Noord magazine juni 2015 editie Friesland by Mediahuis Noord

zonder tegenstand win je altijd Frans Nooren

02 ADVERTORIAL

INTELLIGENT GERAFFINEERD OPVALLEND

Intelligent, geraffineerd, opvallend: “een auto die ontworpen is om uw totale rijervaring te verbeteren”. Specificaties: tot 180pk met slechts 20% bijtelling. Leverbaar vanaf E 28.895,-

VAN DER HORST AUTOGROEP FRIESLAND www.fordfriesland.frl Vestigingen in: Leeuwarden-Sneek-Lemmer-Franeker-Dokkum Telefoonnummer: 058-2333444

VAN ’T LAND NAAR DE KLANT Katlijk, net achter Heerenveen. Een wagen vol stro draait ’t erf op. Begin van de avond of vroeg in de ochtend, bij het transportbedrijf van Ponne gaat ’t gewoon door. Stro, hooi, zaagsel, strooisel en de rest. Verhalen bij de koffie in de loop van een machtige avond. De lange dag van transporteurs begint en eindigt vaak bij elkaar in het kantoor of de kantine. “Zo gaat dat hier.” Marcel Ponne is trots, ’n prachtbedrijf hebben ze hier in Katlijk. Transporteurs van stro, van hooi, zaagsel en meer. Stro zegt z’n oom Siebe, is ’t mooiste wat er is. Vrachtwagens vol. Waar een goede zomer is geweest, is stro. Denemarken, Engeland, OostDuitsland, Frankrijk. Ponne Transport rijdt met tien eigen wagens stad en land af om agrarische bedrijven en maneges stro en hooi te brengen. Veeboeren, geitenhouders, bollenboeren, maneges, bij sommige klanten twee vrachtwagens in de week.

PONNE TRANSPORT

Schoterlandseweg 41 8455 JE Katlijk www.ponnekatlijk.nl

Het begint iedere dag met het weer, want een stro-transporteur die niet weet wat voor weer het wordt, heeft geen handel. Het is hun specialiteit. Toen z’n opa begon, reden ze met bakfietsen in de omgeving, later ging de handel en het transport per vrachtauto via het bodenterrein. In Heeren veen natuurlijk, maar ook in Leeuwarden en Sneek; de foto’s van toen sieren de wanden.

Ze vonden het niet allemaal even leuk, al die kleine pakketjes hier en daar. Nee, dan het stro, dat is mooie handel. Eerst een vrachtje in de buurt mee of gewoon onderweg, vrije handel, ja, dat is nog steeds het mooiste. Van uitgestrekte velden in Oost- Duitsland laten ze me trots enorme bergen strobalen zien, 11, 12 meter hoog gestapeld, de vrachtwagen er naast is een dinkytoy. Ze persen en stapelen daar zelf met ingehuurde krachten, baal na baal, aan het eind van de zomer. En in de maanden erna halen ze het naar Nederland. Ponne zet z’n stro en hooi af boven de grote rivieren. In Noord-Holland bij de bollenboeren en veel natuurlijk in Groningen en Friesland. Ze hebben vaste rondjes en adressen, want naast stro moet je zorgen voor heen- of retourvracht. Silo’s vervoeren ze, suikerbieten in campagnetijd, betonijzer en rubbermatten naar Denemarken; als er terug maar stro op de wagen ligt. Stro geeft de Ponne’s een kick en betekent zo’n tachtig procent van hun handel. Natuurlijk, “je moet wel goeie jongens op de weg hebben”, maar die hebben ze hoor, hun jongens zien zelf ook waar de handel zit. En als d’r wat aan de wagens moet gebeuren, dan is dat in hun eigen werkplaats. “Je moet je best doen voor elkaar”, beamen oom Siebe, vader Hessel en zoon Marcel instemmend. Werken in een goede sfeer, hard werken, zeker, maar als je elkaar wat gunt en iets voor elkaar over hebt, is het goed. Ponne, een familiebedrijf van goed vertrouwen en een hartelijke sfeer, no-nonsens transporteurs in Katlijk.

TROTS IS OOK WEL GEBAKKEN LUCHT

We doen iets nieuws! En we doen iets nieuws dat we al dertig jaar eerder hadden kunnen doen, dus hoe nieuw is het? Een ondernemersbijlage – een heuse noordelijke ondernemers bijlage – hebben we nog nooit gehad bij Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant. Deze bijlage noord is dus een primeur. We vinden ondernemersverhalen, niet te verwarren met het plichtmatige gereutel van managers, namelijk best leuk en we hebben in Noord-Nederland fantastisch mooie bedrijven.

Dat alles moeten we uitventen. Het beroep van ondernemer is bovendien populairder dan dat van profvoetballer. Kijk maar eens hoeveel mensen voor zichzelf beginnen. Dat zal in sommige gevallen meer door noodzaak dan door drijfveren worden gestuurd. Maar toch. Nederland telt per jaar liefst 125.000 starters. Dat zijn vooral zzp’ers, slechts een miniem deel is een heuse start-up. Wat het verschil is tussen een starter en start-up legt Nick Stevens haarfijn uit. De Engelsman zal in deze en komende bijlages vertellen over start-ups, want dat is zijn universum. Nick, wonend in Friesland en werkend in Groningen, reist de hele wereld over om via Start-up Weekends het start-up-klimaat te stimuleren. Of het nu in Iran is, in Maleisië of Macedonië, Nick draaft er meerdere keren per jaar op. Hij is ook nog eens een van de aanjagers van The Big Building in Groningen, dat tot een fraai noordelijk startersparadijs moet uitgroeien. Colofon

Dit soort initiatieven geeft Noord-Nederland een perspectief. En dat de overheden en in stanties het laatste jaar aanhaken bij noordelijke startersklimaat is mooi, maar we moe

noord is een redactionele bijlage

ten niet uit het oog verliezen dat noordelijke succesbedrijven het vooral op eigen kracht

van Dagblad van het Noorden en

hebben gedaan. Kijk maar eens wat voor mooie bedrijven de Mediacentrale in Groningen

Leeuwarder Courant

telt (Voys, Kalooga, Dataprovider, StreamZilla, Peperzaken) en die hebben het stuk voor stuk op eigen kracht gedaan.

Samenstelling: Bouke Nielsen Eindredactie: Gerda Douma,

En over die selfmade bedrijven hebben we het in noord. Thema’s als ondernemerschap,

Roel Snijder, Theo Zandstra

toekomst, mentaliteit, risico’s, geld, netwerken, innovatie, vakmanschap komen volop

Art direction: Jesse Schaap (Initio)

aan de orde.

Vormgeving: Marc Bos, Henk Haan

Het grappige is dat we zo vaak klagen over het gebrek aan trots bij noordelijke onder Het citaat ‘Zonder tegenstand win

nemers. Wie de verhalen in deze bijlage leest beseft dat die trots er wel degelijk is,

je altijd maar je leert niks’ op de

maar verborgen zit in de bevlogenheid rond vakmanschap en visie.

voorpagina van deze bijlage is een uitspraak van Frans Nooren,

De noorderling is kritisch en misschien af en toe wel wat zeurderig. Dat is niet erg,

ondernemer uit Stadskanaal

want die houding leidt tot mooie bedrijven en producten.

(oprichter o.a. van Frans Nooren

En trots is toch ook iets als gebakken lucht. Daar houden we niet van.

en Stopaq).

Reacties: e-mail bijlagen@ndcmediagroep.nl, telefoon 058-2845477

Volg noord ook online op het blog www.noordblog.nl

mes op de keel zorgt voor krachtige drijfveren

FOUTEN LEIDEN TOT IETS FRAAIS Een fout is een leermoment en geen moment van

falen. In Nederland benadrukken we nog te vaak de zwarte kant van een mislukking, terwijl het net zo goed de kiem van succes kan zijn. Kijk maar in Roden. Door Bouke Nielsen

Niets mooier dan een fout die tot succes leidt. Neem de fout van Johnson & Johnson om in 2008 Cordis in Roden te sluiten. Of al die missers van Epke Zonderland voorafgaand aan zijn Olympisch goud.

Zonderland leerde van zijn fouten, zoals ondernemers dat – soms – ook doen. Sterker nog, de turner leerde zijn fouten te hanteren. “Op de training ga ik volle bak”, zegt de Fries, “maar in wedstrijden zit ik op 95 procent van mijn topvermogen. Ik beperk daardoor de kracht van de rotatie. Tegelijk heb ik dan ruimte om te corrigeren.”

Als het goed is, leren ondernemers ook van hun fouten. Zo niet, dan profiteert een ander van die fout. Neem de situatie rond stent- en katheterproducent Cordis. Moederbedrijf Johnson & Johnson besloot voor goedkopere productie naar Mexico te gaan.

“Cordis is inmiddels een bedrijf dat van een omzet van 5 miljard is gedaald naar een omzet van een half miljard dollar”, zegt Jan Degenhart, namens TCNN projectmanager van Springboard en straks Health Hub. Degenhart spreekt zonder leedvermaak over Cordis.

Het typeert ook een beetje de mentaliteit in Noord-Drenthe, waar velen letterlijk op straat hebben gestaan na het vertrek van Cordis. Er was en is noodzaak om wat van Springboard te maken. Want: geen Springboard, dan geen brood op de plank. Het mes op de keel zorgt zo voor krachtige drijfveren.

Springboard is het cluster dat zich inspande de kennis van medische technologie in de regio vast te houden. Meer dan 800 mensen verloren in 2008 hun baan bij Cordis, inmiddels zijn er bijna weer 200 aan het werk bij bedrijven die ervoor in de plaats zijn gekomen. En de perspectieven zijn ronduit veelbelovend. >>>

06 ADVERTORIAL

BETONINNOVATIES:

EERST DENKEN DAN DOEN

Haitsma Beton in Koostertille bestaat 110 jaar, geworteld in een omgeving waar je graag blijft. Het werkgebied is uitgebreid tot in Frankrijk en Zweden. Kennis en innovatie als sleutelwoorden liggen verankerd aan het Prinses Margrietkanaal in het Friese dorp. Je moet weten waar je goed in bent. En het is heel goed om van tijd tot tijd van die opdrachten te hebben, waarbij het wel even spannend wordt “Kunnen we dat wel aan?” Wim Comello zit alweer 26 jaar bij Haitsma, maar nog steeds werkt een verdraaid mooi vak. Trots is ’ie ook. Het gaat voorspoedig en ze hebben met de 86 man personeel afgelopen jaar een paar bijzondere opdrachten mogen klaren, waaronder een pier in het Franse Duinkerken en een project op een haventerrein in het Zweedse Göteborg. “Dat Franse project was wel spanend, want er zaten een aantal onzekerheden in.” Hoe kwamen ze bij Haitsma uit? “De aanvraag lag er op een

goed moment en eerlijk is eerlijk, als je een cirkel trekt van Duinkerken tot pakweg Utrecht, dan heb je een paar betonbedrijven bij elkaar.“ Rekenen, meedenken, slimme oplossingen aandragen en omdat het een uniek project is, is er geen referentiekader. Met een stevige engineeringafdeling in eigen huis kan zo’n project goed worden ingeschat. Pioniers in prefab noemen ze zich en een vooral goed in grote en zware elementen met afwijkende vorm. Bruggen en viaducten, stadions, parkeergarages, gebouwen en bermveiligheid; de Haak van Leeuwarden, Centrale As, A15, A1-A6, Haitsma doet mee met zelfverdichtend beton en de kennis

hoe je zo efﬁciënt mogelijk en met zo min mogelijk belasting en overlast voor de omgeving grote bouwwerken uitvoert. De enorme afmetingen die Haitsma kan produceren zijn indrukwekkend. De kokerliggers voor de brug over het Van Starkenborghkanaal bij Zuidhorn meten ruim 68 meter, een unieke lengte. Net als bij de betonnen barriers die op de weg steeds vaker worden gebruikt in plaats van een stalen als vangrail, laat het zien waar Haitsma staat. “Het is vaak een kwestie van slimme oplossingen kunnen aandragen. Kennis is bij ons niet iets van het is zoals het is, wij willen weten waarom het is zoals het is.” “Als je begrijpt hoe iets werkt, kun je kijken naar alternatieven. In de bouw wordt vaak gebruik

gemaakt van grote bouwcombinaties. Die hebben de innovatieve kracht nodig van toeleveranciers die gespecialiseerd zijn in hun vak. En dan is het de kunst om tijdens het ontwerpproces al aan tafel te zitten zodat je kunt meedenken.” Een mooi voorbeeld van innovaties zit in de holle heipaal, die afhankelijk van de afmetingen zo’n dertig procent lichter is en daardoor navenant minder CO2 uitstoot, in de hele keten van productie tot logistiek en plaatsing duurzamer en goedkoper is, of de modulaire, demontabele parkeergarage op basis van TT-vloerplaten. Haitsma Beton is in de loop van de jaren synoniem geworden aan innovatie en verankering van kennis in eigen huis om duurzaam stappen te zetten. Goed blijven meeveren met de markt en doen waarin je goed bent.

HAITSMA BETON www.haitsma.nl

BRONSEMA STROOBOS BREIDT UIT MET VERHUUR LEGIOBLOKKEN In 1945 beginnen Tedo en Jan Bronsema met hun transportbedrijf in Stroobos. Een generatie later neemt Jappie het bedrijf over en nu zit de derde generatie met Klaas en Menno ook aan het stuur. De Bronsema’s hebben transport in de genen en zijn gespecialiseerd in stenen. Onlangs is het bedrijf gestart met de verhuur van legioblokken voor evenementen.

partijen voordelen, zoals een goed advies, scherpe inkoop en heldere transportafspraken.

In de beginjaren was er veel werk van de toenmalige steenfabriek Schuilenga, maar sinds 1990 zijn daar de deuren gesloten: het moment voor Bronsema om een steenhandel te beginnen. Bronsema steenhandel en transport levert rechtstreeks aan bedrijven en particulieren diverse bouwmaterialen zoals gevelsteen, mortel, dakpannen en bestratingstenen. De combinatie van steenhandel en transportbedrijf biedt beide

Onlangs is Bronsema gestart met de verhuur van legioblokken voor evenementen. De stevige stapelbare blokken zijn breed inzetbaar voor indeling en herkenbare afbakening van terreinen en voor bulkopslag. De legioblokken zijn ﬂexibel inzetbaar en snel door Bronsema te leveren en te plaatsen. Bel de transporteurs uit Stroobos voor een afspraak om de mogelijkheden voor uw evenement te bespreken.

De Stroobosser transporteurs vervoeren niet alleen stenen en bouwmaterialen in de regio; zeven wagens worden nationaal en internationaal ingezet voor koeltransport, bouwmaterialen, levende have en dieplader-transporten.

BRONSEMA STEENHANDEL & TRANSPORT

Miedweg 15a 9872 TJ Stroobos 0512 351 278 www.bronsematransport.nl

De fout van Cordis heeft Springboard een ziel gegeven, want dat cluster is daardoor misschien

Een topsporter als Epke Zonderland faalt, als-ie faalt, altijd

het sterkste onderdeel van Healthy Ageing Netwerk Noord-Nederland geworden. De kracht van

voor een groot publiek. Zoals op de Olympische Spelen van

Cordis Roden zat in de research & development, ofwel onderzoek en ontwikkeling. Al die kennis

2008 in Beijing, toen hij van de rekstok gleed. Hij won vervol-

kon niet overgeheveld worden naar Mexico en bleef achter in Noord-Drenthe. Degenhart en de

gens in Londen goud door met drie opeenvolgende vlucht-

zijnen zijn Johnson & Johnson heel erg dankbaar.

elementen de wereld te ontroeren. “Na Londen heb ik getraind op vier opeenvolgende vluchtelementen en in theorie kan ik het

Een fout kan een zegen zijn, al wordt dat in ons land van krentenwegers lang niet altijd herkend.

tijdens een wedstrijd ook. Op het recente WK besloot ik niet de

Een faillissement wordt een ondernemer al te vaak zwaar aangerekend. Terwijl in de VS wordt

vier te doen. Ik koos voor meer zekerheid.”

verondersteld dat iemand met tien faillissementen op zijn of haar conto zo veel fouten heeft gemaakt dat al die ervaringen goed zijn voor succes. Dit is wat zwaar aangezet, maar de onder-

Zo houdt hij ruimte voor onverwachte situaties. Het is een

nemerscultuur daar verschilt immens van de onze.

lange weg om zo ver te komen. Zonderland zoekt per wedstrijd naar de voor hem juiste balans. Lachend: “Maar dat heb je niet

Van fouten leer je. Hent Hamming (Adfo Movere) wilde daarom een leerzame bijeenkomst houden

in een maal onder de knie. Daarvoor heb je al die wedstrijden

en haalde naar Amerikaans voorbeeld het Failure Lab (lab der mislukkingen) naar Groningen.

nodig.”

Bedoeld om fouten te herkennen en vooral te hanteren. Hamming: “Angst om te mislukken is de voornaamste oorzaak dat projecten niet slagen.”

Iedereen kan fouten maken, de vraag is alleen wat je ervan leert, vindt Hamming. “Het maken van een fout is vaak ook het

Het maken van fouten kwam door Failure Lab in een ander daglicht te staan. Over de hele wereld

gevolg van het afwijken van een vaste vorm. Dat is goed, want

zijn er meer van dergelijke initiatieven en soms bestaat daarbij zelfs het gevoel dat fouten wat al te

je volgt een andere route. En als dat lukt, word je geprezen. Zo

zeer worden geromantiseerd: kijk mij eens, zie mijn zelfspot.

niet, dan heb je de procedure niet doorlopen en afhankelijk van de omgeving word je dat dan verweten.”

HET GAAT FOUT ALS JE JE VERLIES NIET NEEMT

Durf te mislukken, zegt Hamming dan ook uit de grond van zijn hart. Het zou volgens hem een centraal thema op scholen moeten zijn. Praten over het maken van fouten. “En dan niet beschuldigend, maar lerend.”

Zo leerde Hamming zelf ook van zijn fouten. Tijdens het Failure Lab een half jaar geleden verhaalde hij van het dancefestival Airplay dat hij had bedacht voor Groningen Airport Eelde. Hij wilde daarmee de baanverlenging vieren. Hamming was dolenthousiast, maar directie van het vliegveld durfde het niet aan. Achteraf is zijn analyse dat hij vanuit het niets kwam en risico’s wilde nemen, terwijl de vliegvelddirectie juist risico’s moet beperken. Hij had ook meer moeten doen om de directie te overtuigen.

Hamming: ”Je ziet inderdaad dat veel organisaties bezig zijn de fiasco’s te verheerlijken, maar we zochten juist de echte verhalen. Die zijn soms klein en heel intens. Want vergis je niet, er gaat

Je moet om fouten ook kunnen lachen, want het heeft een

soms diep leed vooraf aan het inzicht dat je van een fout kunt leren.”

humoristische en leerzame kant, vindt Hamming. En na een mislukking moet je vooral doorzetten, al moet je dat niet

Het gaat volgens Hamming om de vraag wat er ‘in godsnaam’ is gebeurd en of het verklaarbaar is

overdrijven. “Het moet zo worden als de chirurg die na zijn

wat er is gebeurd. “Het gaat fout als je je verlies niet neemt. De angst voor gezichtsverlies is vaak

twaalfde mislukte operatie roept: ‘Maar leren zal ik het’.”

groot, want parallel daaraan loopt de vrees om afgewezen te worden. Voor een ondernemer is dat heel vervelend.”

08 ADVERTORIAL

DOEFONDS FRYSLÂN VOOR INNOVATIEVE MKB-ONDERNEMERS Provincie Fryslân heeft het Doefonds Fryslân opgericht, een financieringsfonds voor innovatieve Friese MKB-bedrijven. Stimuleren van maatschappelijke en economische groei is het uitgangspunt van het provinciale fonds. Investment manager Diederik Jongema licht het Doefonds toe.

Een financieringsfonds voor innovatieve MKBbedrijven, richt zo’n fonds zich ook op bepaalde sectoren? “Innovatie is breed, het is niet voor behouden aan bepaalde sectoren. Het criterium dat we hebben is dat het plan vernieuwend moet zijn ten opzichte van de bestaande markt. Ik noem het concurrende vernieuwing. Alle sectoren komen in aanmerking en de aanvragen zijn ook verspreid over veel sectoren. Innovatie kan dus ook heel goed in een verbetering zitten van een productieproces.” Het Doefonds kan investeren in risicodragend kapitaal variërend van 25.000 tot 1,5 miljoen euro. “De gedachte van het Doefonds is dat in alle gevallen co-financiering nodig is voor een project. “Wij doen de financiering altijd met andere partijen, zoals banken of (andere) investeerders vanwege de risicospreiding en instemming vanuit de markt. Co-financiering wordt steeds gebruike lijker en twijfelaars willen we nog wel eens over de streep trekken, want als je je samen achter een plan stelt, kom je het verst. Wij beoordelen een plan ook anders dan bijvoorbeeld een bank. We kijken sterk naar de potentie en de toekomst, tegen de achtergrond en de historie van een bedrijf.”

“Er is veel innovatie is Fryslân en het geeft enorm veel voldoening om daar aan mee te helpen. Ondernemers zijn heel erg enthousiast, hebben een goed gevoel naar de toekomst en willen investeren. Daarom is het heel goed dat de provincie het Doefonds in het leven heeft geroepen, zodat innovatieve bedrijven ondersteuning kunnen krijgen in het realiseren van hun plannen. Groei is in twee opzichten van belang, het is van maatschappelijk en economisch belang en het versterkt de regio.” Waar heeft Doefonds inmiddels aan bijgedragen? In Joure is Zonderland Machinehandel een nieuwe weg ingeslagen, van handelshuis naar productie- en handelshuis. En met de nieuwe organisatie timmert het bedrijf stevig en internationaal aan de weg. Begonnen als groothandel in landbouwmachines importeerde Zonderland vanuit de hele wereld om de machines in de Benelux af te zetten. Ontevreden over de kwaliteit ontstond de wens om zelf te gaan produceren. Na drie jaar ontwikkeling zag Zonderland Constructies, ZoCon, het levenslicht. De nieuwe machines bleken een schot in de roos, maar Jochem Zonderland realiseerde dat een waar-

borg van de groei in de toekomst belangrijk was. Daarvoor benaderde hij het Doefonds om een wereldwijd netwerk aan distributeurs te kunnen opzetten en zo de export te laten groeien.

en met behulp van een financiering van het Doefonds kan Biotrack haar machine goed in de markt zetten en de organisatie professionaliseren om de toekomst in gezond tegemoet te treden.

In een heel andere markt opereert Biotrack uit Leeuwarden. Het bedrijf ontwikkelde een bacteriedetectiemachine waarmee microorganismen in vloeistoffen razendsnel gemeten kunnen worden. De uitontwikkeling is geslaagd

“Korte lijnen, snel in gesprek.” Diederik Jongema staat klaar om een afspraak met de innovatieve ondernemers van Friesland te maken en te kijken wat het Doefonds kan betekenen.

DOEFONDS FRYSLÂN www.doefondsfryslan.nl

Innovatieve kennis samen brengen met ondernemerschap in de regio is de missie van het Consortium voor Valorisatie en Ondernemerschap. RUG, UMCG en Hanzehogeschool en private partijen als Rabobank zijn de founding partners van het netwerk om de regionale economie een stevige impuls te geven. Jan Sikkema, Annemieke Galema en Frans Donders lichten toe. Het CVO werkt vanuit de Noordelijke Innovatie agenda: de noordelijke koers voor het benutten van onderzoek, het realiseren van innovaties en het stimuleren van ondernemerschap door gerichte onderwijsprogramma’s. Jan Sikkema, directeur UMCG Business Development en Stichting Business Generator: “We richten ons op samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen en op het stimuleren van spin-offs en start-ups vanuit de universiteit en hogeschool. We stellen de vraag hoe we vanuit onderzoek en onderwijs kunnen bijdragen aan de bedrijvigheid in het Noorden.” Kritische massa Complexe vraagstukken kunnen worden aan gepakt met behulp van de kennis en technologie die in Noord-Nederland ruimschoots voorhanden is. “Met CVO zijn we verbinder tussen de academische kennis en de maatschappij,” stelt Annemieke Galema, directeur RUG Research & Valorisatie. “De afgelopen jaren zien we heel goed de maatschappelijke en economische revenuen die onze lange onderzoekstraditie heeft opgeleverd.” “Je hebt kritische massa nodig”, vult Jan Sikke-

Frans Donders, directeur van het Center of Entre preneurship en de incubator van het CVO wijst op het sterke en dynamische startup-ecosysteem dat de afgelopen jaren in Groningen is ontstaan. “Steeds meer studenten starten ondernemingen, die veel innovatie en vele honderden arbeidsplaatsen opleveren. Daarin spelen de kennisinstel lingen in het CVO met hun onderwijs ook een actieve rol. De stad Groningen bevindt zich in de top van steden met snel groeiende startups. Alleen Amsterdam staat nu nog boven ons.”

CVO STIMULEERT KENNISRIJK ONDERNEMERSCHAP ma aan. “Hoe beter je in staat bent om kennis ontwikkeling te koppelen aan bedrijven, hoe meer je als instelling bijdraagt aan de regio. Door het verbinden van onderwijsketen en bedrijfsleven is bijvoorbeeld onlangs de Health Hub in Roden opgezet, het kennisknooppunt voor medische technologie. In het voormalige pand van Cordis werkt sinds dit voorjaar een consortium van

bedrijven en onderwijsinstellingen samen aan onderzoek, kennisoverdracht en ontwikkeling van nieuwe producten.

Levendige eco-structuur “Verdieping op specifieke thema’s is van groot belang”, stelt Annemieke Galema. “Voorbeelden zijn het Healthy Ageing Network, de kennis agenda Smart Industries en het Drents Museum waar een project is gestart om individuele bezoekers aan de hand van hun voorkeuren een route te presenteren; een project van Rijksuniversiteit en museum.” Het benutten van de bestaande economische structuur is van groot belang. “Weet wat er gebeurt in de regio, zorg voor een betere regie tussen MKB, start-ups en grote bedrijven als AVEBE en Philips, tussen kennis en ketens. Het CVO wil die coördinerende functie versterken.” Sikkema: “Kijk naar de medische diagnostiek: we hebben in Noord-Nederland een sterke analytische traditie en door de aanwezigheid van sterke medisch technologische bedrijven is ook het diagnostisch onderwijs heel sterk, is er vraag naar hooggeschoold personeel en blijken we inmiddels een voor Nederland unieke kennisketen te hebben. “Je moet zichtbaar maken waar het Noorden sterk in is, daar kunnen we terecht trots op zijn. Een gezond en levendig eco-systeem: een stabiele, gezonde omgeving waarin het goed wonen, werken en leven is. Samenwerken, je niet afvragen wat ons scheidt, maar vooral wat ons bindt.”

BUSINESS GENERATOR GRONINGEN www.businessgeneratorgroningen.nl

APPLAUS VOOR IEDEREN DIE HET PROBEERT

Zelfstandig werken – verander je wereld Ondernemerschap begint met verantwoordelijkheid nemen voor jezelf. Voor ieder mens dat in staat is zelf de kost te verdienen hoeft ergens anders één baan minder te worden gecreëerd. Met naar schatting vier van de vijf mensen die zeggen geen vol doening te vinden in hun werk en zich daarbij niet betrokken voelen, zal het geen verrassing zijn te horen dat geld niet de belangrijkste drijfveer is voor ondernemers. Het gaat hen om de vrijheid te kunnen werken hoe en wanneer ze dat zelf willen, om zelfontplooiing en

het niet afhankelijk zijn van een baas. Klinkt dat te mooi om waar te zijn? Feit is dat zelfstandigen vaak minder geld verdienen dan mensen met een vaste baan. Blijkbaar weegt het hebben van een rijk leven op tegen het verdienen van veel geld – het aantal zelfstandig werkenden in Nederland is sinds 2009 met 25 procent gegroeid. Een bedrijf beginnen – verander de wereld om je heen Verantwoordelijkheid nemen voor anderen – door een bedrijf te starten – is een ander type ondernemerschap. Lange tijd werden de meeste banen gecreëerd binnen het midden- en kleinbedrijf. De financiële crisis heeft de MKB-markt echter net zo hard geraakt als de grote bedrijven, wat nogal wat kleine en middelgrote bedrijven tot inkrimping of zelfs faillissement heeft gedwongen. En hier zit nu net het probleem: de MKB-markt is in 2014 maar met 1 procent gegroeid. Dat betekent dat bestaande kleine bedrijven niet snel genoeg groeien om het banenprobleem op te lossen. Al is het nog nooit zo gemakkelijk geweest om een nieuw bedrijf te beginnen, producten of De woorden ‘ondernemer’ en ‘start-up’ zouden

diensten bedenken die je zelf kunt verkopen is nog steeds een van de moeilijkste dingen die

wel eens de meest verwarrende en misbruikte

er zijn. Iedere onderneming die nu wordt opgezet, schept nieuwe banen voor mensen die al

woorden van de laatste tien jaar kunnen zijn.

zonder werk zitten of die dreigen hun baan te verliezen aan software en robots.

De begrippen ‘ondernemer’ en ‘start-up’ worden omringd

Een start-up opzetten – verander de wereld in zijn geheel

met veel discussie en nogal wat arrogantie. Ben je als

Wanneer je traditionele bedrijven vergelijkt met hun moderne tegenhangers wordt duidelijk

freelancer, als ZZP’er ondernemer? Of ben je dat pas als

dat ze niet op elkaar lijken. Zet IBM tegenover Facebook, Hilton tegenover AirBnB, taxi’s

je banen schept? Is elk nieuw bedrijf een start-up? Of is

tegenover Uber, Ford tegenover Tesla: in al die gevallen heeft de nieuwe onderneming een

die term alleen van toepassing op degenen die kunnen op

veel grotere invloed weten te creëren, met veel minder middelen, ondanks het feit dat de

schalen? Uiteindelijk doet het er misschien niet zoveel toe.

oudste (Facebook) nog maar elf jaar oud is.

Al zo lang we ons kunnen herinneren zien we ‘werken’ en

Dit zijn de start-ups. Ze maken gebruik van de zwakheden van hun verouderende en kwets-

‘een baan hebben’ als een noodzakelijke manier om een

bare concurrenten, terwijl ze volop profiteren van de nieuwste en goedkoopste technologie,

inkomen te verdienen om van te leven. Het idee zit zo diep

om zo op een nieuwe manier waarde te creëren. Er zijn op dit moment 80 zogeheten

verankerd in onze westerse cultuur dat we ons bijna geen

‘unicorns’ (eenhoorns): jonge startende ondernemingen die meer dan een miljard dollar

andere manier meer voor kunnen stellen.

waard zijn – en er komen nog heel wat bij. Apple komt nu, als eerste bedrijf ooit, in de buurt van een waardering van een biljoen dollar.

Kort na het einde van de economische crisis van 2008-2012 voorspelde de Wereldbank dat we, om in 2020

De ironie is echter dat deze nieuwe superstart-ups dankzij de technologie bij lange na niet zo

de werkgelegenheid op het bestaande niveau te houden,

veel banen creëren als de ‘oude’ bedrijven. IBM heeft 440.000 mensen in dienst, Facebook

binnen afzienbare tijd 600 miljoen nieuwe banen zouden

10.000 – en toch is Facebook meer waard.

moeten creëren. Vandaag de dag zijn we zowel getuige van de eerste zichtbare tekenen van de zich aandienende

Ondernemerschap

grootscheepse ineenstorting van de megabedrijven, als

Het moge duidelijk zijn: omdat we moeten werken om een inkomen te genereren en onszelf

van de opkomst van de robots, en begint het ons te dagen

te kunnen onderhouden, is ondernemerschap van cruciaal belang voor een stabiele toekomst

welke impact kunstmatige intelligentie en aanverwante

voor iedereen.

computertechnieken op de werkgelegenheid zullen hebben. En dus applaudisseer ik voor iedereen die het probeert – of je nu je eigen Als het al moeilijk te geloven lijkt dat we deze 600 miljoen

wereld wilt veranderen, de wereld om je heen of de wereld in zijn geheel.

nieuwe banen in de komende vijf jaar kunnen creëren, hoe kunnen we dan ook maar iets betekenen voor de nog eens 900 miljoen mensen die nog steeds in armoede zullen leven?

nick stevens Expert op het gebied van starters

@Clogish

Hij won een European watch of the

Year-onderscheiding met zijn nieuwste creatie. Wybe van der Gang is horlogemaker in Dokkum: een man van details, gevoel en passie.

wat ik kan en wat ik niet moet doen, wat het beste is voor het bedrijf. Door Van der Gang Watches is Exakt Fijnmechanika veel beter geworden, ze hebben elkaar versterkt. Ik ben begonnen met Fijnmechanika en twaalf jaar geleden met Watches. Door de hoge eisen die aan het maken van horloges gesteld worden, heeft Fijnmechanika zich verder kunnen ontwikkelen. We zijn met wat we nu doen de beste in Nederland. We zijn heel

Door Niek Donker

erg goed in complex, klein en nauwkeurig 24/7 fijnmechanisch producten maken.” Uh…, 24/7? “Ja, in een nacht kun je met ploegen in alle rust meer maken, want die nacht telt 16 uur. Het is heel effectief om ’s nachts te produceren…”

Wiebe van der Gang is in 1990 begonnen en recent is hij in de tweede fase beland. Nu pas? “Het kost tijd om ergens te komen, om het goed te doen.

Exakt Fijnmechanika maakt uitontwikkelde producten die wereldwijd verkocht worden.

Ik verwonder me wel eens over anderen die zo snel willen. Geld verdienen,

Hij toont de productie, een indrukwekkende rij geautomatiseerde machines in het hart van

nieuwe mooie auto. Daar heb ik niets mee. Ik doe het omdat ik het wil.”

de monumentale school. Uit een kast vol bakjes haalt hij een klein plastic zakje met piep

Exakt Fijnmechanika is uit de kinderschoenen. Wybe van der Gang,

kleine dingetjes. “Hier zitten vierhonderd producten in.”

ondernemer, vakman in fijnmechanica en horlogemanufactuur – met de

Het zijn dekseltjes voor op een met radioactief materiaal gevulde naald die in de nucleaire

hand gemaakte horloges – te Dokkum. Afgelopen jaar winnaar van een

geneeskunde wordt gebruikt. Samen met precisieproducten voor netvliesoperaties is het wat

Europese prijs. De middelmaat is nooit goed genoeg voor hem. Er is daar

Van der Gang met z’n bedrijf nu produceert.” De lat ligt enorm hoog, in Nederland zijn we de

om sprake van 25 jaar passie en ambacht. “Ik heb geleerd wat het beste is

enige speler die dit aankan.”

voor mijn bedrijf. Ik moet me niet bezighouden met de operationele kant.” Het kost tijd ergens te komen, zegt Van der Gang. Een understatement. Hij kreeg vorig jaar met een lovend juryrapport Europees goud voor z’n nieuwste horloge, de Vlieger. European watch of the Year 2014 in de moei lijkste categorie, een unicum voor Nederland. 256 wereldmerken dongen mee, Van der Gang wint door perfectie op elk vlak.

“Vliegeniershorloges zijn vooral sportief, maar vaak ook lomp en groot. Ik wilde een verfijnd horloge, een elegante, krachtige, chique klassieke Vlieger maken, die ook stoer en sportief is. Dat is gelukt en dat is het grootste compliment. Want ik ben geen ontwerper, maar ik heb wel een idee. Ik heb er het gevoel voor.” Gevoel, passie, precisie. Geen concessies. “Wij zijn de enige Nederlandse manufactuur, de enige die een horloge bouwt zoals Porsche z’n auto’s. We zijn industrieel in het hele proces van ontwerp en productie. Met de Vlieger zijn we drie jaar bezig geweest. Het zit in de details.” Hij toont hoe enorm de ogenschijnlijk minieme verschillen kunnen uit pakken tussen goed en best. Bij de laatste versie van de Vlieger maakt Van der Gang voor de glasplaat gebruik van een tiende millimeter dik ker glas dat facet geslepen is. Bij de een na laatste versie was dat niet het geval. De uiteindelijke versie oogt stoerder, krachtiger, groter terwijl de

STEEDS KLEINER

nauwkeuriger EXTREMER

horloges verder identiek zijn. “Het is het mooiste horloge dat ooit gemaakt is.” Een subtiel instrument met een compacte uitstraling. “Het was de uit

Specialisatie gaat steeds verder, laat hij zien bij een tafel vol producten van 25 jaar Fijn

daging binnen de prijsstelling te blijven, duurder maken is niet zo moei

mechanika. Links staan stukken uit z’n begintijd, soms wel 10, 15 centimeter groot. Voor ons

lijk.” Want juist in de topcategorie horloges, uurwerken tot 10.000 Britse

liggen asjes, buisjes, dekseltjes, naaldjes die de millimeter vaak niet halen. Hij wijst op een

pond (een kleine 14.000 euro), is de hoogste eer te behalen.

van z’n indrukwekkende machines. “Die kan producten aan tot 7 millimeter, het grootste wat

Z’n werkomgeving is de voormalige landbouwschool van Dokkum.

we maken. Die gaan we vervangen door een machine met een range tot 4 millimeter.

Schoon, stijlvol, comfortabel. “Mensen denken bij metaal nog vaak dat

Het wordt steeds kleiner, nauwkeuriger, extremer. Dat is ons specialisme: klein, netjes,

het vies is. Metaal en ambacht worden ondergewaardeerd. Het is maar

nauwkeurig produceren.”

hoe je ermee wilt omgaan. Ik laat zien dat het ambacht van fijnmechanica een prachtig vak is, waarmee je geweldige dingen kunt maken in een mooi

“Ik heb lijntjes nodig”, zegt hij als hij het blanco schrijfboek van de journalist ziet. “Ik kan

schone omgeving. Het is hier het idee van een huiskamer, alle materialen

niet zonder lijntjes. Nou ja, toch ook wel, want in ondernemen heb ik geen kaders nodig.

hier kun je in je huis gebruiken. Het is hier schoner dan in de meeste

Dan ben ik extreem en zoek ik de uitersten. Ik ga van daaruit weer terug naar proporties.

kantoren.”

In de uitwerking, in de processen, in de structuur heb ik lijntjes nodig. Het is allemaal exact wat we doen, nauwkeurig, precisie. De middelmaat is nooit genoeg.”

“Ik denk anders, denk ik. Ik zie de dingen anders. Ik doe het op mijn manier.” Exakt is uit de kinderschoenen zei hij eerder. Waarom is dat

Wybe van der Gang denkt en formuleert zorgvuldig. Net, na 25 jaar, de kinderschoenen uit

stadium nu bereikt?” Ik ben steeds meer de behoefte gaan voelen te

en over vijf jaar is hij tweemaal zo groot. “Als je succesvol bent, doe je het anders dan

creëren en te ontwikkelen. Ik moet me bezig houden met ontwerpen,

anderen. Dan ontmoet je ook weerstand, er wordt enorm kritisch naar je gekeken. Tjonge,

met de grote lijnen. Niet met de details van de operationele kant, daar ben

dat is wel heel erg precies zeg, krijg je dan te horen. En dat is precies waar het om gaat.

ik niet goed in. Dat heb ik geleerd. Anderen aansturen is niet mijn ding.”

Ik ervaar het als een troost dat anderen dat herkennen.”

Van der Gang heeft lessen getrokken uit 25 jaar ondernemerschap. “Ik wil

“Waarde”, weet hij nu, “het gaat er om waarde te creëren. Geld verdienen is niet het

ondernemer zijn, ik wil vooruit. Door schade en schande heb ik geleerd

uitgangspunt.”

een klein plastic zakje met piepkleine dingetjes

12 ADVERTORIAL

OLDENBURGER|FRITOM:

INNOVATIEVE LOGISTIEKE DIENSTVERLENING Oldenburger|Fritom uit Veendam is een begrip in logistiek Nederland en ver daarbuiten. Het bedrijf heeft zich ontwikkeld tot een toonaangevende innovatieve logistiek dienstverlener met een positief bedrijfsresultaat, die verladers ontzorgt in de hele logistieke keten. De beste logistieke oplossing Met de voltooiing van de N33 met de verbinding tussen de A7 en de A28 is het bedrijf nóg strategischer gelegen. Oldenburger|Fritom is een oer-Veendams bedrijf dat na drie generaties in 1998 in handen kwam van de Fritom Group. De Fritom Group bestaat uit zeven logistieke bedrijven, stuk voor stuk specialisten. Uiteraard werken deze onderling goed samen. ‘Zo completeren we het logistieke aanbod en versterken we elkaar.’

In vervolg hierop, beschikt Oldenburger|Fritom inmiddels ook over de IATA-status. IATA staat voor International Air Transport Association. IATA is een overkoepelende organisatie voor een groot aantal luchtvaartmaatschappijen. IATA zorgt voor veilige, betrouwbare luchtvaartdiensten en economische voordelen. Als erkend IATA Cargo Agent heeft Oldenburger|Fritom de rechtstreekse beschikking over de bekwaamheid en zekerheid van een wereldwijd erkend, en kwalitatief hoogwaardig distributienetwerk.

De ﬁlosoﬁe van Oldenburger|Fritom is dat transport geen doel op zich is, maar een middel. ‘Het doel is de beste logistieke oplossing voor haar klanten te bieden’. Dat doet men door in de hele logistieke keten diensten te verlenen. Naast verpakt vervoer via weg, spoor, water en lucht levert men forwarding (expeditie wereldwijd), warehousing (opslag, handling, bewerking en verpakking) en logistieke adviezen, waaronder engineering en procesmanagement. De medewerkers van Oldenburger|Fritom ontwikkelen een concept voor de klant, met de daarbij behorende procedures en processen die in een zogenoemde ‘logistic guide’ worden vastgelegd. Vervolgens worden de KPI’s (Key Performance Indicators) geïmplementeerd. Dagelijks worden die gemeten; hieruit komen continu verbeteringen voort.

Oldenburger|Fritom neemt de afhandeling van de complete luchtvracht uit handen van de relatie. Dit houdt o.a. in dat de zending veilig wordt verklaard, de exportdocumentatie wordt opgesteld, de vlucht wordt geboekt en dat alles op één adres met één aanspreekpunt. Tevens kunnen de relaties gebruik maken van het douaneentrepot van Oldenburger|Fritom. Hiermee neemt Oldenburger| Fritom in Noord Nederland een unieke positie in.

Continuous improvement Oldenburger|Fritom, recent onderscheiden met de Financieel Gezond Award van Graydon, kent het systeem van continuous improvement. Hierbij worden alle processen en diensten voortdurend geoptimaliseerd en verbeterd. Sinds 2011 beschikt de logistieke dienstverlener over het AEO-full certiﬁcaat. Zo wordt er voor gezorgd dat de goederen van de klanten op een veilige en betrouwbare wijze het warehouse verlaten. Dit betekent dat de afhandeling van een container naar Amerika bij de douane veel vlotter verloopt. Medio 2013 is de organisatie gestart met de voorbereidingen (zoals het opleiden van de medewerkers en het plegen van diverse investeringen) voor het aanbieden van een compleet dienstenpakket voor optimale Luchtvrachtafhandeling. Dat heeft erin geresulteerd dat Oldenburger|Fritom in oktober 2013 door de Koninklijke Marechaussee benoemd is tot Erkend Agent Luchtvracht. Het voordeel hiervan is dat de luchtvrachtzendingen al door eigen getrainde medewerkers op de vestiging in Veendam veilig verklaard worden, waardoor kostenreductie en kortere doorlooptijd gerealiseerd worden.

De Regisseur Oldenburger |Fritom heeft distributiecentra in Veendam (30.000 m²), Oldenburger|Fritom KFT (5.000 m²) Tatabanya (Hongarije) en het Noord-Italiaanse Grassobbio (3.000 m²). Men is breed georiënteerd en daardoor sterk internationaal actief. De afgelopen jaren is een sterke groei ingezet mede dankzij de bloeiende economie in Duitsland. Zo wordt er gewerkt voor het MKB, MKB+ maar ook voor grote internationale relaties als Avebe, Suiker Unie, Eskaboard, Bekaert, AAF( American Air Filter) en Honeywell. Met steeds meer klanten worden er meer jarige contracten voor de complete logistieke dienstverlening afgesloten. Vanuit een dergelijk relatie kan men werken aan een steeds hogere toegevoegde waarde en steeds efﬁciëntere oplossingen voor haar opdrachtgever. Men meet zich bewust een regisseursrol aan en zit diep in de logistieke keten. AAF heeft inmiddels geen eigen logistieke afdeling meer; die verantwoordelijkheid ligt volledig bij Oldenburger|Fritom. Investeren De logistieke markt wordt gekenmerkt door de toenemende behoefte aan duurzame oplossingen en specialisten die écht waarde toevoegen. Oldenburger|Fritom investeert hier voortdurend in. Om te beginnen zijn de 160 zeer betrokken medewerkers, stuk voor stuk harde, slimme werkers en loyale collega’s die staan voor hun zaak. Vijf jaar geleden is er met het traject ‘Persoonlijk Coachend Leiderschap’ gestart. Alle medewerkers komen vier keer per jaar naar een thema-avond over samenwerken, organisatie commit-

ment, communicatie en klantgerichtheid. Van de verschillende medewerkers komen ideeën naar voren, waarvan een groot aantal worden uitgewerkt, ingevoerd en teruggekoppeld. De beste ideeën zitten in de hoofden van de mensen. Hoe meer je de mensen erbij betrekt, hoe beter ze presteren. Niet voor niets besteedt men tweeënhalf procent van de totale loonsom aan training en opleiding. Dat betaalt zich dubbel en dwars terug in o.a. een laag ziekteverzuim (1,5%) en in kwaliteit. De verantwoordelijkheden en bevoegd heden liggen daarom ook zo laag mogelijk in de organisatie. In 2012 werd de logistiek dienstverlener uitgeroepen tot VTL-leerbedrijf van het jaar. In 2010 en 2014 ontving men de TLN-ondernemersprijs (Transport & Logistiek Nederland) met als thema’s klantgerichtheid respectievelijk creatief onder nemerschap. Maatschappelijk Verantwoord ondernemen Over kwaliteit gesproken: Oldenburger|Fritom werkt volgens de principes van continu verbeteren. Daarom is de methodiek Six Sigma/LEAN ingevoerd: meer doen met minder inspanningen door overbodige stappen te verminderen. De kwaliteit wordt geborgd door ISO 9001, ISO 14000( Milieu) en ISO 22000 (speciaal voor de opslag en transport van voedingsmiddelen), ISO 18001 (arbeidsomstandigheden en wet- regelgeving). Een bijzondere certificering is de MVO-Prestatieladder niveau 3. De belangrijkste reden om sociaal maatschappelijk verantwoord ondernemen te laten certificeren is dat Oldenburger|Fritom een duurzame bedrijfsvoering als onderdeel ziet van haar strategie op lange termijn. Oldenburger| Fritom geeft MVO dan ook een hoge prioriteit. Oldenburger| Fritom onderneemt dan ook met in achtneming van People, Planet en Profit.

OLDENBURGER|FRITOM De Zwaaikom 24 9641 KW Veendam 0598-612551 sales@oldenburgerfritom.nl www.oldenburgerfritom.nl

‘Een coach maakt het verschil en zet de puntjes op de i ...’ Jurriaan | DutchLabelCollection BV, deelnemer Ondernemer Coacht Ondernemer In de jaren dat ik eigenaar was van de Vrijbuiter had ik geen ruimte om na te denken over mijn functioneren en dat van mijn bedrijf! De laatste jaren had ik gelukkig iemand gevonden met wie ik kon sparren. Hierdoor kon ik anders reageren in de dagelijkse praktijk en nieuwe inzichten verwerven. Als voorzitter van MKB-Noord vertel ik graag mijn collega-ondernemers hoe waardevol het is om gecoacht te worden; niet aarzelen; gewoon doen!”

ING wil ondernemers in staat stellen om succesvol te zijn met hun bedrijf. Dit doen we onder andere door hen inzicht te geven in hun financiële situatie en hen te voorzien van economische en sectorale kennis. Maar ING doet meer. Met Ondernemer Coacht Ondernemer helpen ondernemers onderling elkaar echt verder. ING ondersteunt dit initiatief daarom van harte.

Gerard Kremer Voorzitter MKB-Noord

Gert-Jan Winkeler Rayondirecteur MKB Friesland, ING

Een initiatief van:

ondernemercoachtondernemer.nl

Mede mogelijk gemaakt door:

ik stel tonny vragen tonny antwoordt en handelt

ONDERNEEM VANUIT GEVOEL STUUR OP CIJFERS Ondernemers coachen steeds vaker ondernemers. Ze delen ervaringen

en houden elkaar een spiegel voor. Zo ook restauranthouder Sigrid Heeres van restaurant en herberg ’t Korensant in Leens en de Leeuwarder taarten bakker Tonny Overdiep. Het is het project Ondernemer coacht Onder nemer van VNO NCW Noord. Door Niek Donker

Een bekentenis: “Ik heb nooit een bedrijfsplan geschreven. Ik ben

de zorg bekoorde haar niet; maar wat dan wel? Bij VNO NCW Noord

gewoon gaan doen wat ik wilde. Nu, vijf jaar verder, ben ik dat plan pas

ontdekte ze wat ze miste. Zij kon ondernemers helpen verder te komen.

aan het schrijven.’’ Tonny Overdiep moet lachen om zijn eigen woorden.

Het nog jonge project Ondernemer coacht Ondernemer is haar op het

Hij groeide op in Joure waar zijn ouders veertig jaar lang een kleding-

lijf geschreven. Ze las het verzoek van Overdiep, zei ja en samen doken

zaak dreven.

ze in het diepe. Het zakelijke en menselijke in de gesprekken drijft haar:

De Taart van Tonny is zijn bedrijf, zijn winkel. Het gaat goed en dus wil

“Ik wil ondernemers helpen de kant op te gaan die zij willen.”

Overdiep meer. Hij is per slot van rekening ondernemend. Tonny ging

Daar is ze streng in, stelt Overdiep, nu hij eindelijk bezig is een bedrijfs

naar de bank voor een krediet, maar de bank had een ander idee: een

plan te schrijven. Heeres: “Dat is wat me trekt in mkb-bedrijven.

coach. Een coach in plaats van krediet.

Ondernemers worden volledig opgeslokt door hun bedrijf, ze zitten in

En zo leerde hij Sigrid Heeres kennen. Zij bestiert restaurant-herberg

hun eigen bubbel en daarin schuilt een gevaar. Coaching kan mensen

’t Korensant, voorheen in het Noord-Groningse Molenrij en sinds kort

uit hun comfortzone halen. Dat is wat jij ook nodig hebt.’’ Ze knikt naar

verhuisd naar landgoed Verhildersum in Leens. Het etablissement heeft

Overdiep. “Jij moet ondernemen op je gevoel, maar sturen op cijfers.”

een Bib Gourmand, een label dat Michelin toekent aan restaurants die

Wat typeerde hun eerste gesprek? “Ik heb gevraagd waar hij over vijf

net geen ster krijgen. Ze heeft twintig jaar ervaring in de horeca en

jaar wil staan”, memoreert Heeres. Hij vult aan dat hij ‘een gevoelsmens

coacht andere ondernemers.

is’ en zij vertaalt dat als ‘je moet jezelf zijn’.

Heeres is streng voor hem, weet Overdiep nu. En dat is goed. Zij is wat

“Bij een mkb’er zit alles in de persoon. Hoe verder je met je bedrijf daar-

hij zocht: iemand met horeca-ervaring, ambitie en bovenal met financi-

van af raakt, hoe verder je van jezelf komt te staan. Als jij kunt vertellen

eel inzicht.

waar je over vijf jaar wilt staan, dan staat je bedrijf daar ook. Wat Tonny

Overdiep: “Ik ben een doener en kan chaotisch zijn. Ik wil snel, het

typeert, is hoe hij het zelf heeft opgeschreven: in beweging. Hij wil

financiële heeft me eerder bijna opgebroken. Het idee van een coach in

creatief zijn, zich ontplooien, niet stilstaan. Tonny is onrustig als hij

plaats van krediet, was best vreemd. Een coach zag ik wel zitten.

niet beweegt, dus ‘Tonny in beweging’ is het uitgangspunt geworden.”

Ik begreep alleen niet goed waarom ik geen krediet kreeg.’’

Overdiep stond tijdens de kennismaking voor het dilemma een tweede

Heeres heeft hem dat duidelijk gemaakt. Ze leert hem inzien dat een

zaak te openen in Groningen. Begin mei is die zaak aan het Groningse

plan en gemak hand in hand gaan en leert hem omgaan met cijfers en

Damsterdiep geopend.

bankiers die anders in het leven staan dan hij.

“Ja’’, zegt hij op de vraag of zijn coachgesprekken hem geholpen hebben

Tonny Overdiep begon vijf jaar geleden aan de Oostergrachtswal in

in die keuze. “Ze hebben me laten inzien wat ik graag wil en waarom ik

Leeuwarden met taarten maken. Het is nog elke dag een ‘feestje’ voor

dat wil. En dat ik stappen moet zetten om wat te bereiken.” Heeres vult

hem, wil dat graag tot zijn zeventigste volhouden en hij wil de zaak

aan: “De beslissingsfactor is essentieel. Ik stel Tonny vragen,

uitbouwen. Heeres: “Dat begrijp ik en het is prachtig om hem bezig te

Tonny antwoordt en handelt.’’

zien. Het is goed dat hij nu ziet hoe hij dat ook vol kan houden.”

Waar wil hij over vijf jaar staan? “Toen ik vijf jaar geleden begon, zei ik

Overdiep: “Jij kijkt van buitenaf naar mij en ik neem van jou dingen aan

dat ik over tien jaar in het Noorden – tot Zwolle aan toe – bekend wilde

die ik van een ander die dichter bij me staat, niet zou aannemen.’’

staan als De Taart van Tonny”, zegt hij in ernst. “Ik lig op koers. Ik ben

Hun kennismakingsgesprek duurde direct twee uur. Heeres: “Ik geloof

vijf jaar bezig en net met mijn tweede vestiging begonnen.”

dat je direct tot de kern moet komen, kijken waar iemand staat, wat hij

Heeres volgt hem met trots en plezier. “Ik vind het mooi om te zien

wil, hoe hij in het leven staat en meteen moet schatten of je wat voor de

hoe hij stappen zet. Na twee uur praten zie ik wel eens aan z’n gelaats

ander kunt betekenen.’’

uitdrukking dat het even genoeg is.”

Overdiep is vijf jaar ondernemer, Heeres meer dan twintig jaar. Hij is

Overdiep: “Ja, ik word er ‘s nachts wel eens wakker van, maar ik heb

een gevoelsmens, doener in hart en nieren. Zij is ook een doener,

mezelf geleerd direct alles op te schrijven om er de volgende dag wat

nuchter, doorzetter, zakelijk, financieel sterk. Ze heeft een krachtig

mee te doen.’’ Heeres vult aan: “Wat ik mooi vind, is iemand vanuit de

horecabedrijf opgebouwd en ging na een aantal jaren weer studeren,

eigen kracht te laten opereren.”

omdat ze ‘het’ nog niet gevonden had.

Toch ook even de vraag waar de coach zelf over vijf jaar wil staan. Heeres

Ze werd vinoloog en studeerde een paar jaar psychologie. Het softe van

glimlacht. “Naast ’t Korensant een eigen bedrijf in coaching en training.”

16 ADVERTORIAL

Matchmaker, kennisleverancier, coach en facilitair bedrijf; het World Trade Center is een compleet concept. Vanuit Leeuwarden biedt WTC Noord Nederlandse bedrijven toegang tot alles wat met export en import te maken heeft. Kennismaken met WTC ’s Evert-Jan Schouwstra is passie krijgen voor een rijkdom aan kansen over de grens.

KRACHTIG WERELDWIJD KENNISNETWERK VOOR ’T NOORDEN Het World Trade Center, opgericht in New York in 1974, is een stevig netwerk in 330 steden in 100 landen. Een netwerk dat elkaar helpt bij het over en weer vinden van betrouwbare zakelijke partners voor de 800.000 aangesloten leden. “Wij willen de Noord-Nederlandse economie ondersteunen door ondernemers met internationale ambitie te ondersteunen en kennis aan te dragen in combinatie met netwerken. Ons doel is om de export vanuit het noorden te laten stijgen, een van de belangrijkste peilers voor onze groei. Wij willen ondernemers helpen, of dat nu beginnende of ervaren exporteurs zijn.” Evert-Jan Schouwstra geniet van zijn rol als directeur van WTC Leeuwarden, Centrum voor Export en Import. Decennia lang zakendoen in evenzo vele landen hebben hem de kennis en ervaring gebracht, die hij nu graag overdraagt.

Startende exporteurs kosteloos gecoached Sinds enige tijd is WTC in Nederland (met 12 vestigingen) ook de uitvoerder van de Starters International Business regeling van het Ministerie van Economische Zaken. “Een coachingstraject waarmee we startende en jonge exporteurs goed kunnen begeleiden. Eerst kijken we naar de organisatie, het product en de ambities en daarna bekijken we samen welke markt of landen voor het bedrijf of product geschikt zijn en hoe dit opgepakt moet worden. De begeleiding voor Noord-Nederland is in handen van 5 coaches met minimaal 20 jaar exportervaring. Uiteindelijk willen we jonge exporteurs leren om zich eerst te focussen op een of twee landen. We nemen alles onder de loep, van internationale verkoop, marketing en contracten, tot betaling en logistiek.” De SIB-regeling is voor de ondernemer gratis.

World Trade Center wereldwijd concept Het WTC-concept probeert de (inter)nationaal actieve ondernemer zoveel mogelijk te ontzorgen door hem te ondersteunen. In Leeuwarden dragen drie onafhankelijke organisaties dit concept samen uit. WTC Expo biedt kantoorruimte, het congrescentrum en het beurscomplex, WTC Westcord het hotel en Michelinster restaurant Élévé en WTC Leeuwarden is de zakelijke dienstverlener die bedrijven (inter)nationaal bijstaat.” De formule is verspreid over de wereld gelijk, maar onderscheiden kunnen de WTC’s zich zeker van elkaar. Zo is WTC Leeuwarden een van de slechts negen World Trade Centers ter wereld die volledig gecertificeerd zijn, dus op alle vlakken excellent zijn bevonden. Schouwstra is er trots op, want het maakt het WTC in Leeuwarden als relatief klein WTC zeer bijzonder.

“Voor ervaren exporteurs is er het WTC Export Excellence Programma, waarbij samen met een WTC coach gewerkt wordt aan het optimaliseren van de export. Na een globale Exportscan volgt een Exportaudit op thema’s zoals International Sales, organisatie binnendienst, logistiek en juridische zaken. Op thema’s waar de ondernemer zich in wil verbeteren wordt een programma opgesteld. De coach begeleidt en betrekt hier specialisten bij waar nodig. Dit door de ondernemer betaalde programma heeft als doel de slagkracht van het bedrijf te verbeteren.”

WTC Leeuwarden biedt een uitgebreid pakket diensten aan. Matchmaking bijvoorbeeld met een uitgebreide databank waar leden en niet-leden hun profiel kunnen aanmaken. Daarmee is het makkelijker geworden om bedrijven elders als handels partner te vinden en beter gevonden te worden door internationale bedrijven. De WTC International Business Club versterkt de kracht van de regionale netwerken. Een geslaagde manier om zichtbaar te blijven is de verspreiding van de WTC International Newsletter, waarmee de bedrijven en clusters uit NoordNederland zichzelf in de picture zetten bij alle andere WTC’s wereldwijd. Kennis van het land waar je naartoe wilt exporteren en competenties zijn onontbeerlijk om internationaal te excelleren. WTC Leeuwarden ondersteunt dat met onder meer de cursussen die door de WTC Business Academy worden aangeboden. Het WTC netwerk levert kennis. “Een mooi voorbeeld is de cursus die we net hebben gehad over het zakendoen in Turkije; WTC Istanbul leverde een spreker via video conference, die vertelde over de huidige ontwikkelingen. Daarvóór hebben we hetzelfde met Rusland gedaan, waarbij we samenwerken met WTC Moskou.” “Concreet en inzichtelijk maken we internationaal zakendoen door de cursus International Business Models, waarin we in kleine groepen elkaars en andere verdienmodellen onder de loep nemen, om te kijken hoe jij eventueel je model kunt aanpassen om succesvoller te zijn. De cursus ‘internationaliseren van de website van een bedrijf’ is iets waar misschien niet iedereen bij stilstaat, maar een wezenlijk onderdeel vormt waarbij wij ondersteunen.”

WTC ondersteunt het gehele Noordelijke bedrijfsleven zegt Schouwstra. “Iedereen kan bij ons aankloppen, want wij willen bedrijvigheid stimuleren en werkgelegenheid behouden. Ondernemers kunnen altijd bij ons terecht om te bekijken wat wij voor hen kunnen betekenen, in deze regio of elders in de wereld. Internationaal zakendoen biedt veel kansen, zoals grotere afzetmogelijkheden en het leren van andere culturen en gewoontes. We zijn er om vragen te beantwoorden en mee te helpen op inter nationaal vlak.” De wereld naar Leeuwarden Wat wil Schouwstra met WTC Leeuwarden – nu met 200 leden – bereiken in de komende jaren? “Ik vind het heel belangrijk om de exportpotentie van het Noordelijke bedrijfsleven uit te dagen en tot ontwikkeling te brengen. Het zou mooi zijn als wij een significante bijdrage kunnen leveren aan de groei van het aantal exporteurs in het noorden. Geschat wordt dat er momenteel 6000 noordelijke bedrijven internationaal actief zijn. Daarnaast willen wij onze dienstverlening en ons programma optimaliseren door goed te luisteren naar wat de exporteur nodig heeft en willen wij samen met andere organisaties werken aan een sterk netwerk van internationaal actieve bedrijven zodat wij Noord-Nederland ook wereldwijd goed op de kaart kunnen zetten.” “En waar ik me verder sterk voor maak, is om als WTC Leeuwarden de jaarlijkse meeting van alle internationale WTC’s uit 100 landen (de General Assembly) in het jaar van de Culturele Hoofdstad, 2018, in het noorden te organiseren. Als we daar de fondsen voor bij elkaar kunnen krijgen, dan zetten we Noord-Nederland in een bijzonder jaar meteen goed op de wereldkaart.”

WORLD TRADE CENTER LEEUWARDEN www.wtcl.nl

Wat Jonge Bedrijven Netwerk (JBN) Drenthe

Speelveld Hele provincie

Voor wie Beginnende en kleine ondernemers

Leden 44

Branche-exclusiviteit Nee

Doel Van elkaar leren

JASJES ZIJN ER AMPER

Kost 125 euro per jaar Door Jean-Paul Taffijn

Informeel. Dat is het JBN in één woord. Geen das te zien op de bijeenkomst in Wezup. Jasjes zijn er amper. Kennismaken doe je er vooral aan de hand van je voornaam. Flessen wijn komen er niet op tafel. Een biertje aan de bar na afloop is er wel. Ondernemers komen hier bijeen om iets van elkaar op te steken. Om elkaar te leren kennen ook, om inspiratie op te doen.

“Elke keer komen er introducés mee. Vaak zijn dat mensen die nog twijfelen of ze echt wel ondernemer willen zijn of worden”, vertelt Sander Kats, lid van het eerste uur. “Ze staan op het punt ontslag te nemen of te krijgen, of aan de vooravond van de verwezenlijking van hun droom: een eigen bedrijf. Ik heb een keer alle leden gevraagd een vinger in de lucht te steken als hij of zij die twijfel over het ondernemerschap ook gehad heeft. Allemaal dus. Dat helpt twijfelaars om toch door te zetten.”

Netwerken is van belang bij JBN. Jazeker. Maar de leden komen er ook om iets te leren. ‘Een ondernemersschool’ noemen ze de club zelf wel. Elke maandelijkse bijeenkomst heeft een thema. Intervisie bijvoorbeeld, je idee pitchen, social media. Deze keer ging het om

wij komen hier niet om deals te sluiten

het belang van een goede website.

“Precies iets voor mij.” Sandra de Klein heeft een oranje lintje. Zij is vandaag introducé. Nou ja, eigenlijk heeft ze zichzelf gewoon aangemeld. “Dat was best een overwinning ja. Ik ben niet zo van clubjes. Maar dit leek me nuttig. Ik wil ontdekken of ik hier veel aan heb.” De vrouw uit Beilen heeft een ‘webshopje’ met modeaccessires. Sjaals, handschoenen, sieraden. “Ik twijfel al heel lang of ik er echt serieus mee door moet gaan, of het op een laag pitje houden, zoals ik al jaren doe.”

“Hallo, is dit de historische vereniging?” De deur van de zaal in hotel Hegen zwaait open. En sluit weer. “D’r gebeurt altijd wat leuks op onze bijeenkomsten”, lacht Kats. Ongedwongen dus, dat JBN. Ook voor bestuurder Algert Uiterwijk Winkel was dat destijds dé reden om lid te worden. “Ik heb bij meer clubs gezeten, maar deze past toch het best bij mij. Niemand springt je hier op de nek, maar de mensen zijn wel geïnteresseerd in wat je doet. Je praat zo maar een avond een eind weg. Niet om een deal binnen te halen, maar om elkaar te leren kennen. Samenwerkingen zijn zo ontstaan”, zegt de financieel adviseur uit Havelte. “We helpen elkaar soms ook zonder een rekening te presenteren.”

Sandra de Klein schuifelt na het intensieve uurtje website-verbetering naar de bar voor een afzakkertje. En? “Ik word lid van de JBN, dit is wat ik zoek. Veel opgestoken en met open armen ontvangen. En mijn website? Ja, ik heb wel weer veel motivatie gevonden dankzij deze avond. Ik ga ermee aan de slag.”

WERELDREVOLUTIE IN ’T NOORDEN Cor Kamminga

ADVERTORIAL

DE ECHT GROENE PET-FLES

Klaas Zijlstra

ASQA Subsidies heeft een sterke band met haar klanten. KNN Bioplastic en BioBTX horen daar zeker bij. Zij vertellen wat ASQA Subsidies betekent op het vlak van financiering en subsidies in agrofood, chemie en medische sector, van idee tot realisatiefase. Daarom kunt u straks kennis maken met de 100% groene PET-fles, mogelijk gemaakt met groene chemicaliën van BioBTX uit reststromen. Bedacht en gerealiseerd in het Noorden. Klaas Zijlstra van ASQA Subsidies wil voor z’n klanten projecten realiseren aan de hand van een goed projectplan. Met zijn expertise en in samenwerking met de klant en andere partijen probeert hij te komen tot een gezamenlijke financiering om een goed idee te realiseren. Subsidies kunnen daar deel vanuit maken. Het vergt een goede borging van het project ook geduld, want in chemie, agro en life sciences is het niet een kwestie van een paar maanden, maar van jaren voor een idee zich ontwikkelt tot verkoopbaar product, of dat gaat om het kweken van algen, sensoren en catheters voor de medische industrie of het produceren van een biobased recyclebare polyester (PET) fles. Het Noorden is bij uitstek een regio waar de laatste jaren veel gebeurt in de Biobased Economy; ook voor ASQA Subsidies is het een belangrijk werkveld. In Groningen behoren KNN Bioplastic en BioBTX tot de ASQA-klanten met een mooi vooruitzicht: het realiseren van een pilot-plant in Emmen. Tijd voor een nadere kennismaking met Cor Kamminga van KNN Bioplastic en BioBTX. KNN zit in de groene chemie, met in totaal vier bedrijven: KNN Cellulose, KNN Bioplastic, KNN Advies en BioBTX. In laatstgenoemd bedrijf participeert ook het Groningse Syncom. De bedrijven zijn sterk innovatief, zowel op het gebied van technologie ontwikkeling als productontwikkeling. Dat laatste is essentieel zegt Cor Kamminga. “Er wordt veel gesproken over het belang van de groene economie; het wordt vooral tijd dat we stappen zetten, rapporten zijn er genoeg.” In het verleden regelde hij zelf de financieringen, maar sinds twee jaar laat hij dat over aan Klaas Zijlstra. “Wij willen techniek ontwikkelen, we moeten ons focussen, het regelen van financiering vergt expertise en tijd, die wij beter aan de waarde-ontwikkeling van onze techniek kunnen besteden.” Wat doet Kamminga met zijn bedrijven? KNN Bioplastic ontwikkelt producten van bio-afbreekbaar plastic, zoals landbouwfolie dat in vier weken tijd afbreekt. Momenteel werkt het bedrijf aan het afbreekbaar maken van cateringmateriaal dat bijvoorbeeld in 2018 in Leeuwarden en Friesland

voor de Culturele Hoofdstad gebruikt kan worden. Het is de rol van KNN Bioplastic om bio-afbreekbare recepturen te ontwikkelen met specialistische kwaliteiten en daarna het materiaal te leveren aan de verwerkende industrie. De meest spectaculaire stap is de wereldbestormende techniek van BioBTX voor de productie van de bouwstenen van groene polyesterspecialiteiten, als enige bedrijf in Europa. Kamminga: “De industrie wil graag een groene PET-fles, want de afhankelijkheid van fossiele grondstoffen moet worden verkleind. De initiatiefnemers van BioBTX, KNN en Syncom, hebben de ambitie uitgesproken om in 2015 samen met Cumapol en Rijksuniversiteit Groningen een pilot-plant te starten om substantieel bio-chemicaliën te kunnen maken. Samen met het in Emmen gevestigde Cumapol kunnen we dan komen tot een recyclebare PET-fles uit groene bouwstenen die we winnen uit reststromen. De onderzoeksfase is klaar, het is nu tijd om de volgende stap te zetten”. Ambities Die forse ambitie vraagt om adequate financiering legt Kamminga uit. “De financieringsbehoefte is zeker 3 miljoen euro. Klaas is bekend in chemie en polymeren en dat scheelt enorm.” Zijlstra: “Samen met Cumapol werken we aan het vergroenen en verduurzamen van de polyesterketen. In 2012 zochten Marco Brons van Cumapol en ik de samenwerking met BioBTX, om een grote stap te zetten in het terugdringen van fossiele grondstoffen in de polyester productie. Het is ecologisch interessant en economisch kun je een goede stap zetten. Het betekent veel voor het Noorden als we deze proeffabriek voor productie van bio-aromaten realiseren.” Kamminga: “Er moet een meedenkhouding ontstaan om echt verder te komen. Je moet de relevantie zichtbaar maken, wat willen we, en als je het wilt moet je dat duidelijk maken.” Voor de pilot-plant is een consortium opgezet. Inmiddels wordt het consortium ondersteund vanuit de TKI subsidieregeling BBE (Topsector Energie) waardoor het werk van ASQA Subsidies een aanzienlijke subsidie is verworven voor de pilot-plant. “Je doet dit soort

financieringen altijd met elkaar en in samenwerking; in dialoog zijn met elkaar is essentieel. Wij zijn de inhoudelijke component. Wij moeten de meerwaarde kunnen aangeven en Klaas heeft verstand van bioplastics en financiering van innovatieprojecten, we praten vanuit kennis en kunde. Hij past bij ons, Asqa subsidies is een gespecialiseerde en flexibele organisatie, afspraak is afspraak en transparant en wat ik daarnaast belangrijk vind, is een meerjarige relatie; we hebben daarin dezelfde ambitie.” Klaas Zijlstra beaamt de zienswijze van zijn klant: “Ik zoek het in de context om samen met klanten te kijken naar mogelijkheden om optimaal van financiering/subsidies gebruik te maken. Vooral ambitieuze en innovatieve MKB-bedrijven, zijn gebaat bij onze dienstverlening.” Elkaar opzoeken De pilot-plant in Emmen bij Cumapol staat gepland voor eind 2015 en moet in 2016 operationeel zijn om vervolgens drie jaar lang in kleine setting de resultaten van jaren onderzoekswerk in praktijk te brengen. Na drie jaar, verwacht Kamminga, is de substantiële input zo groot, dat de proeffabriek kan worden opgeschaald en kan verhuizen naar Delfzijl, omdat dat een ideale logistieke locatie is. Kamminga. “Een groene PET-fles met biobased en herbruikbare materialen uit de regio. Coca-Cola heeft net een “groene” PET-fles ontwikkeld, gemaakt uit suikers, maar dat is nu net wat we niet willen; voedingsproducten gebruiken voor de productie van een PET-fles of andere polyesterspecialiteiten. Wij doen het vanuit reststromen. De techniek is voor ons niet het probleem, het economische plaatje ook niet; het is een kwestie van financieren en doen. Daarom hebben we een financieel consortium met Klaas Zijlstra en voeren we gesprekken met onder andere de NOM en private partijen. We kunnen het niet alleen, dus moeten we elkaar opzoeken.” Opzoeken van elkaar, aangaan van samenwerkingsverbanden en samen concrete stappen zetten voor de Noordelijke regio, een ambitie waarin Klaas Zijlstra van ASQA Subsidies en Cor Kamminga van KNN en BioBTX elkaar hebben gevonden. Ze hebben de overtuiging iets moois neer te zetten. U kunt contact opnemen met Klaas of zijn collega’s als u zich daarin aangesproken voelt.

ASQA SUBSIDIES info@asqasubsidies.nl 0598-853903 www.asqasubsidies.nl

FRUIT EN GROENTEN IN PLAATS VAN SUIKER

Door Bouke Nielsen

Karel Jan Alsem lector marketing Hanzehogeschool Groningen en docent marketing RUG >>> Dit idee sluit prima aan op de trend naar ‘low calorie’.

>>> Wat ik wel mis in het verhaal is meer informatie over de klant. Voor wie is het bedoeld? De finale consument of bedrijven/ organisaties, een businessklant dus? Die kunnen verschillende wensen hebben. Voor organisaties is het maakproces ver moedelijk van groot belang. Gaat dat met het nieuwe mengsel net zo makkelijk? En natuur lijk de smaak. Een pannenkoek zal vaak een traktatie zijn en die moet dan wel lekker zijn.

>>> En zijn die klanten voldoende betrokken in het innovatieproces? Er wordt nu wel een pilot gestart in het UMCG maar levert dat voldoen de en relevante ‘testgegevens’ op?

>>> Tenslotte is de prijs van groot belang. Jammer genoeg hebben mensen niet altijd meer geld over voor gezonder eten. Ook dit meenemen in een test.

Innovatie

Frits Muskiet

Pannenkoek zonder bloem.

professor RUG/UMCG, klinisch chemicus met grote interesse voor voeding

Van Food Basics van BSG (Business Supply Group) uit Emmen, dat basisgrondstoffen voor de voedingsindustrie maakt.

>>> Ik pleit al heel lang voor een beter gebalan ceerde voeding, want we eten bijvoorbeeld te weinig groente en fruit. Daar is geen keihard

wie

wetenschappelijk bewijs voor, maar er zijn

Mariëtte van Duijn, productmanager van BSG.

sterke aanwijzingen. Het gaat ook om minder koolhydraten in het voedsel. Voeding van voor de landbouwrevolutie, we noemen dat

“Aan voeding worden tegenwoordig onnodig veel koolhydraten toegevoegd. Dan hebben we het vooral

paleolitische voeding, voldeed aan die

over suikers en zetmeel, ook steeds vaker als sluipsuikers aangeduid. Wij proberen daarom het gebruik

voorwaarden.

van suikers, tarwe en zetmeel te vermijden. Het zijn goedkope smaakmakers en vullers, soms hebben ze wel een functie door bijvoorbeeld elementen in een product te binden. Om toch smaak te krijgen

>>> Food Basics maakt gezonde producten:

gebruiken wij fruit en groenten in plaats van suiker.

meer groente en fruit én minder snelle kool

De oorspronkelijke pannenkoek bestaat in de basis uit ei, melk en bloem. De bloem hebben we vervan-

hydraten, ofwel minder zetmeel en suikers.

gen door een mengsel van tarwezemelen en lijnzaad. Er zit ook peer en wortel in.

Dit is een heel goede ontwikkeling.

We hebben er lang mee geëxperimenteerd. We hadden bijvoorbeeld eerst amandelmeel gebruikt maar we willen vooral extra groente gebruiken. Dan snijdt het mes aan twee kanten: geen koolhydraten die

>>> Het blijft uiteraard een kant-en-klaarproduct.

een overlast voor het lichaam zijn en juist meer gezonde groenten. Het mag ook niet minder lekker

Ik zou het zoutgehalte verlagen of vervangen

worden, of scheuren bij het bakken. Het moet allemaal wel voldoen aan de eisen van de klant. Na een

door ‘Losalt’, waarin meer kalium en minder

heleboel stappen vind je uiteindelijk de nieuwe pannenkoek.

natrium zit. Een zoutsoort met meer kalium

We hebben nu een pannenkoekrecept en hebben vervolgens gezocht naar een partij die daarvan

en meer magnesium mag ook. Dat soort zout

kant-en-klare pannenkoeken maakt. En die wordt nu in een pilot op het UMCG getest.”

smaakt een beetje anders, maar dat went snel.

EYE OPENER

PIKAPLANT

Bril uit de

Deze plant hergebruikt het water in de ‘jar’,

collectie van Look

daardoor hoef je dit koffieplantje

Model 10525

nooit water te geven.

in de kleur 9653

DE REFERENTIE

PAK

De nieuwe Loewe Reference is een

hoogstaande smart TV die het verschil maakt

Roy Robson

met een glashelder Ultra HD-beeld en

E399,-

uitmuntend geluid dankzij ingebouwde soundbar. Het toestel kent de meest pure vormgeving en een echte afwerking in aluminium en glas.

FLORIS VAN BOMMEL € 249,95

BMW C EVOLUTION

Even dynamisch als sportief,

schoon en stil. Gunstig fiscaal regime!

ESPRESSOOTJE? Simon Lévelt Cafe Groningen • espressobar met Terras • specialist in espressoapparatuur • eigen werkplaats

GEEF UZELF EEN IMPULSE!

Ergonomische bureaustoel Impulse: •n etweave rugleuning • i n hoogte verstelbare lendensteun • z itdiepteverstelling 10 cm •d ynamische zit/neig verstelling • i n hoogte en breedte verstelbare armleuningen • z itting gestoffeerd • e xtra grote kruisvoet •u itvoering netweave naar keuze

noord

shop

E354,62

1. JAN ERINGA kleedt mannen sinds 1907. Succes in pakken! Winkels in Leeuwarden en Sneek. www.janeringa.nl

5. De Loewe Reference staat selectief gepresenteerd in de audiovideostudio van EXPERT TROMP te Leeuwarden. De audiovideostudio inspireert op basis van de premium merken Loewe, Bose, Marantz, Heos, Keff en Spectral. Schrans 104, Leeuwarden, tel.: 058-2158000.

2. Verkrijgbaar bij: GREVING & GREVING OPTICIENS

www.facebook.com/ExpertTromp

met 14 vestigingen in Noord-Nederland. www.greving.nl 6. Verkrijgbaar bij SCHUTRUPS SCHOENEN 3. KAMSMA SCHOENEN in Drachten, Franeker, Harlingen, Heerenveen,

Zuiderhoofdstraat 13, Exloo, tel.: 0591-549093. www.schutrups.nl

Leeuwarden, Sneek en Wolvega. www.kamsmaschoenen.nl 7. SIMON LÉVELT CAFE GRONINGEN Oude Kijk in ’t Jatstraat 2, Groningen, 4. MOTORPLAZA Groningen, tel.: 050-5470100 | Heerenveen, tel.: 0513-683239

tel.: 050-3641050, groningencafe.oj@simonlevelt.nl. www.simonlevelt.nl

www.motorplaza.nl 8. HHZF KANTOORMEUBILAIR Het Gangboord 10A, Drachten, tel.: 0512-712 014. www.hhzf.nl

noord

shop

ADVERTENTIES

EYE OPENER

PIKAPLANT

Bril uit de

Deze plant hergebruikt het water in de ‘jar’,

collectie van Look

daardoor hoef je dit koffieplantje

Model 10525

nooit water te geven.

in de kleur 9653

DE REFERENTIE

PAK

De nieuwe Loewe Reference is een

hoogstaande smart TV die het verschil maakt

Roy Robson

met een glashelder Ultra HD-beeld en

E399,-

uitmuntend geluid dankzij ingebouwde soundbar. Het toestel kent de meest pure vormgeving en een echte afwerking in aluminium en glas.

FLORIS VAN BOMMEL € 249,95

BMW C EVOLUTION

Even dynamisch als sportief,

schoon en stil. Gunstig fiscaal regime!

ESPRESSOOTJE? Simon Lévelt Cafe Groningen • espressobar met Terras • specialist in espressoapparatuur • eigen werkplaats

GEEF UZELF EEN IMPULSE!

noord

shop

E354,62

1. JAN ERINGA kleedt mannen sinds 1907. Succes in pakken! Winkels in Leeuwarden en Sneek. www.janeringa.nl

2. Verkrijgbaar bij: GREVING & GREVING OPTICIENS

www.facebook.com/ExpertTromp

met 14 vestigingen in Noord-Nederland. www.greving.nl 6. Verkrijgbaar bij SCHUTRUPS SCHOENEN 3. KAMSMA SCHOENEN in Drachten, Franeker, Harlingen, Heerenveen,

Zuiderhoofdstraat 13, Exloo, tel.: 0591-549093. www.schutrups.nl

tel.: 050-3641050, groningencafe.oj@simonlevelt.nl. www.simonlevelt.nl

www.motorplaza.nl 8. HHZF KANTOORMEUBILAIR Het Gangboord 10A, Drachten, tel.: 0512-712 014. www.hhzf.nl

noord

shop

ADVERTENTIES

22 ADVERTORIAL

BIOBRUG VERBINDT INNOVATIEF MKB MET UNIVERSITAIRE KENNIS BioBrug is de matchmaker tussen biotechnologische onderzoekskennis van Rijksuniversiteit Groningen en MKB-bedrijven in het noorden. De economische ontwikkeling van de regio staat voorop. Na drie jaar en honderddertig projecten verder, is het tijd voor een stap naar de verbinding met andere Europese regio’s. Kansen voor biomassa in het Noorden; duurzaam ontwikkelen loont. BioBrug is in 2011 van start gegaan om de economische ontwikkeling in het noorden te stimuleren. “Wat heeft u nodig?” vroegen ze aan innovatieve MKB-bedrijven. De talloze antwoorden van de ondernemers leverden concreet biotechnologisch onderzoekswerk op voor studenten en hoogleraren, vooral van de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen. De uitkomsten van vele onderzoeksuren vormden de aanleiding voor specifieke productontwikkeling bedrijven. De combinatie van ondernemende innovatiedrang en universitaire kennis resulteerde in drie jaar tijd in 130 ‘groene’ projecten, die een forse bijdrage gaan leveren aan de regionale economische ontwikkeling op het gebied van biomassa, groene energie en hoogwaardige en duurzame materialen. Samenwerking ketens Gert- Jan Euverink van BioBrug benadrukt het belang van biotechnologie voor het noorden. “Biotechnologie verbindt de werelden van agro, food en chemie met elkaar en dat biedt mogelijkheden. In de op biomassa gebaseerde economie gaat het niet alleen om het gebruik van andere grondstoffen dan we tot nu toe deden, maar ook om het zo hoogwaardig mogelijk inzetten van de grondstoffen, de biomassa. Samen werken tussen verschillende ketens is profijtelijk.” Het voordeel van het noorden is dat we hier van oudsher veel biomassaproducten hebben zoals zuivel, aardappel en suikerbiet. Veel kennisrijke bedrijven in agro en food hebben veel kennis op het gebied van biotechnologie, life science, watertechnologie en sensortechnologie. Meerwaarde Er is veel winst te behalen met onderzoek naar wat we met alle beschikbare grondstoffen en producten nog meer kunnen doen. “Vroeger werden bij AVEBE de eiwitten weggegooid, nu zijn door scheiding de eiwitten een zeer belangrijke grondstof voor andere producten. In de zuivelindustrie is met wei hetzelfde gebeurd; wei is nu van groot economisch belang geworden, terwijl het vroeger werd afgevoerd.” Voor veel industrieën geldt de vraag hoe je je producten zo goed mogelijk kunt benutten. We kunnen al heel veel, alleen zijn de kosten vaak hoger en is de vraag wat de toe gevoegde waarde is zeer relevant.” Het leveren van toegevoegde waarde voor mens, dier en milieu is essentieel om maatschappelijk en bedrijfseconomisch stappen te kunnen zetten. Kennis en innovatief ondernemerschap zijn daarbij belangrijke voorwaarden. Het gaat in de bio- economie zowel om het vervangen van producten als om het creëren van meerwaarde. MKBbedrijven zijn sterk gericht op productinnovatie; de universiteit heeft veel kennis op biotechnologisch vlak , maar is van oudsher ingesteld op langjarige onderzoeken in perioden van vier jaar. En het MKB wil het liefst morgen de oplossing hebben. Vloerplaat van aardappelschil Met steun van de universiteit Groningen, SNN, BioMCN, Rabobank, het Rijk, provincie en gemeente heeft BioBrug universiteit en bedrijven sinds begin 2012 succesvol bij elkaar gebracht. “Studenten doen het onderzoekswerk, zodat sneller adequate

kennis is te leveren, vaak binnen een half jaar. De studenten leren veel van de concrete bedrijfsvragen, leren van tegenslagen en van de praktijk van het bedrijfsleven.” Ruim drie jaar later zijn verschillende producten gelanceerd, verschillende follow-up financieringen aangevraagd en heeft een aantal studenten een baan gevonden binnen het bedrijvennetwerk in de regio. Goede en korte lijnen naar de universiteit werken in het voordeel van de bedrijven. Er zijn legio voorbeelden van biobased producten die worden ontwikkeld door bedrijven in de regio, zoals de door GPC ontwikkelde garnalenpelmachine en toe gepast onderzoek naar bruikbare producten uit het overblijvende afval: de productie van nieuwe bouwmaterialen uit aardappelschillen als brandwerende vloer en plafondplaten met zeer hoge isolatiewaarden en het maken van schoeisel uit palmbladeren. En voor agrariërs is het productieproces van biodiesel verfijnd, waardoor een kleine en gebruiksvriendelijke machine wordt geproduceerd om op eigen erf zelfvoorzienend te worden in brandstofproductie. Proefdraaien en produceren “En ZAP”, zegt Euverink. ZAP? “De Zernike Advanced Processing faciliteit, kortweg een proeffabriek voor groene economie. De proeffabriek is een initiatief van Hanzehogeschool, Noorderpoort en Rijksuniversiteit Groningen. MBO, HBO- en WO-studenten en bedrijven werken er sinds september vorig jaar samen aan praktijkgericht onderzoek. De proeffabriek wordt gebouwd op het EnTranCe-terrein van het Groningse Zernike-complex en vormt een belangrijke schakel in toegepast onderzoek naar het scheiden van groene grondstoffen in bruikbare materialen, het scheiden van reststromen en onderzoek naar het maken van nieuwe producten daaruit en het leveren van halffabricaten voor bedrijven. Zijn Gert-Jan Euverink en zijn collega Janneke Krooneman klaar met hun missie om bedrijven en onderzoekers op bio-economisch gebied bij elkaar te brengen? Zeker niet, benadrukken ze. Sterker nog, het succes van de afgelopen jaren smaakt naar meer. De economische ontwikkeling en groei kan versterkt worden door inter nationale samenwerking. BioBrug wil uitbreiden naar met Noord-Nederland vergelijkbare Europese regio’s. Export stimuleren Duitsland, Belgie, Schotland, Denemarken, Noorwegen en Zweden kennen regio’s die qua structuur en achtergrond overeenkomen met Noord-Nederland: veel agro- en foodproductie, sterke MKB-bedrijven, gelegen in de periferie en sterke kenniscentra binnen handbereik. “Grensoverschrijdende kennisuitwisseling en samenwerking versterkt de kansen voor het noorden. Door het programma in diverse Europese regio’s op te zetten kunnen we van elkaar leren en export stimuleren.“ De eerste aanzet, om binnen het Europese InterReg-programma tot afspraken en subsidie van het vervolg van BioBrug te komen, is gemaakt. Euverink toont ondertussen trots verschillende producten van regionale bedrijven uit de afgelopen jaren. Het geloof in concrete kansen voor de regio is na alle goede ervaringen groot. “We hebben veel van elkaar geleerd, de koudwatervrees is weg, we ontvangen steeds meer enthousiasme en we krijgen steeds meer verzoeken om de kennis van de universiteit samen met bedrijven om te zetten in levensvatbare en duurzame producten.”

BIOBRUG

www.biobrug.nl

wordt

DE KOE GEMANAGED

Koeien zijn topsporters. Ze moeten zo gezond mogelijk leven om zo veel

mogelijk melk te produceren. De melkveeboer van nu, en van de toekomst nog meer, houdt constant bij hoe het exact is gesteld met de kwaliteit van de melk en daarmee met die van de koe . Meten is weten.

Door Jean-Paul Taffijn

De boer op klompen, die met de melkbus in de hand door de ochtendmist

cytometrie, over razend ingewikkelde wiskundige algoritmes.

in de opkomende zon over zijn drassige wei loopt. Lachend van tevre-

Wat je met de uitkomsten kunt, snappen we allemaal: koeien productiever

denheid onder zijn zwarte pet. De marketing wil dat die beelden steeds

maken. Terpstra: “Uit de analyse kan ook blijken dat een koe ziek aan het

meer de manier zijn om zuivel aan de man te brengen. De werkelijkheid

worden is. Dat kan een reden zijn om antibiotica te geven. Met exacte data

maakt de omgekeerde beweging, weg van de romantiek. Melkveebedrijven

kun je dus op het toedienen van dat soort middelen besparen.” Goed voor

worden steeds professioneler, steeds efficiënter. De koe wordt gemanaged,

mens en portemonnee. De ontwikkelingen staan niet stil. “Een combinatie

afgewogen op lasten en baten.

van bepaalde melkvetzuren wijst op een teveel of een tekort aan bepaalde voeringrediënten, dat de melkkwaliteit niet ten goede komt. De boer die

Is dat erg? Het is de werkelijkheid. Data worden overal en te allen tijde

dat weet, kan zo gerichter voeren en 300 euro per koe per jaar besparen.”

verzameld in toenemende aantallen. Dat is in de zuivelindustrie niet anders. En uit data is een berg aan kennis te halen. Dat gebeurt al een hele tijd, maar die ontwikkeling gaat nu in een noodvaart. Dat leidt ertoe dat elke koe steeds beter ‘gemanaged’ kan worden.

Delta Instruments in Drachten leeft ervan. Het bedrijf maakt verbazingwekkende machines om melk te meten. Zes seconden. Meer is er met de apparatuur van Delta niet nodig om te bepalen wat er precies in een druppel gemeten melk zit. “We kunnen ongeveer 140 stofjes detecteren. Vet,

romantisch is het niet realistisch wel

lactose en eiwitten natuurlijk, maar dat kunnen we al heel lang. We zijn tegenwoordig in staat om 30 verschillende melkvetzuren te onderscheiden”, zegt Research & Developmentmanager Anne Gerben Terpstra.

Wat hebben we daaraan? De melkfabrieken, die kunnen wat met die ken-

Hoe ziet het melkveebedrijf er in de (verre) toekomst uit? Misschien wel

nis. Een pak ‘extra gezonde’ melk met meer onverzadigde vetten kan het

zo. Een computergestuurd systeem meet elke dag de waarde van de melk

goed doen in de markt. Maar dan moeten de beweringen van het grotere

van elke koe op honderden punten. Die data gaat naar de computer, die

aantal van die vetten in de melk wel waar zijn. De fabriek meet de toege-

op basis van de gegevens de kwaliteit en kwantiteit van het voer per koe

leverde melk en kan boeren desgewenst vragen meer specifiek voer aan de

regelt. Antibiotica worden volautomatisch toegediend, als de melkanalyse

koeien te geven voor meer onverzadigd vet.

die aanbeveelt.

Melkfabrieken en grootschalige meetlaboratoria. Dat zijn de klanten van

Romantisch is het niet. Realistisch wel. En misschien is het wel keihard

Delta Instruments, onderdeel van het Amerikaanse Advanced Instru-

nodig om de groeiende wereldbevolking van voldoende voedsel te kunnen

ments. De laboratoria doen metingen voor boeren, die er hun voordeel

blijven voorzien. Terpstra: “Het is essentieel om koeien gezond te houden.

mee kunnen doen. De technologische ontwikkelingen in de branche waar-

Dat komt hun welbevinden ook ten goede.” Of er straks ook dopamine,

in Delta beweegt, gaan duizelingwekkend snel. Voor de meeste mensen is

het stofje dat zorgt voor een gelukkig gevoel, gemeten wordt?

er niets van te begrijpen. Het gaat over infrarood spectroscopie, over flow

Terpstra: “Misschien wel een goed idee!”

24 ADVERTORIAL

MISSIE IN DE WERELDWIJDE ZORG BD Kiestra in Drachten kennen veel mensen nog als Kiestra Lab Automation. Een fascinerend Drachtster familiebedrijf dat uit gegroeid is tot wereldspeler op het gebied van automatisering voor medische micro-biologie. Tijd voor een nadere kennismaking van de mannen en vrouwen die een missie hebben in het helpen mensen gezonder te laten leven.

Stel u wordt ergens ziek van en nader onderzoek vereist dat er een kweek gemaakt moet worden van uw urine, ontlasting of speeksel. Dat wordt dan op kweek gezet in een incubator en een paar dagen later is – als het goed is – bekend of en zoja welke bacterie in uw lichaam kwaad heeft aangericht. Door dat te weten, kan vervolgens de juiste behandeling met antibiotica voorgeschreven worden. Het op kweek zetten gebeurt in laboratoria in het ziekenhuis of elders. Uw kweekbuisje is niet het enige dat onderzocht moet worden, want in laboratoria gaat het om honderden of duizenden kweekjes tegelijk. Het sneller uitvoeren van deze kweekjes is een van de processen waar BD Kiestra in Drachten in gespecialiseerd is. Om makkelijker, sneller en veiliger te kunnen werken en vooral eerder diagnoses te kunnen stellen, is het Drachtster bedrijf al in de jaren negentig begonnen met het automatiseren van het laboratoriumproces. Zes jaar geleden zijn grote stappen gezet en wie nu een kijkje neemt in het modern opgezette bedrijfspand aan de Marconilaan ziet de meest hypermoderne geautomatiseerde laboratoriumstraten staan waar goed ingerichte laborantwerkplekken deel van uitmaken. De laboranten kunnen via hun scherm alle informatie over patiëntcasus digitaal opvragen in het systeem, lezen de digitale resultaten af van het scherm, en kunnen desgewenst en automatisch een kweekje op het bureau krijgen voor nader onderzoek. Alles is voorzien van een unieke barcode, zodat het risico op verwisseling geminimaliseerd wordt is en een patiëntcasus altijd weer vindbaar is. De apparatuur is aan te passen aan de grootte en omvang van de laboratoria, is modulair opgebouwd en vindt z’n weg over de hele wereld, van Leeuwarden tot Dubai en van Afrika tot China. Het voormalige Kiestra Lab Automation is de laatste jaren stormachtig gegroeid naar 285 werknemers en zetelt op drie locaties in Drachten. Inmiddels maakt het bedrijf deel uit van het Amerikaanse BD, Becton Dickinson & Company, dat met meer dan 45.000 medewerkers wereldwijd een voorname speler is in de globale gezondheidszorg. BD Kiestra is een uniek onderdeel binnen BD met een enorme kennis, dat voorheen Noord-West Europa als speelveld had en nu de hele wereld. Het bedrijf leeft van haar kennis en innovatiedrang; er werken er maar liefst 70 mensen op de afdeling Research & Development, verdeeld over drie locaties wereldwijd. Om aan te geven hoe groot het belang is van een goed functionerend laboratorium, schetst directeur R&D Bas Nieuwenhuis de ontwikkelingen en de urgentie voor de volksgezondheid. “Binnen BD Kiestra heerst een sterke verantwoordelijkheid voor het ontwikkelen van nieuwe state-of-the-art producten die commercieel interessant zijn en wereldwijd inzetbaar en testbaar, want de normen en eisen liggen terecht op een heel hoog niveau. De automatisering gaat steeds verder om efficiënter, op grotere schaal, veilig, sneller en foutloos te kunnen werken. Een van de belangrijkste ontwikkelingen is het zichtbaar maken of visualiseren van resultaten van de gekweekte bacteriën. Door gebruik te maken van cameratechnologie willen we in een vroegtijdig stadium al conclusies trekken, op basis van visuele features die met het blote oog nog niet of pas later waarneembaar zijn.

De enorme tijdswinst die we daarmee bereiken, kan levensreddend zijn.” Stip op de horizon De uitdaging die daardoor ontstaat, biedt niet alleen enorme mogelijkheden in helende zin. Door gebruik te gaan maken van computervision en cameratechnologie, heeft BD Kiestra ook andere mensen nodig, die hun specifieke grafische kennis kunnen koppelen aan de BD Kiestrakennis. Beeldinterpretatie en het vaststellen van patiëntcasussen aan de hand van digitale beelden gaan een grote toekomst in de zorg tegemoet, vermoedt Nieuwenhuis. Wereldwijd is er een noodzaak om goed geoutilleerd en steeds sneller dan voorheen diagnoses te kunnen stellen. “Op steeds grotere schaal wordt duidelijk dat bacteria steeds vaker resistent zijn voor antibiotica en de huidige antibiotica dus niet meer werkzaam is. De afgelopen decennia zijn nauwelijks nieuwe antibiotica ontwikkeld en dat is bedreigend op wereldschaal, niet alleen in Afrika of Azië, maar ook in Europa, want als behandelingen niet aanslaan is het overlijdensrisico groter. Hoe eerder we dus in staat zijn om een diagnose te stellen en de juiste behandeling te starten, hoe beter het is. Waar we aan werken is maatschappelijk relevant, de mensen hier hebben een missie.” “De stip op de horizon waar we naartoe werken, ligt in het automatiseren van de diagnostiek, dat is waar de markt om vraagt. Natuurlijk is dat iets wat niet morgen klaar is, want het vergt veel op het gebied van ontwikkelen, testen, van protocollen en van interpretaties van resultaten, maar het moment gaat komen dat we zover zijn. Hoe vroegtijdiger we zijn in het stellen van een diagnose, hoe groter de bijdrage aan de volksgezondheid.” Trots op kennis Niek Dijkstra, World Wide productmanager van BD Kiestra in Drachten schetst aan de hand van een uitgebreide rondleiding het bedrijf, zodat de fascinerende apparatuur die in eigen huis gemaakt wordt een breder perspectief krijgt. “BD is een open en innovatief bedrijf, een kenniscentrum op het gebied van automatisering van microbiologie en bacteriologie, met hoogopgeleide medewerkers, waar we sterk projectmatig werken en altijd op zoek zijn naar talent uit de regio.” “We maken hier iets waar we trots op zijn. Een mooi voorbeeld daarvan is dat het nu mogelijk is om aan de hand van beelden hier in Nederland te kunnen helpen met het vaststellen van diagnoses aan de andere kant van de wereld. Samples die daar uit het lab rollen zijn digitaal beschikbaar en worden via internet verstuurd, zodat elders meegekeken kan worden. Dat is leerzaam voor beide kanten; onze medici kunnen medici aan de andere kant van de wereld helpen met onze kennis zonder ter plekke te hoeven zijn en wij leren omgekeerd heel veel van ziektebeelden die we hier niet kennen.” BD Kiestra deelt de innovatieve drang met andere sterk technologische bedrijven in het omvang rijker wordende Innovatie Cluster Drachten, waar steeds meer mensen de mogelijkheden ontdekken voor een boeiende loopbaan.

BD KIESTRA www.bd.com

25 ADVERTORIAL

OPLEIDERS IN LANDBOUW Het Groenhorst Emmeloord is de grootste landbouwopleider van het noorden op MBO en HBO niveau. In samenwerking met andere opleidingen en het bedrijfsleven worden studenten voorbereid. Directeur Anne Dijk is positief over de beroepsmogelijkheden. Voor het logistieke gemak hebben we afgesproken bij Aeres Praktijkcentrum Dronten, de landelijke aanbieder van praktijkleren voor de groene kolom. Anne Dijk is er thuis, hier steken ze letterlijk de handen uit de mouwen en ervaar je de betekenis van landbouwonderwijs. Centraal in ons gesprek staat de locatie Groenhorst Emmeloord, die een zo grote rol speelt in het landbouwonderwijs, het is de beroepsmatige vitrine voor akkerbouw en melkvee. Het AOC met de grootste akkerbouwopleiding van het noorden. Het Groenhorst heeft daarmee een unieke positie en levert met die opleiding per jaar zo’n honderd studenten af. Zaaien den, poten, planten, oogsten, verkopen, managen, voor de opleiding akkerbouw komen studenten uit het hele

land naar de polder. Een logische plek zegt Dijk, want de polder is akkerbouwgebied bij uitstek met een koppositie op aardappelgebied. “Je ontwikkelt hier het gevoel voor land en handel, voor groei en rendement.” De opleiding heeft een stevig fundament door intensieve samenwerking met opleidingen als Hogeschool Dronten en het bedrijfsleven in het Agrofoodcluster, vooral in de periferie van de aardappels en uien. “We zijn trots op die samenwerking, alle deelnemers in het Agrofoodcluster dragen ook financieel bij. We kennen de wensen van het bedrijfsleven en hebben mogelijkheid onze studente de nieuwste technieken en inzichten ook in de praktijk te laten ervaren.”

GROENHORST COLLEGE

www.groenhorst.nl

De trots straalt van zijn gezicht als Dijk vertelt over de paar kavels akkergrond die door tweede en derde jaars- studenten bij toerbeurt en na sollicitatie een jaar lang mogen bebouwen. In een klein team besturen de studenten hun kavel als minibedrijf, een prachtige praktijkleerschool om te leren wat het ook financieel betekent om te zaaien, te oogsten en te verkopen.

leiding staat vol in de belangstelling. “Een stevige samenwerking met gerenommeerde landbouwtechniek bedrijven staat garant voor een brede innovatieve en praktijkgerichte opleiding. Zo is precisielandbouw is een belangrijk thema binnen de opleiding.

Een tweede verrassing van het Groenhorst is hun opleiding melkveehouderij, die studenten trekt uit de polder, Overijssel en het midden en zuiden van Friesland.“Een opleiding die er toe doet, waar zo’n 100 studenten per jaar de opleiding verlaten. Vooral door de praktijkdagen die we hier met verschillende andere opleidingen organiseren, brengen we verdieping en verbreding aan in het onderwijs, samen met specialisten uit de praktijk.” Het Aeres Praktijkcentrum Dronten speelt hierin een cruciale rol als het gaat om vakmanschap, experimenteren en ondernemen.

De drie twee andere groene opleidingen van Groenhorst zijn Toegepaste Biologie, Paardenhouderij en Groene Ruimte. De eerste is een lichtgroene opleiding omdat het een mooie mix is tussen biologie, flora, fauna en natuur en biedt studenten een mooie doorstroom naar HBO Toegepaste Biologie. Paardenhouderij staat ook op het Groenhorst nog steeds volop in de belangstelling, omdat Nederland nu eenmaal zijn sporen verdiend heeft in de paarden- en paardenfokkerij wereld. De hoveniersopleiding is in de regio een belangrijke opleiding, omdat het bedrijfsleven steeds naarstig op blijft naar goed en vak bekwaam personeel.

Techniek staat voorop in de opleiding Loonwerk & Techniek, omdat zoals Dijk het aangeeft, techniek in de landbouw steeds belangrijker wordt, de op-

Het Groenhorst floreert in samenwerking met het bedrijfsleven zegt Dijk: “We hebben samen de verantwoordelijkheid het goed te doen.”

RUIMTE OM TE ONDERNEMEN OP VERANTWOORDE WIJZE Aan ruimte geen gebrek zou je zeggen als je bij LTO Noord-Frieslandvoorzitter Geart Kooistra het erf in Ee op rijdt. Overal om je heen is ruimte. En dat, zegt Kooistra, is het centrale woord voor boeren die een zo wezenlijk onderdeel zijn van de Friese economie en mienskip. “We vormen een wezenlijk onderdeel van de mienskip en zijn onlosmakelijk verbonden met de economie, maar boeren is geen grondrecht, we hebben een grote verantwoordelijkheid. We moeten voorturend in gesprek blijven, duidelijk maken wat we doen. Dat zit in kleine en in grote dingen, in vertellen dat je mest gaat rijden en in vertellen dat we ruimte willen houden om met de landbouw te ondernemen op een verantwoorde manier.” “Bij verantwoord ondernemen nu en in de toekomst hoort de gedachte dat voedselveiligheid ons handelsmerk is, de lat van de verantwoordelijkheid ligt hoog en het is een uitdaging om daar aan te voldoen. Boeren investeren veel: in hun eigen leef- en werkomgeving, in arbeidsomstandig heden, in dierenwelzijn en milieu. En dat is goed, want samen zijn we verantwoordelijk voor een deel van de voedselproductie en maken we met de landbouw generatie na generatie onmiskenbaar deel uit van het Friese landschap en de mienskip, van onderwijs tot productie.” “We hebben in Friesland een sterke ambachts cultuur en dat moeten we koesteren. We mogen er trots op zijn. De voedselproductie is een prachtige wereld om in te werken. Om de plek die we hebben te behouden en te zorgen voor inkomen, ook voor toekomstige generaties, hebben we ruimte nodig waar we verantwoord mee moeten om-

gaan.” Of het nu de veehouderij is of het onderzoek naar pootgoed van HZPC dat in het verderop gelegen Metslawier is gevestigd. ”Onze veeteelt en akkerbouw staan op een enorm hoog niveau en vertegenwoordigen een enorme economische waarde voor Friesland.” “De landbouw is een bedrijfstak die steeds diverser wordt, de verscheidenheid is groot, kijk alleen maar naar de combinaties van boerenbedrijf en recreatie. Daarmee worden we ook zichtbaarder en dat is goed. Vertel en laat zien wat je doet en waarom je het doet, dat is verantwoorde lijkheid nemen en zorgvuldig omgaan met jouw plek in de wereld, een plek die niet vanzelf sprekend is.” Ook door de decentralisatie van Rijk naar Provincie liggen kansen om het regionaal en lokaal nog beter samen in te vullen”, zegt Kooistra. “De provinciale politiek is landbouwminded, zij steekt ook haar nek uit. De afgelopen jaren zijn er duidelijke keuzes gemaakt om de landbouw als wezenlijk onderdeel van de Friese economie te verstevigen. Dat is goed, want laten we niet vergeten dat de sector koersvast is gebleken, ook in de lastige jaren die achter ons liggen.” Bewustwording is en blijft van groot belang. Voor de boer en de sector is het zaak om vrijheid en verantwoordelijkheid in balans te houden.

LTO NOORD FRIESLAND

www.ltonoord.nl/provincie/friesland

HEEG ONLINE

websites uit heeg (215)

L opend door Heeg zie je meteen waar het om draait in dit

fraaie Friese dorp: watersport. Meren, plassen, kanalen en sloten omsluiten Heeg. En dus zijn er ook veel jachtbouwers en verhuurders van boten.

bedrijfssites (65%)

Door Bouke Nielsen

Maar de activiteit van het dorp strekt veel verder dan wat

de service dan voor de verkoop. We kunnen in de winkel

er fysiek valt waar te nemen. Er is bijvoorbeeld de niet

mensen helpen hun software te installeren.” Zo is Heeg

direct zichtbare business die via internet gebeurt. Heeg

de aanlegplek geworden voor bootjesmensen die hun

online als het ware. Gebeurt daar veel, gebeurt daar

spullen al via internet hebben gekocht.

weinig? En hoeveel gebeurt er? Je weet het niet. Internet

Wajer & Wajer Yachts bedient vanuit Heeg de rijken der

is overal, maar je ziet het niet. De grootste fysieke zaak in

aarde. De jachtwerf heeft voor zijn luxe jachten klanten

Heeg kan op internet wel heel klein zijn. En omgekeerd.

uit de hele wereld en de bekendste is koning Willem Alexander. De koning heeft een Wajer-jacht voor zijn

Marianne Kuik van Stentec, de best bezochte site van

vakantiehuis in Griekenland.

Heeg, herkent het. Stentec heeft behalve een sterke

Wajer & Wajer heeft kantoren op de meest exotische

webshop ook een redelijk onopvallend winkeltje in de

plekken van de wereld, maar alles wordt aangestuurd

Harinxmastrjitte. “Watersporters kennen ons en de

vanuit het nietige Heeg. Directeur Sander Mars: “We

watersporters uit Heeg dus ook”, weet ze. “Maar er zijn

maken internationaal naam en internet helpt ons daarbij

best momenten waaruit blijkt dat veel inwoners niet

natuurlijk. Met de juiste marketing maakt het dan niet

weten wat we doen.”

meer uit waar je zit.”

Heeg was in de wereld zonder internet te klein en te ver van grote massa’s consumenten om een internationale

De lokale online-top bevestigt trouwens wel in grote

markt te bedienen. Internet heeft die barrières uit de

lijnen het fysieke beeld van Heeg. Het fraaie dorp ademt

weg geruimd. Kuik: “We hebben de winkel nu meer voor

watersport en op de lokale topsites is dat niet anders.

fjc.nl FJC, ofwel de Friese Jachtcentrale, heeft een verkoophaven in Heeg. Daar liggen permanent tussen de 100 en 150 ‘schepen tegen een betaalbare prijs’, zoals FJC ze noemt.

stentec.nl Stentec is specialist in navigatiesoftware en (digitale) waterkaarten. Ook wordt aanvullende apparatuur geleverd, zoals antennes, kompassen, transponders, gps-systemen, maar ook boeken en simulatorsoftware.

verdeling bedrijven

leisure (25%) transport (18%) overig (57%)

Internationale sites

33 internationaal (24%) waarvan 11 bedrijven met een eigen webshop

bedrijven met een socialmedia-proFIel op hun site

bedrijven uit heeg bankieren bij

overig (7%) ING (8%) ABN Amro (15%) Rabobank (70%)

socialmedia-proFIel (24%)

Informatie van Dataprovider De gegevens voor Heeg Online komen

solbianpanelen.nl

van Dataprovider. Dit Groningse bedrijf scant zeer regelmatig alle

Solbian Zonnepanelen levert ﬂexibele zonnepanelen met een naar eigen zeggen hoog rendement. De panelen zijn uitermate geschikt voor boten, soms kun je er overheen lopen. Ze zijn op allerlei manieren aan te brengen.

websites in Europa. Dataprovider heeft daardoor een goed beeld van wat een bedrijf online doet. Tegelijk ziet het ook wat er online in een plaats als Heeg gebeurt. Dataprovider is in staat aan de hand van allerlei variabelen een ‘economic footprint’ samen te stellen, maar dat zegt niets over de feitelijke omzet. Het is niettemin wel een betrouwbare indicatie van wat er bij een bedrijf op de site gebeurt.

prinsvanoranje.nl Prins van Oranje doet meerdere dingen: bemiddelen in schiphuizen en ligplaatsen en in verkoop van tweedehands boten.

wajer.nl Wajer & Wajer Yachts levert snelle en zeer luxe boten in het hogere segment. Op de site wordt de verbeelding geprikkeld met plaatjes uit Monaco en Cannes. Wajer heeft verkoopkantoren over de hele wereld, van Fort Lauderdale tot Hongkong.

ALS JE NIET IN BEWEGING BLIJFT HOUDT HET OP

Vijf keer per week trainen en een wedstrijd spelen. En dan nog een prille eigen onderneming erbij. Annette Verhoef uit Emmen was tophandbalster. De eigenschappen die daarvoor nodig zijn gebruikt ze om van haar marketing- en communicatiebureau Verhoef & Co een succes te maken. Door Jean-Paul Taffijn

Drie trappen op is het naar de meest comfortabele vergaderzaal

Annette Verhoef herkent zich in een paar van die eigenschappen.

in het pand van Verhoef & Co in Emmen. Mag geen problemen

“Je moet zelf bewegen, in actie komen. Want anders gebeurt er

opleveren voor iemand die jarenlang leefde voor de sport. Zelfs

helemaal niets. Dat had ik in het handbal al geleerd, en dat geldt

niet met een halve kunstknie. Want die hield Annette Verhoef

nog steeds. In het eerste crisisjaar, 2009, heb ik afscheid moeten

over aan de zware sportbelasting van toen.

nemen van heel wat van mijn mensen. Er werkten toen zestien man. Dat was echt moeilijk. Maar er móest ingegrepen worden,

“Op mijn 27ste was mijn knie helemaal kapot. Ik moest afscheid

dus dat heb ik gedaan. Die tegenslag van toen zijn we weer te

nemen van het tophandbal en ben een jaartje in het tweede

boven. We zijn bezig ons te heroriënteren in de markt. Als je niet

gaan spelen voordat ik helemaal stopte.” Dat klinkt als een hard

in beweging blijft, houdt het op.”

gelag. En dat was het ook, maar het gaf Annette Verhoef wel de kans om haar eigen bedrijf open uit te bouwen.

Een goede verdedigster was Annette Verhoef. Een paar jaar aanvoerder ook. Zestien jaar lang zat ze bij de eerste selectie van E&O

“Aan de keukentafel. Een printer en fax gekocht en gaan. Zo is

in Emmen. Jong Oranje haalde ze, maar raakte geblesseerd.

het negentien jaar geleden min of meer per ongeluk begonnen.

“Ik had wel een iets creatievere speler willen zijn. Maar daarvoor

Ik werkte op de communicatieafdeling van een branche

was ik net niet goed genoeg. Verdedigen is heel dynamisch en je

organisatie en kreeg de kans wat voor mezelf erbij te begin-

hebt er inzicht voor nodig. Dat kon ik gewoon goed.”

nen. Het ging heel goed. Na een half jaar moest ik de eerste personeelsleden al aannemen.”

Als creatief aanvoerder van haar bureau zet ze de lijnen uit. Ze deelt het doel dat ze heeft. Dat gaat niet meer over winnen en

De sport bracht haar veel meer dan een kunstknie. “E&O was

doelpunten tegen, noch over de te halen eindklassering. Het gaat

Over Verhoef & Co

een tweede huis voor me. Ik was er zó veel te vinden. Daar heb

over vooruitgang en bezinning. “Ik reflecteer graag met mijn team

Marketing- en communicatiebureau

ik veel vrienden aan overgehouden. Maar mijn moeder speelde

over hoe het optimale bureau eruit ziet. Zodra dat helder is, gaan

Verhoef & Co helpt klanten op creatief

er ook. Harry Weerman, een bekende trainer, is mijn oom.

we het nastreven. De doelen hebben in ieder geval nooit te maken

en strategisch niveau. Het heeft een

En uiteindelijk ben ik niet toevallig getrouwd met handballer

met winstcijfers, of omzetvergroting. Dat zijn hooguit middelen

eigen studio met designers en concept-

Frank van der Zanden.”

om er te komen. Je wilt uiteindelijk de beste, leukste, prettigste zakenpartner zijn.”

ontwikkelaars en heeft veel kennis van het web in huis. Strategisch meedenken

Topsporters hebben een over-mijn-lijkmentaliteit. Ze willen

met klanten is de andere kant van het

ten koste van alles winnen. Ze kunnen zichzelf oppeppen en

“Mijn hoogste persoonlijke doel in het werk is dat het niet als

bedrijf. Het gaat op zoek naar de kern

weten tegenslagen te overwinnen. Ze geven niet op. En ze

werk voelt. Ik zoek lol, plezier, voldoening. Net als vroeger bij het

van de klant om daar een marketing-

hebben een duidelijk doel voor ogen dat ze nastreven. Clichés

handbal. Mensen vonden het toen heel wat, al dat trainen, al die

campagne op aan te laten sluiten.

van de bovenste plank zijn het, waarin zoals altijd een kern van

uren. Voor mij voelde dat niet zo. Ik vond het gewoon leuk. Dat

waarheid schuilt. Daarom zijn ex-topsporters vaak gewild in

gevoel wil ik vasthouden en dat lukt tot nu toe heel aardig.”

het bedrijfsleven.

ik zoek lol, plezier, voldoening

30 ADVERTORIAL

SUBSIDIE IS GEEN DOEL HET IS EEN MIDDEL

Tachtig procent van de ondernemers in Noord-Nederland weet niet wat er mogelijk is met subsidies binnen het eigen bedrijf. Bijna 2500 regelingen en subsidies hebben we om uit te putten en toch maken weinig ondernemers er gebruik van. De kunst is te kijken wat de ondernemer kan gebruiken, zegt Janmar Katoele van Katoele Consultancy in Beilen. Geef innovatie binnen het bedrijf handen en voeten en verbeter de slagkracht.“Wij kennen echt niet alle subsidies en regelingen uit ’t hoofd, maar we weten wel welke processen een ondernemer doormaakt en wat daarbij past. We zijn procesdenkers: wat doe je, waar (in welke regio) doe je het, waarom en hoe.” Een groot deel van de klanten – vooral in het noorden – zijn innoverende MKB bedrijven of agro bedrijven. Soms geeft Katoele aan, zijn mogelijkheden voor subsidies zo dichtbij, dat ze vergeten worden. “Er zijn bedrijven die al jaren innoveren en topproducten in eigen beheer ontwikkelen zonder aan subsidie te denken. Er gaat dan een wereld voor hen open wanneer ze de mogelijkheden horen en zien. Dit resulteert vaak in

een slagkrachtverbetering en groeiversneller voor het bedrijf maar ook voor innoverend Nederland.” Verder kijken Janmar Katoele geeft daarmee het bestaansrecht van subsidies aan: de overheid gebruikt ze om maatschappelijke processen te versnellen of ontwikkelingen te beïnvloeden. Betekent het dat er voor iedereen die wil innoveren altijd een subsidie is? Dat zeker niet; de overheid maakt het niet gemakkelijk. Dit komt door de regelgeving zoals bijvoorbeeld staatssteun, maar ook de inzet op topsectoren, hierdoor vallen bedrijven soms tussen wal en schip. Dit biedt echter ook kansen, zeker als je met je bedrijf met één been in het MKB zit en met het andere been in de agro. De regionale verschillen zijn groot, de ene provincie of de andere, dat kan veel schelen in de beschikbaarheid van subsidies. En de groeiende groep zelfstandigen past moeilijk in het subsidie-aanbod. “In de enorme berg van regelingen je weg vinden is niet eenvoudig en bij de noordelijke onder-

nemer zit ‘subsidie’ niet in het bloed. “Het komt soms gewoon niet in ze op. Zij kijken vooral wat ze zelf kunnen betalen, eventueel wat een bank kan doen en anders houdt ’t op.” Wij kijken verder en proberen aan de hand van gesprekken te kijken welke mogelijkheden een ondernemer wel heeft om te innoveren, subsidies kunnen daar een onderdeel van zijn. Maak gebruik van wat er is.” “Voor innovatieve ondernemers in het noorden zijn al met al veel regelingen beschikbaar om stappen te zetten. Een subsidie is geen doel, het is een middel om sneller ergens te komen. Subsidie is een aanvulling op de investering die je toch al van plan bent te doen. Daarom gaan we het gesprek aan met de ondernemer om te ontdekken waar hij naartoe wil en waarom hij wil innoveren. We helpen hem zijn bedrijf slagvaardiger te maken. Een afspraak daarvoor is snel gemaakt.”

KATOELE CONSULTANCY www.katoeleconsultancy.nl

INTERACTIEF MET IBM Het Gedempte Zuiderdiep in Groningen is sinds 2013 thuisbasis van IBM Services Center. Van buiten valt ’t misschien niet direct op, want naar boven kijken doe je niet zo vaak. Binnen begint de verrassing met een verlichte trap, opvallende zitjes, mooie open ruimtes met grote tafels waaraan gewerkt wordt, een tafeltennistafel en lekkere loungeplekken. We nemen plaats in de sfeervolle Granny Room. Welkom bij IBM, vertrouwd wereldspeler in business to business automatisering. Het IBM Services Center Groningen bedient de Europese markt en die begint bij de MKB-er om de hoek. “De afgelopen twee jaar zijn voor ons een ontdekkingsreis geweest. Voor IBM-begrippen zijn we anders, we zijn het nieuwe gezicht van IBM.” Directeur Operations Carola Bos en algemeen directeur Johan van der Stel zijn gewend aan de inspirerende werkomgeving. “We wilden een plek maken waar mensen zich thuis voelen en een plek die zichtbaar is in de stad.” Er werken nu 110 mensen, eind van het jaar zullen dat er 160 zijn. Het IBM Services Center kan meer goede mensen gebruiken en om te vertellen wie ze zoeken, een schets wat IBM in en vanuit Groningen doet. Van oudsher is IBM een grote speler in hardware en het inrichten van computercentra. Het belang van ontwikkelen, ontwerpen, bouwen en inrichten van software voor de zakelijke markt en het verbeteren van processen wordt steeds belangrijker. IBM Services Center Groningen richt zich vooral op software en staat steeds dichter bij de klant. De vestiging in Groningen is bewust:

“We willen deel uit maken van de cultuur en omgeving van onze klanten.” Markt en klant vragen steeds meer en vaker om mobiele applicaties die visueler, grafischer en interactiever zijn dan voorheen. Flexibel inspelen op die vraag wordt voor IBM Services Center steeds meer een specialiteit, waarmee men Europese ambities heeft. De vraag naar kortcyclische producten vraagt om andere mensen, vertellen Van der Stel en Bos. “Daarom kiezen we bewust voor deze dynamische werkomgeving, omdat die hoort bij de mensen die we graag willen hebben: mensen met een analytisch vermogen en de juiste competenties. Hier worden onze sollicitanten op getest, waarna er een interne opleiding volgt. Daarna pas kunnen ze aan de slag, hier in Groningen en voor onze klanten in Europa. We merken dat het aanslaat; er werken niet alleen mensen met een ict-achtergrond, maar ook graduates uit heel andere disciplines.” IBM Services Center wordt steeds zichtbaarder, midden in de stad en te midden van kennis partners als de RUG en de Hanzehogeschool. Van der Stel en Bos zijn klaar voor de volgende uitbreidingen aan het Gedempte Zuiderdiep. Op 23 juni is het Interactive Expierence Center geopend en in juli breidt het IBM Services Center de opslag en het analyseren van data uit naar een volgende fase. “De vraag daarnaar neemt ook in het noorden sterk toe; big data analytics hebben we nodig om alles wat er aan data gegenereerd wordt inzichtelijk te maken, om meerwaarde voor onze klanten te bieden.” Op naar ’t hippe Gedempte Zuiderdiep.

IBM SERVICES CENTER GRONINGEN www-05.ibm.com/nl/groningenexperience

EXTRA SHOT ESPRESSO DOEN WE NIET

De nieuwe ondernemer

zoekt gave plekken voor een goede bak koffie. Daar zitten de mensen bij wie hij of zij wil horen en daar zit de uitbater die met z’n koffie weet te plezieren.

Door Karlijn ter Horst

De bedrijfsvoering bij Black & Bloom, midden in de

Engelkes. De ietwat eigenzinnige, eigenwijze, wandelende koffie-encyclopedie wil zijn gasten

Groningse Kijk in ’t Jatstraat, is ietwat eigenzinnig. De klant

samen met zijn personeel de ultieme koffiebelevenis geven. Want: goede koffie doet converseren.

is koning, maar Gerben Engelkes verkoopt nee als het moet.

Het koffievirus besprong Engelkes tien jaar geleden. “Ik zocht een specialisatie. Destijds werkte

“We proberen te laten zien hoe koffie kan smaken. Extra shot

ik in Oostenrijks hotel waar de koffiegekte toesloeg. Dat vond ik interessant.” De barista

espresso? Doen we niet. Wij weten hoe het moet; geen

dompelde zich onder in de koffie. Het resulteerde in een franchiseonderneming met twee goed

concessies. Je gaat ook niet naar Jonnie Boer voor een

lopende zaken in de Groningse binnenstad.

gehaktbal. Je eet wat hij je voorzet.” Engelkes vindt het fijn als zijn gasten hem vertrouwen.

Maar de koffiekoning wilde meer. Het franchisen beperkte hem. Het benauwde hem zelfs,

Niet iedereen kan dat waarderen, geeft hij toe. Bezwaarlijk

die vaste leveranciers, vaste bonensoorten en heel beperkte ontwikkeling. “Koffie is juist een

of niet, de grootmeester gaat uit van de kracht van koffie.

continuproduct: altijd in ontwikkeling.” Hij zegde zijn zaken in augustus 2011 na drieënhalf

Die kracht blijkt want Engelkes kan zich zelfs huisregels

jaar gedag en begon opnieuw. Black & Bloom werd exact een jaar later geboren: de plek waar

veroorloven. Laptops in de zaak stelt hij bij voorbeeld niet

Engelkes naar hartenlust, zonder beperkingen, “dieper ingaat op de materie.”

op prijs. In het weekend geldt zelfs een verbod. Een goed gesprek, dat maakt de beleving van zijn koffie pas echt

Goed gezette koffie valt of staat met bonen. Engelkes koopt bij kleine koffiebranders uit alle

optimaal. “In veel zaken staart iedereen naar een scherm.

windstreken: Londen, Kopenhagen, Berlijn, Stockholm en zelfs Vancouver. “Echt enorm goeie

Ik wil dat mensen praten met elkaar. Zie koffiedrinken als

shit die je nergens anders kan krijgen. Het neusje van de zalm.” Hij koopt klein in, zodat zijn

golfen. Om elkaar beter te leren kennen, doe je een rondje

aanbod wekelijks wisselt. En onder de bar ligt zijn geheime voorraad, voor echte liefhebbers.

golfbaan.” Een drastisch verbod: niet uitnodigend en dus

Als de bestellingen binnen zijn begint het werk. Eindeloos proeven, uitproberen en testen.

omzetdrukkend. Althans, dat is te verwachten. Maar niets is

“Mijn machine kan ik naar wens instellen.” Met een klein kastje regelt Engelkes druk, tempera

minder waar. Engelkes’ omzet steeg door zijn besluit.

tuur en de hoeveelheid water. Hij zoekt naar de perfecte balans tussen bitter en zuur. “Iedere keer opnieuw. Het beste van beide maakt koffie zoet.” Suiker is praktisch overbodig.

Behalve met het laptopverbod wil de ondernemer ook met het minimalistische doch knusse interieur zijn gasten uitnodigen

Black & Bloom serveert niet alleen standaardrecepturen, zoals cappuccino’s, flat whites of

tot een goed gesprek. De kleine ruimte – ongeveer 25 zit

espresso’s. “Ik wil uitproberen, nieuwe dingen doen. Koffie is veelzijdig. Je moet niet star

plekken – is goed gevuld met comfortabele stoelen en

vasthouden aan het bestaande.” Zo heeft Engelkes een aantal signature drinks ontwikkeld.

banken. Niet te moeilijk, geen opsmuk. Koffie en converseren

Koffiecocktails bijvoorbeeld, met een speciaal koffie-elixer. De Cold Drip ontstaat door acht

komen op de eerste plaats.

tot tien uur lang ijswater druppelsgewijs door gemalen koffie te laten sijpelen. Menigeen is

Wie een straffe, vers gezette bak wil, doet er goed aan eens

ervan onder de indruk. Engelkes – bescheiden als hij is – niet zo: “Ach, het is maar koffie.

binnen te wandelen bij Black & Bloom. De stad Groningen

Geen rocket science.”

kent namelijk maar één grootmeester in koffie: Gerben

Nee, een hole-in-one.

BANKEN STRENG? ONDERNEMERS MOETEN BETERE PLANNEN MAKEN Patrick Polak

Jan-Willem Visser

managing partner Newion Investments, Heerenveen

directeur Bedrijven Groningen, ABN Amro

KAPITAAL STROOMT VOLOP ONZE KANT OP

BANK LEENT WEER MEER UIT

Newion Investments investeert in deelnemingen in veelbelovende software-

Vaak een gefrustreerde ondernemer op de stoep na een afgewezen financiering?

bedrijven. Dat levert soms een daverend rendement op doordat een bedrijf

“Af en toe, maar het zijn incidenten”, zegt Jan-Willem Visser, directeur Bedrijven

voor 28 maal het geïnvesteerde bedrag wordt verkocht, zoals onlangs. Ook

bij ABN Amro in Groningen. Soms is het gewoon een slecht plan, dan houdt

eindigt het wel eens in een verlies, vorig jaar bijvoorbeeld, toen een investering

het snel op, aldus Visser. En soms is het plan wel oké, maar is het financieel

in een faillissement uitmondde. Gemiddeld, aldus directeur Patrick Polak van

moeilijk rond te krijgen. “Dan ligt de oplossing vaak in samenwerking met andere

durfinvesteerder Newion, verkoopt het fonds een deelneming voor vier en een half

financiers.” Dat banken niet langer monopolist zijn bij bedrijfsfinanciering

maal de investering.

is volgens Visser alleen maar positief want het maakt ondernemers minder

“Banken doen vrijwel niks in de sector waarin wij investeren, ze vinden de risico’s

afhankelijk van een traditionele partij als de bank.

te groot”, aldus Polak. “Regelingen die de overheid heeft ingesteld om innovatieve

Er is kapitaal genoeg, zegt Visser. “Maar het is er door de crisis niet eenvoudiger

bedrijven toch bancair te financieren hebben nauwelijks effect.” Polak benadrukt

op geworden het te verstrekken. Dat komt door strengere regelgeving voor banken

dat Newion geen leningen verstrekt maar een heel ander type geld, namelijk

en doordat ze voorzichtiger zijn geworden na de miljardenverliezen op hun

aandelenkapitaal.

kredietportefeuilles.”

Dat banken amper geld uitlenen aan innovatieve bedrijvigheid en startups

Ondernemers roepen volgens Visser net iets te vaak dat banken ‘er niks van

betekent niet dat er geen kapitaal is voor kansrijke, snelgroeiende bedrijven met

snappen’. De belangrijkste reden waarom minder kredieten worden verstrekt,

een hoog risicoprofiel. Integendeel, zegt Polak: “Er is in ons segment een enorme

aldus Visser, is dat de crisis investeringsplannen op een laag pitje heeft gezet

instroom van kapitaal, vooral afkomstig van vermogende particulieren, die een

en er dus minder aanvragen zijn. “We zien overigens door het herstel het aantal

betere bestemming zoeken voor hun geld dan sparen bij de bank.”

aanvragen toenemen en we honoreren er ook meer.”

Dat heeft volgens Polak zelfs een wat overspannen markt tot gevolg waarbij het

In het verleden is zeker te royaal met kredietverlening omgesprongen, erkent

geld ook naar minder kansrijke initiatieven vloeit, met als gevolg een toenemende

Visser. “Ik ken die tijd nog goed. Een ondernemer ging naar de bank, investeerde

kans op mislukkingen.

het geleende geld en hij was spekkoper. Nu kijken we veel beter naar trackrecords

Uit onderzoek van de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen

en businessplannen.”

(NVP) blijkt dat in 2014 een bedrag van 3,1 miljard euro door investeerders als

Strengere regels gaan gepaard met papierwerk en maken kredietverlening

Newion in Nederlandse bedrijven is gestoken. De bijdrage die ze leveren aan

duurder. Maar door standaardisatie blijft het ‘kleine grut’ van leningen van een

stimulering van de economie is derhalve groot, zegt Polak. “De totale waarde die

paar ton volgens Visser voor de banken ook interessant. “Mensen moeten zich

de maatschappijen met elkaar creëren is enorm. Wanneer wij gemiddeld vier en

realiseren dat banken hun geld verdienen met kredietverlening. Voortdurend

een half keer onze investering terugverdienen, betekent dat in veel gevallen dat

kredietaanvragen afwijzen is niet in ons belang. Het zou betekenen dat we werken

een bedrijf ook vier en een half keer zo groot is geworden.”

aan onze eigen ondergang.”

de bekendste geldverstrekkers in noordnederland: MKB Fonds Drenthe +++ Kredietunie Groningen +++ NOM Aanjaagfonds +++ NOM Groei en Overname Fonds +++ NOM Mezzan

ties +++ Banken +++ NL Investeert +++ Kredietunie Eemsmond +++ Ir. G. J. Smid Fonds +++ Triade +++ Stichting Business Generator Groningen +++ Matchinvest +++ Investormatch +++ Gre

Ondernemers kunnen nauwelijks aan

kapitaal komen. Een alom gehoorde klaagzang. Maar alleen al afgemeten aan de lange lijst van financiers die in het Noorden actief zijn, is het nauwelijks voorstelbaar dat er voor ondernemers geen geld beschikbaar is. Door Loek Mulder

Een inventarisatie levert al snel een lijst op van zo’n veertig geldverstrekkers. Variërend van banken, professionele investeerders, vermogende particulieren tot aan semipublieke instellingen, zoals investeringsmaatschappij NOM. Allerlei subsidieregelingen laten we hier voor het gemak even buiten beschouwing, al kunnen die ook een extra financieringsbron zijn. Aanbod van kapitaal lijkt er genoeg. Daar zit het ook niet op vast. Wat er aan schort is dat aanbod en vraag van kapitaal niet goed op elkaar zijn afgestemd.

Wanneer ondernemers mopperen over gebrek aan financieringsmogelijkheden moeten ze misschien eerst eens goed in de spiegel kijken. Want geldverstrekkers zijn er en ze willen ook wel. Ondernemers waren gewend met een vrij simpel plannetje plus een paar jaarrekeningen een krediet los te peuteren bij een bank of aandelenkapitaal bij een andere financier. Sinds een tijdje volstaat dat ene A4’tje niet meer. Er moet een doorwrocht voorstel op tafel liggen voordat een aanvraag überhaupt serieus wordt bekeken. We vragen vier geldverstrekkers naar hun visie op de financieringsmarkt.

Frits Kok en AndrE Kool

Geert Buiter

van investeringsfonds VanVoor van coachings- en investeringsbedrijf Probus

manager Finance bij de Noordelijke Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij NOM

EERST COACHEN DAN PRATEN OVER GELD

ONDERNEMERS HOUDEN NIET VAN PLANNEN SCHRIJVEN

Meer geld is niet altijd het juiste middel om een bedrijf vooruit of er bovenop

“Het aanbod is niet het probleem. Belangrijk is dat een ondernemer de connectie

te helpen, zeggen de initiatiefnemers van Probius in Groningen. “We kijken dus

legt tussen het geld en zijn plannen.” Geert Buiter van de NOM ziet ondernemers

breder, we bestuderen ook alternatieven”, verklaart André Kool van Probius.

worstelen met de veranderingen. “Dat banken niet meer zo gemakkelijk geld uitlenen

Coaching en begeleiding staat voorop en als er geld nodig is dan komt ook

is een fact of life. Ondernemers weten nog niet zo goed hoe ze daarop moeten

financiering in beeld, aldus Kool.

reageren. Ze moeten hun plannen beter inkleden, maar ondernemers hebben vaak

Niet dat beschikbaarheid van middelen een punt is. Het in 2014 door Probius

helemaal geen zin in het schrijven van lange verhalen.”

geïnitieerde VanVoor-fonds heeft enkele miljoenen in kas, bijeengebracht door

Voorheen ging het zo: de ondernemer bracht zelf wat geld in, leende driekwart

tien lokale ondernemers die een goede bestemming zoeken voor hun vermogen.

van de investering van de bank en eventueel vulde een instelling als de NOM het

“Niet alleen om er rendement van te krijgen”, verklaart Frits Kok, mede-eigenaar

ontbrekende deel aan. “Nu financiert de bank een veel kleiner deel. Het gat dat moet

van Probius. “De investeerders zien ook een maatschappelijke rol en ze willen iets

worden gevuld is dus veel groter en moet vaak komen van vier of vijf verschillende

teruggeven aan de regio. Zo staat het ook in onze statuten. Het zijn ondernemers

partijen, fools, friends en family inbegrepen. De ene wil dit weten en de andere dat.

die ondernemers helpen. De fondsnaam VanVoor verwijst ernaar.”

Dus moet er een businessplan worden geschreven voor alle verschaffers van geld.

Wanneer VanVoor besluit te investeren, dan ziet de bank dat als een waarborg en

Dat vinden ondernemers echt lastig.”

is daardoor eerder geneigd krediet te verstrekken, zegt Kok. Omgekeerd verwijzen

De NOM ziet hier voor zichzelf een taak weggelegd. “Onze dienstverlening willen

banken geregeld door naar Probius voor coaching of financiering, want zeker op

we verbreden met ondersteuning bij het opstellen van investeringsplannen. Ook

regionaal niveau is het wereldje van investeerders een kleine, waar geldt: ons kent

willen we helpen bij het selecteren uit wat zo langzamerhand een woud van mogelijke

ons. Frits Kok: “Banken krijgen op deze wijze steeds meer een coördinerende rol.

financiers is geworden.”

Ze worden regisseur van geld.”

Die hulp zal des te meer welkom zijn nu de economie verbetert en het aantal financieringsaanvragen groeit, zoals de NOM zelf ook merkt. “In 2014 hebben we elf nieuwe en vijf aanvullende financieringen gedaan voor in totaal 9,2 miljoen euro. Een jaar eerder was dat nog 5,8 miljoen. En we zijn echt niet soepeler geworden.”

nine Financiering +++ www.geldvoorelkaar.nl +++ www.symbid.nl +++ www.npex.nlm +++ Ondernemend Oranjekapitaal (OOK) +++ Qredits +++ Newion +++ Noorderhuys Participa-

eentech Fund +++ FB Oranjewoud +++ DFZ +++ Economic Board +++ PMH investments +++ M2 +++ Investion +++All4Funding +++ Innovatiefonds Noord-Nederland +++ RVO regelingen +++

34 ADVERTORIAL

MKB-BEURS MAAKT GEZONDE GROEI MOGELIJK Wat Euronext is voor grote concerns, is NPEX voor het midden- en kleinbedrijf. Bedrijven aan groeikapitaal helpen is de missie van Adriaan Hendrikse en Alan van Griethuysen. Passie voor mooie bedrijven, gekoppeld aan een gezonde financieringsmissie.

Zorg dat beleggers rechtstreeks in het MKB kunnen investeren en het MKB-geld kan ophalen door het uitgeven van aandelen of obligaties. Nieuw kapitaal zorgt voor groei en beleggers kunnen hun rendement halen door in goede MKB-bedrijven te investeren, een mogelijkheid die ze eerder niet hadden. En een bedrijf dat op deze manier zijn eigen vermogen opkrikt, is weer interessanter voor de bank. De MKB-beurs NPEX is bedoeld voor MKB-bedrijven die groeikapitaal nodig hebben tussen de 0,5 en 10 - 20 miljoen euro, leggen Hendrikse en Van Griethuysen uit. Die bedrijven zitten in een lastig parket: ze zijn in de ogen van banken niet interessant genoeg voor de beurs, maar kunnen tegelijkertijd niet voldoende financiering krijgen omdat de weten regelgeving de laatste jaren sterk beperkend is geworden voor banken. Dat is vervelend, want vijftig procent van de bedrijven in ons land is een MKB-bedrijf en zestig procent van de innovatie komt voor rekening van het MKB. Willen we groeien en ruimte bieden aan het MKB, dan is het zaak om hun groei te faciliteren. NPEX richt zich vooral op de ruim vijftigduizend MKB-bedrijven met 10-250 man personeel. Van Griethuysen neemt ons mee in de markt, waar de laatste jaren steeds meer financieringsmogelijkheden zijn ontstaan. Banken zijn terughoudender geworden, nieuwe financieringsvormen zoals crowdfunding dienen zich aan. Maar waar moet je het zoeken als bedrijf, hoe weet je wie voor jou interessant is, wie betrouwbaar is? “Menig bedrijf heeft de afgelopen jaren zijn eigen vermogen zien slinken en banken kijken juist met name naar de verhouding tussen vreemd- en eigen vermogen. De economie trekt weer aan en dat is het natuurlijke moment dat bedrijven kunnen en willen groeien. Menig MKB-er moet wennen aan het feit dat het eigen vermogen wordt versterkt in de vorm van aandelen, want dan heeft hij het gevoel dat hij een deel van zijn macht kwijt is, terwijl de uitgegeven aandelen niet noodzakelijkerwijs stemrecht hoeven te hebben. Kennis over de mogelijkheden is dus van groot belang, want je kunt ook kiezen voor obligatieleningen. Er zijn echter steeds meer beleggers die graag hun kapitaal spreiden en het aardige van het MKB is dat het vaak gaat om bedrijven met gepassioneerde ondernemers en dat is voor beleggers heel herkenbaar.” Prospectus Stel dat ik, nieuwsgierig geworden, eens overweeg om met de MKB-beurs te praten, al was het maar omdat ik graag wil groeien. Wat kan NPEX dan voor mij betekenen? “We laten voor we iemand toelaten eerst een onderzoek doen naar de financiële positie van het bedrijf wat leidt tot een standaardrisicodocument, een prospectus. We doen dat bij ieder bedrijf dat de MKB-beurs op wil. Door daar mee aan de slag te gaan, wordt een ondernemer zich meer en meer bewust van zijn risico’s en van hoe zijn bedrijf er financieel voor staat. Je moet de markt vertellen wat je doet, waarom je het doet, dus je moet een sterk geloof hebben in je bedrijf en je product. Bedrijven die in dat proces zitten, zie je ook sterker worden, gaan beter focussen op hun sterke en zwakke kanten.”

NPEX bestaat nu 6 jaar, de eerste 35 noteringen aan de beurs zijn een feit. Wat zijn verder de belangrijkste wapenfeiten? Zonder meer trots zijn Van Griethuysen en Hendrikse op hun aandeelhouder INKEF, opgericht en gefinancierd door het ABP. “Dat geeft enorm veel vertrouwen, ze zijn duidelijk over de reden: ze willen de mogelijkheden van het Nederlandse MKB vergroten en dat actief ondersteunen. Dat geeft ons natuurlijk een heel goede naam. Naast INKEF heeft het Ministerie van Economische Zaken ons ondersteund met een lening. En bij de start zijn we goed ondersteund door het Ministerie van Financiën, DNB en AFM.” De enorme veranderingen die de markten beheersen, laten duidelijk zien dat in de financieringsmarkt grote veranderingen gaande zijn. Ook in Nederland, waar banken terugtreden en nieuwe samenwerkingen zoeken om hun klanten te kunnen blijven bedienen. Co-financiering wordt steeds gewoner, de risico’s worden gespreid. “In de Verenigde Staten is in de afgelopen vijftien jaar het percentage bancaire leningen van 80% gedaald naar 15%; wij denken dat we in Nederland en de rest van Europa uiteindelijk hetzelfde beeld zullen zien. Dat is wennen, maar het omslagmoment komt.” Hendrikse is de eerste die erkent dat de risico’s van het aantrekken van eigen vermogen via de beurs hoger zijn. “Daar staat tegenover dat het voor het bedrijf over het algemeen een versterkend effect heeft. Je ziet bedrijven over de hele linie professioneler worden, want je moet kunnen laten zien hoe je er voor staat. Door die houding gaan bedrijven meestal ook beter presteren en neemt met de omzet ook de trots op het bedrijf toe.” “Als bedrijven bij ons een notering hebben en van start gaan, is alles zichtbaar voor de beleggers: de documenten die nodig zijn voor de notering, zoals het prospectus en andere documenten, ook de kwartaalberichten die bedrijven zelf aanleveren voor de actuele stand van het bedrijf. En na het afsluiten van het jaar worden natuurlijk de jaarverslagen toegevoegd. Daardoor zien we ook heel mooie ontwikkelingen. Beleggers vinden het vaak prachtig om heel dicht op een bedrijf te zitten en het wel en wee van de ondernemer te kunnen volgen. Wat ook al is gebeurd, is dat lokaal interesse ontstaat om in een bepaald bedrijf te beleggen. Mensen uit de omgeving van een bedrijf zijn vaak heel trots en zetten dat concreet om in een belegging. En mochten bedrijven toch moeite hebben met die openheid, dat kunnen we ze toelaten in een besloten omgeving, zodat ze heel gedoseerd en slechts na toestemming hun gegevens kunnen tonen.”

NPEX - DE MKB-BEURS www.npex.nl

35 ADVERTORIAL

VRAAG NAAR GOEDE DUURZAME PROJECTEN We kunnen genoeg als het om energietransitie gaat. Maar het moet vooral beter en sneller. En dat kan, zegt Onno van der Kuip van Domus Aegis. De technologie is er, dus wat houdt ons tegen? In gesprek met de man die met een internationaal netwerk duurzame projecten mogelijk maakt. “Het is een kwestie van doen.” “Waarom denk je dat de retail op dit moment enorme stappen zet in het verduurzamen van winkels? Omdat er veel te halen valt; de bedrijfskosten kunnen met 30-40 procent naar beneden. Aldi, Ikea, ze zijn hard aan de slag, net overigens als de Deense retailers Søstrene Grene en Flying Tiger. Die twee zijn nog veel verder, maar dat komt omdat Denemarken in 2050 energieneutraal wil zijn. Mogelijkheden zijn er voldoende in de retail: met zonne panelen, met omzetting van koelwarmte, met ledverlichting, met triple HR- glas, het is gewoon besparen en dat met tientallen procenten tegelijk.” Hij vraagt zich tegelijkertijd af, waarom het niet op nog bredere schaal gebeurt. “Het is begrijpelijk maar jammer dat winkeliers zo enorm druk zijn aan de omzetkant, denk ik wel eens; niet onlogisch, maar je kunt met nuchter nadenken enorm besparen op je bedrijfskosten en dat loont veel meer. Het moet op de shortlist staan van iedere ondernemer en pandeigenaar, het gaat om gedrag en om focus.” Bewezen trackrecord Van der Kuip begeleidt met een internationaal opererend netwerk voor klanten het financieringstraject, de subsidieaanvragen en het projectmanagement van innovatieprojecten, onder meer in energietransitie. Hij neemt zelf de juridische kant van projecten voor z’n rekening, zoals de contracten en de vergunningen. “De betrouwbaarheid van de aanvrager is van groot belang; hoe kwalificeer je jezelf als aanvrager en hoe kan ik dat koppelen aan een bewezen trackrecord van een bouwer, ofwel, ben je in staat het project tot een goed einde te brengen. Steeds vaker gaat het om die due-diligence, klopt het allemaal wel? Het businessmodel moet kloppen, de contracten moeten kloppen, ook die van de afname van producten en van de levering (kan iemand echt wel leveren zoals jij dat afspreekt?). Wat is de kwaliteit van de aanvrager, van de betrokken partijen, van de leverancier; wat is de zekerheid van je verdienmodel?” Met z’n bedrijf Domus Aegis begeleidt Van der Kuip veel grote nationale en internationale klanten en projecten. Zoals zijn klant AgriComfort uit Joure, die een nieuw koelen verwarmingssysteem heeft ontwikkeld, met melk als hernieuwbare energiebron en met een energieneutrale melkveehouderij als doel. Dat zijn kennis niet alleen duurzame energie projecten ten goede komt, maakt hij duidelijk aan de hand van het snel groeiende CataWiki, de veilingsite voor verzamelobjecten. Het bedrijf wordt door Van der Kuip op innovatief en co-financieringsvlak begeleid. Toch wijst hij in het gesprek vooral op de mogelijkheden van duurzame energie. De mogelijkheden zijn legio, benadrukt hij, maar soms is het een kwestie van een andere benadering. “Het gaat om het investeringsproject. Dat betekent dat als je een aantal kleine projecten samenvoegt, er meer kans van slagen is. Het is feitelijk gemakkelijker om te voldoen aan een financieringsbehoefte van 10 miljoen euro, dan aan een behoefte van een paar ton.” Grote, internationale partijen zoals (institutionele) beleggers staan klaar om te investeren in duurzame energie, er is vraag naar goede

projecten, meent Van der Kuip. Het voordeel van deze grote partijen is dat ze alleen geïnteresseerd zijn in de lange termijn en dat biedt zekerheid aan een project. Hij schetst graag de mogelijkheden die er al zijn. “Het begint met besparing. Zoals ik net al aangaf, in de retail begint het door te dringen dat je enorm op je bedrijfskosten kunt besparen door andere keuzes te maken. Dus minder verbruik is de eerste stap en van daaruit kun je weer verder, niet omgekeerd. Dus niet eerst denken welke maatregelen je moet nemen om te kunnen besparen, nee, eerst moet je je verbruik omlaag krijgen door andere keuzes te maken, door gedragsverandering en blijvende focus. Daarna kijk je welke mogelijkheden van verdere besparing er zijn door investeringen.” Voor gemeenten en provincies liggen er mogelijkheden om grootschaliger in te zetten op besparing en het aanpakken van bestaande gebouwen om lokaal of regionaal het retail-landschap aantrekkelijker te maken door verduurzaming. “Samenwerking en inventarisatie loont, goed voor de lokale economie. Het is uitstekend inpasbaar in het onderwijs omdat je een onafhankelijk meetbedrijf kunt laten samenwerken met studenten en lokale bedrijven. Ga met verhuurders en vastgoedeigenaren om de tafel en stel een masterplan op.” Kwestie van doen Weinig begrip heeft Van der Kuip voor de kansen die we ook op andere vlakken veelal laten liggen. “Gebouwen koelen met behulp van omzetting van warmte, het kan, dus waarom maken bedrijven er niet veel vaker gebruik van; dunne film technologie in zonnepanelen maakt dat je op veel meer plaatsen zonne-energie kunt opwekken. De techniek is er, waarom zijn er dan nog zoveel daken zonder die panelen? Het is de onbekendheid in de markt. Dunne filmpanelen werken op diffuus licht zoals we vaak hebben in ons land. Dus met een hogere opbrengst dan traditionele panelen en ideaal voor Noord-Europese gebieden. Dunne filmpanelen zijn niet voor niets in Duitsland ontwikkeld.” “Aardwarmte is ook zoiets; het is een van de meest gunstige vormen van duurzame energie; we kunnen er in de bebouwde omgeving enorme stappen mee maken. De warmte van de aarde is heel erg bruikbaar, maar we doen er bijna niets mee. Kijk alleen eens naar de enorme concentraties van allerlei opleidingen in grote school gebouwen vlakbij woonwijken. Daar moet je samen toch iets goeds voor kunnen verzinnen, met aardwarmte, met restwarmte, daar kan toch makkelijk onderzoek naar worden gedaan? Zoals ik vaker zeg: Het is een kwestie van doen.” Een goede eerste kennismaking met Van der Kuip en z’n bedrijf is de website domusaegis.nl, die een goed overzicht biedt van ontwikkelingen, van samen werkingen en van aansprekende projecten. ‘Het huis dat ontzorgt’, is de letterlijke vertaling van z’n bedrijfsnaam. En ontzorgen, dat kán Van der Kuip. Met vele jaren ervaring met MKB Nederland en de kracht van een internationaal, sterk multi disciplinair, kennisnetwerk om mee samen te werken, is een adequate beoordeling en goede betrokkenheid bij klant en project gewaarborgd.

DOMUS AEGIS www.domusaegis.nl

PRODUCTEN GAAN CONCEPTEN KOMEN

Hoe de wereld er over

10 jaar uit ziet? Zeg het maar. Anders dan nu. Dat is zeker. Wie op zijn handen gaat zitten, kan succes vergeten. Wie innoveert en blijft innoveren, heeft goede kansen op overleven.

Door Jean-Paul Tafﬁjn

Wat Henk Gunnink en de zijnen na de overname van Kip in 2010

worden. Het gaat in de (nabije) toekomst niet meer om wat je hebt, maar om waar je gebruik

deden, is iets wat meer ondernemers zouden moeten doen. Ze

van kunt maken. Auto’s worden al een tijd gedeeld. Huizen zijn daar bij gekomen, en zo zijn

legden de caravanfabriek in Hoogeveen eerst stil, gingen nadenken

er nog veel meer initiatieven. En een caravan? Die gebruik je een aantal weken per jaar.

over wat ze er echt mee wilden, deelden de productiehal logischer

En veel meer weken niet. Dus waarom zou je niet een toegankelijk huursysteem opzetten?

in, namen personeel aan dat écht gemotiveerd is en zetten hun eigen

Precies wat ze bij Kip dachten. Binnenkort huur je er een bij de benzinepomp.

drive in om van de bedachte producten alles te maken wat er in zat. “Wij zijn geen caravanfabriek, maar een fabriek waarin ook cara-

De succesvolle ondernemingen van straks verkopen geen producten meer. Ze verkopen con-

vans gemaakt worden.”

cepten. De Shelter van Kip is daarvan een goed voorbeeld. Een klein caravannetje waaraan

Van de nood (het faillissement) een deugd (opnieuw de basis leggen

een forse tent geritst kan worden. Kamperen, maar niet op de grond liggen. Met de caravan,

en opbouwen) maken zogezegd. Gunnink heeft makkelijk praten.

maar niet suf. Daar hoort een online platform bij, waarop iedereen zijn ervaringen met de

Hij zat in de situatie dat dat kon. Dat dat moest zelfs. “Ik weet wel

Shelter kan delen. Customizen is een makkie. Via een 3D-programmma op de site kan een

dat ondernemers altijd druk zijn en geen tijd hebben. Maar we

ieder zijn eigen Shelter ontwerpen qua kleur en print. En meteen bestellen.

weten allemaal: de beste ideeën bedenk je alleen als die tijd er wel is. Op vakantie bijvoorbeeld. Het geheim is om vrije tijd in te zetten.

De vederlichte caravans staan ook in de winkels van De Vrijbuiter. “Crossmerchandising

Het hoofd vrij maken van de dagelijkse zaken en er eens echt over

gaan we steeds meer zien. Beide partijen hebben daar baat bij. Samenwerking met andere

nadenken. Dat gaat steeds meer nodig zijn de komende jaren.”

ondernemers is sowieso iets dat veel meer moet gebeuren, vind ik. Als je een probleem hebt, moet je dat gewoon met een collega-ondernemer delen. Je kunt niet zelf alles weten.

Henk Gunnink weet waarover hij het heeft. Nee, hij heeft de bodem

Zo’n samenwerking komt je business ten goede.”

van het dal niet gezien met Kip. Gunnink nam de caravanfabriek over ná het faillissement, begon toen het bedrijf de klim uit het dal

“Beleving. Daar gaat het om, en steeds meer. Klanten bij je product betrekken. Zorgen dat

had gevonden. Nu, vijf jaar later, ziet Kip er radicaal anders uit dan

ze een gevoel bij je merk krijgen. Dat is wat anders dan alleen maar naar de markt luisteren.

toen. Een noodzaak om te overleven was die omwenteling.

Mensen hebben geen mening over dingen die nog niet bestaan. Soms moet je gewoon lef tonen,

Caravans worden er nog steeds gemaakt in Hoogeveen. Niet meer

met iets komen. Dan zie je daarna wel of er een markt voor is. Steve Jobs stak zijn oor ook niet

van vijf merken, maar slechts één: de Kip zelf. Er zijn een ser-

in de markt. Hij dacht simpelweg dat de iPhone een goed idee zou zijn en maakte hem.’’

vice-station bijgekomen, een winterstalling, een experience center, een verhuurtak. Maar intussen verlaat sanitair ook de fabriek.

De crisis heeft het ondernemingslandschap veranderd. Voorgoed. De overlevers van nu zijn

“Ik sluit zeker niet uit dat we binnen een paar jaar weer zo’n product

de bedrijven die hebben durven en kunnen veranderen. Dat moeten ze blijven doen, omdat

op de markt brengen dat weinig met onze core business te maken

de veranderingen zich steeds sneller gaan opvolgen. En Gunnink vreest dat we het ergste van

lijkt te hebben.”

de crisis nog niet gehad hebben. “De vastgoedbubbel moet nog leeglopen. Heel veel panden staan bij bedrijven en vooral de overheid nog steeds voor te hoge bedragen in de boeken.

Líjkt te hebben, zegt Gunnink bewust. Want in zijn ogen is de

Dat moet allemaal worden afgeschreven. Er komt nog wat aan.”

productie van modulaire sanitaire ruimtes in een caravanfabriek logisch. “We hebben eerst eens heel goed gekeken naar wat we hier

Die crisis valt in Gunninks ogen in het niet bij wat hij de meest ingrijpende ontwikkeling

eigenlijk hebben. Welke machines, maar vooral welke competenties.

noemt: de vergrijzing. “Ik zeg mijn kinderen dat ze niet moeten sparen voor hun pensioen,

Vervolgens is de vraag: wat kun je daar allemaal mee. Wij kunnen

maar voor de gezondheidszorg die ze later nodig hebben. We worden steeds ouder. Ik ben

modulair en waterdicht bouwen. Dus is een sanitaire unit produce-

ervan overtuigd dat de eerste mens die 200 jaar oud wordt, nu al ergens op aarde rond loopt.

ren niet onlogisch.”

Dat gaat gepaard met gebreken. Door onze levensstijl krijgen we steeds meer last van aandoeningen als suikerziekte. De kosten voor de zorg worden onbetaalbaar. Het hele

Want er staat ons nogal wat te wachten. “Businessmodellen die

systeem moet op de schop.”

jaren-, decennialang succesvol zijn geweest, worden volledig overhoopgehaald. Wie nu weigert naar zijn eigen model te kijken, valt

Dat gaat grote problemen opleveren, maar ook kansen. KipCare gaat die kansen verzilveren.

vroeg of laat om. Kijk naar de hotelbranche, waar bookingsites het

Een badkamer die in een handomdraai geïnstalleerd wordt in de huiskamer. Rolstoel-

hele landschap hebben veranderd. En die worden nu weer ingehaald

toegankelijk, verzorgervriendelijk. “De ontwikkeling kostte ons vier jaar en een vermogen.

door initiatieven als AirBnB. Of kijk eens naar de taxi-branche.

We zaten soms tot diep in de nacht te brainstormen over de kleinste details. Investeren,

Die wordt nooit meer wat die heel lang geweest is dankzij Uber.”

investeren, investeren. Maar we hebben er al die tijd heilig in geloofd dat dit een succes gaat

We zijn heel hard onderweg om steeds meer deeleconomie te

worden. Zonder dat geloof ben je nergens.”

steve jobs stak zijn oor ook niet in de markt

Een winnaar die overal welkom is. Soms heb je van die uitvindingen waarvan iedereen meteen de potentie ziet. Neem de Hydrowashr. Binnen 15 seconden schone, droge handen. Zonder zeep. Zonder handdoeken. Zonder dat je maar iets aanraakt. Met een minimum aan water. Bijna te mooi om te geloven. Hoe het werkt? Een ultrasnelle luchtstroom, met miljarden microscopisch kleine waterdruppeltjes, reinigt je huid. Daarna worden je handen droog geblazen met warme lucht. Zie hier, de onbetwiste winnaar van de WIS Award 2015. Stel je voor, nooit meer geknoei met zeep, nooit meer rommel van papieren handdoeken, nooit meer dat gespetter met water. De vloer rond de Hydrowashr blijft schoon en droog. Super hygiënisch. Super effectief, want je bespaart ook nog ‘ns duizenden liters water per jaar. Je voelt dat zo’n apparaat overal ter wereld welkom is. Water Alliance biedt daarbij ondersteuning. Als geen ander weten wij de weg binnen de watertechnologie. Wij helpen bedrijven hun weg te vinden. Openen deuren en weten barrières te overwinnen. Wij zijn thuis op alle continenten. Dus kijk niet raar op als u dit apparaat de komende jaren steeds meer tegen gaat komen op benzinestations, op luchthavens en in restaurants van Seattle tot Singapore.

Accelerating the process from product to business

Samenwerkingsverband Noord-Nederland. Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Water Alliance wordt medegefinancierd door het Europees fonds voor regionale ontwikkeling en door het ministerie van EZ, Pieken in de Delta.

mee. Zo is het nog altijd wachten

EERSTE KEER

op de eeuwige gloeilamp, het

En dan zijn er nog de eerste keren waarvan we juist hopen dat het niet de laatste keer was,

perpetuum mobile, het Koninkrijk

zoals de magistrale bekerwinst van FC Groningen. Was dat ook meteen de laatste keer?

Gods en een overheid zonder

Vooraf was het vooral de vraag of het de éérste keer zou worden dat dat zou gebeuren,

regeltjes.

maar de FC greep in De Kuip een unieke kans om tegen een andere middenmoter de beker

Voor alles is een eerste keer, alleen weten we meestal niet wanneer. Soms maken we het zelf niet meer

te pakken. Omdat we van nature ondernemend zijn,

Pessimisten zouden kunnen redeneren dat zo’n kans geen tweede keer komt. Alles zat

deinzen we meestal niet terug voor het

tenslotte mee in de aanloop naar de finale: de loting, de thuiswedstrijden, de uitschakeling

nieuwe en zo komen we steeds een stapje

van alle gedoodverfde kampioenen. Maar dan nog: Groningen greep die ene kans wel,

verder. Het vereist vaak wel wat moed:

net zoals Krajicek dat deed in de Wimbledonfinale in 1996. Een soort nu-of-nooit gevoel.

voor het eerst naar de tandarts moeten, voor het eerst een kind krijgen, voor het

Maar we kunnen ook zeggen dat Groningen het geluk heeft afgedwongen. En dat is wel

eerst oesters eten of een onderneming

inspirerend voor ondernemers, voor wie er immers ook nooit een laatste keer is. Die steeds

beginnen. Een stap in het duister,

opnieuw moeten proberen, ook als het een poosje tegenzit. Wat van dichtbij een eenmalige

gewapend met een zaklamp die maar

triomf lijkt is in werkelijkheid het resultaat van eindeloos proberen. Voor ondernemers is er

een paar stapjes ver zijn licht verspreidt.

geen nu-of-nooit, maar na een eerste keer gewoon een volgende keer.

Een terugblik op hoogtepunten in het leven

Dat geldt ook voor deze bijlage, die hier zijn primeur beleeft. Een waagstuk, in dit internet-

is dan ook vaak de aaneenschakeling van

tijdperk, maar wel een eerste keer die herhaling verdient. Om ondernemers te informeren

eerste keren. Dat geldt jammer genoeg

en te inspireren. Het vergaat de komende nummers van de bijlage noord hopelijk beter dan

ook voor de dieptepunten. Dat zijn dan

de broodbakmachine en het Wereldtijdschrift uit ‘Lijmen/Het Been’ van Willem Elsschot.

de eerste keren waarvan we zeggen:

Misschien wordt het wel zo vaak herhaald dat we hier ooit kunnen schrijven over de

‘Dit is meteen de laatste keer geweest!’

uitvinding van het perpetuum mobile, de komst van het Koninkrijk der Hemelen of

De miskoop van een broodbakmachine

Europese bekerwinst van FC Groningen, SC Heerenveen of SC Cambuur.

die na nul keer te zijn gebruikt in de kast

Want voor alles is er immers een eerste keer. En wat niet kan, is nog nooit gebeurd.

staat te verstoffen, de wandelvakantie in de zuidelijke Sahara of het bestellen van honderdduizend exemplaren van het Wereldtijdschrift voor Financiën, Handel, Nijverheid, Kunsten en Wetenschappen.

willem van reijendam Zelfstandig journalist en tekstschrijver

@vanreijendam

deze Leolux

PRIMEURS zijn nu bij ons te

BEWONDEREN

de Paleta Design: Christian Werner,, 2015

Er ligt een wereld aan uw voeten; gereed om door u te worden gevormd naar uw ideeĂŤn over smaak, interieur en leven. Paleta is uw woning, uw werkruimte, een plaats om te ontspannen. Een uitgestrekt landschap, dat vrienden en familie gastvrij welkom heet wanneer ze u een bezoek brengen.

Columna Design: Hugo de Ruiter, 2015

Callas

Een voet en een tafelblad die worden verbonden door een rechte kolom. Zo puur is Columna. De enige frivoliteit die Hugo de Ruiter zich veroorloofde, is de manier waarop de kolom aansluit op de voet: geribbeld, als een marmeren kolom uit de oudheid.

Design: Frans Schrofer, 2015

Caruzzo Design: Frans Schrofer, 2015

Een eyecatcher aan tafel. Jazeker, dat kan met Callas. Deze eetkamerstoeltjes zijn niet voor niets vernoemd naar de legendarische operadiva. Callas van Leolux heeft net als de Amerikaans-Griekse sopraan eigenzinnige trekjes, maar ook een geweldige presentatie.

Caruzzo is een draaifauteuil die u op het lijf geschreven is. Hij heeft een hoge rug voor uw privacy en ambachtelijke stoffeerdetails die ervoor zorgen dat Caruzzo een genot is om naar te kijken. De opvallende siernaad aan de achterzijde van de kuip wordt handvervaardigd door de Leolux vakmensen. Dat ziet er natuurlijk fantastisch uit in een contrasterende kleur.

Antonia Adore Design: Hugo de Ruiter, 2015

De herkenbare lijnen van Antonia zijn onlosmakelijk verbonden met de Leolux collectie. Het solide design en het tijdloze karakter maakten deze bank legendarisch; de koningin van de collectie.

HOME CENTER FRISAXSTRAAT 12 (IND. SCHIPSLOOT) WOLVEGA TEL (0561) 61 61 61 WWW.HOMECENTER.NL

Griffo Design: Scooter & Partners, 2015

Draagbare, handzame tafeltjes bieden extra gebruiksgemak. U plaatst ze eenvoudig op de plek waar ze nodig zijn.