februari | editie drenthe
De eerste willen zijn is strategisch vaak niet verstandig Aaldrik Haijer
02
In de kroeg, aan de eettafel, in de kleedkamer. Je hoort het overal wel eens: ‘Als ik de baas was, dan zou ik het heel anders doen.’ Interessant, maar wij van noordz willen wel eens weten wat en hoe dan. En daarvoor is deze rubriek in het leven geroepen. Om die kroegpraat van een fundament te voorzien. Door Jean-Paul Taffijn, foto Pepijn van den Broeke
„De enige manier voor Denisa Kasová – directeur
als ik denisa kasova´ was...
‘DAN ZOU IK ALLES TEGELIJK DOEN’
van de Noordelijke Innovation Board – om van de grond te krijgen dat Noord-Nederland dé pionier van de groene waterstofeconomie wordt, is door alles tegelijk te doen. Én de vraag stimuleren, én het aanbod aanjagen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Ik zou me als ik de Noordelijke Innovation Board was vooral richten op de aanbodzijde. Als er snel en veel groene waterstof beschikbaar komt, dan zijn mensen steeds meer geneigd het te gaan afnemen. Hoe meer er geproduceerd wordt, hoe goedkoper het wordt. En prijs is toch altijd het belangrijkste argument voor consumenten om iets nieuws te gaan doen. Met zijn allen in waterstofauto’s gaan rijden lukt nu nog niet. Én omdat je nergens kunt tanken, én omdat die wagens nog veel te duur zijn. Aan dat eerste probleem zou je iets moeten doen. Het bedrijfsleven, in ieder geval dat deel dat gelooft in de toekomst van waterstof, zou moeten investeren in het beschikbaar maken ervan. Ik zou me inzetten om uit te leggen dat er grote kansen zijn om er geld mee te verdienen, nog afgezien van de positieve maatschappelijke impact die er natuurlijk ook is. Om een vliegende start te kunnen maken, lijkt het me helemaal niet verkeerd om in eerste instantie voor subsidie aan te kloppen. Een beetje analoog aan wat er met windenergie is gebeurd. Eerst flink stimuleren zodat de productie snel omhoog gaat. En dan heb je op zeker moment geen subsidie meer nodig omdat de prijzen gaan dalen. Zoiets zou in de waterstofeconomie ook kunnen. Als extra stimulans zou die overheidssteun moeten liggen op het gebruik van waterstofvoertuigen. Een compensatie per kilometer. Dat hoeft niet eens zoveel te zijn om het concurrerend te maken met diesel. Zodra er voorbeelden op de weg rijden, worden consumenten ook rijp gemaakt om over te stappen. Dat moet nu zo snel mogelijk gebeuren. Meteen daden, niet meer verder onderzoeken. En als dat moment er is, zien steeds meer marktpartijen de mogelijkheden en stappen ze in. Dan gaat het vliegwiel werken. Meer productie, meer onderzoek, prijzen omlaag. Dat is volgens mij de manier waarop je snel je doel kunt bereiken. Dat kan prima in Noord-Nederland beginnen. Waarom niet? Zeker als het lukt om de distributie vanuit hier ter hand te nemen, dan zijn de kansen groot.
Hugo Groenemans
Vervoer van waterstof over de weg is nog vrij kost-
Hugo Groenemans is directeur van
baar. Dus zou ik me hard maken voor het aanleggen
Hygro in Haren. Dat bedrijf ontwikkelt
van pijpleidingen, wat ook gebeurt.
een windmolen die opgewekte stroom
Het belangrijkste is: zo snel mogelijk in praktijk
direct omzet in waterstof. De eerste molen
brengen wat er allemaal met waterstoftechniek mo-
moet in april 2019 gaan draaien en zou
gelijk is. Electromotoren met brandstofcellen plaat-
280 ton waterstof per jaar moeten op
sen waar het kan, gaan gewoon. Dan komt de vraag
leveren.
op gang en zijn we écht op weg naar een waterstofeconomie.”
03
VERANDERING VAN SPIJS DOET ETEN W
e moeten van het fossiele aardgas af. Met dat statement is vrijwel niemand
het oneens. We wijden deze editie van noordz geheel aan een van de alternatieven: (groene) waterstof. Professor Ad van Wijk is de bedenker en aanjager van de energietransitie voor het Noorden. Zijn visie: wil je maatschappelijk, maar ook economisch écht iets betekenen? Dan moeten we met z’n allen over op lokaal geproduceerde groene waterstof. Ambitieus en ongekend. Een van de Noord-Nederlandse pioniers in waterstoftechnologie, Carl Holthausen, ziet onbegrensde mogelijkheden. „Wie weet welke toepassingen er allemaal nog worden uitgevonden?” Aaldrik Haijer plaatst juist z’n twijfels bij ‘de eerste willen zijn’. Ook dat doet
Het citaat ‘De eerste willen zijn
verandering.
is strategisch vaak niet verstandig’ op de voorpagina van deze
Over een transitie gesproken. Wie zijn blik over deze pagina werpt, ziet niet langer
ondernemersbijlage is een uitspraak
de inmiddels zo bekende afsluiting. Bouke Nielsen – bij deze bijlage betrokken sinds
van Aaldrik Haijer, directeur van
het eerste uur – droeg onlangs het stokje aan mij over. Een leermeester voor velen
het Groningse Water & Energy
bij noordz. Een mentor voor mij. Dat verandert niet.
Solutions. De uitspraak is terug te vinden op pagina 11 van deze bijlage.
colofon noordz is een ondernemersbijlage
02
van NDC mediagroep
04
Samenstelling: Karlijn ter Horst
08
en Bouke Nielsen Eindredactie: Roel Snijder Vormgeving: Marc Bos Advertenties / Branded content: telefoon 0512-204109
10 12 14
s.osinga@multiplusmedia.nl
17
Reacties:
18
e-mail bijlagen@ndcmediagroep.nl, telefoon 050-5844256 / 058-2845477 Volg noordz ook online op het blog www.noordz.nl
20
Als ik Denisa Kasová was…
Hugo Groenemans van Hygro in Haren wil ‘alles tegelijk doen’
Profiel Ad van Wijk
Wie is de waterstofprof met een roerig verleden?
De zeven hardnekkige fabels over waterstof
Ad van Wijk ontkracht: „Het is niet explosief.”
Waterstof? Doe eerst wat je zeker weet!
Aaldrik Haijer vindt inzetten op waterstof strategisch niet verstandig
Tokyo 2020: De Spelen van de waterstof
Over de grote plannen van de Japanners
Kort & Prachtig
Een wereldspeler in daken en een startup in apps
Column Ronald Mulder
Kierewiet
Er is geen school voor de waterstofeconomie
Max Holthausen leerde met vallen en opstaan
Waterstof is straks overal te vinden
Wat kunnen we er eigenlijk allemaal mee?
04
Hij trekt voor de Noordelijke Innovation Board (NIB)
de kar van het grootse plan voor een waterstofeconomie in Noord-Nederland. Maar wie is professor Ad van Wijk? Een profiel van de waterstofprof.
Tekst Karlijn ter Horst, foto Pepijn van den Broeke
EEN VAN DE EITJES IN DE OMELET Niemand met een onvertogen woord over professor Ad van Wijk. Geen van
verwarmen en koelen van woningen, elektriciteit,
de hierop volgende betrokkenen uit heden en verleden vindt hem onaardig.
mobiliteit en transport en de industrie.” Wil je maat-
Zijn charisma wordt alom geprezen, net als z’n kennis over duurzame
schappelijk én economisch iets bereiken en vergroe-
energie. Van Wijk wordt gezien als de grote verbinder die Noord-Nederland
nen, dan moet je alle kwadranten aanpakken, luidde
op dit moment nodig heeft.
zijn devies.
Ja, hij is een man met historie. En niet per definitie een positieve in de
Windhandel
ondernemerszin. Hij stond jarenlang aan het roer van Econcern, het bedrijf
Dat grootse denken werd Van Wijk in zijn tijd bij
waarvan de spraakmakende faillissementszaak als een van de grootsten
Econcern fataal, als we de reconstructies mogen
van de Utrechtse rechtbank wordt beschouwd. Toch slaagt Ad van Wijk erin
geloven. Journalisten Siem Eikelenboom en Jorinde
zijn naam en eer hoog te houden.
Schrijver publiceerden in februari 2014 het boek Windhandel, over het faillissement van Econcern.
Ondernemend
Het bedrijf zou de ‘Koninklijke Olie’ van de duur-
„Ik vind dat vrij weinig mensen de link kunnen maken tussen wetenschap
zame energie moeten worden, had in 2008
en ondernemerschap. Ad heeft die unieke combinatie van beide competen-
1400 medewerkers in 24 landen, maar ging een
ties: deskundigheid en ondernemerschap.” Denisa Kasová, directeur van
jaar later plots failliet. Daaraan ten grondslag lagen
de Noordelijke Innovation Board (NIB), werkt nauw met Van Wijk samen
opgeklopte cijfers en nooit gerealiseerde projecten
aan energietransitie in Noord-Nederland, naast de maakindustrie, water-
waarin miljoenen verdwenen, aldus de auteurs.
technologie, agro/food en healthy aging één van de vijf speerpunten van
Curatoren Louis Deterink en Willem Jan van Andel
NIB. „Ons is gevraagd om vanuit ondernemerschap de lead te nemen om
maakten gehakt van de bestuurders en verweten hen
voor een zo groot mogelijke economische en maatschappelijke impact te
‘onrechtmatig handelen’.
zorgen.” Volgens haar is Van Wijk met zijn ondernemende vaardigheden in staat de
Een blik achteraf, natuurlijk. Het is de rol van een
theorie naar de praktijk te vertalen. Het resultaat: een uitgebreid plan van
curator om zoveel mogelijk geld binnen te halen
zijn hand om van Noord-Nederland een groene waterstofeconomie te
voor schuldeisers. Wat ook meespeelde in het
maken.
faillissement van Econcern was de economische crisis die zijn intrede deed. Projecten werden niet
De waterstofprof is in staat om groots te denken, door zijn ongebreidel-
langer gefinancierd. De prijs van een vat ruwe olie
de kennis op het gebied van duurzame energie, aldus Kasová. „Toen hij
kelderde van 146 dollar per vat in in augustus 2008
als aanjager werd benaderd, was de vraag aan hem: ‘We willen nul op de
naar 30 dollar in januari 2009. Tegen de eerste kon
meter’. Dat vond hij obviously een belangrijke, woningen, maar niet alles
duurdere duurzame energie nog concurreren.
omvattend.” Van Wijk stelde Kasová voor om - als je het hebt over kansen in en assets
Windhandel schetst een beeld van Ad van Wijk als
van het Noorden - breder te denken. „Hij legde uit dat je in de energie-
‘koppige Stalinist’, die met zijn charme en kennis
voorziening vier kwadranten onderscheidt waar energie naar toe gaat: het
iedereen wist te overtuigen. Hij had in zijn tijd als 07 ›››
05
‘Ad is niet de ondernemer in dit verhaal’
DNK.NL/ZAKELIJK
EVEN T LOCATIE CONGRESSEN FEESTEN MEETINGS
Ervaringen komen pas echt tot leven wanneer je ze deelt met anderen. Met 22 ruimtes en subruimtes verdeeld over een totaal oppervlakte van 23.000 m2, zijn wij in De Nieuwe Kolk te Assen in staat om van ieder event een waardevolle belevenis te maken.
1 TV-STUDIO
5 FOYERS
2 THEATERZALEN
07
04 ››› CEO van Econcern de stellige overtuiging dat duur
Charismatische ambassadeur
zame energie altijd geld oplevert. Wie dat wantrouw
Een charismatische ambassadeur. Dat is Van Wijk ook voor het groene
de, stellen de auteurs, werd op een zijspoor gezet.
waterstofplan in NoordNederland. „Hij is een hele belangrijke, zo niet de
Hij wilde alle touwtjes zelf in handen houden.
belangrijkste, voor de waterstofeconomie in NoordNederland”, stelt
Een bedrijf dat gerund werd op basis van idealisme,
Patrick Cnubben van New Energy Coalition. Samen met Van Wijk en de
niet ondernemerschap, is de conclusie in het boek.
NIB probeert hij op dit moment het plan dat er ligt om te zetten naar projecten, gedragen door de onder
„Het runnen van een onderneming is iets anders
nemers, overheden en onderwijs
dan wetenschapper zijn”, zegt Jan Westerhoud wan
instellingen in het Noorden. „Je hebt
neer hij gevraagd wordt over zijn ervaring met Van
altijd mensen nodig die visionair zijn
Wijk. Hij was voorzitter van de directie van GTI,
en ambities kunnen vertalen naar wat
een installatiebedrijf, dat eind jaren negentig de
er moet gebeuren.” Volgens Cnubben
eerste aandeelhouder van Econcern werd. „Ad is een
is Van Wijk bij uitstek degene die alle
zeer bevlogen mens, creatief, die heel goed weet wat
partijen in het speelveld met elkaar
duurzaam is. Hij was een man waar je graag naar
kan verbinden.
luisterde en daar houd ik wel van.” Een man met heel veel ideeën. „Maar wat hij een beetje naliet, was de
Of Van Wijk geleerd heeft van het
uitvoering daarvan.” Daarmee doelt Westerhoud op
verleden, vindt Cnubben minder
de risicovolle investeringen die Van Wijk voor ogen
relevant. „Hij is niet de ondernemer
had. „Zijn geestdrift en ondernemerschap hadden
in dit verhaal. Je hebt eieren nodig
een riskant randje.”
om een omelet te bakken en Ad is een van de eitjes.” Ook NIBdirecteur
Twee jaar later stapt GTI weer uit het bedrijf, nog
Kasová kent zijn verleden. „Maar ik
voor Econcern echt groot werd. De lezing in Wind
vind het heel Nederlands om iemand
handel: Van Wijk weigert structureel verantwoor
af te schrijven omdat hij één keer
ding af te leggen aan Westerhoud. „Ad begon ons
failliet is gegaan. Bovendien tilde hij
meer als concurrent te zien.” Daar kwam Wester
meerdere projecten van de grond bij
houd per toeval achter, vertelt hij. „Toen heb ik hem
Econcern die slaagden, waarvan twee
gebeld: ‘Vertel je mij wel alles?’” Van Wijk gaf toe
voor het Noorden zeer relevant zijn:
Paspoort
terughoudend te zijn, omdat hij bang was dat GTI
Bio MCN, dat Akzo destijds wilde
Ad van Wijk
die plannen zelf zou ontwikkelen. „Ik heb altijd heel
sluiten en het Golden Raand project.
12 mei 1956, Jutphaas
plezierig samengewerkt met Ad, maar dit kon ik niet
Beiden zijn belangrijk voor de werk
Natuurkunde, Rijksuniversiteit Utrecht
accepteren.”
gelegenheid in NoordNederland.”
(start: 1974)
„Het is lastig om te zeggen of hij zichzelf overschat
Volgens Cnubben is Van Wijk ‘een
later Econcern
heeft. Ik denk wel dat bij Ad altijd het glas halfvol
zeer ondernemende ambassadeur’.
Huidige functies: Deeltijdhoogleraar
is. Dat is een positieve eigenschap voor een CEO.
„Je moet soms een ander laten roepen
Future Energy Systems TU Delft,
Maar, wanneer je gaat geloven in je eigen sprookjes,
om te beseffen dat je potentie hebt.
lid kernteam Noordelijke Innovation Board
zou je je moeten laten begeleiden door iemand met
NoordNederlanders zijn niet de
(energietransitie) en verbonden aan KWR
andere kwaliteiten. Iemand die je op het pad houdt,
eersten die op het sinaasappelkistje
Water Research Institute
want financiën zijn zo belangrijk. Dat is soms heel
springen. Hij is degene die dat heeft
Ondernemer van het jaar (2007)
vervelend voor een ondernemer, maar daar overleef
aangeduwd met zijn enthousiasme,
Topman van het jaar (2008)
je mee.”
gedrevenheid en volhardendheid om
Oprichter en CEO Ecofys (1984),
voet bij stuk te houden. En hij krijgt Hoogleraar
mensen mee.”
Al zeven jaar is Van Wijk deeltijdhoogleraar future energy systems aan de TU Delft, sinds een jaar of
Zowel Cnubben als Kasová vinden de waterstofprof een charmante man in
drie bij vakgroep Energy Technology. Chair profes
de omgang. „Hij heeft wel een passend ego, maar niet misplaatst of arro
sor Bendiks Jan Boerma noemt hem een ‘ideeën
gant”, stelt Cnubben. Kasová bespeurt ‘geen enkele vorm van intellectuele
machine’. „Hij is de visionair, van wie veel ideeën
arrogantie’, die andere wetenschappers volgens haar zichzelf wel eens aan
niet zinnig zijn en andere wel.”
meten. „Ik vind het fantastisch om met hem te werken. Prettig in omgang, heel vriendelijk en altijd interesse voor de mens achter de functionaris.”
Van Wijk heeft in Delft een vrije rol. Hij is niet in
Het is lastig te zeggen of Ad van Wijk lering trok uit zijn ondernemers
dienst van de universiteit. Zijn leerstoel wordt
verleden, of dat hij als aanjager nu zijn ideale rol te pakken heeft.
betaald door Netbeheer Nederland. „Het is niet
De betrokkenen in dit verhaal maakten hem niet in beide rollen mee.
nodig om hem aan te sturen, want hij is een boeg
Overduidelijk is wel dat Ad van Wijk, waar hij ook komt, nog steeds weet te
beeld naar buiten. Hij heeft zijn plussen: een net
inspireren.
werk en uitstraling. Ik kom nooit met een artikel in de krant. Ik wil niet met een minister praten. Hij wel. En dat is prima.”
Ad van Wijk is binnenkort te gast bij noordzTV. De uitzending is terug te zien op onze site: www.noordz.nl
08
DE 7 hardnekkige FABELS OVER WATERSTOF (elementnaam H)
09
Waterstof is in 2018 een van de meest spraakmakende alternatieve energie-
bronnen. Ook in Noord-Nederland wordt het gezien als een goed alternatief voor aardgas. Zowel in vervoer, door waterstof brandstofcellen, als in huishoudens. Toch is niet iedereen gerust. Ad van Wijk, kernlid van de Noordelijke Innovation Board en hoogleraar toekomstige energiesystemen aan de TU Delft, licht zeven vooroordelen over waterstof toe.
Door Giulia Fabrizi, illustratie Job van der Molen
fabel 1
waterstofkernen niet fuseren. „Dezelfde reactie in een auto, in gasleidingen
Waterstof is explosief
of in het bewerkingsproces is onwaarschijnlijk. Daar komt gewoonweg niet
„Nee”, zegt professor Van Wijk, „waterstof is van zichzelf niet explosief.
genoeg energie voor vrij.”
Als het in de lucht komt, zegt het niet zomaar ‘boem’. Het is wel brandbaar, net zoals aardgas. Maar het brandt pas als het in de juiste verhoudingen
Fabel 4
met zuurstof wordt gemengd. Vervolgens moet er nog een vlam bij”,
Waterstof is een broeikasgas
licht hij toe. „Omdat het brandbaar is moet je er natuurlijk wel voorzichtig
„Waterstof is geen broeikasgas”, zegt Van Wijk. „Als waterstof in de
mee omgaan. Daarom zijn goede gebruiksvoorschriften, net zoals die er
atmosfeer terecht komt, verandert het weer in waterdamp. Het waterstofgas
ook voor aardgas zijn, belangrijk.”
reageert met de zuurstof, waardoor het weer water wordt. Het blijft in de lucht hangen als waterdamp.”
Fabel 2 Waterstofauto’s zijn rijdende bommen
Fabel 5
Volgens sommigen zouden waterstofauto’s, die zijn voorzien van een waterstoftank onder hoge druk, net rijdende bommen zijn. Als tijdens een
Waterstof is per definitie een duurzame energiebron
ongeluk een gat in de tank ontstaat, dan ontploft de auto voor je het
„Alleen als de productiemethode ook groen is”, zegt Van Wijk.
doorhebt. „Ook hier geldt dat waterstof niet uit zichzelf explodeert en er een
„Het grootste gedeelte van de waterstof wordt nu nog gemaakt met behulp
vlam nodig is voor waterstof brandt”, zegt Van Wijk.
van fossiele brandstoffen. Het wordt gewonnen uit aardgas of uit water. Om het uit water te winnen is veel energie nodig. Als die energie wordt
Stel dat er inderdaad een vlam bij de kapotte tank komt? „Dan is de kans
opgewekt door kolen of gas, is de winning van waterstof niet duurzaam.
het grootst dat de vlam door de waterstofstroom als een kaars wordt uit
Waterstof is pas echt duurzaam als het wordt gewonnen uit water en de
geblazen”, licht hij toe. „Waterstof is het licht
benodigde energie wordt opgewekt uit zonne
ste element, ook lichter dan zuurstof, daardoor
of windenergie.”
stijgt het meteen op. De druk is bovendien zo hoog, dat het naar buiten zou spuiten. Een vlam zou dan worden meegezogen door de stroom waterstof en daardoor worden uitge blazen. Net zo goed als een sterke windstroom een kaars dooft.” Wel stelt Van Wijk dat het huidige ontwerp
‘Waterstof is niet explosief, wel brandbaar’
Fabel 6 Om waterstof in huishoudens te gebruiken, moet nieuwe infrastructuur worden gebouwd „Dat klopt niet helemaal”, zegt Van Wijk. „Dezelfde infrastructuur die nu ligt voor het gebruik van aardgas, kan met enkele aan
van auto’s moet worden aangepast om gevaar
passingen ook worden gebruikt voor waterstof.
te voorkomen. „Bijvoorbeeld het holle ontwerp
De pijpleidingen moeten wel een beetje wor
van kuipstoeltjes.” Bij een ongeluk zou de auto
den aangepast, maar dat is te doen. Alleen als er nieuwe verbindingen gemaakt moeten
zo kunnen komen te liggen, dat waterstof zich onder de stoelen verzamelt en niet weg kan. „Er moet geen ruimte zijn waar
worden, is ook daadwerkelijk nieuwe infrastructuur nodig. In de huizen
het gas zich kan verzamelen en het waterstofgas moet kunnen ontsnappen.”
zelf moeten voornamelijk de branders van de ketels en de fornuizen worden
Volgens Van Wijk is de perceptie dat benzine veiliger is. „Maar als benzine
aangepast, die hebben iets grotere gaatjes nodig waar het gas uitkomt.”
uit een tank lekt, stroomt het over de grond. Houd daar een vlam bij en het brandt. Waterstof stijgt meteen op. Het gaat zo de lucht in, waardoor het
Fabel 7
veiliger is.”
Huishoudens kunnen alleen van waterstof worden voorzien, als de hele stad in één keer het gasnet aanpast
Fabel 3 Van waterstof worden bommen gemaakt, dus het blijft gevaarlijk
Ook een misverstand, meent Van Wijk. „Steden kunnen het gasnetwerk
„Om van waterstof een bom te maken, moeten twee waterstofkernen
op waterstof in plaats van aardgas.” Als voorbeeld noemt hij de Britse stad
samengebracht worden en fuseren”, zegt Van Wijk. „Dat samensmelten
Leeds. Daar ligt een plan klaar om de gehele stad, wijk voor wijk, aan te
gebeurt alleen als er heel veel energie vrijkomt. In een waterstofbom wordt
passen op het gebruik van waterstof in plaats van aardgas. „Het is heel goed
de energie opgewekt doordat er eerst een kleine atoombom afgaat.”
mogelijk om een wijk, of zelfs een aantal straten, op waterstof aan te passen
Zonder de hoeveelheid energie die uit de atoombom vrijkomt, zullen de
terwijl de rest van de stad nog op aardgas functioneert.”
en de huishoudens heel goed gestructureerd en gefaseerd over laten gaan
10
WATERSTOF? DOE EERST WAT JE ZEKER WEET!
Aaldrik Haijer richtte in 2010 Water & Energy Solutions in Groningen op, een snel groeiend bedrijf dat grote ondernemingen en organisaties in het hele land adviseert over energiebesparing, procesoptimalisatie en bijbehorende energievraagstukken.
We moeten wat met onze energievoorziening en
productieprocessen. Niet dat fossiele grond- en brandstoffen nou 1,2,3 op zijn, maar de verbranding ervan brengt grote nadelen met zich mee voor onze samenleving. Tijd voor een alternatief. Waterstof bijvoorbeeld. Maar is dat wel zo’n goed idee? Niet voor alles en niet in alle gevallen nu, zegt Aaldrik Haijer.
In 2014 won Haijer de Jonge Ondernemersprijs van Groningen.
Tekst Jean-Paul Taffi jn, Foto Pepijn van den Broeke
11 Eerst maar eens een misverstand uit de weg werken. Waterstof is geen
oogpunt allemaal zou willen doen, loopt niet iedereen op iedere plek warm
primaire energiebron. Het is een energiedrager, een soort batterij of
voor iedere optie. „Als je kijkt naar de uitdaging die er ligt en de hoeveel
transportmiddel waarin energie wordt opgeslagen. Voor het maken ervan is
heden aan duurzame energie die we nodig hebben om onze CO2 doelstel
bijvoorbeeld elektriciteit en water nodig. En als je eenmaal waterstof hebt,
lingen te halen, is de enige optie die we relatief snel en grootschalig kunnen
kun je het inzetten als grondstof voor productieprocessen, het verbanden
uitvoeren, wind op zee.”
om er warmte van te maken of weer omzetten naar elektriciteit. Best een mooi stofje dus, zeker als je het maakt van duurzaam opgewekte
De geproduceerde elektriciteit moet naar de gebruiker toe. „Hiervoor zou
elektriciteit.
je elektriciteitssnelwegen kunnen aanleggen in Nederland. Als je de hoofd distributie goed voor elkaar hebt, kun je het aan de markt overlagen om de
Vraag is allereerst: Is waterstof dé oplossing voor ons energieprobleem?
groene stroom verder te distribueren of er iets anders mee te doen. Zoals
„Wie dat op dit moment zegt, houdt van gokken of heeft een glazen bol.”
eerder genoemd, weet je niet zeker hoe prijsontwikkelingen van technologie
Zo. Aaldrik Haijer kijkt kritisch naar de aandacht die groeit voor waterstof.
en energie zullen zijn. Dus op deze manier weet je zeker dat je klaar bent
De directeur van het Groningse Water & Energy Solutions ziet dat mensen
voor alle mogelijkheden. En dus ook voor het scenario dat waterstof
achter een vergezicht of een mening aanlopen. „Als je kijkt naar wat je
(als deeloplossing) economisch aantrekkelijk wordt.”
technisch allemaal met waterstof kan, is het ook een fantastisch verhaal. Alleen kan ik technisch gezien volgend jaar met mijn vrienden ook een
En balanceren van ons elektriciteitsnet dan? Want je hoort wel eens dat er
feestje vieren op de maan. Het is alleen heel erg duur. Het vaak vertelde
op dagen met veel zon en wind een overschot is aan elektriciteit. Moeten we
verhaal over de waterstofeconomie verdient nuance. Het laat maar een deel
dat niet opslaan en gebruiken als de wind niet waait? „Als je kijkt naar ons
zien van wat er moet gebeuren. Het is tijd om terug te gaan naar data en
elektriciteitsnet en de energieconsumptie dan kunnen we nog wel een factor
feiten.”
8 meer wind op zee bouwen, voordat we tegen uitdagingen op dat vlak aan gaan lopen. Bedenk ook dat we voor die balancering nog energiecentrales
De grootschalige haalbaarheid van waterstof als energiedrager is nog best
hebben staan die op biomassa kunnen draaien als we het nodig hebben.
ver weg, betoogt Haijer. „Het is op dit moment simpelweg te duur en er zijn
We moeten ervoor zorgen dat er voldoende elektriciteitsvraag is. Als er
alternatieven die we nu al kunnen inzetten om in onze energiebehoefte
namelijk te veel aanbod van groene stroom is, gaat de prijs te ver naar
te voorzien. Ik geef je op een briefje: de kans dat de alomvattende water
beneden en wil niemand meer een windpark bouwen.”
stofeconomie er komt is ontzettend klein. Waarschijnlijk blijft het zo dat we verschillende grondstoffen en energiebronnen
Je moet dus tegelijkertijd zorgen dat
nodig hebben. Zie, nu gebruiken we bijvoor
bedrijven en huishoudens overstap
beeld ook aardgas, aardolie, steenkool, wind
pen van aardgas naar elektriciteit. We
energie, zonneenergie en biomassa. Hiervan maken we elektriciteit, allerlei producten, benzine, diesel, kerosine en ga zo maar door. Niet één ding voor alles, maar de meest effectieve optie voor een specifieke vraag. Dit blijven we doen, alleen gaan we stap voor stap van fossiel naar groen als oorsprong.” Het is een simpel rekensommetje. Wie van groene elektriciteit waterstof maakt, verliest met de huidige stand der techniek dertig
Wie zegt dat waterstof de oplossing is, houdt van gokken
moeten aan de ene kant naar nieuwe verdienmodellen. Aan de andere kant is onderzoek nodig naar opschaling van elektrificatietechnieken. Zo kunnen hopelijk warmtepompen goedkoper wor den, maar kan ook waterstofproductie aantrekkelijker worden. En dit is iets wat we met onze Universiteit en Hogescholen in het Noorden kunnen oppakken. Aaldrik Haijer snapt zo veel aandacht
procent van de energie. Wanneer de eind
voor waterstof op dit moment kortom
gebruiker weer een omzetting doet, zoals
niet. „Kijk naar de grote bedrijven.
verbranding, gaat de efficiency nog verder om
Die zetten allemaal in op groene stroom,
laag. „En daar komen nog de kosten voor appa
op biomassa, op betere batterijen.
raten voor al die stapjes bij. Al dat energieverlies moeten we compenseren
In Duitsland zijn ze daar verder mee. Moeten wij dan opeens een heel
door extra duurzame opwekking bij te bouwen. Dat duurt langer en kost
andere kant op kijken? Omdat we de eerste willen zijn, de boot niet willen
meer. Daarentegen zijn transportkosten voor waterstof weer een stuk lager
missen? Hoe haal je het in je hoofd? De eerste willen zijn is strategisch vaak
dan de transportkosten voor elektriciteit. Er is op dit moment nog geen
niet eens verstandig. Opschaling en grote stappen in technologieverbete
business case voor grootschalige waterstofproductie.”
ring, daar draait het om. Je moet de beste zijn. Kijk naar dé succesvolle bedrijven van nu. Google, Facebook, Amazon. Waren die de eerste in hun
Wanneer wordt waterstof als energiebron dan wel interessant? „Wellicht
vakgebied? Nee.”
als waterstoftechnologie beter beschikbaar en goedkoper wordt. Als de aardgasprijzen stijgen en elektriciteitsprijzen dalen. Als CO2prijzen gaan
NoordNederland kan hoe dan ook een centrale rol spelen in de energie
stijgen. Als de beschikbaarheid van aardgas afneemt. Als de vraag naar
transitie. „De Eemshaven is een knooppunt van stroomkabels. Daarnaast
duurzame producten in de markt toeneemt. Als, als, als, als, als. En in al die
worden vanuit hier windparken op zee geleverd en kunnen er schepen vol
alsscenario’s moet je concurrerende alternatieven ook continu bekijken.
biomassa aanleggen. De biomassa kan ingezet worden in een van de mo dernste energiecentrales van de wereld. Zo’n centrale rol levert nu al een
Ik houd de ontwikkelingen in de gaten, maar richt me voornamelijk op
significante hoeveelheid werkgelegenheid op. En die kunnen we dus verder
zaken waar je nu mee kunt beginnen waarvan ik zeker weet dat we ze nodig
uitbouwen. Daarnaast kunnen we met betaalbare groene stroom onze in
gaan hebben. Je kunt je beter afvragen wat je zeker weet en wat gelijk blijft,
dustrie verduurzamen. Iets wat onze concurrentiepositie nog beter maakt.”
dan speculeren wat er gaat veranderen. Geen filosoferend energie popu lisme voor mij.
Enorme kansen door vergroening dus met bijbehorende werkgelegenheid. De volgorde? Eerst het aanbod van groene stroom en de directe vraag naar
Hoe je het ook wendt of keert, we zullen over moeten naar hernieuwbare
elektriciteit. Dan pas alternatieve omzettingen zoals waterstof, wanneer
energie en grondstofbronnen. Als je kijkt naar energie, dan kun je het
rendabel. De acties? Doe nu toegepast onderzoek naar opschaling van
hebben over waterkracht, geothermie, grote zonneparken, zonnepanelen
elektrificatietechnologie. En versnel het bouwtempo van stroom
op daken, wind op land en wind op zee. En hoewel je ze vanuit energetisch
infrastructuur en wind op zee.
12
TOKIO 2020: DE SPELEN VAN DE WATERSTOF Als we Japan mogen geloven, worden de Olympische Spelen van 2020 in Tokio
de Spelen van de waterstof. Wat zijn de plannen van het Aziatische land rondom het grootste sportevenement ter wereld?
Door Jasper de Vries, foto Shutterstock Het is maart 2011 wanneer een zeebeving en de daaropvolgende
stations uit de grond gestampt zijn. Vooralsnog voornamelijk in
tsunami aan de oostkust van Japan het begin zijn van ernstige
de buurt van de sportstadions en het Olympisch dorp. De reden
problemen rond kerncentrale Fukushima. Het groeit uit tot één
voor deze tankstations laat zich bijna raden: automerken Toyota
van de grootste nucleaire rampen in de geschiedenis. In de
en Honda lieten al weten dat ze vóór de Olympische Spelen van
omgeving rond de kerncentrale komt radioactief materiaal
start gaan, minstens 6000 waterstofauto’s op de Japanse wegen
terecht. De ramp versterkt het beeld van velen dat Japan volop
te willen. De tankstations moeten ze op de weg te houden.
inzet op kernenergie. Tokio is ook van plan om honderd brandstofcelbussen in Dat beeld lijkt niet terecht. Sterker nog, Japan is juist één van
gebruik nemen. Autofabrikant Toyota – ook hoofdsponsor van
de meest ondernemende landen op het gebied van duurzame
de Spelen – maakte recentelijk bekend deze brandstofbussen
energie. Vooral met zonne- en windenergie zetten de Japanners
te gaan bouwen. Deze innovatieve bus draagt de naam Sora:
al grote stappen. Wat betreft de eerste mag het land zich zelfs
Sky, Ocean, River en Air. Dat moet het groene karakter van het
rekenen tot één van de grootmachten ter wereld. Middels de
vervoersmiddel duidelijk maken. De eerste taak? De atleten
naderende Olympische Spelen in hoofdstad Tokio wil Japan zich
vervoeren tussen het dorp, de stadions en andere locaties waar
nóg verder onderscheiden.
sportwedstrijden worden gehouden.
Japan is vooral van plan om zich te gaan profileren als het land
Toyota wil het sportevenement gebruiken om zijn brandstofcel-
dat voorop loopt in het gebruik van waterstof. Het Land van de
technologie te promoten en zich opnieuw te profileren: als hét
Rijzende Zon zet richting de Olympische Spelen vol in op deze
ecologische automerk. Ook het land grijpt de Spelen aan om
hernieuwbare bron.
zich op een positieve wijze aan de wereld te tonen. Het is een goede kans om te pronken met de nieuwste technologieën en het
De bouw van het Olympisch dorp is misschien wel het meest
vervoerssysteem van Tokio op te waarderen.
aansprekende project dat op de rol staat. Het dorp, waar tijdens de Spelen ruim 17.000 atleten en andere gasten gaan verblijven,
De Olympische Spelen zijn voor Japan pas het begin. De plan-
moet uiteindelijk worden omgetoverd tot ‘waterstofstad’.
nen zijn er om een samenleving die gebaseerd is op waterstof-
De organisatie van het sportevenement wil de accommodaties,
energie te bevorderen en zo in de toekomst een ‘waterstof-
sportlocaties en horeca in het dorp via waterstofenergie voor-
maatschappij’ tot stand te brengen. In 2025 zouden er
zien van elektriciteit en warm water.
100.000 waterstofvoertuigen en 80 tankstations werkend moeten zijn.
Er lijkt bewust te zijn gekozen om te spreken van een ‘waterstofstad’, in plaats van een dorp. De Japanners hebben
Het zijn ambitieuze plannen, maar het is niet de eerste keer dat
namelijk het ambitieuze plan om van het dorp na de Spelen een
Japan de Spelen aangrijpt om structurele verbeteringen aan
milieuvriendelijke stad te maken. Na de sluiting van het
te brengen in het land. Om de Olympische Spelen van 1964 te
evenement moeten 10.000 inwoners van Tokio hun intrek
organiseren, lanceerde het land de Tokaido Shinkansen bullet
nemen in de stad, die dan draait op een waterstofsysteem.
train, een ontwikkeling die een revolutie in het nationale transport veroorzaakte. Wat dat betreft staat er iets moois
Japan wil daarnaast ook een landelijk net van waterstoftankstations. Tegen 2020 moeten er zo’n 35 van dit soort tank-
te wachten.
13
Voor de Spelen van start gaan, moeten er al minstens 6000 waterstofauto’s rijden
14 KORT EN PRACHTIG
DE HELE WERELD ONDER EEN DAK VAN ICOPAL
Matthijs van Walsum
‘Iedereen heeft een dak nodig, ongeacht of het crisis is’
Foto Pepijn van den Broeke
Matthijs van Walsum loopt anders door woonwijken sinds hij voor Icopal werkt. Het hoofd Marketing, Communicatie en Product Management Benelux van Braas Monier Icopal (BMI) kijkt vooral naar daken. Dat is wat zijn bedrijf met onder andere een vestiging in Groningen een wereldspeler maakte: dakbedekking.
Hoe ziet jullie markt eruit?
Wat doet jullie bedrijf precies?
Wat maakt jullie tot wereldspeler?
„Wij maken gebouwen waterdicht. Daarin zoeken we naar groene op-
„Wij hebben een product dat gebruikersgoed is. Iedereen heeft een dak
lossingen door middel van recycling en maken we gebruik van biobased
nodig, ongeacht of het crisis is. Daarnaast heeft het bedrijf altijd eigenaren
materialen. Zo maken we extra groene functies op een plat dak. Daarnaast
gehad die zich op groei richten. De locatie in Groningen deed het dermate
is Icopal onderdeel van BMI Group, bestaand uit Braas, Monier en Icopal.
goed dat deze werd overgenomen en zo wereldspeler werd. Daarnaast heb-
Wij zijn de grootste producent van dakbedekkingssystemen in Europa.
ben we ook een prijs gewonnen met de duurzaamste dakrol van Nederland.
Zowel platte als hellende daken. Tenminste, sinds we met Monier fuseer-
Die ontwikkelden we zelf. Daarmee onderscheiden we ons op de markt.
den: een grote speler op het gebied van dakpannen. Voor die tijd deden we
Die rol is volledig recyclebaar en heeft een lange levensduur. Geen enkele
bijna alleen platte daken. Onder andere het Louvre in Parijs en het stadion
andere concurrent heeft dit.”
„Wij richten ons in eerste instantie op dakdekkers en op bouwmaterialenhandelaren. Het is niet zo dat we bij een flinke storm in de handen wrijven en betere zaken doen. Dat zijn vooral de dakdekkers, want zij moeten dan een dak repareren. Wel merken we dat de vraag naar dakpannen dan iets stijgt.”
van Bayern München. Daarnaast hebben we een Nederlandse tak van ons bedrijf Eshra Infra Solutions, dat zich richt op infrastructuur. We maken
Hoe zie je de toekomst van het bedrijf?
onder andere materiaal om wegen te repareren.”
„Uiteraard groter. We adviseren nu vooral onze directe klanten over welke daksystemen het beste passen bij hun vraag. We zouden graag een grotere
Weet je dat jullie een wereldspeler zijn?
rol willen spelen. Een potentiële klant die we graag aan tafel willen is
„Zeker. Ons moederbedrijf, een familiebedrijf, staat in Amerika. We zijn
Aedes, de overkoepelende organisatie van woningcorporaties. Een hele
bezig om onder andere Azië te veroveren. Daar zijn we nog niet supergroot.
grote speler in de markt. Maar bijvoorbeeld ook grote vastgoedbezitters,
Dat zien we echt als een groeimarkt, want er wordt heel veel gebouwd.
zoals gemeenten, willen we aan onze klantenkring toevoegen.”
We zitten bijvoorbeeld al in China, India en Indonesië. Maar landen als Japan en Zuid-Korea zitten nog niet in onze portefeuille. Daar liggen zeker kansen. De ontwikkelingen gaan snel, dus die markten kunnen nog
Een wereldspeler is een bedrijf dat in eigen regio redelijk onbekend is,
komen.”
maar een internationale markt bedient. Dit bedrijf is opgespoord door Innovatiespotter, de bigdata-analisrt voor innovatief Noord-Nederland.
15
„
Een gemiddelde app kost ongeveer tussen de 10 en 25.000 euro. Wie dat niet zomaar in het laatje heeft liggen, kan terecht bij het Groningse Almanapp van Bas Krijgsman en Djurre de Boer. In 2013 begonnen met een digitale almanak voor hun studentenvereniging Vindicat. Inmiddels veel meer dan dat: ze bieden al vanaf 500 euro sjablonen voor apps. Krijgsman vertelt.
QUOTE Tracht niet een man van succes te zijn, probeer liever een man van waarde te zijn. Albert Einstein
”
Door Noor Vloeimans, foto Pepijn van den Broeke Wat doet jullie bedrijf?
vrij snel aan ons plafond. Verenigingen zoals we die in Nederland kennen
„Wij maken templates voor apps. Bij Vindicat ontwikkelden we in korte tijd
zijn vrij uniek. In de rest van Europa – laat staan de rest van de wereld –
een goedlopende app. Toen klopte de andere grote Groningse vereniging,
kennen ze het fenomeen studentenvereniging niet. Daarom zijn we op zoek
Albertus Magnus, bij ons aan. Met onze app heb je alles onder je duim: het
gegaan naar nieuwe markten. Die vonden we in apps voor congressen en
bestuur kan ermee communiceren, leden kunnen zich opgeven voor een
vakbeurzen.”
etentje op de kroeg of geld op hun bierpas zetten. Wat zijn de grootste obstakels voor jullie bedrijf? Maar, op dit moment zijn we vooral bezig met een dochteronderneming:
„Dat was zonder meer het vinden van een grote markt. Toen keken we
EventInsight. Dit is een app waarmee congressen deelnemers met elkaar
verder waar ons sjabloon het beste in te zetten was: in welke wereld is er
in contact kunnen brengen. Een soort Tinder eigenlijk. De app vertelt een
ook behoefte aan een mobiele app? Zo kwamen we uit bij de congressen.
gebruiker op een congres is bijvoorbeeld: ‘ga met die gebruiker een kopje
En dat loopt goed.”
koffie drinken’. Het stimuleert netwerken. Op die manier krijgen organi satoren inzicht in hoeveel mensen elkaar spreken op zo’n dag. Daarnaast
Wanneer is de grote doorbraak?
halen deelnemers zo het maximale uit hun dag.”
„Die lijkt er nu te zijn! Al kun je dat nooit met zekerheid zeggen, natuurlijk. We hebben een planning gemaakt tot juli, maar alles loopt sneller dan
Loopt het naar verwachting?
verwacht. We staan op steeds meer beurzen. En dat blijft zich ook uit
„Jazeker. Al liep het wat betreft verenigingen niet zoals verwacht. We zaten
breiden. Als het goed is, gaat het alleen maar beter.”
Bas Krijgsman
Djurre de Boer
KORT EN PRACHTIG
ALMANAPP BOUWT TINDER VOOR CONGRESSEN
Hout op vloerverwarming? Jazeker, dat kan! Hout en vloerverwarming vormen een uitstekende combinatie: hout voelt van zichzelf heerlijk warm aan en geeft de opgenomen warmte heel goed door. Daardoor kan de verwarming in de zomer langer laag staan, of zelfs uit... Wij hebben jarenlange ervaring met het leggen van hout op vloerverwarming en informeren u graag over de mogelijkheden in uw specifieke situatie.
Aanbieding De prijs is inclusief het schuren en primeren van de ondervloer, het leggen en volvlaks verlijmen van de houten vloer op de vloerverwarming en het plaatsen van een massieve deklijst.
Kahrs Scandinavisch Eiken Avanti
MOSO Bamboe Supreme
Bruynzeel Visgraat Eigen Eiken Rustiek
Naturel of wit geolied. -Topkwaliteitvan 112,- p/m2
Sidepressed naturel of caramel. Mat gelakt van 90,- p/m2
7 kleuren in 3 uitvoeringen. Kleuroliebehandeling: van 179,- p/m2
nu vanaf
nu vanaf
nu vanaf
99,50 p/m2
79,- p/m2
139,- p/m2
Bezoekadres: Klompmakerstraat 3C Assen | Telefoon: 0592 37 22 77 | Website: timpa-parket.nl
17
een groot sociaal experiment op het gebied van criminaliteitsbestrijding en volksgezondheid.
Het experiment is meerdere malen door binnen- en buitenlandse wetenschappers geëvalueerd en de resultaten zijn bijna zonder uitzondering zeer positief. Minder gezondheidsproblemen, minder criminaliteit en meer legale economische activiteit, waaronder toerisme. De resultaten zijn zelfs zo positief dat diverse landen, en ook enkele Amerikaanse staten, ons experiment hebben omgezet in wetgeving en beleid. Waarbij ze, bijvoorbeeld in Colorado en Uruguay, vaak ook een paar logische stappen verder gaan. Tijd om dat hier ook te doen, zou je zeggen.
Ik heb het, uiteraard, over het Nederlandse softdrugsbeleid, beter bekend als het gedoogbeleid. Bezit voor eigen gebruik wordt toegelaten, evenals detailhandel – zij het onder strenge voorwaarden. Zoals gezegd zijn de resultaten zeer positief. Minder verslaafden, minder overlast en minder criminaliteit dan voorheen, en ook minder dan in landen waar een strenger beleid geldt.
Een belangrijke rol in het succes is weggelegd voor de coffeeshops. Deze zorgen ervoor dat de lief hebbers hun cannabis kunnen kopen in een niet-criminele omgeving waar ze dus ook niet in aan-
KIERE WIET
raking komen met harddrugs. Er is alleen één groot probleem. De productie en distributie van cannabis is nog steeds verboden en wordt zeer actief bestreden. De gedoogde, gecontroleerde en belastingbetalende coffeeshophouder is dus gedwongen om zaken te doen met keiharde criminelen. De thuiskwekende hippie als leverancier is immers al lang verdwenen. De wietproductie is in handen van criminelen die elkaar op straat met kalashnikovs te lijf gaan, die hun crimineel verdiende geld inzetten om de bovenwereld te ‘ondermijnen’ en die kwetsbare mensen onder druk zetten om zolders en schuren ter
beschikking te stellen voor wietteelt – met risico op brand, gevangenisstraf en huisuitzetting.
Deze problemen zijn grotendeels op te lossen door de teelt van wiet te reguleren. Coffeeshops mogen dan alleen wiet kopen van toegelaten, gecontroleerde kwekers, en vice versa. Tegenstanders voeren aan dat Nederland te klein is om zo’n maatregel te nemen. De criminele bendes gaan zich dan richten op de export, en daar zitten onze buurlanden niet op te wachten. Dat is een raar argument. Natuurlijk
Ronald Mulder
zijn de criminelen niet direct verdwenen. Er is, naast de export, ook nog de handel in verboden
Ondernemer en econoom.
Het argument wordt nog vreemder nu in het regeerakkoord is opgenomen dat in zes tot tien
Man van weinig woorden.
gemeenten experimenten kunnen worden opgezet met gereguleerde kweek. Dus terwijl Nederland
@ronaldmulder
poeders en pillen. Dat alles kan onverminderd worden bestreden.
hiervoor te klein zou zijn, gaan we experimenteren op nog veel kleinere schaal! Bovendien is een experiment op dit gebied volstrekt overbodig. Het is glashelder wat een gereguleerde wietteelt zou opleveren: de Nederlandse wietmarkt zou als criminele inkomstenbron verdwijnen en zou beschikbaar komen voor normale, belastingbetalende en werkgelegenheid verschaffende agrarisch ondernemers.
Slecht doordachte experimenten stellen regulering in het beste geval een paar jaar uit, en in het slechtste geval nog langer, omdat de resultaten onduidelijk zijn. Dat is een beetje kierewiet.
COLUMN
Nu al ongeveer veertig jaar loopt in Nederland
18
ER IS GEEN SCHOOL VOOR DE WATERSTOF
19
Wat nou opleiding? Voor de waterstofeconomie is er
zelfs helemaal geen school. Max Holthausen leerde met vallen en opstaan. En nog steeds.
Door Karlijn ter Horst, foto Pepijn van den Broeke
Stel, je krijgt op je twaalfde op school te horen dat je te dom
Ik ging die uitdaging aan, want ik laat niet door een ander
bent om ooit iets te bereiken in je leven. Trek je dan ruim zes
bepalen of ik iets wel of niet kan. Ik kan wel leren, als ik het
jaar later een uitkering of rijd je in een uit eigen zak betaalde,
maar leuk vind. Het bleek twee vingers in de neus.” Daarna ging
naar groene waterstof omgebouwde Tesla? „Als je iets wil en
hij zich vervelen. „Ik verdiende ‘s avonds heel veel geld met m’n
je gaat ervoor, dan lukt je het wel.” Was getekend,
bedrijf. Overdag verdiende ik helemaal niks en ik zat uit m’n
Max Holthausen, Groninger, 18 jaar.
neus te vreten. Wat als ik dit ook overdag zou kunnen doen? Dan zou ik in principe meer dan het dubbele moeten hebben.”
„Ik wil iets maken dat de wereld een beetje beter maakt.
Hij liep de laatste twee jaar de kantjes eraf, maar slaagde.
Schoner.” Max is ervan overtuigd dat alle beetjes helpen.
De mbo-opleidingproductontwikkeling probeerde hij nog,
„Nederland is nog te redden. Hier merk je nog niets. Maar in
maar dat was niet wat hij ervan verwachtte. Gedesillusioneerd
andere landen, zoals China, moeten ze over op zero emission,
en depressief stopte Max definitief met school.
want daar worden mensen ziek van bijvoorbeeld de smog. Wij kunnen hier nog stappen nemen om dat voor te zijn.
Vader Carl haalde hem in het bedrijf. „Ik zat thuis, voelde me rot
Ook al zijn het maar kleine stapjes. Voertuigen die we in onze
en moest iets doen. Anders kom je er niet uit.” Hij begon hele-
clean technology-tak ombouwen zijn een klein onderdeel.
maal onderaan de ladder bij Holthausen. „Ik heb een half jaar
Maar je laat daarmee wél iets achter: een betere wereld.”
lang allemaal klusjes moeten doen om mezelf te bewijzen.”
En of dat nou groene waterstof of elektriciteit is, is hem om het
Z’n vader nam hem in die periode mee naar Sicilië en Beijing
even. „Zolang het maar geen uitstoot meer oplevert.”
voor cursussen over waterstof, omdat hij niet alleen wilde. Daar werd Max’ interesse gewekt. „Als je leert wat je met water-
Eigenlijk wilde Max helemaal niet bij
stof kan, dan begin je het nut ervan te
Holthausen Groep in Hoogezand – het
zien. Dan zie je heel veel oplossingen
bedrijf van vader Carl en oom Stefan – werken. Laat staan dat hij met waterstof bezig was. „Ik wilde zelf iets neerzetten dat de wereld zou veranderen. Maar dat vond ik op een gegeven moment niet leuk meer.” Vanaf zijn twaalfde runde hij een telecombedrijf, leerde zichzelf programmeren, begon met bouwen van websites en apps en
Veel belangrijker dan een papiertje
waarin batterijen tekort schieten.” Maar de cursussen waren slechts theorie. „De waterstofeconomie? Daar is geen school voor. Er is niets te leren. Je kan het nergens vinden. Je krijgt een schematische tekening voor je, maar geen product.” Dat triggerde hem, want Max houdt van
deed aan server hosting. Op z’n 16de
nieuwe dingen bedenken. Daar moet je
ontwikkelde hij een bedrijfstelefoon,
nieuwe dingen voor leren. En dat kan
die de markt net niet haalde. „De
ook prima zonder papiertje.
investeerder wilde pas een jaar later
„Natuurlijk heb je scholing en kennis nodig. En als je een certi-
investeren. Maar je weet met telefoons: één die je nu ontwikkelt,
ficaat nodig hebt, dan haal je die. Want als je dat wil, dan kun je
is volgend jaar verouderd. Dat was een te groot risico.”
dat. De een misschien iets sneller dan de ander. Maar ik hecht niet zoveel waarde aan een diplomapapiertje, want op die van
Ondertussen zat hij op het vmbo. Waar hij overigens niet
mij staat dat ik niets kan.”
zomaar naar binnen mocht. Na de basisschool moest hij eigenlijk naar het praktijkonderwijs. Een te lage Cito-score.
Dat de aanhouder wint, hoef ik je niet te vertellen. Max werd
„Het eerste de beste wat ze daar tegen me zeiden was: ‘Je hebt
door het VPRO-programma Tegenlicht verkozen tot een van de
twee opties. Of je belandt in de goot, of je krijgt een uitkering.
Groene Techpioniers, ging compleet viral met zijn omgebouwde
Je bent dusdanig dom dat je een stempel op je hoofd krijgt,
Hesla en schopte het met Holthausen tot de finale van de
zodat je vanaf je zestiende een uitkering kan krijgen voor de
Groninger ondernemingsprijs. Hij keerde onlangs terug naar
rest van je leven. Maar, iets groots of iets van jezelf, of werk:
z’n middelbare school. De reacties bleven lauw: ‘je zult wel geluk
doe maar niet’. Ik wist meteen al dat ik dáár niet naar toe
gehad hebben’. De jonge ondernemer krijgt er alleen maar meer
wilde.” Positieve noot in de kantlijn: inmiddels helpt hij de
energie van om de wereld beter te maken. „Het geeft een
school om dat te veranderen.
geweldig gevoel. Iets bestaat niet, je bedenkt het, ontwerpt en maakt het. Dan zie je het op straat voorbij rijden en dan denk je
Na flink praten kreeg hij het voor elkaar om toch aan het vmbo
bij jezelf: ‘Daar heb jij aan meegeholpen! Daar zit je bloed, zweet
te beginnen. „Ze zeiden dat ik de stof niet aan zou kunnen.
en tranen in’.”
20
21
WATERSTOF IS STRAKS OVERAL TE VINDEN Waterstof. Dat is dat spul waarmee auto’s duurzaam kunnen rijden.
Geen uitlaatgassen, alleen water als overblijfsel. Klopt. Maar er kan nog veel meer mee. De (chemische) industrie maakt al op grote schaal gebruik van waterstof. En ook in woningen zijn er grote mogelijkheden.
Tekst Jean-Paul Taffijn, Foto Pepijn van den Broeke
Nederland, 2050. We hebben het tijdens ons eerste bakje koffie over vroeger. Toen we onze huizen nog verwarmden met aardgas. Toen de gasmeter tikte bij elke douchebeurt. Dat was toen. Nu zijn we allemaal aangesloten op het waterstofnet. We hebben de brandertjes in de ketels en fornuizen vervangen, de leidingen wat aangepast, maar verder merken we er weinig van. Of het moet al zijn dat de cijfers aantonen dat de uitstoot van broeikasgassen op Aarde de laatste jaren in een neerwaartse curve terecht is gekomen, dat we in de Eemshaven geen schepen met steenkool meer zien aankomen, maar tankers vol vloeibare water stof. En op straat rijden auto’s die je nog wel ziet, maar niet meer hoort. Allemaal voorzien van brandstofcellen die werken op waterstof. Zoiets zou het kunnen worden, wordt voorspeld. Maar dan moet er nu wel vaart gemaakt worden. Stappen worden er zeker gezet in de waterstofeconomie. Het meest horen en lezen we over het gas als nieuwe brandstof voor auto’s, bussen, vracht wagens, schepen en wie weet ooit vliegtuigen. Maar transport is slechts een deel van de mogelijk heden. Hoogleraar Future Energy Systems aan de TU Delft Ad van Wijk, dé waterstofexpert van ons land, roept het waar hij kan: de kansen zijn groot. In de chemische industrie wordt al heel veel waterstof gebruikt. Bijvoorbeeld voor het maken van ammoniak, de grondstof van kunstmest. Maar ook in de petrochemische industrie is waterstof onmisbaar voor het maken van brandstoffen. De metaalindustrie maakt er gebruik van en nog meer takken hebben het spul nodig. Alleen: die waterstof wordt nu vooral gemaakt met aardgas. Met alle kwalijke gevolgen voor onze planeet als gevolg. „We moeten dus vergroenen”, is Van Wijks simpele antwoord. Waterstof krijg je door uit water het zuurstof te halen. Dat kan door middel van elektrische stroom. Dus moet die stroom duurzaam zijn, afkomstig van zonne panelen of windmolens. Kortom: bijbouwen, die panelen en molens. Dat moet sowieso als we voor de energieopwekking geen fossiele brandstoffen meer willen gebruiken. En als we dat doen, dan komt daar meteen een eigenschap van waterstof ernstig goed van pas. Het gas is een uitstekende gastheer van elektrische stroom. Het is als het ware een prachtige batterij die zijn energie behoudt. Voor de balancering van onze energievoorziening is waterstof daarom goed bruikbaar. 23 ›››
Advertentie
22
perspectief
Vlechter: professionaliteit en passie biedt perspectief
De maatschappelijke organisaties SPiNN, MJD en Trias zijn bestuurlijk een eenheid geworden en blijven tegelijk zelfstandig het werk in hun regio doen. „Binnen alle dynamiek in het sociale domein, blijft vooropstaan dat kwetsbare mensen in onze samenleving professionals met passie verdienen.” Peter Elmont en Mohamed El Hamdaoui leggen als bestuurders van de nieuwe organisatie Vlechter uit wat de samenwerking betekent. „Hierdoor kunnen we de innovatie in onze dienstverlening versterken en de bedrijfsvoering optimaliseren. We gaan uiterlijk per 1 april verhuizen naar een gezamenlijk bedrijfsbureau in Groningen Zuid. Voorop staat dat SPiNN, MJD en Trias zelfstandige organisaties in hun huidige werkgebied in Groningen en de kop van Drenthe blijven. Zo staan we sterker in de uitvoering op lokaal niveau, de essentie van ons werk. Zichtbaar en bereikbaar, heel dichtbij mensen en de omgeving waar ze leven.” „Door alle veranderingen in het sociale domein is er behoefte aan vernieuwing. Het grotere speelveld, meer kennis en inzicht leiden tot versterking van onze kwaliteit. Voor gemeenten en welzijnsorganisaties is er veel veranderd, door taakoverheveling en een andere kijk op participatie. Daarnaast spelen veranderingen in onze steeds complexer wordende wereld waarin meer aanpassing van mensen gevraagd wordt, dus ook van ons in de manier waarop we mensen bieden wat ze op een zeker moment nodig hebben. We zijn druk met de uitvoering van het
perspectief
Peter Elmont en Mohamed El Hamdaoui huidige beleid en moeten inspelen op het nieuwe. Als maatschappelijke organisaties zijn we met gemeenten partners in de uitvoering, maar wij hebben kennis van de omgeving, kennis van de inhoud en zo’n 140 professionals die iedere dag met passie en vanuit kennis hun werk doen. Dat bepaalt onze waarde als gesprekspartner.” „Het wezen van ons werk is perspectief. Het gaat er om dat mensen, ook al is het met kleine stapjes, vooruit komen en beetje bij beetje weer zelfstandigheid krijgen. Om die beweging te
creëren, moeten we naar zowel de mens als z’n omgeving kijken, want de essentie zit in ‘thuis’ en daar waar je je thuis voelt. Om problemen op te lossen heb je ook inzicht en kennis nodig van de sociale omgeving. Zeker omdat de zorgvraag complexer wordt, door meer mensen met een veelheid aan problemen, negatieve uitwerking van vechtscheidingen, meer eenzaamheid en meer probleemgevallen met een psychiatrische achtergrond. Daarom moeten wij er voor zorgen dat we lokaal zo goed mogelijk georganiseerd zijn, om dat tijdig en juist te signaleren. Met alle partners moeten we effectiever worden en leren eventueel eerder in te grijpen, niet wachten tot het mis gaat. Daarom moeten wij juist dicht bij de mensen zitten en hebben we elkaar nodig: gemeenten, handhavers en politie, huisartsen en andere zorgpartijen.” „Het netwerk van professionals en vrijwilligers is kwetsbaar en het is onze taak die professionaliteit met al haar kennis en passie zo goed mogelijk in te zetten. Dat is onze kracht en daarmee onderscheiden we ons, het is ons werk en het is waar wij ons voor willen inzetten.” www.stichtingvlechter.nl
Aan- en verkoop van bedrijven vraagt multidisciplinaire aandacht
De tijd dat de accountant zich alleen met cijfertjes bezighield ligt acht ons. Neem nu accon■avm, dat zich specialist mag noemen in de aan- en verkoop van bedrijven. “We zien dat in Noord-Nederland een beweging gaande is waarbij vele bedrijven van eigenaar wisselen”, zegt accountant Marion de Laat. “Bij accon■avm hebben we daarvoor een speciaal team in huis, waarin vier disciplines vertegenwoordigd zijn, die optimaal met elkaar samenwerken en snel kunnen schakelen.” En dat is nodig wanneer een bedrijf aangekocht dan wel verkocht moet worden. Want daar komt veel bij kijken: waarde, fiscale – en juridische aspecten, emotie, de prijs, het tijdpad, verwachtingen, het vinden van een koper/verkoper en onderhandelen. Het was voor accon■avm reden om te onderzoeken op welke wijze partijen zo goed mogelijk in dit proces kunnen worden bijgestaan. Het team dat werd samengesteld bestaat uit een accountant, jurist, fiscalist en een waarde deskundige. “En als het nodig is kunnen we ook nog gebruik maken van andere deskundigen binnen onze organisatie”, legt De Laat uit. Wie zijn bedrijf wil verkopen doet er goed aan daar vroegtijdig over na te denken, want het vraagt veel tijd om een onderneming verkoopklaar te maken. Neem de waardebepaling. “We brengen risico’s in kaart, kijken waar eventueel waardevermeerdering gerealiseerd kan worden en
Belangrijk onderdeel in elk traject is een due diligence onderzoek. “Dat is een gedegen boekenonderzoek waarbij gekeken wordt of er geen lijken in de kast zitten”, zegt juriste Eva Smidts. “We kijken dan of het bedrijf zowel financieel, fiscaal als juridisch in orde is en dan is het prettig wanneer je intern nauw kunt samenwerken. Wij zorgen er voor dat de verkopende ondernemer zijn zaken goed voor elkaar heeft. Of andersom, dat de kopende ondernemer geen kat in de zak koopt.”
V.l.n.r.: Karel Kramer, Marion de Laat, Eva Smidts en Edwin Ufkes. maken een plan”, legt Karel Kramer uit. “Denk bijvoorbeeld aan het ‘weg-organiseren’ van taken bij de eigenaar, immers persoonlijke goodwill kun je niet overdragen.”
“We zijn onderscheidend, omdat we al die disciplines zelf in huis hebben”, geeft fiscalist Edwin Ufkes aan. “De ondernemer weet zeker dat het bij accon■avm goed zit en dat zijn bedrijf zoveel mogelijk belastingvrij en risicovrij verkocht kan worden. Daarnaast is accon■avm in staat om voor de aankopende partij de financiering die nodig is voor een overname te organiseren. Wij werken daarvoor met vele partners samen. En tenslotte kunnen we ook partijen zoeken voor de aankoop van een bedrijf, uiteraard anoniem. Als accountantsorganisatie zitten wij verankerd in de noordelijke economie. En daarvan profiteren onze klanten.”
www.acconavm.nl
Wie weet welke toepassingen er allemaal nog worden uitgevonden?
23
„Het grote voordeel? Dat er nul CO2 uitstoot plaatsvindt. Je hebt alleen wat stroom nodig. Die moet groen zijn en dan kun je het niet duurzamer vinden. Het zwembad van Witmarsum verwarmen we met behulp van een paar zonnepanelen en een beetje water die samen de waterstof maken.” Het stadhuis in Leeuwarden krijgt een installatie van Tieluk en het bedrijf voert ook gesprekken met de gemeente Groningen. „Komende maand plaatsen we ook een apparaat in Uithuizen, in het aardbevingsgebied. Ja, ik zie waterstof echt als een alternatief voor aardgas.” De toekomst? „Misschien hebben we straks allemaal zo’n generator thuis die waterstof maakt. Een deel daarvan wordt omgezet in stroom voor ons huis en onze auto, de warmte gebruiken we in huis. En wat overblijft als schone waterdamp.”
21 ›››
De noordelijke industrie zit ook niet stil. Bij Zuidwending bouwt Gasunie een zo-
De energie die in steeds grotere mate uit zon en wind
geheten power to gasinstallatie. Zonnepanelen leveren de stroom die uit water water-
komt, is niet constant. We krijgen te maken met pie-
stof scheidt. Toevoeging van CO2 vervolgens levert synthetisch gas dat als alternatief
ken en dalen in de stroomproductie. Waterstof kan
van aardgas gebruikt kan worden.
gebruikt worden om elektriciteit bij overcapaciteit
„In Japan geloof ik experimenteren ze met medicinaal gebruik van waterstof in het
in op te slaan, om het aan te wenden als het minder
bloed. Omdat waterstof zo’n schone verbranding heeft, is het ook nuttig in precisie-
hard waait, of de zon minder uitbundig schijnt.
industrie, zoals die van glazen en lenzen. Eigenlijk hoor ik steeds meer toepassingen.
En die opslagcapaciteit brengt ons volgens onder an-
Mensen zijn echt met waterstof bezig”, vertelt Carl Holthausen van het gelijknamige –
dere Ad van Wijk nog meer goeds. Waarom zouden
in waterstoftoepassingen gespecialiseerde – bedrijf uit Hoogezand.
we niet onze zonne-energie halen op plekken waar
„Wij passen waterstof in de vorm van brandstofcellen vooral toe daar waar accu’s niet
meer zonlicht is? Een enorm zonnepark in – zeg
meer handig zijn. In bestelbussen, vrachtauto’s en bussen bijvoorbeeld. Daar zou je
– Australië wekt stroom op, dat omgezet wordt in
zulke grote, zware accu’s moeten hebben dat dat niet meer kan. In tegenstelling tot
waterstof en na een reis per schip elders in de wereld
personenauto’s.”
weer getransformeerd wordt in stroom en warmte.
Holthausen mikt op ‘alles waar nu een verbrandingsmotor in zit’. „Die kun je namelijk vervangen door een elektromotor in combinatie met een brandstofcel op waterstof.
Prachtig plan, maar ook dichter bij huis wordt volop
Niet alleen vervoermiddelen, maar bijvoorbeeld ook generatoren langs de weg of zo.
met waterstof gewerkt. Hygro in Haren bijvoorbeeld
Of graafmachines, veegwagens. Die worden niet alleen veel duurzamer, maar ook veel
ontwikkelt een windmolen die de opgewekte energie
stiller.”
direct omzet in waterstof. Directeur Hugo Groenemans: „Het grote voordeel is dat je niet eerst
„De mogelijkheden zijn bijna oneindig. Wie weet welke toepassingen er allemaal nog
stroom transporteert naar een apparaat elders om
worden uitgevonden? Door alle vormen van groene stroom die meer en meer worden
het waterstof vanaf daar weer verder te vervoeren.
opgewekt, is er straks energie genoeg. Dan gaat het erom: hoe sla je het op, hoe vervoer
Onze methode zorgt ervoor dat waterstof direct per
je het. En daarin gaat waterstof een belangrijke rol spelen.”
leiding naar de juiste plek gebracht kan worden. Goedkoper en efficiënter.” Groenemans mikt in eerste instantie op de mobiliteit. „Maar er zijn veel meer mogelijkheden. Ik kan me best voorstellen dat mensen thuis straks hun eigen brandstofcel hebben. Daarin wordt de aangevoerde waterstof omgezet in stroom en het energieverlies kan dienen als huisverwarming.” Waterstof dus als manier om particuliere huishoudens (maar ook kantoren en industrieën) van energie te voorzien. Dat zou een grote stap op weg naar een duurzamere samenleving. En laat die duurzamere samenleving nu net het uitgangspunt zijn van het bedrijf Tieluk in Leeuwarden. Dat doet in wezen het omgekeerde. Het bracht een apparaat op de markt dat waterstof maakt, gewoon bij je thuis. „Dat gaat volgens het bekende principe van elektrolyse”, legt directeur Frank Turksma uit. „Alleen hebben wij het in de loop der jaren zo geperfectioneerd, dat we heel veel van de energie die we erin stoppen ook echt behouden. De efficiency is zo hoog, dat experts van Akzo die ons systeem testten, eerst dachten dat ze een meetfout hadden gemaakt. Hoe dat komt? Door onze zelf ontwikkelde katalysator. Maar die is natuurlijk het geheim van de smid.” Tieluk timmert lekker aan de weg. Het bouwde één van zijn apparaten in een appartementencomplex in Enschede. Daar wordt het hele gebouw verwarmd dankzij waterstof en is ook het tapwater warm.