Meer gezonde jaren magazine by Mediahuis Noord

meer gezonde jaren

patrick nahafahik herstelt van corona

EEN MAGAZINE OVER ACTIVE & HEALTHY AGEING | OKTOBER 2020 Een commerciĂŤle uitgave van NDC mediagroep in opdracht van HANNN

magazine

pandemie als prikkel voor de e-bike

nieuw in de zorg: leefstijl als medicijn

2 | meer gezonde jaren magazine | oktober 2020

studenten noorderpoort brengen gezonde keuzes in de praktijk

CHANAN DRENT

,,Gezonde keuzes maken begint bij jezelf, maar samen bereik je meer’’, zegt Chanan Drent, docent pedagogisch werk op de afdeling Gezondheidszorg & Welzijn van Noorderpoort. Ze laat haar studenten het belang van samenwerking ervaren door ze te koppelen aan projecten op het gebied van healthy ageing. ,,Als school die studenten opleidt in de gezondheids- en welzijnssector vinden we het van belang dat we een rolmodel zijn ten aanzien van gezond leven. We vergroten hun kans op meer gezonde jaren door gezondheidseducatie te bieden met onder meer lifestyle-checks. Er is ook aandacht voor hun psychosociaal welbevinden en we sporten gevarieerd. Een student die lekker in zijn of haar vel zit, is bovendien succesvoller tijdens de studie en later in het werk als verpleegkundige, pedagogisch medewerker, doktersassistente of in de ouderen- of gehandicaptenzorg. Daarnaast zijn studenten zelf ook een rolmodel in hun eigen toekomstige beroep.’’

IETS DOEN

Chanan Drent deelt haar enthousiasme voor het onderwerp graag met haar studenten, maar laat ze nog liever iets doen. ,,Dan ervaren ze wat ze in hun werk voor mensen kunnen betekenen. Daarom zoeken we doorlopend de verbinding met mooie projecten die met healthy ageing te maken

hebben of we bedenken ze zelf. Inmiddels hebben onze studenten aan zoveel projecten bijgedragen en steeds vind ik het mooi om te zien hoe het onderwerp voor ze gaat leven als ze daadwerkelijk aan de slag gaan. Wandelen met ouderen bijvoorbeeld of gezonde lunches maken voor kinderen.’’ De jongeren moeten best wel eens gemotiveerd worden om naast hun schoolwerk actief te zijn in de praktijk, maar Chanan brengt daarvoor haar eigen enthousiasme mee en vertelt ze uitgebreid over het belang van verschillende projecten en hun toekomstige beroepen. ,,Uiteindelijk hebben ze plezier in de samenwerking. Onze studenten zijn over het algemeen ook doeners, het past bij ze om op deze manier te leren.’’

PROJECTEN

Het aantal projecten waaraan studenten van Noorderpoort een bijdrage hebben geleverd is aanzienlijk, maar Chanan vindt dat sommige projecten een extra vermelding verdienen. Zo zijn de studenten betrokken bij tentoonstelling Klein Venijn, dat bezoekers onder andere informeert over bacteriën en virussen. ,,Onze studenten spelen daarin een actieve rol, onder meer door het gesprek met bezoekers aan te gaan. Ook mooi is het project De Gezonde Huiskamer, waarvoor studenten leefstijl-checks hebben uitgevoerd, en het project Samenwonen Jong & Oud, waarvoor ze de belangstelling hebben onderzocht.’’

samenwonen jong & oud Het HANNN-project Samenwonen Jong & Oud verbindt studenten en ouderen. Het idee is dat de oudere een kamer over heeft en de jongere hier kan wonen. De oudere kan hulp gebruiken bij kleine huishoudelijke taken en staat open voor gezelschap en de jongere kan op een rustige, betaalbare en betekenisvolle manier wonen tijdens diens studieperiode. Lieke ’t Hart, coördinator communicatie en PR van HANNN: ,,De studenten van Noorderpoort hebben zowel ouderen als jongeren vragen gesteld om hun belangstelling te peilen. De vragenlijst hebben ze zelf opgesteld. Het was tijdrovend werk, maar leverde mooie gesprekken op en geeft ons met name inzicht in de beweegredenen van ouderen, die meer bezwaren zien dan jongeren. Studenten melden zich regelmatig aan, maar het kost vaak wat moeite om een oudere te vinden die zijn of haar huis wil delen. Er zijn wel enthousiaste ouderen, maar in het onderzoek gaven sommigen aan dat ze het lastig vinden om de ruimte in huis te delen en om te gaan met privacy.” ,,Voor de studenten van Noorderpoort was het een mooie kans om anders naar maatschappelijke vraagstukken te kijken. Ze hebben kennisgemaakt met het werk van HANNN en gezien dat ze ook iets kunnen betekenen zonder bij iemand aan het bed te hoeven staan.”

oktober 2020 | meer gezonde jaren magazine | 3

DAAN BULTJE

wat er ook gebeurt, altijd blijven spelen Ik ben dol op het spel. Zo speel ik computerspelletjes om te ontspannen, kijk ik met genoegen naar vele vormen van topsport, en speel ik zelf met veel plezier in een tweede klasse volleybalteam. Het spel is ook nuttig. En niet alleen omdat het je fit houdt.

fotoserie Bramen of besjes plukken in het park. Een kopje koffiedrinken in de herfstzon. Op je buik door de modder glijden. We bewegen dagelijks. Tegelijk is het goed om daar eens bij stil te staan. Door middel van de fotoserie in dit Meer Gezonde Jaren Magazine vertellen we het verhaal van vier noorderlingen. Ze praten over plekjes, ideeën en dingen die hen bewegen. Kees van de Veen bracht alle kanjers in beeld. Op de cover Gosse Wiltenburg. Fotografie: Kees van de Veen Tekst: Lieke ‘t Hart

meergezondejaren.nl

orig jaar zijn we met het gezin verhuisd van de stad Groningen naar het Friese plaatsje Oosterzee. Daar bleek lidmaatschap van de lokale sportverenigingen een goede manier om te integreren. Mijn dochters gingen op voetbal, mijn vrouw zat binnen de kortste keren in de jeugdcommissie en is begonnen aan een ongetwijfeld glansrijke carrière als grensrechter. Ikzelf kwam erachter dat de sporthal op steenworp afstand van ons huis, de thuishaven is van volleybalvereniging De Tsjûkemarders. Ik besloot me aan te melden, ook al had ik sinds mijn studententijd niet meer gespeeld. En dat brengt me bij een ander aspect van het spel: het is confronterend. Want tjongejongejonge, wat ben ik oud geworden. Sowieso is topsport er heel goed in om je erop te wijzen dat je (te) oud bent. Als 25-jarige is het toch even slikken wanneer het besef komt dat als

je nu niet middenin je topsport-carrière zit, het er definitief niet van zal komen. En als dertiger moet je aanhoren hoe voetbalanalisten spreken over ‘oude spelers’ die een jaar jonger zijn dan jijzelf. En nu ben ik dus zelf zo’n huisvader van 39 waar ik vroeger als jonge speler tegenover stond. Zo’n man die altijd tegen me stond te ouwehoeren om me uit de wedstrijd te praten omdat hij zelf fysiek wat tekortkwam. Nou heb ik de mazzel dat ik 2 meter 4 ben, redelijk op gewicht en nog een aardig balletje kan slaan. Daardoor kwam ik erachter dat sommige zaken niet veranderen in de loop der jaren: van spelletjes word ik bloedfanatiek. Mensen die me kennen van mijn werk en vinden dat ik rust uitstraal, hebben me waarschijnlijk nog nooit op een volleybalveld gezien. Het is niet zo dat ik tegenstanders te lijf ga en scheidsrechters van hun stoel trek. Maar ik ben wel vrij vocaal wanneer eenvoudige ballen uit gaan of in het net terecht komen. Gelukkig heb ik een ploeg om me heen die me daar smakelijk om uitlacht. Want ook al is het de belangrijkste bijzaak van de wereld, uiteindelijk is het maar een spelletje.

DAAN BULTJE | DIRECTEUR HANNN DAAN.BULTJE@HANNN.EU

colofon Het Meer Gezonde Jaren Magazine is een commerciële uitgave van NDC mediagroep in opdracht van Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN) Samenstelling: Lieke ‘t Hart (HANNN) Coördinatie: Martin Messing Productie: NDC Productiehuis Vormgeving: Judith Vegter Eindredactie: Marike van der Molen Foto’s: o.a. Kees van de Veen, Annika Hoogeveen, Niels Westra en Pepijn van den Broeke. Foto’s Yoga en Gezonde Huiskamer zijn van Nienke Maat. Illustraties: Marleen van den End

4 | meer gezonde jaren magazine | oktober 2020

Hoe zorg je dat mensen hun leefstijl verbeteren en meer gaan bewegen? Over dit vraagstuk bestaat inmiddels een schat aan wetenschappelijke kennis. Toch blijkt het bijzonder moeilijk om deze kennis in de praktijk te brengen. Hoe dat wel lukt? Door de mensen om wie het gaat nauwer bij onderzoek te betrekken.

‘we praten niet óver inwoners, maar mét ze’ Dr. Johan de Jong, lector Healthy Lifestyle, Sports and Physical Activity bij de Hanzehogeschool, is er heilig van overtuigd. Alleen wanneer je de eindgebruiker of doelgroep in je onderzoek betrekt, kun je er in de praktijk iets mee veranderen. ,,We praten niet óver burgers, maar mét ze. Hoe denken zij er zelf over, ervaren zij het zelf überhaupt als probleem? Je kunt iemands gedrag niet veranderen door simpelweg iets op te dringen”, aldus De Jong. Deze onderzoeksmethode wordt citizen science of burgerwetenschap genoemd. Burgers voeren een deel van het onderzoek uit. Niet alleen een goede manier om ze erbij te betrekken en te ontdekken waar hun behoeftes liggen, ook levert het een schat aan data op die de onderzoeker nooit alleen had kunnen verzamelen.

VINKHUIZEN IN BEWEGING

Neem bijvoorbeeld het Diamantpark in Vinkhuizen. Dat ging een aantal jaar geleden op de schop. De verouderde ijzeren skatebaan eruit, nieuwe sporttoestellen en meer groen erin. Vanachter het bureau waaraan het werd bedacht, is het een ideaal plan om bewoners meer in beweging te krijgen. In de praktijk valt dit echter tegen. Minder mensen dan gehoopt maken gebruik van het vernieuwde Diamantpark. De Hanzehogeschool pakt het in Vinkhuizen nu anders aan. Zij vragen aan de inwoners zelf op welke plekken in

Vinkhuizen ze het liefst komen. De Jong: ,,Met behulp van een app, die oorspronkelijk is ontwikkeld door de Amerikaanse universiteit Stanford, verzamelen we gegevens. Tijdens een wandeling door de wijk kunnen bewoners mooie en minder mooie beweegplekken op de foto zetten via de app. En deze plek vervolgens beoordelen.” Dankzij de app heeft het onderzoeksteam een plattegrond van Vinkhuizen met allemaal groene en rode smileys, inclusief toelichtingen. De groene smileys staan bij plekken waar bewoners graag komen, de rode bij die ze liever vermijden. Het geeft meer inzicht in de inrichting en beweegvriendelijkheid van Vinkhuizen. Hoe aantrekkelijk, veilig en groen is de wijk? Hoe vriendelijk is het voor fietsers, wandelaars en kinderen?

CREATIEF DOOR CORONA

Even dreigde corona roet in het eten te gooien, maar dankzij een aantal creatieve aanpassingen kreeg het onderzoek in Vinkhuizen een nieuwe wending. Het oorspronkelijke idee was namelijk om bewoners in groepen van twintig man met de app erop uit te sturen. Niet erg corona-proof, wanneer iedereen wordt geacht zoveel mogelijk binnen te blijven. Docent-onderzoeker Berry van Holland wandelt daarom zelf, sinds het weer verantwoord is, met een of twee bewoners tegelijkertijd door de wijk. Daardoor weet hij toch de data te verzamelen. Het is dan wel wat arbeidsintensiever, maar het levert anderzijds veel op. Van Holland: ,,Hierdoor kan ik tijdens het wandelen allerlei dingen

JOHAN DE JONG EN BERRY VAN HOLLAND (BOVENOP HET KLIMREK) BIJ HET WILLEM ALEXANDER SPORTCOMPLEX, HANZEHOGESCHOOL GRONINGEN. FOTO: ANNIKA HOOGEVEEN

vragen, over de wijk en het Diamantpark. Dat levert veel meer informatie op dan wanneer we alleen met de app werken. Door deze aanpak bereiken we bovendien mensen die minder mondig en minder digitaal vaardig zijn en zich voor een groepswandeling of enquête waarschijnlijk niet hadden aangemeld. Oftewel: meer diversiteit, wat de resultaten betrouwbaarder maakt.”

MAATSCHAPPELIJKE IMPACT BEREIKEN

Niet alleen vanachter een bureau, maar met de voeten in de klei. Dat deze manier van onderzoek doen toekomst heeft, mag duidelijk zijn. Onderzoek moet steeds meer een maatschappelijke relevantie en impact hebben. De Jong: ,,We merken dit ook aan de eisen die subsidieverstrekkers stellen, zowel op nationaal als Europees niveau. Samen met de burger aan de slag gaan is voor hen een voorwaarde. Niet het makkelijkst, wel het meest effectief.” Meer weten over citizen science? Volg op 8 oktober 2020 het online congres Creating Active Communities van de Hanzehogeschool Groningen en de Gemeente Groningen. Kijk op www.aanmelder.nl/cop4hl Of meld je aan voor onze gratis publiekslezing ‘Met inwoners onderzoeken hoe gezonder te leven’ van Johan de Jong en Nikki Jepkema op maandag 5 oktober van 16.30 - 18.00 uur. Kijk op www.meergezondejaren.nl!

oktober 2020 | meer gezonde jaren magazine | 5

yo! ga je mee?

We zitten vaak en te veel. Vooral nu, met de noodzaak van het thuiswerken bewegen we weinig, omdat we aan huis gekluisterd zijn. Dit heeft grote directe- en indirecte gevolgen voor onze gezondheid. Dat moet anders.

LIEKE VAN DEN KROMMENACKER JAN KUIPER

YVONNE DE HOOP

'het gaat niet om dat ene uurtje per week stretchen op de mat'

oldoende beweging verhoogt je weerstand, productiviteit en creativiteit, vermindert stress en zorgt voor een betere stemming. Daarnaast stimuleert het de aanmaak van nieuwe hersencellen. Je conditie verbetert en je humeur knapt er van op. Zwemmen, fietsen, wandelen of (moes)tuinieren, alles is mogelijk. Maar yoga, telt dat als beweging?

ZWEVERIG

Yoga wordt gezien als lichte inspanning. Van oudsher is yoga een voorbereiding op meditatie, in de meeste lessen wordt daar ook ruimte voor gemaakt. Voor meditatie heb je een soepel en lening lijf nodig, anders is het moeilijk om uren zonder steun rechtop te zitten. En? Is dat nu zweverig? Dat valt reuze mee. Eigenlijk is yoga juist heel aards. ,,Yoga houdt mij met beide benen op de grond”, zegt yogadocent Jan Kuiper. Hij organiseert samen met zijn vrouw Yvonne twee openbare yogasessies tijdens de Week voor Meer Gezonde Jaren. Jan: ,,Als er íets is wat je met beide benen op de grond zet, dan is het yoga. De grote yoga leermeesters zijn de meest realistische mensen die ik ken. Je lichaam is geluk. Als je goed voor je lichaam zorgt, ben je gelukkig. Het kan je helpen gezond oud te worden. Onze weg is yoga en muziek. Misschien is het voor iemand anders wandelen, kokkerellen of piano spelen.” ,,Je lichaam bevindt zich altijd in het nu en

alles in deze wereld heeft invloed op je”, vervolgt hij. ,,In yoga leer je je hart en hoofd te verbinden, en tegelijkertijd je gedachtestroom tot rust brengen. Wat bijzonder is, is dat je er niet bij praat. Het ‘ik’ of ‘ego’ woont in je woorden. Je ziel zit in de stilte, praten komt van het ego.”

'yoga biedt een unieke combinatie van beweging en mindfulness' Hij vertelt dat hij vaak een vraag stelt aan de deelnemers van zijn workshops: ,,Wat dacht je twee dagen geleden om deze tijd? Waar zijn die gedachten gebleven?” Conclusie: gedachten komen en gaan, ze zijn niet blijvend. In yoga word je uitgenodigd op zoek te gaan naar datgene in jezelf wat blijvend is. Alles wat je op je mat leert en beoefend, neem je mee in het dagelijks leven. Daar gaat het uiteindelijk om, niet dat ene uurtje per week stretchen op de mat.

ONDERZOEK

Aan de Rijksuniversiteit Groningen is onderzoek gedaan naar yoga bij depressie. Aan de bestaande behandeling voor een depressie werd een op yoga-gebaseerde training toegevoegd. Waarom werd yoga toegevoegd? En niet bijvoorbeeld wandelen, of hardlopen? Nina Vollbehr, projectcoördinator en promovendus bij Centrum Integrale Psychiatrie

licht het toe. ,,In yoga zitten twee werkzame bestanddelen: de eerste is beweging, de tweede is een mindfulness element, waarbij je je aandacht traint in het hier en nu. Zo biedt yoga een unieke combinatie van beweging en mindfulness.” De training is zo toegankelijk mogelijk gemaakt, de benamingen van de houdingen in het Sanskriet zijn er bijvoorbeeld uit gehaald. ,,Yoga kan helpen bij een sombere stemming of zelfs bij depressie, maar de resultaten uit het wetenschappelijk onderzoek zijn niet eenduidig. Theoretisch gezien zou yoga ervoor kunnen zorgen, dat deelnemers minder piekeren, vriendelijker zijn voor zichzelf en er afname is van zelfkritiek. Dit moet nog beter onderzocht worden”, aldus Nina. Hoofdonderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen Brian Ostafin voegt toe: ,,Ik heb het gevoel dat yoga veelbelovend is en verder moet worden bestudeerd. En bij voorkeur met methoden die sterk genoeg zijn om een redelijk vertrouwen in de resultaten te geven. Dit is een enigszins onbevredigende conclusie, aangezien mensen graag zwart-wit antwoorden hebben, maar de wetenschap toont aan dat de wereld zich hoogstwaarschijnlijk in grijstinten laat zien.“

Zin om zelf op onderzoek uit te gaan? Doe tijdens de Week voor Meer Gezonde Jaren een (gratis) yogales!

Tijdens de Week voor Meer Gezonde Jaren vinden diverse gratis yoga activiteiten plaats, toegankelijk voor alle niveaus. Voor sommige lessen moet je je aanmelden. VRIJDAG 2 OKTOBER 11.00 UUR > Hatha yoga in de Dinkelpark door Hanneke Jasper ZONDAG 4 OKTOBER 11.00 UUR > Hatha Yoga in het Stadspark door Yvonne de Hoop en Jan Kuiper MAANDAG 5 OKTOBER OM 17.30 UUR > Uit je werk hatha yoga door Hilke Meerman van Yoga050 DONDERDAG 8 OKTOBER 17.30 UUR > Uit je werk aerial yoga door Hilke Meerman van Yoga050 ZONDAG 11 OKTOBER 11.00 UUR > Yoga in concert in het Noorderplantsoen door Yvonne de Hoop en Jan Kuiper

Kijk voor actuele informatie en aanmelden op www.meergezondejaren.nl

6 | meer gezonde Jjaren magazine | oktober 2020

Groningse basisscholen in de ban van HiBike:

'ik heb mijn ouders gemotiveerd vaker de fiets te pakken'

JURRE

de provincie groningen zet fietsen op 1 Fietsen is gezond, veiliger en beter voor het klimaat. Om dit op een uitdagende manier over te brengen op kinderen, organiseren provincie Groningen en Huis voor de Sport het nieuwe project ‘HiBike’. Sportcoach Arno Slim begeleidt de kinderen hierbij: ,,Het verbaasde me hoe bewust kinderen al zijn van de voordelen van fietsen.’’

et interactieve spel HiBike wordt nu nog getest op een aantal basisscholen in Groningen. Als het een succes blijkt te zijn, hopen ze dat heel provincie Groningen het zal spelen. Arno is een van de begeleiders bij het spel. Arno: ,,Het spel bestaat uit een digitale versie of een fysieke versie, waar scholen uit kunnen kiezen. Voor de fysieke versie kom ik ook elke week langs om leuke challenges te doen met de kinderen, zoals een fietsparcours of een lesje banden plakken. Daarnaast moeten ze zelf zoveel mogelijk op de fiets stappen.’’

GEHEIME PRIJS

Het spel is opgedeeld in drie levels, waarbij stickers te verdienen zijn. Hoe hoger het level, hoe meer van de kinderen verwacht wordt. ,,Bij elk level komen nieuwe regels, waarbij ze bijvoorbeeld niet alleen naar school, maar ook naar voetbal en muziekles de fiets moeten pakken. Als ze een level hebben uitgespeeld, krijgen ze leuke bandjes om te laten zien hoe ver ze zijn. Na ongeveer zes weken is het spel afgelopen en wint de klas met de meeste stickers een geheime prijs.’’

UITDAGENDE CHALLENGES

Jurre zit in groep 8 van OBS De Hasselbraam in Leek en is al druk bezig met het binnenhalen van stickers. Jurre: ,,Ik vind het niet zo moeilijk om nu vaker te fietsen, want ik fietste al graag. Fietsen vind ik heel leuk, zeker samen met mijn zusje. Door dit spel heb ik mijn ouders gemotiveerd om ook vaker te fietsen, want dat wilden ze zelf ook. Ik zit nu in level 2 en onze klas staat op de eerste plek! Ik vind het heel leuk om het spel te spelen en ik vind het ook goed dat iedereen daardoor meer met de fiets gaat.’’

,,Het leukste tot nu toe vond ik het levend ganzenbord’’, vertelt Jurre enthousiast. ,,De winnaar van dat spel mocht met groene graffiti het HiBike logo spuiten. Van de 60 plaatsen op het ganzenbord stonden wij op plaats 59, dus we hebben net niet gewonnen. Ik vind de spellen en challenges erg leuk en uitdagend en ik hoop dat we er nog veel meer mogen doen.’’

HEERSENDE COMPETITIE

Arno merkt veel positieve reacties bij de kinderen. ,,Ik hoor vaak dat kinderen hun leraren vragen wanneer ik weer langs kom om meer spellen met ze te spelen. Het is leuk voor de kinderen om samen als klas naar een gezamenlijk doel te streven, namelijk de klassenprijs. Daarnaast is het spel ook voor hun ouders bedoeld. Als de ouders mee doen, verdienen de kinderen extra punten. In level 3 is er zelfs een speciale HiBike route voor kinderen en hun ouders. Zo moeten de kinderen hun ouders motiveren om ook vaker de fiets te pakken. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat ze na die zes weken weer dagelijks de auto pakken.’’ ,,Ik vind het erg goed dat de leerlingen hiermee het belang van fietsen leren’’, gaat Arno verder. ,,Ik heb gemerkt dat een aantal leerlingen al heel bewust zijn over de voordelen van fietsen. Het zorgt voor een leuke sfeer in de klas en een extra beleving voor de kinderen. De competitie heerst echt tussen klassen onderling en ze vragen mij elke keer weer op welke plek ze nu staan. Daardoor is dit spel nóg uitdagender dan andere projecten.’’

Fietsen zet je in beweging, maakt je hoofd leeg en brengt geen schade toe aan onze leefomgeving. Door in te zetten op fietsen, draagt de provincie bij aan meer vitale en gezonde inwoners. Dat doen we door samen te werken, zoals bij het project HiBike. Daarbij bundelen Routebureau Groningen, Huis voor de Sport Groningen en Verkeerswijzer Groningen hun krachten om fietsen leuker te maken voor basisschoolkinderen en hun ouders. Samen zorgen we ervoor dat Groningen een fietsvriendelijke provincie is en blijft. We maken het zo aantrekkelijk mogelijk om de fiets te pakken. Daarom verbeteren we de verkeersveiligheid en leggen we nieuwe fietsroutes aan, zoals de Doorfietsroutes van en naar Groningen. Dat zijn brede en comfortabele fietspaden, met weinig of geen verkeerslichten. Op kruispunten hebben fietsers zoveel mogelijk voorrang. Doorfietsroutes worden goed onderhouden. In de winter zijn ze bijvoorbeeld als eerste sneeuw- en ijsvrij. Wil je via deze comfortabele fietspaden nog makkelijker en gezonder van huis naar werk komen? Probeer dan eens een week gratis een e-bike via Groningen Bereikbaar. Ervaar zelf hoe het is om altijd wind mee te hebben, maak onderweg je hoofd leeg en geniet van ons mooie Groninger land.

oktober 2020 | meer gezonde jaren magazine | 7

meer gezonde jaren: wat doet de provincie? Wat is gezondheid eigenlijk? En betekent gezondheid voor iedereen hetzelfde? Verschillende dingen hebben invloed op iemands gezondheid: genoeg bewegen, gezond eten, toegang tot zorg en sociale contacten kunnen bepalen of iemand zich gezond voelt of niet. Provincie Groningen kijkt in haar Programma Leefbaarheid daarom met een brede blik naar gezondheid. Gedeputeerde Tjeerd van Dekken beantwoordt vier vragen over het hoe en waarom.

WAAROM VINDT DE PROVINCIE ZORG EN GEZONDHEID ZO BELANGRIJK?

We willen dat Groningers mooi en prettig kunnen wonen, werken en leven in onze provincie. De gezondheid van inwoners is daarbij belangrijk. Aan de ene kant gaat het erom dat inwoners overal in de provincie goede en bereikbare zorg kunnen krijgen. Aan de andere kant gaat het erom, dat zij zich goed voelen en gezond zijn, zodat ze overal aan mee kunnen doen. Dat ze lekker in hun vel zitten en dat ze gelukkig zijn.

WAT IS DE ROL VAN DE PROVINCIE HIERIN?

Als provincie bekijken we gezondheid heel breed. Hoe gezond je bent, of hoe gezond je je voelt, hangt ook af van of je de zorg of gezonde voeding kunt betalen. Kun je meedoen in de maatschappij en heb je mensen om je heen die je steunen? We proberen al die onderwerpen in samenhang aan te pakken. Zo willen we gezondheidsproblemen voorkomen, in plaats van deze achteraf te genezen. Uiteindelijk is het voor een groot deel aan mensen zelf, maar we geven graag een

steuntje in de rug om inwoners te helpen hun kansen op een gezond leven en gezond ouder worden te vergroten. Verder zien we dat de zorg verandert, onder andere doordat de bevolking steeds ouder wordt, en jongeren wegtrekken. We zetten ons daarom ook in om de zorg goed en bereikbaar te houden voor iedereen in de provincie.

WAT DOET DE PROVINCIE DAN IN DE PRAKTIJK?

Er zijn veel partijen in onze provincie die zich bezighouden met zorg en gezondheid; van het UMCG tot aan de huisarts in een dorp. We brengen partijen met elkaar in contact en proberen de samenwerking te vergroten. Ook helpen we gemeenten bij hun gezondheidsbeleid, als ze daar behoefte aan hebben. Daarnaast stimuleren we een gezonde levensstijl door met veel partijen gezondheidsdoelen af te spreken en hier samen naar toe te werken. Ook heeft gezonde voeding onze aandacht; bijvoorbeeld via het project ‘Samen koken in Westerkwartier’. (Zie kader)

TJEERD VAN DEKKEN

vier vragen aan gedeputeerde tjeerd van dekken

samen koken in westerkwartier In opdracht van de provincie Groningen, heeft Desirée van der Wijk zich samen met de gemeente Westerkwartier beziggehouden met de thema’s gezondheid en preventie. Daarbij lag de nadruk op gezonde voeding. Zo is bijvoorbeeld de Facebookpagina ‘Samen koken in Westerkwartier’ opgezet. Op deze pagina kunnen inwoners vooral gezonde, lekkere en betaalbare recepten en tips vinden. De provincie geeft een vervolg aan dit project, door Desiree vanuit het Leefbaarheidsprogramma in dienst te nemen. Ben je benieuwd, kijk dan eens op Facebook/Samen koken in Westerkwartier.

Verder doen we onderzoek en werken we aan een Zorgkaart. Daarop komt te staan welke zorg precies waar zit, en welke ontwikkelingen we kunnen verwachten. Zo kunnen we inschatten of we ons beleid moeten aanpassen. Ook hebben we onze lijntjes met Den Haag en lobbyen we voor de Groningse belangen.

Tot slot geven we subsidie aan nieuwe, slimme ideeën in de zorg, waardoor meerdere voorzieningen kunnen worden samengevoegd in één gebouw. Dan komt bijvoorbeeld de huisarts of de fysiotherapeut in het wijkcentrum samen met de sportclub. Heb je zelf een goed idee, kijk dan even op de website van de provincie, onder ‘subsidies’.

WAT DOE JE ZELF AAN JE GEZONDHEID EN HEB JE NOG TIPS?

Een paar weken geleden heb ik de leefstijl-check gedaan in de Gezonde Huiskamer. Ik zag daar best tegenop, maar vond het uiteindelijk heel leuk. Zelf wandel ik al veel, maar door de check kwam ik erachter dat ik nog wel wat extra’s kon doen. Dus sinds kort ga ik naar de sportschool! Ik kan het iedereen aanraden om de leefstijl-check te doen of om mee te doen met de activiteiten, die deze week op het programma staan. Aan je gezondheid werken hoeft niet heel zwaar of moeilijk te zijn. Kleine stapjes kunnen ook veel gezondheidswinst opleveren en bovendien: het is gewoon leuk!

8 | meer gezonde jaren magazine | oktober 2020

Gosse Wiltenburg, 7 jaar

In het Westerkwartier ligt een bijzonder pad: ‘t Blôde Fuottenpaad, oftewel het Blotevoetenpad Opende. De naam zegt genoeg: schoenen en sokken uit, en lopen maar! Gosse (7) deed het gewoon. ,,Er zijn allemaal riviertjes en er leven diertjes, zoals kikkers. Je ziet ze niet maar hoort ze wel kwaken. Ik probeerde over modderpoeltjes te springen en soms deed ik een bommetje, het was heel koud. Ik durfde eigenlijk niet zo goed maar deed het toch.” Hij vindt op blote voeten lopen anders dan met schoenen aan. ,,Ik voel beter hoe koud het is als ik op een steen sta. Ik kijk meer naar de grond en naar de bomen om me heen. Ik zie blubber, steentjes en overal modder. Gelukkig kwam het niet in mijn mond. Ik vind het niet erg om vies te worden, je spoelt je toch weer af.” ,,In mijn sportschoenen zitten allemaal kleine gaatjes, daar krijg ik snel natte voeten in, eigenlijk kan je net zo goed op blote voeten lopen”, besluit hij. Zijn moeder kijkt de avonturier aan. ,,Wij mopperen altijd als hij met die schoenen door de plassen sjouwt”, zegt ze. ,,Misschien dat de blôde fuotten inderdaad de oplossing zijn.”

'ik durfde eigenlijk niet zo goed maar deed het toch'

oktober 2020 | meer gezonde jaren magazine | 9

de gezonde huiskamer on tour

VRIJDAG 2 OKTOBER > 10.00 – 18.00 uur Talmahuis, Rivierenbuurt, Groningen > 11.00 uur Hatha Yoga door Hanneke Jasper, Dinkelpark > 11.00 uur Damclinic MFC de Stroming, Rivierenbuurt ZATERDAG 3 OKTOBER

WAT IS DE GEZONDE HUISKAMER? In deze kleine vrachtwagen kun je terecht voor een (gratis) leefstijlcheck en je kunt er in gesprek over een (gezonde) levensstijl. Daarnaast is er veel inspiratie op te doen om met je gezondheid aan de slag te gaan en deze, in kleine stappen, te verbeteren.

WAT KUN JE DOEN IN DE GEZONDE HUISKAMER?

Je doet hier een gratis leefstijlcheck. Zo kom je erachter hoe fit je bent en op welke punten je misschien kunt verbeteren. Daarnaast kun je vragen stellen over zaken die met gezondheid te maken hebben. Je kunt ook langskomen om te vertellen wat jij goed vindt gaan in jouw wijk of woonplaats. Er hangt een kaart van de omgeving in de bus, zodat je duidelijk kunt maken wat jij mooie, belangrijke, gezonde of juist onveilige plekken in jouw buurt vindt.

HOE ZIET DE LEEFSTIJLCHECK ERUIT?

Bij binnenkomst word je ontvangen door een leefstijlcoach, die je gedurende de test begeleidt. Eerst word je lengte en gewicht bepaald, vervolgens word je BMI berekend en doe je een knijpkracht test. Sommige testen voer je vanwege corona zelf uit, natuurlijk begeleidt de leefstijlcoach je hierbij. Daarnaast krijg je een vragenlijst waarin onderwerpen als bewegen, voeding, slaap en sociale contacten aan de orde komen. Deze uitslagen worden in een rapport weergegeven en vergeleken met de gemiddelden voor jouw leeftijdsgroep. De leefstijlcoach licht de resultaten toe en als je vragen hebt, kun je deze stellen. De test duurt ongeveer 20 minuten. VOETNOOT: Uiteraard wordt de leefstijlcheck coronaproof afgenomen. We volgen hiervoor de richtlijnen van het RIVM. Dit slaagt alleen als iedereen goed oplet en zich aan de regels houdt.

MAANDAG 5 OKTOBER > 10.00 – 18.00 uur Middelstum: op de parkeerplaats van het Hippolytushoes DINSDAG 6 OKTOBER OCHTEND > 9.00 – 13.00uur Delfzijl: Parkhoeske/beweegtuin, Koningin Wilhelminapark DINSDAG 6 OKTOBER MIDDAG > 14.00 – 18.00uur Bierum: Sebastiaankerk, Kerkstraat 1 WOENSDAG 7 OKTOBER > 10.00 – 18.00 uur Wedde: Dorpshuis de Voortgang, Schoolstraat

Omdat voeding en beweging een belangrijke rol spelen in een gezonde leefstijl is er ook ruimte om zelf in beweging te komen. Mix je eigen smoothie op de blenderbike, volg gratis yogalessen,wandelingen of speel de tactische teamsport LaCrosse. Ook kun je dansen en stoepranden.Haal de herinnering van vroeger op en speel samen met je (klein-) kinderen. Voor opgave en het definitieve programma op jouw locatie, check www.meergezondejaren.nl

> 10.00 – 18.00 uur Kajuit 4, Lewenborg, Groningen. > Clinic La Crosse, sessie 1 om 13.00 uur, sessie 2 om 14.00 uur > Dansclinic 14.30 uur, plein voor het Dok, SuikerQuizz, 10.00 – 18.00 uur. Medewerkers hele dag aanwezig.

DONDERDAG 8 OKTOBER > 10.00 – 18.00 uur Opende: MFC de Veste, Verbindingsweg 7 VRIJDAG 9 OKTOBER

Geert (51 jaar): “Ik kwam erachter dat ik veel te weinig bewoog, alleen hou ik niet van sporten. Ik kreeg de tip te gaan wandelen. Dat doe ik nu elke dag, samen met mijn buurman. Ik vind het gezellig, voel me fitter en daarnaast ben ik 2 kilo afgevallen!”

> 10.00 – 18.00 uur Scheemda: Ommelander Ziekenhuis Groningen, Pastorieweg 1 ZATERDAG 10 OKTOBER > 10.00 – 18.00 uur Uithuizen: Sporthal de Mencke, Sportlaan

UIT JE WERK, HATHA YOGA MET HILKE MEERMAN

Na een dag hard werken neem je de tĳd om te onthaasten. Vind de balans tussen inspannen en ontspannen. Aanmelden via: info@yoga050.nl. 17.30 – 18.30 UUR

ALETTA’S KEUKEN: CORONA Afstand houden is verstandig als er een besmettelĳk virus rondwaart. Maar welk effect hebben besmettingsangst en fysieke afstand op ons geluk en mentale gezondheid? Aanmelden via: bit.ly/alettas_keuken. 20.00 – 22.00 UUR

Forum Groningen | Online

OPEN AIR YOGA

Yoga050, Damsterdiep, Groningen

MET JAN KUIPER & YVONNE DE HOOP

Een perfecte manier om je zondag fris en gezond in gang te zetten: een uur lang yoga beoefenen, in de open lucht. Iedereen welkom, aanmelden niet nodig. Deze activiteit vindt ook plaats op zondag 11 oktober (hetzelfde tĳdstip, locatie Noorderplantsoen). 11.00 – 12.00 UUR

Stadspark, Groningen

DE GEZONDE HUISKAMER Wil je weten hoe ﬁt je bent? Doe de gratis leefstĳlcheck. Er zĳn allerlei activiteiten in de buurt. DELFZĲL: 10.00 – 13.30 UUR BIERUM: 14.00 – 18.00 UUR

Wilhelminapark, Delfzĳl / Bierum

DE GEZONDE HUISKAMER Wil je weten hoe ﬁt je bent? Doe de gratis leefstĳlcheck. Er zĳn allerlei activiteiten in de buurt, zoals HathaYoga door Hanneke Jasper, een beweegclinic en dammen.

DE (KR)8 VAN GRONINGEN We ﬁetsen langs locaties die iets vertellen over markante Groningers, Stadjers die iets ‘in beweging’ hebben gezet. Aanmelden verplicht.

Talmahuis, Rivierenbuurt, Groningen

Forum, Nieuwe Markt 1, Groningen

10.00 – 18.00 UUR

START: 14.00 UUR

DE GEZONDE HUISKAMER Wil je weten hoe ﬁt je bent? Doe de gratis leefstĳlcheck. Er zĳn allerlei activiteiten in de buurt van de Gezonde Huiskamer. 10.00 – 18.00 UUR

Concordiaplein, Middelstum

DE GEZONDE HUISKAMER Wil je weten hoe ﬁt je bent? Doe de gratis leefstĳlcheck. Er zĳn allerlei activiteiten in de buurt, zoals yoga en een kennismakingsles van de tactische teamsport lacrosse.

PUBLIEKSLEZING: MET INWONERS ONDERZOEKEN HOE GEZONDER TE LEVEN Lezing door Johan de Jong, lector Healthy Lifestyle, Sports and Physical Activity en Nikki Jepkema, projectmedewerker Living Lab Beweegvriendelĳk Vinkhuizen, Hanzehogeschool Groningen. Aanmelden via: bit.ly/5_oktober.

Kajuit, Lewenborg, Groningen

Pathé Bioscoop Groningen

10.00 – 18.00 UUR

16.30 – 18.00 UUR

WILDPLUKWANDELING Zelf thee of salade plukken in het park? Tĳdens de wandeling gaan we op zoek naar eetbare wilde kruiden en planten. Aanmelden verplicht via: healthy.ageing@umcg.nl. € 2,50 14.30 – 16.00 UUR | AFSTAND: ± 3 KM

Startpunt: Parkeerplaats, Stadsparkpaviljoen/Ni Hao

BLENDERBIKE Mix je smoothie op de ‘blenderbike’ in de Gezonde Huiskamer! PUBLIEKSLEZING: THE END OF SITTING Lezing door Simone Caljouw, universitair docent Faculteit Medische Wetenschappen RUG/UMCG en Mark Mobach, lector Facility Management, leading lector van het Kenniscentrum NoorderRuimte en winnaar Deltapremie 2019 van de Hanzehogeschool. Aanmelden via: bit.ly/6_oktober. 16.30 – 18.00 UUR

Pathé Bioscoop Groningen

DE GEZONDE HUISKAMER Wil je weten hoe ﬁt je bent? Doe de gratis leefstĳlcheck. Er zĳn allerlei activiteiten in de buurt van de Gezonde Huiskamer. 10.00 – 18.00 UUR

MFC De Veste, Opende

CREATING ACTIVE COMMUNITIES ONLINE CONFERENCE

Het stimuleren van een actieve en gezonde levensstĳl is een grote uitdaging en tegelĳk een complexe opgave. Actuele ervaringen uit Nederland en andere Europese landen worden gepresenteerd. Aanmelden via: aanmelder.nl/cop4hl. 13.30 – 18.00 UUR | TAAL: ENGELS

Online

MINDWANDERING

MET BOSWACHTER MARIEKE DE BOER & YOGADOCENT KATINKA DE BRUIN

DE GEZONDE HUISKAMER Wil je weten hoe ﬁt je bent? Doe de gratis leefstĳlcheck. Er zĳn allerlei activiteiten in de buurt, zoals een lekkere wandeling. 10.00 – 18.00 UUR

Dorpsplein, Wedde

Laat je verrassen door de prachtige natuur van het Westerkwartier en laat je geest de vrĳe loop. Aanmelden verplicht via: healthy.ageing@umcg.nl. € 2,50 15.00 – 16.30 UUR

Startpunt: Peebos 1A, Opende

KĲKWANDELING

MET FOTOGRAAF MEĲCO VAN VELZEN

Een verkwikkende en interessante natuurwandeling. Meĳco vertelt over de bĳzondere natuur, cultuur en historie van Westerwolde. 13.30 – 15.30 UUR | AFSTAND: ± 7 KM

Startpunt: Dorpsplein Wedde

PUBLIEKSLEZING: WAT ONS (NIET) BEWEEGT Lezing door Nick Degens, lector usercentered design aan de Hanzehogeschool Groningen en Adrie Bouma, postdoconderzoeker Revalidatiegeneeskunde UMCG. Aanmelden via: bit.ly/7_oktober. 16.30 – 18.00 UUR

Pathé Bioscoop Groningen

DAMMEN VOOR WĲKBEWONERS Dammen stimuleert de geest én zorgt voor ontspanning. Het bordspel is eenvoudig te leren en zo weer op te pakken. Dus schuif aan! 15.00 – 18.00 UUR

Oosterparkwĳk: Martinizorg, Merelstraat 100, Groningen

MET DE 10.000 STAPPEN CHALLENGE

DE (KR)8 VAN GRONINGEN We ﬁetsen langs locaties die iets vertellen over markante Groningers, Stadjers die iets ‘in beweging’ hebben gezet. Aanmelden verplicht. START: 14.00 UUR

Forum, Nieuwe Markt 1, Groningen

UIT JE WERK, AERIAL YOGA MET HILKE MEERMAN

Na een dag hard werken neem je de tĳd om te onthaasten. Klim in het doek en vind de balans tussen inspanning en ontspanning. Geschikt voor alle niveaus. Aanmelden via: info@yoga050.nl. 17.30 – 18.30 UUR

Yoga050, Damsterdiep, Groningen

DE GEZONDE HUISKAMER Wil je weten hoe ﬁt je bent? Doe de gratis leefstĳlcheck. Er zĳn allerlei activiteiten in de buurt. 10.00 – 18.00 UUR

Zuidwolde

WILDPLUKWANDELING Zelf thee of salade plukken in het park? Tĳdens de wandeling gaan we op zoek naar eetbare wilde kruiden en planten. Aanmelden verplicht via: healthy.ageing@umcg.nl. € 2,50

Van donderdag 1 oktober t/m zondag 11 oktober lanceren ACLO Studentensport en HANNN de 10.000 stappen Challenge. Loop dagelĳks minimaal 10.000 stappen en maak kans op sportieve prĳzen van Decathlon en gratis beweeglessen! Via de WeFitter App (gratis te downloaden in de Play- en App store) houd je dagelĳks je stappen bĳ.

VIRTUELE 4 MĲL/4MĲL4YOU Start vanuit je eigen huis voor 6,4 km en ervaar sfeer van de Menzis 4 Mĳl van Groningen of de 4Mĳl4You met de MyTrace-belevingsapp. Schrĳf je gratis in via: 4mĳl.nl/virtuele-editie Online

“Het uiteindelĳke doel is om gedragsverandering te bewerkstelligen; een dagelĳks beweegmoment in je leven met of zonder app”, zegt Danielle Bekkering, programmamanager Gezonde Beweging bĳ Healthy Ageing Network Northern Netherlands. “Regelmatig bewegen houdt mensen gezond, het beschermt tegen achteruitgang en verkleint het risico op verschillende aandoeningen. We roepen mensen op actief te blĳven en met deze Challenge zet je de eerste stap”.

LAATSTE NIEUWS Voor het meest actuele programma ga je naar onze website. Daar vind je onder andere meer over de publiekslezingen en de nevenactiviteiten van de Gezonde Huiskamer. MELD JE AAN Voor sommige activiteiten moet je je aanmelden. Op onze website vind je alle informatie: met één klik ben je verzekerd van je plaats.

Download de app, speel mee en word de ﬁtste van jouw team!

CORONAPROOF Uiteraard hebben we bĳ het samenstellen van ons programma de richtlĳnen van de RIVM gevolgd. Al onze activiteiten zĳn coronaproof. Dat slaagt alleen als iedereen goed oplet en zich aan de regels houdt.

De Challenge is voor jong en oud, voor beginner en gevorderde ‘bewegers’. Het is voor iedereen die benieuwd is hoeveel je kunt bereiken door kleine stappen te zetten op weg naar een gezond(er) lichaam. Want echt, ook met kleine stappen kun je grote sprongen maken!

10.00 – 11.30 UUR | AFSTAND: ± 3 KM

Startpunt: Parkeerplaats, Stadsparkpaviljoen/Ni Hao

10.00 – 18.00 UUR

Sporthal De Mencke, Uithuizen

ONTWERP: MARLEEN VAN DEN END FOTOGRAFIE: NIENKE MAAT/KEES VAN DE VEEN

DE GEZONDE HUISKAMER Wil je weten hoe ﬁt je bent? Doe de gratis leefstĳlcheck. Er zĳn allerlei activiteiten in de buurt, zoals een beweegclinic in de buitenﬁtness.

Dankzĳ mĳn hond Elmo én WeFitter ga ik elke dag naar buiten De 51-jarige Henriët uit Garnwerd kan dit beamen. Ze is vorig jaar begonnen met de WeFitter jaarchallenge, samen met haar hond Elmo. Ze eindigde in de top drie na een jaar bewust bewegen. Inmiddels is het wandelen een onderdeel van haar dagelĳks leven geworden. Doe net als Henriët en beweeg jezelf!

12 | meer gezonde jaren magazine | oktober 2020

Rens de Ruiter, 96 jaar

'je scherpt je hersenen enorm door telkens wat nieuws te doen'

,,Ik ga vaak op zondag met een vriendin naar een restaurantje om koffie te drinken. Door Ouderenvervoer Haren, dat wordt gerund door vrijwilligers, kom ik nog overal. Volgende week ga ik naar de kapper en dan kan ik ook nog even naar de supermarkt. Twee vliegen in één klap. Prachtig, toch? Zo blijf ik in beweging.” ,,Ik beleef nog hartstikke veel, meer dan de meeste mensen van zestig. Dat komt omdat ik altijd een heel actief leven heb gehad”. Zo organiseerde Rens modeshows, schilderde ze graag en droeg ze gedichten voor. ,,Wat ik in het verleden heb gedaan zorgt ervoor dat ik me nu zo levendig voel en actief ben, daar ben ik van overtuigd. Je scherpt je hersenen enorm door telkens wat nieuws te doen. Je hoeft helemaal niet handig te zijn. Ga op cursus; etsen, macrameeën, boetseren of spreken in het openbaar. Gewoon, doen wat je leuk vindt! Ik ben 96 en leef nog graag. Ik moet alleen een beetje voorzichtig doen. Van de week ben ik gevallen. Toen ik de groencontainer vulde draaide ik me om en viel ik. Toen riep ik de buurvrouw en die kwam direct.”

oktober 2020 | meer gezonde jaren magazine | 13

spelen en lopen in de binnenstad: zo blijft groningen gezond

SCHAKEN IN DE PROEFTUIN OP DE GROTE MARKT. FOTO: PEPIJN VAN DEN BROEKE

Een Groninger binnenstad waar mensen graag verblijven. Daar werkt de Gemeente Groningen samen met de Hanzehogeschool aan. Waar je makkelijk een praatje met elkaar maakt, lekker in het zonnetje kunt zitten en waar je kinderen graag laat spelen. Zo blijft de stad namelijk gezond.

ls je recentelijk in de binnenstad bent geweest, dan zal het je niet ontgaan zijn dat er al wat aan het veranderen is. Er zijn allerlei alternatieve fietsroutes uitgeprobeerd en er wordt ruim baan gemaakt voor de voetgangers. Bovendien rijden bussen over anderhalf jaar niet meer over de Grote Markt. De gemeente zet in op meer ruimte om te lopen, spelen, zitten en elkaar te ontmoeten.

VOETGANGER IN HET GEDRANG

Deze veranderingen moeten de binnenstad van Groningen aantrekkelijker maken voor voetgangers, zo vertelt Jeroen Engels. Hij is werkzaam als Programmamanager Binnenstad bij de Gemeente Groningen. ,,Groningen groeit enorm, zowel in inwonersaantal als qua voorzieningen. Hierdoor wordt het steeds drukker in de binnenstad. De voetganger komt in het gedrang door bussen, geparkeerde fietsen en laad- en losverkeer, terwijl lopen de beste manier is om je in de binnenstad te verplaatsen.”

STAD GEZOND HOUDEN

Volgens Jeannette Nijkamp zijn deze veranderingen een voorwaarde om de stad

gezond te houden. Als lector Gezonde Stad bij de Hanzehogeschool doet zij onderzoek naar de relatie tussen de gebouwde omgeving en leefstijl en gezondheid, met als doel deze te verbeteren. ,,Veel mensen bewegen te weinig. Daarnaast is het risico op eenzaamheid in steden groot, omdat het anoniemer is. Een omgeving waar veel mensen op straat zijn en die prettig is voor iedereen, is een omgeving die stimuleert om naar buiten te gaan, te bewegen en met elkaar in contact te komen.” Dit draagt bovendien bij aan het verkleinen van gezondheidsverschillen, wat in Groningen hard nodig is. Nijkamp: ,,Net als in andere grote en middelgrote steden zijn hier grote gezondheidsverschillen, wat vooral te maken heeft met opleidingsniveau. Mensen met een lagere opleiding hebben vaak een ongezondere leefstijl en de ervaren gezondheid is slechter. Ze zijn vaker eenzaam, bewegen minder en hebben vaker chronische ziektes en overgewicht. Een omgeving die mensen verleidt tot gezond gedrag, kan een belangrijke rol spelen in het verbeteren van hun leefstijl. Hierin schieten individuele leefstijlinterventies vaak te kort.”

PRETTIG VOOR IEDEREEN

Door gebruikers van de binnenstad in allerlei fasen van het onderzoek actief te betrekken, moet het resultaat zo goed mogelijk aansluiten bij hun wensen. Van de mensen die er wonen, werken en studeren, tot degenen die er komen om te winkelen en recreëren. Spelen is daarbij een belangrijk aandachtspunt. Door meer speelaanleidingen te creëren, zoals stenen om overheen te springen of fonteinvloeren, gaan ook kinderen zich hopelijk meer thuis voelen in de binnenstad. Zo behoudt Groningen zijn veelzijdigheid en blijft het een levendige en aantrekkelijke stad. Deze zomer betrok de gemeente bezoekers van de binnenstad al bij een proef. Een weekend lang kon je op de Grote Markt met een groot schaakspel en in de zandbak spelen, hinkelen, een praatje met elkaar maken of even uitrusten op extra zitjes. Slechts een klein voorproefje van wat er allemaal nog gaat komen.

14 | meer gezonde jaren magazine | oktober 2020

corona: gouden kans voor e-bike

aul Plazier is transportgeograaf bij de Rijksuniversiteit Groningen. Uit onderzoek blijkt dat mensen meestal overstappen op een e-bike als hun leven grondig verandert. ,,Een verhuizing, de geboorte van een kind, een andere baan, een scheiding. Dergelijke life-events brengen vaak een korte periode met zich mee waarin alles op losse schroeven staat.”

Smeed het ijzer als het heet is. Dat geldt ook als je het gebruik van de elektrische fiets wilt bevorderen. Gewoontedieren – zoals de mens – zullen hun gedrag eerder veranderen als hun leven op de kop wordt gezet. De pandemie kan daarom een prima prikkel zijn om eindelijk eens over te stappen op die e-bike.

BREKEN MET GEWOONTES

Het zijn bij uitstek momenten om te breken met vaste gewoontes, patronen, vanzelfsprekendheden. ,,Een trigger kan ook zijn dat iemand al langere tijd ontevreden is over het reizen van huis naar werk. En de coronapandemie kan zo’n aanleiding zijn. Het leven van velen is immers radicaal veranderd: gewijzigde routines en ritmes, thuiswerken in plaats van op kantoor, andere vrijetijdsbesteding, nieuwe dagindeling.”

FIETSSNELWEGEN

Daarom adviseert Plazier werkgevers en overheidsinstanties om juist nu actie te ondernemen. ,,Subsidieer bijvoorbeeld de mogelijkheid voor medewerkers een e-bike een poosje uit te proberen. Of geef financiële voordelen bij de aanschaf. En vooral: investeer in doorfietspaden (fietssnelwegen), zodat gebruikers plezierig en comfortabel grote afstanden kunnen afleggen.” Ook belangrijk vindt hij het veiliger maken van fietspaden, zoals verbreding van de wegen en een prettige, rustige inrichting.

POSITIEVE EFFECTEN

Plazier ziet grote kansen voor het steeds populairder wordende vervoermiddel. ,,Wat de

buitenland is het zelfs zo dat mensen met een e-bike ook meer ritjes gaan maken op de gewone fiets.”

HELM

De opkomst van de e-bike is niet alleen een halleluja-verhaal. Het is drukker op de fietspaden en de verschillen in snelheid tussen verkeersdeelnemers zijn groter. Dat leidt tot onveilige situaties, soms met ernstige ongelukken. Dat erkent Plazier. ,,Er gaan stemmen op om een helm voor e-bikers verplicht te stellen, maar ik ben daar niet voor. Een van de grootste pluspunten van de elektrische fiets is nu juist de fietsbeleving, het gevoel in de buitenlucht te zijn en te bewegen ‘zonder gedoe’. Als je een helm moet dragen, schrikt dat sommige gebruikers af, ook omdat we in Nederland niet gewend zijn aan die dingen. Misschien moeten er aparte regels komen voor speciale groepen, zoals jongeren en senioren, maar ik geloof meer in aanbeveling dan in verplichting.”

MISTER E-BIKE

voordelen zijn, hangt natuurlijk af van waarvoor de e-bike een alternatief is. Als iemand de auto laat staan, zijn de winst voor het milieu, de vermindering van drukte op de weg en vergroting van de conditie meteen zichtbaar. En als iemand minder gebruik maakt van het OV, geldt ook dat het gezonder is en bovendien dat bussen en treinen minder vol zijn.”

,,Als de e-bike de gewone fiets gaat vervangen, vind ik dat zonde. De gewone fiets is uiteindelijk gezonder en duurzamer. Maar: de e-bike biedt wel voordelen. Het haalt mensen die met een gewone fiets nooit waren gaan fietsen over om dat wél te doen. Recente studies tonen aan dat in Nederland mensen met een e-bike langere ritten maken dan met de gewone fiets. In het

Vindt hij het erg als we hem ‘Mister e-bike’ noemen? Plazier moet lachen. ,,Nee hoor, zo word ik inderdaad wel eens genoemd. En ik moet eerlijk zeggen: zelf heb ik niet eens een elektrische fiets!” Plazier woont in Utrecht, en werkt deels bij de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de RUG en deels bij het internationale adviesbureau Sweco. ,,Mijn werkplek daar is in de Bilt, vlakbij het KNMI. Dat is vanaf mijn huis nog goed te doen op de gewone fiets. Als het meer was dan, zeg, 15 kilometer, dan zou ik wel meteen de aanschaf van een e-bike overwegen.”

oktober 2020 | meer gezonde jaren magazine | 15

Sanne Scheltena, 44 jaar

,,De wereld bestaat voor mij uit eetbare planten. Ik hou heel erg van eten en zie overal dingen hangen. Bramen, besjes of allerlei eetbare plantjes, bijvoorbeeld. Ik kijk altijd in de bosjes, ik ben nooit zo met mensen bezig.” Sanne Scheltena is een zogenoemde wildplukster en sinds vijf jaar deelt ze haar kennis van het eetbare plantenrijk door het geven van workshops en wandelingen. ,,Veel van deze kennis is niet meer paraat. Mensen zijn dankbaar en enthousiast als ze ontdekken dat er eetbare kruiden en planten in hun eigen tuin, park of zelfs op het balkon groeien. Het is belangrijk die vergeten kennis op te halen.” ,,Tegelijkertijd leer je over de seizoenen en weersomstandigheden. Dat je bijvoorbeeld bloemen plukt voordat het gaat regenen. Of dat je tijdens een droge zomerperiode de bramen goed in gaten houdt. Als ze al rijp zijn of verdroogd, dan ben je te laat. En echt, het gebeurt mij ook, dat heeft iedereen. Het ene seizoen heb je dit, het andere seizoen heb je dat. Ik wil dat mensen met nieuwe kennis naar huis gaan en op onderzoek gaan in hun eigen tuin of park.”

'ik kijk altijd in de bosjes, ik ben nooit zo met mensen bezig'

16 | meer gezonde jaren magazine | oktober 2020

'leefstijl primair inzetten is heel nieuw in de zorg'

ADRIE BOUMA

Wat houdt mensen tegen om te komen tot verandering als het gaat over leefstijl? Post-doc onderzoeker en bewegingswetenschapper Adrie Bouma is gespecialiseerd in gedragsveranderingen en promoveerde in 2018 op dit onderwerp. Zo kwam zij er onder meer achter dat het bij bijvoorbeeld afvallen of gaan bewegen, veel meer gaat over barrières dan over motivatie.

thuiswerken en een beetje fit blijven Als gevolg van de COVID-19 maatregelen is een leefstijlverandering ineens geen keuze, maar noodzakelijk. Adrie Bouma geeft een aantal handige tips om je leefstijl aan te passen aan de coronamaatregelen.

l vroeg in het onderzoek bleek dat bestaande methodes veelal gebaseerd zijn op het motiveren van mensen. Een fysiotherapeut krijgt iemand met gewrichtsklachten en overgewicht en pleit ervoor dat deze persoon meer gaat bewegen. Maar gebeurt dat vervolgens ook? Ja, het gebeurt dat mensen meer gaan bewegen, maar het volhouden is het probleem.

BARRIÈRES

MOTIVATIE

Een verandering van leefstijl gaat dus hoofdzakelijk over gedragsveranderingsstrategieën en die zet je in door te coachen op ervaren barrières. ,,Dat blijkt op de lange termijn effectiever”, zegt Adrie. ,,Proefpersonen bleven langer actief, hadden een significant hogere kwaliteit van leven. Ze leerden hun eigen barrières te herkennen en van de leefstijlcoach leerden ze hoe er mee om te gaan.”

,,Wij zijn vooral gaan kijken naar wat mensen tegenhoudt om dan ook daadwerkelijk in beweging te blijven”, vertelt Adrie. ,,Je krijgt in eerste instantie een motivatieboost, want je klachten nemen af en waarschijnlijk verlies je ook gewicht. Maar: interventies die zich alleen op het verhogen van motivatie richten, blijken op de lange termijn niet effectief. Na de boost moet je het zelf gaan doen en dan daalt al snel de motivatie; je loopt tegen dezelfde obstakels als voorheen aan.”

,,Om je leefstijl te veranderen moet je je ook richten op de barrières. Wat maakt het jou precies moeilijk om een andere leefstijl aan te nemen? Wat kost het jou om aan je doel te werken en wat levert het je op? Door de investeringen en uitkomstverwachtingen vooraf in beeld te brengen, samen met waar je toe in staat bent, creëer je de juiste intenties voor het nieuwe gedrag en is de kans van slagen veel groter.”

DOORVERWIJZEN NAAR LEEFSTIJLCOACH

,,Vervolgstap was, dat we wilden gaan bewerkstelligen dat artsen na een diagnose

niet alleen doorverwijzen naar een specialist, een operatie aanraden of medicatie voorschrijven, maar dat de leefstijlcoach in de zorg ook als standaard verwijsmogelijkheid wordt meegenomen. Leefstijl als medicijn inzetten is heel nieuw in de zorg.” Nu kijken Adrie en haar team naar de effecten van het inzetten van leefstijladvisering en doorverwijzing. Het UMCG heeft dit en andere leefstijlinitiatieven gebundeld. ,,Door samenwerking tussen regiopartijen, kennisinstellingen en onderwijs gaan we samen bouwen aan een sterkere regionale infrastructuur voor leefstijl.”

> Leer je behoefte herkennen. Waarvan > > > > >

Samen met Nick Degen, lector aan de Hanzehogeschool, geeft Adrie Bouma op woensdag 7 oktober de lezing ‘Wat ons (niet) beweegt: motivaties, barrières en technologie’. Hoe kunnen we technologie inzetten om mensen in beweging te krijgen? De lezing begint om 16.30 uur in Pathé Groningen.

krijg je nu te weinig? Beweging, gezonde voeding, sociale contacten, iets anders? Maak vervolgens een plannetje. Wat heb ik nodig om in die behoefte te gaan voorzien? Begin met duidelijke, concrete doelen. Als je de hele dag kinderen over de vloer hebt, kun je niet makkelijk uit huis gaan bijvoorbeeld. Dus stem je doelen af op jouw situatie. Onderschat niet wat sociale contacten voor je betekenen. Heb je behoefte aan contact met je collega’s, plan dat dan concreet in. Doe wat je voor corona deed en prettig vond, vind er alleen nu een andere manier voor. Iedere vrijdag lunchwandelen met collega’s wordt nu een blok lopen met de buurvrouw. Plannen. ‘Ik kijk wel of ik zin in heb’ betekent dat je steeds opnieuw een afweging maakt. Met het inplannen van vaste momenten is de afweging al eerder maken en dat helpt heel erg. Houd het bij kleine doelen en kleine veranderingen die je makkelijk kunt volhouden. En als je een doel haalt, ben je heel erg trots op jezelf!

oktober 2020 | meer gezonde jaren magazine | 17

de (kr)acht van groningen Een fietstocht door de stad Groningen, in de vorm van een 8. Met als rode draad Groningers van vroeger en nu, die iets in beweging hebben gezet. Door een stad die steeds verandert, maar altijd blijft boeien. Of zoals de Groninger dichter Jean Pierre Rawie het zegt in de eerste regel van zijn gedicht Kentering : De stoere stad waar ik al jaren woon weet mij nog ieder najaar te ontroeren He o fic ë e s a pun van de fie s och s he G on nge Fo um U e aa d s he moge ijk om op e k pun van de 8 e beg nnen op ede e dag van he aa n e k se zoen Daa gaan we

n de Week voo Mee Gezonde Ja en s e wee kee een fie s och onde bege e d ng van g ds Ma n A ho Op d nsdag 6 en donde dag 8 ok obe S a om 14 uu e nde om 17 uu max maa 11 dee neme s Voo mee n o ma e en opgave z e de webs e mee gezonde a en n

de compleet u tgeschreven f etsroute s te v nden op de webs te Meer gezonde jaren

Ma n A ho woon s nds 1977 n G on ngen s udee de e soc a e geog afie en we k bij de a de ng commun ca e van de Rijksun ve s e G on ngen Z.

EG EW G

D SE

PA MOOI-

EN ER

SW AD ST

EG SW

WEG

O R Z I J DE D

EG RW

AD RP

EE NM

LE GE EN L DA

L DA

L IN IN T

ER RT

LB LB E GE EN

E URO

PAW

B JE JE R

L IIN NT

EG W ND SU TE

IILL H

ÜN

JJKK

Roodehaan

W Waterhuizen CH OT ER WE G

WIN

TER

ER HU

IJK

IZ E

R-

ZE U IIZ

.E B

H ER

.E .H

VER-

KLA

N860

EG EG RW UIZ UI E T ER ER H

RW I

HU ER AT

AN A AN

NTE B RS V E EN RO

ZCE

W AT ER

HUI

ZER

.E .H.

FO E L I EWEG

E V IIE

H E ES T E R L

IZ IZ E

D OU

ZIE

PLN

S-

ER-

WEG

AU W

HOP-

PER

DER

I K-

SW.

0.75

0.5

A TI

R HO - KOOI-

ANJ

WEG

0.25

SPO

R DE

U DE

SIN

I S WEG

STE

ERI

M OEZ

LENS

RII D R

EL LH

RG EE R RE AD

EG W.

NED

K AR

LAA

WE G AAW

W I E REN

Burgemeester Boeremapark

Z ON

O BO B

ERF

WAR

MEL

R-

N LO

DIS

AAN

N IO IO

RWEG

. N T I R A VI K M P GE D TIJ

PAD

U IIZ ZE

RWE G

MU U

KER

LE M

W EG

JON

OMM

G-

RLA

LST

G I . BR O

JER

R-

RIJ

D RD ER

B OR

LAA

HTL T.

WE E U HAREN

WEG

RZAND

HAREN

KLA

IONS

RE TER

JAC

ERSWE

ORDE

G DE B R I N K W E

POO

WEEND

ËE IIË

OL EG

EL GE G

L AA

LMHO

DEHAANSTERWEG

ROO

O BO B

K-

V O S SEN

D E R KR

WE ER RT

BE EL

DD MI

H A

AAT S TR STR

N IN LE W

EG DW RA G

G EN ESS

O STER-

KLO

ENMM

D AAR W

OR BO UR

ER F ER

I N K-

TE TE GA A RD RA

AD ST

FZIJ

LOE

T R IJS

L WA

BOO

SK N DA

EG ENW

ERP

E SSE

OUDE

R ER E

E NN N ERW EG

O S LO-

G-

SBUR

EN FFLL

NDE STE

DIE

O U D E STA M

LK EE

AAN

NTI

TIL

MEN

TOR

AEM

G T

PE EP HE

PAD

KEN

G WE GAHE

EMIN

SOO

R. ST

W .L .L . H

M R. R. ST O F FFS

ISLAA

FELIX

AN AN

O N NEMAHEERD

RME IJU

A M K E M A H E E RD

ERD

AN LA

AT RA

RA ST

D PA

L-

R AA

GH LO

M ST

N VA

N - ST A DE ER

RUS CA MPERSIN G L E

PET

LAAN

AT RA ST

E LD TV

CR E R D EN- PAD

A SL

L A AN

FO T ES

BOUMA-

UT HO

AG RL

SIL

AT .

TR B AS

E-

RR KO

AT T

R AA ST

ES EB C EL

GSIN ST

EN TT KA

D. GE

S-

DIJKL A A

N LAA

SEDIJK

HO O R N

WEG

EG RW GE IN ON GR

GR O ZA NING DE E L P RWE AD G R

S OO

RU RK

LAM

R-

Z E EW

K-

AM KR

R IE

H IP

P LE

E-

R IN

T R AA

G ST AN

AR A. D EU

R. VAN

DU N ANTLAAN

PLEI

Engelbertplas

O RG

S PA

ID D E M A HE

E RD

EEW RDZ NOO

W OLD DIJ

E IND

GE IN ON GR

G E

L-

E M

UM IJ

S EM

AA KL

IBO T AA

S TR

A ST AJ AB

S EM

HO F

DDAVI ALA A N

STR AAT

ASIE INV

AA TL

. BON

U IS

EW ZE IP

R NGE

A-

AM PAR

O O

RAA

OST

AÇA

A-

N AI

CUR

R. T

TRA

NG OE

S TR

R AA

M ED

TIM

VI AS TA

L E IN

N-

ITO

LI -

E ND SO

RK AKE STR.

MARTIN

ME DU

T AA TR

STR

LAA

MAN

TIN COR

HER

EG RW ME DU

AT B E T RA NK

B ED

RODE K R UISLN.

RIE

AME

MAD

AAN

SPO

RTL

AN LAAN

ELA

ALM

.J. P

S.O

S.O. J. PAL ME

TR.

ERS

M.L

IEP E

NER

ZUN

OL SW ER T PA

I D AS

AA TR SS C AT T

ER UM

B I LL

LA A

ELT

R AA

RA ST

A RN

A . PA

VEN RHA

STE WE

KADE UIS SL

S TR

C HKO

L.M

NWE

VEE

CH-

E .G

L BA K

RAAT

GST

. KI N

VEE

.S . T .W

NOË

RAA

NWE

SHO MAN

R. V OSS T

LT-

TRA

B LEK E R

N AA

VE THO

P AS

PA TE RSW . V. NOP OLD PEN SEW STR EG G. S . TER RIN GAS TRA AT

N AA NL TE N SWI E

E-

SW H OLDS TER

PA EG

RAA

UTS

SST

LDSEW

HUI

PO T

EG EW

LL RA PA

AT RA

K RU I S S NOO ING E L RDE RBIN NE

AN N LAA

VE AA RH

BOE RTEU

EIN

TOL

W I TT

DE EL

ORANJESINGEL

N VA

MARNE-

HUNSINGO-

RING J

EK BE

J O HA

ES-

MO R EG

P RINS

IE VR DE

K. -

ESSE

ST R.

J. LU PAU

LAAN

LAAN LAAN

LAAN

UBBEGA-

R-

N AA SL ER

WEG

UD AD

N IEP ND

E-

W E DEN-

IZE

ERW ING

H IS

N LAA

LAA

SI VERBETERING

S T R.

ACHT

EDL LAN

STR

N EE ST

JAD

T STRAA

HELD

SCHORER-

DE HELD

ISRAËL DE

JOHAN VAN ZWEDENL AAN

STRAAT

CANAD

D GPA JAA

ST R

EIN

R. ST

EN HO

ERS

ZUID

DIJK

JAKOB

L AA

JACOB

T-

AT LS

ER-

LAA J.

NR O ZE

OUDE B A D-

DDIJ

ZAN

S TR

OEV

BOUMA-

WEG

FD-

HOO

SII N S

JUF

KERKSTRAAT

ROE

L IIN NT

MEE

O OT

STAT

LN.

OEV E R

IN IN S

L IA

RAAT

IFT

EDIJK

A-

OUDE

WE G

M EM

WEG

NST

IJ K

DE O LLD

R AR A

SLA

SE L A AN

FDW

HOO

XE EX TE

FD-

K E RKE

Grootspark

HOO

E LLTT

RAA

T KS R KS

WE EN

ORN

Meerstad MER

E R H A V E N W EG

1.25 Km m

Woldmeer

DUIN

P-

38 HAREN

W EG

NKO

RNS

BONT

AAT

HOR

RAADHUISPLEIN HENDRIK DE VRIESPLANTSOEN DE BRINKEN RI JK G S WE ER ME

KSW

HOO

RIJ

KOP

N RZA

A LA T LA

ROOD

D-

PEN U TE

O BRANDR WITRIK

LENWEG

A SLL S

AA K LLA VO

STR

AM HO

BLAAR

KEN

EVE

ERK

. SC

J.C

OO BO LEB E L LE

R PE

N LLN

AU S LLA

W A R M OLT

W ER

H IL IL D

KE R

. DR

A LA LA

P RRO

CU N IIC

S adsa ch ec n G on ngen d e ijn spo en hee nage a en Du de ijke voo keu n de ch ng van de Ams e damse schoo en he kub sme Een aan a van ijn on we pen ijn ve s e d me we ken van de G on ngse bee dhouwe W em Va k Ka ak e s eke schoo gebouwen S mon van Hasse schoo S ebe Jan Boumaschoo Vens e schoo S adspa k en he gebouw van de gemeen ewe ken aan he Gedemp e Zu de d ep

A LA LA

WE EG G

RAA

EG PO

T IE G IE

B RE RE M

KAM

EER

KLA

SW EN

G W EEG

N ST

JK BO

ZIJL

LAAN

E R Meerstad

EN E N

AAN

KER

RI HE

STEIN

Engelbert

Oosterweg US

HOL

UAA

O GR

Hortus Botanicus

S TE

E N HO TE G F HO ER

STE

U IS

ID U ID

BREME R HAV

H DE

EG W EG ER T ER

KLA

D OU

KER

RAA

ZUID

MILIEUBOULEVARD II

K MP

HTE

RSC

WOL

JK G

TW E

S EBE JAN BOUMA 1899 1959 OOSTERPARK

WEG

RI AA

NST

E LG O LG

39 WESTERBROEK

SIJ

AAN

K S

R ST

T AA AA

R TTR

W EG

IJZ

AVENWEG

RKE

EELL

EN L DI

R GE

WILHELMSH

WE G GT

T-

ARJEN ROBBEN

BO C H T

G KAMP

EUROPAWEG

Middelbert

RAA

ST JKS

D U IN

RW EER

OL G

AWT

A RA

OLG ER

WEG

E NW

RIJ

R STT SS

ST-

EUVELGUNNE

TE L O S I N GE S

ÖR

AN L A AN

JK RI

O KL

T-

N AN LAA

Esserberg

R-

EEMSPOORT

W ER S ER

E IM

AAN

EL S

EU V EL G

ERL

LAAN

ESS

EUV

OR BO MB

AAG

LLIN

I-

E LG O LG

Engelbert

STOKER EN BRANDER

KSU

ERH

SAA

BOR

SRUG

ESS

IJK

G WE

R LE E LE K IIE

N-

EDE

LAAN

RDD

B ORG

IWE

BRE

AAN

S-

H ND O ND

SMA

PER-

JNL OLI

KOO

NOO

BAKEN

A LM LM

ORG

IU S

R EME EM

MAB

G BO BOR

HOND

HELPER ESWE G

WEG

S-

CKE

Coendersborg

KOO

LAAN

EMA

LAA

ORG

ENLN

MAB

KUY

CKE

UIS-

RBE

LAAN

WENH

ND D. LI

LAA

NS OLE

LUD

CKE

THO

EU LA NI

HAN

BEU

BLO

N AAN

ENKM

LIJZIJ D E

VIER

ZIJDE

ANLA

GEUZ

TR A

EN L LLE H AAL

HM NIN LO

ANS

IEB

OV HO H

RO OU UA

NKE

L DE

DUI

N HOL M-

OUD E

Ä HÄ H

A L LLA

T OO

T HO SC G E

WIN

KE K E

L-N

GID

E L LE

S K A NAA

KIELER BO C

Winschoterdiep ER

Ruischerbrug

LD -

RW TE G G HO W E I N S C RWE W E OT WINSC H

INK

N ALAL NA

EUVELGUNNE

IRENE- S TRAAT

DORP S-

LIJ

B RIE

R-

AAT B OR

STR

KSW

EIE

LDW

VAN STARKENBORGHKANAAL GERR T KROL BRUG

N EEN

ARD

IN G

RIG

RIJ RIJ

W KS

WEG

EEM

E KSW

N-

WAA

IEB

RIJ

N360 WO

Eemskanaal

DAL

RAA

NST

UP SI

DUK R

IGE

G ER

G EEG

NW EEN EM EM

D EM

N AKE

ERRA

UNN

SCH

IE OE

RKE

ARD

WA RDS

L WA

DRIEBOND

EG EG

NKE

BOO

SLO

PLA

AAT

RUI

WEG

KDA

STE

BAK

WAL

TR ERS

P LOO

MEE R P AAL

RDS

REE

VAL

RIG

ISG

BO RA

BOO

SLO

ISG

Damsterdiep

S EEP S C H K O MB S

WEG

LOW

H UT

ROE

R-

ROE

ST U

U KAJ

ING

LO-

N SK

WIMP

DS-

LAG

LFS

E-

DUI

E NS

RA NW

KLU

ER ST AM A D DA D SP

TIN

- ST EO

EUL

BOL

RIJ

NER-

KLU

ARG

DELFZIJL

W IS

AT R AAA

ANT

DSW

SIN

N-

LGUN

HOLM

MLLM

STA

G-

DRIEBOND

BORN

I J KE

D EF

ANK

BAK

G SWE EG RIJK KSW

STA

NOORDDIJKERPLEIN

WAL

EUVELG

JD ZI

GET

NIN

WEG

LAN

H EL

T-P

IN W

ÖW

S TE

EUVE

MID

W GS

UR SB ER G ET WE

SIN

T-

HE POO

KLI

SIN

TTI

RBO

P RS

V HA EN L G U VE

STE

S TUU

ANG

AAT

STR

HE L

KSW

EG W EG

E HE H

PAR K

R PE

T -P

LAND

PAD

IJK

EIE

EG GW

G ID ID

LPER

LEP

AAT

OSLO

STR

Lewenborg

RIJ

WEG

SWA

ORD

RBO

P AD

DEN

STR

Vorenkamp

QUINTU

LAAN

BOE

S-

TIJM -

TRA

LEE

LM-

BOE

T ICH

NHO

S TR

LAA

N-

BOR

ILL

IDS

KRU

DIL

D IJ NP

KAM

EEN

AAT

I ER

Noorddijk

IJK

EEN

'S P

A LEM

W EG

O LM

R-

SI N

DIJ

Mee Meer

Scandinavisch Dorp

IN ON

SCH

LAA LE

IVE

E-

DRI

OOSTERHOGEBRUG

P-

LA LINCK

ELS

IJK

DIN

A RM

WINSCHOTERDIEP

DOME

HOLM

PAD

ILAN

LOO

ER OV

VERBOOM

K LUI

O R BO

SKAG

E NT

NKSE

NPA

A P. W

EILAN

W EG

S TR

UBBI

AND

AAT

STR

IDE

G RIJK

SWE

R IJK

TIM

Zweedse Haven

RSEWE

IDE

U RG

G EN

SEIL

HOFS

A CH T E R O M

MOLT

WEEM

K RU

OOSTE

E-

DSW

STA

SWE

JK R IIJ

LH BO

AAR

NIJ

WAR

AAT

G EG W NWE

UXERG

PKAM

KLU

STR

PSE

A-

E-

LAA

VER

ZIL

OKS T

Finse Haven

B I ESLO

AK E

STR

AAT

LSTR

ESP

HER

MAA

S TR

INLAA

TROE

GDE

PO AM LC ELL GE SIN

AAT

Oude Winschoterdiep

CHOP

PA D

LEN

PA D

HOO

R SB

- PE

GHE

VER

HIL

A28 JU

A K ELEIW

RIJK

E232

ROE

P EN

ER AA

E-

DSW

L AA

IJK

LAAN

EWE

LIS

ille -W rd

STD

L NE

C. V.

WOL

GEZELL

STEINLA A N

SWE

LAA

RINK HELPER B

SS-

STR

AT TRA

Deense Haven

Groenestein

HER

N JA ERSLK WO

ND EN NE EN E

GDE

JAN ME

ST RE

N MA

IAN

GROENE

LEN

A-

AAT

STR

GRO

VER

AM CA C

SIC

AA RA TR

M T IIM

E EV

EUROBORG

TR.

R AST

EMANTS-

N-

UG JO R

MARCELLUS LN.

L ER

ELT

GRONINGEN EUROPAPARK

N-

RK AA

TRAAT

STRAAT

SIN

SPIEGHELS

SEN-

LEI

VOR DE SA

NLL N

UTE VAN HO

PHUY

O HO H

EL G EL

CAM

T-

AN L AAA

R DE

RJO

Wijkpark

EL-

END

PAD

VEL

R AA

TRAAT

N S IIN

N YE YE

PAD

O-

DIN

KAR

A RM

LAV

T KA

EP D IIE

WEG

ON T IIO AS TE R B U W . DO R E Helperpark

A-

INA B O U D

NAEFFLN.

LAA

A AN

NE S

KER

S-

PER

ZARTS

INK

HEL

LA OO K LLO

NDERS

NG IIN

K D IJ

K DE F O

EUROPAPARK

LAAN

S ST

COE

T-

QUERIDOLAAN

R TE O TE

Linie

HEL P

- ÜB CK L

HAYDN

STRAAT

U HU

KENSB

US-

AT AA ST RA

VER VAN KETWICH

ENL

. ST STR

VAN

LI ND

AT DI EP

G HE

E ING

LEN

I NS

MP SE KA

LÜ

U M ER

ENGEL

E-

IDD E

BA LPER L

LIS

EEMSKANAAL

ER RA

A ZA

KEMP

ER ELP

VE ER

DUM

AAN

TE S TE

38 GRONINGENZUIDOOST

STR

HER

SING

G WE

BOS

TTRR

SINT

E CH

KAR ZON

Kardingerplas

Hunzehaven

N-

AAT

E22

EIN LLE

W OO

STR

Woonschepenhaven

RRE

STE

S TR

TLAA

N IE AT

D PA

HER

I ER

RO RK

EU PA

A AT

U LD

I T SS

IV E

OO-

AAT

M EEUWER D E

ERL

IEM

I JK

A IAL

AAN

ERSL

KWIN

R EER

STR

EEMS

TR .

RT E

NIA

Sterrebos

LAAN

A LLA

DER

RA IKST

BLEK

AAT

G R AS

RAW

STR

F OF

ISS TR T HU ISS HU IEP HT RD AC TE SL AMS D

ELST

ITE

FRE

EM-

E-

ISS

Pioenpark

. ZI

TR. OESS T RAA BST

GEERT TEISPAD

ANL

L. J

PIO

RSINGEL

A RM

R ST

JACO

AAT

MPE

ERSTR

MULD

D IJ

AT ERSTRA

A AC

O LA

DAMSTERDIEP

I JL

R IC

WARM

ON DIJK

ER R.

R AA

DIN

STA

GRIF

OLIE

GR POP

ULG .

SLA

Oosterhaven

POLD

STR.

RAAT

REVI

OOR N S E -

S E-

TR -

ES B IIE

LS AL

NG IN

GE GA

SI PS

AAT

o No

L EL

IE ST

G RA

N . LI

PAD

VEL

KER

E IN

G AS

Kardinge

A MA

NO O R

KAR

D I N OSTE O

. STR

SBL

S-

IRI GO

G IK B W E MR G E R RH A

KAR

KOR

N LAAN

T-

H N I JJH

KER

STR

OSTR.

D KA

F ans Haks was d ec eu van he G on nge museum 1978–1995 Samen me de a aanse a ch ec A essand o Mend n he g o e b e n ach e een opme ke ijk en aanvanke ijk oms eden on we p n he wa e van he Ve b nd ngskanaa me de gouden o en en de H N We kmanb ug d e voe gange s en fie se s vana he s a on doo de Fo k nges aa ech s eeks naa de V sma k e d Hoe een n euw museum he aan en en de s uc uu van een s ad ve ande de Me dank ook aan oenma g we houde u m e ijke o den ng Ypke G e ema

M DA

VAN ENST

Oosterpark

IIBB

Kardinge

KAR

CC S IIC

R MA

ULGERSMABORG NOORD

IJ K

K RI

. WEG

N-

AKL

U IZ IZ IINN

E ED

BRA

IZIN

D. HU

G AT

E RA

BO O RD

ULGERSMAWEG

Garmerwolde

DEK

D EN-

W ST

N46

E-

T AA

EERD

PAD

NLL

PER

L-

EMAH

HEER

IJE

AWE G

AHEE R D

KEM

FROU

AHEER

HYLK

SPAKEN

P IE RD TE P MS IE DA ERD . T STR MS AN DA BA N ERL IJ O O S T

HOOF

SIB R

EM-

BREDERO-

TTEE R

BER

IAN

TR.

BOELEM

ERD

EMINGAHE

FRANS HAKS ALESSANDRO MEND N EN YPKE G ETEMA GRON NGER MUSEUM

AHEER

STR.

A N AHEE RD D

FORUM

BOELEMAHEE

BUYS

A .P

P.C.

PAD

H AC

SI N

ILAN

LAND

POLE

ING

ERSEI

LDEILAN

SCHEP

ACHTE

NEILAND

NEERWO

JUL

R IK

B O RDEWIJKLAAN

INT

D PA

T AA

LUYK

T OP

O NH

OR A. M

ANS

WAT

P US

A G A S N DHITHU IS-

HUM

T AS

HSTR

ILL 2E. W

EDI

STR

C R. S

EI N

IJK

WILL

OLEN

S T R.

G. P IRE

AAT

P.J.

EPL

STR

H. S.

END

. PA

H. SWARTH-

RNS

S. A LL

HOO

AAT

EKD.

STR

IERM

N H VERSCH UURLAA VAN KETWIC

STR

DIJK

AN RUM

DE VOGELS

EI PL

39 GRONINGENZUID

AAT

HOF

VAN LENNEP-

BILDERDIJKLAA

STR

A-

EW T

R. AAGJE DEKENST

HOO

PAD

STRAAT

SD EN

ULGERSM

N-

N ANS J

37 GRONINGENHELPMAN

VO VERWEYSTR

J. PERKSTR.

EW VAN IDDEKING

GER

K-

LOD

LST

STRAAT

MULTATULI-

UYL

GEU

VAN SCHENDEL

LEI

LAA . W LN P

DE L RA GE S IN

EIT J.A. F

LAA

ILL

HER RAA

De Wijert

STARINGSTRA

. DE N

T RAA

AAT

TR RS

SOPHI

PAP

DEL

WEG

LAA

J.M

U IS ILS

S TE

TST

VON

BRAILLE

ING

C HT

RAA

WEG

BRA

JULIANA WEG

S IN

REW

AAT

AUP

T R AA

PAR

JULIANAPLEIN

HOORNSEDIJK

S PO

NIEUWE

RE H E GEL N SI

AAT

EST

REW

D IE

R. AA

RES

STR

ELD

RAA

AAT

SST

STR

WER

TE L

DAM

TG DI

JACQUES WALLAGE EN MAX VAN DEN BERG VERKEERSC RCULAT EPLAN N CO RPU

UI ST

LEI

SCH

LAU

AMS

DSE

A AT

TIN

E NZ HA HANZEPLEIN

K AR RP ARK IDE U RP ZU IDE

NST

STR ENH

RAB

LEK-

SLA

OVE IEH

TR.

MAA

STR

ING

EBI

D IE

HER

ION

Dinkelpark

STR

AAT

GES

G WE

HOF

AAN

EDE

S OO

E RS

TR.

ST UI

R DE

ONDERDOOR

RW E DE -

LIN

STR

KEL

RIVIERE N

RAA

NS-

SST

HUYGE

SNELLIUS-

NNE HO

BER

ING

UB BO G EL SIN EMMIUS

T RAA

N-

ERL

CT ADU AVI E EP EMM RAILL EDI B RNS H OO

KAM

OV FL

RIJ

STR.

NGL

DI SC

EEDEN-

B EZ

LIE

HER

DI E

INGHOUSE

NSE

SLA

SEL

K IN

WE S T

36 RING GRONINGEN WEST N

NT ZAA DUC VIA

G ED

SIN GE

EMMA

I UNT

GEL RE

TR D

U. EMMIUSSTR.

IJS

A TL

P O ELE - STRAA

STATIONSWEG S ATIONS ST P L E I N

W ARK

JAN

ST.

S TE

UB MIU BO SSI N GEL

AAT

GROTE MARKT

P EL

TRA

ING

LKI

STA

K-

O ORN-

.C. VA KW

AT UW

RA NIE

RAA

R IN

OTE

EST

TE GR

S IN

ING

KREUP E L ST

EBB

DE EH

GRONINGEN

STR

PROF. H

STR.

Verbindingskanaal

PAD

T- IN

NES

ING

VI S- T RK

IE ST

TE BU

RK-

E L P LE I N

W ES

F-

TUR

IKL

A EM

. HOFSTRA

RSTR

T J ES

PRA

A DER GE ER A D GE

BI 'T J

EB N

IKE

ZWA

R SM

ANTILLENSTRAAT

E RR

S IN

R IK

E-

VISMARKT

E IN

J. ST

STRA

E IM

LAN G

AKE

REN

L-

C .H

E ET

IZE

K IN ER

ET-

STRA

NER-

BIJVO

S IN

AA KIJ

B RO

S TR

RR ER

E-

STR

N H E

AT REN

ILS

HA R.

Oosterhamrikkanaal

TR UR

GREI

STRAAT EG ERSW

E-

AT FL

BERNOULLIPLEIN

N-

S-

LAA

TR ST

G AN

E-

P IE

T ST

H UNZ .

AL N

V . JA

ALN

T AS

JAV

M AR

A-

PAR

M A H EE R D

R BA

CUYP

OLIÈ PRÉ M

N AD

JA V

N T ISMAHEER

EMING

GRAN

LAAN

LAA

L EG

BAA

ZWEERDE

KAA

IJK

BAKKERS

SED

D IJ

SLN.

BAKKER

A AN

UTT

U TT

NG-

GLA

TAT

NO GRU

SREE T W. D R AA

AAN RLI

IVIN

DEL BEE

U O CL

M.K.

V EL INA

ING

WER

OTT

WEL

ERD

IP A N SN H LA RC N LAA

ALB

NLA

TST

RST

N N VA

HRE

EMM

T -I

MEI

A RA

WA VAN

J O HA

R-

ERA

JTE

PLO

AAN

I L L EM

DAL

PER

AALS C

ER OLV

LAA

RIP AYO

LAAR

IJK

EEN

R. ST NZE 1 E . HU G WE AT RA RODE EST ING U W E EBB

KUIF

GERW

A s we houde s n de s ad G on ngen ve an woo de ijk voo de nvoe ng van he gep e en en ve gu sde ve kee sc cu a ep an n sep embe 1977 bedoe d om he au ove kee n de GRONINGEN Hoornse b nnensHoo ad nse e ve m nde en Meer Mee Jacques Wa age was a e bu gemees e van Hoornse H Plas G on ngen Max van den P Be g ee s Comm ssa s van de Kon ng n en daa na Comm ssa s van de Kon ng Paterswolder swongen de voo de p ov nc Pa e Ge on N

Hoornse Park

LEPE

HLN

MAD

MA D

BORC

STR

US-

HOO

LAA

ICH

HAN

N IE

LEN

DEN

N-

TER

JUFF

ETE

C.G

FFE

D IJ

AAT

ALJ U

FTO

PUS

HOOP-

STR

O UR

LAA

STR

W ES

TI E -

L SWO WEG

Zuiderhaven

TERSEWEG PA

KORA

W E I TZ

R IO

BRUGST R .

PATERSWOLD

NERSTR.

RP CO EN D

GARM

Gr o n i n g e n 3 9 7 © K a a r te n e n Atla s s e n - w w w.k a a r t e n e n a t l a s s e n . n l

COR

SWI

PA ORG

DER

FLO

T AA

N IE

Eendrachtskanaal

ING

CUN

I JK

VAN

DTL

CAR

Piccardthofplas P

RJUFF

VAN

Boven genoemde classificatie is indicatief. Er kunnen geen rechten worden ontleend aan deze classificatie.

EN AV AT RA T AA TR RS SE

RH EK

TRAA T

LAA

GLAN S L

E RHOE N

CLINGEBORGP

JUFFE

R PU

AAN

PIC

ERL IBE L

R DE VUU

DE HO

KADE

LAA

CHL

WAT

K IJ

DOMP

ROER

BOR

ING

RN S OO

voetpad

Boterdiep

WEG

SLA

EIT

H-

WEER

RIE

FFE

TU R

OSI

N AU

OSSENMARKT

T ALI

Corpus den Hoorn WEER

W EG

EXP

LAA

TRA

ER-

RS-

RTS

WES T

ILL

IJDE

TRAAT YKS

ZE R B A A N

OTA

STR

ING

PEI -

SAB

36 RING GRONINGEN WEST

WEE-

TER

URJU

A- KA

KADE

36A MARTINI ZIEKENHUIS

BORNSTER

R FE

EIZ DE K

lokale weg

. TR

DE WITHSTR.

ETS

URS

R ST

S T ER

S ST

TSKADE

L EO

ZER

RACHTS

SPE

VAN

TRA

DRACH

GRONINGERWEG

AZ U

AT NW

HALL-

De Vogels

LAAN

CO CON

I ER

KADE M ARWIX R. IXST M ARW . STR BAD . TER STR OOS BAD TER G WES WE PATERSW L D SE O

E HO EEN

PEI

ËL

TTE WI

PAR

J . IS

V IO

STE

F FS

GEL INGESIN GE L SIN

V IS

LK-

G SAWE DIE P N

ZER

T RO

L EK

L-

ADE

S TR

A-

T RA

KE RA

ADS

TR.

. ME

TER

RFS

AË

R ST

REI

NI EU

R F IS

AKKER-

ERS

PEI

S T RA

RD E

G WE

PLE

R-

R EK

ISSE VERL. V

CKS

ASI

EEND

HEE

STR

R SKE

LY-

TR.

Velocitas

PAD

V I ND I C A T S

LAA

BURGLA

JE-

DIE

R AA

STRAAT

Noorderplantsoen

ALETTA JACOBS

OEN

RAA

H.W

-1

BRUIL

REN

TAN

SEL

Stadspark ILJ

U LI E

KAS

IRA

ROZEN

N EW

. HOFSTEDE DE GRO DR. C OTK

H-

WILHELMINAKADE

. FR

A DM

L I M IR

I J NN R AT VA RA ST

W EG

T UI

TR.

NJES

N BO

D ES

R EM

S TR

G ER

S TR

LST

KO O

TE J. S

STR

OEN

AS ST C

ATO

AAT

NTS

R S TR

ORA

LAA

K ADE

E-

IAA

G ER

A DR

PAD

INN

ERN

AAT

TES

S TE

ING

ZILVER-

A-

IET

P LA

JAA

IT AT S E NER ST RA AT

KON

W BA

NLA

GRONINGEN NOORD

LEN

POO

AAT

RNO

ZUI

RST

LAA

SSTR

ANU

AT I Z ER

VLIE

LAA

ERID

NAS

E LV

TR.

EIKE

TRA

SMI

BOR

TRA

ELS

ABE

AAT

K L.

ST G

TRA

DIAS

ITS

M-

E-

AAN

AL N

POP

R IE

ONL T

T RAA

COR

FRU

R EN

D IE

ORI

E-

RAA

ZER

AAN

KEN

RST

EL SDA

ZER

LAA

ENL

BER

EDE

IJSS

CON

NR HE

TRA

STR

LF-

SAU-

PLE

IEP

STR

VIRU

AAN

EHO

AN-

RAA

ERM

NST

WAT

RMA

EI EG P

AN O- LA

BRUIL

fietspad

S-

OSS

VOE

NAS

SOS

FRI

. J. W ADO

L AAN

PEI

RAD

KRANENBURG

spoorweg

AFSLAG

DIJ K

LDE

provinciale weg

LAA

AAT

RAA

RAA KER

RIE

NESTR

AST

NST

TOL

SINGE

RIDU

REN

ZON

S-

ELL

ERW

M OLENS

WALF

LAA

DIE

E-

CAP

ARE

LAAN

FIVELG

RWO

provinciale weg

strand

N-

NN ANT

LAA N

autosnelweg

bos/park

OOR

LAA

USP

LAA

VEN

AA N

industrie

ER-

VAN

V PA

IJK

Z AN

EN-

REA

R-

AAT

TOL

LAA

PLU

STR

STE

IUS

GEN

CUR

MOR

MER

NE-

BOR

REIDERLAND

TE DE WA

N372

LAAN

E E M SGO- EEM

LAA SGO

SWE

NEL

ZON

LANDLN.

LAAN

ZE R -

ESD

ELZ

SPI

ZON

ING

HUMSTER

De Kring

AAT

ELA

GIE

STR

NIK

SST

R BA

R AA

STR

LIE

R-

IEP HOENDIEP

AAN

DR RW

M U DAHEERD

USP

ULU

LAA

RUIS

END

De Parrel

LA EN

Recreatiepark Noorddijk RD

GALK E M AHEE

ER-

BEIJUM

FRID

REG R

DUURSWOLDL

bebouwing

KNOOPPUNT

NST

LAAN

NLA

EN-

VREDEWOLD-

Eelderwolde

water

TRO

AAN

R-

P EI

ID E

IZE

T EN

G RONINGERWEG

H A MER

AAT

E AD

GRA

AAT

H E ERD

A EM

A M K E M A H E ERD

PAD

AL-

PEDA

JALTADAHEERD

KEM A

WAL

TRA

STR

K ST

ERK

DE HOOGTE

LAA

PEL

RAS DE G

Legenda L g nd

ZUID

MIS

KEN

LAA

CIA

BEU

LANGEWOLD

IJK

LAA

BES

TER

AAT

STR

EIKE

R-

E E BE ROT

R-

LAAN

STR

ZILVE

ALT

V AL

AAT

PEIZERWEG

PEIZ

HEGEP

Peizermade

IN ER

KOB

MAD

ZONNEPLANTSOEN R. NST ROO ERK

PEI

HUNSINGOLAA

IUM

AALMET LAAN

KAL

NEU

NUS

ACA

LAR

NLN

LIJS

VAN

Het Noorden

RAA

SST

ROO

US-

PRU

Selwerd

OLDAMBTLAAN

H UI

IJ KE

JAA ESE

DLA

IADE

TEL

LAA

TR.

ESS

RIB

AAN

OLL

USS T

FRI

GOU

H IJK . D E VRI

WEG

LANG

Peizerdiep

PINGL

PLE

NRMA EN

SUI

DE KRING

BOT

EL-

ONK

MAL

EIK

HAV AG

CAM

NIË

AAT

RLVE

HOENDIEP

LDE

35 HOOGKERK

RAA

HOENDIEP

NEPAD

PLATAANLAAN

SIMONSVEN

LAA

LAAN

IEP

RAN

West End

TON

ZER

AST

STR

AAN

ENL

VOE

G-

Z EE

ERWO

E LO

ROD

M AS

IIJJ K

J AN

AAT

Vloeivelden

TRA-

U LR

IDE

LRIË

TRA

AAN

STR

ANT

A AN

JOHAN D IJKS

R AA

ALG

LAA

IAD

HOENDIEP

HEGEPAD

A-

PLE

IJNS

ERL

N-

AAN

TAA

AAN

LST

TEE

V E RT

LAA

AAL

NIJ

SPIC

HOEND

LAA

DIJK

SIRIU

FR MET

DIAM

STR

TRA

USL

LAAN

EEN

DS ZAN

Recreatieplas

TR .

RIE

EL A

TUN

N S TR

DIAMAN T

RST

RAA

F SS

AAT

LAA

ER-

R AA

RIUM

ATO EM CR N LAA

AAT

STR

TER

KOP ST

VUU

XST

ONY

LTST

H AH

RONIN

GR OG NI

N361 NB

NIK

NEP

NDS

AAT

BASA

ELO

RWE

ELE

AVO

AN T

RAA

STR

RAA

EST

JAD

TR.

IUM

STR

AAN

DLA

ELS

AX-

UINL

RIK

NUS

GOU

SPIN

NES

RAD

AAT AAT STR

ZER

URA

TR.

TIN

AAT

ET-

ARD

VEN

RAS

DERG

N ET

IJNS

BOR STR

AAT

STR

RPE

ROB PISS

PLA

IE PEN

E L AA

GPA

. DLN GOU N AA

JAS

STR

O E AD

JAA

GOU

MAG

STR

JO H ANN

S AN

TRA

AAN

WEG

TEN

DER

ES-

ATS

N370

RD NOO

AAN

RIET

WEG

AAN

BETE-

VER

LA A N

D RI E

OUD

STR

ITER

NOORDER HOOGEBRUG

KWEL

AAN

S-

Hoendiep

ZUI

RP E R W

ENL

NET

JUP

LAAN

ENL

RIK

L AAN

Hoogkerk

. AL B E R T

DER

EEN

STE

INS

H UI

WEER

BANGEWEER

IN G

EN BU

T SS

RST

MER

OMI

NIN

PLA

Vana 1900 d ec eu d ens Gemeen ewe ken n G on ngen Hij bouwde de wa e o en bij de He man Co en usb ug en de vijve en mu ekkoepe n he Noo de p an soen Voo a de s uwende k ach ach e de aan eg van he S adspa k He S adspa k en he pav oen on wo pen doo Mu ock Houwe e wo den n 1926 geopend De e k me he hek e aan de and van de vijve we d n 1935 a s aandenken aan hem gep an

VAN

E NS

J AN

WOL

HOOGKERK OOST

NDI

U.T. DELFIAWEG

BANGE-

CHRISTIN A

J AN

D-

WEG

SPA

PRO

HOE

LAAN

GIUS

STRAAT

H AR

SIE

JAN ANTHONY MULOCK HOUWER 1857 1933 STADSPARK

REDDIN

AAT

E-

STR

MAR

AAN

Westpark

HALMSTRAAT

R AA RN

ENL

MAR

DEN-

IESTRAA

T-

STR

SIER

STE

VELD

HIST

NSTR A A T

ASTRAAT

LAA

N ZWE ZWED EN - VA

POLMA

A. H A H N L N

RODER

NDIE

STR

JAD

WEG T

EL D E S T R A A

PR. MARGRIE T-

HOE

ANT

TJAL

ENW

DER

JULIA N

NDI

AL-

AAT

HOE

EEN

AAT

TARRALAAN

JOHAN

ZUI

AAN KSL R. RST

RDE

PLE

POO

JOHAN VAN

BOEIERSINGEL

B AR

NST

ST R

OPA

ST R

STR

SIER LA

LAA IJN-

OPA

BAR

RTS

KLIE F D NW

NAL

EL-

KWA

TR TE

DST

AT-

KOR

RAA

SS LA

LSTE

AMET

DIAM

De Oude Held

NIU ER

RAG

AGA

Het Roege Bos

SIERS TEENL

SMA

GEWE

STRAAT

EDE

PAR

IEP

INDUSTR

S-

N NLAA

LEE

LEEGE-

WE EGE

HAANSTR.

MIDD

RAAT

STR

AAS

B LAMAN

AAT

PLA

TOP

J. ELLENBERGERST

HOENDIEP

ATWEG

FIER

SAF

J. REULINGST

R J. V. HAT TUMST

AAT

VIE

RIJN

STR

S I U S-

T-

S TR

R OSCAR W ILDEST

STRAAT

IU S

PAD

ANNA

MIN

RIJN

BALDWIN

S ST

M ÖL

AMA

HAN DIEKMANNKADE

AQU

JAMES

N SS

AMA

JAN

IX-

T RA

Kerkstraat

BLA

L IS

DOL

BEATR

Noorderhoogebrug

AQU

OUDELAAN

T AR

VEN

OOSTER

AR 'T KL

Van Starkenborghkanaal

Reitdiep

HOF

RIE

GROEN-

NOO

IN P L E NIKE ER

E-

NIK

A TR

WEG

FAB

ZER

T ST

MARE

NDI

IMT

LAAN NA

PEN

PEDAALP.

ZEEDIST

G R O N I N G E N

BLA

NATALIE BARNEYKADE

ING

SIMO

HOE

AAR

BRIL

DIJ

NIK

ZER

IED

IES EG ES T

P-

T JA

A RK

P IKE

EL ABB

DIE

S ST

Z IJ

R T HST R AA T

ATW

D EN

M UD

IET

TRA

N ER

LEP

R EIT

SES

IND

IEP

NOODWEG

M AG

FRIE

EIT D

R AA

ER CK

AAT

WEG

SÖL

GORIUSSTRAAT

D US

STR

AAT

GRE

ERD

WER

A AT

R ST

ESE

LKE

HEE

EG FRI

WAD

FELD

WER

DRE

IES

J AA

S LE

F . UI

TUI

N355

TILLICH STR

IWE

W NS

ER RW BA ERD

K LE

ILK

PR PRO

E KW

U R SO OR ES SS OF FE

ENSUILK EG W OR ILKENS U FESS PRO FESSOR RO

W ER

N GE

RO - P NS KE G UIL G WE

R I ET

ACADEM EGEBOUW

W ER

IES

GPA

WER

E EK

RIK

JAA

ZERNIKE D E V O RL EN AT SCIENCEPARK PO N DE M

JU KK

JOES

T RI E

I W ER

K EN

AAT

ADO

E L AA

R-

R WE

STR

NIK

ESE

Z ER

Z IJ

MART N TOREN

JAA

BOTERDIEP

G R AZ ES

WOLDDIJK

Selwerd WI

AHEERD

WEG

RIK

E RD

M UDAHEERD

R E N S U M AH

AMKEM

PAD

DDE

AHE ERD

PAD

E MAHEE R D

SPAKEN

R-

LA GEWEG

PL NB

WILK

E ME M

RIK

SC H E LTEM

EE R D

IJU

GRONINGEN I JL V

ZADELP

Zuidwolde

Paddepoel

PRO

WIN

OOSTERSEWE

NBU

VIN C

KE R

E zijn vee G on nge s d e op hun e gen wijze e s n beweg ng hebben geze v oege en nu Denk aan A e a Jacobs A en Robben Ubbo Emm us Roo e R nus en Pé Daa emme Ben Fe nga Joze s aë s Ranom K omow d o o en S b andus S a ngh Ande en zo gden e voo da he gez ch van de s ad G on ngen b ijvend ve ande de zoa s Jan An hony Mu ock Houwe S ebe Jan Bouma Jacques Wa age en Max van den Be g en Ypke G e ema en F ans Haks

BEI JU MER WE G

R IK

IALEWEG

FER NGA MONUMENT ZERN KE

WS E R D BO IEP TE RD W.Z. IE PO .

FRI

groningers die iets in beweging hebben gezet

18 | meer gezonde jaren magazine | oktober 2020

Patrick Nahafahik, 50 jaar

Patrick is aan het herstellen van corona en oefent twee keer per week in Beatrixoord, Haren. Hij lag acht weken in coma, waarvan vijf weken aan de hart-longmachine. ,,Bewegen is voor mij een normaal leven kunnen leiden. Toen ik wakker werd kon ik niks. De eerste keer dat ik wilde gaan staan hing ik aan de fysiotherapeut. Ik schaamde me gewoon, het lukte niet. Ik was zo boos op mezelf. Ik ben topsporter geweest, ik kon altijd alles. Als ik iets niet kon, ging ik oefenen, oefenen, oefenen totdat ik het wel kon. Zo stond ik in het leven. En dan ineens, wat ik ook deed, hoe goed ik ook naar de instructies luisterde, het maakte niets uit, het ging gewoon niet. Staan, iets wat ik al 49 jaar deed, kon niet eens meer.” ,,Ik was mega-gefrustreerd. Op dag twee ging het beter, daarna maakte ik grote stappen in mijn herstel, zeker in het begin. Maar na een tijdje stagneerde dat.” Bij de vraag waarom hij corona kreeg staat hij niet stil. ,,Ik denk niet: waarom ik? Daar ben ik allang mee gestopt. Ik denk eerder: waarom ik niet?”

'een dag in coma is een week herstel'

SAYING” “JUST

“JUST SAYING”

WATISROKENWAARD.NL

ALTIJD WIND MEE

PROBEER NU BIJ JOU IN DE BUURT EEN WEEK LANG EEN E-BIKE OF SPEED PEDELEC. GRATIS! RESERVEER JE FIETS VIA GRONINGENBEREIKBAAR.NL/E-BIKE EN HAAL HEM OP BIJ EEN FIETSENWINKEL BIJ JOU IN DE BUURT.