Krystbijlage 24 december 2020 FD

Donderdag 24 december 2020

“In het kindje Jezus komt God zelf op aarde bij mensen wonen, omdat Hij bij mensen thuis wil zijn.�

Liuwe Westra

Pagina 42

Alowieke Pagina 12 Woonhuis op wielen Thuis Pagina 28 Kerst vieren in kleine kring Eten Pagina 47 Een quiche van kerstkliekjes

Kryst

52

Thuis met Kerst: hoe gaan we dat doen?

Bijbelschool bestaande uit 4 zaterdagen

Time For Treasure Hunters

De tijdklok van God Spreker: Bert de Haan januari

16

!

Een gezegend 2021 gewenst Geachte gast,

Aan het einde van 2020, op de drempel van 2021, kijken wij nog even achterom. Het was in veel opzichten een bewogen jaar waarbij veel dingen anders zijn gegaan dan dat we van tevoren hadden bedacht.

Maar in alles wat goed en minder goed ging weten we dat de HEERE alles bestuurt.

zaterdag

Wij begroeten u D.V. ook in het nieuwe jaar weer graag op ons park!

10:00 tot 13.00 uur

Vanuit Hoge Hexel wensen wij u alle goeds, gezondheid en bovenal een gezegend 2021 toe.

Levend Woord Ampérestraat 13 Franeker Reserveren vooraf is noodzakelijk via www.dailybreadministries.nl/college

Hartelijke groet, Familie Weelink & medewerkers P.S. Voor meer informatie over ons bungalowpark zie:

WiJ WeNsEn IeDeReEn EeN GeZeGeNdE KeRsT En EeN HoOp- En VeRtRoUwEnSvOl 2021

De KeRsTdAgEn ZiJn WiJ GeSlOtEn

GRATIS ALU ONDERVLOER*

ENORME KEUS VOOR LAGE PRIJS!

* Bij aankoop laminaat

Wij zijn open op: Ma. 13.00 - 18.00 Di. 09.30 - 18.00 Wo. 09.30 - 18.00 Do. 09.30 - 21.00 Vr. 09.30 - 18.00 Za. 09.30 - 17.00

LANGE WEST 15A - 9201 CD DRACHTEN - TEL. 0512 - 846 025

GRATIS PLAKPLINTEN*

EN ALTIJD GRATIS PARKEREN!

Inhoud

Donderdag 24 december 2020

52

3

Gerbrich van der Meer Wykein-redactie

Kerst brengt ons weer thuis Hebben we ooit eerder zo massaal Kerst thuisgevierd? Dat we ons beperkt voelen, is logisch, schrijft Liuwe Westra. Die drang om erop uit te trekken zien we zelfs terug in de Bijbel. Net zo goed als dat thuiskomen Bijbelse wortels heeft. Pagina 42 Kerstrituelen zouden daarbij zomaar een handje kunnen helpen! Pagina 6 Om je thuis te voelen heb je soms maar heel weinig nodig. Een

woonhuisje op wielen, zoals dat waarmee Alowieke van Beusekom verhalen verzamelt Pagina 12, tijd om herinneringen op te halen met kwetsbare ouderen Pagina 34, een knuffel of arm om je heen. Of zoals psychiater Dirk de Wachter zegt: ,,We moeten de ander kunnen zien en horen, maar we moeten elkaar ook voelen, ruiken en smaken. Nabijheid, daar gaat het om.”

Pagina 16

Goede krystdagen!

16

42 32

2045

Nabijheid Pagina 16 Dirk de Wachter over ‘strelingsstreven’ Thuis in de Bijbel Pagina 42 Opdracht, belofte en vervulling

Vrije tijd Pagina 32 De invloed van sociale wetgeving en modernisering

Krystferhaal Kryst yn Ward

Pagina 20

En verder Vrijdagmiddag Pagina 5 Kerstrituelen Pagina 6 Interview Pagina 12 Droedels Pagina 24 Thuis Pagina 28 Football Memories Pagina 34

De grote tekenwedstrijd Pagina 38 Hebbes Pagina 45 Eten Pagina 47 Sudoku Pagina 49 Volgende week Pagina 51

HELP JIJ ONS KIND TE ZIJN? Met € 20,- per maand helpt u één van de bewoners in een christelijk tehuis bij Bethlehem.

WWW.JEMIMA.NL/ financiele-adoptie

Stichting HOE (Hulp Oost-Europa) gelooft dat christenen de roeping hebben recht te doen aan de meest kwetsbaren. Daar willen we ons voor inzetten, samen met onze lokale partners in Oost-Europa. Doet u mee?

Hulp in de vorm van ‘Dagelijks brood’, maar ook hulp die hoop voor de toekomst biedt, hoop om de situatie te kunnen verbeteren. De hulp aan deze mensen vindt plaats via plaatselijke kerkelijke gemeenten in Oost-Europa, zodat zij diaconaat zelf handen en voeten kunnen geven. De kerken bieden hulp aan hen die dat nodig hebben, onafhankelijk van ras of godsdienst.

Geloof, bid, geef en bouw!

T +31 (0)342 420554 E info@stichtinghoe.nl NL84 INGB 0000 0088 87 ‘Dagelijks Brood’ t.n.v. Hulp Oost-Europa in Barneveld

hoehelpt.nl

Vrijdag 13:50

Donderdag 24 december 2020

Geeske houdt van kleurrijk glaswerk Gerbrich van der Meer

Marchje Andringa

Terwijl Geeske Harders de koperfolie oprolt, slijpt echtgenoot Jacob nog wat stukjes glas. Zo, weer een klus geklaard. Voor hun grote hobby zijn ze speciaal naar Oosternijkerk verhuisd. ,,Yn de âlde garaazje hawwe wy no ús atelier. It is hearlik om dêr nei ús wurk yn alle rêst dwaande te wêzen mei ús projekten en ideeën.” Een vriendin tipte Geeske jaren geleden over een workshop Tiffany in Kuinre. ,,Nei twa winterseizoenen hie ik it sa yn ’e fingers dat ik al frege waard om workshops te hâlden.” Geeske houdt van dat kleurige glaswerk. ,,It ljocht skynt der sa prachtich trochhinne.” Dat vonden de Romeinen indertijd ook

al. ,,Omdat se doe noch gjin grut glês meitsje koene, waarden it lytse ruten yn leadprofyl. Glês yn lead dus.” Louis Comfort Tiffany (18481933), een nazaat van het juweliersbedrijf Tiffany & Co, was ook erg gecharmeerd van deze techniek. ,,Mar neffens him koe it finer. Hy betocht de koperfoly, in soarte fan plakbân dy’tst om de rannen fan it glês hinne tearst. As de stikjes glês yn patroan neist elkoar lizze, strykst der in floeistof oerhinne sadat de raande soldeartin dan moai oan it koper hechtet. Mei in soldearbout soldearrest it dan fêst.” De Amerikaan werd wereldberoemd met zijn Tiffany lampen.

5

Geeske maakt meestal haar eigen ontwerpen. ,,Foar ús mem dy’t sa ûnwennich wie fan Skylge haw ik yndertiid in útsicht op de brandaris makke yn Tiffany. De kryststâl komt tafallich fan in bekend patroan.” Ze geniet van het intensieve en pietepeuterige werk. ,,Mei sa’n Joazeffiguer bin ik seker sa’n twa dagen dwaande.” Dat begint met patroon uittekenen, dat vervolgens op glas wordt gezet. ,,Mei in glêssnijer snij ik dan de glêsstikjes út.” Jacob slijpt met blote handen. ,,Mar ik haw de moffen oan, hear. Ek al sit der in bakje wetter ûnder de slypmasine om foar te kommen dat it glês te hjit wurdt of it slypsel stoot.”

6

Kerstrituelen

De kracht fan in ritueel is de werhelling.

DĂŞrtroch krije jo alle tiid om jo deroan te ferbinen

Donderdag 24 december 2020

7

Donderdag 24 december 2020

Van viertafel, huisliturgie, familiealbums en een frisse neus Nu het vieren van kerstnacht in de kerk geen vanzelfsprekendheid is, zullen we thuis onze creativiteit moeten aanspreken om verbinding te maken met de kerstgedachte. En misschien is dat helemaal niet zo erg. De hoogste tijd om oude gebruiken af te stoffen en nieuwe rituelen ruimte te geven.

Gerbrich van der Meer

T

Marchje Andringa, Catriuus van der Veen, Wikipedia

oen de kinderen klein waren, werkte Tytsje Hibma, predikant van Kimswerd en Arum graag met een huisliturgie . ,,Dy hie ik fan te foaren yn elkoar set. De middeis foar krystnacht joech ik se dan oan ús bern.

Se mochten it liturgyboekje dan moai fersiere en de kleurplaat ynkleurje. ” Rond vijf uur begon de viering. ,,Dy begong by de kryststâl yn it finsterbank, makke fan papier maché, fan âlde FD-kranten . Dêr stutsen we de fjouwer advintskearsen en de krystkears oan en songen it kearseliet. Dêrnei sieten we noflik op ’e bank. Beppe en oma wienen der faak ek by.” Er werden liedjes gezongen die de kinderen op school hadden geleerd, er was een gedichtje of een gebed en dan was het tijd voor de verrassing: chocolademelk met een kerstkransje. ,,Dêrnei fertelde ik of myn man it krystferhaal fan de berte fan Jezus.” Zingen maar weer, ,,en dêrnei kaam it frije krystferhaal”. Als je zolang op het puntje van je stoel hebt gezeten, ben je wel toe aan een maaltijd. ,,As predikant hast op krystnacht net alle tiid foar tafeljen. Der stiet dan altyd wat spanning op. Faak ieten wy dan in ienpansgerjocht, boerekoal of snert.

Ek hearlik.” Het ritueel werd afgesloten met een lied.

Iedereen was opgetogen, vertelt Tytsje Hibma. Waarom? ,,De kracht fan in ritueel is de werhelling.

Dêrtroch krije jo alle tiid om jo deroan te ferbinen en komt de foarm en de ynhâld yn jo systeem te sitten. Krekt as guon op âldjiersjûn fêste prik psalm 90 lêze. As jo sa’n ritueel mei elkoar belibje fersterket dat de bân mei elkoar.”

In verband met corona heeft Hibma het idee van de huisliturgie weer van zolder gehaald. ,,Dit jier

As predikant hast op krystnacht net alle tiid foar tafeljen. Der stiet dan altyd wat spanning op

wurkje ik yn de gemeente sels mei twa liturgyen, ien foar húshâldings en ien foar folwoeksenen. Ek minsken dy’t de krystdagen allinnich fiere, kinne har sa troch dizze liturgy ferbine mei it feest en mei oaren.

Se steane beide op de website fan ús tsjerke.”

Of ze de huisliturgie thuis nog altijd gebruikt? ,,Wy hawwe dizze liturgy brûkt oant de âldste tolve jier wie. No is it krystmiel benammen by elkoar wêze.” Wat dat betreft is hun familie net zo doorsnee als andere familie’s. ,,Wy hawwe bern dy’t o sa belutsen binne by tsjerke en bern dy’t harren dêr net yn fine. As jo eltsenien dan rjocht dwaan wolle, wurket sa’n liturgy net mear goed.”

Mediteren op een kersticoon Een alternatief is het gebruik van een kersticoon uit de traditie van de . ,,Krekt Russisch-Orthodoxe Kerk as by ús heart de berte fan Kristus ta ien fan de wichtichste feesten yn

dizze tsjerke.” Op zo’n kersticoon komt het hele verhaal in beeld voorbij. ,,It is dan hiel moai wurk om ris in oerke foar sa’n wurk te sitten en jo te ferpleatsen yn de ferskillende personaazjes dy’t by de berte fan Jezus allegearre harren eigen plak ynnimme.” Bij welke voel je je het meeste thuis? Bij de herders die vooral luisteren, bij de vroedvrouwen die geen tijd hebben voor bewondering, maar vooral druk aan het redderen zijn? Wat doet het met je als je je verplaatst in twijfelkont Jozef of in Maria die net aan het bijkomen is van de bevalling en ons kijkers als het ware vol verwondering aankijkt? Wat gebeurt er als je je verbindt met de os en de ezel, in het Hebreeuws sjoorwe-chamoor waar het woord schorremorrie van is afgeleid?

Op zoek naar je wortels In de kerk van Wons schijnt al vanaf eerste advent een prachtige Hernhutterster in de markante achtkantige kerk. Die ster doet denken aan Jesaja 9, de profetenlezing van kerstnacht. Hierin wordt verteld dat zij die in het donker wonen door een helder licht zullen worden beschenen. ,,Dy kryststjer ljochtet yn Wûns no al fjouwer wiken”, vertelt Edna Zwerver, predikant van de gemeente Schettens, Schraard, Longerhouw, Wons. ,,Foar dat ljocht fan Kristus hoege wy neat te dwaan, it falt ús gewoan ta.”

De ster blijft tot 6 januari, het feest van Driekoningen, in de kerk hangen. En dat is niet zomaar. Want net zoals de vastentijd een tijd van bezinning is voor Pasen, is advent een tijd van inkeer voor Kerst. ,,En as it ljocht mei de krystdagen komt, bliuwt it net by de minsken yn lytse rûnte. De wizen bringe úteinlik it ferhaal fan Jezus de wrâld yn.”

Dit barmhartige adventslicht zet alles in een ander licht. ,,Wy binne sa faak oppoetst mei de krystdagen en hawwe it mar wat drok mei besites, mar no, troch koroana, binne we oanwiisd op de pear minsken dêr’t we it hiele jier ek al mei binne. Krekt omdat we mear yn ’e hûs binne, binne we ek mear op ússels werom wurpen.” Dat geeft een ander perspectief. ,,As it dan wat minder om fersiering giet, dan kinne je ek mear ynzoome op ferbining en ferbûnens mei elkoar. Ek dy kant sit yn it krystferhaal. Matteüs en Lukas beljochtsje ommers ek Jezus syn famyljewoartels.” Haal dus na de kerstmaaltijd de familiefotoalbums eens voor het licht, en ga na hoe ver je terug de geschiedenis in kunt met je voorouders. En stel vooral vragen aan elkaar. ,,Wa is dy frou op de foto? Wêrom siet se yn it bûtenlân? Of: ,,Wêrom haw ik krekt dy namme krigen? Passet de betsjutting fan dy namme by my? Theo (dorus) betsjut bygelyks godsgeskink, mar fielt dejinge dy’t dy namme hat him ek sa?” Vraag door, ook als het spannend wordt. Verbondenheid gaat met een lach en een traan. ,,Dus ek as der dingen oan it ljocht komme dy’t lestich binne, of dy’t fertriet jouwe. It kin sa heilsum wêze om it ljocht dêr op skine te litten.”

In verband met corona maken de kinderen dit jaar een tekening van hun huis om onder de ster in de kerk te hangen. ,,Moat der ek in keamer of in persoan wat mear yn it ljocht komme te stean?, freegje ik dan. En wêrom? En lit se dan lekker los om harren wrâld ljochter en lichter te meitsjen.”

Een tafel om te vieren De kerstdagen komen bij familie Bakker-de Vries uit Workum niet

vanuit het niets. De viertafel staat daar sinds eerste advent al in het teken van Kerst . ,,Yn de ôfrûne wiken hawwe we der mei de bern echt nei ta wurke.” Advent is een periode van inkeer. ,,Dêrtuskentroch hawwe we dan noch Sinteklaas. In útbundich feest dêr’t ûntfange sintraal yn stiet, eins in prachtige opstap foar Kryst.” Na Sinterklaas is er dan even een weekje time out. ,,Dan hawwe de bern tiid om alles besakje te litten.”

Langzaam maar zeker schakelt het gezin vervolgens over naar Kerst. ,,De krystbeam komt yn ’e hûs, en hy kriget ek ljochtsjes, mar moarn, mei krystnacht, komt de fersiering der pas yn.” Dan ook is de kerststal op de viertafel in zijn volle glorie. ,,Yn de ôfrûne fjouwer advintssneinen haw ik him mei de bern opboud neffens it antroposofysk gedachteguod.” Op eerste advent staat de kerststal er al, met hier en daar een steen als verwijzing naar vaste grond onder je voeten. ,,De bern helje stientsjes út de tún of skilderje se moai op.” Op tweede advent komen de planten erbij. ,,Wy helje dan gesellich wat gerzen út de tún of keapje in krystroas.” Derde advent is de zondag van de dieren, ,,tiid foar de skiepkes en de okse”, en de vierde zondag wordt de kerststal gevuld met de mensen. ,,Alles wat op ierde thúsheart, is dan klear foar in nij begjin.” En dan is het wachten op Jozef en Maria die in de afgelopen weken druk aan het rondreizen zijn geweest in de woonkamer, en natuurlijk op kerstnacht, de nacht waarin Jezus geboren wordt en het Licht in de wereld komt. ,,It is net samar dat we alle advintssneinen in ekstra kears yn de advintskrâns oanstekke.

Pagina 9

SURHUISTERVEEN Zo gezellig is er maar 1!

Sfeervolle lichtjesroutes De routes leiden je langs de mooist verlichte straten in het dorp.

Je vindt de routes op www.surhuisterveen.com

Wanneer?

Doe mee en maak o.a. kans op een buurt-BBQ voor jouw straat in 2021!

Surhuisterveen organiseert dit jaar een lichtjesfeest waarin warmte, sfeer en saamhorigheid bij elkaar komen. Juist nu!

Doe jij ook mee?

Samen voor elkaar!

Hoofdprijs: buurt barbeque t.w.v € 500,- voor de mooiste straat.

Kerstpakketten t.w.v € 50,- voor de drie mooiste huizen/tuinen en de drie mooiste foto’s op social media.

Let op: bij je foto /bericht vermelden: #sfeervolsurhuisterveen

Beste klant, samen tegen Corona! Bedankt Houd 1,5 mtr afstand

Graag handen desinfecteren

Ja, graag!

Fr ke trui 2021 Frys nieuwe kleur + ontwerp

Loop.a lif life komt met een nieuwe update van de Frys Fr ke trui. Deze duurzame trui van lokaal gerecyclede wol en vlas is nu te koop in een prachtige nieuwe blauwe kleur. eur.. D De trui t wordt uitge uitgebracht ge in een update e van v de vo

www.surhuisterveen.com

Voorverkoop van 139 voor 119 t/m 07|02 www.loopalife.com

Frys ontwerp en super duurzaam Frysk Voor het ontwerp van de Fryske trui hebben we ons laten inspireren door de kruislingse gouden vlasschoven in het Fryske landschap en de wijze waarop vanuit historie de Fryske omslagdoek over elkaar gedragen werd. De Fryske trui wordt geproduceerd van lokaal afgedanktetruien, die op kleur en compositie zijn gesorteerd en verwerkt tot nieuwe vezels en garens. De trui bestaat voor 90% uit gerecycled materiaal en voor 10% uit lokaal vlas.

Gemengd met lokaal vlas

Ontwerp geinspireerd op de Fryske klederdracht

Prijzen

Graag tot ziens in Surhuisterveen

Wij houden ons aan de nieuwe RIVM regels

Gemaakt van lokale textiel reststromen

12 dec. 2020 t/m 10 jan. 2021 17:00 - 22:00 uur

al e.c

Cultureel erfgoed De Fryske trui is een initiatief van Loop.a life en e It Erfskip rf en is ontwikkeld in samenwerking met Het Friesch Dagblad in het kader van Leeuwarden Culturele hoofdstad oof van Europa in 2018.

Fryslan wil het erfgoed van dit bijzondere jaar graag behouden.

Communicatie: www.designstijl.nl

Saomoren v r! elkaa

Kerstrituelen

Donderdag 24 december 2020

Vervolg van pagina 7 Verbonden in het kerstfeest

Wat tsjusterder it bûten wurdt, wat ljochter binnen.” Kerst is ook het feest om het licht in jezelf te vinden en voor anderen een lichtje te zijn, vertelt Wybrich. Vaak bakt se in die tijd kerstkransjes die de kinderen mogen versieren. ,,We dogge se dan yn in pûdsje en bringe se by minsken del dy’t wol in ljochtsje brûke kinne.”

Wybrich is opgegroeid met rituelen. ,,Wy hiene thús it hiele jier wat te stean op de fiertafel. Yn myn sliepkeamer op in wytskildere houten kastke, hie ik sels myn eigen fiertafel yn it lyts. Ik woe it krekt sa dwaan as ús mem.” Toen haar oudste werd geboren, kwam dat verlangen naar viering en verbinding maken weer naar boven. ,,Krekt as seizoenen jouwe feesten struktuer oan in jier.” Bij de geboorte van haar dochter Lotta had ze de adventsladder met de 25 treden al klaar . ,,De ljedder rikt oan de stjerrehimel ta mei de ingels. Underoan de trep sitte Joazef en Marije mei de poppe.” De belangrijkste ster is de grote ster. ,,Alle dagen meie de bern dy stjer in trime nei ûnderen ta sakje litte.

Sa makkest hiel moai ynsichtlik wannear’t Kryst begjint. Op 25 desimber is de stjer oankommen by de krêbe.” Dat is het moment dat de hemel de aarde kust, ,,dat Jezus op ierde komt”.

De kerststal blijft staan tot Driekoningen. ,,Mei de berte fan Jezus wurdt der in nij begjin makke, mei de wizen wurdt it buorkundich makke oan ’e wrâld.” Voor die dag bakt ze altijd een broodje met een boon erin. ,,Wa’t fan ús bern de beane yn syn bôle fynt, is foar dy dei de kening en mei sizze wat we dy dei útfine sille.” Daarna bergt ze alles weer op. Tijd voor een nieuw thema op de viertafel.

Zoeken naar kerstverhalen ,,De jongerein fan hjoeddedei libje mei de tillefoan yn ’e hân”, zegt Sietske Koole-de Boer, pastoraal en jeugdwerker in de Protestantse gemeente Garyp. ,,Se kinne mei it grutste gemak fanalles fine op ynternet. Dêr kinst ek by oanslute.” Bijvoorbeeld door een paar dagen voor Kerst of op de dag zelf alle gezinsleden de opdracht te geven hun mooiste variant van een kerstverhaal of kerstboodschap op te zoeken die de moeite waard is om te delen. ,,Dy bydragen kinst dan bygelyks nei ôfrin fan it krystmiel of tusken de gongen troch, oan elkoar sjen of hearre litte.” De bijdrage kan uit een boek komen, het kan een actueel verhaal uit de krant zijn, het kan een kunstobject zijn, een lied of muziekstuk zijn, maar ook een YouTubefilmpje of wat dan ook. ,,De jeugd sil gau it ynternet opgean. Dêr binne ek mannich krystferhalen te finen. Tink oan bygelyks dat filmke ‘Kerstverhaal in lego’ of dat filmke ‘Feest van leven’ fan rapper Aux. Sels op Instagram en Tiktok binne koarte filmkes te finen.” Blijf jezelf trouw, dat is het belangrijkste. Kies dus als ouders ook een bijdrage die bij jou past. ,,As eltsenien syn bydrage sjen litten hat, kinst eltsenien freegje wat syn of har bydrage seit oer it krystferhaal út Lukas. Bel-

jochtet it foaral ien tema, folget it it krystferhaal of sit der in oar boadskip yn?” Dan moet je natuurlijk het kerstverhaal wel goed in je hoofd hebben. ,,In boartlike wize om it krystferhaal wer efkes op te heljen is om it Lukasferhaal te kopiearen, de tekst yn stikjes te knippen, de losse sinnen op kaartsjes te plakken en dat mei elkoar wer yn folchoarder te lizzen.” Dat vraagt voorbereiding, maar dan heb je ook wat. ,,Do krigest automatysk fragen oer wat kaam earst en wat kaam letter.”

Uiteindelijk is het doel van zo’n ritueel dat iedereen ruimte krijgt om uiting te geven aan zijn eigen geloofsleven, dat je elkaar leert waarderen in ieders geloofsontwikkeling, maar vooral dat je je verbonden voelt in het kerstfeest.

Barmhartig licht En als je gewoon druk, druk, druk was de afgelopen tijd, allang blij bent dat je de boodschappen in huis hebt en echt geen zin meer hebt om iets voor te bereiden? Haal dan een frisse neus in Sneek, waar je een heerlijke kerstwandeling van een uur kunt maken door de binnenstad. De Protestantse gemeente van Sneek heeft een speciale kerst GPS-speurtocht gemaakt met als titel ‘Het verloren schaap’. De herders uit het Matteüs-evangelie en de drie koningen uit het Lucasevangelie buitelen over elkaar heen

Foar it ljocht fan Kristus hoege wy neat te dwaan, it falt ús gewoan ta

in hun zoektocht naar het kindje Jezus. Een speciale rol is weggelegd voor een schaapje en de dierenambulance van Sneek. Ook zitten er in de speurtocht nog kleine opdrachtjes verwerkt. Een tocht waaraan iedereen, van jong tot oud, kan meedoen. Wel lekker warm aankleden!

En als je helemaal geen zin hebt om de deur uit, en alleen lekker lang wilt tafelen? Nooit vergeet ik dat etentje van mijn ouders te midden van familie en vrienden.

Toen we zaten te wachten op een volgende gang, nam mijn vader het woord en vertelde hoe blij ze beiden waren dat wij er allemaal waren. Een voor een ging hij bij ons langs. Om iedereen bij naam te noemen en te vertellen waarom hij of zij zo belangrijk voor hen was.

Barmhartig scheen het licht van de een naar de ander. Iedereen voelde zich gezien. En is dat niet waar Kerst ten diepste over gaat?

Het genoemde materiaal is te vinden op en te downloaden via: www.tsjerkearumkimswert.nl www.pknwons.nl www.pknsneek.nl www.pkngaryp.nl

9

Fijne feestdagen Abbegea

Boalsert

Damwals

Wij wensen u:

Prettige Kerstdagen en een

Gelukkig 2021

St

Marneenhouwerij e Nat uurste wenst en u fi

jne fee en n voorsp stdagen oedig 2 021

Hoofdweg 4 - Damwoude - Tel. 0511-423797

Wij winskje jo in SĂťn en Kleurryk Nijjier ta!

Aldegea swf

Einte en Janke

Smederij

Hoekstra Wenst u prettige kerstdagen en een gelukkig nieuwjaar

Bakkefean

Diffelen

Burgum Assurantiebedrijf Zijlstra Wij wensen iedereen fijne kerstdagen en een gelukkig Nieuwjaar Pastoriekamp 12 9251CW Burgum Tel. 0511-469025

Aldedyk 10 8711 HH Workum Tel: 06- 53289651

www.verzekerenbijzijlstra.nl

Burgwerd Berltsum

Wy winskje jo goede krystdagen en in lokkich nijjier!

Dokkum 1200 m2 kwaliteitsfietsen Zuiderschans 12, Dokkum tel. 0519 - 298122 www.tommeindertsma.nl

ADMINISTRATIEKANTOOR GROENEVELD

wenst hun geachte clientèle, vrienden en bekenden een gelukkig en voorspoedig nieuwjaar.

Berltsum

wenst u prettige kerstdagen en een gelukkig nieuwjaar

De Harkema Gea Mode wenst iedereen gezegende kerstdagen en een gelukkig nieuwjaar

Wij wensen u prettige kerstdagen en een gelukkig nieuwjaar!

Dokkum

Drachten Hoveniersbedrijf-Boomkwekerij

de Haan

Fijne feestdagen

Wenst iedereen een voorspoedig nieuwjaar

Oudeweg 162A, Drachten

Eanjum

Ljouwert

Surhusterfean Schaafsma Administratiekantoor

AUTORIJSCHOOL ”DE FROSK” wenst u goede kerstdagen en een voorspoedig Nieuwjaar! en medewerkers wensen iedereen een gezond en gelukkig Nieuwjaar.

Bumaleane 2 9133 NK Anjum Tel. (0519) 32 12 97

De Dellen 16i

Tel. 0512 - 36 18 31

9231 EB Surhuisterveen

Annelies Dijkstra en Thilda de Haan Ereprijs 76, Leeuwarden, tel. 058-2884959/2160183

Mitselwier

Wij wensen iedereen een voorspoedig 2021

Folsgare Nolike krystdagen Fole Lok en seine foar it nije jier, dat winskje wij elkenien ta

MITSELWIER winsket eltsenien folle lok en seine Yn it nije jier

Sint Jabik

Feike en Rooske van der Velde Folsgeare

Ons kantoor is GESLOTEN van 28 december 2020 t/m 1 januari 2021

Surhusterfean Tabak-lektuur-sleutelservice

H. SCHIPPERS

Garyp

Medewerkers en d re� e van

Fa. H.D. de Haan & zonen

Wij wensen iedereen prettige kerstdagen en een voorspoedig Nieuwjaar.

Kaashandel v.d. WAL en medewerkers Garyp

Grou LOODGIETERSBEDRIJF MOHLMANN wenst allen een gezegende kerst en een gelukkig nieuwjaar.

Tel. 06 - 55346873

Hegebeintum

Torenplein 3, Surhuisterveen Prettige kerstdagen en gelukkig Nieuwjaar

wensen iedereen

Fijne Feestdagen en een liefdevol & geslaagd 2021 In 2021 staan we ook weer voor u klaar!

Kom gerust langs op de Kadal 34 te St. Jacobiparochie Tel: 0518 491292, mail: info@fadehaan.nl

Tsjummearum

Wy winskje eltsenien nolike krystdagen en in lokkich nijjier

Wij zijn geopend van maandag tot en met vrijdag van 08.00 tot 17.30 uur en op zaterdag van 09.00 - 12.00 uur (april tot oktober)

Loonbedrijf

www.fadehaan.nl

Waskemar

K. FEKKES Hegebeintum Famylje Fekkes en meiwurkers winskje jim allegear gesellige krystdagen en in protte lok yn it jier 2021

Sinds 1922 Handel & Transport

Wij wensen iedereen een gezond en voorspoedig nieuwjaar!

Stynsgea Keukens werkbladen apparatuur interieur badmeubelen Compagnonsweg 33, Waskemeer • 0516-423859 www.tht-terpstra.nl

Ingwierrum

Wergea Klusbedrijf W. BETHLEHEM

Autobedrijf Robroch 0511-408217 Winsket eltsenien Noflike krystdagen En in sûn en lokkich Nijjier ta.

wenst alle clientèle en bekenden een voorspoedig Nieuwjaar Voor al uw verzekeringen!!!

Geawei 1, 9284 TA Augustinusga Tel: 0512-352425 Whats-app:0682574942 info@nicolaiverzekeringen.nl

Hilleburen 26, Wergea, tel. 058-2552601, 06-22372881

12

Interview

Door Fryslân trekken in eigen gebouwd wandelhuis Wandelhuis, rijdend verhalenhuis, woonwagen, wooncocon. Alowieke van Beusekom (55) tekende, ontwierp en maakte haar eigen woonhuis op wielen. Sinds 2018 verblijft ze in Fryslân. Vorig jaar maakte ze een reis van drie maanden. Ze verwerkte haar ervaringen in een boek: Langs kantelende wegen. De Friezen en het landschap hebben haar hart geraakt.

Ruurd Walinga

Marchje Andringa

Donderdag 24 december 2020

D

eze winter staat ze bij rustend biologisch boer Jochem op camping Swetteblom in Bears. We spreken af op een zonnige en zelfs warme novemberdag. Ik heb de fiets naast het fietspad langs de Swette gezet en ben afhankelijk van Alowieke die me met het roeibootje ophaalt. Behendig meert ze het wiebelige bootje af. ,,Dat hast faker dien”, zeg ik complimenterend. ,,Ik ben schipper geweest, hè”, antwoordt ze.

Dat weet ik, denk ik. Ik heb haar indrukwekkende en prettig leesbare boek gelezen. Ooit voer ze door de grachten van Utrecht met haar rondvaartboot. Met haar man had ze een werfje. Na zeven jaar samenzijn en vier maanden huwelijk overleed hij na twee jaar ziekte. Zijn lijden en dood maakten haar wijzer, schrijft ze in de inleiding in haar boek. Ze is onafhankelijk, maar verbindt ook graag vanuit haar eigen authenticiteit. ,,Ik hoop door het delen van mijn eigen pijn, iets los te maken bij anderen. De nieuwe, mooie wereld die we wensen, kunnen we alleen creëren als we pijnlijke, vaak vastgelopen zaken durven te delen.”

Als we aan de overkant uitstappen, is Alowieke verbaasd dat ik nog Fries spreek. ,,De meeste Friezen gaan na twee, drie zinnen over in het Nederlands. Ik versta het wel hoor, spreek gerust Fries.”

We lopen naar de ingang van de grotendeels verlaten camping. Daar staat de woonwagen. Groen onder, blauw boven. Hij staat er als een weiland met diverse tinten met een lucht erboven. In de lucht zitten lila accenten, als bij een vroege lenteochtend. De overgang van groen en blauw valt precies gelijk met de horizon. Maar dat zie je nu niet, de wagen staat ingebouwd tegen de wind. De ingang staat op het zuiden.

Om de wind te breken, heeft ze een

groot hek geplaatst met riet ertussen en heeft ze een stevig zeil van raamfolie gespannen. In het riet houdt zich inmiddels een winterkoninkje schuil, vertelt ze. Achter de woonwagen staat haar kar met zonnepanelen erop. In de zomer zorgen die panelen ervoor dat de accu wordt opgeladen van de ‘elektrische trekhond’ die het wandelhuisje voortduwt. Omdat de zon nu niet meer zo krachtig is, zijn de panelen afgedekt. De ‘trekhond’ staat bij Jochem in de stal. Elektriciteit krijgt ze nu van de camping.

Haar tocht door de provincie was een ‘wandelprotest tegen de Rotgang der Dingen’

Alowieke gaat me voor haar huisje in. Ze doet de blauwe klompen uit, waarop ik mijn schoenen ook maar uitdoe. Ze toont me de 8 centimeter dikke deuren van de woonwagen, die uit vier delen bestaan.

Bijzonder is dat er dubbele tochtprofielen in de deur zitten, niet onder aan de deur maar aan de zijkant. Allemaal zelf bedacht, vertelt ze.

Eenmaal binnen gaat Alowieke meteen op de knieën om een plankje aan de zijkant weg te halen en dat overdwars te plaatsen, zodat ik op een bankje kan zitten. Het plankje komt uit een fluisterbootje dat ze ooit had. Zelf pakt ze een klein driepootskrukje. ,,Kunnen we ook

Xxxxx

Donderdag 24 december 2020

nog op anderhalve meter van elkaar zitten.”

Het is lekker warm in de ruimte.

Dat komt door de zon. Alleen vanmorgen bij het opstaan, had ze even het Salamander houtkacheltje aan, vertelt ze.

Hoewel bijna iedereen de woonruimte als een traditionele woonwagen bestempelt, heeft het meer de vormen van een schip, verklaart Alowieke. Ze deed ooit een opleiding houtbewerking en werkte mee aan het statenjacht van Utrecht, een zeventiende-eeuws schip. Zo heeft haar woonwagen twee knikken voordat de huif erop zit. Over elk detail is nagedacht: isolatie, ventilatie, gewicht, geraamte, de wanden.

En ze heeft haar eisen: sterk, veilig, flexibel en ecologisch. Op het onderstel na, dat een smid heeft gemaakt, heeft ze alles zelf gemaakt. Ze haalt een boek tevoorschijn waarin ze haar hele project tot in het kleinste detail heeft getekend. Ze werkte ooit als tekenaar. De pentekeningen in haar boek zijn ook van haar hand.

Waar ze het meest ‘grutsk’ op is?

Dat is toch wel de dakconstructie, van essenhout. Zelf gebogen met een behangstomer, pvc pijp en een mal. Het hout is beresterk en flexibel. Ze bewijst het door aan het dak te gaan hangen, zich om te draaien en een vogelnestje te maken van zichzelf, zoals kinderen dat doen. In het dak is ook haar bed verstopt, een hangmat. Goed voor je rug, zegt ze. En dan is er nog een lichtbak in een deel van het dak zodat ze de maan en de sterren kan zien.

De dakconstructie heeft veel van een menselijk geraamte. Dat was ook de bedoeling, legt Alowieke uit.

Ze noemt haar verblijf niet voor niks ‘mijn wooncocon’. Het heeft een vloeroppervlak van 6 vierkante meter en naar boven uitlopend tot bijna 8 vierkante meter gebruiksoppervlak. Op een van de eerste tekeningen is te zien dat ze zichzelf met

armen en benen spreidde om de breedte en hoogte te bepalen van haar woonplek. Met een lengte van 4,4 meter en een breedte van 1.30 meter heeft het iets van een NoordHollandse tuindersvlet, weet Alowieke. De breedte loopt overigens op zoals een colaflesje tot boven ruim 1.70 meter. ,,Officieel moet je in een huis wonen met een hoogte van minimaal 2,75 meter met een deur waardoor een brandweerman met helm op zo door moet kunnen lopen, heb ik me laten vertellen, en je moet minimale voorzieningen hebben zoals douche en wc. Die heb ik niet. Wel heb ik een composttoilet. Ik leef graag eenvoudig. Ik heb alles wat ik nodig heb. Ik hoef geen groot huis dat belastend is voor het milieu.”

Alowieke, die opgroeide in een gereformeerd gezin in Emmeloord, voelt zich helemaal thuis in haar reizend verhalenhuisje. ,,Ik kan op zich slecht tegen kleine ruimtes, hoewel ik vroeger als kind wel van holletjes hield. Slapen in een klein vierkant hokje vind ik beklemmend, maar dat gevoel heb ik hier niet. Dit omarmt me. Het dak is als een ruggengraat met ribben en een velletje. Hier kan ik een dansje maken, maar ook ijsberen, precies vijf stappen heen en weer. Hier kom ik tot rust, tot mezelf en dan kan ik het weer aan om na een dag vol indrukken weer naar de verhalen van mensen te luisteren. Want dit huisje trekt verhalen aan.”

Diepzinnige bespiegelingen De afgelopen twee jaar trok Alowieke door Fryslân met haar zelfgebouwde wandelhuisje. Dat het Fryslân werd, is eigenlijk toevallig omdat ze door een kennis werd uitgenodigd. Net als tijdens de bouw van haar woonwagen, op een camping in Brabant, houdt ze wekelijks een blog bij. Haar tocht door de provincie noemde ze een ‘wandelprotest tegen de Rotgang der Dingen’. On-

derweg ontmoette ze veel interessante mensen, die geraakt werden door haar verschijning en dan spontaan hun eigen verhaal vertelden.

Ook zocht ze bewust mensen op die iets te vertellen hebben. De meeste ontmoetingen staan niet in het boek. Het zou te dik worden. Ze moest een strenge selectie plegen.

Bij het einde van haar tocht kwam er vanwege corona ook plotsklaps een einde aan de Rotgang der Dingen. Alowieke geeft diepzinnige bespiegelingen over wereldhandel, voedselproductie, consumptie,

Biodiversiteit gaat niet alleen over planten en dieren en vogels, maar het gaat ook over mensen, om volken

boerenprotesten en milieuvraagstukken. Ze hoopt dat de pandemie tot iets positiefs leidt. ,,Als onze band met de aarde herstelt, geneest het verbroken web van onze samenleving.”

Wat ze na de winterperiode precies gaat doen, weet ze nog niet. ,,Ik denk erover om een gebied in Fryslân op te zoeken waar mooie samenwerkingen ontstaan. Het gaat over herstel van biodiversiteit. Ook zijn er mensen bezig die een docu maken over greppels. Dit schijnbaar eenvoudige onderwerp zegt veel over de breuk die er is gekomen tussen onze industriële beschaving en de natuur. Dat interesseert me.

Ik verblijf het liefst op plekken

waar, met vallen en opstaan, een ommekeer gaande is. Ik laveer op de golven van verandering”, zegt ze poëtisch. En even later: ,,Een nomadisch bestaan is tegelijkertijd onrustig. Ik sta gewoonlijk maandenlang op één plek. Dan kan ik uitwerken wat ik meegemaakt heb. Ik kan uitgebreid op verhaal komen. Dan is er tijd en rust om iets op te bouwen.

Ik werk samen, plant bomen en kruiden. Dan ga ik weer verder.

Mijn doel is om de wereld een stuk mooier te maken. Enerzijds door de diepten van het gemoed te delen en daardoor iets los te maken; anderszijds door te doen. Overal waar ik kom zet ik me in om de biodiversiteit te vergroten, om voedselbosjes aan te leggen en fruitbomen te planten. Voor Fryslân is de amendelwilg en de kerspruim heel karakteristiek. Oorspronkelijk horen die hier thuis, maar ze zijn veelal verdwenen, terwijl ze juist zo belangrijk zijn voor bijen en insecten.”

Haar hele bezit Alles wat Alowieke bezit is haar woonwagen. Het is haar huis en werkplaats waar ze schrijft en muziek maakt op panfluit, gitaar en elektrische piano. Haar ideale plek.

Ondertussen droomt ze ook wel eens van een ander huis. De tekeningen zijn inmiddels klaar. Het betreft een rond strobalen huis van vier meter hoog, de wanden met leem afgestreken, een dakoversteek van een meter en daarnaast een vijver die het zonlicht weerkaatst naar het huis, zodat je de glinsteringen van de zon op de muur ziet.

Uitwerking van dit project vergt vele jaren, vermoedt Alowieke, die eerst haar tijd wil besteden aan verhalen verzamelen en vertellen. ,,Ik heb veel pijlen op mijn boog.

Vroeger als kind wilde ik archeoloog worden. Ik wilde als het ware verhalen uit de aarde halen. En dat doe ik nu eigenlijk ook. Ik weet nog dat ik als zestienjarige plotseling

13

begreep in wat voor wereld ik terecht was gekomen, een wereld van groeiend individualisme. Ik wilde iets bijdragen aan onze aarde. Ik las ook over volkeren met hun bedreigde levenswijzen die respectvol en dicht bij de aarde leefden. Ik wilde ze helpen, maar ik wist niet waar ik moest beginnen. De Friezen vind ik ook zo’n inheems volk. Ik las over de Friese vrijheid in het verleden en het eigene van de Friezen en ben betrokken geraakt bij de Friese cultuur. Biodiversiteit gaat niet alleen over planten en dieren en vogels, maar het gaat ook over mensen, om volken. Biodiversiteit van mensen is net zo belangrijk.

Natuur en cultuur zijn verbonden met elkaar. Elke streek heeft zijn eigen boten, eigen appels, noem maar op. Dat moeten we koesteren.

Ik heb de afgelopen jaren het verschil ontdekt tussen de Friezen in het noorden en het zuiden van de provincie. Ik vind het heel gezellig om een tijdje met ze op te lopen, maar uiteindelijk geef ik toch de voorkeur aan de rustiger noordelijke Friezen, die wat meer afwachten en minder lang blijven doorpraten.

Wat ik zo mooi aan Friezen vind is dat ze zeggen wat ze bedoelen en niet langer doorpraten dan nodig is.

Ik voel me hier thuis. Als atlas van de hoop trek ik straks weer verder.

Mijn ervaringen zijn mijn paspoort voor een volgende stap.” alowieke.blog

Non-fictie Langs kantelende wegen Alowieke van Beusekom Uitgeverij Louise € 17,50

Durf te delen Geef Friesch Dagblad cadeau!

Verras Verr as alss a nnee van Friesch ch Da Dagb gblad een zoon of dochter, vriend of vrie iendin, buurman of familie extra voordelig met een proefabo fa nnement op Friesch Dagbl gblad.

Deel de krant waar u zo van houdt met 75% korting.

Kijk ijk op onderstaande link of bel naar 058 204 5562.

frieschdagblad.nl/cadeau

5 weken, 10 euro!

Voor € 5 schenkt u een kip.

16

Interview

Zorgen voor elkaar is de enige goede manier om deze tijd goed door te komen, verbonden te zijn, zo nabij mogelijk

Donderdag 24 december 2020

Xxxxx

Donderdag 24 december 2020

17

Juist de vreemde moeten wij straks weer de hand schudden Geen aanrakingen meer, geen handen schudden, alleen knuffelen met huisgenoten. De last die Covid-19 oplegt is zwaar. ,,De behoefte aan aanraking is een basisbehoefte en dat besef je soms pas als het niet meer gebeurt”, zegt de Vlaamse psychiater Dirk de Wachter. ,,En ik hoop dat we dat goed zullen onthouden als er straks een vaccin is.”

Ineke Evink

Leen Wouters, Shutterstock

D

e Wachter is er niet gerust op. Onze geïndividualiseerde en egocentrische samenleving lijkt maar al te makkelijk te wennen aan minder contact. Dat zou heel slecht voor ons zijn, meldt hij vanachter zijn bureau in zijn woonplaats Antwerpen. Het interview gaat via Teams, en zo blijkt corona naast een nadeel toch nog een voordeel te hebben. Zonder de pandemie zou hij zich niet hebben gewaagd aan deze manier van communiceren.

Maar daarmee houdt het voordeel ook wel op.

Een van de ingrijpendste gevolgen van de coronacrisis is misschien wel dat we veel minder aangeraakt worden, minder nauwe contacten hebben. Wat doet aanraken en aangeraakt worden met ons? ,,Aanraking is fundamenteel voor ons mens-zijn, voor het menselijk zijn. Wij zijn gehechte dieren, wij hebben anderen nodig om mens te worden. En dat is multizintuigelijk.

We moeten de ander kunnen zien en horen, maar we moeten elkaar ook voelen, ruiken en smaken.

Nabijheid, daar gaat het om. Gelukkig kunnen we elkaar via Teams of Zoom zien en horen, maar dat blijft toch altijd plan B. Nu deze maatregelen zo lang duren, dreigt ontmenselijking.

Mensen ontberen nu noodzakelijke prikkels. Ik druk mij voorzichtig uit want ik wil het niet medicaliseren, maar op langere termijn is dat ziekmakend. Een van mijn patiënten, een eenzame dame, zei: ‘Gelukkig heb ik mijn hondje nog, die kan ik nog strelen.’

Dat strelen is ook neurobiologisch te onderbouwen. Huidcontact zorgt voor de aanmaak van oxytocine. Dat is voor kleine kinderen heel belangrijk maar we vergeten wel eens dat dat ook voor ouderen geldt.

Ouderen wordt huidcontact bijna volledig onthouden, de verzorgenden wassen hen met plastic hand-

schoenen aan. Ze sterven met gemaskerde mensen om zich heen.”

De menselijke beschaving is ontstaan toen mensen zich bewust werden van hun sterfelijkheid, zegt De Wachter. ,,Wij zijn dat betekenis gaan geven en zo is onze cultuur ontstaan, zo zijn wij ontstaan. We zijn gaan dansen rond de doden, we hebben teksten gemaakt en psalmen geschreven, we gingen waken bij de doden. Dat is de grond van de menselijke beschaving. Als we met de uitvaart met maar dertig mensen aanwezig zijn, mogen we elkaar niet aanraken. Dat is ontmenselijkend. Bij verdriet is het zo belangrijk elkaar vast te pakken, om de neef die we al drie jaar niet zagen te kunnen omhelzen.

De overheid zou er goed aan doen te kijken hoe we in een veilige context elkaar toch nog zo goed mogelijk kunnen aanraken: binnen kleine bubbels bijvoorbeeld. Daar kunnen we zorgen voor de kwetsbaren, voor de alleenstaande buurvrouw, samen een wandelingetje maken, of alleen maar een gewoon gesprekje voeren. Het gaat altijd over de kleine dingen, de kleine goede dingen van de nederige mens.

We moeten dit goed onthouden voor straks!”

Aanraken is goed voor je immuunsysteem. ,,Aanraken en aangeraakt worden is goed voor ons algemeen welbevinden, voor ons immuunsysteem en onze hormonale huishouding. Maar je moet ook voorzichtig zijn met die neurobiologische onderbouwing.

Dan krijg je soms van die ideeën dat je kanker kunt krijgen als je niet positief genoeg was. Dus daarmee wil ik terughoudend zijn.

Ik zal u een anekdote vertellen.

Een van mijn patiënten, een man met schizofrenie, ging naar de stad om mensen te kussen. In zijn psychotische beleving was het virus een geschenk van God dat hij graag wilde doorgeven. Wat een gekke man, kun je zeggen. Maar eigenlijk

zei hij: ‘Ik ben helemaal alleen, ik heb gebroken met mijn familie; ik zie alleen nog mijn psychiater en die mag mij niet eens een hand geven.’ Achter die psychose zit een heel diep menselijk verlangen. Mijn patiënten laten iets diep menselijks zien, alleen verborgen achter rare symptomen.”

Hoe lang kun je zonder aanraking? ,,Dat is individueel heel verschillend. Sommige mensen hebben veel behoefte aan aanraking, anderen zijn afstandelijker. Maar zelfs die mensen kunnen daar als het heel lang duurt last van krijgen. Het hangt ook af van de andere mogelijkheden die je hebt. Als je de nieuwe media goed kunt gebruiken, kun je nog contact leggen. Maar als je dat ook niet kunt…

Veel van mijn patiënten - mensen met ernstige psychiatrische ziektes - hebben geen computer, die hebben zelfs geen smartphone maar een Nokia. Dan wordt het wel heel beperkt. Het hangt ook af van hoe kwetsbaar je bent. Maar hoe langer het duurt, hoe meer mensen er last van krijgen. Om mensen die zeggen ‘o, daar heb ik geen last van’, maak ik me als psychiater wat zorgen.

Wat schuiven zij onder de mat?

Waar gaat hun tekort naartoe? Het is heel gezond als je erkent dat je daar last van hebt. Misschien moet je wel psychiater zijn om de klachten van mensen als gezond te beschouwen. Grieken en Italianen pakken elkaar vast, ook de mannen kussen elkaar. Dat doen wij allemaal niet, maar ook wij noordelijke Europeanen hebben behoefte aan aanraking. Ik hoop dat we dat goed gaan onthouden. Als we straks met een vaccin weer terug naar normaal kunnen, dan hoop ik dat we goed geleerd hebben hoe belangrijk aanraking is.”

Veel mensen verwachten dat een aantal veranderingen blijvend zal zijn. Thuiswerken bijvoorbeeld en geen handen meer schudden.

Curriculum vitae Personalia Dirk August Jozef De Wachter werd geboren in 1960 in België. Hij woont nu in Antwerpen.

Loopbaan De Wachter is psychotherapeut. Hij is psychiater bij het Universitair Psychiatrisch Centrum van Kortenberg (B) en hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Leuven.

Publicaties De Wachter schreef onder meer Borderline Times (2012), Liefde. Een onmogelijk verlangen? (2014), en De kunst van het ongelukkig zijn (2019).

,,Ja, daar roept men nu heel triomfantelijk over en inderdaad, er zitten voordelen aan niet meer in de file staan. Maar dat hele sociale gebeuren is noodzakelijk voor de mens. Als we alleen nog maar contacten hebben via het scherm, dan gaan we ontmenselijken. Het is fors gezegd, maar dat meen ik.

De Franse schrijver Michel Houellebecq zei onlangs in een interview dat we na corona net zoveel zullen blijven vliegen als daarvoor, alle ecologische dromen ten spijt. Het wordt zelfs nog slechter, vreest hij, want we gaan elkaar nog minder aanraken en zullen elkaar zelfs als potentieel besmettelijk uit de weg gaan. En daarnaast zullen we de dood nog meer uit ons leven bannen.

Hij is altijd zwartgallig maar hij heeft ook altijd wel een punt, hij raakt de pijnlijke dingen aan.

Een bekende viroloog hier in België hoopt dat we over de hele wereld zullen stoppen met handen geven. Hij is een heel verstandige man, maar hiermee ben ik het oneens. Ik hoop dat we elkaar zo snel als het kan weer de hand kunnen reiken. Niet alleen mijn geliefden, maar ook mijn patiënten die hier komen met verdriet wil ik straks weer nadrukkelijk de hand kunnen geven.

En juist ook de vreemde mens, die ik niet ken. In een hand geven ligt de oorsprong van de menselijke beschaving. Je reikt een vreemde de hand, iemand die niet van jouw stam is, en je zegt daarmee: ‘ik ga u niet doden, ik ben uw vijand niet.’ En dat onderbouw je door een naakte hand te bieden. ‘Ik bied u mijn kwetsbaarheid.’ Dat klinkt een beetje Bijbels maar ik laat mij inspireren door Emmanuel Levinas, die het heeft over de weerloze blik van de ander, die uitnodigt tot zorg. De handdruk bezegelt dat, de naakte hand die geen wapen draagt. Met een vreemde is handen schudden nog belangrijker dan met vrienden.”

Pagina 19

Interview

Donderdag 24 december 2020

19

Vervolg van pagina 17 Op zoek naar een erkennende blik

We zien elkaars gezicht ook veel minder, vanwege de mondkapjes. ,,Als ik mijn patiënten hier ontvang, dan zetten we wel eens even het mondkapje af om elkaar in het gelaat te kunnen kijken. Dat vind ik erg belangrijk. En we zitten hier op afstand, hè, en in een goed geluchte ruimte. Het is zo cruciaal elkaar te kunnen zien.

Er zijn natuurlijk ook voordelen, die probeer ik altijd zoveel mogelijk te zien. Ik woon in Antwerpen en ik zie op straat mensen elkaar nadrukkelijker aankijken en op zoek gaan naar een erkennende blik, naar een glimlach die je alleen kunt zien in de rimpeling van de ooghoeken.

Laten we als we straks de mondmaskers weer mogen afzetten elkaar nadrukkelijker weer begroeten, elkaar aankijken. Dan komt er nog iets goeds van deze miserie.”

Vooral onder jongeren stijgt het aantal depressies. Lijden jongeren hier meer onder dan ouderen? ,,Jonge mensen hebben behoefte aan netwerken omdat ze nog niet in bubbels zitten, ze experimenteren met contacten. Jonge mensen zwer-

men uit, zoeken naar connecties, naar een lief. Ze verkennen de wereld. Dus voor hen zijn de beperkingen heel moeilijk. Maar laten we geen bevolkingsgroepen tegen elkaar opzetten, ook geen culturele.

Mijn vrouw is huisarts in Antwerpen, met merendeel mensen uit de Marokkaanse gemeenschap, die in oude kleine huizen wonen. Natuurlijk komt daar meer Covid-19 voor.

Internationaal onderzoek wijst uit dat alle psychopathologie toeneemt: angst, depressie, burn-out, middelengebruik, suïcidaliteit. Na de coronagolf gaat er een golf komen van psychische problemen. Dat zie je niet onmiddellijk. Maar de komende jaren krijgen we de nasleep. Corona brengt niets nieuws, het versterkt als een vliegwiel de maatschappelijke problemen: het wij-zij-denken, het individualistische vrijheidsdenken, de ikkig-heid.

Terwijl het succes van de mens te danken is aan samenwerking.

Najagen van geluk in de vorm van hedonistisch genieten, is een open deur naar ongelukkig worden, schreef ik in mijn boek Borderline Times. Zorgen voor de medemens

vervult ons, maakt ons gelukkig via een omweg. Genieten is goed, drink alsjeblieft een gaasje wijn en ga op reis! Maar voor elkaar zorgen is ons levensdoel, zoals opnieuw Levinas zegt.”

We benaderen de bestrijding van Covid-19 heel medisch en technisch, met cijfers, grafieken en maatregelen. In het Nederlandse Outbreak Management Team zitten voornamelijk mensen met die achtergrond. Hoe zou het anders kunnen? ,,Dat is hier vele maanden ook zo geweest, maar daar kwam verzet tegen. Er zitten nu ook psychologen en sociologen bij. Ik zou willen pleiten voor een gelaagd systeem.

Een kerngroep met politici en medici, aangevuld met een tweede cirkel van mensen uit de humane wetenschappen: economen, psychiaters. Wetenschap komt vooruit door discussie, door het respectvol met elkaar oneens te zijn. Anders gaan we dingen over het hoofd zien.”

Wat kun je doen in deze tijd om geestelijk en lichamelijk gezond te blijven?

Als we met een vaccin weer terug naar normaal kunnen, dan hoop ik dat we goed geleerd hebben hoe belangrijk aanraking is

,,Zorgen voor elkaar is de enige goede manier om deze tijd goed door te komen, verbonden zijn, zo nabij mogelijk zijn. En nog meer dan tevoren met de mensen die je mag aanraken. Huidhonger is een vies woord, ik zeg liever strelingsstreven. Daarnaast was ik altijd heel kritisch op communiceren via schermen en zo, maar laten we

dat nu toch maar doen.

Wat ik ook heel belangrijk vind, is humor. Wij Belgen zijn daar goed in. We zijn vaak overheerst en we hebben standgehouden door onszelf een beetje voor de gek te houden.

Deze psychiater roept dus op tot verantwoord onnozel doen. Maak gebruik van humor om verlichting te geven. Neem jezelf niet al te serieus. Dat is mijn gulden tip.”

Hoe gaat u daar in deze tijd zelf mee om? ,,Ik ga graag uit eten met mijn vrouw, en we gaan graag naar het theater en de opera. Dat is nu allemaal weggevallen. Maar sinds vier weken ben ik voor het eerst in mijn leven grootvader en dat is wel zo iets geweldigs. Mijn dochter is bevallen van een dochtertje, Céleste.

Wij lopen dus op wolken. Vooral mijn vrouw werkt heel hard, in haar huisartsenpraktijk en ook nog als vrijwilliger bij het afnemen van testen. Maar als ze vrijdagmiddag voor ons kleindochtertje gaat zorgen, dan komt zij stralend thuis en zij straalt nog de rest van de week.

Ja, ik ben een romanticus.”

20

Krystferhaal

Donderdag 24 december 2020

Kryst yn Ward Klaas Rusticus

I

Nina Peckelsen

n sêfte snie wisket sûnder ophâlden lûdleas út in swartgrize himel troch de kâlde winterloft.

Bedekt de ferlitten wrâld fan Noardwest Fryslân mei in net te hearren wyt tapyt. It is der stil, in stek yn it lân draacht in mûtse, de treppen tsjin de seedyk oan is brekber as fan sêfte stof, in wyt knyntsje hippelet ûnsjenber troch de greide, op ’e sneup nei ferburgen iten en sels de foar in part ynstoarten tsjerketoer fan Ward sjocht derút as in mearke-eftich skilderij fan Caspar David Friedrich.

Yn tsjerke is der wat te rêden. Swijend rinne in pear minsken hin en wer. Hja keuvelje net mei inoar, núnderje faaks in advintsliet, elts wit wat him te dwaan stiet. Stuollen wurde rjochtset, hjir en dêr in stikmannich stoven pleatse foar de heukerige âldminsken, de preekstoel is ôfstoffe, de grutte sechtjinfoets oargelpiip, dy’t yn in ûnfertochte stoarm út ien fan de pedaaltuorren plompwei de tsjerke ynfallen is, is in stikje út de wei skood, griene swietrokige tûken wurde ophongen en op alderhanne plakken op likefolle taffeltsjes hûnderten waksineljochtsjes delset, mei hjir en dêr in pear grutte kearzen, amers mei wetter.

As it te tsjuster wurdt om fierder te arbeidzjen rinne hja nei de útgong dy’t altyd iepen stiet, draaie harren om en sjogge mei in tefreden glimke nei it wurk fan harren hannen. Noch twa dagen en dan sil it lekker rûke nei kearsfet, nei sûkelarjemolke en nei synappels. De tsjerke sil fol wêze fan skeuveljende fuotstappen en fan blide ferwachting. Hja sjogge inoarren oan mei it lêste restje advint yn ’e eagen, hawwe der weet fan dat nei twa nachtsjes sliepe it grutte feest fan it ljochtsjende Bern fierd wurde sil, dêr’t eltsenien oan dielnimme mei. Hja knikke inoarren ta en geane op hûs oan, dêr’t de reek út de skoarstien kringelet.

De jûns nimt Linte mei Pamino noch in lêste kear it widzesankje foar de Heilân troch, begeliedt him oan ’e fleugel. Alhoewol’t jo de wale fan ’e stimbrek al foarfiele, heart it noch ûnoantaast, iepen en tear ûnkwetsber. Linte stelt him it koar foar, efter de solostimme, it fersonken, wat skrutene kleed. Pamino moast skrieme, de earste kear dat er it sankje hearde. No net mear, no is hy der wis fan dat de Poppe yn in swiete sliep falle sil by it hearren fan Silvestrov’s liet*.

En dan is it safier. De tsjerke is fan bûten in printkaart wurden, bewuolle yn in mantel fan stille, noch hieltyd einleas en oan ien tried wei delwiskjende snie, fan binnen is se fol oant yn de fierste hernen. Der moatte sels minsken stean, de stuollen wiene op. Under de oargelkreake steane de jonges fan de Waddenhoeve. Op ’e eareplakken, tichteby it doopfet dat as krêbe tsjinst docht, sitte de jong ferstoarnen.

In grut tal dêrfan kenne inoarren wer en gauris komt der in hertlik wersjen ta stân, wylst Sinnewille âlde krystferskes spilet op ’e blaasharmoanika, ferskes dy’t troch gâns besikers fol earbiedich oantinken meinúndere wurde. Juan Chrysostomo de Arriaga y Balzola, Lily Boulanger, Janis Joplin, Heikki Suolahti, Jim Morrison, Jan Mankes, Georg Büchner, Michel Bettenhausen en ûntelb’re oaren sitte as ien famylje neist elkoar. It rûkt sa’t Kryst rûkt, nei griene tûken, nei boekjes noch yn ’e ferpakking. De bern hawwe de kearzen en de waksineljochtsjes oanstutsen, sadat de tsjerke in mearkeromte wurden is, in hoedzjende kykdoaze dêr’t eltsenien altyd wol wêze wol, oant yn de iuwen der iuwen, fol ferwachting fan dat wat komme sil. Neist it lege doopfont stiet op in rûn taffeltsje in grutte buordpapieren doaze dêr’t trippeljen yn te hearren is. Kling en Klang, de bargemotten, tsjinje as okse en ezel.

De skepers sitte op it foarste plak dêr’t eartiids it alter stie, in stikmannich skiep om harren hinne. De wize keningen út it Moarelân hawwe as presintsje harsels meibrocht en in tableau vivant makke. Hja sjogge der prachtich út, yn harren feestlike klean en súntsjes oanljochte troch in pear grutte kearzen lofts en rjochts, dy’t strykljocht jouwe sels oant efter de keppel.

Frou Smytegeldt docht in omgong mei waarme sûkelarjemolke, menear Krušnáhorky traktearret op krystpavlova en Jeppe Pander hat syn ezel yn in be-

skieden hoekje opsteld om de sfear te ferivigjen.

Der is nimmen dy’t it wurd nimt, der is gjin krystevangeelje, de preekstoel bliuwt leech.

Allinken ferstjerre it rûzemuozjen, it gewach fan fuotstappen en de lêste noaten fan it Adeste Fidelis, de muzikanten lizze har mûlharpen yn ’e skurte. It wurdt ferwachtingsfol stil, guon gasten hawwe de eagen sletten.

Fan fier wei komme de klanken fan de trije Frjentsjerter Martinitsjerkeklokken oanwaaid troch de loft.

Harren lieden klinkt domp en sûnder galm, de snie slacht de lûden dea. It set him del op ’e heal-ôfbroazele toer fan de Warder tsjerke. By gâns feestgongers rint it al kâld oer de lea, dit is in krystjûn as nea tefoaren west hat en nea neitiid wêze sil.

Ut in sydbeuk, foar fierwei de measte besikers troch it skaad net te sjen, mar nammerste better te hearren, klinkt flústersêft it oandwaanlike Wolkom hjir op ierde fan Fedde Schurer op ’e Aldnederlânske meldije yn in bewurking fan ’e Boheemske komponist Václav Pr iwalsky en songen troch de bern fan ’e sneinsskoalle de Zaaier út Wier.

Dan leit it Letsk Radiokoar, ûnopfallend opsteld neist de spyltafel fan it oargel, núnderjend it swietlûdich tapyt foar Pamino, dy’t fan loftsefter út it tsjuster wei de romte ynkomt yn it dimmen ljocht en neist it doopfont stean bliuwt. Hy hat it lange wite gewant oan fan de ûnskuld en de ûntfanklikens en sjongt it Bern yn ’e sliep*. Hy bringt tegearre mei it koar in net earder meimakke betsjoening yn tsjerke dy’t eltsenien fielt, mar nimmen wurden jout, ûnsisber as hja is.

De himel saait del op ’e ierde, op in grut tafellekken oan fjouwer hoeken fêsthâlden troch ûnsjenbere hannen. Advint is skiednis, it aanst is no wurden, de dingen binne foarbygien. Baby Jane yn ’e maxicosi dy’t mamma nêst har delset hat op in ôfsliten grêfsark en dy’t earst noch fol ynteresse om har hinne seach, is yn in ljochte slommer rekke, de eagen falle ticht, de sliep wurdt djip. En al dy hûnderten harkjende minsken bringe in ûnierdske stiltme teweech sa as de tsjerke dy noch nea kend hat en dy’t de yndruk wekker ropt fan in ûnbidige, katedrale, lege romte.

Wannear’t de lêste flústerklanken fan it widzesankje weiebbe binne en Pamino stadichoan wer troch it tsjuster opsûge is, bliuwt dy stiltme oanduorjen as freget eltsenien wannear’t it earste lûd sa wreed wêze sil dy stikken te skuorjen troch in sucht, in kuch, it skaven fan in foet oer in knibbelbank.

Mar foardat dat eagenblik oanbrekt, klinke der út de fierste fierte oare lûden, foar de measten noch net te hearren, foar oaren in boarne fan nije kâlde grillen. Stadich en sûnder watfoar oarder of ôfspraak ek komme minsken oerein, as yn trance. Fan by de seedyk wei, dêr by it houten geboutsje mei Maranatha boppe de doar, komt monotoan, earbiedich sjongen, sangen dy’t de iuwen mei glâns trochstienen. Gregoriaanske klanken sa as allinnich troch muontsen songen dy’t tiid en takomst tasnien hawwe op harren ivichheid.

Dêr, op dat útsochte plak, hawwe hja inoarren fûn, binne hja gearkommen út Boalsert wei, út Warkum, Rea- en Blauhûs, Wytgaard, Bakhuzen en Sint Nyk, ja sels fan Skiermûntseach, de muontsen yn harren sobere pijen. Yn in einleas lykjend tsjuster lint rinne hja troch de snie nei de tsjerke, dêr’t nimmen fan harren kommen weet hie. hodie christus natus est: hjoed is Kristus berne hodie salvator apparuit: hjoed is de Rêder ferskynd hodie in terra canunt angeli: hjoed sjonge de ingels op ierde laetantur archangeli: de aartsingels ferheuge harren hodie exsultant justi, dicentes: hjoed ferheuge harren de rjochtfeardigen, sizzend: gloria in exselsis deo, alleluia Gloarje oan God yn de hege, Halleluja! klinkt it troch de wite wrâld.

Linte glorearret stil: yn septimber hie er it kapittel in útnûging stjoerd om hjoed del te kommen en neat werom heard. En hawar: no hawwe se antwurd jûn.

De tiid is stilset, de romte is de azem fan eltse tsjûge fan in krystjûn as nea earder meibelibbe, alteast

Dit is in krystjûn as nea tefoaren west hat en nea neitiid wêze sil

net troch de besikers yn de Warder tsjerke, de jong ferstoarnen meirekkene.

De staasje komt tichterby, nei it findel, heech droegen troch de findeler fan Dronryp, trêdzje de earste muontsen troch de yngong de tsjerke yn. Se wifkje net, rinne sjongend troch it mulpaad nei it alterplak, keare dêr yn in heale sirkel op harren stappen werom, rinne op ’e nij troch it mulpaad, wurde wei ûnder de oargelkreake yn it tsjuster, opnommen en ûnsjenber, wylst harren sjongen lykwols oanhâldt,

njonkelytsen sêfter en sêfter wurdt en lang om let weistjert yn ’e nacht. En nei harren komme de besikers út de tsjerke. Lyk as wie it ôfpraat slute hja harren efter de muontsen oan yn in lange, stille rige. Hja sjonge net, noch hieltyd sprake-leas. Fuotstappen skeuvelje amperoan te hearren troch it mulpaad oant ûnder de oargelkreake dêr’t ek hja allegearre opnommen wurde en ferdizenje.

De fjouwerkante man yn syn âldfrinzich scootmobyl stekt in hân op.

As Linte út tsjerke komt is Pamino al nei hûs om de bargemotten wer te plak te setten, bûtendoar, tusken de efterdoar en de skuorre.

It snijt net mear, in bytsje reint it, drippen falle fan ’e goate en meitsje lytse puozzen op ’e grûn. De snie fan ’e printkaart is ferdwûn, der hinget foarjier yn ’e loft.

Nei it iten steane Linte en Pamino neist elkoar yn ’e tún efter it stoere mastershûs. Jo kinne de maitiid rûke. Yn ’e finne oan ’e oare kant fan de sleat boartsje lamkes. Hja springe mei fjouwer poatsjes tagelyk de loft yn, drave yn kromme sprongen efter inoar oan en foar inoar út. Linte slacht syn earm om Pamino hinne, triuwt him deun tsjin him oan. Pamino leit syn holle tsjin Linte syn skouder. Dit sil altyd bliuwe, tinkt er, altyd en altyd en altyd en altyd.

En Linte seit: ,,Nei eltse winter komt der meastal wer in foarjier.” * Tikha nich’ svyataya nich’: Stille nacht, hillige nacht yasnst’ llet’sya vid zirnits: it ljocht fan ’e moarnstjer is grilklear. diti non’ka presvyata, taka yasna: it hillige bern is sa suver; moe zorya, spochivae v tikhim sni: sliep, myn stjer, yn himelske frede.

Oerset út it Oekraynsk wiskje dwarrelen

skeper schaapherder

âldfrinzich ouderwets

keppel kudde

heukerich behoeftig

allinken langzamerhand

swietrokich zoetgeurend

swietlûdich zoetgevooisd

wale sluier

delsaaie neerdalen

bewuolje ergens in wikkelen

findeler vaandeldrager

hoedzje voorzichtig behandelen

njonkelytsen zachtjes aan

bargemot cavia

ferdizenje in nevelen opgaan

Donderdag 24 december 2020

21

Verhalen over geloof, hoop en liefde.

€5,95 PER MAAND

Het grootste aanbod christelijke kerstfilms newfaithnetwork.nl

Hulp aan Holocaust-overlevenden in ijden van corona

Elah geet psychosociale hulp aan Nederlandse Holocaust-overlevenden in Israel. Is dat nog steeds nodig, 75 jaar na de bevrijding? Ja! Juist nu Holocaust-overlevenden een kwetsbare leetijd bereiken en hun weerstand vermindert, komen traumaische ervaringen naar boven en worden oude wonden opengehaald.

Beperkt door de laatste corona-voorschriten probeert Elah op alternaieve manieren steun te geven.

Hoe doen de maatschappelijk werkers en therapeuten dat? Door te bellen, te luisteren en te inventariseren waar ouderen behoete aan hebben. Door per post of e-mail leesvoer, er, puzzels en denksportspellen er te sturen, waar overlevenden thuis alleen mee aan de slag kunnen. Door telefooncirkels op te zeten, die net als een estafete werken: de ene overlevende belt de ander ander. Door pakketjes met typisch Nederlands-Joodse lekkernijen aan de deur af te leveren.

Door in de tuin of op het balkon op bezoek te komen. Door aangepaste groepstherapieen (muzieken tuintherapie, of therapie met dieren), en door online gesprekstherapie. Dankzij zoom, faceime en whatsapp kunnen therapeuten van Elah nu ook op afstand behandelingen geven.

Help Elah te helpen De ďż˝ h ng Elah Nederland hee de ANBI-status, waardoor uw gi a rekbaar is van de belas ng.

U kunt een dona e overmaken naar:

NL75ABNA0550509615 t.n.v. ďż˝ h ng Elah Nederland Meer informa e vindt u op onze website:

www.elahnederland.nl

Luister naar het korte verhaal van Holocaustoverlevende Joseef Vleesschouwer over zijn onderduik in Friesland

Krant of magazine drukken?

Een offerte nodig? > info@ndcgrafischbedrijf.nl | www.ndcgrafischbedrijf.nl NDC Print | Leeuwarden | Tel. (058) 284 53 46

24

Droedels

Donderdag 24 december 2020

Raadsels rond de ark van Noach Het begint al een echte traditie te worden: de Bijbelse droedels van Bauke van Hulst in de bijlage Kryst. Voor het derde jaar op rij kunnen puzzelliefhebbers weer hun hersens laten kraken, dit keer met een serie droedels rond de ark van Noach. Vanwege het bijzondere jaar kwam de maker ook nog op het idee voor een heuse hoofdprijs.

L

iefhebbers van de puzzels van Bauke van Hulst hebben het afgelopen jaar hun hart kunnen ophalen.

Vanwege de coronacrisis verblijdde de oud-wiskundeleraar ons spontaan met een nieuw fenomeen: de wekelijkse rekensudoku. En voor de fans van zijn kerstdroedels begon hij daarnaast droedels te maken over allerlei onderwerpen. Mensen zitten veelal thuis en moeten wat te doen hebben, was zijn gedachte.

Welnu, deze Kerst blijven we ook veelal thuis. Gelukkig is er wederom veel te puzzelen. Verderop in de bijlage vindt u een bijzondere rekensudoku en hieronder staat voor het derde jaar op rij een uitgebreide reeks droedels. ,,Is het ook aardig om onder de juiste inzenders een hoofdprijs te verloten?”, vroeg Bauke van Hulst zich in de aanloop naar Kerst af. Hij

had ook wel een idee voor die hoofdprijs: een Bijbelse tegel uit de Harlinger Aardewerk & Tegelfabriek. ,,Ik ben een nazaat van de familie Van Hulst uit Harlingen”, vertelde hij. ,,De koninklijke steenen tegelfabriek Jan van Hulst & zn was begin vorige eeuw een van de belangrijke producenten van jugendstil tegeltableaus. Ook een aantal tableaus in Leeuwarden komt bij mijn voorouders vandaan.”

Toen de tegelfabriek van zijn familie in 1933 na 83 jaar de deuren sloot, was het gedaan met het aardewerk in Harlingen. Totdat Henk en Maaike Oswald in 1972 de huidige Harlinger Aardewerk & Tegelfabriek oprichtten, waarmee de eeuwenlange traditie van Harlinger aardewerken tegelproductie nieuw leven werd ingeblazen. ,,Die fabriek houdt zich onder meer bezig met het restaureren van oude jugendstil tegels en

Gaat de puzzel over de Ark van Noach? Daar hebben wij een mooi historisch ontwerp van

-tableaus”, aldus Bauke van Hulst.

Zo kwam hij op het idee.

Historisch ontwerp Directeur Rikus Oswald van de Harlinger Aardewerk & Tegelfabriek, zoon van de oprichters, is meteen enthousiast als hij hoort van het idee. ,,Wij willen wel een Bijbelse tegel beschikbaar stellen”, zegt hij. ,,Gaat de puzzel over de Ark van Noach? Daar hebben wij een mooi historisch ontwerp van.

We zullen het opzoeken in ons archief en dan gaan we een tegel voor jullie maken.”

De tegels in de fabriek worden volledig met de hand gemaakt.

Echte ambachtelijke tegels herken je aan de gaatjes in de hoeken. Die komen van de spijkertjes waarmee de houten mal tijdens het op maat snijden van de tegel op z’n plaats wordt gehouden. ,,De standaard

maat van een tegel is dertien bij dertien centimeter. Als hij klaar is, is het echt een klein schilderijtje.”

Het archief van de fabriek bevat historische ontwerpen van 90 à 95 procent van het Oude en Nieuwe Testament. Daar zitten ook ontwerpen uit het archief van de familie Van Hulst bij. ,,We hebben twintig jaar geleden van de laatste nazaten hun archief gekregen.” Bijbelse tegels waren populair in de tweede helft van de zeventiende en de achttiende eeuw. ,,Ze werden vroeger altijd in de schouw geplaatst.

Dat was de enige verwarmde plek in huis, dus daar zaten de mensen omheen. Veel mensen konden niet lezen en schrijven. Wanneer meneer pastoor langskwam, kon hij aan de hand van die tegels onderricht geven over de Bijbel.” www.harlinger.nl

Bauke van Hulst Bauke van Hulst is gepensioneerd wiskundeleraar. Met zijn echtgenote woont hij afwisselend in Deventer en Frankrijk.

Xxxxx

Donderdag 24 december 2020

25

Wat is een droedel?

Wat is een droedel? Een droedel is een woordpuzzel. Je moet letten op verwijzingen en verwante begrippen en op de plaats van letters en woorden. Ook op het onderwerp dat bij de droedel hoort.

Hoewel elke droedel weer net ietsje anders is, begrijp je het best wat droedels zijn door ernaar te kijken. Hier volgt er eentje bij het onderwerp de Bijbel:

T ; altijd : immer ms : s na m ß (andersom lezen) : mans O in zon : zoon . Totaal à Timmermanszoon

O

Taltijd mss ß

Onder de droedels in de opgave kun je zien hoeveel letters elk antwoord heeft.

Onder die letters staan cijfers. Bij hetzelfde cijfer hoort dezelfde letter.

Als je de letters in de regels hieronder invult, krijg je de eindoplossing.

De kerstdroedels zijn dit jaar geen Bijbeldroedels maar arkdroedels. Aan boord van de ark bevonden zich van alle dieren tenminste één paar. Vee, vogels, kruipende dieren; ze kunnen allemaal onderdeel van deze puzzel uitmaken. Eén soort kan zelfs meer dan één keer voorkomen, want van elk soort waren er minstens twee aan boord. Maar het is geen dierendroedel, het is een arkdroedel. Dus ook andere begrippen die met het verhaal van de ark van Noach te maken hebben, komen voor. De tekst die gevonden moet worden is geen Bijbeltekst, maar het zijn regels uit een kerstgedicht.

7

8

9

10

11

29

30

31

1

2

48

49

50

1

2

71

72

73

74

12

13

14

3

4

5

3 75

4 76

15 6

5

6

77

78

16 32

51 79

17 33

52 80

18

19

34 53 81

35 54 82

20 36 55

21

22

37 56

83

38 57

84

85

58

1

2

39

40

59 86

3

4 41

60 87

5 42 61

88

6

89

24 43

62

25

44

26

45

63

64

65

90

91

92

27

46

28

47 66

67

68

69

70

93

Heeft u de regels uit het kerstgedicht gevonden? Stuur uw oplossing vóór 6 januari 12 uur ’s middags naar secretariaat@frieschdagblad.nl Onder de juiste inzendingen verloten we als aardigheidje drie cadeaubonnen van 5, 10 en 12,50 euro en de hoofdprijs: een Bijbelse tegel van de Harlinger Aardewerk & Tegelfabriek.

Salesteam

:

Friesch Dagblad

Henk Anita Lukky

Wij wensen U Fijne Dagen En voor 2021 veel Gezondh eid en Geluk

en Theo

Kerstluisterverhaal Luister samen naar het indrukwekkende verhaal van een geboorte. Niet in een stal, maar in de jungle.

U kunt dit hoopvolle verhaal gratis luisteren via: www.maf.nl/kerstverhaal

Luisteren kan ook door deze code te scannen

Wij wensen u een gezond en voorspoedig nieuwjaar Ookinin2021 2020staan staanwij wijweer weergarant garantvoor voorgoede goedekwaliteit kwaliteitenensnelle snelleservice! service! ook Suderein 44, 9255 LC Tytsjerk, Tel.: 0511 43 12 56, www.tankpostma.nl

Wij wensen iedereen een voorspoedig nieuwjaar Utfeartbegelieding Iepie Lindeboom-Hospes winsket alle neibesteanden en famylje folle lok en seine foar it nije jier Wij wolle jo oprjocht tankje foar it betrouwen dat jo yn my en ús tsjinstreeëns hân ha.

Bedankt voor uw vertrouwen in 2020!

Graag verzorgen wij ook in 2021 al uw werkzaamheden zoals:

www.uitvaartverzorgingfriesland.nl www.taoantinken.nl 06-47927967

Kuilsnijden met de Trioliet Turbobuster 180XL of kuilhappen met shovel Greppelfrezen, ragfijn verdeeld met Ridder frees Mest verspreiden met Strautmann breedstrooier 18 ton Complete maïsverbouw en –oogst Nu Nieuw!! Maisonderzaaien!

Sleepslangbemesten met Veenhuisbemester, GPS en Pomptankwagen Zodebemesten met de 11,5 m³ Veenhuistank en 7,6m. bemester.

Rups-, mobiele-, midi- of mini-kraanwerk Planvoorbereiding, begroting en uitvoering van kavelaanvaardingswerken Maaikneuzen oa. Triple-Maaier, schudden en harken Grondverzet en graslandverbetering incl Kalkstrooien uit eigen silo Grasoogst met: hakselaar, snijwagens, vierkante balenpers BB960, BB940 of Krone CF155XC ronde balenperswikkelcombinaties þ Sloot reinigen met tractor, mobiele-,midi-kraan, rupskraan met lange giek þ Gracht- en vijveronderhoud met maaiboot þ Vele andere voorkomende werkzaamheden! Informeer vrijblijvend, de koffie/thee staat klaar!! þ þ þ þ þ þ þ þ þ þ þ

Optwizel 88 Twijzel t. (0511) 820 380 m. 06 13 140 141 houtbouwdevries.nl

Tevens verzorgen wij voor particulieren al het grondwerk rondom uw (nieuwe) woning.

O.a.:Aanleg tuin en oprit, levering zand,grond,gebroken puin, walbeschoeiing, houtsnippers, enz.

Loonbedrijf D. v/d Beek Driezum Tel. 0511-421056/06-22379497 E-mail:info@loonbedrijfvanderbeek.nl

Wij wensen u gezegende kerstdagen en een gezond en voorspoedig 2021

Wij wensen u fijne feestdagen en een gezond en gelukkig nieuwjaar

www.BIJKON.nl Nijewei 99 - 101 Harkema 0512 - 36 28 55

28

Thuis

Donderdag 24 december 2020

Hoe vieren de Thuis-schrijvers Kerst?

Elke week geeft een ploeg professionals ons afwisselend in de Thuis-rubriek van Wykein advies over kleine en grote zaken waar we in ons leven tegenaan lopen. We hebben hun gevraagd ons in deze Kryst-bijlage te vertellen hoe zij dit bijzondere jaar Kerst gaan vieren.

I Bernard Maarsingh Bernard Maarsingh is onder meer psycholoog en directeur van Maarsingh & van Steijn en Jamzone en hoofddocent Management & Innovatie bij de specialistenopleiding voor psychologen. Naast werken, is hij een fervent voorstander van lummelen.

k weet al wat ik ga doen tijdens Kerst.

Stel nou dat je alleen woont of maar met z’n tweeën, zoals mijn lief en ik, hoe zou je het dan toch ontzettend liefdevol, intiem en gezellig kunnen maken? Liefst wetenschappelijk verantwoord.

Zonder familie of vrienden. Nou ja, als je alleen bent moet je iemand uitnodigen.

Een bekende onderzoeker, professor Arthur Aron, doet al jaren onderzoek naar liefde, nabijheid en intimiteit en dit was exact de opdracht die hij zichzelf stelde.

Het eerste was dat hij het zogenaamde Arousal Attraction effect wilde gebruiken. Het werkt eigenlijk heel simpel, als je je hartslag omhoog brengt, bijvoorbeeld door op de plaats te rennen, én je voert direct daarna oefeningen uit samen met een aardig iemand, dan krijg je heel snel een liefdevol gevoel voor die ander.

O

Thea Adema Tea Adema uit Burgum heeft ruim tien jaar een praktijk waarin ze mensen opleidt tot kindercoach en opvoedcoach. www.teaadema.nl

nlangs vond mijn moeder het boekje met het kerstverhaal terug dat ze ons vroeger altijd voorlas. Samen met de kindernevendienst waarin we ons eigen kerstboek en een sinaasappel kregen, bepaalde dit verhaal voor een groot deel de kerstsfeer.

Natuurlijk wisten we ook door het kerstdiner met konijn en de broodmaaltijd met voor ieder een kaars in een aardappel dat het Kerst was, maar het sentimentele verhaaltje is een speciale herinnering.

Met ons eigen gezin leefden we toe naar de Kerst met het optuigen van de boom en het versieren van het huis binnen en buiten. Aan de kerstvieringen op school bewaren we warme en prachtige herinneringen. Ik zou er bijna heimwee naar krijgen.

Toen de kinderen ouder werden, waren het vooral heerlijk rustige dagen in een hectische tijd. Lekker knus op de bank, heerlijk luieren en doen waar we zin in hadden.

Met als hoogtepunt het samen eten, het uitgebreide koken en vooral het

Hij keek ook nog in het brein wat er daar precies allemaal gebeurt als je echt van iemand houdt. Hij wist dus ook waar hij naar moest kijken en zo kon hij experimenteren met tips en trucs die je helpen het snel intiem te krijgen.

Als je dat goed doet dan zie je na die oefeningen de ander in je brein terug als je er hersenmetingen naar doet, prachtig toch? Je draagt de ander in je brein, zichtbaar.

Zelf zin om de trucs van Aron uit te proberen tijdens Kerst? Dat kan. Zoek een lekker plekje, samen met je partner, kind, moeder of vriendin of wie dan ook en ga naar www.lovejam.nl/bloeizone en speel het spel.

Dat is wat ik ga doen tijdens Kerst, ik ga er een heerlijke superintieme Kerst van maken. Zo’n mooi idee, je draagt de ander in je. www.lovejam/bloeizone

met aandacht versieren en mooi maken van de eettafel. We hebben zelfs nog een hele serie kerstballen waar ik het kerstmenu ieder jaar op schreef.

En toen bijna ongemerkt woonden de kinderen op zichzelf en hadden we de kerstdagen weer helemaal voor ons beiden. Net als onze eerste kerstdagen ooit, maakten we het nu opnieuw knus met ons tweetjes.

Dit coronajaar zal onze Kerst er niet veel anders uitzien dan de afgelopen jaren. Het huis minder uitbundig versierd dan vroeger en verder lekker luieren, lezen en een wandeling. De kinderen willen per se samen gourmetten omdat het zo gezellig is.

Zo ontstaan er weer nieuwe kleine tradities waaraan we voelen en merken dat het Kerst is. Hoewel ik de kinderen heel veel heb voorgelezen, heb ik altijd het speciale kerstverhaal uit mijn eigen kindertijd gemist. Wie weet mag ik het gevonden exemplaar ooit nog eens voorlezen aan kleinkinderen.

29

Donderdag 24 december 2020

V

orig jaar zaten we op tweede kerstdag met 21 man bij ons in huis. Dat was een mooi excuus om extra kerstverlichting aan te schaffen en het huis meer dan anders te versieren. Dit jaar zullen er niet zoveel mensen zijn, maar de verlichting en versiering worden zeker gebruikt!

Kerst draait voor ons om samenzijn, de kerst(nacht)dienst bezoeken (dit jaar het kerstverhaal in de versie van Dick Bruna lezen) en gezelligheid. Met familie gaan we hopelijk samen eten. Samen rustig zitten en bijpraten.

Wat onze dochter misschien nog wel het leukste vindt is een logeerpartijtje in de woonkamer.

We halen matrassen en dekbedden naar beneden en installeren ons voor de televisie. Voor onze dochter een feest om lang op te mogen blijven en ’s avonds voor de televisie chips te eten. Met Kerst wordt dit extra leuk omdat we dan waar-

D

e kersttijd is voor mij vooral het vieren van het goede leven. Wij kijken dan terug op het afgelopen jaar, waarderen wat we hebben, genieten na van onze leuke en mooie ervaringen en blikken langzaam vooruit naar wat het nieuwe jaar ons zou kunnen brengen.

Tijdens de kerstdagen brengen wij het liefst één dag samen met de (klein)kinderen door. Dat is een gezellig samenzijn van vier gezinnen met een etentje op een plek waar de kleinkinderen zich ook goed kunnen vermaken. Dit jaar kan dat niet. Misschien is een bezoekestafette van ons aan de drie gezinnen een optie, zo suggereerde een dochter. Iedere dag een gezin bezoeken, met daartussen een overnachting in een coronaproof hotel?

We denken dat we toch liever gewoon thuisblijven. Wij hebben leren omgaan met contacthonger.

Veel familieleden, ook broers en zussen, wonen in het buitenland.

Wij organiseerden ons familiecontact al vooral via de sociale media.

B

ij ons thuis wordt Kerst de laatste jaren steeds gezelliger. Ons gezin met drie volwassen kinderen breidt zich uit nu de oudsten een vaste partner hebben. Een paar jaar geleden was het heel anders. In 2015 verloren we in maart mijn vader en vlak voor de kerstdagen mijn schoonvader op Curaçao. Zijn begrafenis was net voor oud en nieuw. Op die avond namen we met een flinke vuurpijl afscheid van opa en sloten mijn man en ik een tijdperk af. Ouderloos verder.

Een pittig jaar volgde en de eerste Kerst daarna herinner ik me dat bij elk kerstlied de tranen over mijn wangen stroomden. De herinneringen waren overweldigend.

Ik hoorde heit naast me zingen tijdens kerstnacht. Alle pijn van het jaar daarvoor moest eruit. In de maanden en jaren daarna kreeg het verdriet om dit verlies langzamerhand een plek.

schijnlijk half onder de kerstboom liggen en we bij de lichtjes daarvan in slaap kunnen vallen.

We houden het dus klein(er) dit jaar, maar wel met letterlijk en figuurlijk dezelfde ingrediënten als andere jaren: familie, samen eten, stilstaan bij afgelopen jaar en gezelligheid.

Voor gezinnen deze tip: ook de kinderen hebben het de afgelopen weken druk gehad, dus verwacht niet te veel van ze. Laat ze aan tafel proeven van dingen, maar ook eten wat ze lekker vinden.

Zorg voor wat te doen aan tafel, of laat ze na een tijdje van tafel gaan en spelen of een filmpje kijken.

Als je er niet te veel op uit kunt, kun je thuis ook veel leuke dingen doen. Ga, net als wij, logeren in de woonkamer, of laat broertjes en zusje bij elkaar slapen. Bouw een hindernisbaan met banken, stoelen en kussens of een tent onder een tafel en wasrek.

Fijne feestdagen allemaal!

We sturen elkaar foto’s en korte filmpjes van onze uitjes, en hoe wij de feestdagen vieren. We bespreken tijdens beeldbellen serieus, maar ook met de nodige humor, gebeurtenissen die ons bezighouden. Dit jaar zie ik daarom wel uit naar ook enkele beeldbelmomenten met onze (klein)kinderen. Misschien lukt het ons weer om ondanks het tijdsverschil via hangouts een familiegesprek te organiseren met onze buitenlanders. Kerstversiering thuis, mooie muziek, een gezellige film zonder agressie, een leuk boek en een extra lekkere maaltijd helpen om het ook een beetje bijzonder te maken.

Ik maak vaak zelf een kerstkaart met enkele foto’s waarmee wij de allermooiste ervaringen uit dat jaar met familie, vrienden en goede kennissen delen. Dit jaar hebben we weinig beelden verzameld. Ons leven speelde zich hoofdzakelijk thuis af. Het werd daarom een kaart met slechts wensen voor en hoop op een gezond en gelukkig nieuwjaar.

Dat wens ik ook u van harte toe.

Nu zijn we zelf ‘stamoudsten’ en genieten we van wat er is en nog gaat komen. We zijn dankbaar voor de multiculturele invloed en geschiedenis die ons bij elkaar bracht in deze samenstelling. Aan onze kersttafel praten we met elkaar (en soms door elkaar) in het Nederlands, Fries, Papiaments en soms wat Spaans of Engels. Ook de maaltijd weerspiegelt deze ratjetoe aan culturen.

Hoe we Kerst gaan vieren dit jaar staat nog niet vast. Corona heeft ons geleerd om bij de dag te leven. We kennen geen angst voor het virus, maar zijn als gezin wel waakzaam en houden ons (zo goed mogelijk) aan de regels.

Centraal voor ons staat de geboorte van Jezus. Hij die kwam om onze relatie met God te herstellen en ons met elkaar te verbinden als leden van Gods grote huisgezin. Dichtbij rond de tafel, of, zoals nu, wat meer op afstand.

Aafke Hoekstra Dr. Aafke Hoekstra werkt als GZ-psycholoog bij GGZ instelling Molendrift.

Eerder promoveerde ze aan de Rijksuniversiteit Groningen op een thuisbegeleidingsprogramma voor gezinnen met jonge kinderen.

Ze is moeder van een jonge dochter.

Bianca Bijlsma Dr. Bianca Bijlsma-Smoorenburg is orthopedagoog, moeder van drie kinderen en oma. Zij werkte tot haar pensioen als senior onderzoeker bij Fries Sociaal Planbureau bbijlsmasmoorenburg@gmail.com

Jacoline Steegstra Jacoline Steegstra is mediator en EFT-relatiecoach. Ze begeleidt stellen en echtparen bij het bouwen aan een hechte relatie. Zij trouwde in 1991 en is moeder van drie inmiddels volwassen kinderen. www.huwelijkstrainer.nl

www.so-fryslan.nl www.so-fryslan.nl

jouw buurtof dorpskamer

SPIL IN SPECIAAL ONDERWIJS

is er vanaf 1 januari

kijk op de web voor loca site ties, openingsti jden en

corona

richtlijne

n

de plek waar wij er zijn voor jou LWDVOORELKAAR.NL/BUURTENDORPSKAMERS Buurtkamer ‘d Ambacht, huizum | De Skalm, stiens MFC de Wjukken, mantgum | Wijkcentrum Bilgaard MFC Westenkwartier, Valeriuswijk | Wijkcentrum Heechterp-Schieringen | Netwerkcentrum Leeuwarden, Oud-Oost | Doarpskeamer Grou Wijkcentrum ’t Knooppunt, Centrum Oost

Het wordt allemaal beter in 2021… Vast wel!

Wat was 2020 een gek jaar. De hele wereld in de ban van corona. Ook wij werden er door overvallen.

En we moesten veel maatregelen nemen om de verspreiding in te dammen. Op al onze scholen is hard gewerkt om er het allerbeste van te maken.

Om ons onderwijs ‘gewoon’ door te laten gaan.

Hiervoor willen we iedereen hartelijk danken.

Alle collega’s die het met elkaar moesten fixen.

Alle ouders en begeleiders die zo goed hebben meegewerkt. Alle relaties die veel begrip hebben getoond. En natuurlijk al onze leerlingen die zich ondanks de spannende tijd van hun beste kant hebben laten zien. Nogmaals superbedankt!

Afgelopen jaar heeft bewezen dat we samen veel aankunnen. En dat kunnen we ook in het komend jaar. Hiervoor wensen wij iedereen het allerbeste.

En ook al is het virus nog niet weg, in 2021 zal het allemaal weer beter worden. Vast wel!

De 7 scholen van SO Fryslân: Piet Bakkerschool (Sneek), De Wingerd (Damwoude), It Twalûk (Leeuwarden en Franeker), Talryk en Unyk (Drachten en De Tike), Kleurryk (Drachten), School Lyndensteyn (Beetsterzwaag), Duisterhoutschool (Heerenveen en Oosterwolde)

Dáár gaat ’t om Even pas op de plaats voor een korte en krachtige terugblik.

Het Friesch Dagblad bundelt voor u de belangrijkste en markantste verhalen van de afgelopen week.

gratis

Nieuwsbrief

Schrijf u in via: frieschdagblad.nl/wekelijks

Suzanne Schulting, Olympisch kampioene shorttrack:

“Gewoon antwoord als je belt.”

Bereke n uw maand bedrag eenvo udig op

FENOR

.nl

of bel t ijdens kantoo ruren: 085 77 33 120

“Op de een of andere manier mérk je gewoon dat FENOR hier in het Noorden zit.

Bijvoorbeeld als je belt met de klantenservice met een vraag. Je krijgt meteen iemand aan de lijn en meteen een helder antwoord. Wat een verademing. Met FENOR weet ik meteen waar ik aan toe ben.”

Gewoon eerlijk over energie.

32

Thuisvermaak

Donderdag 24 december 2020

Dank aan de achturige werkdag en de wasmachine Vrije tijd is een luxe. Nog niet zo heel lang geleden hadden veel mensen zo druk met rondkomen, dat even iets voor jezelf doen er niet in zat. Door sociale wetgeving en modernisering hebben we meer vrije tijd gekregen, al is dit opgeslokt door die andere uitvinding: de televisie.

Henk van der Laan

H

ANP

et is koud en donker en wie ’s avonds naar buiten gaat voor wat vermaak, heeft weinig keus.

Kroeg dicht, theater dicht, bioscoop dicht. We moeten onszelf vermaken.

Overal duiken verhalen op van mensen die het puzzelen, wandelen, naaien, wecken of timmeren weer helemaal aan het ontdekken zijn.

Het liefst zou ik de vrije uurtjes besteden aan het klussen aan een oude Kever. Maar het ontbreekt me aan ruimte, kennis, tijd en geld. Je moet omdenken tegenwoordig, en daarom ligt er sinds enkele weken op de werkkamer een bouwdoos van een Volkswagen Kever, met bijbehorende verfpotjes, kwasten en gereedschap, op mij te wachten. Toen ik een jaar of twaalf was maakte ik wel vaker bouwdozen: auto’s, huisjes voor bij de trein en speelgoedsoldaatjes.

Het klinkt een beetje als een luxeprobleem. Want in de tijd van onze (over)grootouders hadden dorpen helemaal geen bioscopen, theaters of sportverenigingen. En als ze er wel waren, in de grotere steden, dan hadden veel van hen er geen geld voor. Ja, de kroeg - die was overal. En dat was dan ook meteen de spil van het ‘sociale vraagstuk’, zoals dat toen zo mooi heette.

Wat deed je dan als je vrij was? ,,Als je vrije tijd definieert als alle tijd die je hebt naast werk en verplichtingen, dan heeft vrije tijd altijd bestaan”, zegt Peter Jan Magry, etnoloog bij het Meertens Instituut. Maar vele arbeiders en bewoners van het platteland hadden die tijd niet. ,,In de boeken van Louis Couperus zie je wel veel well tot do-mensen die door hun familiefortuin niks om handen hebben en hun tijd in coterieën in ledigheid doorbrengen. Maar of dat toen als vrije tijd werd beschouwd, weet ik niet.”

Het fenomeen vrije tijd komt eind negentiende eeuw op, aldus Magry, helemaal nadat arbeiders door de komst van de achturige werkdag (1919) en de vrije zaterdag (1960) wettelijk tijd kregen om vrij te zijn.

Maar dan nog was deze vrijgekomen vrije tijd betrekkelijk, tenzij je het geld had om personeel aan te nemen. Want wie dat niet had, was veel tijd kwijt aan eten maken of het huishouden doen. Magry wijst erop dat behalve de sociale wetgeving ook de modernisering, door bijvoorbeeld de komst van de koelkast of de wasmachine, doorslaggevend was voor

de opkomst van vrijetijdsbesteding.

Dit tekort aan vrije tijd gold vooral voor mensen op het platteland. ,,Mensen op het platteland waren eind negentiende eeuw nog in grote mate zelfvoorzienend. Families hadden niet veel vrije tijd.” Dat is volgens Magry ook terug te zien op overgeleverde inboedellijsten van notarissen. Boerenfamilies hadden wel boeken, maar dat waren vooral boeken van religieuze of agrarische aard. ,,Misschien ook nog wel wat spelletjes, maar daar is weinig van bekend. Misschien dat een notaris daar ook de waarde niet van inzag.”

Het gebrek aan vrije tijd is volgens Magry ook niet zo gek. ,,Je kunt je bijna niet voorstellen hoeveel tijd je bezig was met overleven. Om de kachel aan te maken moest je eerst houthakken of plaggen verzamelen.

Zeker op het platteland had je veel

Je kunt je bijna niet voorstellen hoeveel tijd je bezig was met overleven

grote gezinnen, je blééf aardappels schillen. Er waren nog geen ijskasten of wasmachines. Mensen waren volop bezig.”

Het is ironisch om te bedenken dat juist die tijdrovende dingen die mensen vóór de modernisering moesten doen om te leven, nu terugkeren als hobby. Nu we de tijd voor onszelf hebben gaan we weer zelf groente verbouwen of heel lang in de keuken staan.

Om vier uur opstaan Dat er op het platteland weinig ruimte was voor vrije tijd lees ik terug in het levensverhaal dat mijn grootvader Hendrik de Groot (1924-2005) een jaar voor zijn dood schreef. Hierin beschrijft hij in detail hoe zijn leven als enig kind van een boerenknecht in ’t Zandt (Groningen) begin jaren dertig eruitzag. Om vier uur ’s ochtends begon de dag van zijn ouders met het melken van de koeien en het

voeren van de paarden. Vervolgens werden er pannenkoeken gebakken als ontbijt. Daarna kreeg zijn vader om halfzeven van de boer te horen wat er gedaan moest worden, terwijl zijn moeder het melkgerei schoonmaakte en het huishouden deed. In het voorjaar en zomer hielp zijn moeder voor wat extra geld ook mee op het land, voornamelijk beplant met bieten en aardappels. In totaal werkte mijn overgrootvader dertien uur en mijn opoe negen uur – naast het werk wat ze thuis moest doen.

‘Al met al is het maar goed dat die tijd voorbij is, al gaat het tegenwoordig wel wat al te gemakkelijk’, besloot mijn opa.

Als jongen vermaakte mijn opa zich door met vriendjes door de landerijen te lopen, slootje te springen, vissen, portemonneetje trekken en ’s zaterdags mocht hij vriendjes meenemen om te spelen in de schuur van de boer en maakten ze gangenstelsels in het hooi.

Een hobby die hij met zijn vader deelde was jagen, of beter: stropen.

Er lagen een dubbelloops jachtgeweer en een luchtbuks thuis en daar ‘is menig haasje mee geschoten’. Dat schieten was overigens niet alleen voor de lol: ‘Wanneer we weer trek hadden in een houtduif, dan knalde ik er weer eentje naar beneden.’

Een andere grote hobby van mijn opa was sport, vooral schaatsen en voetbal – ik herinner me de zondagen waarop de teletekstpagina met tussenstanden in de eredivisie de hele zondagmiddag op stond nog levendig. Die liefhebberij had hij al als jongetje. Op zaterdag ging hij naar het voetbalveld van vv De Fivel in het naburige Zeerijp om daar wedstrijden te kijken. Zelf voetballen is er nooit van gekomen. Zijn vader vond het niks en stelde hem voor de keus: of op voetbal of een nieuw horloge. Het werd het horloge.

Liever niet omlummelen Kun je dit hobby’s noemen, of was het gewoon spelen? Hoe dan ook, mijn opa was ook geen man die kon stilzitten. Toen hij tien was vroeg zijn moeder of hij na schooltijd – om vier uur ’s middags – mee wilde helpen met melken. ‘Nou dat wilde ik maar wat graag, want steeds maar omlummelen, daar had ik toen al een hekel aan.’ En zo molk mijn opa drie van de tien koeien, en dat scheelde mijn opoe toch aardig wat tijd.

Na een jaar ulo concludeerde mijn opa dat hij geen zitvlees had en

ging werken als tuindersknecht. Als hij klaar was met werken hielp hij zijn vader. De enige vrije dag in de week, zondag, was voor de kerkgang en de knapen- en later de jongelingenvereniging.

Het is natuurlijk gevaarlijk om een voorbeeld tot waarheid te maken, maar toch zal het leven van mijn overgrootouders op het Groningse Hogeland niet heel veel verschild hebben van die van andere ongeschoolde boerenknechten in Nederland, of ongeschoolde arbeiders in het algemeen.

Dat blijkt ook wel uit het boek Huishouden, huwelijk, gezin. Huiselijk leven in de twintigste eeuw van Pieter Stokvis. Stokvis schreef dit boek over het Nederlandse dagelijks leven in de vorige eeuw op basis van interviews met generatiegenoten van mijn grootouders – al hebben de meesten

Zowel de arbeidersklasse als de middenklasse had voor de oorlog weinig vrije tijd, er moest de hele dag gewerkt worden in Stokvis’ boek een middenklassenachtergrond .

Zowel de arbeidersklasse als de middenklasse had voor de oorlog weinig vrije tijd, er moest de hele dag gewerkt worden - betaald of onbetaald, schrijft Stokvis. Vrije tijd begon op zaterdagmiddag, al werd die vaak besteed aan het doen van noodzakelijke boodschappen.

Muziek op zaterdagavond De zaterdagavond was volgens middenstandsdochter Rita Hagen (geboren 1929) altijd ‘een feest: een schoon nachthemd of pyjama aan, een glas chocolademelk, een krant op de eettafel en met z’n allen pinda’s pellen, een spelletje en tevreden naar bed’. Moeder Hagen zong dan smartlappen, vader Hagen gregoriaans gezang.

Meer geïnterviewden in het boek herinneren zich het zingen. Al was het geen gregoriaans zoals bij de

katholieke familie Hagen. Een gereformeerde respondent vertelt over het zingen bij het harmonium uit het liedboek van Worp, bij een ander werden opera’s en operettes gezongen bij de afwas en een vrouw die opgroeide in de Jordaan vertelt dat bij hen het zingen juist op straat, in groepjes, gebeurde: ‘De mensen hingen uit het raam en genoten.’

Vermaak buitenshuis gebeurde tussen de twee wereldoorlogen vooral in verenigingsverband: zangverenigingen, toneelverenigingen of sportverenigingen. Al kon het lidmaatschap voor die laatste ook wel te prijzig zijn, dan was op straat trappen tegen een gevonden tennisbal een goed alternatief voor de voetbalvereniging.

Naast de komst van de vrije zaterdag en de achturige werkweek constateert Stokvis nog een ontwikkeling die de vrijetijdbesteding flink heeft veranderd: de televisie. Door de opkomst van de televisie in de jaren zestig bleven steeds meer mensen thuis om te kijken. Dagindelingen werden aangepast aan het uitzendschema om geen populaire series en shows te missen. Dit zette ‘de huiselijke gezelligheid en de deelname aan het verenigingsleven onder druk’, aldus Stokvis.

Ach, ja het is herkenbaar. Werp nu maar eens een blik bij woonkamers naar binnen. Nog altijd is de televisie het ding dat bepalend is voor de inrichting van de woonkamer, de ruimte in huis waar we tot rust zouden moeten komen. In plaats daarvan laten we onze vrije tijd bepalen door het uitzendschema van de omroepen of de afspeellijst van Netflix.

Vrije tijd is net als die ene kast in huis die je toch echt twee tot drie keer paar jaar helemaal uitruimt, maar die toch weer na vier weken op onverklaarbare wijze verworden is tot een opbergplek van tientallen ditjes en datjes.

Zo ligt in een kast op die ene kamer bij ons thuis die altijd weer miraculeus volslibt met dingen die even geen plek hebben, die bouwdoos van een Volkswagen Kever nog altijd op me te wachten. Net zoals mijn vader jarenlang een bouwdoos van een DAF 2800 in een kast had liggen, tot we gingen verhuizen en de doos verdween. Mijn vaders vader maakte houten modelschepen, maar toen was hij al wel gepensioneerd en ook toen deed hij er jaren over.

Ja, vrije tijd. We doen er eigenlijk veel te weinig mee. En toch vermaken we ons prima.

Xxxxx

Donderdag 24 december 2020

Het is ironisch om te bedenken dat juist die tijdrovende dingen die mensen vóór de modernisering moesten doen om te leven, nu terugkeren als hobby

33

34

Football Memories

Football Memories is een feest van herkenning Voetbal is meer dan twee keer drie kwartier achter een bal aan hollen. Het is een sport die verbindt en deuren opent. Dankzij het project Football Memories krijgen kwetsbare ouderen, die de aansluiting met de samenleving dreigen te verliezen, weer een doel in hun leven, een thuis. Begin volgend jaar ook bij sc Heerenveen. Tenminste als de corona het toelaat.

Bert Kalteren

Toin Damen (clubfotograaf Willem II)/ANP

Donderdag 24 december 2020

S

amen met de gemeente wilde sc Heerenveen begin oktober het project Football Memories, waarin ouderen voetbalherinneringen ophalen aan de hand van foto’s, plakboeken en beelden uit het verleden, lanceren.

De doelgroep zijn ouderen (60+) die de aansluiting met de samenleving dreigen te verliezen en die kampen met eenzaamheid, sociale isolatie en/of (beginnende) dementie. Met name bij oudere mannen die moeilijk tot sociale activiteiten te bewegen zijn, ligt een kans om voetbal als verbindende factor in te zetten.

De aftrap in Fryslân zou worden gehouden in de Week tegen Eenzaamheid (1 tot en met 8 oktober), maar werd afgeblazen toen ons land in september werd overspoeld door een tweede golf van corona.

Met pijn in het hart, zegt Margryt Gerritsma van de afdeling Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) van sc Heerenveen. ,,Dat leek ons een mooie gelegenheid. Samen met de gemeente hadden we een groep mensen uit Heerenveen en omgeving uitgenodigd, die we het jubileumboek 100 jaar vv en sc Heerenveen wilden geven en om dan samen met Foppe de Haan de aftrap te doen.”

Met oud-trainer De Haan, ook ambassadeur van de stichting Football Memories Nederland, zouden ouderen aan de hand van de rijke historie van de Friese club herinneringen ophalen en verhalen delen.

Zodat ze in een fijne omgeving en ongedwongen sfeer geprikkeld en geactiveerd worden en weer nieuwe levenslust krijgen. Het is een prima recept tegen de eenzaamheid en het sociale isolement dat in ons land bijna anderhalf miljoen ouderen parten speelt. Football Memories levert op die manier een

We willen als club sc Heerenveen van meer waarde zijn dan negentig minuten voetbal

bijdrage aan de acute ouderenproblematiek.

Maar de opgeleefde pandemie zorgt ervoor dat het initiatief in Heerenveen vanwege alle beperkingen even de ijskast in moet. ,,Als we het doen, dan willen we het ook op een verantwoorde wijze doen.

Want we hebben hier wel te maken met een kwetsbare groep als het gaat om corona”, aldus Gerritsma.

Maar van uitstel komt absoluut geen afstel, benadrukt ze. ,,Het is de bedoeling dat we het op termijn gaan implementeren binnen de organisatie van Heerenveen. Dat plan ligt er echt.”

De op 17 oktober geplande veiling van de in het uitduel met Ajax gedragen wedstrijdshirts van Heerenveen ging twee weken later ook gewoon door. ,,De actie heeft drieduizend euro opgeleverd. Een mooi bedrag waarmee de eerste edities kunnen bekostigen. Het is een concept dat heel goed te doen is en met de perszaal met de fotowanden hebben we een ideale ruimte om een en ander te kunnen organiseren. Bovendien hebben we een uitgebreid netwerk van vrijwilli-

Xxxxx

Donderdag 24 december 2020

gers en het is de bedoeling dat daaruit een zogenaamde captain voortkomt.”

Berenactie De Friese club zet zich met tal van maatschappelijke projecten in voor de medemens. Met de berenactie, waarbij 15.000 beren het Abe-Lenstrastadion bevolkten tijdens de thuiswedstrijd tegen FC Emmen, was de club eind oktober zelfs even wereldnieuws. Een actie waarmee in totaal 313.000 euro werd opgehaald ten behoeve van de stichting Kinderen Kankerkvrij (KiKa), die net als het Foppe Fonds onlosmakelijk verbonden is aan de club.

Vervolgens werd in november het project Wy tinke oan moarn om kinderen tussen de tien en twaalf jaar op veertig scholen (meer) te laten leren en lezen en letterlijk en figuurlijk in beweging te brengen, uitgeroepen tot het beste maatschappelijk project eredivisie met grote impact op de provincie. Bovendien werd het project beloond met 50.000 euro. ,,Samen met de GGD hebben we een lespakket ontwikkeld, dat als rolmodel gaat dienen.

Want een op de negen kinderen in ons land is laaggeletterd en in Fryslân ligt dat misschien wel hoger.”

Daarnaast is het plan opgevat om het project Football Memories dit najaar handen en voeten te geven. Maar wat is het belang van de club om zich zo nadrukkelijk op het maatschappelijke vlak te profileren? ,,De maatschappij staat achter de club, maar waarom staat de club niet achter de maatschappij? We vinden dat het andersom ook zo moet zijn. We willen als club van meer waarde zijn dan negentig minuten voetbal. Motiveren, inspireren en de mensen blij maken.

En dat kan op die manier”, zegt Gerritsma.

Dementie Het concept van Football Memories is, net als de sport zelf, overgewaaid uit Groot-Brittannië, waar het al een jaar of tien als een succesvol middel wordt ingezet tegen eenzaamheid en dementie bij ouderen. In ons land hebben 280.000 mensen last van dementie en de verwachting is dat dat aantal vanwege de vergrijzing over twintig jaar rond een half miljoen ligt. In Schotland zijn inmiddels al 250 groepen bezig met ‘memories’. Ook in andere sporten.

Het kan ook in Nederland een

belangrijke rol krijgen.

Daarbij is het van belang te benadrukken wat ouderen nog wél kunnen, in plaats van wat ze niet (meer) kunnen. ,,Het is gebleken dat dementerende ouderen herinneringen uit een ver verleden wel terug kunnen halen, maar dat het kortetermijngeheugen minder is. Door die herinneringen op te halen uit een ver verleden merk je dat mensen daar geluk-

kig van worden. Bijvoorbeeld door aan de hand van oude foto’s, plakboeken of beelden te praten over Abe Lenstra of Foppe de Haan”, vertelt Gerritsma.

In november 2018 is Football Memories in ons land gelanceerd bij Willem II, waar vrijwilliger Arjen Pijfers eerst een kijkje heeft genomen bij het Schotse Edinburgh. ,,Daar is het een enorm succes en ik zag hoe simpel het idee eigenlijk is.” ,,Af en toe vergeet ik wat. Maar niet als het over voetbal gaat”, bekende Jimmy Calderwood, de Schotse oud-speler en trainer van Willem II, die als assistent van Fritz Korbach in de periode van medio 1993 tot 1995 werkzaam was bij SC Cambuur, in zijn woonplaats Edinburgh.

Pijfers maakte zich ook sterk voor de komst van Foppe de Haan (72) als ambassadeur. ,,Met zijn voetbalachtergrond, zijn betrokkenheid bij de Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid en zijn positieve uitstraling is hij uitermate geschikt om Football Memories een gezicht te geven. We hopen met hem veel voor ouderen te kunnen betekenen.” Gerritsma deed een goed woordje voor De Haan. ,,Pijfers belde met de vraag in hoeverre hij geschikt zou zijn. De Haan is naar buiten toe een bekend gezicht, maar door hem te kiezen, beken je geen kleur. Zoals dat wel zo zou zijn bij bijvoorbeeld Sjaak Swart.”

Concept is doeltreffend Na zijn bezoek aan Edinburgh nam Pijfers het initiatief voor de Tilburgse variant van Football Memories. Een pilot van zes sessies was een doorslaand succes en daarna werd besloten tot een tweewekelijks vervolg. Het

Ik ga één keer in de vier weken met mijn vader en zie hem genieten! En ik geniet mee

concept is simpel, maar doeltreffend: de sessie heeft plaats in het stadion en duurt negentig minuten, met een pauze van een kwartier. De deelnemers nemen plaats aan tafels waarop foto’s, boeken en andere memorabilia liggen uitgestald. Aan de hand daarvan halen ze onder begeleiding van vrijwilligers herinneringen en emoties op uit het rijke voetbalverleden van Willem II en kruisen verbaal de degens.

De deelnemers beleven met elkaar een mooie middag. Ze hebben een gemeenschappelijke passie en wanen zich voor even in lang vervlogen tijden. ‘De informatie ligt wel ergens in het hoofd opgeslagen, maar moet getriggerd worden. Lukt dat, dan is het voor de meeste deelnemers een feest van herkenning. Football Memories maakt iets los bij ouderen voor wie dit soort sociale interacties niet meer zo vanzelfsprekend is’, staat in het beleidsplan van de stichting te lezen.

Een prachtig voorbeeld van de maatschappelijke rol die voetbal kan spelen. Met ‘Willem II Betrokken’ kreeg het project een structureel vervolg. De stichting Football Memo-

35

ries Nederland heeft als doel om het programma door te ontwikkelen en de continuïteit te waarborgen. De deelname moet mogelijk zijn bij zowel profclubs als de amateurclub ‘om de hoek’. De stichting is met de Denkbeeldprijs Dementiezorg 2019 ook al in de prijzen gevallen. ,,En daar zijn we heel trots op”, zegt Pijfers.

Mantelzorgers, begeleiders en vrijwilligers zien met eigen ogen hoe de deelnemers opleven tijdens de sessies. ,,Ik ga één keer in de vier weken met mijn vader en zie hem genieten! En ik geniet mee”, vertelt een Brabantse mantelzorger. En een ander: ,,We maken mooie nieuwe herinneringen, door samen oude herinneringen op te halen” en ,,Ons pa vindt het moeilijk om zichzelf te uiten, maar ik weet dat hij het geweldig vindt.” Maar ook de vrijwilligers zijn dolenthousiast: ,,Het is echt het mooiste en meest emotionele vrijwilligerswerk dat ik ooit heb gedaan of nog zal doen. Net als onze mannen tel ik vaak de dagen af tot de volgende bijeenkomst.”

Inmiddels heeft het initiatief van Willem II in ons land al concrete navolging gekregen bij Excelsior Rotterdam, VVV-Venlo, NAC Breda en FC Eindhoven. Net als Heerenveen hebben clubs als Vitesse, FC Utrecht en ADO Den Haag ook al interesse getoond, die vanwege de corona nog niet is gerealiseerd. Maar ook een amateurclub GSBV (Goirle) is inmiddels gestart met het project. Lokaal maatwerk is volgens Pijfers essentieel voor het welslagen. ,,We bereiden nu een grootschalig project voor om Football Memories landelijk in te voeren, zowel bij BVO’s als amateurclubs.”

Beleidsplan Stichting Football Memories Nederland, mei 2020 en www.footballmemories.nl

Kerstpuzzel Herken de logo’s en advertentiegedeelten en maak kans op mooie prijzen

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

17

18

19

my 16

20

abak-lektuur-sleutelservice

SCHIPPERS 3, Surhuisterveen kerstdagen en gelukkig

Hoe kunt u meedoen?

Herkent u de advertentie en of het logo van bovenstaande ondernemers welke in deze krant staan? Goede oplossingen graag inleveren vóór 8 januari 2021 t.a.v. Anita van der Ploeg, Afdeling Sales FD, Sixmastraat 15, 8932 PA Leeuwarden.

U kunt van de oplossing ook een foto van maken en dan per mail versturen naar verkoop@frieschdagblad.nl Op vrijdag 8 januari 2021 worden de winnaars van de Kerstpuzzel in het Friesch Dagblad gepubliceerd. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd.

Medewerkers van het Friesch Dagblad zijn uitgesloten van deelname

frieschdagblad.nl

Wat kunt u winnen?

Tempur kussen t.w.v.

€ 149.Jubileumpakket bestaat uit een borduurpakket met Zweedse paardjes (Dalahäster), stof en band met paardjes, een houten paardje en een papieren decoratie met de Zweedse Dalahäster. De waarde van het pakket is € 50.

Kamerplanten t.w.v.

Weekend in een Finse bungalow t.w.v.

€ 250.-

Twee kaarten voor Paul & Simone t.w.v.

€ 67.-

5x 2 worsten van de Sweachster Angus

€ 100.-

Deze prijs is beschikbaar gesteld door Sweachster Angus, de natuur in vlees, Beetsterzwaag - Olterterp

een tas met streekproducten

Waardebon t.w.v.

€ 85.Grand Café Z Dinerbon t.w.v.

Nr:…….. Chr. Blindenbibliotheek Nr:……. Bijkon Staal- En Systeembouw Nr:…….. Bungalowpark Hoge Hexel Nr:…….. Loonbedrijf Klaas Fekkes Nr:…….. Bouw-En Aannemingsbedr Weidenaar Bv Nr……… Auto Haaima Nr:…….. Utfeartbegelieding Iepie Lindeboom Nr:…….. Schippers Tabak- En Lectuurshop Nr:…….. Stichting Heifer Nederland Nr:…….. Postma Oliehandel Nr:…….. Veenstra zonwering en woningstoffering Nr:…….. Stichting Hulp Oost-Europa Nr:…….. Laminaatlaan Nr:…….. Electro World Talsma

€ 50.-

Nr:…….. Loonbedrijf D. van der Beek Nr:…….. Stichting Jemima Nr:…….. MAF Nederland Nr:…….. Het Fries Museum Nr:…….. Stichting TWR voor Nederland en België Nr:…….. Robroch Automobiel- En Electrobedrijf Deze oplossing is ingezonden door: Naam: .......................................................................................................................

Adres: .......................................................................................................................

Postcode/Woonplaats: ..........................................................................................

Telefoonnummer: ................................................................................................. email: .......................................................................................................................

38

De grote tekenwedstrijd

Donderdag 24 december 2020

En de winnaars zijn...

We hebben dit jaar weer stapels prachtige tekeningen binnengekregen. Het was dan ook moeilijk kiezen, maar één ding is zeker: iedereen heeft een groot compliment verdiend!

V

elen hebben dit jaar weer een potlood, stift, pen of schaar gepakt om een mooie kersttekening te maken. De ene werd opgerold en met een mooi strikje eromheen op de redactie afgeleverd. De andere zat verstopt in een dikke envelop van een complete basisschool zoals die van openbare basisschool De Lantscheene. Meester Ger Molenkamp reed nog speciaal vanuit Oldetrijne naar Leeuwarden om ervoor te zorgen dat de tekeningen op tijd op de goede plek aankwamen.

Het thema van dit jaar is ‘Thuis’ en dat zagen we terug in de vele gezellige woonkamers met een brandend haardvuur en mooie volle kerstboom. We hebben dit jaar meer tijd thuis doorgebracht dan anders en dat gaat nog wel even zo door nu de scholen weer een tijdje dicht zijn. Ook wij journalisten moeten thuiswerken en zo lagen de tekeningen bij mij in de woonkamer uitgespreid om de besten eruit te zoeken. Gelukkig kreeg ik dit jaar hulp van onze huiskonijnen Sibbel en Hubbel die vooral een voorkeur hadden voor tekeningen met veel . groen De uitslag: De superhoofdprijs bestaat uit een rondleiding met de hele klas bij het Friesch Dagblad in Leeuwarden en is gewonnen door: Friso Jan de Boer

(10) uit groep 7 van openbare basisschool De Lantscheene uit Oldetrijne. Hij maakte een mooie tekening van een huiskamer met haardvuur en een versierde kerstboom. Hij heeft het thema thuis op een mooie Het ziet er manier verbeeld. gezellig uit en met zo’n woonkamer is het geen straf om even thuis te zitten.

Groep 1, 2 en 3 De leerlingen uit groep 1, 2 en 3 die dit jaar iets instuurden hebben mazzel. Wij kregen dit jaar namelijk heel veel tekeningen van kinderen uit groep 7 en 8, maar niet zoveel vanuit de onderbouw. De mooiste tekeningen kwamen allemaal van openbare basisschool De Jasker uit Nij Beets.

1. De eerste prijs uit deze categorie is voor Fleur Hielkema (6) uit groep 3. Zij maakte een mooie, kleurrijke tekening van een kerstboom en twee sterren.

Fleur vulde bijna de hele tekening met mooie kleuren!

2. De tweede prijs is voor Mila Hoekstra (5) uit groep 1. Zij tekende een mooie boom met een kleurrijke slinger met vlaggetjes.

3. De derde prijs gaat naar Ada van der Velde (5) uit groep 2. Zij tekende een kleurrijke kerstboom vol met gekleurde ballen en lichtjes.

Groep 4,5 en 6 Ook in de categorie groep 4, 5 en 6

kwamen de mooiste tekeningen dit jaar alle drie van dezelfde school, namelijk de christelijke basisschool By de Boarne uit Boornbergum.

1. Sterre Veenstra (9) maakte een mooi winters tafereel.

Waarschijnlijk wordt het weer in Nederland een stuk zachter, maar wie weet krijgen we deze winter nog zo’n mooi pak sneeuw!

2. Alianne de Boer (9) maakte een sfeervolle huiskamer met het opschrift ‘Thuis kan het ook gezellig zijn’ en zo is het maar net!

3. Volgens Sophie Draijer (9) hoort bij Kerstmis thuis een lekkere mok warme chocolademelk.

Groep 7 en 8 1. Daniël Wenning (12) uit groep 8 van de openbare basisschool Boekhorst in Oosterwolde maakte een mooie uitgebreide tekening van een kerstman en een prachtig rendier 2. Aron Elzinga uit groep 7 van christelijke basisschool By de Boarne tekende een mooi nachtelijk tafereel in groen en blauw.

3. In tegenstelling tot de andere winnaars van dit jaar koos Marissa Steg (11) van openbare basisschool Boekhorst voor een schaar in plaats Haar van een kleurpotlood. collage van Kerst in huis ziet er ook prachtig uit!

Alle winnaars krijgen na de kerstvakantie bericht via hun school. Allemaal bedankt!

39

Donderdag 24 december 2020

9

10

11

BELEEF HET KOLLUMER OPROER OPNIEUW OF VOOR HET EERST!

ONLINE LIVESTREAM Via

kollumeroproer.nl

Lekker een boek lezen bij kaarslicht?

Dat kan helaas niet iedereen! Blinden en slechtzienden zijn aangewezen op speciale leesvormen. Gelukkig maakt de CBB boeken, christelijke lectuur en Bijbels, zoals de Fryske Bibel, toegankelijk in onder andere braille, gesproken of digitaal. En onze voelbare wenskaarten zijn voor iedereen mooi! Kijk eens voor onze collectie op www.leesbutler.nl.

Meer weten over wat de CBB kan betekenen voor u, uw partner, familie- of gemeentelid?

KERSTAVOND 24 DECEMBER VANAF 20.00 UUR

Tickets € 4,-

12

Neem dan contact op met: klantenservice@cbb.nl of bel: 0341- 56 54 77.

Piter Wilkens - Thijs meester Carla de bruine - johannes Rypma Meriyem Manders -MARCEL SMIT Muziek: de kast - Hubert heeringa Regie: Steven de Jong & atsje lettinga Script:

Paul Krugerweg 39, 3851 ZH Ermelo 0341-56 54 77

Dick van den Heuvel

WWW.CBB.NL klantenservice@cbb.nl

KOOP NU JE TICKETS VIA KOLLUMEROPROER.NL

Bestel nu een

onvergetelijke opera voor onder de kerstboom!

CADEAU TIP

een feest om te krijgen én om te geven!

Tickets voor de Wadopera Peter Grimes zijn vanaf nu te bestellen met een feestelijke cadeauverpakking.

Wie verrast u met een avond groots locatietheater op het Wad?

Informatie en kaarten:

www.wadopera.nl

Fijne feestdagen Nolike krystdagen en in sรปn 2021

Voor al uw bouwwerkzaamheden:

nieuwbouw, verbouw en onderhoud

GARYP www.bouwbedrijf-dehaan.nl

Hazelaar 2 - 9103 RH Dokkum Phaesmaweg 7 - 9291 NB Kollum tel: 0519-294846 | mob: 06-51277507 L.weidenaar2@kpnplanet.nl

stdagen prettige fee en een uwjaa r gelukkig nie www.autoschade-vankammen.nl Grensweg 7-9 9231 HT Surhuisterveen Telefoon en fax

T 0512 361 693 F 0512 361 010 E info@autoschade-vankammen.nl

Openingstijden Ma. t/m vr.: 08:00 tot 18:00 Zat.: 09:00 tot 18:00

Veenstra Zonwering & woningstoffering Stationsweg 33 | Gorredijk | Tel. (0513) 46 57 08 www.veenstragorredijk.nl

42

Geloven

Donderdag 24 december 2020

Waarom thuis komen belangrijker is dan thuis blijven In menig Bijbelverhaal vertrekken mensen van huis en haard om hun thuis op een andere plek te vinden, of zijn juist onderweg om eindelijk weer thuis te komen. ‘Thuis’ vormt daarmee een rode draad door de hele Bijbel heen. Door de lockdown is datzelfde begrip met het oog op Kerst een heet hangijzer. Wat vertelt de Bijbel ons over dit woordje ‘thuis’ en hoe geven wij dat een goede plek met Kerst?

Liuwe Westra

M

Rijksmuseum, Amsterdam

isschien is het dit jaar wel voor het eerst in de geschiedenis dat veel mensen met de kerstdagen thuis zitten - en dan tegen hun zin. Dat gaat tegen alle klassieke kerstverhalen in. Kerstverhalen gaan juist over thuiskomen, de krachten overwinnen die je tegenhouden op de weg naar huis.

De deur van het ouderhuis draait open, licht valt naar buiten, eind goed al goed. Zoals we in het Fries zeggen: Oeral thús, mar thús it bêste.

Nu verkeren we in een absurde situatie: mensen zitten thuis, en willen weg. Maar ze moeten thuis blijven. Of ze willen die deur opendoen en iemand binnenlaten, maar ze durven niet. Er zijn regels die dat verbieden. We kunnen niet in ons eigen kerstverhaal komen. Een vreemde plek is het dan, ‘thuis’. Als je er niet naar toe kunt, wil je er zijn. Ben je er, dan wil je kunnen vertrekken. Of je verlangt dat anderen op weg gaan naar jou toe.

Bij alle discussie die er op dit moment is rondom thuisblijven en thuis vieren, vergeten we gemakkelijk dat ‘thuis’ ook een belangrijk begrip is in de Bijbel. In dit stuk

probeer ik de Bijbelse betekenis van ‘thuis’ iets meer te verkennen. Ook met het oog op Kerst.

Een belangrijk begrip Ik schrijf met opzet: ‘een belangrijk begrip’. In de talen van de Bijbel bestaat namelijk geen eigen woord voor ‘thuis’. Het is een eigenaardigheid van de talen rondom de Noordzee dat ze één woord hebben voor het begrip ‘thuis’: home, thuis, thús, zuhause, hjem. De talen van de Middellandse Zee moeten het omschrijven met meerdere woorden: à la maison, alla casa. Zou het thuisgevoel bij ons sterker zijn dan meer in het zuiden?

Maar woord of geen woord, het begrip ‘thuis’ vormt een rode draad door de hele Bijbel heen. Adam en Eva worden verdreven uit de heerlijke tuin waar ze mochten wonen en werken tegelijk. Kaïn is door zijn misdaad nergens meer thuis. Abraham en Sara worden geroepen door God om ‘uit hun huis’ te gaan. Dat betekent niet dat ze even naar buiten moeten lopen om wat beweging te krijgen, maar dat ze huis en haard, familie en vrienden, selskip en mienskip achter zich moeten laten.

Ze moeten als pioniers helemaal

opnieuw beginnen in een vreemd land. Of is het ‘mogen’? Gaat het eigenlijk om een opdracht of om een belofte?

Dat blijft spannend. Als Abraham en Sara een land, een woonplaats, een nieuw thuis hebben gevonden, vertrekt de familie na drie generaties al naar Egypte. Daar blijven ze vierhonderd jaar en worden ze een volk.

Maar wel een ‘ûnwennich’ en ‘ontheemd’ volk - wie wil er nu slaaf zijn bij een ander? God belooft de bevrijding en de reis terug naar huis. Die weg naar huis voert door de woestijn. En eenmaal thuisgekomen blijkt dat daar een opdracht geldt.

God heeft onderweg tien regels meegegeven, waarmee Israël aan de wereld moet laten zien hoe mensen op aarde samen moeten leven. Maar in het beloofde land blijkt het volk zich nauwelijks aan die regels te houden. Na eeuwen van waarschuwen - God is geduldig en lankmoedig - is eindelijk de maat vol, en volgt de gedwongen uittocht naar Babel en Assur.

Vreemd genoeg begint dan juist de belofte weer te klinken. De ballingschap zal niet altoos duren, en één keer zal er weer een thuiskomst zijn. Daarna wordt het beeld ondui-

We kunnen niet in ons eigen kerstverhaal komen.

Een vreemde plek is het dan, ‘thuis’

delijk. Een deel van Israël trekt inderdaad terug. Maar hun thuis is thuis niet meer: vreemde heersers maken er de dienst uit, en dat zal eeuwen - zelfs millennia - zo blijven.

Een ander deel blijft om utens wonen, of trekt zelfs verder. In de tijd van Jezus is er in elke grote Griekse of Romeinse stad ook een Joodse wijk. Ook die situatie zal nog lang gewoon blijven. Zelfs Leeuwarden en Groningen hadden op een bepaald moment een Joodse buurt.

Velen zullen zich daar thuis hebben gevoeld - maar veilig bleek het niet te zijn. Als de christenen Kerst en Pasen vierden, moesten de Joden

vaak voelen dat ze hier slechts útfanhûs waren. Als ze zelf Pasen vierden, zeiden ze dan ook: ‘Volgend jaar in Jeruzalem!’

‘Thuis’ valt dus niet samen met je eigen vertrouwde omgeving. Je moet weg om het te vinden. En als je het gevonden hebt, moet je er iets van maken. ‘Thuis’ is een opdracht in de Bijbel. Tegelijk is het een belofte. Je kunt nog zo ver weg zwerven, één keer zul je thuiskomen.

Het licht van Kerst Maar er is nog een derde toon die klinkt in het Bijbelse begrip ‘thuis’.

Dat is de toezegging dat God zelf wil wonen bij de mensen, dat wil zeggen: bij zijn volk Israël, in zijn stad Jeruzalem. Ook God zoekt een woning, ook Hij is op weg naar een thuis dat zich maar moeilijk laat vinden.

Als we dat beseffen, gaat plotseling het licht van Kerst door de hele Bijbel heen stralen! God, die Adam en Eva de toegang heeft ontzegd tot de tuin waar Hij met hen wandelde, is daar zelf ook niet meer thuis. Hij wil niet alleen zijn. Waar de mensen zijn, daar wil Hij wonen. Zo geeft Hij aan Mozes niet alleen de

43

Donderdag 24 december 2020

In het kindje Jezus komt God zelf bij mensen wonen, omdat Hij bij mensen thuis wil zijn

Schilderij ‘De geboorte’ van Jheronimus (Jeroen) Bosch (circa 14501516), olieverf op paneel.

opdracht zijn volk naar huis te leiden, maar ook een Huis voor Hem te bouwen - al is het maar een tijdelijk onderkomen, het is zijn woning: de ark die wordt meegedragen en die een plaats heeft in het heilige der heiligen. De ark die met het volk Israël op weg gaat naar Jeruzalem en daar voor altijd wil blijven. De ark die wordt buitgemaakt door Babyloniërs, Grieken of Romeinen - niemand weet het.

Maar sindsdien zoekt God steeds rustelozer een eigen plek bij de mensen. Een thuis.

Die zoektocht van God zelf is het waar het met Kerst om gaat. God gaat daarin zover, dat Hij niet alleen een bank voor zijn voeten en een huis voor zijn Naam wil hebben, maar ook vlees en bloed die zijn liefde handen en voeten kunnen geven. In het kindje Jezus komt God zelf bij mensen wonen, omdat Hij bij mensen thuis wil zijn. Zoals Adam en Eva het paradijs moesten verlaten en Abraham en Sara hun land en familie, zo laat Hij de hemel achter Zich om een plek op aarde te zoeken. Hij zoekt een plek waar Hij zijn liefde helemaal kan tonen, waar zijn regels volkomen worden nageleefd, waar Hij de

Niemand mag veroordeeld worden altijd verbonden te blijven met huis en haard

weg naar Jeruzalem. Al jong geeft Hij aan dat Hij daar thuis wil zijn maar Hij moet de stad weer verlaten om op te groeien in Galilea. Als Hij opnieuw naar Jeruzalem reist, zal Hij binnen een week worden onthaald als een vorst die in zijn eigen stad intocht houdt, en daarna worden uitgeworpen als een paria. In zijn eigen stad moet Hij het hoofd buigen voor een vreemde vorst, de voorbereiding op het paasfeest leidt tot zijn dood in de verlatenheid. De liefde van God wordt even wreed verstrooid als zijn volk op aarde.

strijd kan aanbinden met de vijand van het leven. Die plek is de schoot van Maria, de kribbe in Betlehem, de timmerwinkel in Nazaret.

Het bijzondere is dat we vanaf dat moment de Bijbelse geschiedenis van opdracht en belofte voor de mensen als het ware opnieuw beleven. Maar dan in ijltempo, alsof de hele Schrift nog eens in één mensenleven moet worden herhaald.

Jozef en Maria krijgen een oproep als Sara en Abraham, ze vinden een plek in of bij een herberg ver van huis, en ze moeten tijdelijk in Egypte overleven. Ze reizen terug naar het beloofde land en Jezus gaat op

Drang om op weg te gaan Terug naar Kerst 2020. Het jaar dat we verplicht moeten thuisblijven.

Het jaar dat we misschien ook daarom sterker dan ooit de drang voelen om de deur te openen en op weg te gaan. Die drang heeft niet alleen psychische en maatschappelijke, maar ook Bijbelse wortels. Het voelt niet goed dat we met alleen het eigen gezin, of slechts een deel daarvan, samen kunnen zijn. We willen mensen kunnen opzoeken, begroeten, ons warmen aan elkaars gezelschap, iets laten zien aan anderen van de bedoeling waarvan we geloven dat die in ons leven gelegd

is. Leven is meer dan blijven zitten waar je zit. We zijn niet compleet zoals we zijn.

Ik geloof dat de drang van mensen om het huis te verlaten, juist met Kerst, ook iets te maken heeft met de belofte aan Abraham en Sara, de rusteloze geschiedenis van Gods volk in de Bijbel, het initiatief van God zelf om ons op te zoeken en te zoeken naar de vervulling van ons bestaan.

Maar de verkondiging van Kerst is juist dat die vervulling niet meer van ons initiatief afhankelijk is. In Jezus heeft Gods liefde niet alleen een thuis gezocht, maar dat ook gevonden. De bedoeling met ons leven is niet alleen opdracht en belofte, maar ook werkelijkheid geworden. En dat feit kan geen macht ter wereld meer te niet doen.

Zo kom ik bij een laatste paradox. De zoektocht naar Gods bedoeling, de drang om ons thuis achter ons te laten, de deur open te zetten voor nieuwe ontmoetingen en ervaringen, is volkomen legitiem en kan een uiting zijn van Bijbels geloof.

Het is niet goed dat een mens wordt opgesloten of beknot in zijn of haar natuurlijke vrijheid. Niemand mag veroordeeld worden altijd verbon-

den te blijven met huis en haard.

Daarvoor is de belofte die we van God hebben gekregen, te groot.

Maar wie op die zoektocht Jezus ontmoet en ontdekt, dat Hij voor ons en alle mensen de bedoeling van ons leven heeft waargemaakt, krijgt misschien een onverwachte opdracht te horen. Hij of zij mag dan weer gewoon naar huis. De verloren zoon verlaat het huis van zijn vader om zijn bestemming te vinden, alleen maar om in een ver land te ontdekken dat hij weer terug mag keren omdat die bestemming thuis voor hem klaarligt. Als Jezus in het Evangelie van Marcus een bezetene geneest, wil die met Hem de wijde wereld intrekken.

Maar Jezus staat het niet toe. Hij zegt: ‘Ga naar huis, naar je eigen mensen.’

Als we door het kerstverhaal, ooit, ergens, ontdekt hebben wat Gods liefde voor ons betekent, dan hebben we de opdracht daar iets van te laten zien. In de allereerste plaats thuis. Als we het daar niet kunnen, kunnen we het nergens.

Kerst 2020 is de kans die we krijgen, niet alleen te laten zien dat we kunnen thuisblijven, maar ook wat het is om thuis te komen.

GRUTTOLAN AND it bêste skriezelân fan n d’ierde

GEEF OM GRUTTOLAND... geef om een ander a

Cadeautip voor de feestdagen: 10 m2 Gruttoland en een oficieel certiicaat op naam!

Natuurlijk hoort een chocoladeletter bij het Sinterklaas feest en een kerstpakket bij de Kerst. Het is altijd ijn om een cadeau te ontvangen én om een cadeau te geven. Zeker in het bijzondere jaar 2020, waar het woord ‘geven’ een bijzondere betekenis heeft gekregen.

Geefnu iemand die je liefis 10 ofmeervierkante meterGruttoland met de komendefeestdagen cadeau. Dat kan eenvoudig via www.gruttoland.nl/cadeau. Hij of zij ontvangt dan een oicieel certiicaat van Gruttoland met eigen naam, uitgegeven door het Agrarisch

GEEF 10 of meer VIERKANTE METER GRUTTOLAND CADEAU

€ 75,per 10 m2

Natuurfonds Fryslân.

www.gruttoland.nl GRUTTOLAND IS EEN INITIATIEF VAN STICHTING AGRARISCH NATUURFONDS FRYSLÂN

Vertrekdatum: dinsdag 25 mei 2021

Soloreis Tirol: vakantie in het Lesachtal

ot 14 dagen Kostelos an a nuleren ot v.v. bj coid-199

8-DAAGSE BUSREIS ZONDER 1-PERSOONSKAMERTOESLAG Niets voor niets is het dal uitgeroepen tot “berglandschap van het jaar” en “het meest natuurlijke dal”. Vele hogerop gelegen knusse berghutten. Heel bijzonder: Kaiserschmarr’n eten in een Oostenrijkse hut en voor een goede espresso even de grens overwippen naar Italië. Het kan in de Karnische Alpen!

In het bovenste deel van dit dal vinden we het dorp Obertilliach, een veel geprezen dorp door schilders en fotografen. Niet verwonderlijk: de dorpskern staat onder monumentenzorg met meer dan 300 jaar oude boerderijen. Obertilliach ligt op 1450 meter hoogte.

Op een idyllische plek, midden in het centrum van Obertilliach ligt hotel Unterwöger***. Alles ademt hier de Tiroler sfeer.

Hotel Unterwöger*** ligt op een prachtige plek met een panoramisch uitzicht en heeft alles wat u van een hotel kunt verwachten. Het familiehotel is erg gastvriendelijk en je voelt je er gelijk thuis. Het eten is er zeer goed en de producten komen uit de regio. Een top locatie kunnen we zeker zeggen!

INFORMATIE EN RESERVEREN voor meer informatie of het reserveren van deze soloreis naar www.reisenco.nl/fd-soloreis of neem telefonisch contact op met Tirol Reizen via 0599 - 61 51 51.

INBEGREPEN - vervoer per comfort class touringcar - catering in de bus - Tirolreizen reisbegeleiding - 7x overnachting in Hotel Unterwöger*** - 7x uitgebreid ontbijtbuffet - 7x 3-gangendiner - excursie stad Lienz - excursie Dolomitentour - excursie Weissensee met boottocht - excursie Nationalpark Hohe Tauern - live muziekavond - overdekt zwembad met Wellness - sfeervolle kamer met douche/toilet/tv en meestal balkon

LEZERSPRIJS

€775,-

OPSTAPPLAATSEN Assen, Zwolle, Arnhem, Nijmegen, Eindhoven en Heerlen.

Je wordt opgehaald in jouw woonplaats en gebracht naar de dichtstbijzijnde opstapplaats.

p.p.

GEEN TOESLAG EENPERSOONSKAMER

 Lienz

www.reisenco.nl/fd-soloreis

Niet inbegrepen: annulering- en reisverzekering, garantiefonds GGTO € 15,- per boeking, persoonlijke uitgaven. Deze reis wordt uitgevoerd door Tirol Reizen.

Hebbes

Donderdag 24 december 2020

5x DIY-decoratie Vanwege het cornoavirus en de lockdown zitten we deze kerstdagen thuis. Om er toch iets gezelligs van te maken hebben we dit keer een Hebbes met DIY (do it yourself) kerstdecoraties.

Het enige wat je nodig hebt zijn verf, lijm, vondsten in en om het huis en eventuele decoratie. Sandra Spijkstra

Flessen Dennenappels Deze tros dennenappels geeft extra sfeer in je huis. Je kunt hem ophangen aan een raam, deur of muur. Ook leuk om te laten hangen na de feestdagen. Bind de dennenappels met touw als een tros aan elkaar.

Met wat spuitsneeuw kun je de slinger wat extra winterse sfeer geven.

1

Nodig: 9 dennenappels, touw en een schaar

Met een paar lege flessen zet je zo een paar mooie kandelaars op tafel. Vul een lege wijnfles met een mooie dennentak of andere tak en vul hem met water voor de stevigheid. Duw er dan een mooie kaars op en klaar.

Heel eenvoudig maar sfeervol!

2

Nodig: lege flessen, kaarsen en takjes

Knijpers Tover een mooie kerstster te voorschijn met een aantal knijpers.

Leuk als decoratie op tafel tijdens het kerstdiner of aan een touwtje voor het raam. Haal de knijpers uit elkaar, plak ze met de platte kant op elkaar. Plak daarna de uiteinden aan elkaar en plak een lintje ter decoratie in het midden. Met wat witte verf tover je ze om in ijskristallen.

3

Nodig: 8 wasknijpers, lijmpistool en eventueel lint ter decoratie

Pompons Een DIY die wel wat tijd vraagt, maar ontzettend leuk is om te maken. Met een vork of karton kun je van garen pompons maken.

Knip een cirkel/ krans uit bijvoorbeeld een kartonnen doos en plak hierop de gemaakte pompons tot de krans helemaal bedekt is. Met een mooi lint kun je hem ophangen.

4

Nodig: garen, karton en lijmpistool

Kerstfiguur Ook met je kind of kleinkind kun je nog wat knutselen om wat meer kerstsfeer in huis te brengen. Deze kerstfiguurtjes zijn eenvoudig te maken van een paar wcrollen en gekleurd papier.

5

Nodig: wc-rollen, gekleurd papier, stiften, schaar en lijm

45

Deze actie is geldig t/m 31 december.

Gebruik kortingscode kadootje2020 op loopalife.com

Cadeaus die je warm houden.

100% circulair en duurzaam.

Wist je dat...

Beehives Scarf 69,00 voor 59,00

Beehives Beanie 49,00 voor 39,00

Een super zachte wollen beanie gebreid in reliĂŤf patroon. De muts is gemaakt van gerecyclede garens. Verkrijgbaar in Ecru en Zeegroen.

changing the world

Een heerlijk zachte sjaal gebreid in een mooie relief steek. De sjaal is gemaakt van gerecyclede garens van wol.

Pas 1% van de wereldwijde kledingproductie wordt gemaakt van gerecyclede kleding? Loop.a life is al 4 jaar bezig om de lokale reststromen in Nederland terug te brengen door van afgedankte textiel weer mooie nieuwe producten te maken.

Missie: de totale textiel afvalberg aanpakken en de planeet een beetje groener maken.

Dune Sweater 119,00 voor 109,00

Deze vrouwelijke trui is zowel stoer als stijlvol. Dit modieuze model is gemaakt van gerecyclede katoen en lyocell. Superzacht en 100% natuurlijk.

Zip Sweater 119,00 voor 109,00

Deze stoere en duurzame trui is gemaakt van gerecyclede katoen en lyocell. Dit vest wordt gemaakt in een GOT gecertiďŹ ceerde fabriek in Portugal.

No Gender Beanie 49,00 voor 39,00

Stoer, 100% circulair en gegarandeerd warm. Deze wollen muts past iedereen en is verkrijgbaar in de kleuren Licht grijs en Zwart.

No Gender Scarf 59,00 voor 49,00

Een heerlijke wollen sjaal voor de koude dagen. Dit item is niet alleen tijdloos, maar ook nog eens genderloos, oftewel unisex.

Verkrijgbaar in meerdere kleuren. Dit garen wordt gemaakt zonder te verven.

www.loopalife.com

Eten

Donderdag 24 december 2020

Quiche Als je aan de slag gaat om een heerlijke quiche te bereiden, heb je keuze uit een enorm boeket van ingrediënten. Combineer er dus lustig op los. Zoals restjes champignons, ossenhaas, broccoli en andere etenswaren, waarna je na dertig minuten oventijd een goed vullende maaltijd voor je neus hebt.

47

30

Quiche van kerstkliekjes De ochtend na het kerstdiner staat de keuken vaak nog vol met eten dat het bord niet heeft gehaald. Dat kan alsnog door deze kliekjes samen te voegen en er een heerlijke quiche van te maken.

Redmar Bosma en Seline Werkema

K

erst komt eraan. En dus zijn alle plekken van het fornuis morgen weer bezet. Na een jaar wordt er een beroep gedaan op pannetjes die tot die tijd het daglicht niet zagen. Maar met Kerst wordt er culinair uitgepakt. Op het ene pitje pruttelt wat, op het andere start het wokken, daarnaast gaat het grillen vrolijk verder, en op pitje vier blijft een gerecht op temperatuur. Zo wens je soms meer armen te hebben, maar het harde werken zal zich even later uitbetalen. Want je gezelschap likkebaardend zien aanschuiven aan een rijk gevulde eettafel, geeft een voldaan gevoel.

Nadat broeksknoopjes opengaan en het uitbuiken kan beginnen, gaan alle borden en schalen terug naar de keuken. Omdat je voor het koken een ruime schatting maakt hoeveel iedereen zal opscheppen is de conclusie bij het afruimen vaak hetzelfde: toch wat te veel gemaakt.

Al die restjes bij elkaar leveren nog best een stapel eten op. Maar wat doe je ermee? Een echte Nederlander gooit het niet te snel weg in de groene container, en de ingrediënten met elkaar combineren lijkt ook wat onhandig. Of valt dat toch mee? Je kunt van de kerstkliekjes op relatief eenvoudige wijze nog iets lekkers maken. Dat kan door ieder product apart te nemen en daar een gerecht aan koppelen, maar ook

Quiche doet het goed met Griekse aardappelen of een salade

handig is de restanten bij elkaar te voegen voor een quiche, ofwel een hartige taart.

Verzameltaart uit oven Hiervan is de bodem meestal gemaakt een zanddeegbodem van bloem, water en boter. Daar kun je zelf de tijd voor nemen, maar een reeds gemaakte bodem bij de supermarkt is ook een optie. De vulling bestaat uit een luchtig opgeklopte mix van eieren en room. Wat je hier verder aan toevoegt, kan erg verschillen. Het is maar net wat je lekker vindt. Want tot op zekere hoogte is een quiche een verzameltaart uit de oven van ingrediënten die goed zijn te combineren. Vandaar dat dit gerecht zich goed leent om restjes van de kerstdagen toch nog tweede kans te geven.

Het internet staat vol met allerlei soorten quiches. Als je zelf moeilijk kunt inschatten welke smaken goed bij elkaar zullen passen, is een blik op de computer raadzaam. Ook kun je in de supermarkt spieken wat er achter het glas in de koeling ligt aan hartige smaakpaletten.

De grootste klassieker is misschien wel Quiche Lorraine, die zijn naam heeft te danken aan de gelijknamige Franse streek. Dit baksel bestaat onder meer uit spekjes, ui en prei. De moeite waard om, naast de kerstvariatie, eens je vork in moeten prikken.

Kerstkliekjesquiche Ingrediënten • 350 gram groene asperges • 250 gram kastanjechampignons • 200 gram cherrytomaatjes • 250 gram varkenshaas • 2 uien • 2 teentjes knoflook • 200 gram cottage cheese • 4 eieren • 100 gram geraspte kaas • 100 gram geitenkaas • tijm (het liefst verse) • peper en zout • 6 tot 8 plakjes bladerdeeg (ontdooid)

1 2 3

Verwarm de oven voor op 180 graden. Halveer de tomaatjes en snijd de onderkant van de asperges af. Snijd de toppen eraf die je bewaart om de quiche te decoreren. Wat overblijft snijd je in stukjes van 1 centimeter. Snijd de andere ingrediënten.

Bak de ui en voeg de knoflook, champignons en aspergestukjes toe. Bak de varkenshaas kort mee en breng op smaak met tijm, peper en zout. Bedek de quichevorm met bakpapier, bekleed het met plakjes bladerdeeg en verdeel de ingrediënten.

Klop de eieren en meng met de cottage cheese en geraspte kaas.

Verdeel het mengsel over de ingrediënten en verkruimel de geitenkaas en verdeel het met de aspergetoppen over de quiche.

Bak de quiche 45 tot 60 minuten.

Bodem bouwen Geen supermarkt maar zelf de basis maken

Oorsprong Hartig baksel van de oosterburen

Kaaskop

Om zelf de bodem van de quiche te maken meng je eerst 250 gram bloem met het een kleine theelepel zout in een mengkom. Dan snijd je boter (125 gram) in blokjes van één bij één centimeter en meng je dit met de bloem. Voeg een ei en drie eetlepels water toe en meng het tot je een samenhangende bal deeg.

Doe er een klein beetje water bij en verpak dan het deeg in plasticfolie en laat het een half uur in de koelkast staan voordat je verder gaat met de quiche.

Het Franse woord quiche komt uit de plaats Lotharingen. Het is afgeleid van een woord uit de streektaal dat lijkt op het Duitse woord Kuchen, dat koek betekent. In Frankrijk heeft het de betekenis ‘cake’.

Hoewel men er door de Franse klank vaak van uitgaat dat het uit dit land komt, vindt het gerecht zijn oorsprong toch echt bij onze oosterburen. Ook zijn er geluiden dat er in Engeland in de veertiende eeuw een recept bestond met een hartige pudding in een zanddeegbodem.

op de Quiche Lorraine,

Hollandse quiche lijkt

alleen wordt daar nog kaas aan toegevoegd.

Niet de klassieke Gruyère kaas, maar vaak geraspte

48+

Alternatieven Ook salade, soep of pizza bieden uitkomst Het maken van een quiche is een handige manier om van het eten dat overblijft iets lekkers te maken.

Maar er zijn nog meer manieren om na bijvoorbeeld Kerst te koken met de kliekjes. Zo kun je de ingrediënten die je koud opdient in een salade verwerken. Grote kans dat je na een avond gourmetten nog paprika, kip, tomaat en andere etenswaren over hebt. En ook een boerenomelet kan de volgende (brakke) ochtend redding bieden. Net als een pizza, ovenschotel, of een zalig soepje.

AUTO DRIVE THROUGH CORONAWEG 2 - LEEUWARDEN

WIJ STAAN VOOR U KLAAR! OOK TIJDENS DE LOCKDOWN ONZE WERKPLAATSEN ZIJN GEOPEND! Plan vandaag nog uw werkplaatsafspraak via 058-2882018 of onze websites.

Onze showroom is helaas gesloten, echter kunt u wel een afspraak plannen voor een proefrit aan huis én bevalt deze proefrit goed, dan laten we de auto gewoon op de oprit staan.

OP ZOEK NAAR EEN ANDERE AUTO Bezoek dan onze website óf onze Auto Drive Through aan de Coronaweg 2 in Leeuwarden. Samen met onze collega’s van Suzukie Franeker, Haaima Peugeot, Opel & Nissan Deinum, Engelsma & Wijnia en Siton hebben we de grootste drive through van Friesland gerealiseerd.

Zo bekijkt u uw nieuwe auto vanuit de stoel van uw huidige auto.

BURGUM Mr. W.M. O. v. Veenweg 34, T. 0511 - 46 98 22 FRANEKER James Wattstraat 4, T. 0517 - 39 76 00 LEEUWARDEN Coronaweg 2, T. 058 - 288 20 18 WURDUM Werpsterdijk 1, T. 058 - 255 13 02

Voltastraat 7b - 8801 PL Franeker - Tel 0517 384 444

www.suzukifraneker.nl

autohaaima.nl

Edisonstraat 1 Sneek T. (0515) 42 20 55 Edisonstraat 1 Franeker T. (0517) 39 56 65

Leo Twijnstrastr. 2 Leeuwarden T. (058) 266 62 55

De Knobben 25 Drachten T. (0512) 51 44 55 Kattebos 162 Heerenveen T. (0513) 62 21 00

deinumopel.nl - ewnissan.nl

engelsmawijnia.nl - ewnissan.nl

opel.siton.nl

Ondanks alle beperkingen van dit moment blikken we positief vooruit naar een nieuw jaar vol gezondheid en energie.

Wij wensen u fijne kerstdagen en een gelukkig nieuwjaar!

Puzzel

Donderdag 24 december 2020

49

RekenSTERsudoku Deze rekenSTERsudoku bestaat uit vijf gewone rekensudoku’s die met elkaar hoekblokken gemeen hebben. Voor deze sudoku gelden de gewone sudokuregels. Zowel elke horizontale rij als elke verticale kolom bevat de cijfers 1 tot en met 9 elk één keer. Dat geldt ook voor elk blok. Als extra bijzonderheid moeten de startgetallen eerst berekend worden. Dat doe je met behulp van de gegeven formules en de sudoku-regels.

Bauke van Hulst

Een rekenvoorbeeld: Als er gegeven staat dat C1 = 4 x E3 , dan kan C1 alleen 4 of 8 zijn en E3 alleen 1 of 2. Als er bovendien staat dat H5 = C1 – 6 , dan kan H5 alleen 1, 2 of 3 zijn en C1 alleen 7, 8 of 9. Als dat beide tegelijkertijd geldt, moet C1 dus 8 zijn en zijn E3 en H5 dus allebei 2. E3 en H5 zitten niet in dezelfde rij of kolom of in hetzelfde blok, dus kunnen ze gelijk zijn.

Je weet nu C1, E3 en H5. Als er verder gegeven is dat: H7 = B4 – 7 dan zijn er twee combinaties mogelijk: B4 = 9 / H7 =2 en B4 = 8 / H7 = 1. Maar H7 mag geen 2 zijn omdat H5 al 2 is. Dus blijft de combinatie B4 = 8 en H7 = 1 over.

De gouden vlakjes moet je op zo’n manier berekenen. Met behulp van de berekende getallen kun je de sudoku eenduidig oplossen.

Bauke van Hulst

A B C D E F G H I

M N O P Q R S T U

1 2 3

1 2 3

4 5 6

4 5 6

J K L

7 8 9

7 8 9 10

10

11

11

12

12

13

13

14

14

15

15

J K L

16

16

17

17

18

18

19

19

20

20

21

21

A B C D E F G H I

M N O P Q R S T U

A2 = T3 - H11

D15 = 14 – D18

H2 = 11 - D1

N11 = 12– O10

R7 = 2 x S2

B3 = 18 : A21

E20 = D7 : 3

I6 = 12 - H13

O5 = 9 : R4

S5 = 11 – P13

A13 = E21 : 4 B6 = 15 – B2

B8 = T6 - E14 B20 = 4 x D1 B21 = L13 : 3

C1 = 14 – B19 C3 = 12 - E13

C17 = H11 - 7 C20 = G6 + 6

D5 = 13 - B16 D7 = Q1 : 3

E18 = E16 x C4 F3 = J13 x 4

F5 = 30 : T16 F9 = D18 : 2

F16 = 6 : H4

F19 = H13 – I6 G6 = A21 - 2 G10 = K9 : 3

G12 = 18 : N9

G13 = R17 - H18 G17 = N10 + 4

H18 = 14 – R17 I14 = 20 : J10 J7 = I21 x 2

J9 = 12 – L12 K9 = L7 x L9

K13 = 9 – L15

L13 = J13 x J15 M1 = L12 - 5 M8 = L9 – L7

M16 = E14 – 6 N10 = N4 x 3

N18 = E13 : 3 O12 = 2 x R7

O14 = L15 – 1

016 = R15 + 2 P3 = K13 – 4

P6 = T1 – R21

P17 = B19 – C1

P19 = S19 – N20 Q2 = 12 : A13

Q6 = D5 – B16 Q8 = 8 – Q9

S2 = S5 – P13

S18 = 16 – U18

S19 = 16 – N20 S21 = B6 : 2

T1 = 7 – R21

T2 = Q9 – Q8

T14 = A4 x T20 T19 = T16 – F5 U1 = 12 : R15 U9 = O12 + 3 U20 = O10

Bauke van Hulst is gepensioneerd wiskundeleraar. Met zijn echtgenote woont hij afwisselend in Deventer en Frankrijk.

Vakantiepark De Kleine Belties, is een familiepark gelegen in het prachtige Overijsselse Vechtdal. In 70 jaar is “De Kleine Belties” van een boerencamping uitgegroeid tot een modern vakantiepark met veel faciliteiten zoals een Eethuys, binnen speeltuin en een overdekt zwembad.

Dichtbij het centrum van Hardenberg Bossen en de Vecht dichtbij

Met recreatieteam in de vakanties Vakantiepark met veel faciliteiten

kleinebelties.nl | Hardenberg (Overijssel) | 0523 261 303

r e k Lek t i u p o r e Wij wensen iedereen

Gezegende Kerstdagen en een voorspoedig Nieuwjaar!

Afhaalservice Kakeldrive is nog steeds geopend.

U kunt gewoon in de auto blijven zitten.

Contactloos betalen is gewenst.

WIJ ONTMOETEN U GRAAG IN 2021 OP CAMPING DE KLIMBERG!

Kijk voor actuele informatie en de spelregels op de site of facebook

kippenrestaurantdekakelhof.nl

✔ Ruime kampeerplaatsen ■ ✔ Verhuur accomodaties ■

✔ Christelijke gezinscamping ■ ✔ Privé sanitair ■

✔ Recreatieteam ■

✔ Overdekt zwembad ■ ✔ 55+ weken ■

✔ In het mooie Vechtdal ■ ✔ Zwemvijver ■ ✔ Visvijver ■

De Klimberg CAMPING • CHALETS • RECREATIE

✔ Gezellige Brasserie ■ ✔ Snackbar ■

DAAR KAN NIETS TEGENOP• WWW.DEKLIMBERG.NL • 0523 - 26 19 55 • HARDENBERG

Hele fijne kerstdagen gewenst!

Openingstijden: Wij zijn van 16.30 uur tot 19.30 uur geopend

Volg ons ook op facebook kippenrestaurant de Kakelhof

Nijtap 45 9218 PA Opeinde, tel. 0512-524880 www.kippenrestaurantdekakelhof.nl

Volgende week

Donderdag 24 december 2020

1

Alles anders in het nieuwe jaar?

Het boek Groene theologie van theoloog Trees van Montfoort werd vorig jaar uitgeroepen tot het beste theologische boek. Haar boodschap? Als wij mensen onszelf blijven verheffen boven dieren en planten, doen we de schepping en onszelf tekort.

Een onfortuinlijke val, drie jaar geleden, zorgde voor een trauma in het brein van theatermaakster Tet Rozendal. Ze was haar spraak kwijt en kon geen prikkels verdragen. Langzaam maar zeker krabbelt ze op. ,,No’t ik romte jou oan myn lijen, ûntstiet der ek romte foar de moaie saken yn it libben.”

De productie van vlees en zuivel kost veel grond en water en de ecologische voetafdruk ervan is hoog. Daarom kijken we naar drie alternatieve eiwitbronnen - voor boeren, voor bedrijven en voor burgers.

Oant it nije jier!

Tet Rozendal

Nijjier Mediahuis Bessen

Eiwitbron

Coronakansen

Colofon Zaterdag 30 mei 2015

,,

Wykein verschijnt als zaterdagbijlage bij het Friesch Dagblad

Veel bedrijven zegge n: zo doen we dat gewoon.

Dan vraag ik: maar waar staan jullie voor? Wat doe je? Waarom? ,,

Lone Aarup Poulse

n

Reacties en tips zijn welkom: 058 2 9876 28 of wykein@frieschdagblad.nl Adverteren in Wykein? Dat kan: 058 2 9876 14 (Henk Brinkman) of 058 2 9876 06 (Anita van der Ploeg) of mail verkoop@frieschdagblad.nl Redactie: Ellen Stikkelbroeck, Chris Hattuma, Gerbrich van der Meer Vormgeving: Jan-Willem van der Meulen, Sandra Spijkstra Ontwerp: Lone Aarup Poulsen Omslagfoto: Marchje Andringa

De weekkrant van Fryslân

Meld u aan via frieschdagblad.nl/abonneren of neem op werkdagen contact op via 088-8002001.

Landbouw Pagina 9 De herstelkracht van gras Lifestyle Pagina 10 Verwegwinkeltjes Essay Pagina 25 Verbond: een sleutel woord

22

Wykein

Neem een weekendabonnement en ontvang iedere zaterdag het Friesch Dagblad én Wykein. Bovendien ontvangt u naar keuze de krant op vrijdag of maandag.

Pagina 6

Weekendabonnement

51

Levensloopbestendig wonen in Friesland Veel mensen willen zo lang

Een vrijstaande woning met vier

mogelijk

thuis

slaapkamers, een grote tuin

blijven wonen. Een ontwikkeling

en een garage. Veel mensen

die ook al langere tijd wordt

dromen van een huis met veel

gestimuleerd door de overheid.

ruimte, rust en privacy. Als u

Ook wij merken dat er een

dat droomhuis eenmaal hebt

groeiende

aan

gevonden, dan wilt u daar ook

woningen is waar mensen niet

het liefst voor altijd blijven

alleen nu, maar ook op oudere

wonen. Maar wat als de tuin of

leeftijd veilig en zelfstandig

het huis te bewerkelijk wordt of

kunnen (blijven) wonen. Wij

gezondheidsproblemen parten

van

Hoekstra

beginnen te spelen? Verhuizen

begeleiden mensen die een

naar een levensloopbestendige

woning zoeken waar ze de

nieuwbouwwoning

rest van hun leven onbezorgd

uitkomst bieden.

zelfstandig

behoefte

Makelaardij

kan

dan

kunnen wonen.

Een impressie van de bungalows van Blitsaerd aan de vaart.

Modern wonen in Bilgaard Wil je wonen waar je de ruimte hebt? In je huis en eromheen? Dan is Kallisto iets voor jou.

Met succes zijn alle 30 woningen reeds verkocht en starten we binnenkort met de verkoop van 42 appartementen. Ruime appartementen in een fijne wijk met licht, lucht en water.

Appartement

Veilig en vertrouwd wonen in Heerenveen Oranjewoud Wonen bouwt in een groene parkachtige omgeving nieuwe comfortabele serviceappartementen en servicebungalows

vanaf € 200.000 v.o.n.

2 Gebruikersoppervlakte ca. 73 m Binnenkort in de verkoop

Huurprijs vanaf € 806,- p/m

• Driekamerappartement • Balkon van ca. 10 m² over de gehele breedte van het appartement, toegankelijk middels grote schuifpui • Veel lichtinval door verdiepingshoge ramen • Vloerverwarming • Luxe sanitair van Villeroy & Boch • Ruime eigen buitenberging • Voldoende parkeergelegenheid op eigen terrein • Gasloos (voorbereid op de toekomst)

Zelfstandig (blijven) wonen in een beschermde omgeving met veel voorzieningen, activiteiten, diensten en zorgverlening. Oranjewoud Wonen bouwt in een groene parkachtige omgeving in Heerenveen 136 serviceappartementen en 18 servicebungalows voor zowel koop als huur.

Oranjewoud Wonen hanteert hierbij een woonconcept met activiteiten, diensten en zorgverlening met de mogelijkheid om zelf te bepalen of u gebruik wenst te maken van de extra service en diensten. Alleen de woonservice- en zorgservicekosten zijn verplicht. Er zijn nog enkele huurappartementen beschikbaar.

Inschrijven via: www.makelaardijhoekstra.nl

www.kallisto-leeuwarden.nl Wilt u de modelwoning bezichtigen of meer informatie? Neem contact met ons op via: 058 - 233 7 333

makelaardijhoekstra.nl

waar vervolgens bijvoorbeeld het toilet weer mee

de Dokkumer Ee of het Leeuwarder Bos. Hier kunt u

Op dit moment hebben we enkele prachtige levensloopbestendige nieuwbouwprojecten in

doorgespoeld kan worden of kan worden gebruikt voor je wasmachine. Alle woningen worden recycle

uw hoofd straks leegmaken en tot rust komen.

verkoop maar ook voor 2021 staan er een aantal bijzondere projecten op de planning.

ready opgeleverd!

Dé perfecte plek om oud te worden

Een nieuw stadsdeel in wording

Oranjewoud Wonen in Heerenveen is zo’n prachtige ontwikkeling. De combinatie van zorg-

Wonen op een droomlocatie

Huis aan de Haven wordt het startschot van het nieuwste stadsdeel van Leeuwarden genaamd

service en het wonen in een nieuw aangelegd park maakt het dé perfecte plek om oud te worden.

Middelsee. Een uniek gebouw met 91 appartementen dat aan drie kanten omgeven wordt door water. Het

De koopappartementen zijn inmiddels allemaal verkocht maar we hebben hier nog wel enkele

gebouw heeft een hoogteaccent van 30 meter en wordt in hofvorm gebouwd met de uitstraling van stoere

levensloopbestendige appartementen te huur.

Het aanbod in Friesland

Wat dacht u van luxe appartementen op een droomlocatie in Harlingen? Direct gelegen in de haven komt het kleinschalige nieuwbouwproject Zuiderhaven. De appartementen komen op een van de laatste historische plekjes midden in het centrum.

Een buitenkans voor stadse genieters met een actieve levensstijl.

pakhuizen in de haven. Geen enkel appartement wordt gelijk en is er veel aandacht voor de indeling en het

Een primeur in Blitsaerd

woongenot. En alsof dat allemaal nog niet genoeg is, kunt u uw bootje vlakbij huis aanleggen. Als het weer

Wist u dat levensloopbestendig wonen vaak hand in hand gaat met energiezuinig en duurzaam wonen?

mag, wordt er een horecagelegenheid gerealiseerd.

Kortom, wie straks al wil sfeerproeven, doet er goed

In het nieuwe jaar starten we met de verkoop van de eerste fase van Blitsaerd aan de vaart. 14

aan deze fraaie locatie van Huis aan de Haven aan het Van Harinxmakanaal te bezoeken.

levensloopbestendige en duurzame bungalows, waarbij luxe en comfort perfect gecombineerd worden.

Voor elk wat wils

Daarnaast hebben de bungalows stuk voor stuk een eigen ligplaats! Blitsaerd aan de vaart wordt het eerste projectmatige nieuwbouwplan waarbij standaard het Hydraloopsysteem toegepast gaat worden. Hierbij wordt eigen douchewater opgevangen

058 - 233 7 333

Vrijblijvend adviesgesprek Denkt u ook wel eens aan verhuizen naar een levensloopbestendige woning? Of heeft u vragen over dit onderwerp? Vraag dan een vrijblijvend (advies) gesprek aan bij Makelaardij Hoekstra. We bespreken dan de mogelijkheden en kunnen advies geven: uw huidige huis toekomstbestendig maken, verhuizen nog even uitstellen of juist nu doorpakken. Kijk daarnaast op www.makelaardijhoekstra.nl voor ons complete nieuwbouwaanbod.

Dat er in elke prijsklasse en voor elk wat wils is, bewijzen de appartementen van Kallisto in Bilgaard Leeuwarden. In Januari starten we hier met de verkoop van 42 vernieuwde appartementen. Dichtbij de stad maar met volop lucht, licht en ruimte. Dichtbij

makelaardijhoekstra.nl

Leeuwarden - Sneek - Joure - Heerenveen - Almere

15 STADSAPPARTEMENTEN EN ÉÉN PENTHOUSE

• Uitzicht op de haven • Ligplaatsen voor de deur • Op 5 minuten varen van de Waddenzee • Bodemwarmtepomp voor vloerverwarming en koeling • Treinstation, strand, supermarkten en gezellig centrum op loopafstand • Ideale uitvalsbasis voor bezoek aan de Waddeneilanden • Bouw reeds gestart

STADSAPPARTEMENTEN TE KOOP VANAF € 325.000,- V.O.N.

NU MET GRATIS WAARDEBEPALING VAN UW EIGEN WONING

WWW.ZUIDERHAVENHARLINGEN.NL 0512 - 368 200 verkoopnoord@heijmans.nl

0517 - 431 224 info@vdwalmakelaars.nl

058 - 233 73 33 nieuwbouw@makelaardijhoekstra.nl

Thuis

makelaardijhoekstra.nl

Leeuwarden - Sneek - Joure - Heerenveen - Almere

‘Thuis’: Talloze malen hebben we dat woord het afgelopen jaar gehoord.

Thuis heet dit jaar een hele andere betekenis gekregen.

Misschien wel iets om in deze dagen even bij stil te staan.

Voor velen onder ons is thuis een veilige haven, die ons en vele anderen heet beschermd tegen gezondheidsrisico’s. Thuis heet ook veel mensen, ondanks de gepaste afstand van elkaar, dichter bij elkaar gebracht. Denk maar eens aan al die kanjers in de zorg, met hun missie om met de grootste zorgvuldigheid hun cliënten beter naar huis te laten keren.

En aan al die fijne vrijwilligers die klaarstonden om thuisblijvers te voorzien van hun broodnodige zaken.

En dan nu, aan het einde van dit rare jaar, staan we voor de feestdagen. Thuis. Hoe maken we die feestelijk? Wellicht door even heel dicht bij onszelf en onze dierbaren te zijn. Een kaart met een verhaal naar verre familie en vrienden. Een spontaan telefoontje met een te lang niet geziene vriend. Een bemoedigend appje naar de collega die niet optimaal in het vel zit.

Een praatje met de buurvrouw die de laatste tijd weinig bezoek krijgt. En een warm onthaal voor de wettelijk toegestane nabije naasten, aan een illegaal feestelijk gedekte eindejaarsdis.

En ja, dan nog even over dat vuurwerk om een voorspoedig nieuwjaar in te luiden… Mag niet.

Maar ach, het mooiste vuurwerk begint toch in ons hart? Daarom onze vurige, warme, hartelijke wensen voor u. Op naar een zo gezond, gelukkig en voorspoedig mogelijk 2021.

Namens alle medewerkers van Hoekstra Makelaardij en Vastgoedbeheer

HET PRINCESSEHOF WENST U PRETTIGE FEESTDAGEN! U bent volgend jaar weer van harte welkom in het stadspaleis. Geniet dan weer met de hele familie van onze tentoonstellingen, de Escherkelder en leuke activiteiten.

Volg ondertussen onze online kanalen voor concerten, verhalen en workshops.

www.princessehof.nl

Haal het museum in huis met spannende audioverhalen, blogs en een virtueel bezoek. www.friesmuseum.nl

Bekijk onze programmering alvast op de website en bezoek ons in 2021 weer met prachtige nieuwe tentoonstellingen als Haute Bordure (vanaf 13 februari).

Optimaal op de hoogte blijven en tegelijkertijd het museum steunen? Word Vriend van het museum. www.friesmuseum.nl/wordvriend

Folle lok en seine!