Gezondheid&co maart 2017 - editie Drenthe

ZW

D O N D E R D A G 2 3 M A A R T 2 017

GROENTE BOVEN Jongeren omarmen plantaardige levensstijl

2

ZORG Sander de Hosson in de rubriek Op leven en dood: Wat valt er te behandelen als de tentakels van kanker in nog geen twee weken vat op je krijgen?

7

Voor hen staat groente bovenaan: (vlnr) Nienke Zijlstra (23), Maksim Kolk (16) en Debby van Velzen (32).

I

Je moet als veganist je voeding met zorg samenstellen

n Groningen opende een maand of vier geleden een geheel veganistische supermarkt (na Amsterdam en Den Haag), Albert Heijn is een samenwerking aangegaan met de Duitse veganistische supermarktketen Veganz, in menig restaurant zien we steeds vaker een veganistisch broodje op de menukaart. Ook vegan kookboeken zijn ongekend populair.

Al zijn er geen exacte cijfers bekend, zowel het Sociaal en Cultureel Planbureau als de Nederlandse Vereniging voor Veganisme gaat ervan uit dat ons land ongeveer 70.000 veganisten telt (twintig jaar geleden waren dat er pakweg 16.000). Daarbij zijn het juist steeds meer zogeheten millennials (geboren tussen 1981 en 2000) die de keuze maken géén dierlijke producten te eten en te gebruiken. Dat is wat veganisme inhoudt: geen vlees, noch vis, zuivel, eieren, honing, geen verzorgingsproducten met bestanddelen van dierlijke oorsprong, geen kleding of materialen waarin dierlijke grondstoffen zijn verwerkt, of producten die op dieren zijn getest. Een pure veganist eet dus geen gelatine en draagt geen wollen trui of leren schoenen.

Yvonne van Sark, mede-eigenaar van Youngworks, bureau voor jongerencommunicatie, vindt het niet zo gek dat met name steeds meer jonge mensen kiezen voor veganisme. ,,Millennials zijn sociaal en maatschappelijk betrokken, vooral de hoger opgeleide jongeren. Zij zoeken uit waar hun voedsel vandaan komt en welke gevol-

2 D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 2 3 M A A R T 2 017

VEGETARISCH VOOR GEVORDERDEN Plantaardig eten en geen dierlijke producten gebruiken als wol of leer. Met name meer jongeren maken bewust de keuze voor een veganistische levensstijl. Hoe en waarom doet juist deze groep dat? gen hun eetpatroon heeft op het vlak van dierenwelzijn, milieu en gezondheid. Zij hebben makkelijk toegang tot informatie, lezen over de bio-industrie en over klimaatverandering, praten thuis over maatschappelijke thema’s. Ze wonen in steden en komen zodoende bijvoorbeeld sneller in contact met veganistische eettentjes.”

Volgens Van Sark is de interesse voor veganisme een afgeleide trend van de groeiende belangstelling voor gezonde voeding. ,,Die trend heeft zich een aantal jaar geleden

ingezet en gaat maar door. Daarvoor is een aantal oorzaken aan te wijzen. Eten is een levensstijl geworden waarmee je jezelf kunt manifesteren, net als met bijvoorbeeld kleding. En je komt via de sociale media makkelijker dan vroeger in aanraking met levensstijlen als veganisme. Door filmpjes of meningen van anderen kun je snel worden beïnvloed.”

Wat de sociale media betreft: vorig jaar legde de World Health Organization een verband tussen het eten van rood en bewerkt vlees

en een verhoogde kans op kanker, en dat bericht verspreidde zich razendsnel over internet. Tegelijkertijd lazen we dat Beyoncé veganistisch was gaan leven. En Miley Cyrus. En Bill Clinton. Niet de minste namen, vaak rolmodellen voor veel jongeren (overigens blijkt Beyoncé niet streng in de leer. Zij eet weliswaar plantaardig, maar gebruikt wel andere dierlijke producten). Sinds die tijd zijn de vegan-hashtags en de Instagramaccounts die een gezonde levensstijl promoten bijna niet meer te tellen.

VEGAN VLOGGER Maksim Kolk (16), sinds een half jaar veganist, werd vooral gegrepen door een Canadese fitness-YouTuber én promotor van een veganistische lifestyle, die vlogt onder de naam Vegan Gains. Maksim Kolk: ,,Ik besloot te gaan fitnessen en kwam zo op zijn kanaal terecht. In zijn filmpjes legt hij uit waarom hij veganist is geworden. Hij laat bijvoorbeeld zien hoe het er in slachthuizen aan toegaat en weerlegt de argumenten van tegenstanders die zeggen dat veganistisch eten niet gezond kan zijn. Na een tijdje zijn filmpjes te hebben gekeken, dacht ik: ik ga dit ook zo doen.”

De belangrijkste reden om voor vegan te kiezen was voor de 16jarige het dierenleed. ,,Kuikens worden vermoord en kalfjes gaan vaak al jong naar de slacht. Dat is echt vreselijk. En dat allemaal omdat wij zo graag vlees en eieren eten. Als je weet dat je een ander wezen ermee schaadt, dan stop je er toch mee?”

TEKST MARIJKE KOLK FOTO’S JACQUELINE DE HAAS

Vader Ronald (49) en zijn vrouw moesten wel even wennen aan de keuze van zoon Maksim. ,,We dachten: hoe gaan we dat doen? Waar kopen we het juiste eten en hoe zorgen we dat hij alle voedingsmiddelen binnenkrijgt? Maar Maksim wist zo goed duidelijk te maken waaróm hij dit wilde en hoe we het konden aanpakken, dat we al snel overstag gingen.” Met het eten houden Maksims ouders altijd rekening met hun zoon. Zo koken zij elke avond veganistisch. Ronald: ,,Vrienden zeggen weleens dat we gek zijn dat we er zo ver in meegaan. Maar we vinden het veel te lastig om apart voor hem te koken en ach, het kan toch geen kwaad? Ik ben te lui en niet betrokken genoeg om uit mezelf veganist te worden, nu word ik er min of meer toe gedwongen en dat vind ik prima.

Niet dat ik nooit meer vlees eet, hoor. Als we een keer naar de snackbar gaan, bestel ik voor mezelf een paar kroketjes. En bij de Griek laat ik de souvlaki ook niet staan.”

In de supermarkt bekijkt Ronald bijna alle etiketten. ,,Dat moet wel, want in veel meer producten dan je zou denken is iets dierlijks verwerkt. Zo zijn er weinig snoepjes waarin geen gelatine of bijenwas verwerkt is. Ook zit in bijna alle producten melk- of eiwitpoeder.

Van sommige E-nummers weet ik niet of het gaat om dierlijk of plantaardig. Maksim heeft al vaak de klantenservice van onze supermarkt gebeld om navraag te doen.

Hij krijgt altijd keurig antwoord.”

Maksims klasgenoten weten dat

Plantaardig eten is zoveel beter, niet alleen voor het dierenwelzijn hij veganist is. Dat hij plantaardig eet en geen leren schoenen koopt.

Maksim: ,,In eerste instantie reageerden ze verbaasd. Het leidt tot discussies en dat is alleen maar goed, dan gaan ze er in ieder geval over nadenken.” Inmiddels houden vrienden en klasgenoten rekening met zijn levensstijl. ,,Laatst was ik op een verjaardagsfeestje van een vriend en had zijn moeder een veganistische taart gemaakt, zodat ik ook kon mee-eten. Zo aardig.”

Volgens diëtiste Karine Hoenderdos is er weinig mis met plantaardig eten. ,,Het goede is dat je veel vezels en groenten binnenkrijgt.

Ook positief: de meeste veganisten hebben geen last van overgewicht, omdat plantaardig eten in verhouding minder calorieën bevat dan dierlijke producten.” Er is volgens Hoenderdos maar één ‘nadeel’: je moet als veganist je voeding met zorg samenstellen, omdat je al snel belangrijke voedingsstoffen kan

gaan missen. ,,Vitamine B12 bijvoorbeeld komt echt alleen in dierlijke producten voor. Als je deze niet meer binnenkrijgt, zal je dat niet direct merken. Na een paar jaar, als de voorraad opraakt, zijn de effecten heel ellendig: bloedarmoede, zenuwstoornissen, vermoeidheid, aantasting van het geheugen. Het is dus noodzaak vitamine B12 te slikken. Ook vitamine D raad ik aan. Die krijg je normaal gesproken binnen via de zon én via vette, dierlijke producten. En omega 3-vetzuren, die vooral in vette vis zitten, raad ik aan, tenzij je vaak algen of zeewier op het menu hebt staan.”

Overigens is het voor Nederlanders sowieso belangrijk om in de wintermaanden genoeg vitamine D binnen te krijgen en hebben vrouwen vooral tijdens de menstruatie (bloedverlies) en tijdens de zwangerschap meer ijzer nodig. Hoenderbos geeft meiden die besluiten veganistisch te gaan eten een extra advies mee: ,,Zorg dat je genoeg ijzer binnenkrijgt! Als je geen vlees eet, kun je voldoende ijzer binnenkrijgen door volkoren granen en noten te eten, liefst in combinatie met een product dat voldoende vitamine C bevat.”

GEEN GLAASJE MELK Nienke Zijlstra (23) eet elke ochtend muesli met sojayoghurt en fruit.

Een ijzertekort zal zij niet snel krijgen. En ook voor andere tekorten is Nienke niet bang. ,,Ik slik B12 en verder krijg ik alles wel binnen.”

Zijlstra besloot vegetariër te worden toen zij net op zichzelf

woonde. ,,Niet zolang daarna vertelde een vriendin me dat ze veganist was. Ik ben daarover toen meer gaan opzoeken. Op internet kwam ik uit bij de documentaire Cowspiracy, over de impact van de veehouderij op het milieu. Die opende mijn ogen. Plantaardig eten is zoveel beter, niet alleen voor het dierenwelzijn.”

Sindsdien komt er alleen nog maar vlees in huis als haar vriend, met wie ze samenwoont, dat voor zichzelf heel graag wil. Maar meestal eten ze allebei veganistisch. ,,Dat is echt niet zo ingewikkeld als de meeste mensen denken. Op internet staan heel veel makkelijke, lekkere recepten. En ik vind het leuk om nieuwe veganistische kookboeken te ontdekken en de recepten te proberen. Een van mijn favoriete gerechten is couscous met groenten, muntpesto en falafel. Indisch eten kan ook heel goed.

En zoete aardappel! In de supermarkten vind je steeds meer veganistische producten, zoals veganistische kaas. Zelfs die lekkere Oreokoekjes zijn veganistisch! Het is vooral een kwestie van even omschakelen.”

Ook Debby van Velzen (32), woordvoerster van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme, besloot veganist te worden toen ze op zichzelf ging wonen. ,,Je gaat op zo’n moment nadenken: welke waarden en normen houd ik erop na, wat vind ik belangrijk? Je wordt je bewust van wat je in huis haalt en dus in je lichaam stopt. Informatievoorziening helpt daarbij. De drempel om met veganisme in aanraking te komen is niet hoog.

Toen ik me erin ging verdiepen, ging er een wereld voor me open.

Er waren zoveel zaken verbonden aan de vlees-, zuivel- en visindustrie waaraan ik echt níet wilde bijdragen. Vergeet niet: voor een glaasje melk zijn er ook dieren gebruikt en gedood. Kijk maar eens op www.melkjekanzonder.nl.”

De vereniging vaart wel bij de populariteit van het veganisme, ze heeft haar ledenaantal in de laatste jaren zien stijgen naar 2.250; een verdubbeling ten opzichte van twee jaar geleden. De Vegan Challenge, waarmee de club drie jaar geleden startte, is een zeer succesvol initiatief gebleken. In april en oktober ontvangen deelnemers een maand lang (gratis) dagelijks een e-mail met recepten en informatie over veganisme. Ook kun je vragen stellen via de speciale Vegan Challenge facebookgroep. Liefst 17.500 Nederlanders hebben zichzelf al uitgedaagd om een maand lang plantaardig te eten. Hoeveel daarvan zich tot de millennials mogen rekenen, is niet bekend. Maar ook de vereniging ziet dat er groeiende belangstelling is voor het veganisme onder jongeren. Debby van Velzen: ,,Ik ben blij dat veganisme zo leeft onder jongeren. Zij staan vaak meer open voor verandering en inspireren hun omgeving, zoals familie en vrienden en uiteindelijk ook hun eigen kinderen. Het klinkt misschien cliché, maar jongeren zijn nog steeds de toekomst. En hopelijk is die toekomst snel plantaardig.’’

GEZOND? De gezonde maand maart trappen we af met vlees noch vis. De drie lachebekjes hiernaast staan model voor het groeiende aantal jonge mensen dat als overtuigd veganisten louter producten van plantaardige herkomst gebruikt.

Andere opmerkelijke reportages leest u verderop in Gezondheid & Co. Bijvoorbeeld over trendy hot yoga (bij 40 graden Celsius) en bijna het tegenovergestelde: mensen die graag een poosje in de diepvriescabine zitten (–115 graden Celsius).

Centraal in deze bijlage een reportage over narcose bij de tandarts. Onder zeil als laatste middel voor patiënten met een ernstige tandartsfobie en snijdende kiespijn. Of is volledige verdoving slechts een verschuiving van het probleem?

COLOFON De bijlage Gezondheid&Co verschijnt elke maand.

De volgende editie verschijnt op 20 april.

Eindredactie Gerda Douma, Roel Snijder, Theo Zandstra Art director & vormgeving Alie Veenhuizen Coverfoto Jacqueline de Haas Redactie Gezondheid&Co Arend van Wijngaarden 050-5844433 arend.van.wijngaarden@dvhn.nl Rutger van der Meij 058-2845428 rutger.van.der.meij@lc.nl Advertentieverkoop Rianne Marissen 050-5844466 rianne.marissen@ndcmediagroep.nl www.gezondheidenco.nl

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 2 3 M A A R T 2 017 3

BEWEGEN Yogadocent Joyce Buursen geeft sinds 2015 hot yogalessen in haar studio The Sweat Series in Leeuwarden.

Rechterpagina, linkerfoto: de schouderstand of kaars, de koningin van de asana's (yogahoudingen).

Rechts, van boven naar beneden: Rogier Schipper verruilde fitness voor hot yoga; flip the dog, de omgekeerde variant van de bekende yogahouding downward facing dog; bij de staande boomhouding komt het aan op concentratie en balans.

Geheel linksonder Nanda Klein, geheel rechtsonder Hilde Eisma.

Meer hot yoga – The Sweat Series is in Leeuwarden de enige yogastudio die hot yoga aanbiedt. Elders in Friesland kun je terecht bij Bewegingscentrum Drachten (Sportlaan 2). Tot het aanbod behoort infrarood yoga: 35 minuten yogahoudingen en 25 minuten ontspanningsoefeningen in een ruimte van 40 graden Celsius. Vanaf volgende week (week 13) beginnen nieuwe series van vijf lessen op dinsdag-, woensdag- en vrijdagavond of zondagochtend. Zie ook: www.bewegingscentrumdrachten.nl.

– Thermen & Beauty Sauna LeeuwerikHoeve in Burgum (Hillamaweg 62-64) geeft op donderdag- en zaterdagochtend hotyogalessen in de sauna. Zie ook: www.leeuwerikhoeve.nl.

– Power Yoga in de stad Groningen (Enno Dirk Wiersmastraat 3A) biedt op woensdagavond en zondagmiddag lessen hot yoga bij een temperatuur van 25 graden Celsius. Zie ook: www. poweryogagroningen.nl.

– Bij Ankie Wellness Center in het Onderwijscentrum Ezinge in Meppel (Ezingerweg 52) zijn gecombineerde hot yoga- en pilateslessen te volgen. De temperatuur in de zaal is 35 tot 40 graden Celsius.

Zie ook: www.ankie.nu.

HOT YOGA IS HOT De laatste rage in yogaland heet hot yoga: samen zweten in een ruimte van tot wel 40 graden Celsius. Marte van Santen (41) nam de proef op de som en volgde een les bij The Sweat Series in Leeuwarden.

A

lsof ik een tropische kas instap. Zo voelt de trainingsruimte van yogastudio The Sweat Series. Het is er 38 graden Celsius, met een torenhoge luchtvochtigheid. De hitte voelt als een warme, klamme deken en doet naar adem happen. Wat een overgang met de kille voorjaarsavond buiten.

Op advies van yogadocent en studio-eigenaar Joyce Buursen (34) ben ik luchtig gekleed in een dunne yogabroek en een topje. Overdreven, dacht ik eerder op de avond nog, toen ik me bibberend begaf naar de studio in Leeuwarden. Maar nu ben ik blij toe. Nog voor ik ook maar één houding heb gedaan, staat het zweet al op mijn voorhoofd. Dat belooft wat.

GAT IN DE MARKT Sinds begin 2015 verzorgt The Sweat Series hot-yogalessen: een intensieve vorm van Hatha yoga, waarbij de temperatuur in de zaal kan oplopen tot 40 graden. ,,Ik deed zelf al jaren met veel plezier vijf keer per week aan yoga en wilde daarmee graag meer doen”, vertelt Joyce Buursen. ,,Maar ja, yogastudio’s zijn er ge-

4 D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 2 3 M A A R T 2 017

lichaam en ademhaling veel bewuster. Dat moeten we bij ons ook hebben, dacht ik.”

Hot yoga was op dat moment in het Noorden nauwelijks te vinden.

Een gat in de markt, redeneerde Buursen. Ze kreeg gelijk. ,,De belangstelling is overweldigend. Ik begon met één les per week, inmiddels zijn dat er al twintig. Die kan ik niet meer allemaal zelf geven, dus ik heb nog drie andere docenten aangetrokken.”

Ik voel me fitter en rustiger in mijn hoofd noeg. Ik ben dus op zoek gegaan naar iets unieks, iets waarmee ik me kon onderscheiden. Toen ik in Amsterdam een les hot yoga probeerde, wist ik: dit is het! Ik kwam dieper in de houdingen en beleefde mijn

LICHAAM EN GEEST Ondertussen stromen de lesdeelnemers binnen. Veertien zijn het er op deze woensdagavond, tien vrouwen en vier mannen tussen de 20 en 40 jaar. De vier mannen zijn vrij uitzonderlijk; yoga is vooral een vrouwensport. Misschien zegt het iets over de heftigheid en de intensiteit van deze hete workout. ,,Hot yoga is echt een pittige training”, bevestigt Rogier Schipper (39), die in zijn vrije tijd graag kitesurft. ,,Ik heb jarenlang gefitnesst.

Maar van de korte spieren die ik daardoor kreeg, had ik met surfen veel last. Een jaar geleden ben ik daarom met hot yoga begonnen,

twee keer in de week. In eerste instantie om flexibeler te worden, maar het heeft me veel meer gebracht. Ik merk bijvoorbeeld dat ik minder snel opgefokt raak, en dat ik me op mijn werk beter kan concentreren. Je traint echt lichaam én geest.”

NOOIT MEER ZIEK Omdat het aanbod van hot yoga in Noord-Nederland te wensen over laat, komen mensen van heinde en verre naar The Sweat Series. Hilde Eisma (27) rijdt wekelijks uit Dokkum op en neer. Zij deed eerder aan poweryoga, maar trainen in de hitte bevalt haar beter. ,,Ik kan mezelf lichamelijk meer uitdagen. En je verbrandt nog veel kilocalorieën ook, zo’n 400 tot 600 per les. Verder vind ik de warmte gewoon heerlijk, zeker in de wintermaanden.’’

Het zijn niet alleen afgetrainde sportfanaten die zich voor hot yoga melden. Sterker, Nanda Klein (34) sportte helemaal niet toen ze twee jaar geleden begon met hot yoga. ,,Ik had zelfs nog nooit in mijn leven yoga gedaan”, vertelt ze. ,,Maar vanaf dag 1 was ik om. Ik voel me nu niet alleen fitter, maar ook rustiger

TEKST MARTE VAN SANTEN FOTO’S NIELS WESTRA

SPORT & BEWEGEN

I HAVE A DREAM

’J

,,Het vraagt zeker wat van je lichaam”, zegt Joyce Buursen. ,,Je hartslag gaat tijdens de les flink omhoog. Maar dat gebeurt ook als je bij lagere temperaturen intensief beweegt. Hot yoga is dus een prima cardio workout. Mensen met hartklachten of een hoge bloeddruk doen er wel goed aan om voor ze beginnen met hun dokter te overleggen.”

Het grote voordeel van de warmte is volgens haar dat die inwerkt op je spieren, waardoor je soepeler kunt bewegen en minder snel blessures krijgt. Vandaar ook dat bijvoorbeeld mensen met reuma of fibromyalgie deze yogavariant vaak prettig vinden. Daarnaast leer je hoe je met behulp van je ademhaling je geest kunt kalmeren, en anders kunt omgaan met stressvolle situaties.

in mijn hoofd. Bonus is dat ik minder rugpijn heb en bijna nooit meer ziek ben.” Klein raakte zo enthousiast dat ze inmiddels zelf een opleiding tot kinderyogadocent volgt.

ZWEET Tijd om uit te vinden of hot yoga terecht zo populair is. Tweemaal per week ben ik zelf op de yogamat te vinden, maar dan gewoon bij kamertemperatuur. Dat is iets heel anders dan deze snikhete variant, ontdek ik snel. We beginnen rustig, met ontspanningsoefeningen. Maar daarna moeten we vol aan de bak.

Als eerste op het programma: de zonnegroeten – een reeks van 24 in elkaar overlopende houdingen waarmee je in een traditionele yogales lekker opwarmt. Hier zorgen de zonnegroeten ervoor dat het zweet binnen tien minuten van de lijven stroomt. Als ik vanuit de downward facing dog – een van de 24 onderdelen – stiekem onder mijn arm door naar links kijk, zie ik de druppels van het hoofd van mijn buurman vallen. Zijn hemd kun je uitwringen. Mijn eigen hoofd is inmiddels zo rood als een tomaat.

En we zijn nog maar net begonnen.

In een rap tempo doet Buursen een veelheid aan yogahoudingen voor. De plank, de tafel, de krijger, de boom, de cobra, de danser, de vis; ze komen allemaal langs. Ik ken ze, dus dat is het probleem niet.

Maar toch moet ik halverwege de les even aan de kant gaan zitten om op adem te komen. Aan het eind van het uur ben ik kapot. Buursen heeft niet overdreven: hot yoga is veel intensiever dan ik had kunnen vermoeden.

SOEPEL Na afloop van de les drinken de meeste deelnemers samen nog een kopje thee. Buiten de verwarmde

Ik kan mezelf lichamelijk meer uitdagen zaal uiteraard. Terwijl ik een hap neem van een stuk wortelcake, vraag ik me af of sporten in zulke temperaturen wel echt gezond is.

Geven dokters tijdens een hittegolf juist niet altijd het advies om je vooral koest te houden?

30 GRADEN Buursen bestrijdt dat hot yoga alleen voor heel fitte mensen is weggelegd. ,,Integendeel. De lessen zijn voor iedereen toegankelijk, ongeacht leeftijd of conditie. Je hoeft ook helemaal niet lenig of sterk te zijn; je kunt de oefeningen immers zo licht of zwaar maken als je zelf wilt.

Voor mensen die 38 graden toch wat veel van het goede vinden, geven we trouwens ook de minder zware hot yoga flow, in een ruimte van 30 graden.”

Terwijl ik naar huis rijd, staat het raam van mijn auto wijd open.

Zalig, die koele, frisse lucht. Ik vind yoga fantastisch, ik kan het iedereen aanbevelen. Maar ik hou het zelf bij lessen op kamertemperatuur.

o, ik denk dat we een tweede hypotheek op het huis moeten nemen.” Ik sprak de woorden uit terwijl ik m’n gitaar aan het stemmen was. Nieuwe snaren, vandaar.

Jolanda keek verschrikt op. ,,Waarom dan?

Ik ben eigenlijk wel een beetje klaar met verbouwen, Jan.” Ik moest lachen en zei: ,,Nee, Eddie Vedder van Pearl Jam komt naar Amsterdam en daar wil ik wel graag naartoe, maar het goedkoopste kaartje kost 99 euro.”

Jolanda haalde opgelucht adem en ging verder met haar werkzaamheden. Ik begon Just Breathe op de gitaar te tokkelen. Dan zelf maar.

Behalve rockzanger is Eddie Vedder een man met visie. Een man met een droom, net als vroeger Martin Luther King. Dat brengt me bij de politiek. Want ook ik heb een droom. Nu de kruitdampen van de verkiezingen (arme Asscher) zijn opgetrokken en het formeren is begonnen hoop ik dat in de nieuwe regering plaats is voor een Minister van Sport. Een Minister van Sport, ja!

De nieuwste ontwikkelingen en onderzoeksresultaten over de positieve werking van sport zijn mijns inziens niet meer te negeren door Den Haag. Sport draagt bij aan een mooiere, gezondere en meer liefdevolle samenleving.

Daar kan niemand meer omheen.

Sportende mensen zijn fitter, gezonder en vaak vitaler (dopamines) en zorgen daardoor voor minder ziektekosten. Sporten (net als muziek) leidt tot betere leerresultaten bij kinderen (21 procent leerwinst!). Sporten zorgt ervoor dat mensen in het weekend de stress van het werkende leven van zich afgooien.

Sporten zorgt ervoor dat mensen met miljoenen tegelijk verbroederd voor de buis zitten als er een groot sportevenement plaatsvindt (EK of WK voetbal, WK atletiek, Olympische Spelen).

Sporten zorgt ervoor dat mensen leren samenwerken en doorzetten als het tegenzit. Tot slot zorgt sporten ervoor dat mensen zichzelf – en dus de ander – beter leren kennen. Een Minister van Sport dus. Let’s give it a shot!

De nieuwe snaren klinken prachtig. Een voorbode? Laat ons het hopen. Ik begin te lachen. Komt door een uitspraak die ik las: stemmen werkt alleen bij muziekinstrumenten, de politiek blijft vaak valsspelen.

Wilde ik jullie niet onthouden, haha! Fijne sportmaand toegewenst.

JAN HOSPES SPORTDOCENT

The Sweat Series in gevestigd in Leeuwarden, aan de Emmakade 59. Een proefles hot yoga kost 9 euro, aan te vragen via het foermulier op de website: www.thesweatseries.nl.

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 2 3 M A A R T 2 017 5

Lentekriebels kriebels Bij Home Center

DIVERSE

S VOORJAAgR en aanbiedin

De vogels fluiten, de ramen van de woning gaan weer open, we beginnen weer aan de grote voorjaarsschoonmaak…

Tijd om het binnen weer eens op te frissen!

Een nieuw interieur?

Of leuke nieuwe woonaccessoires?

Kom dan nu naar Home Center voor de Lentekriebel-weken!

Met nieuwe wooninspiratie en de nieuwste collecties.

Bovendien zijn er diverse voorjaarsaanbiedingen!

Cottan Ba

NIEU

g

WE

GRATIS!

woon inspir atie

t.w.v. € 8,9

5

s

WE U E I N S JAAR

R VOO cties colle

Bij beste ding van minimaa € 25,- a l an access oires bij Riviéra M aison een leuke tas cadeau!

Keuze uit 3 soor te n.

De grootste wooninspiratie van Nederland

Alles op gebied van

wonen onder één

dak

Meer dan

lamp tot

woonstijl

50 woon-

en

afdelingen

Frisaxstraat 12 (ind. Schipsloot) Wolvega

van

in elke

vaas, van keuken

prijsklasse

zeer ruim aanbod

|

tel (0561) 61 61 61

tot

|

slaapkamers

www.homecenter.nl

Gratis

oplaadpunten voor

elektrische auto & fiets

TEKST SANDER DE HOSSON

WAANZIN

’O

pverzoekvandechirurgaan het eind van je spreekuur”, zegt ze met een veelbetekenende blik. Mijn secretaresse staat in de deuropening. Ik ken deze blik en vooral dat tijdstip: aan het einde van het spreekuur. Het zijn ‘spoedplekjes’. Ofwel plaatsen voor afspraken die kunnen uitlopen in de lunchpauze. Ik kijk naar de foto. Ik zie een kleine tumor in de linkerbovenkwab, verder weinig afwijkingen. ,,Prima”, zeg ik.

Eenmaal binnen wijst hij mij de plek in zijn lies aan waar hij nog geen week eerder pijnloze zwellingen had gevoeld. De chirurg heeft erin gebiopteerd en tot diens verbazing blijkt dat het om een uitzaaiing van longkanker gaat. Ik verbaas me niet. Na ruim een decennium longkankerbehandeling ben ik nergens meer verbaasd over. Ik heb uitzaaiingen van longkanker in vrijwel elk orgaan gezien. Longkanker heeft niets met fatsoen te maken.

Beschaafdheid en deze ziekte gaan niet samen.

Samen met de patiënt besluit ik aanvullende onderzoeken in te zetten, om te kijken of we een van de nieuwste middelen kunnen proberen. Het betekent dat we twee weken moeten wachten. ,,Maar die tijd hebben we wel.’’

TWEE WEKEN LATER Dat blijkt niet te kloppen, besef ik als hij tot mijn verbazing in een rolstoel in mijn wachtkamer zit. Ik frons mijn wenkbrauwen en roep hem binnen. Zijn vrouw duwt hem voort en verontschuldigt zich: ,,Hij is wat gaan hyperventileren.” En alsof iemand in een dergelijke situatie de rust zou kunnen bewaren, voegt ze toe: ,,Hij is erg bang geworden van alle gebeurtenissen van de laatste weken. Het vreet aan hem, weet je.”

Zodra we zitten valt inderdaad de versnelde ademhaling op. Maar op geen enkele manier oogt dit als hyperventilatie. Ik zie een flink benauwde patiënt die naar lucht hapt. Ik pak mijn stethoscoop en vraag hem zijn trui omhoog te doen. ,,Morgen ga ik naar een psychiater, die kan hier vast wat aan doen”, fluistert hij terwijl hij de verontruste blik in mijn ogen ziet.

Als ik naar zijn longen luister hoor ik aan beiden kanten forse afwijkingen. ,,Dit is geen hyperventilatie, helemaal niet zelfs”, zeg ik terwijl ik een briefje voor een foto schrijf. Die bevestigt mijn bange vermoeden. Het beeld is

Sander de Hosson is longarts in het Wilhelmina Ziekenhuis in Assen, met als specialisaties longkanker en palliatieve zorg. In de rubriek Op leven en dood beschrijft hij elke maand zijn ervaringen in persoonlijke verhalen. Aflevering 14. in twee weken volkomen veranderd. Was de tumor kort geleden nog klein, nu neemt hij de complete linkerbovenkant van de foto in.

Waar eerder het middenrif aan beide kanten nog goed was te zien, prijkt nu een grote hoeveelheid vocht. Het hart is sterk verwijd, een duister teken van vocht in het hartzakje.

Tot overmaat van ramp zie ik dat overal in het resterend longweefsel grove en fijnere witte strepen zijn ontstaan. Lymfangitis carcinomatosa, huivert het door mijn hoofd. Uitzaaiingen in alle lymfebaantjes, een slecht teken.

Niet alleen ik, maar ook hij, zijn echtgenote en dochter kijken onthutst naar de foto. ,,Dit is waanzin”, ontschiet me en ik schrik dat ik het hardop gezegd heb.

Mijn woorden vervagen in de ontzetting om me heen, zodat het niet eens meer opvalt dat het minutenlang heel stil blijft. Slechts een knik als ik vervolg: ,,We nemen u op.”

EEN DAG LATER De zuurstof – liefst 6 liter per minuut – helpt, maar de benauwdheid vermindert vooral door het weghalen van het vocht dat achter zijn long en in het hartzakje zit. Zijn conditie is door de snelle groei van de ziekte de laatste twee weken erg achteruitgegaan. We hebben afgesproken het nu over verdere behandeling te hebben.

We moeten vooral eerlijk zijn. Want wat valt er te behandelen als een ziekte zich als een waanzinnige gedraagt? Als de toch al zo oneerlijke spelregels op zo’n brute wijze worden gewijzigd. Als de tentakels van kanker in nog geen twee weken op deze wijze vat krijgen op alles dat belangrijk is.

Zijn dochter weet dat ook. Ze is een twintiger en zit pontificaal op het voeteneind van zijn bed, tussen zijn benen in, met haar elleboog rustend op zijn knie. Nog voor ik zit, begint ze te praten. Het gaat door merg en been. Over haar vader die nog geen maand geleden volop op de fiets zat. Over zijn ijzeren conditie. Over de vrije val naar beneden. De benauwdheid. De verschrikkelijke nachten.

Het gebrek aan handvatten om grip te krijgen op deze situatie. De oneerlijkheid. De vernedering.

Haar betoog eindigt met de enige vraag die ze zal stellen. Het is nauwelijks een vraag. ,,Hij gaat dood, hè? Hij gaat snel dood, heel snel, toch?”

Mijn lijf zijgt ineen. Haar blik. Een trilling

Het is nauwelijks een vraag.

‘Hij gaat dood, hè?

Hij gaat snel dood, heel snel, toch?’

door mijn lichaam. Haar blik houdt me gevangen. Moedeloosheid. Wat kan ik zeggen? Ik voel de krachteloosheid. Hier passen geen woorden over standaardbehandelingen, geen hoopvolle beloften over nieuwste behandelmogelijkheden. Bij zijn zeer matige conditie is elke op tumorgerichte behandeling een rampkoers die het leed alleen maar groter zal maken. Er is gewoonweg geen antwoord op krankzinnigheid.

Ik zie hun angst en voel de waanzin die dit gezin doormaakt. Ik kan niets anders uitbrengen dan een bevestiging. ,,Ja … ja.” ,,Dan wil ik naar huis”, zegt hij bijna emotieloos. ,,Dan wil ik naar huis om daar te sterven.” Zijn vrouw en dochter pakken hem vast.

Heel stevig. Ze knikken. ,,Naar huis.”

We praten over de dood. Ik zie het als mijn expliciete taak om als zorgverlener in het ziekenhuis het traject daarheen zo goed mogelijk voor te bereiden. Om een radertje te zijn in de hoopvolle doorontwikkeling van palliatieve zorg in Nederland die alles in het werk zet om de waardigheid van het leven te bewaken tot in de laatste seconde van dat leven, zo goed en kwaad als dat gaat.

Geen onnodige medicatie. Barmhartigheid.

Een schouder. Een morfinepompje tegen benauwdheid. Zuurstof. Terminalethuiszorgverpleegkundigen. Goede overdracht met de huisarts. Daar mag echt helemaal niets verkeerd gaan.

SALUUT Daar ligt hij. Op een brancard van de ambulance. Met respect wordt hij door de ambulanceverpleegkundigen omhooggetild. Nauwelijks mocht ik hem leren kennen. De antwoorden die ik zou kunnen hebben, bleken op te zijn voor de vragen überhaupt gesteld konden worden.

In het woordloze afscheid dat volgt, schuilt iets moois. Het is de menselijkheid binnen al die waanzin die ik nu zo krachtig voel. Zijn uitgestoken hand raakt zijn trots. Ik pak hem vast en slik. Een huivering over mijn rug. Zijn hand. Haar hand in de buurt. We knijpen zacht. Het is een kort saluut van nabijheid, dat ik nadrukkelijk beleef. Er volgt ‘dag’. Hij zegt het zacht. Dan rijden ze weg. Naar huis.

Zie ook: www.gezondheidenco.nl/tag/columnsander-de-hosson Twitter: @shossontwits

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 2 3 M A A R T 2 017 7

I Bij angstige kinderen met een slecht gebit kan narcose een middel zijn om in één keer alles te saneren

Inspectie controleert Net als de behandeling zelf wordt het verdoven bij de tandarts gecontroleerd door de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ).

Voor het toedienen van een narcose moeten anesthesisten aan dezelfde regels voldoen als in een ziekenhuis. Tijdens het toezicht gaat de Inspectie uit van de normen die de beroepsgroep van tandartsen zelf heeft opgesteld, aldus een woordvoerder. ,,Er wordt dan niet alleen gekeken of het team de richtlijnen volgt maar ook of men voldoende bekwaam is.’’

n de Kliniek Tandheelkunde in Sneek geven de patiënten geen kik: het is narcosedag. Iedereen die vandaag in de stoel van Frank Post en zijn collega’s een behandeling ondergaat is volledig onder zeil.

De reden? Een grote vrees voor naalden, boren of de tandarts in het algemeen. Zo groot dat een behandeling ‘bij kennis’ voor deze mensen geen optie is.

De tandarts en zijn assistenten zijn niet alleen. Naast de tandartsstoel staat een anesthesist – met zijn eigen gevolg – die gedurende de hele behandeling de conditie van de in slaap gebrachte patiënt controleert. Het team van anesthesisten is mobiel, het rijdt om de zoveel weken met verdovingsapparatuur langs tandartspraktijken in het Noorden die narcose aanbieden. Dit moet op dezelfde nauwkeurige manier gebeuren als in het ziekenhuis: door gediplomeerde specialisten.

Post kwam ermee in aanraking toen hij in een praktijk in Duitsland werkte. ,,Daar is het vrij normaal dat volwassenen en kinderen met extreme angst een narcose krijgen. Of mensen met een verstandelijke beperking, bij wie behandeling anders niet mogelijk is.’’

Terug in Nederland besloot hij om ook narcose aan te bieden. ,,In Duitsland had ik gezien dat je zo mensen kon bereiken die al jaren niet meer bij de tandarts durfden te komen.’’

Het viel nog niet mee: Post moest zijn praktijk uitrusten met speciale zuurstofleidingen en een noodstroomaggregaat, zodat het verdovingsproces geen ogenblik kan worden onderbroken. De grootste uitdaging was het overtuigen van de zorgverzekeraars om de narcose te vergoeden. Een behandeling kost een paar honderd euro per uur. ,,In het begin moesten we goed aan de verzekeraars uitleggen waarom zo’n narcose bij sommige mensen het enige alternatief is.

En dat we die niet automatisch bij iedereen uitvoeren. Het is hier niet: u vraagt, wij draaien. Ik heb als tandarts ook een eigen verantwoordelijkheid.’’

PRAKTISCH Een patiënt die niet echt bang is maar zo’n volledige verdoving wel ‘praktisch’ vindt, brengt Post liever op andere gedachten. ,,Effectief is dan om te vertellen wat het kost.’’ Zonder angstcomplex vergoedt de verzekeraar de kosten niet snel. Bovendien moet in het gebit wel wat aan de hand zijn alvorens Post de anesthesisten inschakelt. ,,Voor één gaatje doen we het niet. Dan heiligt het doel niet de middelen.’’

Bij kinderen die zo bang voor de tandarts zijn dat het onderhoud van hun gebit te ver achterop is geraakt kan een narcose een middel zijn om in één keer alles te saneren. ,,Voor hen is de behandeling anders te ingrijpend. Je wilt niet dat ze daardoor later hun hele leven een traumapatiënt blijven.’’ Ook mensen met een sterke kokhalsreflex, die normaliter geen behandeling in de mond verdragen, kunnen bij narcose gebaat zijn.

Post heeft de afgelopen drie jaar al enkele honderden patiënten onder narcose behandeld. Toch zijn er in Noord-Nederland niet zo gek veel tandartsen die algehele verdoving aanbieden. Een woordvoerder van Anesthesie Service Nederland, het bedrijf dat in Sneek de mobiele anesthesie verzorgt, zegt dat ook landelijk maar weinig praktijken volgen. ,,Dat komt ook omdat wij niet zomaar met elke tandarts in zee gaan. Er moeten goede afspraken zijn gemaakt met de verzekeraars. Ook als het gaat om wat de tandarts zelf doet aan angstbegeleiding.’’

TUSSENWEG Er bestaat ook een tussenweg: lachgas. Deze

8 D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 2 3 M A A R T 2 017

DIEP IN SLAAP VOOR EEN GAAF GEBIT Met een vleugje lachgas of onder narcose in de tandartsstoel: voor extreem angstige patiënten is het een uitkomst. Tandartsen in het Noorden die zo’n verdoving aanbieden, behandelen niet zonder een goed gesprek over die angst.

Een anesthesiemedewerker controleert de conditie van een patiënt die onder narcose is gebracht in de kliniek van Frank Post.

Het oplossen van de angst is soms een langdurig proces, terwijl mensen wél veel pijn hebben in hun gebit

verdovingsmethode, waarbij de patiënt bij bewustzijn blijft, wordt naast de normale plaatselijke verdoving toegepast. Dit kalmeert het lichaam en maakt de behandeling minder vervelend. Lachgas mogen tandartsen bovendien zelf toepassen, mits ze hiervoor een speciale cursus sedatie hebben gevolgd. ,,Tijdens mijn studie viel het me dat zoveel patiënten met nare ervaringen kampten’’, zegt tandarts Mehrdad Shams.

In zijn Tandartspraktijk Wijert-Zuid in Groningen biedt hij sinds 2010 lachgassedatie aan, voornamelijk aan angstpatiënten.

Het mengsel van maximaal 50 procent distikstofoxide en zuurstof zorgt ervoor dat de spierspanning in het lichaam vermindert. ,,Dat geeft een aangenaam gevoel, terwijl je toch bij kennis blijft. De patiënt kan met handsignalen met mij blijven communiceren.’’ Shams ziet lachgas als een oplossing voor mensen die weliswaar een grotere angst hebben dan gemiddeld, maar het niet nodig vinden om in slaap te worden gebracht. Bij extreme fobieën past ook hij narcose toe.

Niet alleen narcose, ook het gebruik van lachgas wordt in andere landen veel vaker toegepast dan hier. ,,In Amerika zijn tandartsstoelen zelfs standaard uitgerust met een sedatiesysteem’’, weet Shams. Waarom de Nederlandse cultuur hierin verschilt is niet duidelijk, feit is wel dat er binnen de Nederlandse tandheelkunde de laatste jaren discussie is over deze vormen van verdoving.

Zo stelt Ad de Jongh, bijzonder hoogleraar angst- en gedragsstoornissen in de tandheelkundige praktijk aan de Universiteit van Amsterdam, dat een narcose bij de tandarts het eigenlijke angstprobleem niet oplost maar alleen verschuift. Hij pleit juist voor gedragstherapie bij patiënten, met behulp van gespecialiseerde tandarts-angstbegeleiders. Daarmee kunnen zij hun angst blijvend overwinnen en zijn ze niet langer afhankelijk van zware verdovingen.

ANGSTCOACH Het beeld dat tandartspraktijken niets tegen die angst proberen te doen is volgens de Sneker tandarts Frank Post niet altijd terecht. ,,De narcose lost die angst niet op, dat zeggen wij ook. Daarom geldt het binnen onze praktijk als een paardenmiddel.

We doen eerst een angstreductietraject met de patiënten. Door met elkaar over de angst te praten en goed uit te leggen wat er gaat gebeuren, is het vaak mogelijk om ‘gewoon’ te behandelen.’’

Kinderen die onder narcose gaan, krijgen bovendien begeleiding van een speciale jeugdtherapeut die op zoek gaat naar de oorzaak van de angst. Narcose is daarna soms niet meer nodig, zegt Post.

Zijn Groningse collega Mehrdad Shams liet zich twee jaar geleden zelf bijscholen als coach om patiënten te helpen bij hun angstprobleem. Alleen wanneer zij daaraan zelf behoefte hebben, zegt hij. ,,Dan is het effect het grootst. Maar het oplossen van die angst is soms een langdurig proces, terwijl mensen wél veel pijn hebben in hun gebit. Ik vind dat zij op dat moment de kans moeten krijgen om onder verdoving die pijn te laten bestrijden.’’

In de dagelijkse praktijk merkt hij dat veel angstpatiënten na een paar keer lachgas (of narcose) uit zichzelf aangeven dat ze ook zónder willen proberen. ,,Praten en goed luisteren, dat lost veel op. Elke week ontvang ik hier een stuk of vijf angstpatiënten. De meeste hebben uiteindelijk geen sedatie nodig. Daar zijn we trots op.’’

TEKST RUTGER VAN DER MEIJ FOTO’S NIELS DE VRIES

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 2 3 M A A R T 2 017 9

ZW 10 donderdag 23 maart 2017 DAGBLAD VAN HET NOORDEN

Gezondheid vormt een belangrijke bijdrage voor ons dagelijks geluk.

We staan steeds vaker stil bij gezonde voeding, afvallen, sporten, ontspanning, ziektes, zorg, en meer. Kortom: het thema GEZONDHEID staat volop in de belangstelling.

Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant brengen elke maand de special Gezondheid&Co uit, en de weekbladen van NDC mediagroep bevatten wekelijks de speciale pagina Gezondheid&Co. Daarnaast trekt onze website maandelijks meer dan 200.000 unieke bezoekers.

Wilt u met uw bedrijf adverteren in één van de uitgaven of op de website van Gezondheid & Co, neem dan contact op met ons team van Gezondheid&Co: T

050 - 58 444 66

E specialsales@ndcmediagroep.nl W www.gezondheidenco.nl

@gezondheidenco |

gezondheidenco

WWW.GEZONDHEIDENCO.NL Het hele schip is exclusief gereserveerd voor onze lezers!

Vertrekdatum: zondag 10 september 2017.

7-daagse gezellige cruise Midden Nederland

Ur k

oud a

INFORMATIE EN RESERVEREN Voor meer informatie of het boeken van deze gezellige cruise, gaat u naar www.surprisingholland.nl of u neemt telefonisch contact op via 0592- 331129.

Een e-mail sturen kan ook: info@surprisingholland.nl.

U vindt deze reis ook op www.dvhn.nl/reizen.

- vervoer per comfortabele touringcar vanaf uw opstapplaats naar Arnhem (1e dag) en van Arnhem terug naar uw opstapplaats (laatste dag) - kop koffie of thee met iets lekkers op de heenweg in de touringcar - cruise volgens vaarschema met het schip m.p.s. Azolla - 6x overnachting op m.p.s. Azolla (hut volgens boeking) - aan boord volledige verzorging (ontbijt, lunch en diner), beginnend met het diner op de eerste dag en eindigend met de lunch op de laatste dag - koffie en thee van 10.00-10.30 uur en van 15.00-15.30 uur - 1x welkomstdrankje op de eerste dag - 1x Captains Dinner - 1x live-muziek aan boord gedurende één avond - gebruik ligstoelen, fitnessapparatuur, spellen en verwarmd klein zwembad - een Surprising Holland gastvrouw of -heer gedurende de hele reis

▼G

Met een comfortabele touringcar rijden wij u vanaf uw opstapplaats naar Arnhem, het startpunt van de cruise.

Op de heenweg verwennen we u in de touringcar met koffie of thee en iets lekkers. Elke dag wordt er een gedeelte gevaren, maar u heeft ook tijd om een stad of dorp te bekijken en van de omgeving te genieten.

Onderweg worden uitstapjes georganiseerd, waaraan u vrijblijvend kunt deelnemen. De bemanning helpt u bij aankomst en vertrek met uw bagage. Tijdens uw verblijf aan boord zal het u aan niets ontbreken! De hele reis wordt begeleid door een enthousiaste Surprising Holland gastvrouw of -heer

INBEGREPEN

▼

TIJDENS DEZE GOED VERZORGDE EN GEZELLIGE 7-DAAGSE CRUISE DOOR MIDDEN NEDERLAND MAAKT U ONDER ANDERE KENNIS MET HANZESTEDEN ALS ZUTPHEN EN HASSELT, VISSERSDORP URK EN PRACHTIGE PLAATSEN ALS ZAANDAM, GOUDA, HOORN EN WIJK BIJ DUURSTEDE. U MAAKT DEZE CRUISE MET HET MOOIE SCHIP DE M.P.S. AZOLLA.

www.dvhn.nl/reizen

LEZERSPRIJS V.A.

€ 785,-

p.p.

DAGBLAD VAN HET NOORDEN donderdag 23 maart 2017

Ridder

ZW 11

Al meer dan 40 jaar een begrip in Assen

Uw kunstgebit, onze zorg: Aanmeten en vervaardigen

Volledig kunstgebit

Reparatie

Gedeeltelijk kunstgebit

Opvullen

Frameprothese

Advies

Kunstgebit op implantaten

Nazorg

Noodprothese

Meidoornlaan 21a 9301 MA Roden Tel. 050-5017457

OPENINGSTIJDEN Maandag t/m Vrijdag 08:30 uur - 17:00 uur

Nieuwe patiënten welkom!

Ons team bestaat uit een optimale mix van professionals die elkaar aanvullen en samenwerken aan de zorg van uw gebit, waarbij wij de “ mens achter de mond” niet uit het oog verliezen.

Naast de algemene tandheelkunde kunt u tevens bij ons terecht voor

tandvleesbehandelingen, kunstwortels (Klikgebit) en kunstgebitten. Omdat er verschillende disciplines werkzaam zijn binnen onze tandartsenpraktijk, is doorverwijzen naar een specialist niet altijd nodig. Zo blijft u in een vertrouwde omgeving.

Persoonlijke aandacht,

NPLAN EXCLUSIEVE ACTIE VA

- 26E EDITIE IL N E S S A E IK B R E P U S R WK T/M 30 AP 28

Moderne, professionele en hygiënische tandheelkundige zorg.

Al onze tandartsen zijn BIG geregistreerd en staan ingeschreven in het Kwaliteitsregister Tandartsen (KRT), Gespecialiseerd in o.a. implantaten, Geen wachtlijsten, ruime openingstijden, gratis parkeren Avondbehandeling,

OP=OP t! Locatie: TT het jaar. Mis het nie -evenementen van top de van n ticket heb je éé dit t tot n) Me n, excl transactiekoste Assen is uitgegroeid €48,00 (incl. servicekoste De WK Superbike in ril ock brengen. ap dd 30 pa ag de nd n aa zo : ticket voor en zelfs een bezoek es un trib alle Circuit, Assen. ACTIE op n atsneme . 29 april, mag je pla gratis toegang op zat

T S V IA E K C I T E J KOOP nplan.nl/tickets

Zeer goed toegankelijk voor minder validen Telefoon (0592) 317 570 Beilerstraat 179, ASSEN www.tandartsenpraktijkdejong.nl

w w w.va

Heeft u nog even kunnen relaxen in onze relaxfauteuils op de Wonen & Co beurs?

Bekijk de hele nieuwe collectie relaxfauteuils bij ons in de showroom!

Uiteraard met gratis kopje koffie!

Westeresch 12, Roden Telefoon (050) 501 37 39

www.50plusland.nl

5000m2 keuze in banken, comfort- en lifestyleproducten, tafels, boxsprings, verlichting, relaxfauteuils, stoelen, bed- en badmode, etc.

WELLNESS

115 GRADEN ONDER NUL Kou is hot. Veel Nederlanders gaan de confrontatie aan met extreem lage temperaturen.

Als het flink vriest in de vrije natuur, maar vaker stappen ze een vriescabine in.

Verslaggever Matthijs Meeuwsen ervaart de steenkoude diepvriescel. ,,Er mag gedanst worden”, lacht freezmaster Pim Bischoff. ,,Maar als je te veel beweegt, voelt het door de luchtcirculatie alleen maar kouder.’’

12 D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 2 3 M A A R T 2 017

TEKST MATTHIJS MEEUWSEN FOTO’S PIM RAS

V

an freezmaster Pim Bischoff mag het nog wel wat kouder. Terwijl de thermometer van Freezlab toch –108 graden Celsius aangeeft. ,,Hij moet nog iets lager”, klinkt het stoïcijns. Ik kijk met enige argwaan hoe de temperatuur zakt naar nog diepere krochten van mijn voorstellingsvermogen. –111,4 graden ...

–113,8 ... –115,1. ,,Er mag gedanst worden”, glimlacht Bischoff. ,,Maar als je te veel beweegt, voelt het door de luchtcirculatie alleen maar kouder.”

Eerder zijn oorwarmers, een mondkapje, handschoenen en wollen sloffen uitgedeeld om kwetsbare lichaamsdelen te beschermen. Voor de rest heb ik me op advies uitgekleed tot op mijn boxershort. Door het ruitje van de cryocabine (denk: een steenkoude sauna) zie ik een archipel van ijskristalletjes op de wand. De gortdroge vrieslucht zweeft door de ruimte als een op hol geslagen rookmachine in een videoclip uit de eighties. Eenmaal binnen wachten eerst 20 seconden in een voorportaal van –60 graden Celsius.

Daarna is het tijd voor het echte werk: 2 minuut 40 in de ultieme diepvries, waar de temperatuur bijna twee keer zo laag is.

BAD VOL IJS Freezlab is geen laboratorium van een waanzinnige wetenschapper, maar een kuuroord voor kortstondige koudesessies in het Olympisch Stadion te Amsterdam. ,,Een paar jaar geleden hoorden we hoe Amerikaanse kooivechters na wedstrijden sneller herstellen in een cryocabine”, vertelt manager Bastiaan Swager. ,,We ontdekten al snel dat de voordelen niet alleen gelden voor ruige sporters, maar dat iedereen er baat bij kan hebben.”

Zo openden vorig jaar de deuren van de Amsterdamse koucabine.

Inmiddels staat er een tweede exemplaar te snorren. Ook in Breukelen, Bunnik, Enschede, Den Haag en nog een handvol andere steden heeft de nieuwste rage in wellnessland voet aan de grond gekregen.

Het moge duidelijk zijn: na een rits enthousiaste sterren (Demi Moore, Kate Moss), topvoetbalclubs (AC Milan, Manchester United) en een mobiele cryosauna voor de wielrenners in de Tour de France, gaat cryotherapie ook onder gewone consumenten als een lopend vuurtje. De ontwikkeling sluit aan bij initiatieven als coolchallenge.nl – de uitdaging een maand lang alleen koud te douchen – en de populaire workshops van Wim the iceman Hof, waarbij deelnemers zich minutenlang onderdompelen in een bad vol ijs. ,,Mensen zijn toch een soort huisdieren geworden’’, zegt Swager. ,,Een verwarmd huis. Een verwarmde auto. Een dik pak kleding als het ook maar een beetje koud is. We missen steeds meer die oeroude koude-impuls om het lichaam sterker te maken.”

Wie zich 3 minuten waagt in een cabine van –110 graden Celsius, beloont zijn lichaam volgens Freez-

Het resultaat is een algehele opkikker die gehakt moet maken van elke dip lab met een heuse reset. Maar hoe werkt deze fysiologische controlalt-delete? ,,Je armen en benen gaan tintelen”, legt Swager uit. ,,Het bloed trekt zich dan terug naar je vitale organen. Je lichaam ontketent een korte, koortsachtige reactie waarbij het zich enorm opwarmt en er zuurstof, enzymen, hormonen en ontstekingsremmende eiwitten in het bloed worden gedumpt. Als je vervolgens de cabine verlaat, stroomt dat verwarmde, opgeladen bloed met hoge druk door je hele systeem.”

VASTE CRYOKLANTEN Het resultaat is een algehele opkikker die gehakt moet maken van elke dip. Bovendien kampen veel van de vaste cryoklanten met een potpourri aan gezondheidsklachten die door de koudetherapie vaak zouden verdwijnen. Van knieblessures tot psoriasis, van slaapproblemen tot het rusteloze-benensyndroom. ,,Ik had al jarenlang last van chronische hoofdpijn”, vertelt Ayelet Harpaz (50) aan de bar. ,,Door hevige rugklachten had ik bovendien een schouderontsteking. Vlak voor kerst wilde ik koekjes bakken met mijn kinderen, maar ik kon mijn arm nauwelijks gebruiken. Mijn chiropractor vertelde me toen over deze therapie en ik heb meteen gebeld. Natuurlijk was die eerste keer best apart. Ik ben een zomermens, ik hou helemaal niet van kou. Maar het hielp.

De pijn verdween. Sindsdien ben ik verslaafd. Ik ga elke dag de cryocabine in. En soms wel twee keer.”

STOOMWOLKJES De eerste cryosauna’s werden eind jaren zeventig ontwikkeld als behandeling voor Japanse reumapatiënten. Ondanks een groeiend aantal enthousiaste gebruikers ontbreekt een onomstotelijke onderbouwing voor de vermeend helende werking van kou echter nog altijd (zie kader). ,,Ik wil geen claims doen die we niet kunnen

hardmaken”, stelt Bastiaan Swager. ,,Maar aan de andere kant: voor een heleboel mensen blijkt dit wel degelijk een wondermiddel.”

Eenmaal zelf in de cryocabine vallen de ontberingen uiteindelijk reuze mee. Het is koud, zonder meer. Elk woord van Swager – ook in de cabine voor zijn eigen dagelijkse sessie – komt vanachter zijn mondkapje vandaan in hevig dansende stoomwolkjes. Het is echter geen kou die je direct om de oren slaat, maar die je langzaam bekruipt en centimeter voor centimeter je ledematen verovert. Als de warmte ook uit mijn handschoenen en wollen sokken begint weg te trekken, zijn de drie minuten alweer voorbij. Op de trampoline – de voorgeschreven afsluiting van een cryosessie – voel ik me wakker en warm. Maar dat gevoel beklijft nauwelijks. Terug in mijn auto gaat de verwarming weer direct op de warmste stand.

WALRUSCLUBS Waar lucht van nature een slechte kougeleider is – de ‘gevoelstemperatuur’ is dan minder laag – bestaat er een materie die kou liefst 25 keer zo goed doorgeeft: water. Door naar Deventer voor een workshop van Ewout Staartjes (52): yogadocent, maar vooral een doorgewinterde koudwaterzwemmer. ,,Ik ben best een koukleum”, lacht Staartjes. ,,Vroeger dacht ik ook: wie ’s winters vrijwillig in een koude rivier duikt moet een beetje gek zijn. Maar in 2010 kwam ik zelf bij het winterzwemmen terecht omdat ik al zeven jaar met een chronische herpesinfectie rondliep en niets hielp. Ik ben in de schemer de IJssel ingelopen, bang om gezien of gearresteerd te worden. Het bleek een godsgeschenk. Ik heb nooit meer last gehad van het virus!”

Hij is niet de enige. Staartjes ziet het aantal ijswaterzwemmers de laatste jaren flink toenemen. Ook vandaag is er een dozijn geïnteresseerden – man, vrouw, jong, oud – naar zijn yogastudio gekomen voor een eendaagse workshop. Sommigen moeten hun ijskoude vuurdoop nog maken, anderen begeven zich al langer in het koude water.

Staartjes vertelt over Hippocrates, de grondlegger van de geneeskunde, die al in de oudheid het profijt inzag van een koude plons.

Over de koude kunstjes van Tibetaanse monniken, die in de vrieskou zeven natte lakens moeten drogen met hun lichaamswarmte.

Over de ‘vreselijke kwakkelwinters’ van de laatste jaren. En over oblevanieje, het Russische gebruik om buiten in de sneeuw dagelijks twee emmers koud water over jezelf uit te storten. Ook de vermeende gezondheidsbaten van ijswaterzwemmen komen uitgebreid aan bod. De korte koortsimpuls die virussen en ziektekiemen verbrandt. De aanmaak van antistresshormonen. Het wakker schudden van je immuunsysteem ,,dat is ingeslapen in onze warme huizen’’.

Niet alleen de uitleg is min of

Voor een heleboel mensen blijkt de cryosauna wel degelijk een wondermiddel meer hetzelfde als in Amsterdam.

Hetzelfde geldt voor het publiek.

De ene helft van de aanwezigen is simpelweg nieuwsgierig naar de kick van het koude water, de andere wordt (ook) gemotiveerd door gezondheidsklachten. ,,Niet lang geleden had ik nog hevige doorbloedingsproblemen”, vertelt Willeke den Hengst (35) uit Utrecht. ,,De pijn in mijn benen was zo erg dat ik niet eens kon autorijden. Toen ik een jaar geleden met winterzwemmen begon, verdwenen die problemen. Ik doe het nu elke zondag, als een belofte aan mijzelf. Een keer ben ik gewoon in de gracht gesprongen, maar nu ga ik vooral buiten de stad: gewoon als ik met de hond loop. Het is zo’n heerlijk gevoel. Je hele lichaam gloeit. En nog steeds ben ik elke keer een beetje trots op mezelf.” Eerder nam Den Hengst ook deel aan een cursus van Wim Hof. ,,Maar daarbij ging ik over mijn grens heen. Ik zat een half uur in het koude water, ik ben twee weken ziek geweest.”

ZEEHOND Staartjes benadrukt dan ook het belang van een korte duik. ,,Alle positieve effecten vinden in de eerste vijftig seconden plaats. Ga je er te lang in, dan kan het levensgevaarlijk zijn.” Samen met zijn cursisten is hij inmiddels naar de oevers van de IJssel gerend. Een voor een werpen ze hun kleding in het gras en lopen ze vastberaden de rivier in.

Als ik het water in loop, grijpt het koude water me direct naar de keel. Terwijl ik als een verdwaalde zeehond rondjes om mijn as draai, probeer ik mijn ademhalen in diepe teugen te controleren, overdreven puffend als op een zwangerschapscursus. ,,Tien keer ademhalen en eruit”, roept Staartjes vanaf de kant. Ik duik even onder water en voel hoe de kou als duizend naalden in mijn slapen prikt. Tot ik aan wal gekrabbeld ben en mijn lichaam direct de kachel lijkt aan te zetten. Warmte. Warmte. Warmte.

Hoogleraar: enige scepsis is op zijn plek Hein Daanen, hoogleraar thermofysiologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, benadrukt dat de gezondheidsclaims rond cryotherapie en winterzwemmen met enige scepsis moeten worden bekeken. ,,Ik lees de raarste claims, maar ze worden nooit gestaafd door goed, onafhankelijk onderzoek. Het is ook een moeilijk onderzoeksgebied. Het immuunsysteem kent talloze indicatoren in je lichaam, dus er zijn er altijd wel een paar die je gelijk onderstrepen. En het is heel lastig een placebo te vinden voor kou. Als je in de kou zit, voel je heel veel dingen veranderen.

Van die perceptie gaat een heel krachtig effect uit.”

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 2 3 M A A R T 2 017 13

Bij o.a. de volgende registerfysiotherapeuten kunt u rechtstreeks een afspraak maken:

Beweeg! Lekker naar buiten Komende tijd stijgt het kwik ieder dag een beetje. Een mooi moment om buiten te gaan bewegen. Voor volwassenen geldt dertig minuten matig intensief bewegen op minstens vijf - maar liever alle - dagen van de week als minimale beweegnorm (conform de Nederlandse Norm Gezond Bewegen). Op de fiets naar de supermarkt, met de trap in plaats van de lift, een uurtje tuinieren, je zit al snel aan deze norm.

Beweegredenen Bewegen voorkomt overgewicht Bewegen verhoogt de stofwisseling (via spieropbouw en vetafbraak), een belangrijk wapen in het voorkomen en het bestrijden van overgewicht. Vandaar de uitspraak: “Het beste dieet is een dieet met een flink portie beweging.”

Bewegen kan stress, angst en depressie verminderen Wie beweegt, breekt de opgehoopte stresshormonen op natuurlijke wijze af. Je kunt dus letterlijk de ‘stress uit het lijf lopen’. Bewegen heeft ook invloed op de mentale gezondheid. Actievelingen zitten lekkerder in hun vel.

Bewegen is goed voor je hart Hart- en vaatziekten behoren tot één van de grootste doodsoorzaken in het westen. Van een zwakke biceps sterf je niet, van een zwakke hartspier wel. Vooral duursporten (wandelen, joggen, fietsen en zwemmen) zijn de ideale bondgenoten van het hart.

Bewegen is goed voor de longen Bewegen houdt de longen en ademhalingsspieren in conditie. Ook astmapatiënten hebben baat bij beweging.

Kijk voor meer beweegredenen op AllesoverSport.nl (bron: Kenniscentrum Sport)

Bewegen met een chronische aandoening Heb je een chronische aandoening zoals bijvoorbeeld artrose, COPD, osteoporose of een coronaire hartziekte? Of heb je moeite om een actieve leefstijl te onderhouden als gevolg van een chronische aandoening? Juist dan kan lichamelijke activiteit veel winst opleveren. Regelmatig bewegen draagt bij aan jouw gezondheid. Bewegen heeft een positieve invloed op de bloeddruk en het cholesterolgehalte, hart en bloedvaten blijven beter in conditie en botten blijven langer sterk. Ook verkleint beweging de kans op overgewicht.

Samen met de fysiotherapeut aan de slag Als het niet goed lukt om in beweging te komen of te blijven, kun je een fysiotherapeut raadplegen. De fysiotherapeut is de expert in houding en beweging. Met zijn kennis en kunde helpt de fysiotherapeut je bij het voorkómen, verhelpen of verminderen van lichamelijke klachten aan –zoals het in medische termen heet- het bewegingsapparaat. Je krijgt altijd zorg op maat, passend bij je persoonlijke situatie en gericht op het doel dat je wilt bereiken.

Meer informatie op www.defysiotherapeut.com

ASSEN

COEVORDEN

ZUIDLAREN

SKS Fysiotherapie Assen * Manuele therapie, Sportfysiotherapie, Psychosomatiek Bekkenfysiotherapie, Oedeemtherapie, Kinderfysiotherapie, Geriatrie Thorbeckelaan 201 9402 DA Assen 0592-343910 www.sks-fysiotherapie.nl info@sks-fysiotherapie.nl

Fysiotherapie en Training Coevorden * Fysiotherapie, Arbeidsfysiotherapie, Bekkenfysiotherapie, Geriatriefysiotherapie, Schouderfysiotherapie,Kinderfysiotherapie, Oedeemfysiotherapie, Oncologiefysiotherapie Eendrachtstraat 8 7742 SZ Coevorden Tel. 0524-512602 info@fysiocoevorden.nl www.fysiocoevorden.nl

Perdon Fysiotherapie * Geriatriefysiotherapie, MSU echografie, Oncologiefysiotherapie, lid ClaudicatioNet looptherapie Ludinge 8, 9471 JD Zuidlaren Geerakkers 25, 9468 EV Annen Asserstraat 35, 9461 GB Gieten Tel. 050-4092779 info@perdonfysiotherapie.nl www.perdonfysiotherapie.nl

DALEN

Fysiotherapie & Training Centrum Zuidwolde *Geriatrie fysiotherapie, kinderfysiotherapie, oedeemtherapie en shockwave.

Bernhardlaan 1 7921 CD Zuidwolde Tel. 0528-371286 info@fysiotherapiezuidwolde.nl www.fysiotherapiezuidwolde.nl

ASSEN Fysiotherapie de Molengaard * Kinderfysiotherapie, Manuele therapie, Algemene fysiotherapie, Beweegcentrum, Fitkids, Kinderbekkenfysiotherapie Molenstraat 271, Assen Tel. 0592-346263 Locatie Borger Hoofdstraat 32, Borger Tel. 0599-724900 info@molengaard.nl www.molengaard.nl

BOVENSMILDE Fysiotherapie Bovensmilde Willem Trip Ds.L.Dijkstrastraat 7 9421 PH Bovensmilde Tel. 0592-414333 info@fysiotherapiebovensmilde.nl www.fysiotherapiebovensmilde.nl

Fysiotherapeutisch Trainings Centrum Dalen * Fysiotherapie, Kinderfysiotherapie, Sportfysiotherapie, Manuele therapie (FOI) ,Fitness, Dry Needling.

Hoofdstraat 17 7751 GA Dalen Tel. 0524-552146 info@fysiodalen.nl www.fysiodalen.nl RODEN Praktijk voor Fysiotherapie en Oefentherapie Cesar G. van Vliet * Cesar Oefentherapie, Alg. Fysiotherapie, Redcord Neurac training, Manuele therapie i.o.

Kanaalstraat 60D 9301 LT Roden Tel. 050-5016554 vlietro@hetnet.nl www.fysio-cesartherapieroden.nl

ZUIDWOLDE

TEKST CARINA TWERDA FOTO’S SHUTTERSTOCK

RECEPT

VRAAG & ANTWOORD

SPRINGROLLS GADO GADO-STYLE

E

rg leuk vind ik het om recepten te zoeken en die uit te proberen. Pauline Weuring is een van de succesvolste culinaire bloggers, ik maak geregeld een recept van haar site www.uitpaulineskeuken.nl. Weuring is geen diëtist of voedingsdeskundige, maar een vrouw uit Groningen die gezond eet met boerenverstand. Ze gaf drie boeken uit. Het bijgaande recept komt uit het boek Feel Good Food (2016). Te koop voor 19,95 euro (208 blz.).

Het recept van de springrolls gado gado style sprak me meteen aan. Springrolls zijn verse loempia’s. Ze zijn razend populair. Deze springrolls worden niet gefrituurd of gebakken, je eet ze rauw. Ze zijn lekker licht en je kunt er alles indoen wat je zelf lekker vindt. De ideale manier om van je restjes groente af te komen.

Ingrediënten voor 8 stuks (bereidingstijd circa 15 minuten) 8 rijstvellen; 1 kleine paksoi; 50 gram taugé; 100 gram sperziebonen; 1 grote wortel; 10 centimeter komkommer; 2 lente-uitjes; handje koriander; handje cashewnoten; peper; zout.

Suikervrije frisdrank betekent vrijwel altijd ‘met zoetstof’. Dat scheelt weliswaar veel calorieën, maar is het drinken van suikervrije zoete cola eigenlijk wel goed?

K

laas Zantingh uit Emmen vraagt naar nitraatrijke groenten. Het Voedingscentrum noemt deze: andijvie, rode biet, bleekselderij, Chinese kool, koolrabi, paksoi, postelein, raapstelen, alle soorten sla, snijbiet, spinazie, spitskool, venkel, waterkers. Nitraatarme groenten: asperges, aubergine, bloemkool, broccoli, doperwten, knolselderij, witte kool, savooiekool, komkommer, rode kool, koolraap, paprika, prei, schorseneren, snijbonen, sperziebonen, spruiten, tomaten, tuinbonen, uien, witlof, peen.

Zantingh heeft ook een aanvullende vraag: ,,Is het zo dat nitraat kan ontstaan door sommige nietnitraathoudende groenten te wassen/snijden/koken/eten?” Wij vermoeden dat Zantingh nitriet bedoelt, maar konden desondanks

Eten nitraatrijke groente geen bezwaar Voor het eten van nitraatrijke groente bestaat geen gezondheidsbezwaar, in tegenstelling tot wat stond in de vorige aflevering van deze rubriek. De toevoeging van de eindredactie, ‘het Voedingscentrum adviseert niet vaker dan twee keer per week nitraatrijke groente te eten’, is gebaseerd op oude informatie. Na nieuw onderzoek trok het Voedingscentrum de nitraatwaarschuwing twee jaar geleden in. Wie van spinazie of sla houdt hoeft zich dus niet meer in te houden. Ook de combinatie met vis is geen probleem.

De foutieve bewering kwam niet van de geraadpleegde voedingsdeskundige Wybertha Brouwer uit Bolsward.

het antwoord niet achterhalen.

Mogelijk kan iemand helpen?

Joke van der Zwaag uit Drachten kreeg het advies om suiker te vervangen door zoetstoffen. Daarin zitten minder calorieën. Maar zijn zoetstoffen beter? ,,En betekent het dat ik beter cola kan drinken met aspartaam dan gewone cola, als ik wil afvallen?”

Leefstijlcoach Jolanda Abma uit Wommels is blij met de vraag, die wellicht voortvloeit uit de suikervrij-voedingshype. ,,Het wakkert een discussie aan. We worden kritischer en komen in beweging naar een gezond(er) leven.” Toch is het schrappen van alle suikers volgens Abma geen goed idee. ,,Suikers zijn de belangrijkste brandstof voor onze hersenen.

Minderen met snelle, bewerkte suikers en zoetstoffen is een prima plan.”

Suiker zit ook in vruchten en die kunnen, met mate, gewoon worden gegeten. Lightproducten, zoetstoffen en caloriearme voedingsmiddelen dragen er volgens Abma niet aan bij dat je blijvend afvalt en lekker in je vel zit. ,,Minder suikers gebruiken uit bewerkte producten - uit pakjes, zakjes en kant-en-klaar - maakt dat je een eerste stap zet in de richting van je doel”, aldus de leefstijlcoach.

Suikervrije cola wordt gezoet met kunstmatige zoetstoffen. Dit zijn geen suikers, maar toch word je er dik van omdat je met deze zoetstoffen je lichaam ‘fopt’. Door de zoete smaak gaat het lichaam insuline produceren, die in de bloedbaan op zoek gaat naar suikers die er dus niet veel zijn. Hier-

door daalt de bloedsuikerspiegel.

Het gevolg: je krijgt trek in zoet, je gaat eten. In de voorbije weken maakten verschillende frisdrankfabrikanten bekend dat ze suiker vervangen voor aspartaam of stevia. Als gevolg van de ingreep verdwijnen er in de Benelux op jaarbasis in totaal ruim 700 miljoen suikerklontjes uit ijsthee.

Voortaan zit er in elke 100 milliliter Lipton Ice Tea Sparkling 4,5 gram suiker, voorheen was dat ongeveer 8 gram. De groenetheevariant van de frisdrank bevat al langer minder suiker. ,,Dat lijkt een stuk minder, maar in 100 milliliter (een half glas) zit nog altijd 4,5 gram suiker (een klontje).

Nog steeds veel te veel suiker”, zegt diëtist Janet Noome uit Emmen.

Hebt u ook een vraag of wilt u reageren? Of bent u (medisch) specialist en wilt u meewerken aan deze rubriek?

Mail naar gezondheidenco@ndcmediagroep. nl. Vergeet niet uw naam en woonplaats te vermelden.

ZIe ook: www.gezondheidenco.nl.

Of volg ons op Facebook: www.facebook.com/gezondheidenco.

Voor de pindasaus 2 eetlepels pindakaas; 1 teentje knoflook geraspt (of uit de knijper); 1 theelepel sambal; scheutje ketjap; 120 milliliter amandelmelk (of water); sap van een halve limoen; zeezout.

Begin met het blancheren van de groentes.

Snijd de paksoi in stukken. Punt de sperziebonen, haal de eventuele draden af. Snijd de wortel in reepjes.

Blancheer de groentes om de beurt in ruim water met zout. De wortel en de boontjes hebben ongeveer 3 tot 5 minuten nodig. De paksoi en de taugé zijn na 1 minuut klaar. Laat de groente uitlekken op keukenpapier. Breng op smaak met iets peper en zout.

Snijd de komkommer in reepjes en de lente ui in ringetjes. Hak de koriander grof.

Zet een diep bord klaar met warm water. Week het rijstvel ongeveer 30 tot 45 seconden in het water. Hij moet zacht en vormbaar worden, maar ook niet te slap.

Leg het rijstvel op een snijplank. Verdeel de groentes over het midden van het vel. Garneer de groente met de lente-ui en wat gehakte koriander en cashewnoten.

Vouw de springrolls net zoals een loempia.

Vouw eerst de buitenzijdes naar binnen. Rol hem dan voorzichtig op. Maak een koude pindasaus door alle ingrediënten met een garde te mengen. Breng de saus op smaak met peper en zout.

Serveer de springrolls met de pindasaus.

Tip: Springrolls zijn ook erg lekker met kip en mango of met garnalen en avocado. Varieer er lekker mee.

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 2 3 M A A R T 2 017 15

DE MEEST VEILIGE & WENDBARE BAKFIETS VAN NEDERLAND!

T O T NU

0 4

200.000

meer dan

verkochte e-bikes!

Bezoek nu een E-bike Testcenter!

Stella Livorno Best verkochte E-bike van NL

%

KORTING

OP

KES I B E E L AL

1

ART A M 5 2 M IG T/

LD ACTIE GE

A.S.

+ Gratis brochure of proefrit aan huis?

Bel naar 0341 - 25 22 66 of kijk op stellafie lafietse tsen n.nl .nl

NU E-BIKES AL V.A.

879,-

WEES ER SNEL BIJ! DEZE ACTIE IS ALLEEN DEZE WEEK GELDIG!

20 maart

DINSDAG

21 maart

Garantie tot 5 jaar

2

WOENSDAG

22 MAART

5 dagen levertijd

DONDERDAG

23 MAART

VRIJDAG

24 MAART

Gratis demo en service aan huis

Bezoek nu een E-bike Testcenter in de buurt!

Laagste prijs

Nederlandse kwaliteit

Lever deze coupon in bij een van onze E-bike Testcenters!

ACTIE GELDIG T/M 25 MAART A.S. verzekeringen

beoordeli nt

ng

8,8

Kl a

Niet i.c.m. lopende acties en inruil. Bestellingen via NFP of BFN uitgezonderd. Prijswijzigingen, druk- en zetfouten voorbehouden.

Garantie op locatie in Nederland, excl. Waddeneilanden. Bij normaal gebruik en onderhoud op accu en motorpakket twee jaar garantie.

incl. gratis service aan huis

Bij aankoop van een E-bike.

Korting op een accessoire naar keuze!

ZEILMAKERSTRAAT 30

2

25 MAART

€50 KORTING

Assen 1

ZATERDAG

1703.9 - Dagblad van het Noorden

MAANDAG

Direct de zen? actuele prij

Digitale ? brochure n op Vraag ‘m aa onze website!