Wereldoorlog. De rest van ons kent de verhalen over de oorlog alleen nog maar uit tweede of derde hand. En dat is al heel lang zo.”

‘DE OORLOG IS EEN MENSENLEVEN GELEDEN’ Interview René Paas

och is de Tweede Wereldoorlog nog springlevend, valt hem op. ,,Als ik zie wie er allemaal meelopen tijdens de stille tocht op 4 mei, daar zitten heel veel jonge en betrokken mensen tussen.”

Universele verhalen Paas is ervan overtuigd dat de betrokkenheid tot op de dag van vandaag veel te maken heeft met de verhalen die er nog altijd opduiken over de Tweede Wereldoorlog. ,,En er is al heel veel vastgelegd. De boekenkasten puilen uit, de musea liggen vol met verhalen over de Tweede Wereldoorlog. Wat mij het meeste raakt, zijn de verhalen over individuen die heel veel op het spel zetten voor de vrijheid. De keuzes die ze moesten maken. Niet alleen over hun eigen leven, maar ook alles wat daaromheen hing. Ik denk dat iedereen zich afvraagt wat hij zelf zou doen. Vroeger dacht ik natuurlijk dat ik een held zou zijn, en mijn hele familie ook. Later ga je er anders naar kijken.” ,,Ik denk dat dit soort verhalen heel goed zijn over te dragen op jongeren. Jongeren zijn er gevoelig voor omdat mensen er gevoelig voor zijn; het zijn universele verhalen.”

Nieuwe feiten Paas trekt de vergelijking met de herdenking in 2018 van de Eerste Wereldoorlog. ,,Ik denk dat ik bij de vele mensen hoorde, ook in Nederland, die daar erg van onder de indruk was. De verhalen die loskwamen, nieuwe verhalen. Ik was niet zo vertrouwd met het feit dat we een miljoen Belgen in Nederland hebben opgevangen. Over vluchtelingenvraagstukken gesproken. Zo hangt er hier in Groningen een kroonluchter boven de tafel in de GSkamer, met inscriptie van een dankbaar Limburg. Omdat aan het eind van de Tweede Wereldoorlog op grote schaal Limburgers zijn opgevangen in Noord Nederland. Dat wist ik niet. Ik zag die tekst op de lamp staan. En aan die lamp blijkt een verhaal vast te zitten.” ,,Ik hoor elk jaar opnieuw weer een verhaal dat nieuw voor me is en dat me naar de keel grijpt. Dat komt ook omdat kwaad in mensen altijd een actueel thema is. En ik realiseer me ook veel beter dan vroeger hoe kwetsbaar vrijheid is. Dat je niet zo ver buiten je landsgrenzen hoeft te gaan om te zien dat er heel erg zorgelijke ontwikkelingen zijn in het denken.”

‘Vieren dat je vrij bent’

De soms wat grove discussie rond corona sterkt Paas in de overtuiging dat het vertellen van verhalen (bijvoorbeeld op het Bevrijdingsfestival) belangrijk is, al was het alleen al om het gevoel voor verhoudingen aan te voelen. ,,Ik kan me geweldig ergeren aan mensen die op social media of waar dan ook lopen te twitteren dat we in een dictatuur leven. Werkelijk, waar haal je het vandaan. Dan denk ik: kom, ga even mee naar Wit Rusland. Kijk eens hoe daar duizenden mensen worden opgepakt, gemarteld en in veel gevallen niet levend uit het politiebureau komen.” ,,Bevrijdingsdag is feest. We hebben het kransenleggen beperkt tot de dagen ervoor. Bevrijdingsdag is om te vieren dat je vrij bent. Dat mag in een uitbundige sfeer. We ondersteunen dat we voor een voornamelijk jong publiek iets organiseren om te vieren dat we een mensenleven geleden bevrijd zijn. Vijfenzeventig plus één jaar. Het is voor organisatoren altijd ook wel een uitdaging hoe je het verhaal over de bevrijding op een logische manier in een feest probeert vorm te geven. Maar je doet het voor een publiek dat wel weet waarom het Bevrijdingsfestival er is. En dat is mooi.”

COMMISSARIS VAN DE KONING IN GRONINGEN RENÉ PAAS

,,We moeten blijven begrijpen hoe onze vrijheid tot stand gekomen is. De normen en waarden en betekenis van het in vrijheid opgroeien iets is wat permanent onderhoud vereist.” Koen Schuiling, burgemeester van Groningen, staat stil bij de viering van 76 jaar vrijheid. Al 76 jaar is Nederland bevrijd van de Duitsers, maar dat wil allerminst zeggen dat die vrijheid vanzelfsprekend is geworden. ,,Onderschat niet welke offers er nog elke dag worden gebracht zodat wij in vrijheid kunnen leven.”

BURGEMEESTER VAN GRONINGEN KOEN SCHUILING

‘WE HEBBEN TOCH GEZEGD: DIT NOOIT WEER?’ Interview Koen Schuiling ,,Het is heel goed dat we niet alleen stil staan bij de mensen die in de Tweede Wereldoorlog hebben gestreden. Mannen en vrouwen hebben de afgelopen 75 jaar tijdens missies in het buitenland hun leven in de waagschaal gesteld en soms zelfs het leven gelaten om onze vrijheid en veiligheid te garanderen.” Grootste offer Schuiling juicht het dan ook toe dat er in juni op de Selwerderhof een steen wordt gelegd voor de gevallenen tijdens naoorlogse missies. ,,Ook zij hebben het grootste offer gebracht.” Mede omdat de missies in verre buitenlanden plaatsvinden, veelal aan het oog onttrokken, zijn we in Nederland gewend geraakt aan veel en vanzelfsprekende vrijheid. ,,Pas als de vrijheid je een beetje wordt ontnomen, realiseer je je weer welk groot goed vrijheid is.”

Flinke beperkingen Zonder meteen de vergelijking met de oorlog te willen leggen, maar ook nu worden we als gevolg van corona op verschillende vlakken ingeperkt in onze vrijheden. Als voorzitter van de Veiligheidsregio Groningen is Schuiling medeverantwoordelijk voor de uitvoering van de maatregelen die in Groningen moeten leiden tot het enigszins in toom houden van het virus. Die maatregelen hebben een direct gevolg voor de vrijheid van mensen. De avondklok, een maximale groepsgrootte: ook in Groningen hebben we te maken met flinke beperkingen.

Ludiek aanspreken Niettemin is Schuiling heel voorzichtig met dwingende handhaving hiervan. Hij kiest in eerste instantie liever voor het aanspreken van mensen dan massaal bonnen uitschrijven. Of voor een wat ludiekere manier van aanspreken, zoals de politieman in het volle Noorderplantsoenplantsoen die vorig zonnig voorjaar met een megafoon riep: ‘Blijf uit mijn aura, bitch!’. ,,Het is een systeem waarbij je maatregelen opbouwt”, legt hij uit. ,,Kijk, iedere boete is eigenlijk een verloren discussie, veel belangrijker is de ratio achter de beperkingen. Die moet je keer op keer uitleggen. Je wilt ernaartoe dat mensen op zo’n moment uit zichzelf een te drukke plek verlaten. Politie en toezichthouders staan ten dienste van de samenleving. Ik wil niet dat ze tegenover de samenleving komen te staan.” Elke dag moet de burgemeester de afweging maken wat proportioneel is en waar de vrijheid eventueel ophoudt. ,,Neem het recht om te demonstreren. Dat is natuurlijk een belangrijk recht. Ik vind dat we echt alles op alles moeten zetten om dat altijd mogelijk te maken.”

‘Fundamentele beschaving’ Schuiling is blij met de manier waarop vrijwel alle Groningers omgaan met de restricties. ,,Iedereen vindt het waardeloos, ik ook, maar de meeste mensen begrijpen goed dat we hier doorheen moeten.” Hij ziet een ‘fundamentele beschaving’ in de Groninger samenleving. Beschaving is niet iets waarmee een mens geboren wordt. De opvoeding thuis en zeker het onderwijs hebben een belangrijke rol bij het kweken van het besef hoe belangrijk en niet-vanzelfsprekende vrijheid is. ,,De verhalen over vroeger moeten verteld blijven worden.” Het is dus belangrijk oog blijven houden voor wat het betekent om vrij te zijn, aldus de burgemeester. ,,We hebben toch gezegd ‘dit nooit weer’? Kijk eens om je heen dan. Voorbeelden van uitsluiting zijn nog aan de orde van de dag.” Tijdens een toespraak voor kinderen heeft hij ooit gezegd: ‘wees nooit bang’. Een verwijzing naar pesten. ,,Daar moeten kinderen over nadenken. Als je zoiets ziet, wat doe je dan? Ga je ertussen staan of huil je mee met de wolven in het bos?” En natuurlijk geldt dat niet alleen voor kinderen. ,,Ook volwassenen kunnen zichzelf, zeker als je ziet wat er op social media soms gebeurt, dagelijks die vraag stellen.”

Permanent onderhoud Bevrijdingsdag is zeker ook in dit coronajaar het moment bij uitstek om bij dit soort zaken stil te staan. ,,We moeten blijven begrijpen hoe onze vrijheid tot stand gekomen is. De normen en waarden en betekenis van het in vrijheid opgroeien iets is wat permanent onderhoud vereist. En dat begint van jongs af aan. Het zijn bovendien niet alleen grote woorden, maar het zit vooral ook in ‘kleine’ dingen. Het zaadje van haat en onverdraagzaamheid is zo geplant. Maar het omgekeerde is ook waar: door alert te zijn en op te staan, bewaken we samen onze vrijheid.”

Sara Kirby-Nieweg en haar moeder Miesje (rechts) vlak na de bevrijding in Heerenveen. Links Leen Akker met wie Miesje ondergedoken zat in Oudehaske. Bron: particuliere collectie

In opdracht van de Stichting Struikelstenen Appingedam maakte het Filmcollectief Groningen een auditieve beleving van het levensverhaal van Sara Kirby-Nieweg (1941), door haarzelf verteld.

SARA KIRBY-NIEWEG, DE LAATSTE OVERGEBLEVEN JOODSE DAMSTER

M Foto: Shutterstock

edio 1942, toen de deportaties begonnen, had Appingedam 82 Joodse inwoners. Slechts zes van hen overleefden de gruwelijkheden van de oorlog, waaronder Sara Kirby-Nieweg en haar moeder. Inmiddels is Sara Kirby de laatste overgebleven Joodse Damster. Hoewel woonachtig in Engeland, voelt de 80-jarige Kirby zich nog steeds sterk verbonden met Appingedam. En Appingedam met haar.

De auditieve beleving is te beluisteren op Spotify

Sara geeft spreekbeurten op scholen, was betrokken bij de restauratie van de Damster synagoge en de oprichting van Stichting Struikelstenen in Appingedam. In maart 2020 kreeg Sara de Damster Stadsmunt; een erepenning, voor het levend houden van de Joodse geschiedenis in Appingedam.

Omdat Sara inmiddels op leeftijd is zal het in de toekomst steeds moeilijker worden om naar Appingedam te komen. Daarom gaat Struikelstenen Appingedam de auditieve beleving inzetten bij hun projecten op scholen en jaarlijkse herdenkingen rondom de joodse inwoners van Appingedam w.o. Open Joodse Huizen.

GEMEENTE EEMSDELTA Onderschrift: De tijdelijke oorlogsbegraafplaats in Wirdum. Foto: W.F. Pastoor, Groninger Archieven

VRIJ UITZICHT OVER HET HERWONNEN LAND Een 53 kilometer lange fietsroute, die voert door de voormalige Fivelboezem en het verhaal van duizenden jaren bewoning vertelt. Tot dit unieke cultuurhistorisch erfgoed behoren ook de veertien oorlogs- en herdenkingsmonumenten op de route. De voormalige gemeente Loppersum voorzag ze in het kader van 75 jaar Vrijheid van een informatiebord.

et bijzondere verhaal van de tijdelijke Canadese begraafplaats in Wirdum is ook nog eens in een auditieve beleving gevat, gemaakt door het Filmcollectief Groningen. De monumenten laten de fietser stilstaan bij een verhaal dat niet vergeten mag worden. Een verhaal van

zinloos geweld en dappere strijd. Een verhaal dat herinnert aan de waarde van vrijheid. Fietsen door het vriendelijke, open en verstilde landschap rondom Loppersum benadrukt dit gevoel nog eens. De fietsroute is een initiatief van de voormalige gemeente Loppersum, in samenwerking met Top van Groningen, De Verhalen van Groningen en route-ontwikkelaar/tekstschrijfster Nina van den Broek. De routefolder is gratis verkrijgbaar bij de VVV. De route is ook opgenomen in de route App Storytrails.

126 JOODSE NAMEN DELFZIJL

p die dag was het precies 78 jaar geleden dat het gedwongen vertrek van vrijwel de hele Joodse gemeenschap van Delfzijl plaatsvond. De Joden werden op de trein gezet naar concentratiekampen in Polen. De Werkgroep 4 mei Delfzijl Centrum en de Joodse stichting Beth Ha-Knesseth maakten zich sterk voor dit initiatief. Het Theda Mansholt College adopteerde het monument waarmee het verhaal levend wordt gehouden voor toekomstige generaties.

Met het monument Licht der Zee, dat voor de voormalige synagoge in Delfzijl is geplaatst, is het rijke Joodse verleden van Delfzijl op een indrukwekkende manier zichtbaar gemaakt. Het monument werd op 11 maart 2020 onthuld.

De namen van alle 126 Joodse slachtoffers prijken niet alleen op het monument, maar zijn ook ‘teruggehaald’ in een auditief/ filmisch verhaal, gemaakt door de filmmakers Margriet Westerhof en Pauline Los Ze combineerden archiefmateriaal, hedendaags beeld en foto’s van mensen uit de Joodse gemeenschap. De muziek is van filmcomponist Matthijs van der Veer. De film is te zien in een expositie over Delfzijl tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in het MuzeeAquarium in Delfzijl.

6 DORPEN BEVRIJDINGSTOCHT De gemeente Eemsdelta is een nieuwe wandel- en fietsroute rijker. Jaarlijks organiseerde een groep vrijwilligers al de wandel- en fietstocht ‘De 6-dorpentocht’ langs de dorpshuizen in Bierum, Spijk, Losdorp, Godlinze, Krewerd en Holwierde.

ussen 23 april en 2 mei 1945 is in dit gebied hevig gevochten. Omdat de kans steeds groter wordt dat de verhalen jongere generaties niet meer bereiken, hebben de samenwerkende dorpshuizen de verhalen op borden vastgelegd. De borden zijn geplaatst langs de bestaande route en het traject is omgedoopt tot ‘De 6 Dorpen Bevrijdingstocht’. Een zevende bord is geplaatst in Nansum omdat hier zeer hevig gevochten werd. De onderlinge verbondenheid tussen de dorpshuizen wordt nog eens onderstreept met een gezamenlijke randprogrammering rondom de tocht. De Verhalen van Groningen ondersteunde de vrijwilligers bij de selectie van

de verhalen. Van zeven verhalen zijn auditieve belevingen gemaakt door het Filmcollectief Groningen. QR codes op de borden verwijzen naar de longreads van de verhalen en de auditieve belevingen op www.groningen4045.nl.

Foto: Shutterstock

De kinderen van Filippus Pels en Augüsta Zilversmit uit Weiwerd, rond 1925. Op de foto van links naar rechts Moritz, Nathan, Bettie, Froukje en Flora. Alleen de zussen Froukje en Flora en hun vader hebben de oorlog overleefd. Foto: familie Niehof.

De auditieve beleving is te beluisteren op Spotify

De officiële opening van de route is in mei 2021. De route is nu al af te leggen: de borden staan en de routefolder ligt klaar. De folder is zowel in het Nederlands als in het Engels verkrijgbaar en af te halen bij de dorpshuizen, het VVV van Delfzijl en het gemeentehuis. Trotse vrijwilligers bij de borden van hun 6 Dorpen Bevrijdingstocht. Compilatiefoto: Gemeente Delfzijl

GEMEENTE EEMSDELTA KERKTOREN FARMSUM KLEURT ROOD-WIT-BLAUW De toren van Farmsum kleurt vanaf 23 april rood. Die dag markeert de aanstaande bevrijding van de omgeving van Delfzijl 76 jaar geleden, toen de 5e Canadese Pantserdivisie de Duitsers onder vuur nam.

“Farmsum was op 2 mei 1945 de laatste plek op het vaste land die werd bevrijd”.

e kleur verandert op 2 mei naar wit, want Farmsum was op 2 mei 1945 de laatste plek op het vaste land die werd bevrijd. De 400 Duitse soldaten die in de kerk verschanst zaten, werden krijgsgevangen genomen. Bij de strijd om Delfzijl stierven tenminste 88 Nederlanders, 102 Canadezen en 185 Duitsers. Van 3 tot en met 5 mei wordt de toren verlicht in rood-wit-blauw om de vrijheid te vieren. Tijdens de Nationale Dodenherdenking hangt de vlag halfstok. Bron: David Woltinge

LUISTER & KIJK O BEVRIJDINGSFES MAIN STAGE ON AIR

13.00 13.15 13.30 13.45

14.00 14.15 14.30

BEVRIJDINGSFESTIVAL ON AIR PRESENTATOR Arno van der MUZIEK DE BLENDERS, CYNN, Heyden SIDE-KICKS Lara Harbers THE VICES, ORANGE SKYLINE en Willem Groeneveld GASTEN De verschilmaker Dante Kedde, 75+1 jaar vrijheid in Groningen

BEVRIJDINGSFESTIVAL ON AIR PRESENTATOR Arno van der Heyden SIDE-KICKS Lara Harbers en Willem Groeneveld GASTEN 75+1 jaar vrijheid in Groningen

Denk aan muziek, vrolijkheid en (over-)enthousiaste kreten: dat is Blanks. De lange Nederlandse muzikant uit Groningen bouwt in rap tempo een internatiale fanbase op met zijn YouTube kanaal ‘Music by Blanks’, dat al meer dan 975.000 volgers heeft.

15.00 15.15 15.30

GOLDKIMONO, INGE VAN CALKAR EN BERT HADDERS

AMBASSADEUR VAN DE VRIJHEID:

ISM NOORDPOOL ORKEST

14.45 Broers in bands, dat is vaak vragen om problemen. De popgeschiedenis staat er bol van, maar niet bij Orange Skyline, waar de gebroeders Stefan en Niels van der Wielen een ideaal creatief koppel vormen. Orange Skyline heeft onlangs de eerste single van een nieuw album gelanceerd genaamd: Shine On.

MUZIEK DE BLENDERS , BLANKS,

LOCAL HEROES PRESENTATOR Henri Haan SIDE-KICK Michael Kenton GASTEN Karin Noeken, Ahmad Abdulwahab, 75+1 jaar vrijheid in Groningen

MUZIEK DE BLENDERS, IZALINE EN

ED, BAB AD-DAAR, WADAAP

AMBASSADEUR VAN DE VRIJHEID:

15.45

16.00 16.15 16.30

LOCAL HEROES PRESENTATOR Henri Haan SIDE-KICKS Michael Kenton GASTEN René Paas, 75+1 jaar vrijheid in Groningen, Vrijheidslopers, TikTok Tammo

16.45

17.00 Met het imposante ‘We Saw A Light’ maakt Laura Jansen zeven jaar na haar album Elba haar rentree in de muziekwereld. Zeven jaar die haar langs hoge pieken en diepe dalen lieten scheren en die een nieuw album helemaal niet zo vanzelfsprekend hebben gemaakt.

Verschillende achtergronden kunnen botsen en schuren, maar in het geval van The Vices eerder inspireren en motiveren. The Vices brengen een contrasterende mix van britpop en surfrock, met invloeden van The Strokes en Cage the Elephant.

17.15 17.30 17.45

18.00 18.15 18.30 18.45

19.00 19.15 Goldkimono is een vibe. Zijn debuutsingle ‘To Tomorrow’, geproduceerd door Crada (Drake, Kid Cudi, Kendrick Lamar), is de perfecte introductie van het project: ‘It’s travellers music’, zegt Martijn.

Noordpool Orkest is een orkest uit Noord Nederland gespecialiseerd in lichte muziek. Een Bigband met strijkers en houtblazers. 42 professionele musici spelen Jazz, Rock, Hiphop, Funk, Drum’n Bass, Kleinkunst, Chanson, Blues en nog uit te vinden genres.

CYNN • JONNA FRASER • TINO MARTIN DAVINA MICHELLE • BAB AD-DAAR VANDESTRAAT • THEM DIRTY DIMES MYRON HAMMING • PROJECT 75 + 1 INGE VAN CALKAR • WADAAP JONATHAN RHODES • BERT HADDERS SWINDER • DE BLENDERS IZALINE & ED • DJ ULST • DJ IRIE

EN NOG HEUL VEUL MEER

19.30 19.45

20.00 20.15 20.30 20.45

21.00 21.15 21.30 21.45

MUZIEK DE BLENDERS, TIKTOK

TAMMO MET HET NOORDPOOL ORKEST, GOLDKIMONO, AMBASSADEUR VAN DE VRIJHEID:

VANDESTRAAT

DE WEIDE WERELD PRESENTATOR Marc Wiers SIDE-KICKS Wilbert van de Kamp en Marijn Strikwerda GASTEN Kinderburgemeester Floor, Burgemeester Koen Schuiling, 75+1 jaar vrijheid in Groningen

MUZIEK DE BLENDERS,

5 OVER 5 MOMENT, LAURA JANSEN, FATH

DE WEIDE WERELD PRESENTATOR Marc Wiers SIDE-KICKS Wilbert van de Kamp en Marijn Strikwerda GASTEN Reinout Douma, Thijs de Vlieger, Blikopeners, Renée Luth, 75+1 jaar vrijheid in Groningen

MUZIEK DE BLENDERS ,

THEM DIRTY DIMES, ODE AAN DE VRIJHEID: NOORDPOOL ORKEST, THIJS DE VLIEGER, NAI BARGHOUTI & OENE VAN GEEL

SENA PERFORMANCE STAGE PRESENTATOR Arno van der Heyden SIDE-KICKS Lara Harbers en Willem Groeneveld GASTEN Diederik vd Meijde, Myron Hamming & Noordpool Orkest, Stefan van der Wielen (zanger Orange Skyline), 75+1 jaar vrijheid in Groningen

MUZIEK DE BLENDERS , MYRON HAMMING & NOORDPOOL ORKEST, ORANGE SKYLINE, JONATHAN RHODES, BUKA JALAN

SENA PERFORMANCE STAGE PRESENTATOR Marc Wiers SIDE-KICKS Wilbert van de Kamp en Marijn Strikwerda GASTEN Ebel Jan van Dijk, The Vices, alle muzikanten + Blenders, Goldkimono, 75+1 jaar vrijheid in Groningen

MUZIEK DE BLENDERS, THE VICES, GOLDKIMONO, SWINDER, BLANKS, NOORDPOOL ORKEST & BEN VAN GELDER

DANSEN BIJ DE VIJVER PRESENTATOR Henri Haan SIDE-KICK Michael Kenton GASTEN Merlijn Poolman (Nachtburgemeester) Tom van Ulsen (Paradigm), Pascal Rakers (KopjeK) + 75+1 jaar vrijheid in Groningen SPECIAL Dansers Alter é Ago

MUZIEK DJ ULST & NOORDPOOL ORKEST, DJ IRIE & DJ ULST, BAB AD-DAAR, MET DABKA XTC

GRONINGER AMBASSADEURS VAN DE VRIJHEID

OP 5 MEI STIVALS.NL MUSIC STAGE

STORY STAGE

13.00-13.15 LANDELIJKE START VRIJHEIDSVUUR, DAVINA MICHELLE

TIKTOK TAMMO

13.00 13.15

13.30 - 14.15

VRIJHEIDSCOLLEGE SOUNDOS EL AHMADI

13.30 13.45

14.00 14.15 14.30-15.00

TINO MARTIN

14.30 - 14.45

126 JOODSE NAMEN

14.30 14.45

15.00 15.15 - 15.45

15.30-16.00

DAVINA MICHELLE

BEDTALKS

THE STUDENT HOTEL 15.50 - 15.55 MINIDOCU ODE POOLSE BEVRIJDERS IN VEENDAM 16.00-16.45

VRIJHEIDSCOLLEGE’S

HAROON ALI

16.30-17.00

JONNA FRASER

15.15 15.30 15.45

16.00 16.15 16.30 16.45

16.50 - 17.20

BEDTALKS

THE STUDENT HOTEL

17.15-17.30

THE VICES 17.45-18.00

ORANGE SKYLINE

17.30-18 .15

VRIJHEIDSCOLLEGE’S

JORIS LINSSEN

GOLDKIMONO 18.45-19.00

18.20 - 18.50

THE STUDENT HOTEL

BLANKS 19.00 - 19.30

19.15-19.45

NOORDPOOL ORKEST

BEDTALKS

THE STUDENT HOTEL

19.45 - 20.05

20.15 - 20.30

VRIJHEIDSEXPRESS

ondom TAdGe E S casts r d T o p S ODCA verdiepen

podium Op dit a VRIJHEID rhuis m r Achte e e t ls a a het th an Stadsk g 0 Het Kirby-Niewe .2 4 1 14.00 14.50 Sara ilie Ader m polder 14.30 - 15.20 De Fa wenmars enraad o C l u e o r r e Ca Wirdum 15.00 16.00 De v mp in d n 15.30 - 16.45 Het Ka raafplaats va g 1 6 .1 5 - 17.05 De be ht van de SD c 17.00 - 17.50 De Vlu my’s Podcast im J 5 De 1 7.1 19.45 19.00 -

INGE VAN CALKAR

Vrijheid is voor mij ‘s ochtends wakker worden en weten dat ik die dag, en het liefst de volgende dag ook, niets hoef. Dat alles optioneel is en dat ik helemaal zelf mag bepalen hoe mijn dag eruit ziet. Heerlijk. Als mijn huis dan ook nog opgeruimd is, is het helemaal de hemel.’

AHMAD ABDULWAHAB

‘Vrijheid bestaat voor mij uit liefde, geluk en rijkdom. Het maakt niet uit waar ik ben. Ik zal mij vrij blijven voelen zolang ik lief kan hebben, mijn geluk achterna kan gaan en de kans krijg om mijn eigen rijkdom te kunnen maken.’

75+1 JAAR VRIJHEID IN GRONINGEN VRIJHEID VERSTOPT IN BETON

17.30

ODE AAN DE BELGISCHE BEVRIJDERS VAN VEELE

17.45

18.30

JOËL STOPPELS OVER DE CANADESE SOLDATEN IN GRONINGEN

MUZIKALE OORLOGSVERHALEN DOOR DE OGEN VAN MIJN MOEDER

19.00

Een muzikaal oorlogsverhaal over de bezettingstijd vanuit het perspectief van een gewoon kind uit een gewoon gezin, tegen de achtergrond van verschrikkingen. Het verhaal wordt verteld en gezongen door Helma Erkelens, Rop Haverkort (arrangementen, piano, accordeon) en Cees Dekker (altviool).

19.15

STADSKANAALSTER ACHTERHUIS

18.45

19.30 DOCU: THE MAN OF MAPLE LEAF

‘Echt vrij zijn, betekent voor mij je eigen ding doen, zoals jij dat wil. Wanneer, waar, hoe en met wie, de vrijheid hebben om dingen te maken, te ontdekken, in gesprek te gaan en te blijven door de ander veel vragen te stellen.’

17.15

18.15

BEDTALKS

MYRON HAMMING

17.00

18.00 18.15-18.30

‘Mien eerste auto was een rode Ford Escort. Ik weet nog goed, een prachtige zonnige dinsdagmiddag. Ik reed over de A7 naar mijn huis en toen wist ik het. Dit is vrijheid!’

19.45

20.00 20.15 20.30 20.45

21.00 21.15 21.30 21.45

Niet alleen in Amsterdam stond een bekend achterhuis, ook in Stadskanaal. Willem en Hindertje Drenth boden tijdens de Tweede Wereldoorlog onderdak aan zestien onderduikers in hun boerderijtje aan de Kromme Wijk in Stadskanaal. Singer-songwriter Jan Henk de Groot schreef een Groningstalig lied over het Stadskanaalster Achterhuis voor Folkmuziekgroep Fath.

EN NOG HEUL VEUL MEER...

arbij

Hotel wa S K Student L e aar in h A T T n a pt v n met elk BED en conce laatsd zitten e

is e be reld p BedTalks en hotelkamer op e hele we armee d r e v o e ie in ,d wa mensen on’s Bed BedTalks gaan. De erd op John Lenn . BedTalks draait gesprek e e ir vred ijn geïnsp erelden or wereld vinden, z nieuwe w eciale n oerde vo e v n e e ti k c n a 9 sp x de hij in 196 l is er een of the bo g gsfestiva atie, out in dialoo in ir rs p jd e s ri k v in e re m p B o s t e e h d r n o re o n. V spire ontdekke waarin in ent. edTalks B n en betek a h v r o ie o v edit id e jh r wat vri gaan ove

Door de ogen van mijn moeder is een muzikaal oorlogsverhaal over de bezettingstijd vanuit het perspectief van een gewoon kind uit een gewoon gezin, tegen de achtergrond van verschrikkingen. Een oorlogsverhaal, met liederen die een onderstroom aan gevoelens verklanken.

De moeder van Helma Erkelens staat helemaal rechts op de foto. Foto: particuliere collectie

et verhaal wordt verteld en gezongen door Helma Erkelens, Rop Haverkort (arrangementen, piano, accordeon) en Cees Dekker (altviool). Het werd oorspronkelijk geproduceerd voor het Marne Vrede Festival in Warfhuizen.

DOOR DE OGEN VAN MIJN MOEDER

Het verhaal gaat over de moeder van Helma Erkelens: ,,In 1940 was mijn moeder 5 jaar. Mijn moeder is niet Joods, ze komt uit een gewoon gezin, haar ouders zaten niet in het verzet, haar huis is niet gebombardeerd, ze heeft niet echt honger gehad en toch heeft ze veel meegemaakt.” ,,Een paar jaar geleden werd duidelijk wat de impact was van de bezettingstijd op haar generatie. Veel groter dan men altijd dacht. De onuitgesproken bezorgdheid en angst van volwassenen vormde deze kleuters tot ‘de stille generatie’. Niet opvallen was het devies. En: Duitsers zijn de vijand. Mijn ouders kochten nooit een Duitse auto; we gingen nooit naar Duitsland op vakantie.”

Door de ogen van mijn moeder is te beluisteren tijdens het Marne Vrede Festival, dat plaatsvindt van 27 tot en met 29 augustus 2021. Dit festival, dat geheel door vrijwilligers georganiseerd wordt, vindt plaats op locaties in en rond het dorp Warfhuizen.

De auditieve beleving is te beluisteren op Spotify

Foto: Shutterstock

‘De stille generatie’

WIE NIET WEG IS, IS GEZIEN Museum Nienoord, Borg en Nationaal Rijtuigenmuseum in Leek ontwikkelde twee tentoonstellingen in het kader van 75 jaar Vrijheid in Groningen. Jan Strating oud-student van professor Backer, ving samen met zijn vrouw de studenten op in de borg. Het echtpaar (rechts op de foto) hield een dagboek bij met een aantal bijzondere foto’s, te zien in Museum Nienoord. Foto: particuliere collectie

Zeven verhalen over moed, verraad en het dagelijks leven prijken op de oude kuilsilo bij de CazemierBoerderij in Tolbert. De bijzondere verhalen over de oorlogsgeschiedenis van Tolbert, zijn door kunstenaar Anneke Ekhart uit Tolbert in een vloeiende verhaallijn verbeeld in een meterslange schildering.

Met een smartphone leidt historica Kirsten Bos uit Tolbert, een van de samenstellers van de expositie, kinderen rond op de zolder van borg Nienoord. Foto: DvhN | Bron: Koos Bijlsma

Katrijn Huizinga, koerierster voor het verzet. Mét haar echte fiets! Foto: Tjerk Bekius

Tegelijkertijd is in de borgkamer de tentoonstelling Je zal er maar voor komen te staan… te zien. Centraal staat het verzet na de April-meistaking in 1943 die een prominente rol speelde in het Westerkwartier. Het ontketende een golf van geweld die vlak voor de bevrijding tot dramatische hoogte kwam. Maar ook het verhaal van studenten en evacués in de borg Nienoord is interessant. In de zomers van 1941 en ‘42 was de leegstaande borg voor studenten van de Je zal er maar voor Rijksuniversiteit Groningen een veilige haven. komen te staan…

is gezien

De tentoonstellingen zijn te zien tot en met september 2021. Meer informatie is te vinden op www.museumnienoord.nl.

GEMEENTE WESTERKWARTIER & HOGELAND Kunstenaar Anneke Ekhart aan het werk. Foto: Tjerk Bekius

VRIJHEID VERSTOPT IN BETON

n de nok van borg Nienoord is Wie niet weg is, is gezien ingericht, een project voor (school) kinderen en jongeren waarin vijf kinderen uit het Westerkwartier vertellen hoe hun leven helemaal veranderde tijdens de oorlogsjaren. De joodse zusjes Selma en Hertha Denneboom, Kees Kleiker, Alie Zijp en Folkert Donkerbroek moesten moeilijke keuzes maken, werden buitengesloten en maakten heftige dingen mee. Scholieren kunnen met de eigen telefoon naar de verhalen luisteren, spullen uit die tijd bekijken en ontdekken in welke Wie niet weg is, situatie hun leeftijdsgenoten van toen terechtkwamen.

e schildering toont levensgrote taferelen van onder meer het Duitse afweergeschut dat in de meidagen van 1940 in Tolbert stond en van Limburgse evacuées die aan het eind van de oorlog onderdak vonden bij gezinnen in Tolbert.

Fiets Een bijzonder verhaal is dat van de Tolberter Katrijn Huizinga, koerierster voor het verzet. Zij overleefde de concentratiekampen om uiteindelijk weer terug te keren naar Tolbert. Haar fiets waarop ze bonkaarten en persoonsbewijzen rondbracht, is in het kunstwerk geïntegreerd. Binnenin de silo is er ook van alles te doen. Er hangen informatiepanelen die digitaal uitleg geven over de schildering en in kleine kastjes zijn opdrachten voor basisschoolleerlingen verstopt. Met dit project wil initiatiefnemer Stichting CazemierBoerderij het verhaal van Tolbert in oorlogstijd op een moderne manier aan jongeren vertellen. Meer informatie: www.cazemierboerderij.nl.

FAKKELPATROON

Theatergroep De Schildgroep uit Overschild nam in het kader van 75 Jaar Vrijheid, de voorstelling INUNDATIE in vernieuwde vorm in reprise. De Schildgroep speelt het verhaal van de razzia in Overschild tijdens de onderwaterzetting tussen Delfzijl en Harkstede in het laatste oorlogsjaar.

Henk Kalk van SAM vertelt de leerlingen het verhaal van de schuilkelder. Bron: www.menterwolde.info

SCHUILKELDER MUNTENDAM Onder een bouwmaterialenhandel aan de Nieuweweg in Muntendam gaat een stuk oorlogsgeschiedenis schuil. Letterlijk, want ondergronds is een schuilkelder bewaard gebleven.

et Joodse echtpaar Eckstein uit Tripscompagnie overleefde hier de oorlog. Ze kregen onderdak van de familie Kroeze, die daarnaast nog een groot aantal andere onderduikers in huis nam. Hun verzetswerk leverde de familie Kroeze na de oorlog verschillende onderscheidingen op.

Virtual reality 55 Vmbo-leerlingen van het Rutger Koplandcollege uit Siddeburen gingen op onderzoek uit en maakten in opdracht van Stichting Archief Muntendam (SAM) en Biblionet Groningen een virtual reality filmpje over en voor de schuilkelder. ,,Het is benauwend, je krijgt hier weinig lucht.

FAKKELPATROON

Bizar dat mensen hier zo lang gewoond hebben”, zegt een van de leerlingen. De film is een uitkomst voor SAM. De schuilkelder is in principe voor iedereen toegankelijk, maar mensen die om diverse redenen niet in de kelder kunnen of durven afdalen, kunnen nu, met een speciale bril op, virtueel rondkijken in de kelder. De film is ook te bekijken in het E-lab van de bibliotheek in Hoogezand.

Zwart wittekening van meester Veltman uit Ten Post. Komt uit Inundatie 1944-45 in woord en beeld/Beeldbank Groningen. Eigendom collectie: Waterschap Noorderzijlvest.

De voorstelling zou in 2020 te zien zijn op verschillende locaties in en nabij het toenmalige inundatiegebied, maar is vanwege corona uitgesteld naar september 2021. Meer informatie: www.de-schildgroep1.webnode.nl

Scene uit de voorstelling INUNDATIE. Foto De Schildgroep Overschild 49

De pas heringerichte schuilkelder van Muntendam. Foto: SAM

GEMEENTE MIDDEN-GRONINGEN & VEENDAM JAN SALWA, BEVRIJDER VAN VEENDAM De mini-documentaire Jan Salwa, bevrijder van Veendam is een ode aan de Poolse bevrijders, die pas heel laat erkenning kregen voor hun rol in de bevrijding van Europa. De documentaire is gemaakt door het Filmcollectief Groningen in opdracht van De Verhalen van Groningen.

n de hoofdrol ritmeester Jan Salwa (1912-1999). Hij weet op 13 april 1945 Veendam en Wildervank met zijn zestien tanks zonder slag of stoot te veroveren. De Polen maakten als stoottroopers de weg vrij voor de Canadezen, die in hun kielzog opereerden.

Foto: Shutterstock

Ereburger

De auditieve beleving is te beluisteren op Spotify

De tragiek van de Poolse bevrijders is dat ze na de overgave van Duitsland niet terug konden keren naar hun vaderland. Ze werden beschouwd als verraders en het communistische Polen weigert de strijders terug te laten keren. Enkele Polen blijven in Nederland waar ze trouwen en een nieuw leven opbouwen. Jan Salwa emigreert naar Australië. In 1970 is hij even terug in Veendam, waar een plein en een straat naar hem worden vernoemd. In 1985 wordt hij ereburger van Veendam.

Poolse tanks rijden op 14 april door de straten van Veendam, hier bij Veenlust. Foto: Collectie Veenkoloniaal Museum Veendam

De bevrijding van Veele wordt jaarlijks herdacht, vrijwel altijd in het bijzijn van Belgische (oud)- militairen. Bron: Corné Sparidaens

FAKKELPATROON

FAKKELPATROON ODE AAN DE BELGISCHE BEVRIJDERS VAN VEELE

Niet veel mensen weten dat ook Belgische militairen een rol hebben gespeeld bij de bevrijding van het oosten van Groningen. Veele werd op 12 en 13 april 1945 bevrijd door het Belgische SAS Regiment. Daarbij gingen zestien boerderijen in vlammen op en sneuvelden een meisje en drie Belgische parachutisten. Onder hen was Philippe Rolin, naar wie de brug in Veele is vernoemd.

e bevrijding schiep een hechte band tussen Veele en het SAS Regiment. De Belgen zijn trouwe bezoekers aan de jaarlijkse herdenkingen in Veele. Het aantal veteranen nam in de loop der jaren af, maar in hun plaats kwamen jongere Belgische militairen. Zo sterk is ook hun band met Veele.

Brief van aalmoezenier In 2020 gooide corona roet in het eten en werd deze van een aalmoezenier een rol spelen. Hij liet per brief aan de bijzondere traditie doorbroken. Het plan is om in september nabestaanden van de drie omgekomen Belgische strijders 2021 de grote herdenking van 75 jaar Vrijheid ‘in te halen’. weten hoe de mannen omkwamen. NOORT APLEKK N ORT AF De Nederlandse consul in België en Belgische consul in nekerts,nfroeovrteaspsotel h nav nedleebroovO A P L E K edrevele ni eitpo ‘ gam eJ . K A gnaa ed trotsid‚ e nerëerc F nav neka seisrev e d tioon s teh tem Nederland zijn hierbij uitgenodigd. ud wu mk tkreweb neled ed kiurbeg( tiu tioon ein flez koo kjilru iurbeg nak eJ .)tceff utan nepp ez k Maar liefst 150 Belgische paracommando’s reizen af naar .)en’eyolprigtlu’smei‘vt‘enhatem taelirnenveo(endgeisjetDadngnaelerbranaamv t,enhetsoirkgorev fonankeleejgreaiapms v staalp ni( sraap I fo pohsotohP n O .)pohsotohP i nekkalv Veele en zullen de ceremonie en alles er omheen volledig edneppa tceffe ’thgil drah ‘ lrevo ed nedrow o Z uitvoeren. Daarbij zal ook een onlangs opgedoken brief

GEMEENTE WESTERWOLDE & OLDAMBT

KUNSTPROJECT FAMILIE ADER

Trouwfoto van Bastiaan Jan Ader en Johanna Ader-Appels, Amsterdam 25 september 1935. Foto: particuliere collectie

Vertrekpunt voor dit project is het bijzondere verhaal van verzetsheld Bastiaan Jan Ader en zijn vrouw Johanna Ader-Appels. ‘Domie’ Bastiaan Jan Ader ontpopte zich in Nieuw Beerta tot één van de grootste Groninger verzetshelden. Hij redde zeker 300 Joden uit handen van de nazi’s.

amen met zo’n 200 andere verzetsmensen wilde hij zelfs kamp Westerbork bevrijden. Hij werd verraden en op 20 november 1944 en op 34-jarige leeftijd bij Veenendaal gefusilleerd. Johanna zette het kerkelijk opbouwwerk van haar man voort en realiseerde tussen 1948 en 1950 de pastorie met leerkamer in Drieborg. De Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) is eigenaar van dit bijzondere complex en wil de herinnering aan het bevlogen, opofferingsgezind en wereldwijd gerespecteerd predikantenechtpaar levend houden.

Vijf Oldambster jongeren In het kader van 75 jaar Vrijheid in Groningen zocht Stichting Bevrijdingsfestival Oldambt contact met de SOGK voor het realiseren van een tentoonstelling van schilderijen gemaakt door vijf Oldambster jongeren, onder leiding van kunstenaar Stefan de Keijser uit Oude Schans. Bastiaan en Johanna Ader bij vertrek van Bastiaans fietstocht naar Jeruzalem; Lochem, 8 juni 1936. Fotograaf onbekend, particuliere collectie.

Van tevoren verdiepten de jongeren zich in het verhaal van de familie Ader, onder andere door het beluisteren van de auditieve beleving die speciaal voor dit project werd gemaakt door het Filmcollectief Groningen en ingesproken werd door Erik Ader, zoon van het echtpaar. SOGK onderzoekt de mogelijkheden om in de leerkamer van de pastorie in Drieborg het verhaal van de familie Ader op een permanentere manier voor het voetlicht te brengen. Dit project geeft daar een mooie aanzet toe.

De auditieve beleving is te beluisteren op Spotify Foto: Shutterstock

Eén van de brugbanieren, geschilderd door de leerlingen. Foto: Alpha Media Lab.

BRUGBANIEREN PEKELA Ook op de Pekela’s drukte de oorlog een zwaar stempel: bombardementen, tientallen Pekelder Joodse families weggevoerd en vermoord en honderden Pekelder mannen tewerkgesteld in Duitse oorlogsfabrieken. De bevrijders van de Pekela’s waren de Polen en de Belgen.

Anneke Duit, Lilian Zielstra, Nienke Segers en Andrée van den Berg beschilderden de leerlingen zesendertig kleurige banieren waarmee achttien bruggen zijn aangekleed. Lilian Zielstra, Groninger dichter met Pekelder roots, schreef speciaal voor dit project een gedicht, dat in acht zinnen verspreid over acht bruggen te lezen is. Deelnemende Pekelder scholen zijn St. Willibrordusschool, Theo Thijssen en Dollard College. De banieren zullen ook ingezet worden bij toekomstige herdenkingen en vieringen.

n de nacht van 13 op 14 april 1945 kleurt de hemel rood van de artilleriebeschietingen. Het Pekelder verzet bood de bevrijders hulp bij de aanleg van noodbruggen om over het Pekelder Diep te komen nadat verschillende bruggen zijn opgeblazen.

Zesendertig kleurige banieren Deze verhalen zijn verwerkt in een kunstproject met scholieren, geïnitieerd door het Oranje Bevrijdings Comité Pekela (OBCP). Onder leiding van de lokale kunstenaars

De eerste zin van het gedicht dat over acht bruggen is verspreid. Foto: Alpha Media Lab

GEMEENTE PEKELA & STADSKANAAL STADSKANAALSTER ACHTERHUIS Het Stadskanaalster Achterhuis vertelt het aangrijpende verhaal van Willem en Hindertje Drenth die tijdens de Tweede Wereldoorlog onderdak boden aan dertien Joodse onderduikers, twee gevluchte dwangarbeiders en een gedeserteerde soldaat in hun boerderijtje aan de Kromme Wijk in Stadskanaal.

A Trouwfoto van Bennie Kosses en Lammie Drenth 8 mei 1945. Om hen heen de onderduikers die de oorlog goeddeels doorbrachten in het huis op de achtergrond: het boerderijtje van de familie Drenth. Op de foto ook hun dochter Hennie, geboren op 10 december 1944. Foto: P. Huizinga, collectie L. Kosses-Drenth / Groninger Archieven (2437_2618)

ls dekmantel nam dochter Lammie een baantje bij het plaatselijke NSB-kantoor. Lammie werd ‘moffenmeid’ genoemd en verloor haar vrienden. Ze werd verliefd op de Joodse onderduiker Bennie Kosses en beviel van zijn baby. Kwade tongen spraken van ‘een moffenkind’, omdat men dacht dat de vader een NSB’er of Duitser was. Alle onderduikers overleefden de oorlog.

stalen platen die symbool staan voor alle 21 mensen die op het moment van de bevrijding in het kleine huis leefden. Daarnaast ontwikkelde de stichting met hulp van De verhalen van Groningen lesmateriaal, kreeg hun website een upgrade om het verhaal beter toegankelijk te maken voor jongeren en kwam er een auditieve beleving over het verhaal, verteld door Lammie Drenth en gemaakt door het Filmcollectief Groningen. Speciaal voor de onthulling van het monument schreef singersongwriter Jan Henk de Groot een Gronings-talig lied voor de lokale folkmuziekgroep Fath. Vanwege corona is de officiële onthulling uitgesteld naar 25 oktober 2021. Monument 21, gerealiseerd in 2019/2020 aan de Kromme Wijk, waar vroeger het huis van de familie Drenth stond. Het kunstwerk is ontworpen door kunstenaarskollektief WinKal: Bernard Winkel en Leo Kaldenbach. Foto: Stichting Drenth Monument

Foto: Shutterstock

21 gebogen stalen platen

De auditieve beleving is te beluisteren op Spotify

Stichting Drenth Monument spant zich op verschillende manieren in om de herinnering aan deze onbaatzuchtige familie levend te houden. In het kader van 75 jaar Vrijheid realiseerden ze Monument 21, een kunstwerk bestaande uit 21 gebogen

FAKKELPATROON

FAKKELPATROON FAKKELPATROON

FAKKELPATROON

Je kan gebruikmaken van de aangeleverde voorbeelden van het patroon, maar je kan natuurlijk ook zelf nieuwe versies creëren. Je mag losse verfstreken spiegelen of vergroten, maar rek ze nooit uit (gebruik dus nooit de ‚distort‘ optie in Photoshop). Ook is het van belang dat je de overlappende delen bewerkt met het ‘hard light’ effect in Photoshop of InDesign (en niet met het ‘multiply’ effect). Zo worden de overlappende vlakken paars (in plaats van ‘vies’ groen).

75 JAAR VERENIGDE NATIES EN WEDEROPBOUW IN GRONINGEN Vertrekpunt voor dit project is de oprichting van de Verenigde Naties (VN) geweest, het slotstuk in de landelijke viering van 75 jaar Vrijheid in 2020.

Duitse vrouwen laten hun paspoort zien bij de grensovergang bij Nieuweschans in 1958. Foto: Fotobedrijf Piet Boonstra, Groninger Archieven

PROVINCIE GRONINGEN

p 24 oktober 1945 werd de VN opgericht. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog werden de banden met de oosterburen met moeite hersteld. In het Gronings-Duitse grensgebied had dit proces een extra lading, want Groningen is een echt grensland.

De Verhalen van Groningen ontwikkelde dit project in samenwerking met Groninger Archieven. Het project behelst drie verschillende deelprojecten: • het schrijven van het iconische verhaal over Winschoten, in 1974 de eerste VN-stad ter wereld • de fietsroute Groningen, Grensland; een 55 kilometer lange fietsroute langs verrassende locaties in het grensgebied met bijbehorende verhalen, ingestuurd door inwoners • de digitale expositie De Gronings-Duitse grens in beeld, 1930-1967 die tot en met 5 mei 2021 langs verschillende bibliotheken in de provincie reist

Foto: Shutterstock

De auditieve beleving is te beluisteren op Spotify

Door corona liep het allemaal anders. Op 12 december 2020 vonden er twee

anvankelijk wilde het Indisch Herinneringscentrum op 75 fysieke plekken in Nederland een breed publiek kennis laten maken met de persoonlijke verhalen van oud-bewoners over hun verblijf in de huizen, pensions en woonoorden waarin zij destijds zijn opgevangen. Ook in Groningen, waar voornamelijk Indische repatrianten en Molukkers arriveerden. De Verhalen van Groningen zou een deel van de programmering op vijf Groninger locaties verzorgen.

HUIZEN VAN AANKOMST

Huizen van Aankomst is een programma van het Indisch Herinneringscentrum, dat geheel in het teken stond van de 350.000 personen die de voormalige kolonie Nederlands-Indië tussen 1945-1968 verlieten en naar Nederland kwamen. Het project was onderdeel van de herdenking en viering van het officiële einde van WOII op 15 augustus 2020.

Speciaal voor het Thuis in Groningen-programma op Noorderzon bundelden de Rapmedians (Glen Williams en Ronald IJpma) en De Molukse kant (Jeffrey en Marcella Pattiwael) de krachten om een persoonlijk, Moluks verhaal uit Groningen te vertellen door zowel te zingen als te vertellen. Foto: Mariska de Groot

livestreams plaats van speciale programma’s rond Huizen van Aankomst in Beeld en Geluid Den Haag en Forum Groningen. Deze zijn terug te vinden via de link https://huizenvanaankomst.nl/programma-12-december/ livestreams/.

genoten van spoken word en poëzie, eten in de tuin, theater, muziek en dans. Een cultureel feest waarin Groningers met Molukse-, Indische-, Antilliaanse-, Surinaamse- en Syrische roots zich bogen over de betekenis van het woord ‘thuis’.

Verhalen van Groningen

Daarnaast is het fietsrouteboekje Oost/West, van (voormalig) Nederlands-Indië naar Groningen ontwikkeld en is de auditieve beleving Huizen van Aankomst – Carel Coenraad polder gemaakt, een bijzondere plek die dit verleden zichtbaar maakt.

De Verhalen van Groningen bracht tijdens een aangepast Noorderzon 2020 een driedaags programma op locatie met publiek onder de titel Thuis in Groningen. Bezoekers

FAKKELPATROON 49

FAKKELPATROON

De zevenjarige Betsy Wieringa (1938-1994) uit Appingedam, gewond, zittend op een kist op de Rode Kruispost in de openbare lagere school van Ten Boer, april 1945. Foto: Willem van de Poll, collectie nationaal Archief/Anefo

DE TWEEDE WERELDOORLOG IN GRONINGEN IN 50 FOTO’S De Verhalen van Groningen presenteert tot en met eind 2021, in samenwerking met Biblionet Groningen en Groninger Archieven, de pop-up tentoonstelling De Tweede Wereldoorlog in Groningen in 50 foto’s. Groningers hebben gestemd op een groot aantal foto’s, de afbeeldingen waarop het meest gestemd maken nu deel uit van de selectie.

e tentoonstelling reist langs verschillende bibliotheken in de provincie. De fotoselectie maakt deel uit van het project De Tweede Wereldoorlog in 100 foto’s van het Instituut voor Oorlogs,Holocaust- en Genocidestudie (NIOD).

Betsy Wieringa uit Appingedam In januari 2020 gaven Groningers massaal gehoor aan de oproep van De Verhalen van Groningen om te stemmen op foto’s van de Tweede Wereldoorlog in Groningen. Opvallend is dat het publiek vooral koos voor vrij harde of schrijnende foto’s: van Duits machtsvertoon, een dode Duitse soldaat op straat, maar ook foto’s met kinderen, zoals de foto van de ondervoede baby Henkie.

Bibliotheekmedewerkers Yorick van den Bos en Harma de Roo inspecteren met Alie Noorlag (midden) de ‘oorlogspanelen’. Tentoonstelling in bibliotheek Stadskanaal Foto: Huisman Media

Ook koos het publiek voor de foto van het kleine meisje dat gewond aan hand en voet verdwaasd voor zich uit zit te kijken op een verbandpost in Ten Boer. Haar naam was niet bekend, totdat De Verhalen van Groningen een oproep deed. Het bleek Betsy Wieringa uit Appingedam te zijn. Haar woonplaats lag middenin de vuurlinie toen de Canadezen in de tweede helft van april 1945 oprukten naar het noordoosten, nadat Groningen was bevrijd.

50 Groninger foto’s De tentoonstelling De Tweede Wereldoorlog in honderd foto’s, met daarin ook een aantal Groninger foto’s, was in 2020 te bezichtigen in het gebouw van de Tweede Kamer en in het Verzetsmuseum Amsterdam. De 50 Groninger foto’s zijn ook te zien op www.groningen4045.nl. 49

FAKKELPATROON

PROVINCIE GRONINGEN

Eén van de foto’s met de meeste stemmen. Een gesneuvelde Duitser voor de Herebrug 14 of 15 april 1945. Foto: Noord-Nederlands Persfotobureau Folkers, collectie Groninger Archieven.

R I A N O

ODE AAN DE VRIJHEID

NOORDPOOL ORKEST TINO MARTIN DAVINA MICHELLE TIKTOK TAMMO THE VICES • BLANKS GOLDKIMONO • LAURA JANSEN ORANGE SKYLINE

CYNN • JONNA FRASER • BAB AD-DAAR VANDESTRAAT • THEM DIRTY DIMES MYRON HAMMING • PROJECT 75 + 1 INGE VAN CALKAR • WADAAP • JONATHAN RHODES BERT HADDERS • SWINDER • IZALINE & ED DJ ULST • DJ IRIE • DE BLENDERS & EN NOG HEUL VEUL MEER...

LUISTER & KIJK OP 5 MEI BEVRIJDINGSFESTIVALS.NL