D O N D E R D A G 12 J A N U A R I 2 017
MOOIE VOORNEMENS Artsen ontkrachten iedere smoes om niet te stoppen met roken >> 2
Probeer eerst maar eens dertig dagen >> 4
IJzeren wil doorklieft medische wetten in praktijk van De Hosson >> 7
DEZE SMOEZEN GAAN IN ROOK OP
‘In het nieuwe jaar stop ik met roken’, luidt het cliché waarmee veel rokers hun moment van stoppen vastleggen. Maar medio januari blijkt dat menige roker zijn gewoonte alweer heeft opgepakt. Anderen schroeven hun tabaksverbruik terug in de hoop paal en perk te stellen. Maar ook een enkele sigaret is bar slecht. Tekst Nynke van Zwol
A
f en toe een sigaretje kan geen kwaad. Twee per dag is te verwaarlozen. Parttime rokers hebben een scala van dit type redenen om hun gewoonte voort te zetten. Fulltime rokers stoken het vuurtje nog eens extra op. Zij zouden zelf maar al te graag hun rookgedrag in de hand hebben en zeggen steevast dat ze nóóit zouden stoppen als zij hun rookmomenten konden beperken tot feestjes en partijen. Waarom stoppen als je ervan geniet? ,,Je zou je ook kunnen afvragen waarom je ermee zou doorgaan”, zegt gynaecologisch oncoloog Luc van Lonkhuijzen (45). ,,Als je zo weinig rookt zou je denken dat je het ook makkelijk kan laten.” Maar de gelegenheidsroker wíl helemaal niet stoppen, hij ziet daarvoor geen enkele reden. Hij is toch zeker niet verslaafd? ,,Hoe weinig je ook rookt, er treedt toch craving op. Dat is de trek die je hebt in het prettige gevoel dat de sigaret veroorzaakt. Binnen 7 seconden bereikt de nicotine het genotcentrum in je brein. Als je dat eenmaal bent gewend, gaat die trek nooit meer helemaal weg.” Miriam de Kleijn (46), huisarts en epidemioloog, zegt dat parttime rokers minder gevoelig zijn voor verslaving dan hun fulltime collega’s. ,,Maar ze zijn tóch afhankelijk, waarom zou je er anders telkens weer eentje opsteken?” Tja, waarom eigenlijk? Hoe zit het met die veelgehoorde smoezen die parttime rokers tevreden stomend opdissen om hun rookgedrag te vergoelijken?
Ik rook zo weinig, deze hoeveelheid kan mijn lichaam nog wel afbreken. Luc van Lonkhuijzen: ,,De gifstoffen in tabaksrook worden niet afgebroken. Je zuigt ze je lichaam in en daar richten ze schade aan. Er bestaat geen veilige hoeveelheid sigaretten. Natuurlijk wordt de schade groter als je meer rookt, maar ook met twee per dag loop je al meer kans op ziektes als kanker, aderverkalking, verminderde vruchtbaarheid. Je rookt je eitjes of je zaadcellen op.” Ik rook alleen maar op feestjes, en soms weken helemaal niet. Miriam de Kleijn: ,,Wist je dat in Ierland, sinds het rookverbod in pubs, een duidelijke
afname is van het aantal hartinfarcten? Vooral bij niet-rokers. Dat was dus alleen al het effect van meeroken. Je kunt acuut een hartinfarct krijgen van één sigaret, terwijl je hem rookt. Omdat er een bloedstolseltje kan ontstaan dat een slagader kan afsluiten.” Van Lonkhuijzen: ,,Als je heel soms rookt kun je toch ook zonder? Het is dus toch een vorm van verslaving. Je drinkt iets, en dan hoort daarbij dat gevoel dat de nicotine veroorzaakt. Maar ook voor deze smoes geldt: één sigaret is al schadelijk.” Ik woon buiten de stad, ik krijg al die uitlaatgassen niet binnen. Dan kan ik best een paar sigaretjes roken. ,,Daar moet ik wel een beetje om lachen”, zegt De Kleijn. ,,Je zegt toch ook niet: ‘Ik woon niet in een oorlogsgebied, dus dan kan ik wel met een pistool in het rond schieten’?
Je rookt je eitjes of je zaadcellen op Bovendien zijn de gevolgen van luchtvervuiling vele malen kleiner dan van roken. Per jaar overlijden naar schatting 4.000 mensen door vieze lucht en 20.000 door roken. Het één overkomt je, het andere doe je zelf.” Ik woon juist ín de stad, dus ik krijg tóch al die uitlaatgassen al binnen. Wat maken die sigaretjes dan nog uit? Van Lonkhuijzen haalt een onderzoek aan dat in Rotterdam is gedaan. In de meest vieze straten, met veel fijnstof, is gekeken naar de gezondheid van de kinderen die daar wonen. ,,Kinderen met ouders die niet rookten hadden niks. Kinderen met ouders die wel rookten hadden luchtwegproblemen. Van die uitlaatgassen alleen is de schade beperkt, maar de combinatie met roken is erg schadelijk. Deze smoes houdt dus geen stand.” Ik sport veel, daarmee compenseer ik het roken. ,,Ja, dat dacht Johan Cruijff waarschijnlijk ook”, zegt Van Lonkhuijzen. ,,Toch is hij na zijn eerste hartinfarct radicaal omgedraaid
2 L E E U W A R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 12 J A N U A R I 2 017
en tegen roken gaan strijden. Ook sporters krijgen de ziektes die andere rokers krijgen.” De Kleijn: ,,Je maakt het jezelf als sporter alleen maar heel moeilijk. Je hebt minder lucht, een slechte conditie. Je kan roken niet compenseren door sporten, die schade is er evengoed.” Ik heb helemaal geen lichamelijke klachten, dus waarom zou ik stoppen? Van Lonkhuijzen: ,,Is dat zo? Of accepteer je je kortademigheid en bestempel je dat als klachtenvrij? Mensen die stoppen met roken gaan zich altijd beter voelen. Ze krijgen meer uithoudingsvermogen, gaan beter proeven. De ellende is dat die heel erge ziektes zich pas na lange tijd openbaren. 12.000 mensen krijgen per jaar longkanker, meer dan 80 procent door roken. Binnen vijf jaar na de diagnose is 85 procent van hen overleden.” De Kleijn kan zich over deze smoes flink opwinden: ,,Er zit rattengif in sigaretten. En toiletreiniger, nagellakremover. Waarom zou je dat in je lichaam stoppen? Als sigaretten nú op de markt zouden komen, zouden ze meteen worden verboden. Je denkt dat je geen klachten hebt, maar je houdt jezelf voor de gek.” Ik ben nog jong, ik heb gehoord dat je tot je dertigste kunt roken zonder schade. ,,Nee hoor, de directe effecten van het roken heb je ook al vóór je dertigste.” De Kleijn is stellig. ,,Maar het is wél zo dat je, als je jong stopt, na een tijd weer bijna net zo gezond kan worden als een niet-roker. Dat duurt jaren. Hoe langer je hebt gerookt, hoe langer het duurt. Maar stoppen is altijd goed, ook als je ouder bent. Want al na een jaar is de kans op een hartinfarct gehalveerd. En na tien tot vijftien jaar de kans op longkanker ook. Mensen die zeggen dat ze blijven roken omdat het toch niet meer uitmaakt, zijn nogal onverstandig bezig.” Ik kan zo goed ontspannen van die paar sigaretjes. En stress is ook heel slecht voor je. ,,Weet je waarom je zo goed kan ontspannen van die sigaret?”, riposteert Van Lonkhuijzen. ,,Omdat je je verslavingsbehoefte bevredigt. Je raakt juist gestrest door de behoefte aan nicotine. Als je niet zou roken, zou je van jezelf al ontspannen zijn. Het relaxte gevoel
Je raakt juist gestrest door de behoefte aan nicotine dat een roker krijgt van een sigaret, heeft een niet-roker van zichzelf. De hele dag. Maar die heeft er niks voor nodig.” Mijn oma is 100 geworden en zij heeft haar hele leven gerookt. De Kleijn: ,,Dan zeg ik altijd: ‘tuurlijk kun je de snelweg oversteken en levend aan de overkant komen’. Het is Russische roulette. Als jij genetisch zo in elkaar zit dat je 100 kunt worden met roken, ben je die ene uitzondering, maar 1 op elke 4 rokers haalt zijn pensioen niet.” Van Lonkhuijzen is over deze smoes kort maar krachtig: ,,De rokende oma van 100 komt altijd terug in alle smoezen. Maar je hoort nooit iemand over al die rokende oma’s die nooit oma zijn geworden, omdat ze voor die tijd al waren overleden aan een hartaanval of longkanker.” Een tevreden roker is geen onruststoker. ,,Als jij op de sportclub bij een barbecue staat te roken, of op een terrasje, dan lopen er ook kinderen voorbij”, zegt De Kleijn. ,,Zij vinden dat misschien interessant of stoer. Je hebt met je tevreden rookgedrag invloed op het aantal jongeren dat gaat roken.” Van Lonkhuijzen: ,,De meeste rokers zijn tussen de 18 en 35 jaar oud. Zij blijven meestal ook roken, omdat het zo verrekte moeilijk is om te stoppen. Je moet dus voorkomen dat jongeren beginnen. Als je lekker publiekelijk zit te genieten van je sigaretje verlaag je juist de drempel voor hen. Dus helaas, ook deze belegen smoes gaat in rook op.” Voor wie hulp nodig heeft bij het stoppen met roken, kijk op: www.ikstopnu.nl.
GEZONDHEID&CO Ook af en toe sporten helpt Je hoeft niet elke dag te bewegen om fit te blijven. Ook een of twee keer per week sporten heeft al een gunstig effect op de gezondheid. Dit stellen onderzoekers van de School of Sport, Exercise and Health Sciences van de University van Loughborough in het Amerikaanse artsenblad JAMA (Journal of the American Medical Association). De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schrijft 75 minuten flinke of 150 minuten matige beweging per week voor, liefst verspreid over de week. In Nederland luidt het advies een halfuur bewegen per dag. ,,Kwaliteit is wellicht belangrijker dan kwantiteit’’, aldus de Britse onderzoekers, die de gegevens van 63.591 veertigplussers in Engeland en Schotland tussen 1994 en 2012 analyseerden. Ze keken naar de gezondheid en mogelijke doodsoorzaken van volwassenen die vrijwel nooit sportten, volwassenen die regelmatig sportten en volwassenen die hun aanbevolen beweging in een of twee sessies stopten. De effecten bij de laatste twee groepen bleken nagenoeg hetzelfde. De laatste groep had 40 procent minder kans om te sterven aan hart- en vaatziekten. Het algemene overlijdensrisico lag 30 procent lager en er was 18 procent minder kans om te overlijden als gevolg van kanker.
COLOFON De bijlage Gezondheid&Co verschijnt elke twee weken. De volgende bijlage verschijnt op donderdag 26 januari. Eindredactie Gerda Douma, Roel Snijder, Theo Zandstra Art director & vormgeving Alie Veenhuizen Coverfoto Linda Jansen Redactie Gezondheid&Co Arend van Wijngaarden 050-5844433 arend.van.wijngaarden@dvhn.nl Hans Willems 058-2845423 hans.willems@lc.nl Advertentieverkoop Rianne Marissen 050-5844466 rianne.marissen@ndcmediagroep.nl www.gezondheidenco.nl
L E E U W A R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 12 J A N U A R I 2 017 3
H
Traditiegetrouw staan deze weken van de nieuwe voornemens. Maar hoe zorg je ervoor dat ze slagen? Een 30-day-challenge zou makkelijk vol te houden zijn én een langdurig resultaat opleveren. ‘Je moet het zien als een spel.’ Tekst Hanna Bijl en Misha Melita Foto’s Linda Jansen
Een maand suikervrij Journaliste Misha Melita (25) deed mee aan een sugar challenge. ,,Gehurkt balanceer ik voor het schap met mayonaise in de supermarkt. Ik keer pot na pot om en bestudeer de ingrediënten. Boodschappen doen tijdens de sugar challenge is een tijdrovende bezigheid: ik speur bij elk product naar suiker in een van de vele verschijningsvormen. Helaas: aan alle supermarktmayonaises is suiker toegevoegd.’’ ,,In de maand dat ik suiker schrap van mijn eetpatroon, is het aantal semischeikundige gesprekken dat ik voer aanzienlijk toegenomen. Want wat is suiker? En zit er niet eigenlijk overal suiker in? Mijn houvast is het boek 100% suikervrij in dertig dagen. Ik hou aan: twee stuks fruit per dag, niets waaraan suiker is toegevoegd en niets dat even zoet is als suiker, zoals gedroogde vruchten of honing. Ook ‘snelle’ koolhydraten, die in aardappelen en witte pasta zitten, matig ik. Het bevalt prima. Bij diners laat ik het toetje staan en op feestjes hou ik me keurig in met alcohol (want: snelle brandstof). Met de feestdagen had ik alle koks van tevoren ingelicht. Ik heb ongetwijfeld wat ‘verborgen’ suiker binnengekregen via cranberrysaus of saladedressing, maar dat is overmacht, vind ik.’’ ,,Na het avondeten niets zoets eten blijkt de echte uitdaging. Maar die gewoonte vervang ik met een bakje kwark – dat steeds zoeter lijkt te smaken. Ik krijg geregeld de vraag of ik al ben afgevallen, maar omdat ik me aan het begin van de challenge niet heb gewogen, kan ik dat niet bevestigen. Ik heb wel het idee dat mijn onderkin iets is geslonken, maar vooral heb ik na twee weken al het gevoel dat mijn energieniveau door de dag heen constanter is geworden. Ook heb ik minder snel een hongergevoel en voel ik niet de drang om te snacken om 11 uur ’s ochtends en 3 uur ’s middags, zoals anders.’’ ,,Tegen het einde van de challenge zwichtte ik bijna voor een reep chocola die mijn moeder mij gaf voor kerst. In plaats van hem af te slaan, zoals ik eerder in de maand zou hebben gedaan, stopte ik hem in mijn tas. Tegen de tijd dat u dit leest heb ik ’m waarschijnlijk al achter de kiezen.’’
4 L E E U W A R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 12 J A N U A R I 2 017
et lijstje goede voornemens is elk jaar grofweg hetzelfde. Stoppen met roken is het nationale goede voornemen, gevolgd door afvallen en meer tijd maken voor vrienden en familie. Elk jaar worden ze opgeschreven, elk jaar weer zijn ze na twee weken vergeten. Wil je het dit jaar helemaal anders aanpakken? Dan doe je volgens de laatste trends mee aan een 30 day challenge. Dertig dagen radicaal iets wel of juist niet doen: het concept van de 30 day challenge is eenvoudig en kan op allerlei gebieden worden toegepast. Zo zijn challenges behoorlijk populair in de fitnesswereld; strakke billen en benen worden beloofd door een routine van squats of sit-ups dertig dagen aan te houden. Maar in dertig dagen kun je ook een andere levensstijl uitproberen op het gebied van voeding: vegan challenge, sugar challenge of smoothie challenge. Wie online gaat zoeken, komt erachter dat voor bijna alles een challenge bestaat. Van meer zelfvertrouwen of het ontwikkelen van een fotografiehobby tot vroeg opstaan, kalligrafie en yoga. QUICK FIX ,,Je moet het zien als een spel”, zegt Carola van Bemmelen, schrijver van het boek 100% suikervrij in 30 dagen. Het boek komt voort uit de sugar challenge, die ze vijf jaar geleden min of meer toevallig lanceerde via Facebook. ,,Ik wilde weten wat geen suiker eten met me zou doen, en een maand leek me een goede uitdaging. Toen ik dat op Facebook zette, waren er ineens 350 mensen die wilden meedoen.” Na zeven dagen was ze ‘af’: gezwicht voor een boterham met hagelslag. Pas de derde keer lukte het om de dertig dagen vol te maken. ,,Toen zat ik ineens op dag 35 en dacht: hé, het is gelukt.” Die dertig dagen volmaken is niet het moeilijkste deel, volgens Van Bemmelen, die deel-
Voor bijna alles bestaat een challenge: vroeg opstaan, meer zelfvertrouwen, yoga, fotografie, kalligrafie nemers begeleidt tijdens de dertig dagen én daarna: ,,Ik zie vaak mensen die dertig dagen prima volhouden. Het is een stramien dat voor veel mensen werkt. Maar als die periode om is, slaan sommigen door naar de andere kant.” Zo’n terugval is niet erg, maar voorkomt wel een duurzame verandering, evenals bij traditionele diëten. Daarmee moet je een challenge dan ook niet verwarren, stelt Van Bemmelen. ,,Een dieet is een quick fix, daarna doe je weer dat wat je daarvoor deed. Zo behaal je dus geen langdurig resultaat.” Voor een resultaat dat voorbij de dertig dagen gaat is meer nodig dan het simpelweg overleven van een challenge. Toch komt daarvandaan waarschijnlijk wel de dertigdagennorm; zo veel dagen zou het duren om een nieuwe gewoonte aan te leren. Na de dertig dagen zou je dan als vanzelf je nieuwe eet-, sport- of denkpatroon volhouden. Over die dertig dagen bestaat binnen de wetenschap wel discussie, zegt onderzoeker Aukje Verhoeven van Habit Lab, een onderzoeksgroep van de Universiteit van Amsterdam die het aanleren van gewoontes onderzoekt. ,,We weten nog niet genoeg over hoelang het duurt voordat een gewoonte ontstaat. In de studies daarnaar zitten enorme verschillen, het varieert van 18 tot 254 dagen. Dertig
dagen is een goed begin, maar je kunt niet stellen dat dan meteen een nieuwe gewoonte is ontstaan.” Voor het ontwikkelen van nieuwe gewoontes is herhaling belangrijk, stelt Verhoeven. ,,Gewoontes aanleren is een gradueel proces waarbij langzaam een associatie ontstaat tussen context en gedrag. Als je bepaalde gedragingen herhaaldelijk uitvoert in een specifieke context, worden die steeds automatischer.” Ze noemt als voorbeeld de gewoonte van een glas water bij het ontbijt: eerst voelt dat opgelegd, maar na genoeg herhaling krijg je bij het zien van je ontbijt al zin in een glas water. GEWOONTES VERVAGEN Moeilijker dan het aanleren van een nieuwe gewoonte is het doorbreken van een slechte gewoonte – waarover goede voornemens meestal gaan. In het onderzoek van Habit Lab wordt daarom geëxperimenteerd met het vervangen van slechte gewoontes door andere. ,,We hebben gezien dat het heel moeilijk is om bestaande associaties te doorbreken en af te leren. Je kunt ze beter veranderen door er een andere gewoonte tegenover te stellen.” Dat gebeurt door middel van zogeheten implementatie-intenties. ,,Je onderzoekt dan wat de uitlokker is van ongewenst gedrag, bijvoorbeeld dat je ’s avonds op de bank chips gaat eten als je tv kijkt. De uitlokker is ‘op de bank zitten en tv kijken’; als je dat koppelt aan een andere handeling kun je die gewoonte zo vervangen.” Carola van Bemmelen vergelijkt het implementeren van nieuwe gewoontes met een bospad. ,,Een nieuw pad is in eerste instantie dunnetjes, maar als je er heel vaak loopt, wordt het steeds breder. En het oude bospad is op een gegeven moment overwoekerd.” Dat oude, overwoekerde bospaden wél blijven liggen, weet Van Bemmelen uit ervaring. Ze doet geregeld mee aan haar sugar challenge, maar gunt zichzelf in haar dagelijks leven af en toe wel suiker. ,,Soms is een boterham met hagelslag gewoon heel lekker.”
Dertig dagen zen Journaliste Hanna Bijl (28) waagde zich aan een yoga challenge. ,,Iets dertig dagen volhouden, hoe moeilijk kan het zijn? En een beetje aan jezelf werken kan nooit kwaad, dacht ik toen ik instemde met ons kleine experiment. Ik koos voor dertig dagen yoga, best een uitdaging voor iemand uit een familie van houten klazen. Een korte googlezoektocht leidde me naar de Amerikaanse Adriene Mishler uit Texas, die met haar gratis 30 day yoga challenge op YouTube meer dan acht miljoen views had. Lekker makkelijk, want het kost elke dag ongeveer een halfuurtje en is gewoon thuis vanaf je laptop te doen.’’ ,,Ik zou u nu graag vertellen dat ik me na dertig dagen volledig in een yogaknoop kan leggen, maar dat is niet waar. Wel merk ik dat ik soepeler ben, áls ik inderdaad elke dag braaf op die mat stap. Ik heb me redelijk trouw aan het schema gehouden. Ik probeerde het halfuurtje meestal na het eten te plannen, zo rond een uur of negen. Dat ging heel aardig, er waren zelfs dagen dat ik niet kon wachten om weer op de mat te stappen. Het enthousiasme van de immer vrolijke Adriene hielp daarbij wel (‘find what feels good’), ze bleef me maar verzekeren dat die downward facing dog op een dag echt makkelijker zou worden.’’ ,,Een nieuw element inbouwen in je dagelijkse patroon is niet zo makkelijk. Het lijkt me niet realistisch om te denken dat ik nu de rest van mijn leven elke dag op de yogamat zal staan. Maar de nieuwe challenge waarmee mijn vriendin Adriene in januari is begonnen (Revolution: 31 days of yoga!) ga ik denk ik wel aan. ’’
DE BESTE WENSEN
SPORT & BEWEGEN
SPORTHELD 2017
D
e sportheld van 2017 is bekend, mensen! Robert Marchand. Deze 105-jarige Franse wielrenner probeerde op 4 januari z’n eigen werelduurrecord voor 100plussers te verbeteren. Het record staat op 26,027 kilometer. Via een livestream volgde ik, net als duizenden anderen, Marchands recordpoging op de wielerbaan van Saint-Quentin-en-Yvelines. Marchand haalde het niet. Helaas. De Fransman strandde op 22,528 kilometer. Het oude record, gezet op 102-jarige leeftijd, stond simpelweg té scherp. De jaren gingen nu ook voor hem tellen, moest Marchand naderhand toch wel toegeven. Maar lekker belangrijk. Wat een held, joh! De lieve en nog steeds kwieke Marchand heeft de wereld laten zien dat je op oudere leeftijd nog steeds álles uit jezelf kunt halen. Leeftijd is geen excuus; Robert Marchand begon pas op z’n 72ste met wielrennen. Een doel stellen en er vervolgens vól voor gaan. That’s the way to do it! Hoppa! Als je wilt dat je nieuwjaarsvoornemen om meer te gaan sporten een grotere kans van slagen heeft, neem dan mijn advies ter harte: doe het op Marchandiaanse wijze doet. Koppel je voornemen aan een inschrijving voor een groot sportevenement. Een marathon in oktober, een fietstocht van 200 kilometer met Pinksteren of een survivalrun in juli. Iets waarvoor je wel drie keer in de week moet trainen; graag ergens verderop in het jaar. Met tussendoelen. De kans dat je zult slagen is daarmee het grootst. Geloof me, het werkt. Zodat je niet, zoals zo vaak gebeurt, aan het eind van januari weer met een zak chips op de bank zit. Als extra stok achter de deur dien je natuurlijk samen met een vriend of vriendin te gaan en maak je je plannen wereldkundig. Facebook, Whatsapp, Twitter en Instagram, de hele rataplan! Schreeuw het van de daken! Jouw 2.0-versie komt eraan! Lekker sociale druk creëren. Like de pagina’s van het sportevenement waaraan je gaat deelnemen, dan krijg je hun motivatiefilmpjes op je tijdslijn te zien. Werkt vaak heel stimulerend. Zo kreeg ik een filmpje onder ogen van een extreme bike race door Siberië. 9200 kilometer fietsen over de Euraziatische steppe. En dat in 23 dagen ... Of ik me daarvoor ga opgeven? Ben je gek?! Idioterie. Niks voor mij. Ik ben een sprinter. Het schijnt trouwens dat Robert Marchand zich wel heeft opgegeven. De held, 105 jaar. Wat een baas!
JAN HOSPES SPORTDOCENT
L E E U W A R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 12 J A N U A R I 2 017 5
OP LEVEN EN DOOD
FONKELEND
Sander de Hosson is longarts in het Wilhelmina Ziekenhuis in Assen, met als specialisaties longkanker en palliatieve zorg. In de rubriek Op leven en dood beschrijft hij elke maand zijn ervaringen in persoonlijke verhalen. Aflevering 12. Tekst Sander de Hosson
’M
aar ik word oma over vier maanden.” De vrouw, ergens achter in de 60, kijkt me indringend aan. Ik kijk naar haar lever, op het beeldscherm naast mij. Door de uitzaaiingen zie ik nauwelijks nog normaal leverweefsel. Haar kleren hangen veel te los om haar lichaam. Zeker 20 kilogram is ze afgevallen, vertelt ze. Haar gelaat is ingevallen. Als ik haar vertel dat de uitgebreid uitgezaaide longkanker bewezen is, vat ze het treffend samen: ,,Rampzalig.’’ Dat is het, rampzalig. De vermoeidheid zorgt ervoor dat ze aan bed gekluisterd is. Haar performance score, de mate van functioneren, is beroerd (voor de kenner: ECOG 3) en geldt als absolute reden om geen chemotherapie meer te starten. Ook dat vertel ik haar.
VINGER Even is ze stil. Dan heft zij haar vinger naar me op. Haar ogen fonkelen. ,,U gaat ervoor zorgen dat ik het haal. U gaat ervoor zorgen dat ik mijn kleinkind zie.’’ De woorden kaatsen terug tegen alle muren van de kleine spreekkamer. Haar dochter en haar man kijken me aan, verschrikt, verscheurd. Daarna wordt het helemaal stil. Ik wacht en probeer dan: ,,Maar u zult er waarschijnlijk nog veel zieker van worden, er is zelfs een kans dat u aan of tijdens de behandeling overlijdt.” Haar ogen fonkelen: ,,Kan me niet schelen. Ik accepteer elk risico en elke consequentie. Maar … ik wil mijn kleinkind zien. U kunt dat niet weigeren.” Er staan tranen in haar ogen. Haar dochter pakt haar vast. ,,Maar mam...’’ ,,Nee. Nee”, roept ze. ,,Het is mijn leven, mijn keuze en mijn kleinkind.” Ik herpak me. ,,U ontneemt zich wel de kans om goed te sterven.’’ Hier raken we de crux. Wie bepaalt voor haar wat kwaliteit van leven en sterven is? Ik? Zij? Ga ik een grens over als ik haar zou behandelen? De grens van goede geneeskunde? Mijn eigen grens? Wat is goed hulpverlenerschap?
6 L E E U W A R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 12 J A N U A R I 2 017
We staan voor het vuur. Meer informed consent dan dit is niet mogelijk. Patiënte kent de risico’s. Ze kan doodgaan door de behandeling, maar het is haar expliciete keuze. Moreel beraad, intercollegiale toetsing. Een hoogleraar longoncologie. Ook een hoogleraar ethiek. Twijfel.
EXCEPTIONEEL Ze weet te overtuigen. We starten de behandeling. Met ongelooflijk veel disclaimers. Dit is exceptioneel. Een worsteling. Zeker niet alleen voor de patiënte. Waarvoor we bang zijn, komt uit. Het wordt tergend zwaar. Na elke kuur wordt ze opgenomen met ernstige bijwerkingen. Bloedarmoede. Ontsteking van de darmwand. Diarree. Blaren in de mond. Koorts, die een longontsteking blijkt. Nog veel meer van die zo ellendige bijwerkingen. Mijn palliatieve hart wordt getart, maar we zetten door. We doen onze uiterste best. Groeifactoren om haar afweer in orde te houden, bloedtransfusies, epo. Sondevoeding om haar dramatische gewichtsdaling te keren. De thuiszorg, de verpleegkundigen, de diëtiste, de huisarts, de familie, maar bovenal de patiënte: we werken samen. In een buitengewoon kwetsbaar evenwicht. Haar vasthoudendheid raakt me. Ze geeft al die tijd geen krimp. Nimmer een wanklank. Als moed een voornaam heeft, draagt hij de hare. IJZEREN WIL Net twee weken voor de uitgerekende datum wordt de laatste chemokuur gegeven. De huisarts belt vlak daarna. ,,Het gaat niet goed. Ze gaat dood.” Hij stuurt haar naar het ziekenhuis. We zien direct dat ze een massale longontsteking heeft. Ze is nauwelijks nog in staat te praten. We nemen haar op, geven haar opnieuw zware antibiotica en kruisen onze vingers. In de week erna knapt ze wel wat op, maar de situatie blijft kritiek. De foto laat een dramatisch longbeeld zien en ik begrijp niet
‘U gaat ervoor zorgen dat ik het haal. U gaat ervoor zorgen dat ik mijn kleinkind zie’
hoe dit met het leven verenigbaar is. Hier doorklieft een ijzeren wil alle gangbare medische wetten, dat kan niet anders. We hebben een morfinepomp gestart om de benauwdheid te bestrijden. Ze wilde dat eigenlijk niet. ,,Als ik daardoor maar niet doodga”, brengt ze uit in een doodsstrijd die lang geleden al begon. Ik vertel haar en haar hoogzwangere dochter (41 weken) over mijn twijfels. Ze heeft telkens een harde buik. Moeder is fors benauwd en normaal zou ik in deze situatie starten met palliatieve sedatie omdat ik haar klachten niet meer goed kan bestrijden. Ik vertel dat ik denk dat de kans levensgroot is dat ze zal sterven op korte termijn.
KIND HALEN De dochter pakt moeders hand vast en kijkt me aan. Met dezelfde felheid die ik eerder bij haar moeder zag: ,,Laat mijn kind halen.’’ Het geschiedt. Wederom: is dat ethisch? Ik twijfel. Wie het weet, mag het zeggen. Een bizar gegeven. Op de eerste verdieping strijdt een vrouw om te blijven leven, terwijl een verdieping hoger haar dochter wordt ingeleid. Er is geen eerder moment in mijn carrière geweest dat leven en dood elkaar zo bevochten, er is geen moment geweest dat vreugde en verdriet elkaar zo betwisten. En dan staan we erbij. Verderop. In de gang. Samen met de compleet uitgerukte verpleegkundige staf, alle oncologieverpleegkundigen en de gynaecoloog. We zien het. We zien haar. We zien hen. Drie generaties vrouwen. Het kleine meisje wordt in de armen van haar oma gelegd. Ze omarmen elkaar. Ik kijk naar haar hand, die zachtjes het handje van het meisje omklemt. Van haar hand kijk ik naar haar ogen. Nog steeds fonkelen ze. Maar niet meer van woede of angst. Ze fonkelen van moed, van vastberadenheid en bovenal fonkelen ze van kwaliteit van leven. Twee dagen later overlijdt zij. Zie ook: www.agora.nl/verhalen/category/blogslongarts-sander-de-hosson Twitter: @shossontwits
VRAAG & ANTWOORD
Ook in 2017 behandelen we weer vragen van onze lezers over gezondheid. Of het nu gaat over voeding, bewegen of zorg: redacteur Carina Twerda gaat op zoek naar de antwoorden. Dit keer behandelen we vragen over zwangerschap en vitamines. Tekst Carina Twerda Is het schadelijk voor je ongeboren baby om je haar te verven tijdens de zwangerschap? FOTO: SHUTTERSTOCK
S
anne Bakker uit Assen is zwanger en verft al jaren haar haar. Nu vraagt ze zich af of je je haar wel mag verven of permanenten als je in verwachting bent. Is het misschien gevaarlijk voor het ongeboren kind? We legden de vraag voor aan kapster Amerens Visser uit Tzummarum. ,,Zowel haarverf als permanentvloeistof kunnen weinig tot geen kwaad. In haarverf zit al veel minder ammoniak dan vroeger het geval was. Die stof wordt vaak als schadelijk gezien.” In het geval van bleken met waterstofperoxide kiezen kappers er vaak voor om met lager percentage te werken. ,,Er zijn bij mij geen negatieve effecten bekend van deze behandelingen. Behalve dan dat je misselijk kunt worden van de geur.” ,,Bij een kleurbehandeling zou je kunnen kiezen voor de optie highlights of lowlights.” Bij highlights worden er gedeeltes in
het donkere haar opgelicht en bij lowlights worden er juist stukken in (met name) blond haar donker geverfd. Bij permanenten wordt je haar omgevormd. ,,Hierbij moeten zwavelbruggen worden verbroken en daarop kunnen hormonen wel invloed hebben. Hormonen en je haar staan in verbinding met elkaar. Hoe sterk die invloed is en hoe anders dit soms kan uitpakken ... daar is geen peil op te trekken. Maar mocht je een structuurbehandeling willen, dan moet je daarmee wel rekening houden.” Volgens Amerens Visser kan de structuur van het haar veranderen door zwangerschapshormonen. Het kan voller worden of juist dunner door haaruitval. ,,Je kunt altijd eerst testen op een plukje om te zien hoe een behandeling uitpakt. ,,Tijdens je zwangerschap kun je wel kleuren of kiezen voor permanent, maar overleg altijd even met je kapper voor goed advies.’’
Minke de Vries uit Dokkum slikt op advies van de huisarts pilletjes sinds een bloedonderzoek uitwees dat haar gehalte vitamine B11 niet op orde is. Nu staat er op het potje dat het om foliumzuur gaat. ,,Maar dat slik je toch alleen als je zwanger wilt worden en hoe lang moet ik die pilletjes nog slikken?” Foliumzuur slik je inderdaad als je zwanger bent of wilt worden: om te voorkomen dat je kindje wordt geboren met een open ruggetje. Foliumzuur is van belang voor een goed functionerend zenuwstelsel en immuunsysteem. Daarnaast verlaagt foliumzuur het gehalte aan homocysteïne van het bloed. Een hoog homocysteïnegehalte wordt in verband gebracht met een grotere kans op hart- en vaatziekten. Foliumzuur komt voor in groene groenten, fruit, volkorenproducten en in mindere mate in melk en melkproducten. Het is verstandig om in deze kwestie een nieuwe afspraak te maken met de huisarts.
Hij of zij kent uw persoonlijke situatie en kan het beste beoordelen of u de aanvulling van B11 nog nodig hebt. Hebt u ook een vraag of wilt u reageren? Of bent u medisch specialist en wilt u graag meewerken aan deze rubriek? Mail naar gezondheidenco@ndcmediagroep.nl. Vergeet niet uw naam én uw woonplaats te vermelden. Kijk op www.gezondheidenco.nl voor meer gezondheidsnieuws. Op op facebook: www.facebook.com/gezondheidenco.
RECEPT
CHOCOLADE-KOKOSREEP
E
en tijdje geleden zag ik Hoe word je 100? In dat programma, wat momenteel niet meer op tv is, streden zes mensen tegen de drie welvaartziekten diabetes, obesitas en stress. Door hun eetpatroon te veranderen vielen ze kilo’s af, sommigen mochten zelfs stoppen met het spuiten van insuline. Het tv-programma was gebaseerd op de boeken Hoe word je 100? van William Cortvriendt. Wie verwacht dat je daarbij ‘niets’ meer mag eten, heeft het mis. Neem dit recept van chocolade-kokosrepen. Je mag er elke dag een stukje van eten.
Ingrediënten, voor ongeveer tien blokjes 100 gram pure chocolade (minimaal 70 procent cacao); scheutje ongezoete slagroom;
halve theelepel zout; 50 gram geraspte kokos; 50 gram kokosolie (op kamertemperatuur).
Benodigdheden bakpapier; ovenschaaltje. Bereidingstijd 20 minuten + 1 uur in de vriezer Bereiding Bekleed een ovenschaaltje of een andere vierkante of rechthoekige bakvorm met bakpapier. Breng een pannetje met water aan de kook. Breek de chocolade in brokjes. Doe de chocolade met een scheutje slagroom en het zout in een kommetje dat boven in het pannetje kan hangen.
De kom mag het water niet raken, maar moet er net boven hangen in de stoom. Verwarm aldus au bain-marie de chocolade tot hij vloeibaar is. Haal het pannetje van het vuur zodra dit het geval is. Doe de kokosrasp met kokosolie bij elkaar in een kom en kneed dit goed door elkaar. Verdeel het kokosmengsel over de bodem van het ovenschaaltje en druk goed aan. Giet de gesmolten chocolade erbovenop. Zet het schaaltje ongeveer 1 uur in de vriezer zodat de chocolade-kokosreep hard wordt. Haal de reep uit de vriezer wanneer hij goed bevroren is en snijd hem in stukjes. Bewaar de stukjes chocolade-kokosreep goed afgesloten in de koelkast, anders worden ze zacht. CARINA TWERDA
L E E U W A R D E R C O U R A N T D O N D E R D A G 12 J A N U A R I 2 017 7
ZW 8 donderdag 12 januari 2017 DAGBLAD VAN HET NOORDEN
“Ik eet gezonder, ik voel me lekker en ik zit heerlijk in mijn vel.� Richard de Groot, ondernemer
PUBLIEKSACADEMIE GEZOND OUD WORDEN
De relatie tussen voeding en gezondheid
AANMELDEN EN MEER INFORMATIE www.tastybasics.nl/publieksacademie DATUM maandag 23 januari 2017 PROGRAMMA 19:30 Ontvangst met koffie/thee en hapjes, 20:00 Jan Buining, directeur Food Basics, 20:30 Peter Voshol, medisch fysioloog, 21:00 Gerard Kemkers, oud-schaatscoach en manager topsport en talentontwikkeling FC Groningen, 21:30 paneldiscussie, 21:45 Vragenronde en sluiting LOCATIE Atlastheater, Dagblad van het Noorden zaal Raadhuisplein 100, 7811 AP Emmen
Afslanken leiding onder deskundige bege nte sule van een Gewichtscon www.3care.eu
Heeft U alles al geprobeerd, maar niet het gewenste resultaat bereikt en blijft U maar kampen met gezondheid, overgewicht of ondergewicht? Maakt u dan eens geheel gratis en vrijblijvend een afspraak bij Line Studio Marianne te Zuidlaren Wij hebben een programma, waarbij U in een gezellige en ontspannen sfeer onder persoonlijke begeleiding Uw doel kunt bereiken. Dit doen wij door een combinatie van trainen in warmte, ozontherapie, vacuumtherapie, zoals Hypoxi, Vacunaut, Vacuslim en voedingsadvies. Door slechte gezondheid, overgewicht of ondergewicht kunnen er vervelende gevoelens ontstaan, zoals lichamelijke ongemakken kunnen zich voordoen, maar het kan ook het gevoel van welzijn ernstig verstoren. U zit niet lekker in uw vel, voelt zich onzeker en de kans op medische klachten neemt toe. Helaas kunnen deze ongemakken de kans op aandoeningen vergroten: 1. Diabetes type II 2. Hart- en vaatziekten/hoge bloeddruk Onze Line Studio kan u helpen op professionele wijze voorgoed afscheid te nemen van uw overtollige gewicht.
Maak gerust een afspraak voor een vrijblijvend intake gespreken training en overtuig Uzelf. Schipborgerweg 31 | 9471 PP Zuidlaren | info@linestudiomarianne.nl | T. 050-4090772
Deskundigen informeren u over de relatie tussen voeding en gezondheid. Ze leggen uit welke invloed koolhydraten op het menselijk lichaam hebben en hoe we zo gezond mogelijk oud kunnen worden. Tijdens een panelsessie komen ervaringsdeskundigen aan het woord en is er de gelegenheid om vragen te stellen.