Landbouwbijlage Friesch Dagblad 10-9-2020

Donderdag 10 september 2020

“Een deel van de boeren heeft nog steeds de instelling ‘massa is kassa’, maar er zijn ook mogelijkheden voor meer ‘klein maar fijn’. Belangrijk is dat het bedrijf bij jou als boer past.”

Watse van Balen, eigenaar Van Balen Boekhoudburo in Jellum

Landbouw

Pagina 3

L

Advertorial

Nieuw ontdekte bacteriën kunnen onze bodem gezonder en vruchtbaarder maken. Dat is een welkome vondst in een #jd waarin bestrijdingsmiddelen steeds meer aan banden worden gelegd. En goed nieuws voor de volksgezondheid!

Hij loopt vooralsnog tegen heel wat dichte deuren aan. Rinze Joustra van Rinagro is met zijn bedrijf de ontdekker van de nieuwe micro-organismen, wat bacteriën dus zijn. Om in de landbouwwereld met noviteiten door te dringen, lijkt op de strijd die Don Quichot volgens de overlevering ooit tegen windmolens uitvocht. Maar Joustra zet door. In het belang van de bodem waar wij zoveel voedsel vandaan moeten halen. En in het belang van onze volksgezondheid.

worden die middelen aan banden gelegd. Maar we vergeten daarbij dat de omgeving waar alles in groeit nog steeds ziekteverwekkend is.

Die ziekteverwekkende bodem wordt in stand gehouden. En wij hebben ontdekt dat dat veranderd kan worden. En een gezondere bodem is beter voor onze volksgezondheid. Ziektes als legionella bijvoorbeeld kunnen op deze manier worden bestreden.”

Levensvatbare bodem De techniek erachter is wellicht wat ingewikkeld, maar in de docu wordt duidelijk dat door het gebruik van AgriMestMix de bodem levensvatbaarder wordt. En hoewel de introduc!e van het product in de landbouwwereld stroperig verloopt, zijn er al boeren die er dankbaar gebruik van maken.

Een van hen is de biologische boer Auke Stremler. Hij gebruikt de mix die gemaakt is van de nieuwe bacteriën om over maaisel en slootafval te strooien. Normaliter waardeloos afval, maar In de fascinerende documentaire Bo- nu binnen vijf maanden een bruikbaar product demloos, geproduceerd door Docsfair en een waardevolle aanvulling voor de bodem. en geregisseerd door Belgin Inal, vertelt Joustra over zijn vinding.

Gezondere koeien “Ik zie het echt terug in de gezondheid van de “We zijn begonnen met veel kunst- bodem”, zegt Stremler. “En daardoor worden mest te gebruiken. Dat zorgt voor ook mijn koeien gezonder. En dat komt weer snelle groei en veel vocht. En met terug in mijn eindproduct: melk.” veel vocht ben je vatbaar voor schimmels en ziekten. En daar hebben we Stremler verkoopt in een eigen winkel onder bestrijdingsmiddelen voor. Maar nu meer kaas en melk. “Het is voor ons belangrijk

dat de consument op ons bedrijf een gezond product koopt. Vroeger had ik veel kosten aan krachtvoer, problemen bij de koeien en dierenartsen.

Nu zijn die kosten nihil, waardoor ik veel meer marge op mijn producten heb.”

Prof. Remco Kort is microbioloog in Ar!s. Hij juicht de ontwikkeling rondom bacteriën (micro-organismen) alleen maar toe. “We moeten de micro-organismen uit het verdomhoekje halen”, zegt hij in Bodemloos. “Ze staan vooral bekend om veroorzakers van infec!eziekten en voedselbederf.

Maar ze zijn heel belangrijk voor onze gezondheid. Ze houden in onze darmen ziekteverwekkers buiten de deur en trainen ons immuunsysteem.”

Landbouw

Donderdag 10 september 2020

3

Boeren advies geven in roerige tijden is zo gemakkelijk nog niet Investeren of niet, een nieuwe stal, fosfaatrechten bijkopen of juist inzetten op een efficiëntere bedrijfsvoering. Advies geven aan boeren in de huidige roerige tijden is zo gemakkelijk nog niet, ervaren de deskundigen van boekhoudbureau Van Balen in Jellum. ,,Soms moeten we helaas adviseren om te stoppen.”

Simon Talsma

I

n een markt die vooral wordt gedomineerd door enkele grote (agrarische) boekhoudbureaus opereert Van Balen Boekhoudburo vanuit een voormalige foerageloods in Jellum. Sinds 2004 is Watse van Balen als zelfstandige actief, vooral in de agrarische sector, en intussen werkt er bij zijn bedrijf een twintigtal mensen. Het is voor hem en ook voor de collega’s een grote uitdaging om te werken in een branche waarop in korte tijd zoveel verschillende regelingen zijn afgekomen. ,,Eigenlijk iedereen bij ons heeft een agrarische achtergrond, dat maakt het contact met de boeren voor wie wij werken veel makkelijker. Door die vele verschillende ontwikkelingen en regelingen waar een boer in deze roerige tijden mee te maken krijgt, is het noodzakelijk dat alle adviseurs een specialisatie ontwikkelen”, zegt de eigenaar.

Een groot deel van het werk bestaat uit het opmaken van de jaarstukken en het geven van advies.

En vooral dat laatste maakt het werk veelzijdig, vindt collega Bertha Faber-Wiersma. ,,Zelf hebben we ook een boerenbedrijf; je weet dan van veel onderwerpen wel het een en ander. Maar ook voor ons is het puzzelen met vraagstukken, zoals vergunningen. Je hebt te maken met een woud aan regels.” Dossiers als de kringloopwijzers, bemestingsplannen, derogatie-aanvragen en PAS-kwesties bij stikstof noemt zij als voorbeelden.

Vooral dit laatste onderwerp leidt bij boeren tot vragen, zo merken de adviseurs van het Jellumer bureau. Roelof van der Veen richt zich binnen het team vooral op het PAS- en stikstofdossier. ,,Voordat de PAS-systematiek door de rechter was afgeschoten, hebben we als boekhoudbureau veel van dergelijke vergunningen voor boeren aangevraagd. Vergunningen moesten worden aangevraagd wanneer melkveehouders volgens een bepaalde rekenmethode boven een specifieke stikstofwaarde uitkwamen. In een deel van de gevallen volstond een melding en in een deel van de gevallen niet. Nu de PAS-systematiek er niet meer is en er op juridisch vlak wordt gekeken of boeren wel volgens de regels werken, is er veel onzekerheid ontstaan. Wij zoeken alles voor ze uit en brengen in kaart hoe ze er voorstaan wat vergunningen betreft. We hebben het grootste deel van onze klanten al gerust kunnen stellen.”

Zicht kwijt Van der Veen constateert dat melkveehouders in de afgelopen jaren met zoveel vergunningen te maken hebben gehad dat ze het zicht kwijt zijn op wat wel en niet geregeld is.

Vooral op het gebied van stikstof, nu dat een actueel onderwerp is. ,,Ze vragen zich af: hebben we voldoende geregeld? Hebben we genoeg zekerheid, of missen we de boot? Het vergunningenoverzicht nemen we jaarlijkse door met onze klanten. En dat krijgt nu extra aandacht.”

Ook collega Faber ziet dit. ,,We merken dat tijdens bedrijfsbezoeken en bij telefoontjes dat op het gebied van vergunningen zaken vaak door elkaar worden gehaald.

Het is puzzelen met vraagstukken over vergunningen.

Je hebt te maken met een woud aan regels

Roelof van der Veen, Watse van Balen en Bertha Faber-Wiersma van boekhoudbureau Van Balen in Jellum.

Foto: Marchje Andringa

Zo hebben veel boeren te maken met een Natuurbeschermingswetvergunning, spelen fosfaat en stikstof een belangrijke rol maar ook de ammoniakuitstoot. Allemaal zaken die letterlijk zorgen voor een license to produce.”

Ook de maatschappelijke wensen spelen een rol in de gesprekken met de melkveehouders. ,,Zo is biodiversiteit een onderwerp, waar ook onder boeren veel over gesproken wordt en waar een groot deel ook stappen heeft gezet in de verbetering ervan. Samen met de afnemers van de melk”, zo legt Faber uit. ,,Die zuivelcoöperaties richten zich steeds vaker op het in de markt zetten van verschillende melkstromen. Natuurlijk, je moet je bedrijf op orde hebben om met de huidige smalle marges voldoende inkomen te genereren. Dat vraagt een bepaalde vorm van topsport. Je moet vakman op velerlei gebied zijn zoals over de voersamenstelling, over de gezondheid van het vee en over het bijsturen bij veranderingen waarmee je te maken krijgt. Maar ook het schakelen naar meer natuurinclusief, omdat dit door een groot deel van de bevolking belangrijk wordt gevonden, is een uitgangspunt. Voor het behouden van onze afzetmarkten is het een voorwaarde dat we daaraan werken. Helaas willen diezelfde mensen als consument er vaak niet aan meebetalen, terwijl het de boer geld kost en de marges al klein zijn.”

Het gevolg is dan ook, volgens de adviseur, dat veel boeren inzetten

op verdere automatisering, schaalvergroting en een efficiëntere bedrijfsvoering om de kosten per kilo afgeleverd product te beperken.

Dat dit dan vaak weer op gespannen voet staat met de wens van de maatschappij om dat juist níét te doen, is volgens Faber het directe gevolg van wat de grote groep aan consumenten in het dagelijkse leven laat zien in de supermarkt. Desondanks is ze blij dat veel boeren toch stappen zetten – hoe klein ook – zoals het gebruik van kruidenrijke stroken of het zaaien van zonnebloemen aan de randen van percelen.

Rendement Een belangrijk deel van het werk van de mensen van Van Balen, blijft nog steeds het zoeken naar voldoende rendement. Samen met de boer. ,,Voor een deel van de boeren is dat nog steeds met de instelling ‘massa is kassa’, maar er zijn zeker ook mogelijkheden voor meer ‘klein maar fijn’”, zegt de eigenaar van het boekhoudkantoor. ,,Een van de belangrijke dingen is dat het bedrijf en de bedrijfsvoering ervan moet passen bij hoe jij als boer bent. Zo is het niet voor iedereen weggelegd om de verbinding met de burger te zoeken, ook al is dat tegenwoordig wel van belang voor de sector.”

Van echte financiële problemen is bij een klein deel van de klanten sprake, laat Van Balen weten. ,,Soms moeten we, helaas, constateren dat een bedrijf achteruit

boert en dat er geen perspectief in zit. Als er geen bedrijfsopvolger is, adviseren we het bedrijf te verkopen en niet tot het pensioen door te gaan en geld te blijven inleveren.”

Bij het overgrote deel van de klanten zijn de cijfers rooskleuriger, al liggen ook daar volgens de Jellumer de nodige uitdagingen. ,,De verschillen tussen de bedrijven zijn én blijven groot. Je hoeft niet altijd je bedrijf te vergroten om er meer rendement uit te halen. Er is vaak ook nog wel iets te halen uit de kostprijs. Deze is opgebouwd uit een veelheid aan factoren en afhankelijk van bedrijfssituatie, ligging, het soort vee en nog veel andere dingen. Wanneer je te maken hebt

Wanneer je te maken hebt met een te hoge kostprijs, kun je op veel plekken zoeken naar verbeteringen

met een te hoge kostprijs, kun je op veel plekken zoeken naar verbeteringen. Echter, de vinger op één zere plek leggen is moeilijk.”

Er is volgens Van Balen altijd een categorie boeren die bezig is met ‘brandjes blussen’. Is het ene probleem aangepakt, dan is er wel iets anders waardoor zaken niet goed gaan. ,,Mede doordat sommige dingen niet op de korte termijn te veranderen zijn – of soms helemaal niet, zoals de ligging van het bedrijf of een niet optimale veestapel – is het een kwestie van lange adem. En het vergt een bepaalde slimheid van de boerenondernemer. Het is ook een kwestie van je kwetsbaar durven opstellen en adviezen ter harte nemen. Er zijn boeren die dat niet in zich hebben, maar gelukkig is er ook een groep die juist wel daarmee aan de slag gaat.”

Om boeren meer inzicht te geven in hun eigen bedrijfssituatie en om de financiële situatie te verbeteren, organiseert het boekhoud- en adviesbureau studiegroepen. ,,Je werkt toe naar gezondere dieren, beter voer, optimaal mestgebruik en naar een betere arbeidsefficiëntie”, legt Faber uit. ,,Dan wordt ook duidelijk dat je sommige dingen beter zelf kunt blijven doen en andere beter kunt uitbesteden. Een van de conclusies uit die studiegroepen is dat je bedrijf niet hoeft te groeien om met de kleinere marges toch geld te verdienen. Van onze boeren krijgen we mee dat ze genoeg geld willen blijven verdienen om te leven. Het hoeft niet altijd groter.”

UW SPECIALIST IN DE AGRARISCHE BOUWSECTOR • NIEUWBOUW •VERBOUW •ONDERHOUD

Bouwbedrijf Visser Dokkum B.V. Hogedijken 40 9101 WZ Dokkum T: 0519 518 563 E: info@visser-dokkum.nl - I: www.visser-dokkum.nl

80% reductie met de nieuwe stikstofkraker van JOZ

-

: @visserdokkum

Op 25 augustus hebben we onze nieuwe innova!e gelanceerd. Een s!ksto�raker die 80 % s!kstof uit de mest haalt. De s!ksto�raker sluit aan bij onze nieuwe bedrijfsfilosofie, het toevoegen van waarde in de keten van Circular Farming.

Met circular farming gaan we als JOZ namelijk een stap verder. We gaan dieper de keten in en maken met onze oplossingen een waardevol product van mest. Van alle nieuwe product innova!es die dit jaar gelanceerd zullen worden is de s!ksto�raker de eerste. ��ksto�raker; de transi�e van organische mest naar minerale mest Wil je van organische mest minerale mest maken? Dan moet je de mest eerst scheiden. Met de nieuwe separator van JOZ kun je de opgeslagen mest in de mestkelder of ander mestbassin eenvoudig en snel scheiden. Binnen het concept circular farming vormt de separator de eerste fase in het transi!eproces voor het creëren van een mineraal. Bij het scheiden van drijfmest ontstaan 2 soorten mest: een dikke frac!e en een dunne frac!e. De dikke frac!e is een fosfaatrijk product dat je kunt gebruiken als vaste mest. Bovendien hee� het in veel gevallen een langere uitrijperiode. Daarnaast kun je de dikke frac!e toepassen als biobedding. Hiervoor is de hoeveelheid vaste stof in de dikke frac!e van groot belang. Het vastestofgehalte dient minimaal 35% te zijn.

Met s!ksto�raker MCK350 reduceer je de s!kstof in 2 stappen. Eerst wordt de ammoniak on�rokken uit de dunne frac!e (welke ontstaan is door het scheiden van de mest met een separator). Dit wordt gedaan door middel van verdamping en de toepassing van een base of warmte. Tijdens het verdampingsproces ontstaan 2 producten: ammoniak en mestwater. Het mestwater kun je uitrijden over het land of terugpompen naar de stal.

In het tweede deel van het verwerkingsproces wordt de ammoniak (gasvorm) die !jdens het verdampingsproces is vrijgekomen, opgevangen in de s!ksto�raker en bewerkt. Ammoniak is een belangrijk halffabricaat voor de produc!e van kunstmest. Door het toevoegen van salpeterzuur aan de ammoniak ontstaat er kalkemonsalpeter. O�ewel: vloeibare kunstmest.

Door het scheiden van de mest en het toepassen van de MCK350 kun je dus van ammoniak uit dierlijke mest kunstmest maken. Dit hee� een posi!ef effect op de stalemissie, de emissie bij het uitrijden en de s!kstofproduc!e van koeien. Door de ammoniak uit de mest te verwijderen, worden deze sterk verlaagd.

Landbouw

Donderdag 10 september 2020

5

Jonge kippenhouder Evert wint een prijs. ‘Ik heb er gevoel voor’ Net nadat Evert Bakker (29) vijf jaar geleden een eigen hoveniersbedrijf had opgezet, belde zijn oom hem op. Of hij misschien diens kippenbedrijf De Utrin wilde overnemen. Daar hoefde de ondernemer niet lang over na te denken: hij wilde immers altijd al boer worden.

Wouter Hoving

T

rots staat pluimveehouder Evert Bakker bij het hek van het biologische buitenverblijf in It Heidenskip. Op een oppervlakte van zeven hectare struinen vele honderden bruine leghennen met hun fiere rode kam tussen wat boompjes, stronken en kuilen. Rondom de kippenhouder hebben zich zo’n twintig kippen verzameld. ,,Het zijn nieuwsgierige dieren, net mensen.

Als we door het verblijf lopen, komen ze allemaal achter je aan”, zegt hij met een glimlach. Hij beweegt, waarna de kippen verschrikt opvliegen.

Binnen luttele seconden staan de dieren echter opnieuw rondom hun interessante eigenaar. ,,Ik wist niet dat het zo mooi was eigenlijk”, zegt de pluimveehouder.

Zijn ogen glimmen als hij naar zijn scharrelende hennen kijkt. Dat heeft zijn oom dus goed ingeschat, weet hij nu. Die zag de potentie.

Met zijn vriendin Lisa (27) nam de jonge ondernemer in 2017 de pluimveehouderij van zijn oom over. Van een bedrijf als dit hadden ze geen

kaas gegeten. Bij Bakker liepen vroeger vier kippen rond. ,,Die hadden we voor de hobby, dan aten we zelf eens een eitje.” Zijn vriendin kwam uit Bolsward en zag in het dagelijks leven ook geen kip.

Bij hun nieuwe bedrijf werd het stel geholpen door zijn ouders, Johannes (63) en Ymkje (59) uit Parrega.

Zij staan financieel garant en bovendien stopte vader Johannes met zijn baan in de staalbouw en werkt hij nu, soms samen met moeder Ymkje, vier dagen in de week in dienst van de zoon en schoondochter. Dat geeft de jonge boer de ruimte om vier dagen

Dat scheelt drie gram voer per dag per kip. Dat lijkt heel weinig, maar is op een koppel wel vierduizend euro voerwinst

in de week voor zijn eigen hoveniersbedrijf te werken. In de tussentijd zorgt zijn vriendin voor hun dochter, de eenjarige Marit. Tijdens Marits middagslaapjes helpt zij haar schoonouders met de kippen. In de avonden en weekeinden doen de twee de boerderij samen.

Die familiaire bedrijfsvoering blijkt een sensationeel succes. Want dit voorjaar, drieënhalf jaar na de overname, wonnen de Bakkers de Reudink Agroscoopbokaal. Een prijs vanuit de biologische tak van veevoerbedrijf For Farmers. De hennen bleken uitzonderlijk veel goede eieren te leggen.

Dus je moet voortdurend kijken: hoe voelt de kip zich?

‘Split feeding’ Het geheim van de goede eieren willen de twee best vertellen. Sinds vorig jaar gebruiken zij voor hun elfduizend leghennen de methode split feeding. Het idee: de kippen krijgen ochtendvoer, met veel energie en eiwit en middagvoer met vooral veel kalk.

Dat voer geeft de kip precies datgene wat zij nodig heeft op dat moment van de dag.

Dat is voor de kip goed, maar scheelt ook geld bij de aankoop van duur biologisch voedsel, zegt de prijswinnaar. Doordat de kip precies de goede voedingsstoffen krijgt, hoeft zij minder voer. Dat scheelt drie gram voer per dag per kip. ,,Dat lijkt heel weinig. Maar dat is op een koppel toch wel vierduizend euro voerwinst.” Met deze methode gebruikt de kippenhouder de ‘dure’ grondstoffen in het ochtendvoer efficiënter. ,,In de middag hebben de hennen die voedingsstoffen niet nodig en schijten ze het uit. Dat is dan jammer, want dan heb je dure grondstoffen verspild.”

De nieuwe methode is voor het stel niet eens veel meer werk. Je moet

Biologisch Aan het begin van het erf van de pluimveehouderij staat een bordje met ‘biologische eieren te koop’. Dat ‘biologische’ past bij ons, zegt de ondernemer even later aan de keukentafel. ,,Het heeft meerwaarde voor de kip.”

Toch merkt het stel in het dagelijks leven vaak dat men niet weet wat dat ‘biologische’ inhoudt. ,,Als mensen een doosje scharreleieren kopen, zeggen ze: ‘Dan scharrelen ze toch? Dan is het toch goed?’”, zegt de pluimveehoudster. Keer op keer moet zij dan uitleggen dat het niet hetzelfde is als biologische eieren.

Dat scharrelkippen niet buiten scharrelen, maar binnen, op een kleiner stukje grond. Dat de dieren geen biologisch voer krijgen en wel antibiotica, zelfs als het niet nodig is.

Wij moeten natuurlijke oplossingen zoeken, zegt de Heidenskipper. ,,Die zijn er ook wel, alleen werken ze meestal iets minder efficiënt. Maar het kan best wel. Want zoals onze cijfers bij de vorige leg, daar kunnen veel reguliere kippenhouders niet aan tippen.”

het proces iets meer controleren en het is iets meer denkwerk. ,,De afstelling van het voermechanisme moet perfect zijn. Als je het in de praktijk niet goed uitvoert, werkt het meer tegen je dan voor je.”

Toch zorgt hun bedrijf voor het jonge stel dikwijls voor onzekerheid. Aan het begin hadden ze wel eens spijt van hun ondernemersdrang. De overname was duur en de eerste lichting kippen ging snel dood door ziekte. ,,Dat heeft best veel geld gekost. Dan zit je echt in een heel diep gat.” Ook vorig jaar was de eierprijs dramatisch, doordat consumenten geen eieren kochten vanwege fipronil die in sommige eieren zat.

Rooskleurig Nu lijken de zaken wat rooskleuriger.

Spijt hebben de twee niet meer. Hoewel Europese wet- en regelgeving de bio-kippenboer voor de toekomst nog de nodige zorgen baart. Maar als het even kan blijft het jonge boerenstel dit werk het hele leven doen.

Hoewel hij nog altijd als hovenier werkt, vindt hij zijn baan op het kippenbedrijf het mooist. ,,Daar ben je vrij. Je kunt het werk doen zoals je zelf wil. Als ik als hovenier bij mensen in de tuin ben, moet ik gewoon mijn werk doen, ook als ik geen zin heb.”

Als er visite is, nemen de ondernemers die steevast mee naar de buitenverblijven: even laten zien hoe mooi dit is. ,,Je moet van dieren houden om ze te begrijpen. Het blijkt toch dat ik er een beetje gevoel voor heb. Als het tocht, worden wij ziek. Dat is bij een kip ook zo. Dus je moet voortdurend kijken: hoe voelt de kip zich? Je kunt niet alles uit een boekje doen, het is vaak gewoon gevoel.” ,,De kippen zijn net mensen”, herhaalt de biologisch pluimveehouder. ,,Als de zon mooi ondergaat, dan staan ze allemaal buiten.” Te midden van die kippen in die zonsondergang, maakt het stel dan graag een avondrondje. Hij lacht. ,,Dat klinkt wel heel romantisch, hè?”

De familie Bakker op het biologisch legkippenbedrijf in It Heidenskip met van links naar rechts Evert Bakker, Marit Bakker, Lisa van der Goot, Ymkje Bakker en Johannes Bakker.

Foto: Simon Bleeker

DE KRACHTIGE GIANT KNIKLADERS NU OOK LEVERBAAR IN ELEKTRISCHE VARIANT

vdbosmechanisatie.nl

veenstrabakkeveen.nl

“Door de coronacrisis is ons inkomen met 75% gedaald” In maart riep de World Health Organization COVID-19 uit tot een pandemie. Dit had verregaande gevolgen voor ons, maar ook voor de gezinnen waar ontwikkelingsorganisatie Heifer mee samenwerkt. Lees hier het verhaal van de 27 jarige Apili Dilis uit Oeganda.

Apili is een drukke dame. Ze verbouwt sojabonen, opende met behulp van een lening haar eigen winkeltje (waar ze zelfgemaakte pindakaas, gegrilde cassave en brood verkoopt), ze is secretaris van haar boerengroep én pasbenoemd bestuurslid van een coöperatie. Het ging Apili en haar gezin goed. Tot half maart. Sindsdien zit haar man thuis. Hij werkt als leraar op een basisschool en alle scholen zijn gesloten.

Zijn salaris is weggevallen. Het hele gezin is nu afhankelijk van Apili’s winkeltje. Maar door het verbod op transport, samenscholing en de avondklok is ook haar inkomen bijna gehalveerd. Geld dat ze opzij had gelegd om te investeren in haar bedrijje heeft ze besteed aan zeep, olie en huur van land. “We komen nu amper rond.

Met een kleine lening zou ik al enorm

geholpen zijn. Helaas kan ik nu niets van mijn groep lenen omdat we in maart zijn gestopt met sparen. Zelfs eerdere leningen kunnen niet worden terugbetaald aan de kas. Een voordeel is dat de scholen nog dicht zijn en we ons niet druk hoeven te maken over het schoolgeld”. Tijdens de lockdown heeft Apili nog wel 20 kilo sojaboonzaden ontvangen en geplant. Het veld staat er prachtig bij en levert hopelijk een mooie oogst op. “Vanwege corona zal de verkoopprijs wel gedaald zijn. Gelukkig ben ik, door mijn lidmaatschap van de coöperatie, verzekerd van afname.

Dit soort lichtpuntjes helpen mij door deze moeilijke periode heen.”

De coronacrisis is nog niet voorbij en een voedselcrisis ligt op de loer. Heifer helpt boeren zoals Apili met zaden voor het volgende oogstseizoen en met voorlich-

ting om de verspreiding van corona te stoppen. Ook maken we het aangaan van een lening mogelijk en zorgen we dat boeren in contact komen met afnemers.

Zo helpen ze ook andere mensen in de omgeving die geen eten hebben. Lees meer op heifer.nl

8

Donderdag 10 september 2020

Caring Farmers Meer dan de helft van de boeren zou anders willen Een groep boeren ziet dat de noodzakelijk hervorming van de landbouw naar een natuurinclusieve kringlooplandbouw er met het huidige beleid niet komt. Ze hebben zich verenigd in Caring Farmers. En het zijn niet alleen biologische boeren of stadsmoestuiniers die zich aansluiten.

Theo Klein

N

ee, de naam Caring Farmers is niet gekozen als statement richting Farmers Defence Force”, zegt Hanneke van Ormondt. ,,We waren er geloof ik zelfs eerder”, zegt de coördinator van de boerenbeweging die opkomt voor een natuurinclusieve kringlooplandbouw. ,,We voelen ons nauw verwant met de al oudere organisatie Caring Vets, dierenartsen die zich hard maken voor het dierenwelzijn op de boerderij.”

Drie boeren, Geert van der Veer, Annette Harberink en Ruud Zanders, stonden aan de wieg van Caring Farmers. Ze zaten in de klankbordgroep van de visie Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, maar konden zich niet vinden in het resultaat.

Ze schreven een eigen visie waarin landbouwkringlopen kleinschalig volledig worden gesloten. Ook moet het, vinden zij, afgelopen zijn met het op bedrijfsniveau aanvoeren van externe grondstoffen.

Uit de visie waarmee minister Carola Schouten uiteindelijk zelf kwam om het huidige systeem te veranderen, concludeerden de klankbordgroepsleden dat zij te veel vastzit in het politieke systeem. Dan

gaan we zelf maar met onze visie aan de slag, vonden ze.

Inmiddels telt de groep bijna tweehonderd leden en duizend sympathiserende consumenten en wetenschappers. En het zijn lang niet allemaal biologische boeren of kleinschalige initiatieven die zich aansluiten.

Gangbare boer Jan Woudstra (36) die in Menaam een melkveebedrijf runt met 110 melkkoeien, voelde zich ook door de beweging aangesproken. ,,Als je de protesten van de afgelopen maanden ziet zou je het niet zeggen, maar ik denk dat meer dan de helft van de boeren anders zou willen. Maar je zit klem in een systeem.”

Ondanks dat systeem kunnen gangbare boeren volgens hem toch stappen nemen die ze al richting kringlooplandbouw brengt. ,,Sinds vorig jaar zijn we bezig het bedrijf te verduurzamen. Langs de oprijlaan staat nu nog een hek maar daar hebben we over een lengte van driehonderd meter een gemengde haag aangeplant met onder andere meidoorn, zwarte bes, vlier en rode kornoelje. Door de verschillende soorten daarin bloeit de heg van het vroege voorjaar tot oktober. En als de struiken wat groter zijn, halen we het hek weg.” Verder komen er bomen op het stuk land waar de drach-

tige en jonge koeien staan en is er een op het principe van permacultuur gebaseerde pluktuin.

De melkkoeien staan nu nog jaarrond op stal maar volgend jaar wil Woudstra alle koeien in de wei hebben. En op een deel van de wei wordt raaigras vervangen door kruidenrijk gras. ,,Ik houd dat wel goed in de gaten, want met de marges waarmee we moeten werken mag er niet veel mis gaan. Ik ben 1500 euro kwijt voordat een kalf een melkgevende koe is. Een koe kost me, exclusief voer, vier euro per dag. Haal ik min-

Boeren hebben al sinds de Tweede Wereldoorlog te maken met constant wisselend beleid

Kringlooplandbouw

Visie ministerie voor omschakeling Minister Carola Schouten heeft in juni vorig jaar het Realisatieplan Visie LNV, op weg met nieuw perspectief aangeboden aan de Tweede Kamer. Enkele belangrijke passages hiervan staan hieronder beschreven.

De kern van de visie Waardevol en verbonden, die in 2018 is verschenen, is de omschakeling naar kringlooplandbouw. Deze omschakeling is nodig voor een toekomstbestendige landbouw in Nederland. Het is een omschakeling waarin niet druk op de kostprijs van producten leidend is, maar het streven naar voortdurende verlaging van het verbruik van grondstoffen en vermindering van de druk op de leefomgeving. De resultaten daarvan zijn een beter verdienvermogen voor boeren, tuinders en vissers, minder schadelijke emissies naar bodem, lucht en water, en vergroting van de biodiversiteit. De voedselvoorziening moet én economisch én ecologisch efficiënt zijn: we willen kunnen voorzien in de behoefte aan voedsel, met een volhoudbaar gebruik van grondstoffen en een verantwoord gebruik van hulpbronnen.

Kringlooplandbouw maakt het mogelijk op kosten te besparen en zo min mogelijk tot geen negatieve impact te hebben op biodiversiteit, natuur, klimaat en landbouwhuisdieren.

In de visie is kringlooplandbouw geen blauwdruk maar wordt richting gegeven aan een collectieve zoektocht naar een economisch en ecologisch vitale productiewijze en een voedselsysteem dat waardevol en gewaardeerd voedsel voortbrengt. De productie en de consumptie van voedsel zijn twee zijden van één medaille; in de uitwerking van het begrip kringlooplandbouw staat daarom de beschikbaarheid van voldoende, betaalbaar en verantwoord geproduceerd voedsel nationaal én wereldwijd centraal. De realisatie van de visie is niet mogelijk zonder goede beloning van de producent en aandacht voor de waardering (ook in de prijs) van voedsel. Internationaal willen we onze kennis over voedsel en de duurzame productie ervan delen.

Om voort te kunnen bouwen op de hoge innovatiegraad en de sterke internationale oriëntatie

van de Nederlandse agrosectoren zal die zoektocht gekenmerkt worden door een grote verscheidenheid. Voor de verschillende agrarische sectoren biedt deze omschakeling de basis voor een goed toekomstperspectief. Voor de veehouderij maakt het een steviger maatschappelijke inbedding mogelijk, voor de open teelten een weerbaar plantsysteem, voor de glastuinbouw een klimaatneutrale en rendabele teelt en voor de visserij een veerkrachtige, duurzame sector in een multifunctionele ruimte. Minstens zo interessant uit oogpunt van vernieuwend ondernemerschap is dat de omslag naar kringlooplandbouw prikkelt tot nieuwe bedrijvigheid en nieuwe bedrijfsvormen.

Agrarische ondernemers die de omslag naar kringlooplandbouw willen maken, kunnen binnenkort gebruik maken van de mogelijkheid om onafhankelijke expertise in te kopen via de Subsidiemodule Agrarische Bedrijfsadvisering en Educatie (Sabe). Hiervoor stelt het rijk 45 miljoen euro beschikbaar, zo werd afgelopen week bekend.

der dan twintig liter per dag uit een koe, dan leg ik er geld op toe. Gebeurt dat bij één koe dan is dat geen ramp. Maar bij een koe die plotseling minder geeft, is er vaak meer aan de hand en kan het lang duren voor die weer op het oude niveau zit.”

Het zijn juist die kleine marges die bij veel boeren rigoureuze stappen richting een natuurinclusieve landbouw in de weg staan. ,,Mijn vader was veehouder in Menaam, maar ik ging aan het werk bij hijs- en transportbedrijf Mammoet in Rotterdam. Een prachtige tijd waarbij ik de hele wereld over reisde. Maar op een gegeven moment was ik mijn flatje in Schiedam zat. En toen ik een gezin kreeg, trok het platteland.

Mijn vader waarschuwde me dat ik bij Mammoet veel meer verdiende dan als boer. Dat klopt. Als je alle uren telt die je bezig bent, dan hou je misschien nog een euro per uur over. Maar ik heb er toch voor gekozen.”

Gelet op de vele uren, grote, risicovolle investeringen en kleine marges, moet het boerenleven ook je hobby zijn, erkent Woudstra. ,,Een buitenstaander zou het gekkenwerk noemen, ik vind het prachtig.”

De aanpassingen voor meer biodiversiteit die de melkveehouder de afgelopen tijd deed, zoals de gemengde haag, bloemenbermen en een weidevogelakker, waren mede mogelijk door subsidies van diverse organisaties als Stichting Heg & Landschap, Bloeiendboerenland en de provincie. Met een boerencollectief onderhoudt hij een stuk weidevogelland. ,,De een heeft plasdras, de ander kruidenrijk land. Doordat we onze stukken aaneengesloten hebben, redden de weidevogels het daar goed.”

Zou een boer dat allemaal zelf moeten betalen, dan drukt dat nog meer op het bedrijfsresultaat, zeker in het geval van Woudstra die zijn 68 hectare grond pacht.

Het huidige landbouwbeleid maakt natuurinclusiever boeren volgens hem lastig. ,,Zonder kunstmest kan ik niet, anders zou het gras te weinig eiwit hebben wat weer meer bijvoeren met krachtvoer betekent.

En dat kost me per saldo meer. Ik wil wel zoveel mogelijk minderen met kunstmest, maar ik mag volgens de huidige regels niet méér eigen mest gebruiken. Ik betaal dus dik aan de afvoer van de overtollige mest en ook nog eens voor de aanschaf van kunstmest. Dit voelt krom, omdat onze kleigrond de mest van onze eigen koeien prima kan gebruiken. Bovendien werk ik grondgebonden dus staat het aantal koeien in verhouding tot het land dat ik heb. Waarom niet meer eigen mest uitrijden zodat ik bijna geen kunstmest meer hoef te gebruiken?”

Woudstra ontdekte de Caring Farmers via zijn vrouw Johanneke, die bij de politie werkt maar ook heel be-

Veehouder Jan Woudstra (36) in de

trokken is bij het boerenbedrijf. ,,Zij kwam het tegen op Facebook. Ze is kritisch op het gangbaar boeren, wat dat betreft is ze echt een stadsmens.

Het levert soms pittige discussies op.

Maar ik ben daar wel blij mee. Het leert me breder kijken en brengt mij ook tot nieuwe inzichten.”

Overstappen op volledig biologisch boeren zit er bij hem nog niet in. ,,Het betekent dat ik nu een ton zou moeten investeren en dat heb ik niet zo liggen. Bovendien is er bij FrieslandCampina op dit moment geen ruimte voor meer biologische melk. Mensen roepen wel dat het allemaal anders moet, maar in de supermarkt pakken ze de goedkoopste melk waardoor er weinig groei zit in de vraag naar biologische melk.

Toch sluiten we biologisch boeren in de toekomst zeker niet uit. De vraag naar biologische producten moet dan echter wel eerst toenemen.”

Woudstra merkt dat stadsmensen zich snel laten beïnvloeden door negatieve beeldvorming rond de melkveehouderij. ,,Onlangs stond er

9

Donderdag 10 september 2020

stal van zijn gangbaar melkveebedrijf met 110 melkkoeien in Menaam. Foto: Hoge Noorden / Jacob van Essen

Met de marges waarmee we moeten werken mag er niet veel mis gaan

in de Volkskrant een stuk van een voormalige veearts. Hij stelde dat alle koeien constant diarree hebben en allerlei afwijkingen aan de poten en uiers. Dat is pertinente onzin. Een veehouder is juist gebaat bij gezond

vee, anders is het snel met je bedrijf gedaan.”

Afgelopen jaar heeft Woudstra met het oog op het welzijn van het vee zijn stal gemoderniseerd. Zo is het dak een stuk hoger geworden, een rubber vloer aangelegd en zijn er stroboxen gebouwd waar de koeien kunnen herkauwen. Ventilatoren en een sproeisysteem voorkomen hittestress bij de dieren. ,,Het was de afgelopen weken in de stal lekkerder dan bij ons in huis.”

Als de melkkoeien straks volledige weidegang krijgen, zouden bomen in tijden van hittegolven de koeien verkoeling kunnen brengen. ,,Van de gemeente mogen we bomen planten rondom onze woning en de stal. Maar in het weidegebied zelf niet, omdat het een weidevogelgebied is. Bomen trekken ook roofvogels aan en dat is weer slecht nieuws voor de weidevogels. Bij extreme hitte kunnen de koeien in de stal terecht”, zegt Woudstra.

De gemiddelde leeftijd van zijn koeien zit rond de zes jaar. ,,Ik pro-

beer die de komende jaren omhoog te brengen. Maar ook hier geldt dat het uit moet kunnen. Als een koe niet meer kalft en droog komt te staan, of veel minder melk geeft, dan moet ze helaas weg.”

Hij verwacht dat door de hitte van de afgelopen zomer veel boeren problemen met hun vee krijgen. ,,Ze geven dan niet alleen een tijdje minder melk maar kunnen ook vruchtbaarheidsproblemen krijgen. En dan is een koe ook weinig waard.”

Wat Woudstra aanspreekt bij de Caring Farmers is dat ze niet alleen een alternatief bieden, maar ook veel aan studie en voorlichting doen. ,,Er zijn bijeenkomsten en congressen met thema’s die belangrijk zijn voor boeren die anders willen. En het is een ander geluid dan wat de meeste mensen nu horen via Farmers Defence Force. Het was goed dat die zich indertijd in Den Haag hebben laten horen. Maar ik herkende me later steeds minder in hun manier van optreden.”

Voor een echte omschakeling in

Ik betaal dus dik aan de afvoer van de overtollige mest en ook nog eens voor de aanschaf van kunstmest

de landbouw zou er volgens hem op Europees niveau moeten worden gestuurd, en boeren moeten ook op langere termijn weten waar ze aan toe zijn. ,,Boeren hebben al sinds de Tweede Wereldoorlog te maken met

constant wisselend beleid. Eerst moest alles zo grootschalig en effectief mogelijk. Met het oog op dierenwelzijn moest de potstal weg en kwam de ligboxstal. Dat leverde echter drijfmest op die op een gegeven moment geïnjecteerd moest worden vanwege de uitstoot. Inmiddels blijkt het injecteren weer funest voor de grond en de weidevogels en zouden we eigenlijk terug moeten naar het scheiden van stront en urine. Maar dan moeten alle stallen compleet worden verbouwd.”

Gezien de nadelen van drijfmest zou volgens hem in ieder geval de overheid erop kunnen aansturen dat bij nieuwe stallen mest en urine gescheiden worden.

Zolang Den Haag niet met structureel beleid komt, proberen Woudstra en zijn vrouw via Caring Farmers hun zorg voor de natuur uit te dragen. ,,Het roer volledig omgooien is er in ons geval misschien niet bij, maar we hopen wel andere boeren te kunnen laten zien dat het ook als gangbaar bedrijf al anders kan.”

BESTEL EENVOUDIG EN SNEL VIA ONZE NIEUWE WEBSHOP!

W W W. F E R U C O M . C O M

Producent en leverancier van rubber- en polyurethaanproducten

058 257 2390

KLAAR VOOR DE START………

OOK VOOR HERFSTBESPUITINGEN TEGEN RIDDERZURING

Klaphornewei 24 0519 561262 9171 LH BLIJE uhteb@solcon.nl

Uw adviseur/makelaar voor landelijk gelegen onroerend goed

Loon & Grondverzetbedrijf

aan- en verkoop landbouwbedrijven, landerijen, woonboerderijen, landelijk gelegen woningen, fosfaatrechten taxaties bij aan- en verkoop, bedrijfsovername, bedrijfsbeëindiging advies bij onteigeningszaken

JOUWERT DE VRIES A G R A R I S C H E

M A K E L A A R D I J

Tel. (058) 257 41 32 • E-mail: info@jouwertdevries.nl Wurgedyk 15 • 9051 LE Stiens • www.jouwertdevries.nl

Het gaat bij ons om duidelijkheid.

Van ontwerp tot realisatie.

Of het nu gaat om nieuwbouw of een project in de agrarische sector. Uw project is bij Bouwbedrijf Jelle Bruinsma in goede handen. �

bouwbedrijfbruinsma.nl

� 0517 642 475

Sinds 1986

Wurde jo útmolken troch de belestingtsjinst?

Belje mei ús hoe’t it oars kin!

Deskundig, betrouwbaar en betrokken jaarrekeningen • fiscale adviezen • loonadministratie • belastingaangiften • bedrijfseconomische adviezen • bedrijfsoverdrachten samenwerkingsvormen • subsidies

U wilt niet alleen uw daken asbestvrij

Maar ook uw bedrijf klaar voor de toekomst

• Duidelijke offerte • Volledige ontzorging bij renovatie • Uw werk kan gewoon doorgaan • Ook voor rieten kappen

Asbestsanering gaat niet alleen over het vervangen van een oud dak.

Het draagt ook direct bij aan het verbeteren van uw bedrijfsvoering!

U kiest namelijk gelijk voor verduurzaming, goede ventilatie en/ of meer licht. Dit komt u ten goede, maar ook het welzijn van uw dieren.

Man&Mach neemt u graag alle zorgen uit handen als het gaat om renovatie van uw asbestdaken.

Bel: 0512-544 445 Wismastate 9 W Postbus 52 Pos bus 5 8900 AB Leeuwarden 8

T (0888) 18 18 18 F (0888) 18 18 00 E info@deelstrajansen.nl www.deelstrajansen.nl

ELECTRISCHE KLAUWBEKAPBOXEN

Werpsterdyk 9 9088BZ WURDUM T. 058-2552129 www.sietsejorna.nl

12

Donderdag 10 september 2020

Fotograaf Marchje Andringa trof afgelopen zomer Nynke en vader Theunis Dankert aan op de rooimachine bij Feinsum tijdens de oogst van consumptieaardappelen van het ras Frieslande

Oogst Droogte drukt opbrengst, grote onze Topoogsten verwachten de noordelijke akkerbouwers niet, vanwege de droogte.

Toch zijn de opbrengsten redelijk in lijn met de gemiddeldes. Door de coronacrisis staan de prijzen in de aardappelmarkt wel onder druk.

Simon Talsma

I

n de akkerbouw oogsten boeren en loonwerkers momenteel voornamelijk pootaardappelen.

Naast de suikerbieten een van de twee belangrijke gewassen. Plaatselijk zijn er grote verschillen in hoeverre er gerooid wordt en hoe ver de betreffende boeren zijn, laat directeur Gerard Backx van pootaardappelhandelshuis HZPC uit Joure weten. ,,In het zuiden van het land zijn er amper buien gevallen en is de grond prima te bewerken. Het is daar relatief goed oogstweer geweest en in de afgelopen weken is daar eigenlijk iedere dag wel geoogst. In het Noorden heeft de oogst meer stilgelegen, vanwege de vele buien. Er zijn zelfs plekken waar amper geoogst is.”

Hoeveel pootaardappelen er gemiddeld uit de grond zijn gehaald, weet de directeur niet precies. Eind

augustus sprak hij nog van ruim 10 procent. ,,Afhankelijk van de buien die er regionaal zijn gevallen, lopen de schattingen per plek uiteen van 20 procent tot de helft van de aardappelen die er zijn geoogst. Maar er zijn ook akkerbouwers in Fryslân die nog steeds maar een tiende van hun areaal aan pootaardappelen hebben geoogst. Grofweg zal er landelijk in ieder geval 30 procent uit de grond zijn gehaald.”

In Fryslân is, naar de schatting van akkerbouwwoordvoerster Tineke de Vries van LTO Noord, bijna de helft van het pootgoed gerooid. ,,Vorige week zaten we hier op een kwart. Met dit weer is iedere akkerbouwer nu bezig met het rooien.”

De eerste indruk van de kwaliteit van de pootaardappelen is redelijk goed. Volgens keuringsorganisatie NAK, de Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen, hebben veldkeuringen in de afgelopen

maanden een zelfde beeld aan klassenverlagingen opgeleverd als vorig jaar. In totaal 14,5 procent is in klasse verlaagd. In 2019 was dat 14,8 procent. Dit jaar was er volgens het recentste overzicht van begin augustus 1,5 procent afgekeurd. Afgelopen jaar was dat 2,2 procent. Voor een boer betekenen afkeuringen en klassenverlagingen een financiële strop.

Zulke oogsten leveren minder op.

De keuringsinstantie is intussen begonnen met de nacontroles. ,,Het is afwachten wat dat oplevert”, zegt De Vries met enige vrees. ,,Uiterlijk lijkt de kwaliteit goed. Maar je weet niet hoe het met de virusziekten staat. Dat zie je pas tijdens de opslag.

Ook dit jaar zal dat weer problemen opleveren, vrezen we. Er zijn ook nu veel bladluizen die virusziekten hebben kunnen overbrengen; we hebben een zachte winter achter de rug waardoor veel ziekten en plagen hebben kunnen overwinteren; vorig jaar

Door de droogte was de start beroerd, er waren veel opkomstproblemen

was de situatie ook al niet goed; en hadden we afgelopen voorjaar al te maken met een slechte uitgangssituatie en het aantal bestrijdingsmiddelen is tegenwoordig veel beperkter geworden.”

In kilo’s komt de oogst aan pootaardappelen dit jaar naar verwachting iets onder het gemiddelde uit, laten Backx en De Vries weten. Vooral van de aardappelen die normaliter boven de gewenste grootte zitten, de zogeheten bovenmaten, zijn er volgens HZPC dit jaar minder. Deze aardappelen gaan veelal voor een lagere prijs weg en worden verkocht als consumptieaardappel. De gewenste potermaten, met een diameter tussen de 28 millimeter en 55 millimeter, zijn er naar verwachting ongeveer evenveel. Volgens Backx zijn er ook hier grote verschillen. ,,Per perceel en ook per teler.”

Consumptieaardappelen De oogst aan consumptieaardappelen is volgens de Noordwest-Europese aardappeltelers (NEPG) redelijk gemiddeld wanneer dat wordt vergeleken met de opbrengsten van de afgelopen vijf jaar. Deze week zijn de prognoses van deze organisatie naar buiten gebracht voor Nederland, België, Duitsland, Frankrijk en GrootBrittannië. De NEPG constateert dat met een areaalvermeerdering van 1,4 procent er dit jaar een totale oogst komt van 27,9 miljoen ton. Afgelopen jaar was dat 26,9 miljoen ton. Dat betekent een toename van 3,8 pro-

cent. Volgens de organisatie betreft het een grote oogst, maar komt die nog niet in de buurt van die van 2017 met 29,6 miljoen ton. Net als Backx van HZPC rapporteert ook de telersorganisatie van consumptieaardappelen grote verschillen per regio.

De toename in opbrengst is landelijk minder groot dan het internationale gemiddelde. In Nederland wordt er dit jaar een oogst verwacht van 3,6 miljoen ton. Dat is 2,4 procent meer dan er in 2019 van het land is gekomen. De toename komt volledig door een groter areaal. Het aantal kilo’s per hectare is gelijk.

Nu er dit jaar een grote oogst van consumptieaardappelen wordt verwacht, vreest de internationale organisatie dat de markt uit balans raakt.

Door de coronacrisis en daarmee de afgenomen vraag naar aardappelproducten (zoals patat) vanuit de horeca, is er sprake van een te groot aanbod.

De toegenomen verkopen vanuit supermarkten naar dergelijke producten kan de kleinere afname uit de horeca niet compenseren. ,,Het evenwicht is volledig zoek. Dit komt tot uiting in de actuele prijzen.”

Er is vanuit de verwerkingsfabrieken wel sprake van een voorzichtig herstel van de productie, maar er liggen nog veel aardappelproducten in vrieshuizen. Ze hebben daarbij voldoende contracten afgesloten voor de komende maanden. Telers van consumptieaardappelen die (nog) geen contracten hebben afgesloten moeten in ieder geval tot het einde

13

Donderdag 10 september 2020

ers en de oogst van graan bij Sint Jacobiparochie. Niels de Vries legde het dorsen van wintertarwe vast bij Arum (voorpagina). Foto’s: Marchje Andringa en Niels de Vries

ekerheid over de prijzen Hoe de handel loopt met aardappelen voor de consumptie, het toerisme én de oliehandel, dat allemaal bepaalt de pootaardappelmarkt

van dit jaar rekening houden met lage prijzen.

De NEPG adviseert de telers dan ook om volgend jaar het areaal aan consumptieaardappelen te verminderen. ,,Het heeft geen zin om aardappelen te telen en lage prijzen te ontvangen. Bewaar uw kostbare grond voor de toekomst en overweeg braaklegging of teelt van andere gewassen”, aldus de internationale organisatie.

Terughoudend De druk op de internationale consumptieaardappelprijzen heeft ook weer direct effect op de voor Fryslân zo belangrijke pootaardappelteelt.

Producenten van consumptieaardappelen kopen in het voorjaar het poot-

goed om daar in de nazomer na het groeiseizoen de consumptieaardappelen van uit de grond te halen. ,,En wanneer de markt voor consumptieaardappelen onder druk staat, heeft dat effect voor ons”, legt directeur Backx van HZPC uit. ,,Afnemers van pootaardappelen zijn dan terughoudend. Er zijn afnemers in het buitenland die dan goedkopere - minder hoogwaardige - consumptieaardappelen als pootaardappelen in de grond stoppen om te vermeerderen.”

Bij de huidige marktomstandigheden schat de directeur in dat de afzetmarkt dit handelsjaar ongeveer 10 procent kleiner kan zijn. ,,Dat heeft zijn weerslag. De handel is nu opgestart met de vroege gebieden zoals Pakistan en daarbij hebben we tot nu toe niet te klagen. We zetten echter grote vraagtekens bij de handel met afzetgebieden die nu nog moet komen, zoals Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Algerije is normaliter ook een belangrijke koper, maar hoe dat zal lopen is nog onbekend.”

Niet alleen de markt voor consumptieaardappelen bepaalt nu de pootaardappelafzet naar landen ten zuiden en rond de Middellandse Zee. Ook de beschikbaarheid van harde valuta speelt een belangrijke rol. Normaliter zorgen toerisme en de uitvoer van olie voor voldoende inkomsten voor die landen en is er daardoor voldoende geld voorhanden om pootaardappelen te kopen om daarmee de eigen voedselvoorziening op peil te houden. Dit jaar zijn die inkom-

sten voor landen in Noord-Afrika en in het Midden-Oosten flink lager.

Voor de handelaren van HZPC is nu nog onduidelijk in hoeverre ze prioriteit blijven geven aan de eigen voedselvoorziening. ,,Dat moeten we allemaal afwachten”, zegt Backx. ,,De handel is net voorzichtig opgestart met afspraken met telers in Pakistan en Cuba. Laatstgenoemde heeft minder afgenomen door een opgedroogde toeristenstroom.”

Voor de akkerbouwers betekent het dat ze dit jaar in grotere onzekerheid leven dan in de afgelopen jaren. ,,Het inkomen van de akkerbouwers wordt hier vooral bepaald door de pootgoedafzet. Hoe dat zal verlopen is door de coronacrisis en de terughoudende handel dit jaar absoluut niet te zeggen”, schetst De Vries.

Granen De opbrengsten van granen zijn in het algemeen redelijk goed tot iets lager. De wintergranen die eind vorig jaar gezaaid zijn, zijn in een mooie droge periode gedorst. Van de zomergranen zijn er nog steeds percelen die geoogst moeten worden.

De kilo-opbrengsten zijn redelijk goed, zo is de inschatting van de LTOwoordvoerster die in Hallum een akkerbouwbedrijf heeft. ,,Met de natte winter waren we daar bij de wintergranen niet van uitgegaan. We komen uit op ongeveer tien ton per hectare.”

Hoe de prijzen zich ontwikkelen de komende maanden is, net als bij

de pootaardappelen, zeer onzeker.

Volgens de handel is er sprake van een positieve trend. Belangrijke factor is China, zo laat De Vries weten. ,,Dat land is een belangrijke markt en heeft zelf te kampen met flinke overstromingen. Wanneer daar oogsten

Je weet niet hoe het met de virusziekten staat, dat zie je pas later tijdens de opslag

mislukken, heeft dat een prijsopdrijvend effect.”

Suikerbieten Her en der in het akkerbouwgebied zullen de komende weken ook de eerste hopen met suikerbieten weer te zien zijn. Op 22 september starten de beide suikerfabrieken van Cosun in Groningen en Dinteloord (N.-B.) hun productie weer op. Dat betekent dat de eerste boeren, afhankelijk van hun leveringsschema, de komende weken al gaan rooien.

Volgens Cosun, moederbedrijf van Suiker Unie dat recentelijk de

naam heeft veranderd in Cosun Beet Company, is de start later dan vorig jaar, toen de campagne relatief vroeg startte op 6 september. De gematigde opbrengstverwachting en de wens van veel telers om niet te vroeg te beginnen met leveren, heeft volgens de fabriek mede de startdatum van de campagne bepaald. Cosun verwacht dat de campagne achttien weken gaat duren. Dat betekent dat alle bieten naar verwachting in de tweede helft van januari verwerkt zullen zijn.

De gematigde verwachting van de opbrengsten vindt deels zijn oorsprong in het begin van het groeiseizoen. ,,Door de droogte was de start beroerd”, legt de Hallumse uit. ,,Er waren veel opkomstproblemen en dat betekent lege plekken of zelfs opnieuw inzaaien met als gevolg een achterstand.”

Ook het voorkomen van de vergelingsziekte speelt een rol bij de opbrengsten. ,,Ook dit drukt de opbrengsten.” Net als bij alle andere gewassen, bepalen grote lokale verschillen in neerslag de suikerbietopbrengst van de individuele boer en die in de regio’s. In het Noorden lijkt er gemiddeld meer van alle gewassen geoogst te kunnen worden dan in het zuiden van het land.

De suikerprijzen zijn redelijk. ,,Het is nog wat afwachten hoe groot het percentage suiker in de bieten uiteindelijk wordt. Zonnige dagen en koudere nachten zijn gewenst. Dat stimuleert de suikeraanmaak.”

Bel voor advies:

Meer informatie:

0342 - 221 300

www.zohd.nl

verdien geld met zonnepanelen Neem contact met onze adviseurs op voor een interessante business case voor zowel kleinverbruikers (t/m 3×80A) als grootverbruikers (> 3×80A).

meer dan 700 succesvolle installaties door heel nederland

Gratis afhandeling subsidies

Gegarandeerde opbrengst

25 jaar garantie op alle panelen

Professionele bewaking installatie

VOOR ONDERNEMERS DIE ERUIT HALEN WAT ERIN ZIT. HENK MULDER, MTS MULDER NIEUWEHORNE

Keuze uit 10, 15 OF 20 TON ASLAST Veilig aanrijden ZONDER RANDAFSTAND SNELLE LEVERING uit voorraad

Uw ambities voor de volle 100% waarmaken. Door 24/7 met u mee te denken op het gebied van accountancy en fiscaal advies. Meer dan 100 betrokken topprofessionals die nooit concessies zullen doen aan uw doelen en uw plannen om ze te bereiken. In voor- en tegenspoed. Uw zaken raken ons immers net zo goed.

www.kromhout.com

0342 44 1050 | info@boschbeton.nl | www.mijnsleufsilo.nl

-

.V. � Postb � F0

� �

5

SURHUISTERVEEN bouw.nl

� �

NIEUW!

� � � �

OUW ovatieve ontwerpen e geleiding vergunningen DV-certificatie van ont lders van gestor stalsyst Sy Nieuw o

NIEUW!

G

� � � �

� � �

� � � �

� � � � �

www.hollemabouw.nl

i

andbouw

Donderdag 10 september 2020

17

Zoeken naar kennis voor betere bodem Boeren doen er alles aan om een zo goed mogelijk product te realiseren en dat te oogsten. Door meer aandacht te besteden aan de bodemgesteldheid kan er nog veel meer worden bereikt, benadrukt lector Emiel Elferink. ,,Goed voor de productie, en zeker ook voor de biodiversiteit.”

Simon Talsma

H

et heeft even geduurd – 2015 was het Jaar van de Bodem – maar uiteindelijk groeit de aandacht voor het belang en de rol van de bodem voor de landbouw sterk. ,,De komende maanden worden er weer, deels aangepast in verband met de coronasituatie, verschillende evenementen voor deskundigen, boeren en betrokkenen georganiseerd. De aandacht ervoor is groot”, zegt lector Duurzaam Bodembeheer aan Hogeschool Van Hall Larenstein Emiel Elferink. ,,Vooral bij de boeren, de groep die direct afhankelijk is van de opbrengsten van de bodem.”

Volgens Elferink – die sinds 2016 het lectoraat bekleedt dat onlangs met zes jaar is verlengd – staat de recente aandacht voor de bodem haaks op hoe de landbouw jarenlang met de bodem is omgegaan. ,,Om meer opbrengst te halen kwam er in de jaren vijftig en zestig jaren van de vorige eeuw vooral aandacht voor de chemie. Met chemische toevoegingen als kunstmest kon er voldoende voedsel met voldoende kwaliteit van het land worden gehaald. Het was de periode dat er ingestoken werd op ‘nooit meer honger’. Op dat gebied zijn er grote prestaties geleverd.”

Maar de keerzijde wordt steeds zichtbaarder, constateert de deskundige die van oorsprong bioloog is. ,,De gevolgen voor natuur, biodiversiteit en de kwaliteit van het voedsel zijn groot geweest. We richten ons nu meer op de biologie van de bodem en alles wat er in en op groeit. Er liggen kansen om met dat verbeterde bodemleven meer opbrengst te genereren en kwalitatief beter voedsel te produceren. De voedingswaarde en voedingsstoffen van de producten staan nu onder druk.”

Kennis Om hier meer grip op te krijgen moet er volgens de lector nog heel veel onderzoek worden gedaan. ,,We weten nog maar weinig van hoe al het leven in de bodem op elkaar ingrijpt. Vandaar dat we bij onder meer het Biosintrum in Oosterwolde allerlei onderzoeken opzetten. Dit doen we vanuit het Kennisconsortium Bodem waar vele partijen bij betrokken zijn, zoals waterschap, boerenorganisaties, bedrijven, onderwijs en onderzoeksinstellingen. We zijn intensief bezig de kennis die er is te verbreden en te verspreiden en meer te weten te komen over wat zich er allemaal onder onze voeten afspeelt.”

Over de niet-biologische kant is wel al veel bekend. ,,Zoals de chemische component en bijvoorbeeld de zuurtegraad en wat de effecten zijn.

En bodemkundigen weten ook veel over de fysische structuur en hoe be-

langrijk die is. Maar dat ook de biologische kant van groot belang is, daar wordt pas recent veel meer over bekend. We zijn op zoek naar alles wat er in de grond gebeurt en hoe daar op gestuurd kan worden.”

Verbetering van de bodemgesteldheid is volgens Elferink niet alleen goed voor de opbrengst, de kwaliteit van de producten en de biodiversiteit, maar kan ook een oplossing zijn voor veel problemen waar we tegenaan lopen. Met een betere bodem kan het regenwater bij stevige regenbuien beter opgenomen worden, verloopt de CO2-vastlegging beter en kan de uitspoeling van meststoffen worden verminderd. ,,In de bodem zit de sleutel voor de oplossing van

In de bodem zit een sleutel van de oplossing voor veel problemen waar we tegenaan lopen

veel problemen waarmee we te kampen hebben. Ook in beleidsstukken wordt hier meer nadruk op gelegd.”

In de landbouw wordt die noodzaak ook steeds meer gevoeld, merkt hij. Percelen worden veel minder vaak geploegd om het bodemleven intact te laten en zo goed mogelijk tot zijn recht te laten komen. Zo is de wisselwerking van schimmels, wormen en het vele andere bodemleven van groot belang. ,,Al weten we daar nog steeds niet veel van”, geeft Elferink toe. ,,Wat we bijvoorbeeld wel weten is dat wormen de bodem eens in de drie jaar helemaal omzetten en zo voedingsstoffen beschikbaar laten komen voor de gewassen.”

Verdichting Wormen zijn ook belangrijk om verdichting tegen te gaan, een steeds groter probleem in de landbouw.

Door de schaalvergroting wordt vaker met zware machines op het land gewerkt. Volgens de onderzoeker heeft ongeveer de helft van de Nederlandse landbouwgrond te maken met verdichting. ,,Dat leidt er niet alleen toe dat regenwater moeilijker de grond in kan trekken en het grondwaterpeil niet op niveau kan houden, ook de flora heeft er last van. Gewassen kunnen moeilijker wortelen waardoor er eerder sprake is van droogteschade.”

De bodemverdichting heeft effect

Emiel Elferink is lector Duurzaam Bodembeheer aan Hogeschool Van Hall Larenstein. Foto: Rens Hooyenga

op het bodemleven. ,,Zogeheten ecosysteemdiensten functioneren minder bij verdichting. In een optimale situatie werkt alle bodemleven samen en dat zorgt voor een voedingrijke grond. Schimmels kunnen goed groeien en voedingsstoffen beschikbaar maken voor planten. En de grond werkt dan als een spons: water wordt goed vastgehouden en gewassen profiteren. Als de boer de kwaliteit van de bodem verbetert, kan hij de productie ook verbeteren.”

Verdichting tegengaan vergt inzet van boer én loonwerker, benadrukt Elferink. Hij beseft dat dit niet eenvoudig is omdat beiden afhankelijk zijn van hun agenda. ,,In tijden van oogst ben je niet de enige die een beroep doet op een loonwerker. Alles moet dan snel. Het besef moet indalen dat het soms zelfs beter is iets eerder of iets later te oogsten. Wellicht haal je dan iets minder opbrengst, maar de bodemgesteldheid lijdt er niet onder en zorgt er op langere termijn voor dat je meer opbrengst hebt. Zo is het ook beter om in geval van een natte bodem even te wach-

Het besef moet indalen dat het soms zelfs beter is iets eerder of iets later te oogsten

ten met oogsten. Je rijdt de bodem anders dicht. Want wat is nu echt het probleem wanneer je een paar dagen wacht?”, vraagt de lector zich af.

Strokenteelt Groot voordeel voor de bodemgesteldheid is strokenteelt, vooral in de akkerbouw. Bij strokenteelt worden

verschillende gewassen tegelijk verbouwd. ,,Zo zorg je ervoor dat er meer natuurlijke vijanden zijn tegen de ziekten en plagen. Er zijn al boeren die door deze teeltwijze tussen de 10 en 20 procent meer opbrengst halen. Door hogere en lagere gewassen om en om te telen, creëer je ook een beter microklimaat voor de lagere gewassen.” Voordelen zijn verder nog dat er minder zware machines gebruikt kunnen worden, waardoor de bodemgesteldheid bewaard blijft, en dat de ziektedruk vermindert omdat er geen grote velden zijn met maar één gewas.

Voor boeren en loonwerkers zou het wel kunnen betekenen dat ze moeten investeren in ander materiaal. Nu worden op grote percelen veelal grote machines gebruikt, om sneller te kunnen werken. Bij strokenteelt volstaat vaak kleinere apparatuur. ,,Het vergt al met al een andere bewustwording bij boer en loonwerker”, zegt Elferink. ,,Dat duurt een poos, maar op de langere termijn zijn de voordelen groot voor de bodem en de opbrengst.”

Rijplatenverhuur / Transport

Rijksweg 21 - 8447 SC Heerenveen Tel.: 0513 - 677040 - E-mail: info@schaapdewith.nl

www.schaapdewith.nl

4215515

Wij bezorgen gratis in Noord-Nederland. Bestel via:

www.raadsma.nl/STIHL www HOGEDRUKREINIGER RE 90

HOGEDRUKREINIGER RE 110

€ 169

€ 269

€ 149

€ 239

accuKETTINGZAAG

MSA 120 C-BQ

- 30 cm

€ 299 elek haks

accusnoeizaag

GHE 2

GTA 26

€ 49 99

€ 149

WTC PARDOEN X E LEEUW 9 T/M 11 DEC. 2020

N E D R A W U E E L S R EU B W U O B D N A L E D R O O V N I U N E J F SCHRIJ L N .

S R U E B W U O B VIA DELAND MEDIAPARTNER 2020:

W TC Expo Leeuwarden | Heliconweg 52 | Leeuwarden (ingang West - Slauerhoffweg) | Tel. 058 29 41 500 | info@wtcexpo.nl

20

Donderdag 10 september 2020

FryslânFungies Gooi je koffiedik niet weg, kweek er paddenstoelen op Wat doe je met koffiedik als je de koffie op hebt? Michiel de Groot en Wander Oele weten er iets duurzamers mee te doen dan het weggooien. Met hun FungiFarm en growkits promoten ze het kweken van oesterzwammen op koffiedik.

Jan Ybema

V

an een kopje koffie vragen we ons doorgaans alleen van het kopje af wat we er na afloop mee moeten doen - de koffie zelf

is opgedronken, toch? Maar meer dan 99 procent van de massa aan gemalen koffie blijft achter als drab, als koffiedik. En dat gooien we meestal achteloos weg. ,,Dat is eigenlijk hartstikke jammer”, vinden Michiel de Groot en Wander Oele van FryslânFungies.

,,We slepen koffiebonen vanuit de tropen duizenden kilometers de wereld over, minder dan een procent komt in ons bakje koffie terecht en de rest is afval en wordt doorgaans verbrand.”

Dat kan duurzamer, dacht De Groot tijdens zijn studie milieukunde aan Van Hall Larenstein in Leeuwarden. Voor zijn scriptie liep hij stage bij een bedrijf dat samenwerkte met Rotterzwam, dat op basis van open source – het delen van kennis met mensen buiten het bedrijf – bezig was met het kweken van oesterzwammen op koffiedik. ,,Daar ben ik door geïnspireerd. Op Van Hall Larenstein ben ik me er met een proefopstelling verder in gaan verdiepen en in 2018 ben ik gaan proberen om het kweken groter op te zetten in zeecontainers. Daar kwam ik wat techni-

Het zou mooi zijn als we dat op grote schaal kunnen verwerken in zeecontainers

sche uitdagingen tegen die het voor mij toen lastig maakten om op die schaal efficiënt oesterzwammen te kweken. Ik had meer technische expertise nodig.”

Uit hun gemeenschappelijke

Recept

Eet smakelijk met de oesterzwamburger ,,Ons favoriete gerecht met oesterzwammen is absoluut de zwamburger”, zeggen Michiel en Wander van FryslânFungies allebei. ,,Het is niet moeilijk zelf te maken en zo’n burger kun je goed gebruiken als vleesvervanger. Dan ben je dubbel duurzaam bezig: door je koffiedik te hergebruiken en door minder vlees te eten.”

Een smakelijk en makkelijk te bereiden maal met oesterzwamburgers maak je als volgt:

Ingrediënten voor twee personen

• • • • • • • •

een ui een teentje knoflook 150 gram oesterzwammen drie eetlepels paneermeel twee eieren (of veganistisch: een papje van één eetlepel maizena gemengd met twee eetlepels koud water) 25 gram parmezaanse kaas twee hamburgerbroodjes topping naar keuze (bijvoorbeeld avocado, komkommer, tomaat, hummus, pijnboompitten, truffelmayonaise, et cetera)

• •

peper, zout en kruiden naar keuze zoete aardappelfrietjes

•

Bereiding

• • • •

Bereid de zoete aardappelfrietjes volgens de verpakking.

Snipper de ui en pers de knoflook.

Snijd de oesterzwam in hele kleine stukjes.

Bak deze drie ingrediënten in een koekenpan tot ze gaar zijn. Laat ze dan drogen en afkoelen op een stukje keukenpapier.

• • •

Doe dan in de schaal de eieren (of maizenapap), de parmezaanse kaas en het paneermeel, meng deze ingrediënten. Voeg naar smaak wat peper en zout toe, met de kruiden naar keuze. Voeg dan het oesterzwammengsel toe en kneed het geheel door elkaar.

Maak van dit geheel twee burgers en bak deze in de koekenpan, op laag vuur, gaar.

Serveer de twee burgers op de broodjes met de topping en de zoete aardappelfrietjes.

Lekker ite!

vriendenkring kende hij Wander Oele. Hij had aan Van Hall gestudeerd, maar was later elektrotechniek aan NHL Stenden Hogeschool gaan doen. ,,Daar was ik ook al bezig met duurzaamheid. Toen Michiel me zijn plannen uitlegde, had ik daar wel oren naar”, aldus Oele. ,,Ik zag het wel zitten om die technische problemen te proberen op te lossen.”

De twee hebben geen speciale voorliefde voor paddenstoelen. ,,We vinden oesterzwammen lekker, maar we zijn vooral enthousiast over het concept en de kringloopgedachte ervan”, zegt Oele. ,,Het klopt gewoon. Je zet een afvalproduct om in voedsel, zonder gekke stappen ertussen. Er is geen nevenschade, je hebt er geen schaarse grondstoffen voor nodig. Er is geen discussie of het wel echt duurzaam is, zoals vaak wel bij andere vormen van verduurzaming.”

Even kort de biologie: oesterzwammen leven van onder meer cellulose, het hoofdbestanddeel van de celwanden van planten. Ook in (gemalen) koffiebonen zit veel cellulose. ,,De sporen van oesterzwammen gedijen daar dus goed in en krijgen in hun groei ook nog eens een oppepper door de cafeïne”, legt De Groot uit. ,,En doordat er kokend water door de gemalen koffie is gespoeld, is het koffiedik gereinigd en in feite steriel geworden. Daardoor heeft de oesterzwam een schone leefomgeving om te groeien.”

En die voornaamste grondstof, koffiedik, is overal rijkelijk aanwezig. Een middelgroot bedrijf produceert er wekelijks al gauw enkele kilo’s van. ,,Vanuit bedrijven kwam dan ook de vraag of ze daar op locatie oesterzwammen konden kweken.

Toen hebben we de zeecontainerplannen even in de koelkast gezet en

21

Donderdag 10 september 2020

Wander Oele en Michiel de Groot van FryslânFungies in hun werkplaats waar ze groeikasten voor oesterzwammen maken. Op de tweede foto zijn de paddenstoelen te zien zoals ze in het wild ook voorkomen. Foto’s: Marchje Andringa en Shutterstock

ons gericht op de ontwikkeling van de FungiFarm”, een soort kweekkast voor oesterzwammen. Behalve voor bedrijven zijn de FungiFarms ook geschikt voor scholen en instellingen.

De Groot en Oele bouwen de FungiFarms zelf in hun werkplaats op het complex van De Fabriek, een bedrijvencentrum aan de westkant van Leeuwarden waar allerlei zaakjes en bedrijven verzameld zijn. ,,Op dit moment kweken we zelf geen oesterzwammen, maar bieden we afnemers alles aan wat nodig is om op lo-

catie zelf zwammen te kweken met koffiedik.”

Landelijk zijn in deze niche zo’n twintig bedrijven actief, maar FryslânFungies is het eerste in Fryslân en de FungiFarm is landelijk een nieuw product. ,,We verkopen de kasten, en medewerkers van de bedrijven onderhouden die vervolgens zelf”, zegt De Groot. ,,Dat kan best, want het is eigenlijk helemaal niet ingewikkeld en het is leuk om te doen. Je verzamelt het koffiedik uit de automaten en dan meng je er oesterzwambroed

doorheen. Dat zijn korrels die geënt zijn met oesterzwamsporen. Die korrels leveren we aan in een zak. Het mengsel van koffiedik en oesterzwambroed breng je wekelijks over in een kweekbak die je bewaart in de FungiFarm.”

Zo’n kweekbak is afgesloten op een aantal gaten na die met een luchtdoorlatende strip zijn bedekt.

Als een groeibak na een week of wat vol is met koffiedik, beginnen de zwammen te fruiten, zoals dat heet, en drukken de oesterzwammen zich

door de gaten en de strips heen naar buiten. In de FungiFarm heersen een luchtcirculatie en een hoge vochtigheid die de groei van de zwammen bevorderen. ,,Als de zwammetjes zich eenmaal door de gaten heen gedrukt hebben, duurt het nog maar een dag of vijf eer je een tros oesterzwammen kunt oogsten. Niet zelden volgt er nog een tweede oogst en soms zelfs een derde.”

De oogst kan worden uitgedeeld aan het personeel, of de zwammen

Zo wordt de oogst gegeten op de plek waar ook het koffiedik geproduceerd is

worden verwerkt in de keuken van de kantine. ,,Zo wordt de oogst gegeten op de plek waar ook het koffiedik geproduceerd is, zonder transportkosten – een mooie korte kringloop.”

En wat te doen met het koffiedik dat resteert na de zwammenoogst? ,,Het doorgroeide koffiedik werkt heel goed als compost, bijvoorbeeld op de moestuin”, vinden de twee.

Overigens kun je koffiedik ook composteren zonder daar eerst oesterzwammen in te kweken, ,,maar de aanwezigheid van schimmels in

doorgroeid koffiedik maakt het extra voedingsrijk”, aldus De Groot.

Behalve het verder ontwikkelen van de FungiFarms blijven de jonge ondernemers tegelijk ook kleiner én groter denken. Wat het kleine betreft: via de webshop van FryslânFungies kunnen particulieren zogenoemde growkits kopen om thuis op het aanrecht oesterzwammen te kweken op het zelfgeproduceerde koffiedik. De growkits zijn ook te krijgen bij verschillende verkooppunten in de provincie.

Het idee van de grootschalige oesterzwamproductie in zeecontainers laat de twee fungifarmers echter ook nog niet los. ,,Bij grote bedrijven en sowieso in de stedelijke omgeving wordt zo veel koffiedik geproduceerd. Het zou mooi zijn als we dat op grote schaal kunnen verwerken in zeecontainers”, zegt Oele. ,,We willen kijken of we delen van het proces kunnen automatiseren om het efficienter te maken. Maar dat is iets voor de langere termijn.”

Ook op scholen zien de jonge ondernemers kansen om de potentie van koffiedik onder de aandacht te brengen. Ze werken samen met een stichting aan een lesbrief waar leerkrachten in de klas mee aan de slag kunnen. ,,Het is een mooie kapstok voor ‘levende lessen’ over biologie en milieu – over de werking van schimmels en de waarde van afval – maar ook over ondernemerschap. Kinderen kunnen bijvoorbeeld in de klas zelf een growkit maken en oesterzwammen oogsten, die ze kunnen gebruiken in de kookles. Als de kinderen enthousiast worden, kan het zomaar op de ouders overslaan en zo hopen we een steeds groter publiek te interesseren voor het hergebruiken van koffiedik.”

Word nu abonnee!

6 maanden voor slecht s

€ 29,95

Ontdek Fryslân Samen met de Friesland Post!

Bel 0513 - 68 33 14 of ga naar www.frieslandpost.nl

SPECIAAL ONTWIKKELD VOOR MELKVEEHOUDERS

BOERDERIJBOILERS Vervang nu uw gasverslindende heetwaterboiler door een ultrazuinige Remon boerderijboiler en bespaar per direct tot 90% op uw gasrekening!

✔

STOP NU met gas verspillen!

Een ouderwetse boiler houdt het water gedurende de gehele dag 24/7 op 80C. En dat terwijl u maar een paar uurtjes per

✔ Extreme besparing op uw gasrekening ❏ ✔ Geen stilstandsverliezen ❏ ✔ Standaard met zacht water door de ❏ Remon waterontharder

dag heet water nodig heeft voor de

❏ ✔ Subsidies mogelijk (EIA en KIA)

reiniging van de melktank

❏ ✔ Veel langere levensduur dan normale systemen

en de leidingen.

❏ ✔ Tot 910 liter heet tapwater (60 tot 85ºC)

Remon komt daarom nu

❏ ✔ Geheel RVS opgebouwd, geen kans op roestvorming

met een boerderijboiler

Alle Remon boerderijboilers nu standaard met waterontharder!

✔ Hoog rendement, korte terugverdientijd ❏

waarin het water alleen verhit wordt naar 85C wanneer u dat nodig heeft.

✘

Hiermee bespaart

passie voor water

u wel tot 90% op uw

MARUM I OSPEL I DALFSEN

gasverbruik.

Schakelstraat 4 9363 TH Marum

t +31 (0)594 64 80 80 www.remon.com

Van Balen Boekhoudburo maakt het verschil

Een goede boekhouder kost u geen geld, maar levert u geld op! Dat is de filosofie van “Van Balen Boekhoudburo BV” te Jellum. Een full-service boekhoudkantoor, met een grote ervaring op het gebied van bedrijfsadministratie en belastingwetgeving.

Van Balen Boekhoudburo BV maakt het verschil omdat wij garant staan voor: • Korte lijnen; • Persoonlijke- en klantvriendelijke benadering; • Steeds dezelfde contactpersoon; • Kort telefonisch advies behoort tot onze service en kost daarom niets.

• Rapportbespreking behoort tot de standaard werkzaamheden en wordt niet extra in rekening gebracht.

Kortom uw belang = ons belang!

Onze diensten • Jaarcijfers • Loonadministratie • Belastingaangifte • Fiscale- en juridische adviezen • Mestboekhouding • Ondernemersplan • Bedrijfsoverdrachten • Studiegroepen • Cursussen

Van Balen Boekhoudburo BV Hegedyk 16 9026 BB Jellum Tel. +31(0)58 251 9296 info@vanbalenboekhoudburo.nl

www.vanbalenboekhoudburo.nl

Ascon Vrijligbox

HĂŠt moment dat je beseft: de beste oogst door de beste bemesting.

DĂŠ hoogwaardige meststof herkenbaar aan de oranje korrel. www.oci-nutramon.nl