De bedelaars achterna in de Ommerschans

from Koloniën van Weldadigheid DvhN 18 september 2021

Weldadig Willemsoord

DE BEDELAARS ACHTERNA

‘Lui levende armen’ werden tweehonderd jaar geleden naar bedelaarsgesticht de Ommerschans bij Balkbrug gestuurd om hun leven te beteren en te leren werken. Anno 2021 vallen in de omgeving hekken, prikkeldraad en camera’s op.

TEKST JOEP VAN RUITEN

Uit vrije wil naar Balkbrug? Er is een tijd geweest dat mensen, jongeren vooral, ‘het niet konden wachten’. Decennialang was het in de weekends druk in het dorp aan de N377, de weg die Hasselt met Coevorden verbindt. Maar waar tot een paar jaar geleden de bekende Dancing Takens stond, staan tegenwoordig huizen.

Wie nu naar Balkbrug gaat kan dat doen voor een aangename wandeling van zo’n 8 kilometer. Die gaat over onverharde paden die terugvoeren naar de 16de eeuw, toen de Ommerschans werd opgericht om Spanjaarden tegen te houden. Parkeer om te beginnen de auto bij chin. ind. rest. Princess Garden aan de Ommerweg 1. Loop dan de Molenweg in en volg vanaf molen De Star –bouwjaar 1848 – de paarse pijltjes.

VERDEDIGINGSWERK

De Ommerschans is voor een deel nog steeds in het landschap te zien. Het verdedigingswerk markeert onder meer de plek waar het gelijknamige gesticht heeft ge-

Veldzicht, waar eind jaren 30 de dichter Gerrit Achterberg na het doden van zijn hospita opgeborgen heeft gezeten, is uit de bedelaarskolonie voortgekomen. De erfenis van Veldzicht is duidelijker zichtbaar dan die van de Ommerschans. Zo bevinden zich vlakbij de hoofdingang aan de Ommerweg een aantal karakteristieke, inmiddels monumentale huizen die rond 1910 voor rijksambtenaren zijn gebouwd.

BEWUSTE KEUZE?

Na het verdwijnen van de kolonie zijn in de omgeving van de schans bossen aangeplant. Bij gebrek aan bezienswaardigheden lenen die zich uitstekend voor gedachtewisselingen over hoe tegenwoordig in Nederland met daklozen, moeilijk opvoedbare jongeren en mensen psychische problemen wordt omgesprongen. Afgaand op de wachtlijsten en berichten over overlast door mensen in nood is dat niet best.

Wandelend van de molen naar de schans en langs de hekken met het prikkeldraad van Veldzicht komt de vraag op of daaraan beleid ten grondslag ligt. Is het een bewuste keuze om mensen met problemen onder het mom van zelfredzaamheid en bescherming van privacy zo lang mogelijk aan hun lot over te laten? Of wordt de samenleving zo complex dat steeds meer mensen ervan in de war raken en het niet langer redden?

Het mogelijke antwoord is interessanter dan wat de erkenning van de Koloniën van Weldadigheid door de Unesco economisch kan opleveren. Om Suzanna Jansen, schrijfster van Het pauperparadijs, te citeren: ‘Laten we de Koloniën massaal gaan bekijken, maar dan als symbool van de zoektocht naar een waardig bestaan voor iedereen. Om niet te vergeten hoe we daarbij keer op keer de mist in gaan. In de hoop dat we toch iets van de geschiedenis willen leren.’

staan. De daarvoor benodigde grond werd in 1819 door de Maatschappij van Weldadigheid aangekocht om in een onvrije kolonie vagebonden, landlopers en bedelaars uit heel Nederland op te vangen en opnieuw op te voeden. Wie deed wat werd opgelegd, kon na enige tijd de vrijheid terugverdienen.

Toen Jacob van Lennep en Dirk van Hogendorp tijdens hun voetreis door Nederland in 1823 het net geopende gesticht bezochten, troffen ze een situatie aan vol angst, honger, onderdrukking, ziekte en arbeidsongeschiktheid. Slechts een enkeling bleek in staat zijn leven te beteren. Veel ‘lui levende armen’ telde het gesticht destijds niet. Pas nadat een premie van 40 gulden werd uitgeloofd voor iedere bedelaar die naar Overijssel werd ‘opgezonden’ werd het druk.

De Ommerschans is tot 1859 een kolonie geweest. Dat jaar deed de directie van de inmiddels armlastige maatschappij het beheer noodgedwongen over aan het Rijk. Dat zou zich nog dertig jaar over de landlopers en bedelaars ontfermen.

Daarna werden de gebouwen afgebroken, stukken grond verkocht of later gevoegd bij een nieuw gesticht: Veldzicht. Hier werden vanaf 1890 aanvankelijk moeilijk opvoedbare jongens opgevangen. Later kwamen de ‘psychopaten’.

KLEINE BEGRAAFPLAATS

Anno 2021 is er weinig wat aan de kolonietijd herinnert: een paar boerderijen, een dokterswoning, een meesterswoning en –hoogtepunt van de wandeling – een kleine begraafplaats. Het verklaart waarom de Ommerschans geen status heeft gekregen als werelderfgoed. Veldzicht bestaat nog wel. Het is tegenwoordig een centrum waar onder anderen asielzoekers met complexe psychiatrische problemen worden behandeld.