Beleef de Waddenzee by Mediahuis Noord

BELEEF DE WADDENZEE

BEWAARNUMMER: BIJZONDERE BELEVING IN HET PRACHTIGE WERELDERFGOED WADDENZEE

proef onderga Ontdek

HET WAD ALS INTERNATIONALE TREKPLEISTER

National Geographic zette de Waddenzee in de top 10 van beste zomertrips van 2016 en de populaire reisgids Lonely Planet noemde Waddeneiland Texel in de top 10 van Europese topbestemmingen deze zomer. Het is duidelijk: de Wadden zijn

Door: Thijs de Jong Op 26 juni 2009 kwam de Waddenzee op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Een bijzondere datum voor het unieke gebied. In Duitsland wordt die Geburtstag al een poosje gevierd. Vanaf dit jaar viert ook Nederland dat we een natuurgebied van wereldklasse hebben. Tal van activiteiten zijn georganiseerd op de Wadden en langs de kust.

unieke schoonheid Weten we wel hoe uniek het Waddengebied is en wat het te bieden heeft? Veel Nederlanders vinden het vanzelfsprekend dat een Grieks eiland of een Italiaanse stad een aanrader is in reisgids Lonely Planet, maar wat was de verbazing groot nu ook het Waddengebied in datzelfde rijtje staat. Zijn we aan de schoonheid gewend en vinden we het vanzelfsprekend? Buitenlandse bezoekers zijn ook verbaasd over de Wadden, maar dan vanwege de pracht van het landschap, de fraaie luchten en de talloze vogels die er te vinden zijn.

hot.

werelderfgoedlijst

Lees alles op

pagina 8-9

Volgens het Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW) is het tijd dat de Nederlanders de Waddenzee beter leren kennen en ontdekken waarom het gebied op de Werelderfgoedlijst staat. Op de boot op weg naar een eiland zien we vooral die grote plas water en een handvol meeuwen, maar de unieke dynamiek van het natuurgebied en de grote verscheidenheid aan dieren die er leven ontgaat velen. Veel noorderlingen zijn zich niet (meer) bewust dat hun achtertuin een gebied is dat op de

UNESCO Werelderfgoedlijst staat. Niet voor niets bejubelen National Geographic en Lonely Planet de plek. We mogen trots zijn dat we in zo’n buitengewoon getijdengebied leven dat bijna uniek is in de wereld. Er leven zo’n elfduizend zeehonden en ruim tien miljoen vogels vinden er voedsel, rust en een broedplaats. En onder water wemelt het van de kleine diertjes en planten. Te midden van al dat bijzonders wordt er gewoon gewerkt, gewoond en genoten.

26 juni: dag van het wad Daarom organiseert PRW de Dag van het Wad. Gericht op mensen uit de omgeving van de Waddenzee, bewoners, toeristen, recreanten en ondernemers. Je kunt op 26 juni via tal van activiteiten (opnieuw) kennis maken met deze bijzondere achtertuin. In Noordpolderzijl (Groningen) kun je slapen op de dijk. Bij Paesens-Moddergat (Friesland) worden de oude gympies aangetrokken om te wadlopen. Om de Wadden te leren kennen, moet je ze ervaren; proeven wat de zee te bieden heeft en kruipen door het slik. Op de Dag van het Wad kan dat. Het is een unieke kans de omgeving opnieuw te beleven. De dag staat bol van excursies, lezingen en muziek. In tal van Friese, Groningse en Noord-Hollandse dorpen en steden vinden de activiteiten plaats. Op een laagdrempelige manier maak je kennis met het Wad. 26 juni is een dag voor jong en oud, en vooral voor iedereen die wil weten hoe speciaal en ongewoon mooi onze achtertuin is.

INHOUD 3. 4. 6. 8. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

DUBBEL INERVIEW EDDY ZOËY EN RUBEN SMIT SPEL VAN ZAND EN WATER DE 7 MOOISTE PLEKJES AAN DE WADDENKUST DE DAG VAN HET WAD ACTIVITEITENKALENDER DARK SKY ONDERNEMERS IN DE WADDENZEE INFOGRAPHIC BELEEF DE WADDENZEE ONBEWOONDE EILANDEN DE TOP 5 VAN BOEKEN EN APPS

COLOFON Beleef de Waddenzee is een commerciële uitgave van NDC mediagroep in opdracht van Programma naar een Rijke Waddenzee Concept vormgeving: TEAM communicatie Drachten Coördinatie Programma naar een Rijke Waddenzee: Christiaan Kooistra en Brenda Burghout Productie: NDC studio Vormgeving en realisatie NDC: Marc Bos, Erwin Piersma Eindredactie: Bram Hulzebos Fotografie: Pieter de Vries, Vincent Zwart, Paul Cupido, Kees van de Veen, Martin van der Voorde, Roef Mulder, Herman Verweij, Anne Teunissen, Hans Jellema, Joop van Houdt en vele anderen. Meer informatie: www.dagvanhetwad.nl

Ruben Smit

Eddy Zoëy

DE SCHOONHEID VAN HET GEWONE " en ecoloog / FIlmmaker Ruben Smit delen Televisiemaker en artiest Eddy ZoEy een passie voor de natuur. Eddy is een enthousiast en begenadigd vogelaar, Ruben wordt geprezen vanwege zijn natuurFIlmdebuut 'De Nieuwe Wildernis' die 750.000 bioscoopgangers trok en een Gouden Kalf en een Rembrandt opleverde.

Door: Theone Joostensz

Kwetsbaar ecosysteem Als ecoloog heeft Ruben Smit altijd een grote interesse gehad voor het Waddengebied. ,,De meeste mensen beseffen niet hoe kwetsbaar, mooi en ingewikkeld dit ecosysteem is’’, zegt hij. ,,Alles, vanaf het kleinste organisme tot aan de grijze zeehond, leeft op de grens tussen water en land, moet overleven in een stressvol, uitdagend milieu. Bovendien is het Waddengebied heel belangrijk voor de rest van de wereld. Het is de kraamkamer van eindeloos veel vissoorten en een van de belangrijkste rustpunten voor duizenden arctische broedvogelsoorten. Dat is nog lang niet tot iedereen doorgedrongen. Ik verbaas me over de gelatenheid van een aantal mensen over alle bedreigingen die er continu zijn in het Waddengebied.’’

Gewapend met een verrekijker ging hij op zoek naar bijzondere vogels. Niet om ze af te vinken op een lijstje, maar om te genieten van hun schoonheid. ,,Ik ben wel van het visuele spektakel, zoals een prachtig verenkleed of een mooie roofvogel’’, bekent hij. ,,Nederlandse vogels saai? Absoluut niet!”

Blauwe rotslijster Zijn liefde voor vogels gaat altijd met hem mee op reis. Op de Wadden spot hij steltlopers en sterns, soorten die in Twente niet voorkomen. Als hij op Terschelling is, probeert hij altijd even over de Boschplaat te lopen.

Op Texel belt hij bevriende vogelaars om te vragen of er nog ergens een bijzondere vogel zit. ,,Het bijzondere van het Waddengebied is dat daar twee keer per jaar rond trektijd van alles aan vogels langskomt, ook de heel zonderlinge exemplaren. Ze rusten daar even uit voordat ze verder vliegen. Mijn wensenlijstje met nog te spotten vogels is heel lang. Maar ik spring niet op de eerste de beste boot als de blauwe rotslijster of de grote kanoet op de Wadden is gesignaleerd, hoor. Ik hou gewoon van de natuur. Als ik een wezel zie, dan steiger ik net zo hard.’’

Ruben Smit was universitair docent voordat hij in 2003 professioneel natuurfotograaf en filmer werd. Hij combineert met succes zijn ecologische en filmische kennis, zoals in zijn nieuwste film ‘Levende Rivier’. Eddy Zoëy kennen we voornamelijk als tv-presentator, maar hij is ook actief als programmamaker, muzikant, schrijver en theaterman. Momenteel presenteert hij het programma ‘Explorer’ op National Geographic Channel en ‘Was ik maar thuisgebleven’ bij SBS6.

Gestippelde dieseltreinwOrm Zijn ultieme wens is om een grote, Nederlandse natuurfilm te maken over het Waddengebied. Want die is er nog niet. Waarom eigenlijk niet? ,,Omdat het te moeilijk is. Veel speelt zich af onder water en in de blubber, en filmmakers filmen liever grote zwermen vogels dan dat ze zich verdiepen in de gestippelde dieseltreinworm. Ik heb echter een fascinatie voor de kleine dingen die niemand ziet. Ik kan helemaal uit mijn dak gaan van hoe kiezelwieren - dat zijn ontzettend kleine micro-organismen - bewegen op het tij. Dat vind ik spannend en spectaculair. De schoonheid van het heel gewone, dat verhaal wil ik mensen laten zien.”

Visueel spektakel Eddy Zoëy bracht een groot deel van zijn jeugd door in het Wierdense Veld, een heideveld op de grens van Twente en Salland.

SPEL VAN ZAND EN WATER De Waddenzee is een uniek natuurgebied. Wat maakt de Waddenzee eigenlijk zo bijzonder? Je ziet vooral water, zand en modder. Maar hoe beter je kijkt, hoe meer je ziet.

Door: Bram Hulzebos Als je met de boot naar een van de Waddeneilanden vaart, en je kijkt door de ogen van de recreant, dan zie je een grijsgroene watervlakte, blanke duinen, misschien een vuurtoren in de verte, zand en modder. Als je kijkt door de ogen van een vogel dan begrijp je waarom het waddengebied voor veel vogels van levensbelang is. De Waddenzee bergt, deels onder de waterspiegel, een ongelooflijke variëteit aan (soms zeldzame) dieren en planten: algen, schelpdierbanken, zeegrasvelden, wormen, vissen, garnalen.

TREKVOGELS De Waddenzee is een van de weinige ondiepe kustzeeën in de wereld en voor veel soorten trekvogels, op weg van het noorden naar Afrika en vice versa, is het al 7000 jaar een van de belangrijkste broedplaatsen, fourageerstations en rustplekken. Neem de kanoetstrandloper: dit vogeltje vertrekt in het vroege voorjaar met een volle maag vanuit Afrika naar IJsland om te broeden. Tegen de tijd dat het vogeltje de Waddenzee heeft bereikt, is de spier- en maagmassa dermate geslonken dat er gefoerageerd moet worden om het noorden te halen. Dat doen ze op de Waddenzee.

zijn snavel lang is: 25 centimeter. Hoe onmetelijk de Waddenzee ook lijkt, er zijn niet zo veel plekken geschikt. Een stijgende zeespiegel heeft dus effect op de lepelaars. En op andere vogels. Niet de stijgende zeespiegel beïnvloedt het fijnzinnige evenwicht. Ook het graven van vaargeulen, de visserij, de recreatievaart, de havens, de aanleg van de Afsluitdijk en de bodemdaling door gaswinning hebben effect op de zee.

PRECAIRE EVENWICHT HANDHAVEN Het is niet bepaald vanzelfsprekend dat de Waddenzee bestaat. Elders in de wereld komen ook waddengebieden voor. Deze gebieden zijn veelal minder oud en verdwijnen soms. Dat de Waddenzee 7000 jaar oud is en aangewezen als Werelderfgoed, wil niet zeggen dat de zee de komende 7000 jaar ook wel blijft bestaan. Wetenschappers zitten er niet voor niets met de neus bovenop om in de gaten te houden hoe de Waddenzee zich gedraagt onder invloed van menselijk

handelen. Mens en natuur gaan op de Waddenzee samen zolang het precaire evenwicht blijft gehandhaafd. De balans slaat wel eens door, maar er zijn ook mooie voorbeelden van manieren waarop we als mens de negatieve effecten op kunnen vangen en het evenwicht weer herstellen. Want waar menselijk handelen een bedreiging kan vormen voor de Waddenzee, kan menselijk handelen de negatieve effecten ook opvangen. Rust voor vogels wordt bijvoorbeeld bereikt door gebieden af te sluiten, maar ook door recreanten te vragen er niet te komen op kwetsbare momenten. Dat werkt: genieten en beschermen gaan gelijk op. Alles om de kernkwaliteiten van het gebied op peil te houden.

De Waddenzee vormt een natuurlijke buffer tussen de woest aanrollende Noordzee en het vasteland. De wisselwerking tussen de zee met al z’n geulen, zandplaten, kwelders en z’n getijden aan de ene kant en de vogels aan de andere kant, is ontzettend subtiel. De lepelaar bijvoorbeeld is dol op garnalen en jonge platvis. Daar kan hij alleen bij als het water niet hoger staat dan

Eb en vloed Het subtiele spel van water en zand maakt het waddengebied voor de Nederlandse, Duitse en Deense kust uniek. De droogvallende zeebodem, de aangroei van kwelders: alles draait om de balans tussen de zeespiegel en de aanvoer van zand en slib door het getij. Alleen door een goede balans blijft de Waddenzee op het voor de vogels ideale niveau. Af en toe helpt de mens de natuur een handje en wordt zand opgespoten ten noorden van de Waddeneilanden. De stroming neemt het zand mee het waddengebied in en zorgt zo dat het water op het ideale peil blijft.

05 uur 06 uur 07 uur 08 uur 09 uur 10 uur

UNIEKE STROMING ZAND EN SLIB

Andere waddengebieden in de wereld komen en gaan. Alleen de Waddenzee bestaat al vele duizenden jaren op dezelfde locatie. Dit komt door de unieke combinatie van aan- en afvoer van slib en de beschermende werking van de barriĂ¨re-eilanden.

@BerkelNicolette Cruisen over de Waddenzee, op weg naar huis. #Terschelling #wadden #werelderfgoed

FLYWAY Veel trekvogels vliegen duizenden kilometers en bereiken tal van plekken. Maar er is EEn centrale plek waar ze bijna allemaal langskomen: De Waddenzee.

DARWIN

Charles Darwin is wereldwijd bekend vanwege de evolutieleer. Maar Darwin heeft ook ontdekt dat wormen de basis zijn voor het leven in de bodem. Vertaald naar de Waddenzee: zonder Wadpieren, is er (bijna) geen bodemleven. Daarmee vormt de Wadpier de basis voor het bijzondere ecosysteem.

Die centrale spilfunctie van de Waddenzee voor trekvogels is een belangrijke reden waarom het gebied tot Werelderfgoed is benoemd. Toch blijkt uit recent onderzoek dat hoe meer een trekvogel afhankelijk is van de Waddenzee, hoe slechter het met de vogel gaat. Vooral vogels die in de Waddenzee broeden, zijn erg kwetsbaar. Dat komt ondermeer doordat broedgebieden vaker overstromen, vossen de nesten leegroven en het aanbod van voedsel niet altijd goed genoeg is. Verschillende partijen werken nu samen aan maatregelen. Het ontwikkelen van drijvende broedeilanden is daar een van. Ook zijn bepaalde gebieden in de Waddenzee niet toegankelijk voor mensen tijdens het broedseizoen. Niet met alle wadvogels gaat het trouwens slecht. Een aantal visetende vogels laat juist een stijgende trend zien.

BIJZONDERE WETENSWAARDIGHEDEN

11 uur

12 uur

13 uur

14 uur

15 uur

16 uur

17 uur

Aantal vogels in de Waddenzee per jaar

Ongeveer 12 miljoen.

Grootste afstand

90.000 kilometer (Een Noordse Stern uit Delfzijl)

Meest voorkomende trekvogel

De Bonte strandloper, 246.072.

Flywaytelling

1500 tellers in 30 landen telden zoâ&#x20AC;&#x2122;n 15 miljoen vogels langs de Flyway.

Hoogte

Ganzen vliegen het hoogst van alle vogels. Tot 7,5 kilometer hoogte.

De 7 ONBEKENDE SCHOONHEDEN van 't wad

De Waddenzee is een wildernis van wereldklasse. Per jaar bezoeken zo'n 2 miljoen mensen de Waddeneilanden voor een vakantie. De meesten liggen dan vaak aan het Noordzeestrand. Maar juist aan die andere kant kun je genieten van de bijzondere natuur die zijn weerga in de wereld niet kent: de Waddenzee. Hieronder 7 schoonheden van 't Wad.

KOEHOAL. ACHTER DE DIJK

BÛTENDYKSWECHY BIJ NIEUWBILDTZIJL

‘T SKOAR BOVEN TERNAARD

Loop de dijk op bij Koehoal. Achter de dijk zie je het begin van kweldervorming. Je ziet de zeeasters, ruikt het slikkige Wad. Als je je omdraait zie je de oude dijken. Ook hier het sterke contrast tussen zeenatuur en mensencultuur.

Vanuit Nieuwbildtzijl eindig je bij de Waddendijk. Loop de kwelders in en eindig bij de randen van de kwelders, het begin van de Waddenzee. Ervaar de stilte en de weidsheid, zie de oostpunt van Terschelling en de vuurtoren van Hollum op Ameland.

Een verstilde kwelder boven het gehucht ‘t Skoar (bij Ternaard). Zie de oude landaanwinningswerken, loop naar het eind van de strekdam en voel de zilte lucht van het Wad.

PAEZUMMERLANNEN BIJ PAESENSMODDERGAT

WESTPOLDER BOVEN ULRUM

FEDDEMA’S PLAS

Ervaar het eilandgevoel aan de Waddenkust. Loop naar het eind van de strekdam en zie hoe het waddenwater en het waddenslib je omhoogtillen. Ruik het Wad, zie de vogelrijkdom.

Parkeer de auto of de fiets bij het waterschapshuisje. En loop achter de dijk in noordelijke richting. Zittend op de dijk, kijkend naar het oosten zie je een eindeloze Waddenzee. Bij heiig weer gaan zee en horizon in elkaar over.

Loop vanaf de Dijksterweg bij Hornhuizen naar het Noorden door de akkers van akkerbouwbedrijf Westers. Ervaar de rijke natuur van deze biologische boerenbedrijven en kijk op de dijk uit over de oostelijke Waddenzee. Kwelders, eilanden, vergezichten.

sense of place Nederland leeft onder de zeespiegel: daarin ligt haar identiteit en uniciteit. Met Sense of Place neemt Oerol's

artistiek directeur Joop Mulder de taak op zich de ware schoonheid van het Waddengebied te tonen. Door: Clara Bloemhof ,,Geen toerist die nog zit te wachten op klompen en tulpen”, grimast Joop Mulder, al 35 jaar het gezicht van Terschellings festival Oerol. ,,Wereldwijd staan Nederlanders bekend om hun kennis van water. Waarom wordt daar niets mee gedaan?” Oerol betrekt het landschap steeds meer bij de producties; het festival speelt met de getijden, de duinen en het klimaat. ,,Ik vind het een prachtige uitdaging om te kijken hoe we die schoonheid van de natuur verder kunnen accentueren”, stelt Mulder.

VAN DEN HELDER TOT DELFZIJL

EINDE VAN DE SLACHTEDYK BIJ OOSTERBIERUM Als je op de dijk staat en naar het Wad kijkt, ervaar je kracht van de zeenatuur. Bij laag water ontvouwen zich grillige slibpatronen in het Wad. Als je de blik naar het land wendt, zie je Slachtedyk. Monument van dijkwerkers van Fryslân. Het landschap kenmerkt zich door de strakke patronen in de boerenakkers.

Daarmee kijkt Mulder verder dan Terschelling. Het meerjarenproject Sense of Place behelst de hele kustregio, van Den Helder tot Delfzijl. Drijfveer is naast zijn passie voor het Waddengebied, de krimp van de dorpen in deze regio: steeds meer mensen trekken van het platteland naar de stad. ,,Geen enkel economisch model om de kustregio een impuls te geven, blijkt te werken. We moeten het zoeken in een culturele oplossing”, stelt Mulder. ,,Het trieste van Nederland is alleen dat cultuur als een hobby wordt gezien. Terwijl iedereen leeft van cultuur! Natuur en cultuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Bovendien is cultuur goed voor de economie. Vóór het toerisme was er op Terschelling ook armoede, moet je zien waar het nu staat. Er zijn zeker weten heel veel mensen die willen genieten van onze noordkust.”

RUST EN RUIMTE

Geocaching Engelsmanplaat: een schat op het wad Door: Thijs de Jong Geocaching wordt steeds populairder. Het concept is simpel; iemand verstopt ergens op de wereld een klein doosje en zet op de site geocaching.com de coördinaten van deze ‘schat’. Er wordt nog een kleine hint toegevoegd over de verstopplaats en het zoeken met GPS kan beginnen. Natuurlijk is dat de simpelste vorm. Er zijn talloze caches verstopt waarbij je via ingenieuze opdrachten de schat moet opsporen.

Sense of Place dient als paraplu voor alle lokale en regionale initiatieven. Het staat ieder dorp vrij om een initiatief te ontplooien dat bijdraagt aan een bijzondere ervaring van de Waddenzeeregio. Voorwaarde is dat met de activiteiten en de landschapskunst de rust en ruimte in het gebied blijven behouden. Plannen worden al volop gesmeed. Zo worden er in samenwerking met It Fryske Gea twee landschapsprojecten van Oerol (de Drie Streken bij Oosterend en de uitkijktoren Camera Batavia van Arjen Boerstra) verplaatst naar het vasteland. Ook komt er een speciale autoroute langs de gehele kust. Als regisseur is Mulder het aanspreekpunt voor de initiatieven: hij stelt zijn expertise en wereldwijde netwerk maar wat graag beschikbaar. Het zou volgens hem zonde zijn als mensen het wiel opnieuw moeten uitvinden. ,,Ik heb vaak genoeg zelf mijn kop gestoten, dat hoeft een ander niet meer te doen.” Sense of Place vindt zijn aftrap in 2018, wanneer in het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 het programma compleet moet zijn.

COMBINATIE VAN WANDELEN EN SPOORZOEKEN Hans Huiting is al zo’n zeven jaar actief in het geocaching. ,,Inmiddels heb ik al zo’n 2500 caches gevonden. En dat is nog niet veel’’, vertelt hij. ,,Geocaching is een combinatie van lekker wandelen en spoorzoeken. Je komt op plekken waar je anders nooit zou zijn. Ik was ooit in Tunesië en daar kwam ik tijdens het zoeken naar een cache terecht in een dorp waar Luke Skywalker uit Star Wars is geboren. Zonder geocaching had ik dat nooit geweten.’’ Als lid van de personeelsvereniging van Lentis, organiseerde Huiting enkele jaren geleden een tripje naar de Engelsmanplaat. Bij aankomst werd hij verliefd op de zandplaat, die bij hoogwater vrijwel geheel onderloopt. Dit moeten meer mensen zien, bedacht Huiting. En dus verstopte hij er een cache.

EARTHCACHE Ditmaal groef hij geen gat in de grond of verstopte er eentje in het vogelwachtershuisje, maar ‘plantte’ hij een earthcache. Een earthcache is alleen het bezoeken van de plek. Vaak een bijzondere plek waar je als gewone sterveling niet snel komt. In de vijf jaar dat de cache er ligt, zijn er al 115 mensen op bezoek geweest. Nederlanders, Duitsers, Engelsen en een Pool. Op de site laten ze foto’s en berichten achter.

Joop Mulder

Iedereen is enthousiast over de plek. Ze zien er tienduizenden vogels, zeehonden, maar vooral een eindeloze leegte. ,,Prachtig, toch’’, kijkt Huiting glunderend naar een foto van helemaal niets. www.geocaching.com/geocache/GC24XT7_de-engelsmanplaat

OP ZONDAG 26 JUNI VIEREN WE DE DAG VAN HET WAD MET TAL VAN MOOIE ACTIVITEITEN. VEEL DAARVAN WORDEN GRATIS AANGEBODEN. ZO KUNT U LEKKER LAAGDREMPELIG KENNIS MAKEN MET WERELDERFGOED WADDENZEE. SOMS IS OPGAVE VERPLICHT. DE MEEST ACTUELE INFORMATIE VINDT U OP WWW.DAGVANHETWAD.NL

Texel

Struinen door de zoute kreken van De Slufter Via een krekenstelsel dringt het zoute Noordzeewater het duingebied van De Slufter binnen. De open verbinding met de zee maakt dit gebied tot een uniek kweldergebied. Zoutminnende vegetatie als zeekraal en lamsoor groeit er veel en eidereenden en kluten broeden er. Ga mee met de boswachter op een struintocht buiten de gebaande paden. Locatie: Texel, De Koog. Tijd: 10.30 uur - 12.30 uur. Kosten: 9,25 euro voor volwassenen, 5,50 euro voor kinderen. Aanmelden: 0222 - 317741 (Ecomare). 2

Groninger Kust

Een tijdloze tip. Bezoek het bezoekerscentrum Reidehoeve in Termunten en de zeehondenwand. Iets verderop kun je je ook vergapen aan de enige buitendijkse vogelkijkhut van Nederland, De Kiekkaaste. Locatie: Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30, Termunten. Tijd: De hele dag. Kosten: Gratis. 3

Lauwersoog

Zeilklipper de Willem Jacob Wat is er nu mooier dan de Waddenzee te ervaren vanaf het water? Speciaal voor de Dag van het Wad organiseert de bemanning van zeilklipper de Willem Jacob een middag- én avondzeiltocht vanuit de haven van Lauwersoog. Aan boord ervaart u de vele facetten die dit natuurgebied zo bijzonder maken. Meehelpen bij het zeilen mag, lekker relaxen op het achterdek kan natuurlijk ook! Locatie: Visserij Haven van Lauwersoog voor restaurant Schierzicht. Tijd: Middagtocht 14.00 - 17.00 uur. Sunsetsail van 19.00 - 22.00 uur. Kosten: 30 euro voor volwassenen, 20 euro voor kinderen tot en met 12 jaar oud. Dit is inclusief koffie/thee. Meer info: www.eilandhopper.nl/dagvanhetwad, ook voor aanmelden. 4

Pieterburen

Dagtocht met de ZK31 Neptunus: Varen op de Maren De vaartocht gaat van Zoutkamp naar Pieterburen. De ZK 31 Neptunus is een replica van een houten garnalensloep zoals die in de jaren dertig van de vorige eeuw gebruikt werd door Zoutkamper vissers op de toenmalige Lauwerszee. Locatie: Bezoekerscentrum Noordkust, Hoofdstraat 83, Pieterburen. Tijd: 10.00 - 17.00 uur. Kosten: Beschermer: 55 euro, niet beschermer: 60 euro, kinderen t/m 12 jaar: 30 euro. Meer info: www.groningerlandschap.nl

Termunten

Struinen langs de Dollard Struintocht langs de Dollard en polder Breebaart. De tocht is bedoeld kinderen en (groot)ouders die onder leiding van gidsen op ontdekking gaan in dit bijzondere gebied. Verzamelde bijzonderheden worden aan het eind van de wandeltocht onder de loep genomen in ons veldlaboratorium! Locatie: Reidehoeve, Dallingeweersterweg 30, Termunten. Tijd: 13.00 - 15.30 uur. Kosten: Gratis, wel aanmelden! Meer info: www.groningerlandschap.nl 6

Lauwersmeer

Orchideeën van het Lauwersmeer Ga samen met de boswachter op zoek naar de orchideeën van het Nationaal Park Lauwersmeer; ook onderdeel van Werelderfgoed Waddenzee. Op de voormalige zeebodem groeien verschillende soorten van dit bijzondere kleine plantje. Een ontdekkingstocht die verder gaat dan alleen deze bijzonder bloem. Locatie: De Bosschuur, De Rug 1, Lauwersmeer. Tijd: 11.00 - 12.30 uur. Kosten: 7,50 euro voor volwassenen, 5,00 euro voor kinderen. Meer info: www.staatsbosbeheer.nl/activiteiten/ lauwersmeer/orchideeen-van-het-lauwersmeer 7

Noordpolderzijl

Noordpolderzijl is het episch centrum van Dag van het Wad. Hier gebeurt het! ’s Nachts kun je op dijk slapen om vervolgens wakker te worden in Werelderfgoed Waddenzee. Daarna kun je genieten van een heerlijk ontbijtje bij het kabbelende water en de zingende vogels. De Wadlooptochten zijn dé Wadbeleving bij uitstek en worden vandaag gratis aangeboden! Ook kun je slenteren op een speciale WaddenFair; tal van leuke hebbedingetjes uit het Wad kun je hier bewonderen. En je kunt hier gratis meedoen aan tal van workshops. Vervolgens maar even rustig bijkomen op het terrasje terwijl ondertussen vijf singer-songwriters voor een unieke sfeer zorgen op het terras. Dit mag je niet missen. Locatie: Noordpolderzijl. Tijd: Van zaterdag tot zondag. Kosten: Slapen en ontbijt op kostprijs. Workshops, concert en wadlopen gratis! Meer info: www.wadden.groningen.nl/dagvanhetwad

St. Jacobiparochie

De Zwarte Haan - Waddengoud Restaurant De Zwarte Haan ligt aan het eind van de Nieuwebildtdijk achter de zeedijk. De hele middag kun je hier een proeverij van Keurmerk Waddengoud beleven. Duindoornsiroop, garnalen en schapenkaas zijn een paar typische Waddengoud producten. Locatie: Zwarte Haan, Nieuwebildtdijk 428, St. Jacobiparochie. Tijd: 13.00 - 17.00 uur. Kosten: Gratis. Meer info: www.dezwartehaan.nl 9

Hallum

Concert en veldtocht Kweldercentrum Noarderleech It Fryske Gea beheert de buitendijkse kwelders van natuurgebied het Noarderleech. In het bezoekerscentrum geeft bluesduo The Mudbirds een concert. Biologe en Waddenwerelderfgoedgids Chrisje van Ek verzorgt een activiteit die ook geschikt is voor kinderen. Locatie: Kweldercentrum, Noarderleech 5a, Hallum. Tijd: Vanaf 14.00 uur. Kosten: Gratis. Meer info: www.itfryskegea.nl/Bezoekerscentrum/ Kweldercentrum-Noarderleech www.themudbirds.com 10

Marrum

De SeedyksterToer Bij de SeedyskterToer beklim je de uitkijktoren, bekijk je exposities, het Juttersmuseum en zie je de film over de paardenreddingsactie in 2006. U kunt uitwaaien op de zeedijk of in onze panoramawagen een tocht maken over dijken en langs slenken, geulen en kwelders. Locatie: Zeedijk 8, 9073 TN Marrum. Tijd: 13.30 uur. Kosten: Gratis, inclusief rondtocht, toren, expositie, koffie en gebak. Meer info: info@seedykstertoer.nl of 0518 - 411434, ook voor aanmelden.

Vlieland

@jenneemck All Wadden Sea Islands worth a visit. Beautiful part of the Netherlands #Waddenzee

Noordpolderzijl

1 Texel

Paesens

PaessensModdergat Oan ‘e dyk organiseert vanuit het kerklokaal een Wadloopzwerftocht om 8 uur ‘s ochtends en om 19.15 uur ‘s avonds. Voor wie deze tocht van twee uur te lang is, is er een waddenexcursie in combinatie met een rondrit met paard en wagen om 10.00 uur en 17.15 uur. Locatie: Achterwei 1, 9136 PX Paesens. Tijd: Meerdere tijdstippen. Kosten: Het wadlopen (08.00 en 19.15 uur) en de waddenexcursie (10.00 en 17.00 uur) in Moddergat van Oan ‘e Dyk zijn gratis. Toegang Museum Fiskerhuske is gratis. Meer info: www.oanedyk.nl, ook voor aanmelden. 12

Moddergat

Jouw Idee voor de Waddenzee Op 25 juni is de finale van de campagne Werelderfgoed moet beter - Jouw Idee voor de Waddenzee. De afgelopen weken hebben veel mensen een idee aangeleverd om de Waddenzee nog iets mooier te maken. De beste inzendingen strijden deze avond tegen elkaar. De persoon die zijn of haar idee het beste weet te presenteren wint de Award voor het Beste Waddenidee! Locatie: Neushoorn, Ruiterskwartier 41, Leeuwarden. Tijd: 25 juni, 10.00 - 17.00 uur. De zaterdag voor de Dag van het Wad! Kosten: Gratis, vol=vol. Meer info: www.jouwideevoordewaddenzee.nl

Zilte Teelt Paezumerlannen Vanaf april wordt er op de Peazumerlannen van it Fryske Gea een experiment uitgevoerd om beter te begrijpen hoe terpbewoners gewassen verbouwden op onbedijkte kwelders. Archeoloog Mans Schepers licht een tipje van de sluier op. Vervolgens gaan we zelf het Wad op om te voelen, ervaren en te zien. We sluiten af met zilte aardappelsoep. Locatie: It Garnalefabryk, It Genaatfabryk 2-4, Moddergat. Tijd: 13.30 uur. Kosten: 4 euro. Meer info: 06-41605898 (Anke Bijlsma), ook voor aanmelden.

Leeuwarden

Schiermonnikoog

Wadexcursie Doe je laarzen aan en ga mee op ontdekkingsreis op het Wad. Verwonder je over de zanderige en slikkerige grond. De Waddenzee is vermaard als het gaat om de hoeveelheid dieren die er in de bodem leven. We ontdekken welke dieren en zien nog meer bijzonderheden op deze Dag van het Wad. Locatie: Schiermonnikoog, Bezoekerscentrum. Tijd: 9.00 - 11.00 uur. Kosten: Prijs volwassenen: 7 euro. Prijs kinderen 6 t/m 12 jaar: 5 euro. Meer info: 0519 - 531 641, ook voor aanmelden.

Vlieland

Phoca Waddentochten Een unieke belevenis op het wad van Vlieland. Je maakt met de boot Phoca een tocht over het Wad. Maar je mag ook van boord en lopen op de zeebodem, met een garnalen-netje proberen zeedieren te vangen. Of met een piervork pierensteken. Een geweldige Wad-ervaring! Locatie: Oost-Vlieland. Tijd: 17.00 uur. Kosten: 30 euro per persoon. Meer info: www.denoordwester.nl, ook voor aanmelden.

@Man_and_A_Woman My wonderland the Waddenzee.

Wadexcursie

Waddentochten

Rottum

Schiermonnikoog Ameland

Terschelling

PaesensModdergat

3 Lauwersoog

7 Eemshaven Noordpolderzijl

2 5 Termunten

St. Jacobiparochie

Leeuwarden

Harlingen Dollard

KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP

www.dagvanhetwad.nl 9

PROGRAMMA LOCATIE Noordpolderzijl

SLAPEN ONDER DE BLOTE HEMEL BIJ DE WADDENZEE EN ONTBIJTEN ÓP DE WADDENDIJK, WADLOPEN EN KWELDERWANDELEN, EEN WADDENFAIR DIE HET BESTE VAN HET WADDENGEBIED LAAT PROEVEN, VOELEN EN BELEVEN ÉN MUZIEK VAN VIJF SINGER-SONGWRITERS, INCLUSIEF EEN CD-PRESENTATIE. DAT IS IN EEN NOTENDOP HET PROGRAMMA IN NOORDPOLDERZIJL, WAAR HET WADDENZEE WERELDERFGOEDFEESTJE AL ZATERDAGNACHT BEGINT.

juni Zaterdag 25 juni en zondag 26

Van zaterdag 25 juni op zondag 26 juni staan tientallen bivaks met veldbedden klaar bij de Waddendijk. Je kunt deze nacht buiten slapen. Reserveer een bed, beleef een grootse nacht en word zondagochtend wakker met het mooiste uitzicht van Nederland. Een buitenkans, een avontuur van stilte en sterren. Op zondag is het vroeg opstaan. Lekker aanschuiven aan een tafel bovenop de dijk met een ontbijtbuffet van grote diversiteit; aardbeien, roggebrood, wentelteefjes en nog veel meer. Na het ontbijt, dat deze ochtend aangeboden wordt tot 13.00 uur, is er de mogelijkheid om te wadlopen. Meerdere gidsen staan klaar om groepen mee te nemen voor tochten op het Wad en door de kwelders. De eerste wadlooptochten starten om 8.30 uur. Bij het Zielhoes naast het gemaal is van 10 tot 15 uur een festival waar het Wad volop te beleven valt; voelen, proeven en van alles ervaren in miniworkshops. Wol, brood, honing, hout, kaas, spelt, zeewier, kunst. Het pure Wad. ’s Middags is er muziek; vijf singer-songwriters zullen in afwisselende sets hun liedjes ten gehore brengen. De singer-songwriters hebben allen een liedje over het ‘Niets boven Groningen’ gemaakt. Deze vijf songs zijn opgenomen in de studio en op cd gezet. Deze middag is er een primeur: de cd wordt aan het publiek gepresenteerd. Vanaf 12.15 uur rijdt de Er Gaat Niets Boven Groningen-bus van Stad naar Wad. Aan boord is muziek, de singer-songwriters nemen je mee op een bewegend concert naar het ‘Niets boven Groningen’.

MEER INFORMATIE OVER HET PROGRAMMA, KIJK OP: WWW.DAGVANHETWAD.NL

WWW.DAGVANHETWAD.NL 11

PaesensModdergat

HET NOARDERLEECH

Zondag 26 ju

DIT BIJZONDERE TWEELINGDORP LIGT PAL ACHTER DE ZEEDIJK. HET WERD AL EENS VERKOZEN TOT EEN VAN DE MOOISTE PLEKKEN VAN NEDERLAND EN DAT WAS NIET ALLEEN VANWEGE DE UNIEKE LIGGING, MAAR OOK VANWEGE DE BIJZONDERE HISTORIE. Het dorp is bekend vanwege een groot drama dat zich in de nacht van 5 op 6 maart 1883 voltrok. De vissersvloot van PaesensModdergat werd overvallen door een van de zwaarste voorjaarsstormen ooit. In de ijskoude golven van de zee ten noorden van de Waddeneilanden kwamen 83 vissers om. Tegenover Museum ‘t Fiskershúske op de zeedijk staat het monument ter nagedachtenis aan de vissers die omkwamen bij de storm. Vandaag de dag is PaesensModdergat een dorp waar je Unesco Werelderfgoed Waddenzee op een unieke manier kunt ervaren. Je beleeft er de mooiste zonsondergangen, maakt inspirerende wandelingen en schiet er prachtige natuurfoto’s. Tijdens de Dag van het Wad, op 26 juni, is er van alles te beleven in PaesensModdergat. Er zijn meerdere wadlooptochten en rondtochten met paard en wagen. Bijzonder is de historische zoektocht naar het zilte verleden en de smaak er van. Activiteiten op de vorige pagina.

HET PREDICAAT WADDENZEE WERELDERFGOED IS MEDE TE DANKEN AAN HET NOARDERLEECH, EEN BUITENDIJKS NATUURGEBIED DAT BESTAAT UIT SLIKVELDEN, KWELDERS, DOBBEN EN ZOMERPOLDERS. Per jaar strijken er wel een miljoen vogels neer om te broeden en te foerageren, zoals kluten, grutto’s en tureluurs. Juist in deze periode bloeien er veel bijzondere planten. De namen alleen al prikkelen de fantasie: schorrekruid, zoutmelde, zeeweegbree. Ieder seizoen kent een eigen kleur en geluid. Aan de rand van het Noarderleech liggen drie locaties die een bezoekje waard zijn tijdens Dag van het Wad. De Seedykstertoer aan de zeedijk bij Marrum heeft een hoge uitkijktoren en diverse exposities. Een panoramawagen verzorgt rondritten over de kwelders. Even verderop, aan de zeedijk bij Hallum, ligt het Kweldercentrum Noarderleech van It Fryske Gea. In dit bezoekerscentrum ontdek je het verhaal achter de bijzondere natuur. De Mudbirds komen hier langs voor een muzikaal intermezzo. Bij Zwarte Haan staat het standbeeld voor de Slikwerker als eerbetoon aan de noeste arbeid waaruit dit gebied is ontstaan. Bij het gelijknamige restaurant kun je typisch streekproducten proeven onder de naam Waddengoud. Meer informatie vind je op de activiteitenpagina.

@RijkeWaddenzee

Dark Sky

WAUW! Beleef Duisternis in #Werelderfgoed #Waddenzee met foto’s van @HansJellema, te vinden op mnskp.nl.

Lichtvervuiling en een aangeleerde angst voor het duister hebben ervoor gezorgd dat we in Europa bijna nergens Echt duister kunnen ervaren. Het project Dark Sky leert je het duister omarmen. Dat kan nu al op de Terschellingse Boschplaat.

Door: Clara Bloemhof Door de alsmaar brandende lampen weten we ’s nachts niet eens meer de Melkweg aan te wijzen. Veel kinderen zijn bang in het donker en slapen met een lampje aan. Terwijl duisternis net zo belangrijk is als licht, stelt architect Nynke-Rixt Jukema. Ze groeide op in een dorp aan de Waddenzeekust. ,,Ik ben niet opgevoed met een angst voor het donker, heb daar ook nooit bij stilgestaan. Maar om me heen zie ik dat mensen zich omringen met licht. Een lamp met sensor bij de voordeur, een tuin vol solarverlichting. Licht wordt geassocieerd met gezelligheid, maar ook met een veilig gevoel. Al dat licht kán niet gezond zijn. Maar liefst 65 procent van de planten diersoorten is ’s nachts actief. Veel dieren navigeren op de sterren. Hoe lukt ze dat als er geen ster te zien valt door al die felle ledverlichting? Je ziet ze ’s nachts rondjes vliegen om een lantaarnpaal. Ook mensen hebben het duister nodig. Bewezen is dat verlichting ’s nachts je remslaap kan beïnvloeden. En dat heeft weer gevolgen voor je gezondheid.”

DARK SKY-RESERVAAT Vijf jaar geleden startte Jukema haar missie: men moet de duisternis weer gaan omarmen. Ze richtte Feel the Night op: een stichting waarin de liefde voor het donker wordt geuit door activiteiten, poëzie en kunst. Vorig jaar haakte Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW) aan. Doel: het Waddengebied mooier maken, passend bij de UNESCO Werelderfgoedstatus. Hendrikus Venema van PRW: ,,Dat doen we met het project Dark Sky, zodat het Waddengebied een impuls krijgt. De natuur, maar ook het toerisme en daarmee de economie.” De Terschellingse Boschplaat is Dark Sky-gebied. Maar ook rond het Lauwersmeer werkt men hard aan de ontwikkeling van een Dark Sky Park. ,,Mooie voorbeelden en een opstap naar het gehele Waddengebied als één Dark Sky-reservaat”, stelt Venema. ,,Het doel is om dit jaar met alle partijen een intentieverklaring op te stellen, zodat we in 2018 tijdens Leeuwarden Culturele Hoofdstad de wereld ook ’s nachts kunnen laten zien hoe bijzonder het Waddengebied is.”

LICHTVERVUILING Bewoners kunnen zelf ook initiatief nemen door zich op de kaart te zetten als ‘Tsjustermienskip’, een woord dat Jukema bedacht. Dorpen als Burgwert, Earnewâld en Aldeboarn zijn er al druk mee bezig. Jukema tipt: ,,Iedereen kan een bijdrage leveren: alleen al door ‘s nachts de buitenverlichting uit te zetten. De Boschplaat kan momenteel niet donkerder worden, door de lichtvervuiling die Leeuwarden afgeeft...” Ze besluit: ,,Wees niet bang voor het duister! Trek er ’s avonds eens op uit en ervaar zelf hoe bijzonder de nacht kan zijn.”

cupido richt pijlen op natuurlijke voedselbronnen van het wad FLANG CUPIDO DRAAGT OP GEPASSIONEERDE WIJZE EEN ONVERGETELIJKE BELEVENIS OVER OP DEELNEMERS AAN ZIJN WORKSHOPS OP HET EILAND WAARMEE HIJ, ALS GEBOREN TERSCHELLINGER, IS VERGROEID. Door: Pieter Mulderij ,,Ik doe alleen maar leuke dingen’’, lacht de man met de zowel bijzondere voor- als achternaam wanneer hem gevraagd wordt naar de passie in zijn werk. ,,Ik zie het niet als werk, maar elke keer weer als avontuur. Eén zijn met de natuur op het Wad. Gasten gaan gewapend met een emmertje onder begeleiding van mij of een gids van de Waddenvereniging scharrelen op het Wad. Speurend naar alles wat puur en lekker is. Zeewier, kokkels, alikruiken en Japanse oesters. Soms eten we onderweg, maken we tapenade van zeewier (stokbrood en wijn gaan mee) en slurpen we oesters. Of we nemen

alles mee naar onze kookstudio Flang in de Pan om een heerlijke maaltijd met authentieke smaken te bereiden. Deze zomer organiseren we ‘wildplukzondagen’ met de boswachter, met daarna een proeverij. We bieden arrangementen naar wens en op maat. En je kan bij ons slapen in de ruim 100 jaar oude pastorie van Hoorn.’’

Kookstudio Flang in de Pan en B&B De Postoari Dorpsstraat 25, 8896 JA Terschelling Hoorn www.flangindepan.nl www.postoari.nl T: 0562 850134

Flang Cupido

wadlopen: intense beleving van overweldigende natuur LETTERLIJK 'MET DE POTEN IN DE KLEI'. EEN OERGEVOEL DAT AAN DE BASIS LIGT VAN HET ECHTE WADLOPEN MET STICHTING WADLOOPCENTRUM PIETERBUREN (SWCP). ECHT WADLOPEN IS TOTAALBELEVING. Door: Pieter Mulderij ,,De ware wadloopbeleving zorgt voor verbinding met de natuur van het Werelderfgoed Waddenzee. Een gevoel dat je niet loslaat. Een onvergetelijke ervaring die je wilt herbeleven,’’ aldus Staats Mooibroek van SWCP.

Staats Mooibroek

Stichting Wadloopcentrum Pieterburen Haven 20, 9976 VN Lauwersoog T: 0595 528 300 www.wadlopen.com

,,De natuurmens komt bij ons echt aan zijn trekken, maar ook voor natuurminnaars in de dop kan een échte wadlooptocht onder begeleiding van ervaren gidsen een ware pelgrimage blijken. Je wordt immers één met jezelf en de natuur. De beloning voor je

inspanning is groots: betoverende geulenstelsels en zeehonden vormen het decor.’’ SWCP biedt een scala aan speciale natuur- en wadbelevingstochten. De wat langere tochten naar Simonszand (3 uur lopen) en Rottumeroog (4 uur lopen) zijn goed te doen, vooral als je veel van de natuur wilt genieten. Kortere wadbelevingstochten (combinatie van varen en anderhalf uur lopen en vaak zeehonden spotten), bijvoorbeeld vanaf het Weststrand op Schiermonnikoog zijn populair bij de meeste belangstellenden, vooral bij gezinnen met kinderen.

Plastic soep hoog op menukaart politiek en samenleving DUURZAAMHEID ONTKIEMT IN JE HART, VINDT NIENKE DIJKSTRA VAN WWW.DOEEENSWAD.NL. HAAR ERVARING ALS SCHIPPER EN KAPITEIN BRACHT HAAR RESPECT BIJ VOOR DE NATUUR. EN (VEER)KRACHT.. Door: Pieter Mulderij ,,Respect en het kennen van je plaats in het grote geheel. Hoe minuscuul je rol ook lijkt, je kunt bijdragen aan een schoner milieu. Met het programma ‘Doe eens Wad’ hoop ik mensen er bewuster van te maken hoe we respectvoller met ons Werelderfgoed Waddenzee kunnen omgaan. Ik organiseer zeiltochten met mijn vissermanschouw ‘De Raaf’. Met deze platbodem gaan we de Waddenzee op, onder meer naar Het Rif, een zandplaat tussen Ameland en Schiermonnikoog. Daar laten we ons droogvallen en gaan van boord om zoveel mogelijk afval te verzamelen in de tijd die de zee

ons geeft. Onvoorstelbaar hoeveel plastic er in zee terecht komt. Deelnemers (maximaal acht) gaan mee omdat ze willen genieten en willen bijdragen aan dit unieke gebied. Boyan Slat, bedenker van het project ‘The Ocean Cleanup’ heb ik er inmiddels op geattendeerd dat de zee boven het Waddengebied naar mijn idee een uitstekende locatie is voor een pilot van zijn project. Alles voor een schonere wereld!’’ Nienke Dijkstra T: 06-14315932 Ligplaats De Raaf Jachthaven “Het Booze Wijf” Strandweg 1, 9976 VS Lauwersoog

,,Concreet aan de slag nu. Handen uit de mouwen. Niet nog langer nadenken en overleggen over dingen die misschien ook zouden kúnnen helpen. Er is veel te doen, nú.’’

Nienke Dijkstra

Ameland

wist je

! D A W waddenzee

1881 In 1881 was Ameland nog verbonden met het vasteland via een dijk! Maar op 14 oktober dat jaar kwam er een storm die de dijk wegsloeg. Restanten kun je nog zien. Maar een dijk is er nooit meer gekomen.

BONTE STRANDLOPER

small fIVE 246.072

Zeepier Kokkel Strandkrab Wadslakje Garnaal

wereldrecordhouder

x2 = 90.000 km

CHECK!

Bruinvissen springen niet uit het water. Als je ze kan zien, dan zie je alleen hun vinnetje.

De bonte strandloper is met gemiddeld 246.072 getelde vogels de meest algemene trekvogel van de Waddenzee.

Een noordse stern uit Delfzijl heeft meer dan 90.000 km in 1 jaar gevlogen, en is daarmee wereldrecordhouder. Hij kan wel 30 jaar oud worden. In zijn hele leven zou hij dus naar de maan heen en weer kunnen vliegen… en dat 3 keer!

wa dd

nz Een bruinvis is geen vis, maar een zoogdier. Bovendien is ie niet bruin, maar eerder grijs. Vroeger werd namelijk alles wat in zee leefde een vis genoemd. Donkere kleuren werden vaak als bruin aangeduid.

Zeearend Wordt ook wel vliegende deur genoemd. Als deze vogel zijn vleugels uitslaat kan die een spanwijdte hebben van 2,5 meter!

165 cm

Deze vogels herken je gelijk. Het is dat kleine vogeltje dat heen en weer beweegt met de golven. Zie je drie tenen? Dan is het de drieteenstrandloper.

pink in

Lengte : tot 165 cm Gewicht : tot 15 kg Leeftijd : tot 24 jaar voedsel : krabben/vis/ schelpdieren

2 soorten

GARNAAL

60 seconds!

Levende garnalen zijn grijsbruin en half doorzichtig. Je ziet ze slecht op een zandige ondergrond. Maar als je ze even kookt worden ze binnen een minuut mooi roze.

t gevaar l ijk v oor mensen hoor. e i n n e b Ik

zeehonden in de waddenzee

3.544 Grijze 7.666 Gewone totaal

wa dd

11.210

logeerpartij

100 cm

drieteenstrandloper

Het logo van Werelderfgoed Waddenzee is een golfje, maar lijkt tegelijkertijd ook op de vin van de bruinvis.

gladde haai

Heb je mij wel meegeteld?

enzee

80% van de Zeeuwse mosselen komt eigenlijk uit de Waddenzee. De Waddenmossel wordt na een korte logeerpartij in Zeeland als Zeeuwse mosselen verkocht.

Zeegrassen behoren tot de weinige planten die onder water bloeien. Bladeren van groot zeegras kunnen soms wel één meter lang worden.

wa dd

enzee

Met een sifon filtert de kokkel plankton uit het water.

KOKKELS filteren 0.5 LITER

auw! auw! zeeduizendpoot Zagers zijn roofwormen met flinke kaken. De grootste kan wel 40 centimeter lang worden. Een zager kan je flink bijten! Het beestje heeft veel poten. Vandaar dat het ook wel zeeduizendpoot wordt genoemd.

water per uur

Kokkels graven

e Wadbodem d van d zich in de gron

ZEEHONDEN KIJKEN BIJ AMELAND Vlak langs de zeehonden op Robbeneiland varen is fantastisch voor jong en oud. Zeker nu er pasgeboren zeehondenpups zijn te bewonderen! Een robbentocht met De Zeehond duurt ongeveer twee uur en is kind- en hondvriendelijk. www.robbentochten.com

@Tat68 Wie roept de robben? #Waddenzee

MET JE VOETEN IN DE MODDER

CHARTER VAREN OP DE WADDENZEE De Waddenzee wordt alom geroemd om de getijden, de stilte, de heldere hemel, het droogvallen op stille plekken. Er zijn legio bedrijven die chartertochten aanbieden. Op www.beroepschartervaart.nl staat een overzicht van schepen die aangesloten zijn bij de beroepsvereniging.

Een pittige wadlooptocht, een wadzwerftocht of liever een complete waddenbeleving waarbij je gaat varen, wandelen op een drooggevallen zandplaat en zeehonden spot? Van ervaren tot beginnende wadlopers: bij het Wadloopcentrum Pieterburen komt iedereen aan zijn trekken.

Beleef de Waddenzee WAT IS ER NU MOOIER DAN VANAF DE ZEE HET WAD BELEVEN? ER ZIJN LEGIO MOGELIJKHEDEN OM ONDER DESKUNDIGE BEGELEIDING OP ONTDEKKINGSTOCHT TE GAAN DOOR DIT UNIEKE NATUURGEBIED.

IN EEN KAJAK DE WADDENZEE OP Tijdens zeekajakken komen ruimte, rust, natuur en avontuur samen. De afwisseling tussen kalm water en golven, het spel van de getijden en stromingen maken het vaargebied boeiend. Zeekajakken is niet zonder risico, dus ervaring is vereist. www.ajkayak.com www.dutchseakayakers.com

@AnnaZuidema #Zeekool in bloei op de Zuiderpier Harlingen 9.00! @Waddengoud @waddentweets @dezeekust #Waddenzee

@TjalkBruinvisch Fijn #droogvallen dit weekend! Met dank aan Herman Coumans #zandbank #waddenzee #zeilvakantie

ikpasophetwad.nl

‘Erecode voor Wadliefhebbers’ te houden. De campagne wordt onderschreven door bijna 30 belanghebbenden van het Waddengebied.

De Waddenzee is een uniek gebied. Wat heet: het is zo bijzonder dat het is uitgeroepen tot Werelderfgoed. Het getij en de natuur maken het varen op de Waddenzee tot een belevenis. Tegelijkertijd is dit grootste natuurgebied van Europa van levensbelang voor allerlei vogels, vissen en zoogdieren. De campagne ‘Ik pas op het Wad’ (onderdeel van het Programma naar een Rijke Waddenzee) roept vaarrecreanten op om rekening te houden met de kwetsbare Waddennatuur en zich bij het varen en droogvallen aan de

ERECODE De ‘Erecode voor Wadliefhebbers’ geldt voor iedereen die vaart of loopt op het wad. Kort gezegd komt de erecode erop neer dat je afstand houdt van vogels en zeehonden zodat die ongestoord hun gang kunnen gaan. Kijk, geniet en respecteer de natuur! www.ikpasophetwad.nl

R ottumeroog

Staatsbosbeheer organi seert elk jaar in de nazomer zo’n twintig ‘expedities’ naar het onb ewoonde Groningse eiland Rot tum eroog; uiteraard buiten het bro edseizoen. Dit eiland is een van de plekken in de Waddenzee waar ver der geen mensen mogen komen. Meer informatie en boeken via ww w.staatsbosbeheer.n l/rottum

op een onbewoond eiland: juweeltjes in de waddenzee ONBEWOONDE EILANDEN VIND JE NIET ALLEEN IN DE TROPEN. OOK IN NEDERLAND KOMEN ZE VOOR. ONTDEK DEZE ONGEREPTE GEBIEDEN IN ONZE WADDENZEE. Door: Renate Prins en Jorien Bakker Op zoek naar een onbewoond eiland? Dan hoef je niet verder te kijken dan de Nederlandse Waddenzee. Naast Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog (TV-TAS) liggen er in de Waddenzee tien eilanden en zandplaten waar geen mens te vinden is. Slechts een enkele vogelwachter of onderzoeker doorstaat er af en toe de elementen. Want juist de afwezigheid van mensen maakt deze natuurgebieden de perfecte plek voor vele soorten vogels en zeehonden en daarmee interessant voor onderzoekers. Het zijn de juweeltjes van de Waddenzee; bekroond met de titel UNESCO Natuurlijk Werelderfgoed.

Waddeneiland Texel. De bewoonde Waddeneilanden houden we, ter bescherming van de eilanders, met man en macht op hun plek. Bij de onbewoonde eilanden en zandplaten is dat meestal niet het geval: men laat ze met rust. De natuur zwaait de scepter. Deze gebieden zijn onderhevig aan de onuitputtelijke afslag en aangroei van zand. Hierdoor veranderen ze continu van vorm en plaats. De Razende Bol ontstond ongeveer honderd jaar geleden. De uitgestrekte en ruime zandvlakte is een ideale rustplek en kraamkamer voor zeehonden. Ook is het een geschikte broedplek voor vogels zoals de dwergstern, scholekster en bontbekplevier.

ENORM ECOSYSTEEM

ENGELSMANPLAAT

De onbewoonde eilanden en zandplaten liggen verspreid over de gehele Nederlandse Waddenzee. Door een samenspel van de woeste wind en de wilde zeestromingen ontstonden ze op allerlei verschillende plekken. Van west naar oost liggen de volgende gebieden: de Razende Bol, Richel, Griend, Blauwe Balg, het Rif, Engelsmanplaat, Simonszand, Rottumerplaat, Rottumeroog, Zuiderduin en ‘Hond en Paap’. Elk gebied is op zijn eigen manier uniek. Elk eiland, iedere zandplaat heeft een eigen belang voor het enorme ecosysteem dat de Waddenzee is.

Engelsmanplaat is in tegenstelling tot de Razende Bol geen eiland maar een zandplaat. Het ligt al honderd jaar tussen Ameland en Schiermonnikoog. Tijdens hoog water is het een populaire wijkplaats voor vogels, zoals kanoeten en bonte strandlopers. Tienduizenden vogels komen bij opkomend water naar

DE RAZENDE BOL De Razende Bol ligt bijvoorbeeld bijna volledig in de Noordzee. Dit ongerepte eiland raast met een snelheid van honderd meter per jaar richting het

de plaat om te rusten en te wachten, tot het water wegebt.

GEGARANDEERDE RUST De rust en ongereptheid maken de zandplaten en onbewoonde eilanden zo populair bij vogels en zeehonden. Om de rust te bewaren zijn ze soms gedeeltelijk of soms in zijn geheel niet toegankelijk voor publiek. Op enkele plekken zien vogel- of wadwachters in het voorjaar en de zomer toe op de rust. Heel af en toe wordt, onder begeleiding, het publiek toegelaten. Ook komend najaar doet deze kans zich weer voor.

Op een onbewoond eiland: in de Waddenzee

In juli verschijnt er een brochure over de onbewoonde plekjes in de Waddenzee. Het boekje heet ‘Op een onbewoond eiland: in de Waddenzee’. De brochure is een samenwerkingsproject van de eilandbeheerders Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Landschap Noord-Holland, Rijkswaterstaat en de Waddenunit van het ministerie van Economische Zaken, en wordt straks rondom en in het hele Waddengebied verspreid. Meer informatie? Houd www.waddenzee.nl in de gaten!

Boeken top 5 1. 2. 3. 4. 5.

DE WADDEN: EEN GESCHIEDENIS Mathijs Deen. Een reis door de tijd. Van de IJstijd, naar de Romeinen tot de bomvolle stranden van nu.

UITBLINKERZ! Thomas leerink. Jeugdboek waarin hoofdpersoon Tijs spannende ontdekkingen doet in het Waddengebied.

DE SMAAK VAN DE WADDEN Annette van Ruitenburg, Ruth de Ruwe. Een kookboek, maar dan net even anders. Mooie foto’s en verhalen omlijsten bijzondere recepten.

DE WADDEN - NERGENS TER WERELD Toon Fey. Lekker bladeren en genieten van de vele bijzondere foto’s van de Waddennatuur.

WAAROM NONNETJES SAMEN KLAARKOMEN Theunis Piersma. Dit boek gaat over de wonderen van het Wad. Opvallend zijn de vele stripverhaaltjes tussendoor.

apps top 5 1. WADVOGELS

Welke vogel vliegt daar door de lucht? Met deze vogelapp van de vogelbescherming herken je alle vogels op het Wad!

2. 3. 4. 5.

@EckardBoot Vaart langs vogeleiland Griend. Parel in de Waddenzee.

HET GETIJ Je ziet veel meer bijzondere natuur bij laag tij dan als het water hoog staat. Check dus de getijdentabel. Deze app baseert de cijfers op basis van de 164 meetpunten van Rijkswaterstaat.

WADDENWANDELEN Wandel in de mooiste plekken in het Waddengebied! Handig overzicht van alle wandelroutes en via de app lees je de verhalen van de streek.

WADVAREN Ook met weinig vaarervaring kun je een bootje huren. Maar je moet wel weten wat je doet natuurlijk. Check de app van de KNRM voor handige tips.

DE WADWAAIER Nieuwsgierig naar alles wat drijft, kruipt of groeit op wad en strand? Schelpen, zeewieren, alles vind je terug in de Wadwaaier!