Noordz magazine februari 2018 editie Friesland

februari | editie friesland

De eerste willen zijn is strategisch vaak niet verstandig Aaldrik Haijer

BEDRIJFSWAGEN ACTIES BIJ JELLE TALSMA

02

Superdeals • Offerte vergelijk • Voorraadvoordeel Gegarandeerd de scherpste aanbieding • Hoge inruil-kortingen

FIAT Fiorino - Doblo Talento - Ducato

Ons team is weer compleet...!

Voor informatie en het beste leveringsvoorstel bel of mail met:

E.L. (Louke) Berretty Adviseur bedrijfswagens 06 - 11 12 30 14 verkoop.louke@jelletalsma.nl

WhatsApp 06 - 11 12 30 14

w w w. j e l l e t a l s m a . n l

-â‚Ź

neutraal Onze Ssynfuel+ is klimaatneutraal!

Onze Ssynfuel+ is fossielvrij!

Emissiereductie van 30 – 70%

Ssynfuel+ is volledig biologisch afbreekbaar

Tot wel 10% brandstofbesparing

Meer weten?

Germ Wiersma

Expert duurzame dieselbrandstoffen www.futurefuels.nl info@futurefuels.nl 085-48 90 221 Het hele jaar door winterbestendig

100% afvalvermindering

Onze grondstof raakt nooit op

sustainability for tomorrow

03

VERANDERING VAN SPIJS DOET ETEN W

e moeten van het fossiele aardgas af. Met dat statement is vrijwel niemand

het oneens. We wijden deze editie van noordz geheel aan een van de alternatieven: (groene) waterstof.

Professor Ad van Wijk is de bedenker en aanjager van de energietransitie voor het Noorden. Zijn visie: wil je maatschappelijk, maar ook economisch écht iets betekenen?

Dan moeten we met z’n allen over op lokaal geproduceerde groene waterstof.

Ambitieus en ongekend.

Een van de Noord-Nederlandse pioniers in waterstoftechnologie, Carl Holthausen, ziet onbegrensde mogelijkheden. „Wie weet welke toepassingen er allemaal nog worden uitgevonden?” Aaldrik Haijer plaatst juist z’n twijfels bij ‘de eerste willen zijn’. Ook dat doet

Het citaat ‘De eerste willen zijn

verandering.

is strategisch vaak niet verstandig’ op de voorpagina van deze

Over een transitie gesproken. Wie zijn blik over deze pagina werpt, ziet niet langer

ondernemersbijlage is een uitspraak

de inmiddels zo bekende afsluiting. Bouke Nielsen – bij deze bijlage betrokken sinds

van Aaldrik Haijer, directeur van

het eerste uur – droeg onlangs het stokje aan mij over. Een leermeester voor velen

het Groningse Water & Energy

bij noordz. Een mentor voor mij. Dat verandert niet.

Solutions. De uitspraak is terug te vinden op pagina 21 van deze bijlage.

colofon Inhoud noordz is een ondernemersbijlage van NDC mediagroep

04 Profiel Ad van Wijk

Samenstelling: Karlijn ter Horst

08 Waterstof is straks overal te vinden

en Bouke Nielsen Eindredactie: Roel Snijder Vormgeving: Marc Bos Advertenties / Branded content: telefoon 0512-204109

Wie is de waterstofprof met een roerig verleden?

Wat kunnen we er eigenlijk allemaal mee?

13 14 16

Als ik Denisa Kasová was…

Hugo Groenemans van Hygro in Haren wil ‘alles tegelijk doen’

De zeven hardnekkige fabels over waterstof

Ad van Wijk ontkracht: ,,Het is niet explosief.’’

Kort & Prachtig

Een wereldspeler in daken en een startup in apps

s.osinga@multiplusmedia.nl

20 Waterstof? Doe eerst wat je zeker weet!

Reacties:

27

e-mail bijlagen@ndcmediagroep.nl, telefoon 050-5844256 / 058-2845477 Volg noordz ook online op het blog www.noordz.nl

Aaldrik Haijer vindt inzetten op waterstof strategisch niet verstandig

Column Ronald Mulder

Kierewiet

28 Tokio 2020: De Spelen van de waterstof Over de grote plannen van de Japanners

34 Er is geen school voor de waterstofeconomie Max Holthausen leerde met vallen en opstaan

04

Hij trekt voor de Noordelijke Innovation Board (NIB)

de kar van het grootse plan voor een waterstofeconomie in Noord-Nederland. Maar wie is professor Ad van Wijk?

Een profiel van de waterstofprof.

Tekst Karlijn ter Horst, foto Pepijn van den Broeke

EEN VAN DE EITJES IN DE OMELET Niemand met een onvertogen woord over professor Ad van Wijk. Geen van

verwarmen en koelen van woningen, elektriciteit,

de hierop volgende betrokkenen uit heden en verleden vindt hem onaardig.

mobiliteit en transport en de industrie.” Wil je maat-

Zijn charisma wordt alom geprezen, net als z’n kennis over duurzame

schappelijk én economisch iets bereiken en vergroe-

energie. Van Wijk wordt gezien als de grote verbinder die Noord-Nederland

nen, dan moet je alle kwadranten aanpakken, luidde

op dit moment nodig heeft.

zijn devies.

Ja, hij is een man met historie. En niet per definitie een positieve in de

Windhandel

ondernemerszin. Hij stond jarenlang aan het roer van Econcern, het bedrijf

Dat grootse denken werd Van Wijk in zijn tijd bij

waarvan de spraakmakende faillissementszaak als een van de grootsten

Econcern fataal, als we de reconstructies mogen

van de Utrechtse rechtbank wordt beschouwd. Toch slaagt Ad van Wijk erin

geloven. Journalisten Siem Eikelenboom en Jorinde

zijn naam en eer hoog te houden.

Schrijver publiceerden in februari 2014 het boek Windhandel, over het faillissement van Econcern.

Ondernemend

Het bedrijf zou de ‘Koninklijke Olie’ van de duur-

„Ik vind dat vrij weinig mensen de link kunnen maken tussen wetenschap

zame energie moeten worden, had in 2008

en ondernemerschap. Ad heeft die unieke combinatie van beide competen-

1400 medewerkers in 24 landen, maar ging een

ties: deskundigheid en ondernemerschap.” Denisa Kasová, directeur van

jaar later plots failliet. Daaraan ten grondslag lagen

de Noordelijke Innovation Board (NIB), werkt nauw met Van Wijk samen

opgeklopte cijfers en nooit gerealiseerde projecten

aan energietransitie in Noord-Nederland, naast de maakindustrie, water-

waarin miljoenen verdwenen, aldus de auteurs.

technologie, agro/food en healthy aging één van de vijf speerpunten van

Curatoren Louis Deterink en Willem Jan van Andel

NIB. „Ons is gevraagd om vanuit ondernemerschap de lead te nemen om

maakten gehakt van de bestuurders en verweten hen

voor een zo groot mogelijke economische en maatschappelijke impact te

‘onrechtmatig handelen’.

zorgen.”

Volgens haar is Van Wijk met zijn ondernemende vaardigheden in staat de

Een blik achteraf, natuurlijk. Het is de rol van een

theorie naar de praktijk te vertalen. Het resultaat: een uitgebreid plan van

curator om zoveel mogelijk geld binnen te halen

zijn hand om van Noord-Nederland een groene waterstofeconomie te

voor schuldeisers. Wat ook meespeelde in het

maken.

faillissement van Econcern was de economische crisis die zijn intrede deed. Projecten werden niet

De waterstofprof is in staat om groots te denken, door zijn ongebreidel-

langer gefinancierd. De prijs van een vat ruwe olie

de kennis op het gebied van duurzame energie, aldus Kasová. „Toen hij

kelderde van 146 dollar per vat in in augustus 2008

als aanjager werd benaderd, was de vraag aan hem: ‘We willen nul op de

naar 30 dollar in januari 2009. Tegen de eerste kon

meter’. Dat vond hij obviously een belangrijke, woningen, maar niet alles

duurdere duurzame energie nog concurreren.

omvattend.”

Van Wijk stelde Kasová voor om - als je het hebt over kansen in en assets

Windhandel schetst een beeld van Ad van Wijk als

van het Noorden - breder te denken. „Hij legde uit dat je in de energie-

‘koppige Stalinist’, die met zijn charme en kennis

voorziening vier kwadranten onderscheidt waar energie naar toe gaat: het

iedereen wist te overtuigen. Hij had in zijn tijd als 07 ›››

05

‘Ad is niet de ondernemer in dit verhaal’

Advertentie

06

Fossylfrij

Fryslân

‘Fryslân als eerste FossylFrij!’

Als het aan de stichting Freonen fan Fossylfrij Fryslân ligt, gaat in 2018 de energietransitie in Friesland in de hoogste versnelling. Dat betekent: minder aardgas, benzine en diesel en meer schone stroom.

Friezen geven jaarlijks 1,5 miljard euro uit aan fossiele brandstoffen. Geld dat beter besteed kan worden aan duurzame energie-oplossingen uit eigen regio, zo is de gedachte achter Fossylfrij Fryslân, onderdeel van LF2018. Dit kan allerlei voordelen opleveren, zoals een lagere energierekening voor elk huishouden, meer werkgelegenheid én een schonere provincie - wat weer goed is voor de gezondheid en het toerisme.

Jan en Godske uit Sneek wilden bijvoorbeeld zonnepanelen. Dus belden ze ZonvoorFriesland.nl, een Freonenproject.

Daar krijg je alle informatie die voor jou van toepassing is”, legt De Boer uit. ,,Het zijn uitsluitend Freonen fan Fossylfrij Fryslân die als uitvoerende partij optreden bij de verschillende thema’s. Goed dus voor nieuwe banen en de regionale economie.

Activerende evenementen De stichting Freonen fan Fossylfrij Fryslân grijpt het Culturele Hoofdstadjaar aan om evenementen te organiseren waarbij het grote publiek kan zien wat Friesland te bieden heeft op het gebied van eigen energie. Zoals de Elfwegentocht (1 t/m14 juli), de zonnebootrace (6 en 7 juli) en de energy dorpen-battle (zie kaders). fossylfrijfryslan.frl

Fossylfrij Fryslân wil weer een Elfstedentocht en gaat dat samen met de Freonen voor elkaar krijgen, zegt Bouwe de Boer, projectleider Fossylfrij Fryslân. ,,Dit is de beweging van (D)onderop, dochst mei? Dan ek mei mekoar!” Er zijn nu meer dan honderd Freonen: Friese bedrijven, gemeenten, scholen en dorpen die zich gezamenlijk inzetten voor een leven met veel minder fossiele brandstoffen in deze provincie.

Door zelf meer gebruik te maken van duurzame energie, én door anderen te motiveren of te helpen.

Eenvoudig meedoen Het project Fossylfrij Fryslân wil het voor iedereen zo eenvoudig mogelijk maken om schonere energie te willen, en daar helpen de Freonen aan mee. Elders in deze editie staat een Freonen fan Fossylfrij Fryslân-pagina met zes thema’s. Mensen die iets met (één van) de thema’s willen, kunnen contact opnemen met de Freonen en die gaan helpen.

Richard Tjalsma, Elfwegentocht 2018: „Van 1 tot en met 14 juli laat Friesland de rest van de wereld zien hoe de toekomst van het vervoer eruit ziet.

Die twee weken kiezen we massaal voor fossielvrij vervoer. Als afsluiter is er op 14 juli een Futuristische Parade. De N31 tussen Drachten en Leeuwarden is dan afgesloten zodat een stoet elektrische, duurzame voertuigen doorgang heeft om een wereldrecord te vestigen. Iedereen mag hieraan meedoen: jong en oud, Fries en niet-Fries. Als een evenement als dit ergens kan plaatsvinden, dan is het wel in Friesland!” www.elfwegentocht.nl

Milan van der Meulen, Zon voor Friesland: „Met Zon voor Friesland kopen we voor duizenden mensen zonnepanelen in, waardoor de investeringskosten per woningeigenaar veel goedkoper uitvallen. Wij werken namelijk altijd samen met installatiebedrijven uit de woonregio van de klant, wat dus goed is voor de lokale werkgelegenheid. Het is mooi om te zien hoe de Freonen van Fossylfrij Fryslân de handen ineenslaan om zich samen in te zetten voor één doel: een duurzamer Friesland. We doen dit met zijn allen, de hele mienskip.” www.zonvoorfriesland.nl

Rikkert Besselse, Energy Battle 2018: „Mantgum, Goutum, Baard, Oosterwierum, Spannum, Kubaard, Woudsend, Wommels, Heeg; verschillende dorpen die zijn aangesloten bij een lokale energiecoöperatie doen mee. Evenals de wijk Westeinde. Ze strijden vanaf komende zomer om de hoogste eer en duurzame prijzen tijdens de Energy Battle. Ze gaan hun best doen om hun wijk of buurt in 2018 zo duurzaam mogelijk te maken.

De energiecoöperatie die de wedstrijd wint, krijgt een solar sunflower. (foto) Gedurende het jaar zijn ook individuele prijzen te winnen.”

Tevreden deelnemer voor zijn woning met zonnepanelen.

www.energybattlefriesland.nl.

07

04 ››› CEO van Econcern de stellige overtuiging dat duur­

Charismatische ambassadeur

zame energie altijd geld oplevert. Wie dat wantrouw­

Een charismatische ambassadeur. Dat is Van Wijk ook voor het groene

de, stellen de auteurs, werd op een zijspoor gezet.

waterstofplan in Noord­Nederland. „Hij is een hele belangrijke, zo niet de

Hij wilde alle touwtjes zelf in handen houden.

belangrijkste, voor de waterstofeconomie in Noord­Nederland”, stelt

Een bedrijf dat gerund werd op basis van idealisme,

Patrick Cnubben van New Energy Coalition. Samen met Van Wijk en de

niet ondernemerschap, is de conclusie in het boek.

NIB probeert hij op dit moment het plan dat er ligt om te zetten naar projecten, gedragen door de onder­

„Het runnen van een onderneming is iets anders

nemers, overheden en onderwijs­

dan wetenschapper zijn”, zegt Jan Westerhoud wan­

instellingen in het Noorden. „Je hebt

neer hij gevraagd wordt over zijn ervaring met Van

altijd mensen nodig die visionair zijn

Wijk. Hij was voorzitter van de directie van GTI,

en ambities kunnen vertalen naar wat

een installatiebedrijf, dat eind jaren negentig de

er moet gebeuren.” Volgens Cnubben

eerste aandeelhouder van Econcern werd. „Ad is een

is Van Wijk bij uitstek degene die alle

zeer bevlogen mens, creatief, die heel goed weet wat

partijen in het speelveld met elkaar

duurzaam is. Hij was een man waar je graag naar

kan verbinden.

luisterde en daar houd ik wel van.” Een man met heel veel ideeën. „Maar wat hij een beetje naliet, was de

Of Van Wijk geleerd heeft van het

uitvoering daarvan.” Daarmee doelt Westerhoud op

verleden, vindt Cnubben minder

de risicovolle investeringen die Van Wijk voor ogen

relevant. „Hij is niet de ondernemer

had. „Zijn geestdrift en ondernemerschap hadden

in dit verhaal. Je hebt eieren nodig

een riskant randje.”

om een omelet te bakken en Ad is een van de eitjes.” Ook NIB­directeur

Twee jaar later stapt GTI weer uit het bedrijf, nog

Kasová kent zijn verleden. „Maar ik

voor Econcern echt groot werd. De lezing in Wind­

vind het heel Nederlands om iemand

handel: Van Wijk weigert structureel verantwoor­

af te schrijven omdat hij één keer

ding af te leggen aan Westerhoud. „Ad begon ons

failliet is gegaan. Bovendien tilde hij

meer als concurrent te zien.” Daar kwam Wester­

meerdere projecten van de grond bij

houd per toeval achter, vertelt hij. „Toen heb ik hem

Econcern die slaagden, waarvan twee

gebeld: ‘Vertel je mij wel alles?’” Van Wijk gaf toe

voor het Noorden zeer relevant zijn:

Paspoort

terughoudend te zijn, omdat hij bang was dat GTI

Bio MCN, dat Akzo destijds wilde

Ad van Wijk

die plannen zelf zou ontwikkelen. „Ik heb altijd heel

sluiten en het Golden Raand project.

12 mei 1956, Jutphaas

plezierig samengewerkt met Ad, maar dit kon ik niet

Beiden zijn belangrijk voor de werk­

Natuurkunde, Rijksuniversiteit Utrecht

accepteren.”

gelegenheid in Noord­Nederland.”

(start: 1974)

„Het is lastig om te zeggen of hij zichzelf overschat

Volgens Cnubben is Van Wijk ‘een

later Econcern

heeft. Ik denk wel dat bij Ad altijd het glas halfvol

zeer ondernemende ambassadeur’.

Huidige functies: Deeltijdhoogleraar

is. Dat is een positieve eigenschap voor een CEO.

„Je moet soms een ander laten roepen

Future Energy Systems TU Delft,

Maar, wanneer je gaat geloven in je eigen sprookjes,

om te beseffen dat je potentie hebt.

lid kernteam Noordelijke Innovation Board

zou je je moeten laten begeleiden door iemand met

Noord­Nederlanders zijn niet de

(energietransitie) en verbonden aan KWR

andere kwaliteiten. Iemand die je op het pad houdt,

eersten die op het sinaasappelkistje

Water Research Institute

want financiën zijn zo belangrijk. Dat is soms heel

springen. Hij is degene die dat heeft

Ondernemer van het jaar (2007)

vervelend voor een ondernemer, maar daar overleef

aangeduwd met zijn enthousiasme,

Topman van het jaar (2008)

je mee.”

gedrevenheid en volhardendheid om

Oprichter en CEO Ecofys (1984),

voet bij stuk te houden. En hij krijgt Hoogleraar

mensen mee.”

Al zeven jaar is Van Wijk deeltijdhoogleraar future energy systems aan de TU Delft, sinds een jaar of

Zowel Cnubben als Kasová vinden de waterstofprof een charmante man in

drie bij vakgroep Energy Technology. Chair profes­

de omgang. „Hij heeft wel een passend ego, maar niet misplaatst of arro­

sor Bendiks Jan Boerma noemt hem een ‘ideeën­

gant”, stelt Cnubben. Kasová bespeurt ‘geen enkele vorm van intellectuele

machine’. „Hij is de visionair, van wie veel ideeën

arrogantie’, die andere wetenschappers volgens haar zichzelf wel eens aan­

niet zinnig zijn en andere wel.”

meten. „Ik vind het fantastisch om met hem te werken. Prettig in omgang, heel vriendelijk en altijd interesse voor de mens achter de functionaris.”

Van Wijk heeft in Delft een vrije rol. Hij is niet in

Het is lastig te zeggen of Ad van Wijk lering trok uit zijn ondernemers­

dienst van de universiteit. Zijn leerstoel wordt

verleden, of dat hij als aanjager nu zijn ideale rol te pakken heeft.

betaald door Netbeheer Nederland. „Het is niet

De betrokkenen in dit verhaal maakten hem niet in beide rollen mee.

nodig om hem aan te sturen, want hij is een boeg­

Overduidelijk is wel dat Ad van Wijk, waar hij ook komt, nog steeds weet te

beeld naar buiten. Hij heeft zijn plussen: een net­

inspireren.

werk en uitstraling. Ik kom nooit met een artikel in de krant. Ik wil niet met een minister praten.

Hij wel. En dat is prima.”

Ad van Wijk is binnenkort te gast bij noordzTV. De uitzending is terug te zien op onze site: www.noordz.nl

08

09

WATERSTOF IS STRAKS OVERAL TE VINDEN Waterstof. Dat is dat spul waarmee auto’s duurzaam kunnen rijden.

Geen uitlaatgassen, alleen water als overblijfsel. Klopt. Maar er kan nog veel meer mee. De (chemische) industrie maakt al op grote schaal gebruik van waterstof. En ook in woningen zijn er grote mogelijkheden.

Tekst Jean-Paul Taffijn, Foto Pepijn van den Broeke

Nederland, 2050. We hebben het tijdens ons eerste bakje koffie over vroeger. Toen we onze huizen nog verwarmden met aardgas. Toen de gasmeter tikte bij elke douche­ beurt. Dat was toen. Nu zijn we allemaal aangesloten op het waterstofnet. We hebben de brandertjes in de ketels en fornuizen vervangen, de leidingen wat aangepast, maar verder merken we er weinig van.

Of het moet al zijn dat de cijfers aantonen dat de uitstoot van broeikasgassen op Aarde de laatste jaren in een neerwaartse curve terecht is gekomen, dat we in de Eemshaven geen schepen met steenkool meer zien aankomen, maar tankers vol vloeibare water­ stof. En op straat rijden auto’s die je nog wel ziet, maar niet meer hoort. Allemaal voorzien van brandstofcellen die werken op waterstof.

Zoiets zou het kunnen worden, wordt voorspeld. Maar dan moet er nu wel vaart gemaakt worden. Stappen worden er zeker gezet in de waterstofeconomie. Het meest horen en lezen we over het gas als nieuwe brandstof voor auto’s, bussen, vracht wagens, schepen en wie weet ooit vliegtuigen. Maar transport is slechts een deel van de mogelijk heden.

Hoogleraar Future Energy Systems aan de TU Delft Ad van Wijk, dé waterstofexpert van ons land, roept het waar hij kan: de kansen zijn groot. In de chemische industrie wordt al heel veel waterstof gebruikt. Bijvoorbeeld voor het maken van ammoniak, de grondstof van kunstmest. Maar ook in de petrochemische industrie is waterstof onmisbaar voor het maken van brandstoffen. De metaalindustrie maakt er gebruik van en nog meer takken hebben het spul nodig.

Alleen: die waterstof wordt nu vooral gemaakt met aardgas. Met alle kwalijke gevolgen voor onze planeet als gevolg. „We moeten dus vergroenen”, is Van Wijks simpele antwoord. Waterstof krijg je door uit water het zuurstof te halen. Dat kan door middel van elektrische stroom. Dus moet die stroom duurzaam zijn, afkomstig van zonne­ panelen of windmolens.

Kortom: bijbouwen, die panelen en molens. Dat moet sowieso als we voor de energie­ opwekking geen fossiele brandstoffen meer willen gebruiken. En als we dat doen, dan komt daar meteen een eigenschap van waterstof ernstig goed van pas. Het gas is een uitstekende gastheer van elektrische stroom. Het is als het ware een prachtige batterij die zijn energie behoudt.

Voor de balancering van onze energievoorziening is waterstof daarom goed bruikbaar.

11 ›››

Advertentie

10

Fossylfrij

Fryslân

‘Groen rijden vraagt om andere mindset’ Jan Baljeu op een elektrische bolderkar.

Een grote SUV is niet meer stoer.

Een elektrische auto daarentegen wél. Steeds meer mensen kiezen voor ‘groen’ rijden. Maar er valt volgens Jan Baljeu, directeur van Friesland Lease, nog veel te winnen.

Groen is een kleur die overheerst bij Friesland Lease. Van laadplekken voor de elektrische auto’s tot en met de afscheidingswanden - die zijn gemaakt van gerecyclede petflessen; alles is groen. Het kantoor is voorzien van duurzame werkplekken: een desk cycle en verhoogbare bureaus waarachter medewerkers staand kunnen werken. Medewerkers die overigens allemaal groen rijden. Practice what you preach is hier duidelijk het uitgangspunt. Niet alleen om het goede voorbeeld te geven. Doordat alle medewerkers duurzaam rijden, doen ze ervaringen op die ze weer met (potentiële) klanten kunnen delen. En dat is belangrijk, want bezwaren tegen groen rijden hoort Baljeu vaak genoeg.

Kleine aanpassingen Baljeu: „Mensen denken dat je met een elektrische auto niet naar Amsterdam en terug kunt rijden. Of dat er maar weinig oplaadplekken zijn. En rijden op groen gas: leuk, maar waar moet je tanken?” Het klopt dat ‘groene’ auto’s een andere mindset vragen, maar heel veel veranderingen brengt het in feite niet met zich mee, stelt Baljeu. „Ja, je zult de auto moeten opladen als je naar de randstad en terug rijdt.

Maar dat kan prima. Er zijn laadpunten zat: 27.000 tegenover 3.200 tankstations. En is er bij een tankstation aan de snelweg geen groen gas verkrijgbaar? Nou, dan ga je even van de snelweg af en rijd je naar het dichtstbijzijnde tankstation.”

In 2006 is het Drachtster leasebedrijf begonnen aan een duurzaamheidsslag. Binnen tien jaar was de gemiddelde uitstoot van hun leasewagens gedaald van 180 naar 90 gram per kilometer. Er rijden inmiddels 7.500 auto’s van Friesland Lease op de weg, die elk gemiddeld 35.000 kilometer per jaar rijden. Kortom, een flinke beperking van de CO2-uitstoot. Die lijn wil Friesland Lease doorzetten.

‘We mogen trots zijn op onze schone lucht’ Meer mogelijkheden „We willen andere bedrijven helpen verduurzamen. Niet alleen door voor ze na te gaan wat ze kunnen besparen aan uitstoot en kosten, maar ook door ze aan goede faciliteiten te helpen zodat groen rijden makkelijker in de praktijk te brengen is. Zoals met abonnementen voor snellaadstations.” Volgens Baljeu is het verstandig dat bedrijven hun wagenpark gaan verduurzamen. „Het zet je hoger op de MVOladder, wat gunstig is bij aanbestedingen.”

Mogelijkheden om te verduurzamen zijn er inmiddels volop. Friesland Lease heeft naast ‘groene’ auto’s ook elektrische fietsen en bolderkarren te lease. „En elektrische fietsen specifiek voor partijen als thuisbezorgd.nl, Subway en dominos. Een tweetakt scooter vervuilt net zoveel als tien diesels, dus dan is overschakelen op de elektrische fiets voor dit soort bedrijven de moeite waard.”

Ondertussen probeert Friesland Lease de mogelijkheden om ‘groen’ te rijden uit te breiden.

Nieuw is bijvoorbeeld Ssynfuel+, oftewel blauwe diesel voor de ‘gewone’ dieselauto. Of Dual Fuel, waarbij biogas in diesel wordt gespoten. „Dat testen wij op eigen risico. In het ergste geval gaat de hele motor kapot, maar die mogelijkheid nemen we voor lief.”

Baljeu pleit daarnaast voor deelautoconcepten. „Een auto wordt gemiddeld tien procent van de tijd gebruikt. Dus dan is Free to Go ideaal: je kijkt op een app welke auto in jouw buurt beschikbaar is, je gebruikt hem voor een door jou bepaalde tijd en betaalt hiervoor een paar euro. Maar ook hierbij geldt: gedrag is de bottelnek. Mensen moeten anders gaan denken. En misschien dat gemeentes en provincies hierbij nog meer een ondersteunende rol zouden kunnen spelen. Maar de tijd van deelauto’s gaat hoe dan ook komen, en wij vervullen daarbij graag een aanjagende rol.”

Schone lucht Het hoort bij Baljeu’s werk om duurzaam rijden aan te prijzen, maar de drijfveer is persoonlijk.

Hij heeft de beelden van Beijing, waar hij onlangs verbleef, nog op het netvlies staan. „De luchtkwaliteit is daar echt niet goed. In Beijing kon je door de smog de flat aan de overkant niet zien. En ook in Nederland is de lucht op sommige plekken zo vervuild dat het de lokale levensverwachting verkort. Ik denk dat we blij, en vooral trots mogen zijn dat we hier in het Noorden nog zo’n schone lucht hebben. Laten we het zo houden. En vooral: laten we een voorbeeldrol op ons nemen voor de rest van Nederland.”

www.frieslandlease.nl

Wie weet welke toepassingen er allemaal nog worden uitgevonden?

11

„Het grote voordeel? Dat er nul CO2 uitstoot plaatsvindt. Je hebt alleen wat stroom nodig. Die moet groen zijn en dan kun je het niet duurzamer vinden. Het zwembad van Witmarsum verwarmen we met behulp van een paar zonnepanelen en een beetje water die samen de waterstof maken.”

Het stadhuis in Leeuwarden krijgt een installatie van Tieluk en het bedrijf voert ook gesprekken met de gemeente Groningen. „Komende maand plaatsen we ook een apparaat in Uithuizen, in het aardbevingsgebied. Ja, ik zie waterstof echt als een alternatief voor aardgas.”

De toekomst? „Misschien hebben we straks allemaal zo’n generator thuis die waterstof maakt. Een deel daarvan wordt omgezet in stroom voor ons huis en onze auto, de warmte gebruiken we in huis. En wat overblijft als schone waterdamp.”

09 ›››

De noordelijke industrie zit ook niet stil. Bij Zuidwending bouwt Gasunie een zo-

De energie die in steeds grotere mate uit zon en wind

geheten power to gasinstallatie. Zonnepanelen leveren de stroom die uit water water-

komt, is niet constant. We krijgen te maken met pie-

stof scheidt. Toevoeging van CO2 vervolgens levert synthetisch gas dat als alternatief

ken en dalen in de stroomproductie. Waterstof kan

van aardgas gebruikt kan worden.

gebruikt worden om elektriciteit bij overcapaciteit

„In Japan geloof ik experimenteren ze met medicinaal gebruik van waterstof in het

in op te slaan, om het aan te wenden als het minder

bloed. Omdat waterstof zo’n schone verbranding heeft, is het ook nuttig in precisie-

hard waait, of de zon minder uitbundig schijnt.

industrie, zoals die van glazen en lenzen. Eigenlijk hoor ik steeds meer toepassingen.

En die opslagcapaciteit brengt ons volgens onder an-

Mensen zijn echt met waterstof bezig”, vertelt Carl Holthausen van het gelijknamige –

dere Ad van Wijk nog meer goeds. Waarom zouden

in waterstoftoepassingen gespecialiseerde – bedrijf uit Hoogezand.

we niet onze zonne-energie halen op plekken waar

„Wij passen waterstof in de vorm van brandstofcellen vooral toe daar waar accu’s niet

meer zonlicht is? Een enorm zonnepark in – zeg

meer handig zijn. In bestelbussen, vrachtauto’s en bussen bijvoorbeeld. Daar zou je

– Australië wekt stroom op, dat omgezet wordt in

zulke grote, zware accu’s moeten hebben dat dat niet meer kan. In tegenstelling tot

waterstof en na een reis per schip elders in de wereld

personenauto’s.”

weer getransformeerd wordt in stroom en warmte.

Holthausen mikt op ‘alles waar nu een verbrandingsmotor in zit’. „Die kun je namelijk vervangen door een elektromotor in combinatie met een brandstofcel op waterstof.

Prachtig plan, maar ook dichter bij huis wordt volop

Niet alleen vervoermiddelen, maar bijvoorbeeld ook generatoren langs de weg of zo.

met waterstof gewerkt. Hygro in Haren bijvoorbeeld

Of graafmachines, veegwagens. Die worden niet alleen veel duurzamer, maar ook veel

ontwikkelt een windmolen die de opgewekte energie

stiller.”

direct omzet in waterstof. Directeur Hugo Groenemans: „Het grote voordeel is dat je niet eerst

„De mogelijkheden zijn bijna oneindig. Wie weet welke toepassingen er allemaal nog

stroom transporteert naar een apparaat elders om

worden uitgevonden? Door alle vormen van groene stroom die meer en meer worden

het waterstof vanaf daar weer verder te vervoeren.

opgewekt, is er straks energie genoeg. Dan gaat het erom: hoe sla je het op, hoe vervoer

Onze methode zorgt ervoor dat waterstof direct per

je het. En daarin gaat waterstof een belangrijke rol spelen.”

leiding naar de juiste plek gebracht kan worden.

Goedkoper en efficiënter.”

Groenemans mikt in eerste instantie op de mobiliteit. „Maar er zijn veel meer mogelijkheden. Ik kan me best voorstellen dat mensen thuis straks hun eigen brandstofcel hebben. Daarin wordt de aangevoerde waterstof omgezet in stroom en het energieverlies kan dienen als huisverwarming.”

Waterstof dus als manier om particuliere huishoudens (maar ook kantoren en industrieën) van energie te voorzien. Dat zou een grote stap op weg naar een duurzamere samenleving. En laat die duurzamere samenleving nu net het uitgangspunt zijn van het bedrijf Tieluk in Leeuwarden. Dat doet in wezen het omgekeerde. Het bracht een apparaat op de markt dat waterstof maakt, gewoon bij je thuis. „Dat gaat volgens het bekende principe van elektrolyse”, legt directeur Frank Turksma uit. „Alleen hebben wij het in de loop der jaren zo geperfectioneerd, dat we heel veel van de energie die we erin stoppen ook echt behouden. De efficiency is zo hoog, dat experts van Akzo die ons systeem testten, eerst dachten dat ze een meetfout hadden gemaakt.

Hoe dat komt? Door onze zelf ontwikkelde katalysator. Maar die is natuurlijk het geheim van de smid.”

Tieluk timmert lekker aan de weg. Het bouwde één van zijn apparaten in een appartementencomplex in Enschede. Daar wordt het hele gebouw verwarmd dankzij waterstof en is ook het tapwater warm.

Advertentie

12

Fossylfrij

Fryslân

‘Fossielvrij leven is mogelijk’ Een besparing van ruim vijftig miljoen kilo CO2-uitstoot in twintig jaar.

Dat bereikt Fooq door alleen al honderden woningen te verduurzamen in opdracht van corporatie Accolade. Het neerzetten van dit soort succesverhalen vergt wel vaak doorzettingsvermogen. „Je moet de mensen enthousiasmeren.”

In de vergaderruimte van Fooq, ondernemers in maatschappelijk vastgoed, hangt een poster van iemand die over een afgrond springt om op een rotspilaar te kunnen staan. Erboven staat het woord ‘risk’. Het vat misschien wel het verhaal samen van Oscar Haffmans over de energietransitie. Fooq levert daar een bijdrage

Rein Swart (l) en Oscar Haffmans voor de Nul op de Meter-woningen in Joure.

aan door woningen en gebouwen te verduurzamen in opdracht van woningcorporaties, zorgen onderwijsinstellingen, en gemeenten.

Enthousiasmeren Soms is er weerstand vanuit de opdrachtgever, ervaart Haffmans. „Dan zeggen ze: we doen het altijd al zo, dus waarom zouden we dat veranderen? Vaak is het dan toch een kwestie van mensen meenemen in het verhaal en voorbeeldprojecten laten zien. Zorgen dat ze enthousiast worden.” Zoals woningcorporatie Accolade ook enthousiast is geworden. Directeur Rein Swart: „De mensen van Fooq zijn bevlogen en deskundig, en nemen alles uit handen: van advisering bij de start van een project tot en met de uitvoering.”

Fooq voorziet momenteel vijfhonderd woningen van Accolade van zonnepanelen. Daarnaast is het bedrijf hoofdaannemer voor het verduurzamen van achthonderd woningen van Accolade, waardoor die van label D, E of F naar minimaal label B gaan. Ook heeft Fooq gezorgd voor de realisatie van 32 Nul op de Meter-woningen in Joure in opdracht van de woningcorporatie: woningen die energieneutraal zijn. Haffmans: „Wij verduurzamen zo efficiënt mogelijk, en gaan

voor oplossingen die hoe dan ook vele jaren meegaan.”

Doorzettingsvermogen Naast positieve effecten op het milieu, wat wij we ongelooflijk belangrijk vinden, draagt het verduurzamen van woningen ook bij aan beheersing van de woonlasten. Swart: „De bewoners hebben er zelf ook baat bij hebben.

Een huis beter isoleren draagt bovendien bij aan een hoger wooncomfort. Je merkt dat het steeds meer leeft onder de mensen. Onze huurders zijn tevreden. De temperatuur in huis is aangenamer.”

Het vergt soms doorzettingsvermogen om partijen te overtuigen van het nut, de noodzaak en de voordelen van verduurzaming, maar Haffmans steekt daar graag tijd en energie in.

Hij weet zeker dat fossielvrij leven mogelijk is, en wil daar zijn bijdrage aan blijven leveren.

Samenwerken met andere bedrijven is hierbij cruciaal, stelt hij. „Kennis en kunde delen, en zorgen voor kruisbestuiving. Daarom zijn we Freonen fan Fossylfrij Fryslan. Hoe meer reuring, hoe beter.”

www.fooq.nl

Hoopvol over duurzame toekomst „Nederland zakt nog verder op ranglijst qua duurzame opwekking, Malta heeft ons ingehaald.” Nieuwsberichten over de gevolgen van klimaatverandering kunnen de moed in de schoenen doen zakken. Het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) heeft echter hoop dat het tij zal keren.

Ruim 40 miljoen euro (wat heeft geleid tot 140 miljoen euro aan project grootte) heeft het FSFE de afgelopen 3 jaar geïnvesteerd in 44 duurzame projecten waarbij pioniers zich inzetten voor een schoner, socialer en welvarender Friesland. Voor dit jaar is het doel om daar minstens vijftien projecten aan toe te voegen. Waar tot dusver vooral is geïnvesteerd in zonne-energie (ruim 15 miljoen euro) en biomassa (ruim 11 miljoen euro), ligt de focus voor de komende jaren vooral op energiebesparing en warmteprojecten zoals aardwarmte, vertelt FSFE-directeur Michel Hendriks.

In totaal heeft FSFE nog ruim 45 miljoen euro in de pot zitten om de komende jaren duurzame projecten te ondersteunen. De investeringen zullen er waarschijnlijk toe bijdragen dat Friesland in de top drie blijft qua duurzaamheid in Nederland. Klinkt goed, maar feit is ook dat Nederland Europa-breed gezien op een na de laatste van Europa staat! Alleen Luxenburg doet het nog slechter. Niettemin is Hendriks hoopvol

dat dit land hoe langer hoe duurzamer wordt.

Soms simpelweg door economische factoren. „Ik verwacht dat met name de gasprijs de komende jaren zal stijgen. Meer dan elektriciteit.

Maar ook vanwege consistent beleid t.a.v subsidies voor de opwekking van duurzame energie, die hebben we nog wel een paar jaar nodig.”

Los daarvan zijn er volgens Hendriks ook steeds meer ethische bezwaren tegen fossiele energie. „Het is tegenwoordig not done om bij nieuwbouw of renovatie CV-installaties te installeren. De regelgeving wordt op dat vlak ook aangescherpt.

Huurpanden worden in de toekomst waarschijnlijk onverhuurbaar als ze niet energielabel C of hoger hebben. Het FSFE heeft daarom een aantal financieringsproducten ontwikkeld voor vastgoedontwikkelaars waardoor die meer in de verleiding komen om te verduurzamen.”

Friesland is in Nederland koploper als het aankomt op lokale energiecoöperaties. Het FSFE

Michel Hendriks heeft er al vier gefinancierd, en daar komen deze maand nog drie bij. Deze ontwikkeling is mede te danken aan de Postcoderoosregeling, waarbij leden van een coöperatie een energiebelastingkorting op de nota krijgt voor lokaal en duurzaam opgewekte energie. „We verwachten zowel zonneprojecten als kleine windprojecten voor energiecoöperaties te ondersteunen.”

Kortom, Hendriks heeft alle hoop dat de komende jaren veel belangrijke stappen worden gezet richting een duurzame toekomst. Om die hoop te delen, draagt FSFE een steentje bij aan het LF2018-project Places of Hope. Deze tentoonstelling laat zien wat er gebeurt op het gebied van duurzaamheid, en wie daarbij betrokken zijn. „Wij laten de komende maand foto’s maken van de mensen achter de projecten die wij ondersteunen, om te laten zien: er is dankzij die pioniers op het gebied van duurzaamheid genoeg reden om hoopvol te zijn.” www.fsfe.frl

In de kroeg, aan de eettafel, in de kleedkamer. Je hoort het overal wel eens: ‘Als ik de baas was, dan zou ik het heel anders doen.’ Interessant, maar wij van noordz willen wel eens weten wat en hoe dan. En daarvoor is deze rubriek in het leven geroepen. Om die kroegpraat van een fundament te voorzien.

Door Jean-Paul Taffijn, foto Pepijn van den Broeke

„De enige manier voor Denisa Kasová – directeur

als ik denisa kasova´ was...

‘DAN ZOU IK ALLES TEGELIJK DOEN’

van de Noordelijke Innovation Board – om van de grond te krijgen dat Noord-Nederland dé pionier van de groene waterstofeconomie wordt, is door alles tegelijk te doen. Én de vraag stimuleren, én het aanbod aanjagen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan.

Ik zou me als ik de Noordelijke Innovation Board was vooral richten op de aanbodzijde. Als er snel en veel groene waterstof beschikbaar komt, dan zijn mensen steeds meer geneigd het te gaan afnemen.

Hoe meer er geproduceerd wordt, hoe goedkoper het wordt. En prijs is toch altijd het belangrijkste argument voor consumenten om iets nieuws te gaan doen. Met zijn allen in waterstofauto’s gaan rijden lukt nu nog niet. Én omdat je nergens kunt tanken, én omdat die wagens nog veel te duur zijn.

Aan dat eerste probleem zou je iets moeten doen.

Het bedrijfsleven, in ieder geval dat deel dat gelooft in de toekomst van waterstof, zou moeten investeren in het beschikbaar maken ervan. Ik zou me inzetten om uit te leggen dat er grote kansen zijn om er geld mee te verdienen, nog afgezien van de positieve maatschappelijke impact die er natuurlijk ook is.

Om een vliegende start te kunnen maken, lijkt het me helemaal niet verkeerd om in eerste instantie voor subsidie aan te kloppen. Een beetje analoog aan wat er met windenergie is gebeurd. Eerst flink stimuleren zodat de productie snel omhoog gaat.

En dan heb je op zeker moment geen subsidie meer nodig omdat de prijzen gaan dalen. Zoiets zou in de waterstofeconomie ook kunnen.

Als extra stimulans zou die overheidssteun moeten liggen op het gebruik van waterstofvoertuigen.

Een compensatie per kilometer. Dat hoeft niet eens zoveel te zijn om het concurrerend te maken met diesel. Zodra er voorbeelden op de weg rijden, worden consumenten ook rijp gemaakt om over te stappen. Dat moet nu zo snel mogelijk gebeuren. Meteen daden, niet meer verder onderzoeken.

En als dat moment er is, zien steeds meer marktpartijen de mogelijkheden en stappen ze in. Dan gaat het vliegwiel werken. Meer productie, meer onderzoek, prijzen omlaag. Dat is volgens mij de manier waarop je snel je doel kunt bereiken.

Dat kan prima in Noord-Nederland beginnen. Waarom niet? Zeker als het lukt om de distributie vanuit hier ter hand te nemen, dan zijn de kansen groot.

Hugo Groenemans

Vervoer van waterstof over de weg is nog vrij kost-

Hugo Groenemans is directeur van

baar. Dus zou ik me hard maken voor het aanleggen

Hygro in Haren. Dat bedrijf ontwikkelt

van pijpleidingen, wat ook gebeurt.

een windmolen die opgewekte stroom

Het belangrijkste is: zo snel mogelijk in praktijk

direct omzet in waterstof. De eerste molen

brengen wat er allemaal met waterstoftechniek mo-

moet in april 2019 gaan draaien en zou

gelijk is. Electromotoren met brandstofcellen plaat-

280 ton waterstof per jaar moeten op­

sen waar het kan, gaan gewoon. Dan komt de vraag

leveren.

op gang en zijn we écht op weg naar een waterstofeconomie.”

13

14

DE 7 hardnekkige FABELS OVER WATERSTOF (elementnaam H)

15

Waterstof is in 2018 een van de meest spraakmakende alternatieve energie­

bronnen. Ook in Noord­Nederland wordt het gezien als een goed alternatief voor aardgas. Zowel in vervoer, door waterstof brandstofcellen, als in huishoudens.

Toch is niet iedereen gerust. Ad van Wijk, kernlid van de Noordelijke Innovation Board en hoogleraar toekomstige energiesystemen aan de TU Delft, licht zeven vooroordelen over waterstof toe.

Door Giulia Fabrizi, illustratie Job van der Molen

fabel 1

waterstofkernen niet fuseren. „Dezelfde reactie in een auto, in gasleidingen

Waterstof is explosief

of in het bewerkingsproces is onwaarschijnlijk. Daar komt gewoonweg niet

„Nee”, zegt professor Van Wijk, „waterstof is van zichzelf niet explosief.

genoeg energie voor vrij.”

Als het in de lucht komt, zegt het niet zomaar ‘boem’. Het is wel brandbaar, net zoals aardgas. Maar het brandt pas als het in de juiste verhoudingen

Fabel 4

met zuurstof wordt gemengd. Vervolgens moet er nog een vlam bij”,

Waterstof is een broeikasgas

licht hij toe. „Omdat het brandbaar is moet je er natuurlijk wel voorzichtig

„Waterstof is geen broeikasgas”, zegt Van Wijk. „Als waterstof in de

mee omgaan. Daarom zijn goede gebruiksvoorschriften, net zoals die er

atmosfeer terecht komt, verandert het weer in waterdamp. Het waterstofgas

ook voor aardgas zijn, belangrijk.”

reageert met de zuurstof, waardoor het weer water wordt. Het blijft in de lucht hangen als waterdamp.”

Fabel 2 Waterstofauto’s zijn rijdende bommen

Fabel 5

Volgens sommigen zouden waterstofauto’s, die zijn voorzien van een waterstoftank onder hoge druk, net rijdende bommen zijn. Als tijdens een

Waterstof is per definitie een duurzame energiebron

ongeluk een gat in de tank ontstaat, dan ontploft de auto voor je het

„Alleen als de productiemethode ook groen is”, zegt Van Wijk.

doorhebt. „Ook hier geldt dat waterstof niet uit zichzelf explodeert en er een

„Het grootste gedeelte van de waterstof wordt nu nog gemaakt met behulp

vlam nodig is voor waterstof brandt”, zegt Van Wijk.

van fossiele brandstoffen. Het wordt gewonnen uit aardgas of uit water.

Om het uit water te winnen is veel energie nodig. Als die energie wordt

Stel dat er inderdaad een vlam bij de kapotte tank komt? „Dan is de kans

opgewekt door kolen of gas, is de winning van waterstof niet duurzaam.

het grootst dat de vlam door de waterstofstroom als een kaars wordt uit-

Waterstof is pas echt duurzaam als het wordt gewonnen uit water en de

geblazen”, licht hij toe. „Waterstof is het licht-

benodigde energie wordt opgewekt uit zonne-

ste element, ook lichter dan zuurstof, daardoor

of windenergie.”

stijgt het meteen op. De druk is bovendien zo hoog, dat het naar buiten zou spuiten. Een vlam zou dan worden meegezogen door de stroom waterstof en daardoor worden uitgeblazen. Net zo goed als een sterke windstroom een kaars dooft.”

Wel stelt Van Wijk dat het huidige ontwerp

‘Waterstof is niet explosief, wel brandbaar’

Fabel 6 Om waterstof in huishoudens te gebruiken, moet nieuwe infrastructuur worden gebouwd „Dat klopt niet helemaal”, zegt Van Wijk. „Dezelfde infrastructuur die nu ligt voor het gebruik van aardgas, kan met enkele aan-

van auto’s moet worden aangepast om gevaar

passingen ook worden gebruikt voor waterstof.

te voorkomen. „Bijvoorbeeld het holle ontwerp

De pijpleidingen moeten wel een beetje wor-

van kuipstoeltjes.” Bij een ongeluk zou de auto

den aangepast, maar dat is te doen. Alleen als er nieuwe verbindingen gemaakt moeten

zo kunnen komen te liggen, dat waterstof zich onder de stoelen verzamelt en niet weg kan. „Er moet geen ruimte zijn waar

worden, is ook daadwerkelijk nieuwe infrastructuur nodig. In de huizen

het gas zich kan verzamelen en het waterstofgas moet kunnen ontsnappen.”

zelf moeten voornamelijk de branders van de ketels en de fornuizen worden

Volgens Van Wijk is de perceptie dat benzine veiliger is. „Maar als benzine

aangepast, die hebben iets grotere gaatjes nodig waar het gas uitkomt.”

uit een tank lekt, stroomt het over de grond. Houd daar een vlam bij en het brandt. Waterstof stijgt meteen op. Het gaat zo de lucht in, waardoor het

Fabel 7

veiliger is.”

Huishoudens kunnen alleen van waterstof worden voorzien, als de hele stad in één keer het gasnet aanpast

Fabel 3 Van waterstof worden bommen gemaakt, dus het blijft gevaarlijk

Ook een misverstand, meent Van Wijk. „Steden kunnen het gasnetwerk

„Om van waterstof een bom te maken, moeten twee waterstofkernen

op waterstof in plaats van aardgas.” Als voorbeeld noemt hij de Britse stad

samengebracht worden en fuseren”, zegt Van Wijk. „Dat samensmelten

Leeds. Daar ligt een plan klaar om de gehele stad, wijk voor wijk, aan te

gebeurt alleen als er heel veel energie vrijkomt. In een waterstofbom wordt

passen op het gebruik van waterstof in plaats van aardgas. „Het is heel goed

de energie opgewekt doordat er eerst een kleine atoombom afgaat.”

mogelijk om een wijk, of zelfs een aantal straten, op waterstof aan te passen

Zonder de hoeveelheid energie die uit de atoombom vrijkomt, zullen de

terwijl de rest van de stad nog op aardgas functioneert.”

en de huishoudens heel goed gestructureerd en gefaseerd over laten gaan

16 KORT EN PRACHTIG

DE HELE WERELD ONDER EEN DAK VAN ICOPAL

Matthijs van Walsum

‘Iedereen heeft een dak nodig, ongeacht of het crisis is’

Foto Pepijn van den Broeke

Matthijs van Walsum loopt anders door woonwijken sinds hij voor Icopal werkt. Het hoofd Marketing, Communicatie en Product Management Benelux van Braas Monier Icopal (BMI) kijkt vooral naar daken.

Dat is wat zijn bedrijf met onder andere een vestiging in Groningen een wereldspeler maakte: dakbedekking.

Hoe ziet jullie markt eruit?

Wat doet jullie bedrijf precies?

Wat maakt jullie tot wereldspeler?

„Wij maken gebouwen waterdicht. Daarin zoeken we naar groene op-

„Wij hebben een product dat gebruikersgoed is. Iedereen heeft een dak

lossingen door middel van recycling en maken we gebruik van biobased

nodig, ongeacht of het crisis is. Daarnaast heeft het bedrijf altijd eigenaren

materialen. Zo maken we extra groene functies op een plat dak. Daarnaast

gehad die zich op groei richten. De locatie in Groningen deed het dermate

is Icopal onderdeel van BMI Group, bestaand uit Braas, Monier en Icopal.

goed dat deze werd overgenomen en zo wereldspeler werd. Daarnaast heb-

Wij zijn de grootste producent van dakbedekkingssystemen in Europa.

ben we ook een prijs gewonnen met de duurzaamste dakrol van Nederland.

Zowel platte als hellende daken. Tenminste, sinds we met Monier fuseer-

Die ontwikkelden we zelf. Daarmee onderscheiden we ons op de markt.

den: een grote speler op het gebied van dakpannen. Voor die tijd deden we

Die rol is volledig recyclebaar en heeft een lange levensduur. Geen enkele

bijna alleen platte daken. Onder andere het Louvre in Parijs en het stadion

andere concurrent heeft dit.”

„Wij richten ons in eerste instantie op dakdekkers en op bouwmaterialenhandelaren. Het is niet zo dat we bij een flinke storm in de handen wrijven en betere zaken doen. Dat zijn vooral de dakdekkers, want zij moeten dan een dak repareren. Wel merken we dat de vraag naar dakpannen dan iets stijgt.”

van Bayern München. Daarnaast hebben we een Nederlandse tak van ons bedrijf Eshra Infra Solutions, dat zich richt op infrastructuur. We maken

Hoe zie je de toekomst van het bedrijf?

onder andere materiaal om wegen te repareren.”

„Uiteraard groter. We adviseren nu vooral onze directe klanten over welke daksystemen het beste passen bij hun vraag. We zouden graag een grotere

Weet je dat jullie een wereldspeler zijn?

rol willen spelen. Een potentiële klant die we graag aan tafel willen is

„Zeker. Ons moederbedrijf, een familiebedrijf, staat in Amerika. We zijn

Aedes, de overkoepelende organisatie van woningcorporaties. Een hele

bezig om onder andere Azië te veroveren. Daar zijn we nog niet supergroot.

grote speler in de markt. Maar bijvoorbeeld ook grote vastgoedbezitters,

Dat zien we echt als een groeimarkt, want er wordt heel veel gebouwd.

zoals gemeenten, willen we aan onze klantenkring toevoegen.”

We zitten bijvoorbeeld al in China, India en Indonesië. Maar landen als Japan en Zuid-Korea zitten nog niet in onze portefeuille. Daar liggen zeker kansen. De ontwikkelingen gaan snel, dus die markten kunnen nog

Een wereldspeler is een bedrijf dat in eigen regio redelijk onbekend is,

komen.”

maar een internationale markt bedient. Dit bedrijf is opgespoord door Innovatiespotter, de bigdata-analisrt voor innovatief Noord-Nederland.

17

„

Een gemiddelde app kost ongeveer tussen de 10 en 25.000 euro. Wie dat niet zomaar in het laatje heeft liggen, kan terecht bij het Groningse Almanapp van Bas Krijgsman en Djurre de Boer. In 2013 begonnen met een digitale almanak voor hun studentenvereniging Vindicat. Inmiddels veel meer dan dat: ze bieden al vanaf 500 euro sjablonen voor apps. Krijgsman vertelt.

QUOTE Tracht niet een man van succes te zijn, probeer liever een man van waarde te zijn.

Albert Einstein

”

Door Noor Vloeimans, foto Pepijn van den Broeke Wat doet jullie bedrijf?

vrij snel aan ons plafond. Verenigingen zoals we die in Nederland kennen

„Wij maken templates voor apps. Bij Vindicat ontwikkelden we in korte tijd

zijn vrij uniek. In de rest van Europa – laat staan de rest van de wereld –

een goedlopende app. Toen klopte de andere grote Groningse vereniging,

kennen ze het fenomeen studentenvereniging niet. Daarom zijn we op zoek

Albertus Magnus, bij ons aan. Met onze app heb je alles onder je duim: het

gegaan naar nieuwe markten. Die vonden we in apps voor congressen en

bestuur kan ermee communiceren, leden kunnen zich opgeven voor een

vakbeurzen.”

etentje op de kroeg of geld op hun bierpas zetten.

Wat zijn de grootste obstakels voor jullie bedrijf?

Maar, op dit moment zijn we vooral bezig met een dochteronderneming:

„Dat was zonder meer het vinden van een grote markt. Toen keken we

EventInsight. Dit is een app waarmee congressen deelnemers met elkaar

verder waar ons sjabloon het beste in te zetten was: in welke wereld is er

in contact kunnen brengen. Een soort Tinder eigenlijk. De app vertelt een

ook behoefte aan een mobiele app? Zo kwamen we uit bij de congressen.

gebruiker op een congres is bijvoorbeeld: ‘ga met die gebruiker een kopje

En dat loopt goed.”

koffie drinken’. Het stimuleert netwerken. Op die manier krijgen organi­ satoren inzicht in hoeveel mensen elkaar spreken op zo’n dag. Daarnaast

Wanneer is de grote doorbraak?

halen deelnemers zo het maximale uit hun dag.”

„Die lijkt er nu te zijn! Al kun je dat nooit met zekerheid zeggen, natuurlijk.

We hebben een planning gemaakt tot juli, maar alles loopt sneller dan

Loopt het naar verwachting?

verwacht. We staan op steeds meer beurzen. En dat blijft zich ook uit­

„Jazeker. Al liep het wat betreft verenigingen niet zoals verwacht. We zaten

breiden. Als het goed is, gaat het alleen maar beter.”

Bas Krijgsman

Djurre de Boer

KORT EN PRACHTIG

ALMANAPP BOUWT TINDER VOOR CONGRESSEN

Advertentie

18

Fossylfrij

Fryslân

Accountantskantoor Van Wieren en Vellinga gaat voor een Fossylfry Fryslân De verhuizing in 2004 naar een nieuw kantoor, was het moment om na te denken over andere vormen van energie. Er is toen gekozen voor een techniek (warmtepomp) om het gebouw te verwarmen en te koelen met grondwater. Door dit systeem toe te passen is geen aardgas nodig.

Auto’s op groen gas en een hybride auto volgden.

Sinds 2015 is het kantoor volledig fossielvrij omdat vanaf die tijd ook gebruik wordt gemaakt van groene stroom. „Een prima uitgangspunt om nog meer te gaan doen op dit gebied”, zegt Vellinga.

Frans van Wieren en Douwe Vellinga Van een accountantskantoor mag je verwachten dat een dergelijke beslissing niet wordt genomen zonder financiële doorberekening. Met een terugverdientijd van zeven jaar kon de stap verantwoord genomen worden. Bovendien, zo leerde ook de ervaring, zorgde het systeem voor een gezond en gerieflijk klimaat in het gebouw.

Ook werd energiezuinige verlichting toegepast.

Goed doen op een financieel aantrekkelijke wijze De investering op de warmtepomp is in zeven jaar terugverdiend. Na de terugverdientijd liep de besparing op tot zo’n €8.500,- per jaar. De auto’s op groen gas kennen een subsidie en de hybride auto levert een besparing van ongeveer €1.200,per jaar aan benzine. Hieruit blijkt dat groen ook financieel aantrekkelijk kan zijn voor bedrijven en particulieren. „Uitrekenen in hoeverre dat in een specifieke situatie geldt, is niet altijd even makkelijk”, zegt Vellinga. „Bovendien zijn er subsidies en fiscale voordelen te verkrijgen, maar de wegen daarnaartoe zijn niet voor iedereen duidelijk. Wij zijn gespecialiseerd op dat gebied.

Het ligt voor de hand dat we andere ondernemers hierbij willen en kunnen helpen.”

Synnovem Het accountantskantoor is verbonden aan Synnovem. Deze organisatie is gespecialiseerd in het adviseren en begeleiden van bedrijven en

overheden op het gebied van duurzame energie.

Van Wieren geeft vanuit deze organisatie financieel en fiscaal advies aan overheden en aan bedrijven. „Ik ben als accountant expert op het gebied van financiële zaken. Ik kan op basis van reële gegevens een financiële planning maken voor de lange termijn, maar ik kan ook vanuit ons opgebouwde netwerk partijen bij elkaar brengen.

Bovendien ken ik uit ervaring ook de praktische voordelen van duurzaam ondernemen.”

Morgen „Als je eenmaal betrokken bent geraakt bij duurzaamheid, dan ga je nadenken over volgende stappen”, zegt Vellinga. „Het uitdragen van duurzaamheid en daarbij andere ondernemers helpen is zo’n stap, maar ook binnen ons kantoor willen we verder kijken. Kunnen we wat doen aan papierverbruik, kunnen we onze verlichting nog duurzamer maken? Toen we ons hier huisvesten waren de zonnepanelen, in onze ogen, nog onrendabel, maar inmiddels is dat veranderd. Op elk dak zonnepanelen kan een mooie volgende stap zijn voor een Fossylfry Fryslân.”

www.vanwieren-vellinga.nl

Klant bepaalt z’n duurzaamheidskeuze Duurzaam Wonen in Drachten biedt advies en begeleiding om duurzaam wonen concreet en inzichtelijk te maken, van energieprestatie advies tot maatwerk in bouwen. „Keuzestress maakt duurzaamheid voor veel mensen ondoorzichtig.”

Duurzaam Wonen is een landelijk samenwerkingsverband voor duurzaam bouwen, leven en ondernemen, bouwkundige specialisten die duurzaamheid, innovatie, mens en maatschappij centraal stellen. Naast advisering ontwikkelt Duurzaam Wonen projecten voor eigen rekening en risico in onder meer koop- en huurwoningen en de herontwikkeling van schoolen of kantoorgebouwen. Projectmanager Wessel Bruining (verduurzaming, bouwtechniek): “Internet biedt een oerwoud aan informatie over allerlei al dan niet duurzame onderwerpen en

producten die voor veel mensen leidt tot keuzestress. Wij gaan uit van de vraag: wat is uw wens en waarom wilt u dat? Concrete stappen zetten, helder advies, inzicht geven in keuzes en kosten. Het is net als met het energieadvies dat we geven. Dit is uw huis, zoveel energie gebruikt u nu en wat kunt u doen: maatregelen passend bij uw wensen van comfort en gezondheid en uw budget. Duurzame maatregelen zijn persoonlijk, het hangt af van je huis, je situatie en je wens. Jij bepaalt jouw duurzaamheidskeuze.” „We hebben drie woningmodellen ontwikkeld om dat tastbaar te maken. De uitgangspunten zijn hetzelfde, we gaan met een quickscan uit van de mogelijkheden aan de hand van de woonwens. De drie modellen hebben we Eco Smart, Eco Choice en Eco Free genoemd. Met Eco Smart maken we gebruik van beproefde, doorontwikkelde plattegronden van een zogeheten staalwoning, waarbij de klant kiest uit diverse pakketten om de woning naar wens in te delen en vorm te geven, bijvoorbeeld een lichtinvalpakket; het is een bouw en productievorm verwant aan de automotiveindustrie. Bij Eco Free is eigenlijk alleen het budget van iemand leidend, waarbij we met een van onze architecten een duurzame droomwoning op maat maken. Eco Choice is een tussenvorm, waarbij we uitgaan van een doorontwikkelde plattegrond en de klant een ruime mate van

vrijheid heeft aan de hand van de eigen wensen vorm te geven met bijvoorbeeld dakkapellen, kozijnindeling, garage of geveluitstraling. We houden in ontwerp en bouw rekening met mogelijke uitbreiding, zodat dat later zonder kostbare ingrepen kan plaatsvinden.”

Transformatie van een klassieker „Duurzaam Wonen laat zich vooral leiden tot het zo duurzaam mogelijk maken van woonwensen binnen een bepaald budget; we maken inzichtelijk voor onze klanten wat bepaalde wensen of keuzes betekenen. Hoe beter je vooraf in beeld brengt wat iemand wilt, hoe efficiënter je plan van aanpak en je planning is. Hebben we een woning of een project gerealiseerd, dan maken we gebruik van professionele keuring en onderzoek om het resultaat zichtbaar en meetbaar te maken, bijvoorbeeld met een luchtdichtheidsmeting.” „Duurzaam wonen heeft de toekomst, onder meer dankzij collectief particulier opdrachtgeverschap.

Een mooi voorbeeld daarvan hebben we gerealiseerd in de voormalige Aebinagschool in Leeuwarden, een klassiek schoolgebouw omgetoverd tot duurzaam woongebouw. Een pareltje in duurzaam denken, dat perspectief biedt in brede zin!” duurzaamwonen.nl

Advertentie

‘Van kreet naar concreet’

19

Fossylfrij

Fryslân

Nederland staat aan de vooravond van een forse omslag als het gaat om de transitie naar groene energie. Friesland spreekt op dat vlak een stevig woordje mee. Particulieren, overheidsinstellingen en bedrijven ontplooien allerlei activiteiten om een Fossielfry Fryslân te bewerkstelligen.

Niet alleen in Friesland steekt men in op Fossielfry. Ook in Groningen en de andere noordelijke provincies wordt deze trend gevolgd.

Een voorbeeld hiervan vinden we bij Stork.

Stork is met meerdere vestigingen in het noorden een vertrouwde speler op het gebied van prestaties, veiligheid en kostenefficiëntie van assets in onder meer de gas- en oliesector.

Harnold Braam en Rene Hartman over strategie, renewables en de passie voor techniek.

Stork ontzorgt „Feitelijk zijn wij een ‘ontzorger’ voor alles wat met techniek te maken heeft”, zegt Rene Hartman, directeur Sales & Business Development van Stork. „Als je kijkt naar onze kernsectoren, dan heb je het over chemie, power, olie en gas. We doen veel voor Gasunie, Akzo Nobel, Avebe, BioMCN, Vermilion Energy, FrieslandCampina en NAM. Stork verwacht je door deze klanten misschien niet als freon, partner, van Fossielfry Fryslân. Wat veel mensen ook niet weten is dat we actief zijn bij waterschappen, in de foodsectoren en in de papierindustrie. Stork is eigenlijk overal actief: regionaal, nationaal én internationaal.” vult Harnold Braam, directeur Business Line ‘ Services’, aan.

Veranderende wereld De fossiele energiebronnen zullen steeds minder een rol gaan spelen. Bovendien staat in Noord-

Nederland de winning van gas onder extra politieke druk vanwege de aardbevingen die daarmee in relatie staan. Hoe gaat Stork daarmee om?

“Dat merken wij uiteraard ook. Het onderhoud aan installaties blijft, maar nieuwbouw en renovaties bij bestaande klanten in de gassector worden steeds vaker uitgesteld. We zien dat onze klanten bestaande assets zo efficiënt mogelijk in de lucht proberen te houden. Vandaar dat onze directie heeft besloten het portfolio uit te breiden.

We blijven actief in onze kernsectoren, maar zetten ook doelgericht in op onder meer renewable energy.”

Hydrogreenn „Wij richten ons hier op een vijftal segmenten: bio LNG- en LNG-infrastructuur voor water- en wegtransport, geothermie, biomassa en biovergisting, offshore windenergie en Waterstof.” „Dat laatste segment is extra interessant aangezien Noord-Nederland op het gebied van waterstof een voortrekkersrol vervult. Bovendien heeft Stork samen met Energy Transition Center (EnTranCe) een netwerkplatform opgericht voor bedrijven en instellingen die zich voorbereiden op een waterstofeconomie in het noorden.” „Op het vlak van waterstof gebeurt er heel veel, maar op de een of andere manier komt men niet bij elkaar, terwijl dat wel goed zou zijn. Samen kun je immers veel meer, zeker als het gaat om het oplossen van barrières. Daarom hebben wij

samen met de vrienden van EnTranCe een taskforce opgericht, die onder de naam Hydrogen Green Regional Energy Economy Northern Netherlands (Hydrogreenn) moet fungeren als een open innovatiemotor voor Noord-Nederland.”

Innovatie en vergroening is ons doel Het netwerk voorziet duidelijk in een behoefte.

Inmiddels zijn al meer dan 70 bedrijven uit Noord-Nederland aangesloten bij Hydrogreenn.

Daarnaast is er een plan ontwikkeld om de business development van waterstoftoepassingen in of vanuit Noord-Nederland te bevorderen. „Innovatie en vergroening is ons doel.

Uiteindelijke willen we naar een Fossielfry Fryslân, een fossielvrije omgeving. Om dat te bespoedigen zijn we gestart om voor de drie noordelijke provincies en Noord Holland een ‘waterstof routekaart’ op te stellen. De bedoeling is om daarmee vraag en aanbod bij elkaar te brengen”, zegt Rene Hartman.

Vijf o’s Volgens Rene moeten we allen samenwerken om tot een fossielvrije omgeving te komen. Hij noemt dat de vijf o’s: ondernemers, onderwijs, overheidsinstanties en onderzoeksinstellingen. De vijfde o is van ‘onszelf’, de burgers. „ Het start met bewustwording. Om dat te bevorderen gaat er een waterstoftrein rijden tussen Groningen en Leeuwarden. Daarnaast zijn we als Hydrogreen betrokken om 80 huizen in een nieuwe woonwijk in Hoogeveen zelfvoorzienend maken met energie die wordt opgewekt uit waterstof. Daarmee tonen

‘Innovatie en vergroening is ons doel. Uiteindelijke willen we naar een Fossielfry Fryslân, een fossielvrije omgeving’ wij concreet aan wat er mogelijk is en brengen we de nieuwe techniek naar de mensen.”

In dat kader speelt onderwijs ook een belangrijke rol. Nieuwe technieken komen van innovaties van bedrijven, maar ook onderzoek door hbo’s en universiteiten is van groot belang. Bovendien moet er vakkundig personeel opgeleid worden.

Stork waardeert de samenwerking met mbo’s, hbo’s en universiteiten. „Gezamenlijk denken we na over innovatie en het bevorderen van aanwas van nieuwe monteurs en engineers met specialistische kennis” vult Harnold Braam aan.

Fossielfry Fryslân „Vanzelfsprekend, dat Stork freon is geworden van Fossielfry Fryslân. We hebben dezelfde ambities en onderschrijven elk initiatief dat leidt naar verantwoordelijk omgaan met onze leefomgeving. De belangrijkste uitdaging van onze tijd is misschien wel de transitie van fossiele brandstoffen naar fossielvrije opwekking van energie. Volgens ons zijn de mogelijkheden er, maar komt het aan op samenwerken, gebruik maken van elkaars expertise en vooral doen!”

www.stork.nl Rene Hartman en Harnold Braam (rechts).

20

WATERSTOF? DOE EERST WAT JE ZEKER WEET!

Aaldrik Haijer richtte in 2010 Water & Energy Solutions in Groningen op, een snel groeiend bedrijf dat grote ondernemingen en organisaties in het hele land adviseert over energiebesparing, procesoptimalisatie en bijbehorende energievraagstukken.

We moeten wat met onze energievoorziening en

productieprocessen. Niet dat fossiele grond- en brandstoffen nou 1,2,3 op zijn, maar de verbranding ervan brengt grote nadelen met zich mee voor onze samenleving. Tijd voor een alternatief.

Waterstof bijvoorbeeld. Maar is dat wel zo’n goed idee?

Niet voor alles en niet in alle gevallen nu, zegt Aaldrik Haijer.

In 2014 won Haijer de Jonge Ondernemersprijs van Groningen.

Tekst Jean-Paul Taffi jn, Foto Pepijn van den Broeke

21 Eerst maar eens een misverstand uit de weg werken. Waterstof is geen

oogpunt allemaal zou willen doen, loopt niet iedereen op iedere plek warm

primaire energiebron. Het is een energiedrager, een soort batterij of

voor iedere optie. „Als je kijkt naar de uitdaging die er ligt en de hoeveel­

transportmiddel waarin energie wordt opgeslagen. Voor het maken ervan is

heden aan duurzame energie die we nodig hebben om onze CO2 doelstel­

bijvoorbeeld elektriciteit en water nodig. En als je eenmaal waterstof hebt,

lingen te halen, is de enige optie die we relatief snel en grootschalig kunnen

kun je het inzetten als grondstof voor productieprocessen, het verbanden

uitvoeren, wind op zee.”

om er warmte van te maken of weer omzetten naar elektriciteit. Best een mooi stofje dus, zeker als je het maakt van duurzaam opgewekte

De geproduceerde elektriciteit moet naar de gebruiker toe. „Hiervoor zou

elektriciteit.

je elektriciteitssnelwegen kunnen aanleggen in Nederland. Als je de hoofd­ distributie goed voor elkaar hebt, kun je het aan de markt overlagen om de

Vraag is allereerst: Is waterstof dé oplossing voor ons energieprobleem?

groene stroom verder te distribueren of er iets anders mee te doen. Zoals

„Wie dat op dit moment zegt, houdt van gokken of heeft een glazen bol.”

eerder genoemd, weet je niet zeker hoe prijsontwikkelingen van technologie

Zo. Aaldrik Haijer kijkt kritisch naar de aandacht die groeit voor waterstof.

en energie zullen zijn. Dus op deze manier weet je zeker dat je klaar bent

De directeur van het Groningse Water & Energy Solutions ziet dat mensen

voor alle mogelijkheden. En dus ook voor het scenario dat waterstof

achter een vergezicht of een mening aanlopen. „Als je kijkt naar wat je

(als deeloplossing) economisch aantrekkelijk wordt.”

technisch allemaal met waterstof kan, is het ook een fantastisch verhaal.

Alleen kan ik technisch gezien volgend jaar met mijn vrienden ook een

En balanceren van ons elektriciteitsnet dan? Want je hoort wel eens dat er

feestje vieren op de maan. Het is alleen heel erg duur. Het vaak vertelde

op dagen met veel zon en wind een overschot is aan elektriciteit. Moeten we

verhaal over de waterstofeconomie verdient nuance. Het laat maar een deel

dat niet opslaan en gebruiken als de wind niet waait? „Als je kijkt naar ons

zien van wat er moet gebeuren. Het is tijd om terug te gaan naar data en

elektriciteitsnet en de energieconsumptie dan kunnen we nog wel een factor

feiten.”

8 meer wind op zee bouwen, voordat we tegen uitdagingen op dat vlak aan gaan lopen. Bedenk ook dat we voor die balancering nog energiecentrales

De grootschalige haalbaarheid van waterstof als energiedrager is nog best

hebben staan die op biomassa kunnen draaien als we het nodig hebben.

ver weg, betoogt Haijer. „Het is op dit moment simpelweg te duur en er zijn

We moeten ervoor zorgen dat er voldoende elektriciteitsvraag is. Als er

alternatieven die we nu al kunnen inzetten om in onze energiebehoefte

namelijk te veel aanbod van groene stroom is, gaat de prijs te ver naar

te voorzien. Ik geef je op een briefje: de kans dat de alomvattende water­

beneden en wil niemand meer een windpark bouwen.”

stofeconomie er komt is ontzettend klein. Waarschijnlijk blijft het zo dat we verschillende grondstoffen en energiebronnen

Je moet dus tegelijkertijd zorgen dat

nodig hebben. Zie, nu gebruiken we bijvoor­

bedrijven en huishoudens overstap­

beeld ook aardgas, aardolie, steenkool, wind­

pen van aardgas naar elektriciteit. We

energie, zonne­energie en biomassa. Hiervan maken we elektriciteit, allerlei producten, benzine, diesel, kerosine en ga zo maar door.

Niet één ding voor alles, maar de meest effectieve optie voor een specifieke vraag.

Dit blijven we doen, alleen gaan we stap voor stap van fossiel naar groen als oorsprong.”

Het is een simpel rekensommetje. Wie van groene elektriciteit waterstof maakt, verliest met de huidige stand der techniek dertig

Wie zegt dat waterstof de oplossing is, houdt van gokken

moeten aan de ene kant naar nieuwe verdienmodellen. Aan de andere kant is onderzoek nodig naar opschaling van elektrificatietechnieken. Zo kunnen hopelijk warmtepompen goedkoper wor­ den, maar kan ook waterstofproductie aantrekkelijker worden. En dit is iets wat we met onze Universiteit en Hogescholen in het Noorden kunnen oppakken.

Aaldrik Haijer snapt zo veel aandacht

procent van de energie. Wanneer de eind­

voor waterstof op dit moment kortom

gebruiker weer een omzetting doet, zoals

niet. „Kijk naar de grote bedrijven.

verbranding, gaat de efficiency nog verder om­

Die zetten allemaal in op groene stroom,

laag. „En daar komen nog de kosten voor appa­

op biomassa, op betere batterijen.

raten voor al die stapjes bij. Al dat energieverlies moeten we compenseren

In Duitsland zijn ze daar verder mee. Moeten wij dan opeens een heel

door extra duurzame opwekking bij te bouwen. Dat duurt langer en kost

andere kant op kijken? Omdat we de eerste willen zijn, de boot niet willen

meer. Daarentegen zijn transportkosten voor waterstof weer een stuk lager

missen? Hoe haal je het in je hoofd? De eerste willen zijn is strategisch vaak

dan de transportkosten voor elektriciteit. Er is op dit moment nog geen

niet eens verstandig. Opschaling en grote stappen in technologieverbete­

business case voor grootschalige waterstofproductie.”

ring, daar draait het om. Je moet de beste zijn. Kijk naar dé succesvolle bedrijven van nu. Google, Facebook, Amazon. Waren die de eerste in hun

Wanneer wordt waterstof als energiebron dan wel interessant? „Wellicht

vakgebied? Nee.”

als waterstoftechnologie beter beschikbaar en goedkoper wordt. Als de aardgasprijzen stijgen en elektriciteitsprijzen dalen. Als CO2­prijzen gaan

Noord­Nederland kan hoe dan ook een centrale rol spelen in de energie­

stijgen. Als de beschikbaarheid van aardgas afneemt. Als de vraag naar

transitie. „De Eemshaven is een knooppunt van stroomkabels. Daarnaast

duurzame producten in de markt toeneemt. Als, als, als, als, als. En in al die

worden vanuit hier windparken op zee geleverd en kunnen er schepen vol

als­scenario’s moet je concurrerende alternatieven ook continu bekijken.

biomassa aanleggen. De biomassa kan ingezet worden in een van de mo­ dernste energiecentrales van de wereld. Zo’n centrale rol levert nu al een

Ik houd de ontwikkelingen in de gaten, maar richt me voornamelijk op

significante hoeveelheid werkgelegenheid op. En die kunnen we dus verder

zaken waar je nu mee kunt beginnen waarvan ik zeker weet dat we ze nodig

uitbouwen. Daarnaast kunnen we met betaalbare groene stroom onze in­

gaan hebben. Je kunt je beter afvragen wat je zeker weet en wat gelijk blijft,

dustrie verduurzamen. Iets wat onze concurrentiepositie nog beter maakt.”

dan speculeren wat er gaat veranderen. Geen filosoferend energie popu­ lisme voor mij.

Enorme kansen door vergroening dus met bijbehorende werkgelegenheid.

De volgorde? Eerst het aanbod van groene stroom en de directe vraag naar

Hoe je het ook wendt of keert, we zullen over moeten naar hernieuwbare

elektriciteit. Dan pas alternatieve omzettingen zoals waterstof, wanneer

energie­ en grondstofbronnen. Als je kijkt naar energie, dan kun je het

rendabel. De acties? Doe nu toegepast onderzoek naar opschaling van

hebben over waterkracht, geothermie, grote zonneparken, zonnepanelen

elektrificatietechnologie. En versnel het bouwtempo van stroom­

op daken, wind op land en wind op zee. En hoewel je ze vanuit energetisch

infrastructuur en wind op zee.

Advertentie

22

Fossylfrij

Verhuur elektrische sloepen, nu op 14 lokaties in onze provincie

Fryslân

Als Freon fan Fossylfrij Fryslân dragen wij bij aan de verduurzaming van de Friese waterrecreatie. In Friesland is er veel aandacht voor elektrisch varen met o.a. Electric Only-gebieden en laadinfrastructuur langs het water.

Een sloep huren is eenvoudig: online boeken op www.happywhale.nl, starten met je eigen telefoon, lekker varen. Vanaf twee uren tot een hele dag. Sloepen zijn er tot 12 personen, voorzien van luxe extra’s als kussens en buiskap. Ook hebben we een route-app.

Tijdens de Elfwegentocht is onze elektrische vloot beschikbaar om duurzaam vervoer te verzorgen tijdens bijvoorbeeld evenementen op het water.

gelegenheid om duurzaam het water op te gaan – door de hele provincie. Wij komen ook graag in contact met nieuwe lokaties aan het water.

In samenwerking met lokale ondernemers (restaurants aan het water, recreatieparken, watersport) bieden wij de Friese waterrecreant de

www.happywhale.nl

Zorgeloos pensioen – Zonder gas De zonneboot van Feenstra’s installatiebedrijf Schettens gaf de doorslag voor Lenie de Keizer en Frank Wessel. Ze vinden hun CO2-footprint belangrijk. ‘Deze installateur is duurzaam bezig.

Die denkt in onze lijn mee’, dachten ze.

Van het gas af Nu ze met pensioen zijn willen ze nog één keer verkassen. Energieneutraal wonen en van het gas af. Dat is voor hen de logische volgende stap. Hun nieuwe oudbouw-woning in Elahuizen wordt toekomstproof aangepakt, om straks zorgeloos met lage energielasten van hun oude dag te kunnen genieten.

Jan Feenstra demonstreert de klanten de warmtepomp

Warmtepompverwarming Een pelletkachel navullen wordt toch een beetje bezwaarlijker op je oude dag, vreest Lenie. En helemaal CO2–vrij is het ook niet. Feenstra Schettens kwam met het alternatief, een warmtepomp. De woning is van onder tot boven nageïsoleerd en kreeg een nieuwe vloer met vloerverwarming. Daarmee is de warmtevraag zover omlaag gebracht dat de woning prima met een elektrisch aangedreven warmtepomp met

zonneboiler verwarmd kan worden. Door ook over te stappen op elektrisch inductiekoken kan de gasmeter eruit. Dat scheelt weer jaarlijks vastrechtkosten.

Slim investeren in lage energielasten ‘Je kunt je pensioen voor bijna 0% rente op de bank zetten. Maar het is veel slimmer en rendabeler om het te investeren in een laag energieverbruik en straks nog vele jaren van de lage energielasten te genieten. Ga maar na. Meer dan de helft van de energieprijs zijn belastingen.

Die bespaar je’, is het commentaar van Tjeerd Osinga van Feenstra Schettens.

www.feenstraschettens.nl

Advertentie

‘Groene’ sneeuwbal groeit in Heerenveen

23

Fossylfrij

Fryslân

Siebren Siebenga op het dak van het gemeentehuis, dat is voorzien van zonnepanelen.

Als kind zorgde Siebren Siebenga al voor de natuur. Als zijn vader, die boer was, het land ging bewerken, markeerde Siebenga de vogelnesten zodat die gespaard bleven. Dat beschermende zit er nog steeds in. Hij is bioloog en inmiddels acht jaar wethouder van de gemeente Heerenveen. Zijn portefeuille omvat onder andere duurzaamheid. „Acht jaar geleden was duurzaamheid nog een geitenwollensokkenbegrip”, weet Siebenga. „Zeker voor mijn partij, de VVD. Maar ik zei toen al: ‘Degene die hier niet in meegaat, loopt straks achter’.” Achterlopen, geen geliefd woord onder ondernemende mensen. En dus bracht een bijeenkomst met Siebenga en wethouder Coby van der Laan op bedrijventerrein IBF in Heerenveen al veel teweeg. Het distributiecentrum van Lidl, dat na het bezoek is gerealiseerd, werd voorzien van twee-en-een-half voetbalveld aan zonnepanelen. Kaasfabriek AWare en ook Thialf hebben elk 5.000 zonnepanelen op hun dak laten plaatsen.

Draagvlak creëren Het was een begin van een sneeuwbal, die sindsdien is blijven rollen en steeds groter wordt.

Met als streven om te stijgen op de duurzaamheidsladder, onderneemt de gemeente inmiddels actie op verschillende fronten. Er is een beleidskader zonneparken vastgesteld voor Heerenveen en omliggende dorpen. Onder meer op de grond bij het klaverblad in Heerenveen worden in de toekomst zonneparken gerealiseerd, maar ook bij buitendorpen zijn mogelijkheden.

Plannen die overigens niet altijd in goede aarde vallen, bijvoorbeeld bij mensen die willen dat het landschap hetzelfde blijft.

Siebenga: „We zorgen er daarom altijd voor dat omwonenden inspraak hebben. Met betrekking tot de realisatie van een zonnepark ten noordoosten van het klaverblad hebben we een zogeheten Sinnetafel opgericht. Er is hier ruimte voor bedrijven, agrarisch ondernemen en een zonnepark. We hebben nu drie bijeenkomsten gehad met specialisten, de agrariërs die de grond

gebruiken, en omwonenden. We hebben gevraagd om hun input, en bouwen daarop verder. Zo proberen we zoveel mogelijk draagvlak te creëren.

Tegelijk is het zo: als je een energietransitie wilt, dan moet je soms knopen doorhakken.”

Ultra-diepe geothermie In het opwekken van duurzame energie kijkt de gemeente ook naar nieuwere ontwikkelingen. Aware doet samen met Ekwadraat onderzoek naar ultra-diepe geothermie. „Ze willen aardwarmte van vijf kilometer diep gebruiken”, legt Siebenga uit. In Nederland is nog maar één keer eerder zo diep geboord voor aardwarmte, dus het is wel iets waar de gemeente nauwkeurig mee omspringt volgens Siebenga. Mocht ultra-diepe geothermie in alle opzichten haalbaar zijn, dan kan een deel van Heerenveen daar ook van profiteren. „De restwarmte van A-Ware kunnen we misschien gebruiken om woningen mee te verwarmen.”

„In de toekomst zal het woord ‘afval’ niet meer bestaan” Energie besparen is echter net zo belangrijk, vindt de wethouder. Onder de vlag van ‘Smûk en Sunich’ zijn daarom energiecafés georganiseerd.

Eigenaren van woningen die tot 1990 zijn gebouwd, kregen informatie over duurzame verbouw of nieuwbouw. „We hadden ook partijen uit de bouw uitgenodigd, zodat mensen gelijk contacten konden leggen. Het was een succes. In september beginnen we met een nieuwe aanpak.”

Circulaire economie is eveneens een vorm van besparing die Siebenga aanmoedigt.

Omrin scheidt het plastic uit het afval en de nieuwe fabriek van Morssinkhof maakt daar straks korrels van die weer de grondstof vormen voor nieuwe plastic producten, bijvoorbeeld van Ikea. Dit soort initiatieven gaan meer regel dan uitzondering worden, verwacht Siebenga. „In de toekomst zal het woord ‘afval’ niet meer bestaan.

Dan is wat ooit afval was gewoon een bruikbaar product.”

Blauwe koers Het duurzaamheidsverhaal is niet iets wat zich uitsluitend buiten de muren van het gemeentehuis plaatsvindt. Om een voorbeeld te noemen: het wagenpark van de gemeente bestaat deels uit elektrische auto’s en auto’s die rijden op groen gas. De Elfwegentocht in juli grijpt de gemeente aan om auto’s op blauwe diesel te introduceren. Siebenga ziet het liefst dat daarna gaandeweg blauwe diesel-auto’s aan het wagenpark van de gemeente worden toegevoegd, maar daar moet hij de raad nog van overtuigen. „We verbruiken nu nog 100.000 liter diesel op jaarbasis. Dit cijfer zou ze over de streep moeten trekken.”

Er gebeurt dus een hoop in gemeente Heerenveen op het gebied van duurzaamheid. Siebenga zelf is daar als wethouder niet lang meer bij betrokken.

Na de gemeenteraadsverkiezingen zwaait hij af. Is daarmee ook zijn inzet voor een duurzame toekomst verleden tijd? „Linksom of rechtsom, ik zal me hiermee bezig blijven houden. Al moet ik nog even kijken op welke manier.”

www.heerenveen.nl

Advertentie

24

Fossylfrij

Fryslân

Duurzaamheid, van papier naar praktijk Hoe we ook in het leven staan, waar we ook wonen, of we nu rijk of arm zijn, we hebben één probleem gemeen. We moeten anders omgaan met energie en afval als we aan onze kinderen nog een leefbare aarde willen doorgeven.

Pieter van der Zwan (wethouder) en Jantie van der Laan (aanjager duurzaamheid)

Pieter van der Zwan, wethouder van de gemeente Smallingerland zegt: „dit is iets wat ons allen aangaat. We moeten met zijn allen belangrijke keuzes maken en we kunnen het als gemeente zeker ook niet alleen. Iedereen kan zijn steentje bijdragen en als gemeente ondersteunen en helpen we graag iedereen die werk wil maken van een Fossylfrij Fryslân.”

In 2040 is Smallingerland duurzaam en schoon Om richting te geven aan een duurzame en fossielvrije samenleving heeft de gemeente een planning gemaakt voor de komende jaren.

Verschillende thema’s, zoals energiebesparing en energieopwekking, vervoer, afvalverwerking en gebruik van grondstoffen, zijn hierin opgenomen.

Er staan doelen in voor de korte termijn, zoals overgaan op duurzame voertuigen bij de gemeente-instellingen en doelen voor de langere termijn. Het vervoer moet, bijvoorbeeld, over twintig jaar voor tachtig procent duurzaam zijn.

De energie die we in 2040 nog nodig hebben in Smallingerland, moet bijna volledig duurzaam worden opgewekt.

Overheid en burgers Pieter van der Zwan is duidelijk: „een fossielvrij bestaan creëren dat kunnen we alleen samen bereiken. Wij, als gemeente moeten verduurzamen, maar we gaan de bewoners van Smallingerland aanmoedigen dat ook te doen. We gaan de mensen daartoe ondersteunen. We kunnen adviseren, ideeën aanreiken en subsidiemaatregelen treffen. Ja, de fossielvrije weg inslaan is ook financieel verstandig, want fossiele energie wordt straks schaars en dus duur.

Wachten tot het niet anders kan, is ook in dat opzicht onverstandig.” „Als ik zie hoeveel zonnepanelen er al op daken in Smallingerland liggen en hoeveel gebouwen al een stap richting klimaat neutraal hebben gemaakt, dan geloof ik zeker dat het ons gaat lukken.”

Een voorbeeld, It Werflan Het gebouw waar dit interview wordt afgenomen, kan als voorbeeld dienen: It Werflan te Rottevalle. „Dit gebouw is cradle to cradle”, zegt Jantie van der Laan, die voor de gemeente veel duurzame projecten initieert en coördineert. „De materialen worden hergebruikt. De deuren van de kasten zijn van geperst gras en aardappelzetmeel en de zittingen van de krukken van hergebruikt zeildoek. De elektriciteit komt van de zonnepanelen en het gebouw heeft een groen sedumdak wat goed is voor zowel opvang van water, maar ook voor klimaatbeheersing .”

Het gebouw getuigt niet alleen van duurzaamheid en van een totaalaanpak, maar ook van gemeenschapszin. Het initiatief voor dit multifunctioneel centrum lag bij de inwoners van het dorp. We gaan de goede kant op en met de plannen van de gemeente zal het sneller richting volledig duurzaam en fossielvrij gaan. www.smallingerland.nl

NHL Stenden Hogeschool ontwikkelt bouwpakket voor solarauto Voor niets gaat de zon op, luidt het spreekwoord. Deze kosteloze energiebron is onmisbaar in een wereld zonder fossiele brandstoffen. Vandaar dat NHL Stenden Hogeschool als partner van Fossylfrij Fryslân hoog inzet op zonne-energie.

Om ook middelbare scholieren kennis te laten maken met de grensverleggende mogelijkheden van de zon, hebben studenten van de Frisian Design Factory een bouwpakket ontwikkeld voor een solarauto.

Studenten Frisian Design Factory. Van links naar rechts, Symen Holwerda (met beker) Thomas van der Veen (achter de auto) en Timo Kooiman (in de auto). Afwezig, maar wel makers/studenten, zijn: Tjitske Cnossen, Laurens Artz en Edouard Casteleyn.

Kleurrijk elektrisch op de Friese wegen Een bouwpakket voor je eigen solarauto; het idee ontstond tijdens een brainstorm over de Elfwegentocht van 1 t/m 14 juli. Studenten van de Frisian Design Factory ontwikkelden een modulair elektrisch voertuigje, dat door leerlingen in het voortgezet onderwijs als bouwpakket in elkaar gezet kan worden. „Met verschillende concepten op een basisframe, kunnen leerlingen hun eigen creatie maken”, legt student Thomas van der Veen uit. „Daarmee mogen we straks tientallen elektrisch aangedreven kleurrijke autootjes verwachten in onze provincie."

Naast studenten van de Frisian Design Factory dragen ook andere opleidingen van NHL Stenden hun steentje bij aan de Elfwegentocht. Zo organiseren studenten van de afdeling Leisure Management diverse evenementen in de provincie om fossielvrij reizen te stimuleren. Ook binnen de hogeschool zelf staat het thema centraal in de maand juli. „Net voor de zomervakantie zijn er op onze locaties veel diplomeringen”, vertelt Jan van Iersel, lid van het College van Bestuur tevens bestuurslid Freonen fan Fossylfrij Fryslân. „We zullen onze

medewerkers en studenten, maar ook bezoekers van deze diplomeringen motiveren om fossielvrij naar onze hogeschool te reizen. Daarbij geef ik zelf graag het goede voorbeeld.”

Duurzame nieuwe hogeschool Vanaf 1 januari zijn NHL Hogeschool en Stenden Hogeschool gefuseerd tot NHL Stenden Hogeschool. Duurzaamheid is een belangrijk thema binnen de nieuwe hogeschool. „Er gebeurt al veel op het gebied van duurzaamheid”, benadrukt Jan van Iersel. „We voorzien voor een deel in onze energiebehoefte door de zonnepanelen op ons dak. We participeren samen met andere hogescholen in de Dag van de Duurzaamheid en we organiseren ieder jaar een prijsvraag voor studenten om ideeën te generen voor de compensatie van CO2-uitstoot. En niet te vergeten: onze succesvolle solarboat, waarmee we al diverse wedstrijden hebben gewonnen. Ons doel voor komend jaar is om duurzaamheid nog beter zichtbaar te maken binnen de nieuwe hogeschool.”

www.nhlstenden.com

Advertentie

25

Altijd ‘green carpet’ behandeling Electric Motorcycles Nederland is de ‘one stop shop’ voor elektrische motorfietsen. Het bedrijf waar de klant altijd op een ‘green carpet’ behandeling kan rekenen.

Bij Electric Motorcycles vind je uitsluitend elektrisch aangedreven vervoermiddelen van alle elektrische motormerken. „Van een elektrische Cruiser tot aan een Superbike met 200 Nm. Electric Motorcycles is de enige onderneming in de Benelux die deze voertuigen zowel verkoopt als verhuurt. Wij combineren dit met een landelijke onderhoud- dekkingsgarantie, een unieke brengen haalservice als er (nog) geen locatie in de buurt is en een winterstalling arrangement.”

Experience Electric „We beperken ons niet tot verkoop en verhuur.

Wij gaan verder door zoveel mogelijk mensen kennis te laten maken met elektrische motoren.

Naast het geven van presentaties, organiseren we proefritten, toertochten en zelfs meerdaagse tochten om te laten zien dat elektrisch motorrijden gewoon leuk is, dit doen we allemaal onder de term ‘Experience Electric!’”

Drive further than the Range Range of actieradius een beperking, of gewoon kennis willen maken met het elektrisch motorrijden? „Wij bieden de mogelijkheid om dit zelf te ervaren door deel te nemen aan een Experience Electric van Electric Motorcycles.”

Fossylfrij

Fryslân

Wat is een Experience Electric? „Net als bij een normale toertocht verzamelen we op de aangegeven plaats. Na een korte uitleg over de elektrische motor gaan we een route rijden.

Afhankelijk van de soort Experience zitten er één of meerdere stops in. Tijdens deze stops wordt zowel de mens als de machine bij geladen.”

Met welke motoren rijden we? „Voor de Experience Electric hebben we de mogelijkheid om meerdere motoren te gebruiken.

Elke motor heeft zijn eigen karakter en eigenschappen die aansluiten bij de diverse routes en Experiences.

‘Experience Electric, Drive Further than the Range’ „Vanuit Electric Motorcycles Nederland begeleiden wij de Experience Electric. Wij laten zien hoe het laden werkt en wat de voordelen zijn.

Na deze ervaring kun je over jezelf zeggen dat je elektrisch motor hebt gereden.

Wil je zelfstandig elektrisch motorrijden, zonder onze hulp? Huur dan een elektrische motor bij Electric Motorcycles Verhuur.”

Marchel Bulthuis „Tijdens de Elfwegentocht kun je met ons een Experience Electric (genaamd de Elfwegentoertocht) rijden op een elektrische motor.” www.electricmotorcycles.nl

‘Alle duurzame initiatieven moedigen wij aan’ Het grootste zonnepark op een vuilstort in Groningen, een omvangrijke zonnepanelencarport bij het TT Circuit in Assen; zomaar twee van de vele bijzondere projecten die GroenLeven op zijn naam heeft staan. Het bedrijf richt zich op het realiseren van grootschalige zonnedaken en zonneparken. „We moeten echt versnellen om de doelstellingen op het gebied van de energietransitie te halen.”

Sytse Bouwer, directeur van GroenLeven: „We zijn in Europa het slechtste jongetje van de klas.

Met het plaatsen van zonnepanelen op daken

alleen redden we het niet.” Tachtig procent van wat GroenLeven realiseert, heeft een dubbelfunctie, zoals zonneparken op voormalig vuilstorten, daken, water en als carports. Ook op grond realiseert GroenLeven zonneparken, vaak met een dubbelfunctie zodat er vee onder kan grazen. „Op dit moment duiken veel projectontwikkelaars in deze markt. Zij benaderen boeren agressief voor hun grond en geven mooie beloftes af, zoals hoge vergoedingen per hectare. Het bieden van dergelijke vergoedingen heeft een negatief effect op de subsidie. Die daalt erdoor. De overheid stimuleert namelijk duurzame energie en niet woekerprijzen voor grond.”

Lege handen „Wat we zien is dat deze partijen, door gebrek aan ervaring, het zonnepark niet realiseren omdat het bijvoorbeeld voor hen niet rendabel meer is. Ze komen hun beloftes dus niet na. De boer staat dan met lege handen. Dat kan gewoon niet, vinden wij. Daarom hebben we een poule

Sytse Bouwer wil samen met andere partijen bijdragen aan een duurzamer leven.

geïntroduceerd waar we boeren verenigen die grond willen aanbieden voor zonneakkers.”

Door in pouleverband op te trekken is de kans volgens Bouwer groter dat een zonneakker gerealiseerd wordt. Er kan dan eenvoudiger worden ingespeeld op de wensen van een gemeente. ,,De boer met de grond waarop daadwerkelijk een zonneakker wordt gebouwd, ontvangt van ons een huurbedrag. De boeren met de overige grond binnen de poule krijgen van ons een optievergoeding. Iedereen wint!

Klus klaren Natuurlijk wil Bouwer als ondernemer GroenLeven gezond houden. Maar bijdragen aan een beter milieu is ook zeker zijn persoonlijke streven. ,,Het maakt niet uit welke partij iets doet, en hoe: alles wat daadwerkelijk bijdraagt aan een duurzamer leven moedigen wij aan. Daarom zijn we ook Freon fan Fossylfrij Fryslân geworden.

Om met anderen deze klus te klaren. Zodat de rest van de wereld over een paar jaar zegt: ‘Die Friezen hebben dat toch maar even geflikt!’.” www.groenleven.nl

Advertentie

26

Fossylfrij

Fryslân

‘Dit is de toekomst voor bedrijven’ Elke kans om te verduurzamen grijpt directeur Romke de Jong aan.

Met als resultaat dat De Jongs IJs in Gorredijk energieneutraal is en dit jaar fossielvrij wordt. De Jong is van mening dat bedrijven dit soort stappen beter maar kunnen zetten. „De consument is kritisch.”

De Jong’s IJsfabriek maakt ijs voor ijssalons, horeca en retail en is te vinden op Nederlands grootste evenementen en festivals met tientallen ijskarren, foodtrucks en mobiele ijssalons. De eerste stappen op weg naar een duurzaam, energieneutraal en fossielvrij bedrijf werden ruim tien jaar geleden gezet. „Mijn vader maakte zelf ijs, en verkocht dit zelf,” vertelt Romke. „Dat was hoe het sinds de start van het bedrijf, in 1947, al ging. Maar toen ik het bedrijf overnam, gingen consumenten beleving en verse producten steeds belangrijker vinden. Ze zijn kritischer geworden als het op eten aankomt.”

Romke de Jong besloot hierop in te springen door het bedrijf te verduurzamen. „In 2009 hebben we bijvoorbeeld een nieuwe productiehal gerealiseerd, voorzien van hoge isolatie.” In 2010 deed De Jongs IJs mee aan het Koplopersproject Duurzaam Ondernemen van gemeente Opsterland. De Jong kwam er toen achter dat er voor hem nog een wereld viel te winnen. Met tips en adviezen is hij aan de slag gegaan, met onder meer fikse afvalreductie als resultaat.

Ook het product zelf, het ijs, scoort hoog op de duurzaamheidsladder. „We maken ijs van lokale melk en ingrediënten, voorzien van natuurlijke ingrediënten. Fair trade-ijs maken we ook. Vanaf dit jaar gaan we rauwe lokale boerenmelk verwerken, om onze ijsproducten meer traceable te maken. Consumenten willen weten waar hun product precies vandaan komt.”

Romke de Jong heeft De Jongs IJs flink verduurzaamd.

Duurzaamheidsflow Transport, verlichting, bewustwording onder medewerkers; op alle denkbare fronten heeft De Jong inmiddels gezorgd voor een duurzaamheidsslag. Door het plaatsen van zonnepanelen op de productiehal is het bedrijf energieneutraal. De volgende stap is die naar fossielvrij. „Dat gaat dit jaar gebeuren. De restwarmte van onze machines gaan we gebruiken om onze kantoren te verwarmen.”

Krachtig verhaal De Jong heeft dankzij het Koplopersproject ervaren wat samenwerking kan opleveren op het gebied van duurzaamheid. Als Freon fan Fossylfrij Fryslân wil hij daarom een bijdrage leveren in het motiveren van ondernemers om mee te doen. „Natuurlijk leiden isolatie en zonnepanelen tot kostenbesparing. Maar het levert eveneens een verhaal op dat steeds meer klanten aanspreekt.

Wij groeien elk jaar hard. Doordat we mooie ijsproducten leveren, maar ook zeker vanwege ons duurzaamheidsverhaal. Dit is gewoon de toekomst.” dejongsijs.nl

Studenten mechatronica van start met maken van waterstofauto „Anders denken, andere wegen inslaan en verschillende duurzame technieken combineren. Daar begint innovatie voor onze studenten”, zo opent Willem van Dijk van ROC Friese Poort de kick off bijeenkomst van de waterstof auto. „In dit innovatieproject doen onze studenten praktijkervaring en nieuwe inzichten op met fossielvrij rijden op basis van accutechnologie en waterstof.

Bovendien werken ze in dit project samen met Holthausen en Frisian Motors”. Woensdag 17 januari 2017 was de kick off van het innovatieproject waterstof auto voor 25 mechatronica studenten.

Waterstof als duurzame energiedrager Rijden op waterstof is 100% schoon mits opgewekt met zon en wind. ‘Dat betekent 0% emissie en dus geen CO2 uitstoot’, legt Carl Holhausen van Holthausen uit. Een elektrische auto zoals een Tesla krijgt met een waterstof unit een eigen energiefabriek. „Zo krijgt een elektrische auto een grotere actieradius en is razendsnel tanken mogelijk”. In dit innovatieproject krijgen de mechatronica studenten vooral te maken met veiligheid.

Daarnaast met vele technische disciplines zoals hoogspanning, regeltechniek, constructie, installatietechniek, engineering en aandrijftechniek. „Ook komen de studenten naar ons waterstofcentrum in Hoogezand om samen de waterstof kit op te bouwen”. Holthausen maakt de eerste waterstofauto van Noord Nederland, de zogenaamde Hesla.

Elektrisch rijden met lithium accu techniek Het is bittere noodzaak om over te schakelen op elektrisch aangedreven voertuigen. „Olie is een

fossiele brandstof en raakt een keer op”, stelt Theo de Jong van Frisian Motors. „Op stroom rijden is fossielvrij als we de energie zelf opwekken”. Electrische voertuigen bestaan onder andere uit een elektrische motor, rijregeling, accu’s en omvormers waarbij de aandrijving elektrisch is.

In dit duurzame project gaan mechatronica studenten werken met lithium accu techniek. „Ze leren om deze accu’s te laden en te ontladen”.

Frisian Motors is een assemblage fabrikant van elektrische voertuigen zoals bijvoorbeeld transporters, zitmaaiers en mini-shovels.

Elfwegentocht „In Friesland werken we als Freonen samen aan een fossielvrij Friesland”, vertelt Roeland Westra van Centrum Duurzaam van ROC Friese Poort.

Een van de projecten is de Elfwegentocht. „Dit is een absurd idee van de jongeren in Friesland. We merken dat juist een absurd idee veel mensen in beweging brengt”. De Elfwegentocht daagt Friesland in van 1 tot 15 juli 2018 uit om twee weken lang te reizen op niet-fossiele brandstoffen. „We gaan ons twee weken lang voortbewegen op de fiets, de step, met groen gas of elektrische auto’s, in de biogas bus, met de elektrische trein of met de elektrische boot. Thuis werken is natuurlijk ook een mogelijkheid. Van 4 tot en met 8 juni 2018 komen er in samenwerking met 'Midden Yn e Mienskip’ studenten van Friese

Poort Leeuwarden naar Centrum Duurzaam om meer te leren over energie transitie en een bijdrage te leveren aan de praalwagen die tijdens ‘Fossielfrij Fryslan’ namens Friese Poort meerijdt in de optocht.”

Levensecht onderwijs „Leren in en door levensechte situaties zoals het maken van een waterstofauto staat bij ons voorop”, licht Roeland Westra, projectleider Centrum Duurzaam van ROC Friese Poort toe. „We noemen dat levensecht onderwijs”, vult Cor Scholte docent van ROC Friese Poort aan. ‘Dit is leren op school aan een levensecht project zoals de waterstofauto in samenwerking met het bedrijfsleven zoals Holthausen en Frisian Motors.

Naast vakmanschap vragen deze levensechte projecten ook sociaal vakmanschap en ondernemerschap of ondernemend gedrag van de studenten . „We leiden onze studenten immers op tot de vakmensen van de toekomst”.

Voor meer informatie over de waterstofauto kunt u bellen met Roeland Westra op 06-48138492.

www.rocfriesepoort.nl

27

een groot sociaal experiment op het gebied van criminaliteitsbestrijding en volksgezondheid.

Het experiment is meerdere malen door binnen- en buitenlandse wetenschappers geëvalueerd en de resultaten zijn bijna zonder uitzondering zeer positief. Minder gezondheidsproblemen, minder criminaliteit en meer legale economische activiteit, waaronder toerisme. De resultaten zijn zelfs zo positief dat diverse landen, en ook enkele Amerikaanse staten, ons experiment hebben omgezet in wetgeving en beleid. Waarbij ze, bijvoorbeeld in Colorado en Uruguay, vaak ook een paar logische stappen verder gaan. Tijd om dat hier ook te doen, zou je zeggen.

Ik heb het, uiteraard, over het Nederlandse softdrugsbeleid, beter bekend als het gedoogbeleid.

Bezit voor eigen gebruik wordt toegelaten, evenals detailhandel – zij het onder strenge voorwaarden.

Zoals gezegd zijn de resultaten zeer positief. Minder verslaafden, minder overlast en minder criminaliteit dan voorheen, en ook minder dan in landen waar een strenger beleid geldt.

Een belangrijke rol in het succes is weggelegd voor de coffeeshops. Deze zorgen ervoor dat de lief­ hebbers hun cannabis kunnen kopen in een niet-criminele omgeving waar ze dus ook niet in aan-

KIERE WIET

raking komen met harddrugs. Er is alleen één groot probleem. De productie en distributie van cannabis is nog steeds verboden en wordt zeer actief bestreden.

De gedoogde, gecontroleerde en belastingbetalende coffeeshophouder is dus gedwongen om zaken te doen met keiharde criminelen. De thuiskwekende hippie als leverancier is immers al lang verdwenen. De wietproductie is in handen van criminelen die elkaar op straat met kalashnikovs te lijf gaan, die hun crimineel verdiende geld inzetten om de bovenwereld te ‘ondermijnen’ en die kwetsbare mensen onder druk zetten om zolders en schuren ter

beschikking te stellen voor wietteelt – met risico op brand, gevangenisstraf en huisuitzetting.

Deze problemen zijn grotendeels op te lossen door de teelt van wiet te reguleren. Coffeeshops mogen dan alleen wiet kopen van toegelaten, gecontroleerde kwekers, en vice versa. Tegenstanders voeren aan dat Nederland te klein is om zo’n maatregel te nemen. De criminele bendes gaan zich dan richten op de export, en daar zitten onze buurlanden niet op te wachten. Dat is een raar argument. Natuurlijk

Ronald Mulder

zijn de criminelen niet direct verdwenen. Er is, naast de export, ook nog de handel in verboden

Ondernemer en econoom.

Het argument wordt nog vreemder nu in het regeerakkoord is opgenomen dat in zes tot tien

Man van weinig woorden.

gemeenten experimenten kunnen worden opgezet met gereguleerde kweek. Dus terwijl Nederland

@ronaldmulder

poeders en pillen. Dat alles kan onverminderd worden bestreden.

hiervoor te klein zou zijn, gaan we experimenteren op nog veel kleinere schaal! Bovendien is een experiment op dit gebied volstrekt overbodig. Het is glashelder wat een gereguleerde wietteelt zou opleveren: de Nederlandse wietmarkt zou als criminele inkomstenbron verdwijnen en zou beschikbaar komen voor normale, belastingbetalende en werkgelegenheid verschaffende agrarisch ondernemers.

Slecht doordachte experimenten stellen regulering in het beste geval een paar jaar uit, en in het slechtste geval nog langer, omdat de resultaten onduidelijk zijn. Dat is een beetje kierewiet.

COLUMN

Nu al ongeveer veertig jaar loopt in Nederland

28

TOKIO 2020: DE SPELEN VAN DE WATERSTOF Als we Japan mogen geloven, worden de Olympische Spelen van 2020 in Tokio

de Spelen van de waterstof. Wat zijn de plannen van het Aziatische land rondom het grootste sportevenement ter wereld?

Door Jasper de Vries, foto Shutterstock Het is maart 2011 wanneer een zeebeving en de daaropvolgende

stations uit de grond gestampt zijn. Vooralsnog voornamelijk in

tsunami aan de oostkust van Japan het begin zijn van ernstige

de buurt van de sportstadions en het Olympisch dorp. De reden

problemen rond kerncentrale Fukushima. Het groeit uit tot één

voor deze tankstations laat zich bijna raden: automerken Toyota

van de grootste nucleaire rampen in de geschiedenis. In de

en Honda lieten al weten dat ze vóór de Olympische Spelen van

omgeving rond de kerncentrale komt radioactief materiaal

start gaan, minstens 6000 waterstofauto’s op de Japanse wegen

terecht. De ramp versterkt het beeld van velen dat Japan volop

te willen. De tankstations moeten ze op de weg te houden.

inzet op kernenergie.

Tokio is ook van plan om honderd brandstofcelbussen in Dat beeld lijkt niet terecht. Sterker nog, Japan is juist één van

gebruik nemen. Autofabrikant Toyota – ook hoofdsponsor van

de meest ondernemende landen op het gebied van duurzame

de Spelen – maakte recentelijk bekend deze brandstofbussen

energie. Vooral met zonne- en windenergie zetten de Japanners

te gaan bouwen. Deze innovatieve bus draagt de naam Sora:

al grote stappen. Wat betreft de eerste mag het land zich zelfs

Sky, Ocean, River en Air. Dat moet het groene karakter van het

rekenen tot één van de grootmachten ter wereld. Middels de

vervoersmiddel duidelijk maken. De eerste taak? De atleten

naderende Olympische Spelen in hoofdstad Tokio wil Japan zich

vervoeren tussen het dorp, de stadions en andere locaties waar

nóg verder onderscheiden.

sportwedstrijden worden gehouden.

Japan is vooral van plan om zich te gaan profileren als het land

Toyota wil het sportevenement gebruiken om zijn brandstofcel-

dat voorop loopt in het gebruik van waterstof. Het Land van de

technologie te promoten en zich opnieuw te profileren: als hét

Rijzende Zon zet richting de Olympische Spelen vol in op deze

ecologische automerk. Ook het land grijpt de Spelen aan om

hernieuwbare bron.

zich op een positieve wijze aan de wereld te tonen. Het is een goede kans om te pronken met de nieuwste technologieën en het

De bouw van het Olympisch dorp is misschien wel het meest

vervoerssysteem van Tokio op te waarderen.

aansprekende project dat op de rol staat. Het dorp, waar tijdens de Spelen ruim 17.000 atleten en andere gasten gaan verblijven,

De Olympische Spelen zijn voor Japan pas het begin. De plan-

moet uiteindelijk worden omgetoverd tot ‘waterstofstad’.

nen zijn er om een samenleving die gebaseerd is op waterstof-

De organisatie van het sportevenement wil de accommodaties,

energie te bevorderen en zo in de toekomst een ‘waterstof-

sportlocaties en horeca in het dorp via waterstofenergie voor-

maatschappij’ tot stand te brengen. In 2025 zouden er

zien van elektriciteit en warm water.

100.000 waterstofvoertuigen en 80 tankstations werkend moeten zijn.

Er lijkt bewust te zijn gekozen om te spreken van een ‘waterstofstad’, in plaats van een dorp. De Japanners hebben

Het zijn ambitieuze plannen, maar het is niet de eerste keer dat

namelijk het ambitieuze plan om van het dorp na de Spelen een

Japan de Spelen aangrijpt om structurele verbeteringen aan

milieuvriendelijke stad te maken. Na de sluiting van het

te brengen in het land. Om de Olympische Spelen van 1964 te

evenement moeten 10.000 inwoners van Tokio hun intrek

organiseren, lanceerde het land de Tokaido Shinkansen bullet

nemen in de stad, die dan draait op een waterstofsysteem.

train, een ontwikkeling die een revolutie in het nationale transport veroorzaakte. Wat dat betreft staat er iets moois

Japan wil daarnaast ook een landelijk net van waterstoftankstations. Tegen 2020 moeten er zo’n 35 van dit soort tank-

te wachten.

29

Voor de Spelen van start gaan, moeten er al minstens 6000 waterstofauto’s rijden

Advertentie

30

Fossylfrij

Fryslân

The future is now Een zero-emissie wereld. Toekomstmuziek? Volgens Holthausen Groep niet! Door hun innovatieve karakter en maatschappelijke verantwoordelijkheid ontpopte dit familiebedrijf zich rond de eeuwwisseling van traditioneel gasleverancier tot kartrekker van een duurzame toekomst. De sleutel daarvoor is waterstof.

De Holthausen-aanpak is verrassend simpel: bij elektrolyse van water komt waterstofgas vrij dat opgeslagen kan worden. Breng je vervolgens waterstof in aanraking met zuurstof, dan komt er energie vrij. En de reststof? Puur water. Groen gas dus! En waterstof blijkt naast een groene

energiebron ook nog eens de ideale energieopslag van zon- en windenergie te zijn waarbij alle opgewekte energie gewoon op een later tijdstip gebruikt kan worden. Enorm duurzaam dus!

Het goede voorbeeld Groene energie zonder nadelen, daar moet je wat mee! En dat is exact wat Holthausen Groep doet.

‘We gingen er mee rijden. Eerst met één wagen, daarna volgde de rest van ons wagenpark’, vertelt Stefan Holthausen, algemeen directeur. Onze afdeling Clean Technology, specialisatiecentrum voor schone technologie, draait inmiddels overuren. Reguliere voertuigen worden aan de lopen de band omgebouwd tot zero emission wagens.

De eerste vulstations, Holthausen Energy Points, zijn gerealiseerd en er liggen grootste plannen voor de toekomst klaar: „Over vijf jaar exploiteren wij de meest duurzame tankstations in de regio.”

Holthausen Groep hoopt ook anderen te enthou-

siasmeren voor deze groene transitie zodat men schoner en duurzamer gaat werken.

Sámen een groene toekomst in Kennisuitwisseling speelt daar een grote rol bij.

Holthausen Groep werkt onder andere samen met de Hanzehogeschool en heeft sinds 2015 zitting in de Noordelijk Innovation Board. Sámen naar een groene en veilige toekomst, dat is het doel. Bij Holthausen Groep dromen en werken ze groots.

Zo timmeren ze samen met de gemeente Groningen hard aan de weg om de stad in 2035 energieneutraal te maken. Holthausen: „Onze visie strekt tot ver in de toekomst. Wij geloven in een veilige leefomgeving met voldoende energie voor iedereen.” Holthausen Groep trekt de kar naar een groene toekomst, wie stapt in?

www.holthausen.nl @holthausen

‘We moeten vandaag nog serieus met energieopslag beginnen’ De aangescherpte doelstellingen van de Europese Unie inzake energietransitie liegen er niet om: in 2030 moet het energieverbruik met 35% zijn verminderd en dient eenzelfde percentage uit duurzame energieopwekking te bestaan. Een missie die volgens Anton Klaver van Duurzame Energie Techniek Nederland haalbaar is, maar dan dienen we vandaag nog serieus met energieopslag te beginnen.

Bij veel gebouwen in Nederland, waaronder boerderijen, zijn ze inmiddels een vertrouwd beeld: de zonnepanelen op de schuren en de windmolens rond de opstallen. Veel bedrijven met eigen duurzame opwekking draaien met hun bedrijven al jaren energieneutraal, maar er is ook een mogelijkheid om van de alternatieve energieopwekking een verdienmodel te maken. „Heel eenvoudig: door het plaatsen van batterijen waarin overtollige energie wordt opgeslagen en die vervolgens gebruiken wanneer er een tekort is”, aldus Anton Klaver. „Wat je nu nog vaak ziet gebeuren is dat wanneer er een overschot aan elektriciteit op het elektriciteitsnet is, de windmolens of de zonnepanelen tijdelijk worden uitgeschakeld. Of dat er zelfs betaald moet worden voor de geleverde elektriciteit. Daarmee lijd je echter niet alleen verlies op de investering, maar laat je ook kansen liggen. Met een batterij kun je zelf bepalen wanneer er elektriciteit in- en verkocht wordt.

Ook help je mee aan de netstabiliteit. Dat kan financieel heel interessant zijn op een energiemarkt die constant sterk in beweging is.

Een batterij kan ook interessant zijn om piekstromen van een bedrijf op te vangen zodat het elektriciteitsnet hiermee minder belast wordt.” „Als Duurzame Energie Techniek Nederland adviseren wij ondernemers over alle aspecten van

duurzame energie. Vanaf het idee om duurzaam energie op te wekken, het leveren van de installatie tot en met het feitelijk managen vanaf het moment dat alles draait. Je hebt ondernemers die het managen zelf willen doen, maar er zijn er ook die zich bij hun corebusiness willen houden en die zorg graag aan ons laten.” „Zo hebben we momenteel onder andere 4,5 MW aan zonne-installaties in ontwikkeling, wat genoeg elektriciteit moet opleveren vergelijkbaar met het verbruik van 1250 huishoudens. Ook zijn we betrokken bij diverse innovaties in de energiewereld, wat maakt dat we voorop in de ontwikkelingen lopen.”

Tesla, Daimler, Samsung, LG,: ze spelen allemaal in op de snel toenemende vraag naar opslagmogelijkheden voor elektriciteit. „Onze ervaring is dat een goede batterij maken niet eenvoudig is. Laat staan een compleet opslagsysteem om continu en snel elektriciteit op te slaan en te leveren. Er is op dit moment maar één batterijfabrikant die een batterij maakt die voldoet en waar wij nauw mee samenwerken.

Daarnaast werkt Duurzame Energie Techniek Nederland samen met Jules Energy, die een slim energie handelsplatform heeft ontwikkeld om zo effectief mogelijk te kunnen handelen op de elektriciteitsmarkten.”

Het energie handelsplatform kent ook een zogenaamd 'kleinverbruikersportaal' voor

Anton Klaver consumenten. „Gebruikers kunnen zich rechtsreeks verbinden aan een leverancier van duurzame energie, bijvoorbeeld een landbouwer of een wind- en zonnepark. Real time kunnen ze dan van seconde tot seconde zien hoeveel en waarvan ze op dat moment de energie krijgen.

Dit kan rechtstreeks van de opgewekte wind en/of zonne-energie komen, van de opgeslagen elektriciteit uit een batterij, van de overige bronnen op het elektriciteitsnet of een mix van alles. Consumenten worden steeds bewuster en willen in toenemende mate weten wat de bron is van wat ze kopen. Het kleinverbruikersportaal van het energie handelsplatform speelt in op die behoefte en wij zijn met deze optie uniek in de wereld.

Producenten van duurzame elektriciteit en consumenten kunnen zicht hiervoor aanmelden via www.lokaalstroom.nl.” www.detn.nl

Advertentie

Duurzamer Fryslân door uniek concept 2live4 en RD Energy Een duurzame woning of bedrijfspand, zonder omhoog te gaan in de vaste lasten? Het unieke concept van de samenwerkende partijen 2live4 en RD Energy zorgt ervoor. Met als motto ‘Tegearre 1 foar grien’, streven de organisaties naar een duurzamer Fryslân.

Voor iedereen toegankelijk Energieneutraal vastgoed voor iedereen toegankelijk maken, dat is wat 2live4 realiseert.

De start-up ontwerpt, financiert en zorgt voor de uitvoering van het duurzamer maken van panden.

Door middel van een bewezen rekenmodel worden diverse partijen met elkaar verbonden en

V.l.n.r.: Hielkje Libbenga, Esther Zachariasse, Marnix van Os en Sietse Kees van Stralen

wordt verduurzaming mogelijk. Zonder hoge investeringen, c.q. benodigde financiering en verhoging van de huidige maandlasten.

Duurzaamheid zonder verhoging vaste lasten Marnix van Os, initiator van 2live4, heeft ruim 25 jaar ervaring op het gebied van duurzaamheid.

“Wanneer het gaat om de verduurzaming komt men vaak pas in actie wanneer er subsidies vrijkomen”, stelt Van Os. “Wij hebben voor diverse doelgroepen een rendabel rekenmodel opgesteld. Zo betaalt men de vaste lasten zoals men dat nu doet. De energielasten worden door diverse optimalisaties, zoals het plaatsen van zonnepanelen, omlaag gebracht. Met de kosten die worden bespaard wordt de investering terugverdiend.” De transparante businesscase zorgt ervoor dat partijen graag meewerken aan de groene ambitie van 2live4. “Wij hanteren geen verborgen verdienmodellen. De opbrengst is voor alle partijen inzichtelijk: van bewoner tot investeerder.”

31

Fossylfrij

Fryslân energy

Verbinding binnen gemeentes Door de gehele vastgoedportefeuille van maatschappelijke, gemeentelijke, huur- en koopwoningen, en MKB-bedrijven binnen een gemeente te integreren, kan 2live4 de gewenste energietransitie realiseren. Van Os: “Uiteindelijk draait het om de samenhang van de maatschappelijke onderneming binnen de gemeente. Wij helpen gemeentes en bedrijven panden duurzamer en energiezuiniger te maken.

Op deze manier kunnen gemeentes voldoen aan de klimaatdoelstellingen van Parijs zonder daarvoor miljoenen te hoeven betalen.”

Nieuwsgierig wat 2live4 kan bijdragen aan uw groene ambitie? Kijk op 2LV4.frl voor meer informatie.

2LV4.frl

Van Hall Larenstein gaat voor groenste toekomst Hogeschool Van Hall Larenstein streeft naar een groene toekomst. Voor zichzelf en voor de hele productieketen. Met veel aandacht voor de bodem, die door de jaren heen flink is uitgeput.

Met als streven de groenste hogeschool van Nederland te worden, zet Van Hall Larenstein al vier jaar hoog in op duurzaamheid. Intern zijn er duurzame maatregelen ingevoerd, bijvoorbeeld op het gebied van energiebesparing. Al het onderwijs wordt zo gegeven dat afgestudeerden in hun werk overwegingen kunnen maken op basis van people, planet en profit. Ook het onderzoek door Van Hall Larenstein draagt bij aan een duurzame toekomst.

Bodem en water „Met onderzoek richten we ons op de hele productieketen”, vertelt Diane KeizerMastenbroek, lid College van Bestuur van Van Hall Larenstein. „Onderzoek ten behoeve van bodem en water zijn belangrijke speerpunten.

Sinds begin vorige eeuw zijn we meer gaan produceren voor zo weinig mogelijk geld, met uitputting van de bodem tot gevolg. Dat terwijl biodiversiteit in de bodem nodig is voor een gezonde flora en fauna. Studenten en medewerkers werken samen aan een wereld om door te geven.”

Van Hall Larenstein is bij verschillende onderzoeken betrokken. Zoals bij het project ‘Compostering Ooststellingwerf’. Het doel van dit project is dat agrariërs op hun eigen bedrijf bermgras, afval en oogstresten composteren en gebruiken als bodemverbeteraar. ,,Wij voeren een haalbaarheidsstudie uit met betrekking tot een langlopende praktijkproef.”

‘Agrariërs hebben hart voor de natuur’ Verdienmodel Een ander voorbeeld is het ontwikkelen van een basiscursus over hoe agrariërs kunnen bijdragen aan een bodem met meer biodiversiteit. Ook is Van Hall Larenstein betrokken bij Kenniscentrum Gezonde Bodem, waarbij ook EcoStyle, gemeente Ooststellingwerf en verschillende bedrijven en kennisinstellingen zijn betrokken. „Vanuit dit

kenniscentrum willen we aandacht voor, en meer onderzoek doen naar een gezonde bodem.”

Minstens zo belangrijk is nadenken over een goed verdienmodel. „Agrariërs hebben veel hart voor de omgeving en de natuur, is mijn beeld. Maar ze moeten ook gewoon hun brood verdienen en biodiversiteit kost geld. Daar moeten we met z’n allen meer begrip voor hebben.”

Er valt nog veel te winnen op het gebied van bodembiodiversiteit, maar Keizer-Mastenbroek is positief. „Bodemvervuiling was in de jaren tachtig en negentig een groot probleem. Dat is inmiddels behoorlijk onder controle. De omschakeling van gas naar elektriciteit leek ver weg, maar gaat lukken. Dus zorgen voor een gezonde bodem met voldoende biodiversiteit gaat óók lukken.”

www.hvhl.nl

Advertentie

32

Fossylfrij

Fryslân

Goed licht voelt goed Jan Adema

Oprichter en directeur van IdFrm, Jan Adema, ontwikkelaar en producent van licht. Net weer terug van een reis met twintig collega-ondernemers uit de maakindustrie naar Silicon Valley, waar hij kennis heeft genomen van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van kunstlicht. „Hoe mooi ook weergegeven in een glossy brochure: het werkelijke effect ervaar je pas als je het écht ziet.”

IdFrm is een honderd procent Fries verhaal.

Geboren in Hurdegaryp en met zijn bedrijf alweer jaren gevestigd in Leeuwarden, waar alle verlichting wordt ontwikkeld, vervaardigd en geïnstalleerd door bedrijven uit Friesland. Jan: 'We hebben een eigen R&D afdeling, een eigen werkplaats en een vast team van installateurs.

Bovendien werken we nauw samen met beroepsopleidingen in Friesland, onder andere met het Centrum Duurzaam van ROC Friese Poort. Voor die laatste verzorg ik voor de techneuten van de toekomst gastcolleges om de studenten nóg enthousiaster te krijgen voor -zoals ik het noem- 'de fascinerende wereld van het licht'.”

LED Die fascinerende wereld van het licht heeft een geheel nieuwe dimensie gekregen met de komst van de LED verlichting. „De mogelijkheden voor toepassingen zijn dankzij LED vrijwel eindeloos geworden. Daglicht is en blijft het mooiste licht, maar met LED komen we heel dicht in de buurt van de werkelijkheid. We zijn het ons lang niet altijd bewust, maar licht heeft een grote invloed op ons gevoel. Goed licht geeft een goed gevoel.

Daar voel je je prettig bij. Vergelijk het maar met hoe je je voelt als de zon stralend schijnt of wanneer de regen een dag lang met bakken uit de

grijze lucht komt vallen.”

Datzelfde geldt voor kunstlicht. Als de verlichting op welke manier dan ook onvoldoende is -te veel of te weinig licht, op de verkeerde plek geïnstalleerd- dan beïnvloedt dat onze stemmingen. Voor de werkplek kan dat betekenen dat je slechter presteert, voor thuis dat je je niet echt prettig voelt in je vertrouwde omgeving. Een goed lichtplan is dan de oplossing.”

Besparing In dat lichtplan wordt alleen gewerkt met LED verlichting. „Conventionele verlichting is absoluut verleden tijd, wat dat betreft ligt er een enorme vervangingsmarkt. Ik kom bij heel veel bedrijven,

‘Goed licht geeft een goed gevoel.

Daar voel je je prettig bij.’ kantoren, instellingen en fabrieken- waar het nog vol hangt met die ouderwetse tl-lampen. Als ze die laten vervangen door LED verlichting levert dat in één klap een besparing op van tussen de veertig en zeventig procent. De investering is op die manier heel snel terug verdiend.”

De opdrachtgever wordt heel nauw betrokken in het lichtplan. „Als IdFrm zetten we sterk in op samenwerking. In de eerste plaats natuurlijk met de opdrachtgever, wiens wensen we vertalen in 'good light'. En dan 'good' in alle facetten.

Subliem licht, gevat in prachtige armaturen, hightech draadloze aansturing en discreet of juist opvallend geïnstalleerd. Daarnaast stemmen we het lichtplan zorgvuldig af met de andere disciplines die betrokken zijn bij de nieuwbouw of de revitalisering van een project. Efficiency is namelijk óók een vorm van duurzaamheid. Zaken goed op elkaar afstemmen voorkomt niet alleen mis-communicatie, maar ook verspilling van tijd én materialen. Als we het over een Fossylfry Fryslân hebben, reikt dat verder dan alleen het beperken van CO2 uitstoot. Het is ook een kwestie van discipline, van gedrag.”

Totaalconcept IdFrm heeft als voornaamste werkgebied NoordNederland, maar krijgt ook opdrachten uit andere delen van Nederland en incidenteel het buitenland, onder andere in Nigeria voor Friesland Campina. In het portfolio prijken namen als Theater De Harmonie in Leeuwarden, Woningbouwvereniging Parteon Wormerveer, Nordwin College Leeuwarden, De Foarikker in Burgum, Kijlstra Personenvervoer & Ambulancegroep Fryslan en NHL Hogeschool Leeuwarden. „We staan als IdFrm op het punt om ons totaalconcept van ontwikkeling, vervaardiging en installatie van goed licht gedragen door een sterk partnership, ook in andere delen van Nederland uit te zetten. We zijn daarvoor op zoek naar nieuwe partners, die matchen met onze filosofie. Op die manier werken we samen aan het streven naar een fossielvrije wereld, maar ook aan het behoud en uitbreiding van kennis en werkgelegenheid in de provincie Friesland.

Duurzaamheid in de breedste zin van het woord.”

www.idfrm.nl

Advertentie

‘Parijs moet naar de Friese keukentafel’

33

Fossylfrij

Fryslân

„Wij leveren een grote bijdrage aan de energietransitie die we verder willen uitbouwen. Laat de kennis en ervaring die we hebben, niet verloren gaan.” De particuliere eigenaren van honderden Friese windmolens zijn verenigd in de VWF en blijven zich sterk maken voor hun noodzakelijke bijdrage. Nuchterheid aan de keukentafel, bijdragen aan de omgeving. „De eerste windmolens stonden hier, op het Friese platteland, de eerste in 1987. Toen werden we nog wel een beetje gek aangekeken, wat moet je met een windmolen? Inmiddels weten wij hoe het werkt, we hebben de kennis, zijn al 25 jaar verenigd en leren van elkaar. Maar als er niets gebeurt zijn die windmolens en kennis over tien jaar verdwenen. Wij dragen bij aan de versnelling van energietransitie en we hopen dat te kunnen blijven doen.” Aan z’n keukentafel in Allingawier steekt Yme Hempenius van wal. Hij is adviseur van de Vereniging van Windmolenturbineeigenaren in Friesland en voert het gesprek met de bestuursleden Wigle Sinnema, Siebe Bijma en Jan Westra.

Mannen met een hart voor wind en andere energiebronnen, mannen met kennis en ervaring.

Jan Westra heeft naast een windmolen, zonnepanelen en een mestvergister. Yme Hempenius heeft behalve z’n windmolen die met zo’n 2,5 miljoen kWh voldoende stroom levert voor de twee aanpalende dorpen Allingawier en Exmorra, ook zonnepanelen op het dak en een eigen aardwarmtebron. Gas wordt er in huize Hempenius niet gebruikt. „Het gaat niet alleen om wind, gaandeweg leer je hoe je zelfvoorzienend kunt worden, daag je jezelf uit om te kijken hoe de verschillende energiebronnen elkaar kunnen versterken. Wij dragen bij aan transitie met kennis en infrastructuur.”

Kansen omgeving Ingetogen strijdbaar vanuit gezond verstand en kennis. Siebe Bijma maakt de soms abstracte en technische gesprekken concreet: „We moeten Parijs naar de keukentafel brengen, dat is waar het over gaat. Al die langjarige afspraken, die vergezichten: wij brengen transitie al jaren in de praktijk en daarom zou het zo jammer zijn als dat straks eindigt.”

Wat dreigt er te eindigen? „De particuliere windmolens zijn in de komende jaren aan het einde van hun economische levensduur. De landelijke subsidiebijdrage aan de windmolens is fors omlaag gegaan en dus is het niet meer

Van linksnaar rechts: Yme Hempenius, Siebe Bijma, Wigle Sinnema en Jan Westra voor de windmolen van Hempenius bij Allingawier. Bestuursleden Halbe Klijnstra en Sigrid Arends staan niet op de foto. rendabel de huidige windmolens te vervangen.

Wil je het rendabel maken, dan moet je dit type windmolen vervangen door hogere molens en dat mag niet van de provinciale overheid.”

Wat is er nog meer veranderd in de afgelopen 25 jaar? „Wij waren pioniers die hun ding deden omdat we er in geloofden. Pas veel later is de omgeving een factor geworden en zijn we anders gaan kijken, ruimtebeslag, uitzicht, het speelt nu allemaal een rol, net als de opkomst van lokale energiecorporaties. Daar hebben wij aan moeten wennen, maar die omslag hebben we gemaakt.

Ondertussen blijven we ons sterk maken voor het concreet maken van energietransitie: wat kunnen jij en ik bijdragen, met en voor de omgeving, wat kunnen we samen bereiken met dorpen en buurten?”

Kansen fossielvrij, op naar de Elfwegentocht „We hebben alles nodig om de transitie te bereiken. Fossiele brandstoffen zijn eindig, we moeten andere bronnen hebben en meer inzetten op besparen, dat loont. Wij geloven dat we naast besparing, alle andere alternatieven nodig hebben om de afspraken van Parijs te halen.

Windenergie, zonne-energie, vergisting, geothermie; het is niet of- of, het is en- en. In de afgelopen decennia hebben wij kennis opgedaan en we hebben een goed werkend systeem van vergunningen. Maar de discussie die we met elkaar hebben gevoerd over windenergie is verstomd, we praten niet meer over wat er zou kunnen. Dat vinden wij een gemiste kans, dat is wat we de politiek vertellen. Kijk breder, maak het mogelijk dat bestaande solitaire windmolens vervangen worden door iets grotere en help

daarmee de transitie in Friesland. Het proces van gemeente Leeuwarden tegen de provincie wachten we met grote belangstelling af.” „Wij willen samen met dorpen, wijken en buurten, met de mienskip, met onze eigen omgeving, de toekomst van de solitaire molens oppakken. Energie van en voor de regio, daar geloven we in. Er kan zoveel meer in goede samenwerking: verbreden van wind naar combinaties met zon, naar meer draagvlak voor windmolens, naar mogelijkheden voor lokale opslag en kansen voor zogeheten cablepooling.”

Cablepooling, zo legt Hempenius uit, is het efficiënt gebruik maken van dezelfde transportkabel, zowel voor wind als voor zonneenergie en dat kan omdat wind en zon vrijwel niet op het zelfde moment gewonnen worden. Door te investeren in de combinatie van opwekking van energie uit zon en wind, bespaar je op kosten van infrastructuur. „Verder investeren in de mogelijkheden voor lokale energieopwekking en opslag ten behoeve van de directe omgeving is een van de kansen om de energietransitie in Friesland concreet vorm te geven en draagvlak te genereren.”

Wat willen jullie meer? Wigle Sinnema: „We willen kijken of het mogelijk is om tijdens de fossielvrije Elfwegentocht deze zomer mensen de mogelijkheid te bieden hun voertuigen bij een van onze 230 windmolens te kunnen laden. Dat zou een mooie, positieve bijdrage zijn aan een geweldig initiatief.”

www.vwfrl.nl

34

ER IS GEEN SCHOOL VOOR DE WATERSTOF

35

Wat nou opleiding? Voor de waterstofeconomie is er

zelfs helemaal geen school. Max Holthausen leerde met vallen en opstaan. En nog steeds.

Door Karlijn ter Horst, foto Pepijn van den Broeke

Stel, je krijgt op je twaalfde op school te horen dat je te dom

Ik ging die uitdaging aan, want ik laat niet door een ander

bent om ooit iets te bereiken in je leven. Trek je dan ruim zes

bepalen of ik iets wel of niet kan. Ik kan wel leren, als ik het

jaar later een uitkering of rijd je in een uit eigen zak betaalde,

maar leuk vind. Het bleek twee vingers in de neus.” Daarna ging

naar groene waterstof omgebouwde Tesla? „Als je iets wil en

hij zich vervelen. „Ik verdiende ‘s avonds heel veel geld met m’n

je gaat ervoor, dan lukt je het wel.” Was getekend,

bedrijf. Overdag verdiende ik helemaal niks en ik zat uit m’n

Max Holthausen, Groninger, 18 jaar.

neus te vreten. Wat als ik dit ook overdag zou kunnen doen?

Dan zou ik in principe meer dan het dubbele moeten hebben.”

„Ik wil iets maken dat de wereld een beetje beter maakt.

Hij liep de laatste twee jaar de kantjes eraf, maar slaagde.

Schoner.” Max is ervan overtuigd dat alle beetjes helpen.

De mbo-opleidingproductontwikkeling probeerde hij nog,

„Nederland is nog te redden. Hier merk je nog niets. Maar in

maar dat was niet wat hij ervan verwachtte. Gedesillusioneerd

andere landen, zoals China, moeten ze over op zero emission,

en depressief stopte Max definitief met school.

want daar worden mensen ziek van bijvoorbeeld de smog.

Wij kunnen hier nog stappen nemen om dat voor te zijn.

Vader Carl haalde hem in het bedrijf. „Ik zat thuis, voelde me rot

Ook al zijn het maar kleine stapjes. Voertuigen die we in onze

en moest iets doen. Anders kom je er niet uit.” Hij begon hele-

clean technology-tak ombouwen zijn een klein onderdeel.

maal onderaan de ladder bij Holthausen. „Ik heb een half jaar

Maar je laat daarmee wél iets achter: een betere wereld.”

lang allemaal klusjes moeten doen om mezelf te bewijzen.”

En of dat nou groene waterstof of elektriciteit is, is hem om het

Z’n vader nam hem in die periode mee naar Sicilië en Beijing

even. „Zolang het maar geen uitstoot meer oplevert.”

voor cursussen over waterstof, omdat hij niet alleen wilde.

Daar werd Max’ interesse gewekt. „Als je leert wat je met water-

Eigenlijk wilde Max helemaal niet bij

stof kan, dan begin je het nut ervan te

Holthausen Groep in Hoogezand – het

zien. Dan zie je heel veel oplossingen

bedrijf van vader Carl en oom Stefan – werken. Laat staan dat hij met waterstof bezig was. „Ik wilde zelf iets neerzetten dat de wereld zou veranderen. Maar dat vond ik op een gegeven moment niet leuk meer.” Vanaf zijn twaalfde runde hij een telecombedrijf, leerde zichzelf programmeren, begon met bouwen van websites en apps en

Veel belangrijker dan een papiertje

waarin batterijen tekort schieten.”

Maar de cursussen waren slechts theorie. „De waterstofeconomie?

Daar is geen school voor. Er is niets te leren. Je kan het nergens vinden.

Je krijgt een schematische tekening voor je, maar geen product.” Dat triggerde hem, want Max houdt van

deed aan server hosting. Op z’n 16de

nieuwe dingen bedenken. Daar moet je

ontwikkelde hij een bedrijfstelefoon,

nieuwe dingen voor leren. En dat kan

die de markt net niet haalde. „De

ook prima zonder papiertje.

investeerder wilde pas een jaar later

„Natuurlijk heb je scholing en kennis nodig. En als je een certi-

investeren. Maar je weet met telefoons: één die je nu ontwikkelt,

ficaat nodig hebt, dan haal je die. Want als je dat wil, dan kun je

is volgend jaar verouderd. Dat was een te groot risico.”

dat. De een misschien iets sneller dan de ander. Maar ik hecht niet zoveel waarde aan een diplomapapiertje, want op die van

Ondertussen zat hij op het vmbo. Waar hij overigens niet

mij staat dat ik niets kan.”

zomaar naar binnen mocht. Na de basisschool moest hij eigenlijk naar het praktijkonderwijs. Een te lage Cito-score.

Dat de aanhouder wint, hoef ik je niet te vertellen. Max werd

„Het eerste de beste wat ze daar tegen me zeiden was: ‘Je hebt

door het VPRO-programma Tegenlicht verkozen tot een van de

twee opties. Of je belandt in de goot, of je krijgt een uitkering.

Groene Techpioniers, ging compleet viral met zijn omgebouwde

Je bent dusdanig dom dat je een stempel op je hoofd krijgt,

Hesla en schopte het met Holthausen tot de finale van de

zodat je vanaf je zestiende een uitkering kan krijgen voor de

Groninger ondernemingsprijs. Hij keerde onlangs terug naar

rest van je leven. Maar, iets groots of iets van jezelf, of werk:

z’n middelbare school. De reacties bleven lauw: ‘je zult wel geluk

doe maar niet’. Ik wist meteen al dat ik dáár niet naar toe

gehad hebben’. De jonge ondernemer krijgt er alleen maar meer

wilde.” Positieve noot in de kantlijn: inmiddels helpt hij de

energie van om de wereld beter te maken. „Het geeft een

school om dat te veranderen.

geweldig gevoel. Iets bestaat niet, je bedenkt het, ontwerpt en maakt het. Dan zie je het op straat voorbij rijden en dan denk je

Na flink praten kreeg hij het voor elkaar om toch aan het vmbo

bij jezelf: ‘Daar heb jij aan meegeholpen! Daar zit je bloed, zweet

te beginnen. „Ze zeiden dat ik de stof niet aan zou kunnen.

en tranen in’.”

Advertentie

36

Fossylfrij

Fryslân UAE

Ambitie noodzaak om het nog beter te doen dan de Denen

Promoten van duurzame technologie en hernieuwbare energie. Daar naar toe gaan waar de kennis, innovatieve voorbeelden en praktijk getoond wordt.

Roel Swierenga van Hansa Green Tour is de concrete en hoopvolle verbinder in een snel veranderende wereld.

Roel Swierenga is net terug van de Abu Dhabi Sustainable Week, het grootste duurzaamheidsevent ter wereld met onder andere de International Water Summit. Met Hansa Green Tour organiseerde hij een handelsmissie naar de fascinerende wereld van wereldsteden in het woestijnzand, de uitgelezen plek om op watergebied een internationale topmeeting te houden en innovaties te omarmen. „Zij hebben problemen die voor ons bijna ondenkbaar zijn.

Wij denken alleen maar dat er water in overvloed is, zij voelen de urgentie van voortdurend en toenemend watertekort. Het zijn landen en steden die groot geworden zijn in fossiele brandstoffen, maar inmiddels zo overtuigd van de eindigheid daarvan en van hun eigen kwetsbaarheid dat het roer om is. Ze innoveren veel sneller dan wij en begrijpen heel erg goed dat ze vooral de jeugd moeten meekrijgen, want die hebben niet alleen

de toekomst, maar zijn vooral in staat om anders, creatiever en met open mind te denken.”

Water en voeding urgente wereldthema’s „Met Hansa Green Tour zijn we daar waar de innovatie zichtbaar is. Daarom is het fantastisch dat op die Summit in Abu Dhabi twee Nederlandse bedrijven uit de watertechnologie in de prijzen vielen, waaronder het Friese bedrijf Hydraloop dat op de Leeuwarder WaterCampus is gevestigd. Water en voeding zijn de meest urgente thema’s wereldwijd en die bieden dus voor Nederlandse en Friese bedrijven enorme kansen, want op die thema’s hebben we enorme expertise.” „Naast water en voeding gaat het om hernieuwbare energie, en dat is waar ze Abu Dhabi en Dubai groots op inzetten. Natuurlijk, ze hebben heel veel geld en ze hebben een staatsvorm die het eenvoudig maakt snel te sturen, maar ze doen het wel, ze hebben de keuze gemaakt de toeristische hub te worden tussen Europa en Azië, een hub die uitblinkt in innovatie, technologie en hernieuwbare energie.

De daadkracht waarmee zij dat inmiddels doen, is wat wij nalaten.”

De Denen doen het, wij praten door Zijn wij dan wel in staat om sneller stappen te zetten naar bijvoorbeeld hernieuwbare energie terwijl we het moeten doen met minder geld en een democratische overlegstructuur? „Ook wij zijn een olie- en gasland, alleen zij zetten hun geld anders in. Zij hebben nu met 1.000 megawatt het grootste zonnepark, en in 2030 een

Roel Swierenga

zonnepark met 5.000 megawatt. Daar rijden zelfsturende auto’s rond met Nederlandse technologie, waarom hier dan niet? Denemarken laat zien dat het anders kan in de Europese omgeving, want dat land is heel goed vergelijkbaar met Nederland in structuur, grootte en geld. Net als de rest van Scandinavië hebben ze daar duurzaamheid omarmd en geven ze het concreet vorm. Een mooi voorbeeld is de 100 procent elektrische veerboot naar het Deense eiland Æro. Die ontwikkeling hebben ze al vier jaar gelden in gang gezet met de eerste hybride veerboot tussen Puttgarden naar Rødby. Scandic heeft inmiddels de 100 procent elektrische veerboot klaar en in gebruik genomen tussen Helsingor en Helsinborg. En komende zomer gaat

Advertentie

37 De innovatie-agenda van Hansa: - Hansa Green Tour Wintereditie naar de World Sustainable Energy Days, Oostenrijk, 27 februari - 2 maart; - Hansa Green Tour naar Æro, Denemarken, 5 - 9 juni - Blue Skies Festival, Groningen, 6 - 10 juni - Elfwegentocht: 2 weken fossiel frij met de Freonen fan Fryslân, 1 - 14 juli

de nieuwe elektrische veerboot naar Æro in gebruik genomen worden, waar we met onze Hansa Green Tour natuurlijk als eerste bij zijn om met deze elektrische veerboot de overtocht te maken en een rondleiding te krijgen over het schip. De Denen hebben het nu voor elkaar, inclusief en volautomatische dockingrobot waar de veerpont aanlegt en een snellaadsysteem waarmee de boot in 1 uur weer vol is! Stel je even voor, een uur laadtijd voor een veerpont die een grotere afstand aflegt dan welke veerpont op ons Wad, een veerpont die groter is dan waar wij mee naar Ameland varen….. Eén uur laadtijd. Dat is innovatie, dat is de wil om het samen voor elkaar te krijgen.” „De Denen benaderen de toekomst en de transitie heel anders dan wij. Ze vragen zich af wat ze willen en wat er nodig is om ergens te komen, ze stellen hun doelen en kijken vervolgens hoe ze het voor elkaar krijgen, hoe ze het regelen. Wij beginnen te roepen dat het niet kan, dat er geen geld is, dat er langjarige concessies aan Wagenborg of Doeksen zijn verstrekt. De diepe overtuiging van de Denen is dat je het samen voor elkaar moet krijgen om op korte termijn concrete stappen te kunnen en te willen zetten; we hebben het wel over hetzelfde Waddengebied, hetzelfde werelderfgoed; we hebben ook daar over een kwetsbare, perifere regio met weinig inwoners.

Zij zien en stimuleren kansen vanuit een langetermijnvisie op duurzaamheid, wij kiezen voor de korte termijn en laten de kansen als woestijnzand tussen de vingers door lopen.“ Zien is geloven! „Wat Denen onderscheidt van ons is dat ze een heldere toekomstvisie hebben, waar de ontwikkeling van elektrische veerponten deel van uitmaakt, omdat ze begrijpen dat innovaties stimulerend zijn, creatieve en technologische processen op gang brengen en een enorme stimulans en ontwikkeling zijn voor het toekomstbestendig maken van de regio, voor het ontwikkelen van nieuwe werkgelegenheid.

Daarom gaan wij deze zomer met de Hansa Green

Tour van Schiphol, via Leeuwarden en Groningen door naar Æro en naar de veerboot: zien is geloven. Dat is vooral in de voormalige Hanseregio al sinds 2010 doe: mensen in contact brengen met innovatie, met ideeen, met elkaar.”

Ik mag aannemen dat je meedoet in de Friese Elfwegentocht deze zomer? “De Elfwegentocht is bij uitstek zo’n gelegenheid om mensen mee te nemen in innovaties, om ze te laten ervaren wat het is. Natuurlijk is een Tesla nog een dure auto, maar als je eenmaal die ervaring hebt gehad, begrijp je wat het betekent. Inspiratie is heel belangrijk, ervaren, zien, geloven. Ik hoop wel dat we al die auto’s ook geladen krijgen, want zoals het nu is zijn er te weinig laadpalen in alleen al Leeuwarden. Waarom hebben de parkeergarages daar niet een volledige verdieping met laadpalen?

Waarom ontwerpen en realiseren we nog woonwijken waar niet meteen wordt nagedacht over de laadpalen die we straks in ruime mate nodig hebben? Ja, ik geloof in de elektrische auto en al z’n mogelijkheden. Ik geloof inderdaad omdat ik het al heb gezien in Dubai dat je droneachtige auto’s kunt maken die autonoom door de lucht gaan…De techniek is er al en ontwikkelt zich razendsnel en wij denken nog in het ontwerpen van woonwijken zoals we dat al twintig jaar doen.” „Juist omdat de techniek er al is, juist omdat ook wij geweldige innovatieve bedrijven hebben in het Noorden en omdat we een hele goede maakindustrie hebben, ben ik hoopvol, het geeft heel veel energie. Innovatie aanjagen en omarmen, we moeten het laten durven laten zien op internationale platformen. En onze overheden moeten uit de stroperigheid, ze moeten mee. Naar Abu Dhabi, naar Denemarken, naar Oostenrijk.”

Wat biedt Oostenrijk, wat maakt hen zo bijzonder? “Het is een land waar ze in tegenstelling tot ons geen gasaansluiting of gasnetwerk hebben. Dat maakt dat ze altijd al anders hebben moeten denken over hoe je overal energie krijgt, welke warmtebronnen het beste

Fossylfrij

Fryslân UAE

werken, hoe je energie opwekt en opslaat en daarom ontwikkelen ze zich heel snel, bijvoorbeeld op het gebied van de thuisopslag.

Hun natuurlijke omstandigheden dwingt ze tot nadenken en daar zijn zo groot en kennisrijk in dat uitgerekend in Oostenrijk over vijf weken de World Sustainable Energy Days worden gehouden. Het grootste event in z’n soort en Honderdduizend bezoekers, 1.600 standhouders en Nederlanders moet je nog overtuigen dat het een van die plekken is waar het gebeurt. Daarom organiseren we ook daar een handelsmissie naar toe, het is een zeer inspirerende omgeving.”

Ambities tussen Delfzijl en Emden Wat Oostenrijk kan….kunnen wij ook? „Ik geloof absoluut in ambitie. Kijk naar Denemarken, kijk naar Oostenrijk, het zijn Europese landen die hun ambities waarmaken en voorop lopen. Waarom zeggen wij niet: We worden beter dan Denemarken? Die ambitie heb je nodig en ik denk dat we dat zeker in Noord-Nederland kunnen waarmaken. We hebben de bedrijven, de techniek, de productie, de innovatie. Ik heb net in Groningen op de Noordelijke Klimaattop in november gepleit voor intensieve samenwerking met de Noord-Duitse regio, met Volkswagen in Emden. Het bedrijf gaat 70 miljard investeren in elektrische ontwikkeling, inclusief vijf giga batterijfabrieken, ze hebben alleen al in Emden grootschalige plannen en Delfzijl ligt op 5 kilometer afstand. Waarom doen we niets met die regio, in ontwikkeling, arbeidsplaatsen? De kansen zijn enorm, waarom niet heel snel inzetten op grootschalig ontwikkelen van elektrisch varen en rijden in de Noordelijke regio, met een veerverbinding tussen Delfzijl en Emden?”

Behoud het goede, laat technologie ons helpen „Laten we heel snel schakelen en van een probleemgebied en gebied vol kansen maken, alle huizen in één keer duurzaam maken, inzetten op elektra, verwarming, opwekking, batterijen, thuisopslag. Niet voor niets maken we ook deel uit van het eerste Blue Skies Festival in Groningen, in de eerste week van juni, omdat allerlei mensen van wetenschappers tot ondernemers, van multinationals tot startups, van onderwijs tot beleidsmakers geloven in de kansen voor de regio van hernieuwbare energie, van circulair denken en produceren. De urgentie om te schakelen is groot en wordt met name in Groningen gevoeld.”

Is de nabije toekomst hoopvol? „Ja, zonder twijfel. Het geeft energie om mensen bij elkaar te brengen, te laten zien wat er mogelijk is, om de creativiteit te zien bij mensen. Ik geloof dat we van onze geliefde groei-economie toe moeten naar andere vormen van leven, wonen en werken. We moeten het goede behouden en inzetten op duurzaam; technologie kan ons daarbij enorm vooruit helpen. Ook nieuwsgierig? Ga dan mee met de handelsmissie naar Oostenrijk om te zien wat daar gebeurd, om inspiratie op te doen hoe we ook in Noord-Nederland aan de slag kunnen met duurzame energie en innovatie.”

www.hansagreentour.com

Advertentie

38

perspectief

Meer talent, betere sfeer en beter resultaat?

Tûmba weet hoe!

Mirka Antolović

Mirka Antolović is als directeur sinds enkele maanden het nieuwe gezicht van Tûmba, het aan de Leeuwarder Eewal gevestigde Friese kenniscentrum voor discriminatie en diversiteit. Verbreden van kennis over diversiteit is haar speerpunt. „We zijn en blijven het meldpunt voor discriminatie. Mensen die gediscrimineerd worden kunnen bij Tûmba terecht voor advies en ondersteuning. Discriminatie blijft een hardnekkig probleem. Door sterker in te zetten op inhoudelijke kennis over vooroordelen en het belang van het verbreden van die kennis, willen we een actieve, laagdrempelige en dienstverlenende gesprekspartner zijn voor onderwijs, zorg, bedrijven en overheden.” „Het belangrijkste is de bewustwording over vooroordelen en discriminatie. We hebben allemaal vooroordelen waardoor we onbewust verkeerde keuzes maken. Waar het om gaat is dat je bereid moet zijn het gesprek aan te gaan: wat zijn mijn vooroordelen, welke mechanismen spelen een rol? Als we daar over gaan praten en ons er van bewust worden, zijn we goed op weg.

En omdat Tûmba bij uitstek het Friese kenniscentrum is op dit gebied, kan iedereen bij ons aankloppen voor advies, voorlichting en training.”

„De professionals van Tûmba hebben jarenlange ervaring in het bestrijden van discriminatie waardoor zij als geen ander weten hoe discriminatie ontstaat en wat het effect ervan is voor zowel een mens als voor een organisatie.

Ook hier geldt ‘beter voorkomen dan genezen’.

Tûmba wil niet alleen dweilen met de kraan open en discriminatie achteraf aanpakken. want dan zijn alle partijen verliezers. Wij willen, door in gesprek te gaan met bedrijven, mechanismen van discriminatie bespreekbaar maken met als doel deze te voorkomen. Een zwangere medewerker geen contractverlenging of loonsverhoging geven is in strijd met de wet. Bovendien verlies je als bedrijf een ervaren kracht en geef je een verkeerd signaal aan de andere medewerkers, met soms vergaande gevolgen.” „Tûmba adviseert over het belang en de kracht van diversiteit voor organisaties en bedrijven. Een zo divers mogelijk opgebouwd en talentvol personeelsbestand geeft een andere, creatievere dynamiek in je organisatie en verbetert het

resultaat, omdat de sfeer beter is, teams en afdelingen beter functioneren, er beter wordt gepresteerd en er minder ziekteverzuim is. Niet voor niets zie je juist grote internationale ondernemingen zo divers mogelijk personeel aannemen. Deze tijd van verandering biedt wellicht meer ruimte voor het talent van ieder mens, voor diversiteit en gelijkheid en dus is er ook in Friesland alle reden het belang daarvan te herkennen.” „Leer te selecteren zonder vooroordelen: leer denken vanuit competenties en de kwaliteit van mensen. Dat begint bijvoorbeeld met een sollicitatiecommissie die breed en divers is samengesteld. Niet iedere bedrijf heeft dat, dus helpt en adviseert Tûmba bedrijven en organisaties graag bij hun sollicitatie- en selectieprocessen. Want door onze kennis van diversiteit en gelijkheid te verbreden, zetten we het beste in op verandering.” www.tumba.nl

Ondernemer Jaap Hoekstra: Niks doen is geen optie „Niks doen is geen optie, want dat het niet goed gaat met onze planeet is duidelijk. We moeten zowel zakelijk als privé aan de slag!” zegt Jaap Hoekstra van bedrijvencentrum De Fabriek Leeuwarden, tevens eigenaar van verschillende gebouwen op bedrijven en winkelpark De Zwette.

Als eigenaar van Jaap Hoekstra Vastgoed koopt hij oude bedrijfspanden op om die vervolgens te renoveren naar huidige comfortabele maatstaven en weer geschikt te maken voor verhuur. Dat doet hij op een energieneutrale en duurzame manier, met oog voor de toekomst.

Comfortabel, milieuvriendelijk én betaalbaar is mogelijk „Ik wil daarmee laten zien dat je niets hoeft in te leveren qua comfort en financiën zodra je duurzaam en circulair gaat wonen en werken. Ik ben sowieso voorstander van de circulaire economie, daarom ben ik ook Freon van Fossielfrij Fryslân geworden.”

Om te laten zien dat het hem menens is, maakt hij voor 1,3 miljoen euro De Fabriek Leeuwarden energieneutraal. De voormalige dienst sociale werkplaats van de gemeente Leeuwarden gaat van energielabel G naar A. Tevens zullen nog 2

panden van Jaap dit jaar verbeterd worden naar energielabel A. Ook andere onderdelen van zijn bedrijfsvoering worden milieuvriendelijk. „Wij zijn met ons wagenpark overgeschakeld van gewone diesel naar fossielvrije blauwe diesel als brandstof. Het is wel iets duurder, maar als je iets wilt, zul je je best moeten doen. Dit betekent dat wij niet direct onze auto's hoeven te vervangen maar toch al een mooie co2 reductie kunnen realiseren.

Heel Fryslân fossielvrij met de Elfwegentocht „Als Freon van Fossielfrij Fryslân doen wij uiteraard van 1 tot en met 14 juli 2018 mee aan de Elfwegentocht. Dat iedereen in heel Fryslân twee weken lang zonder een druppel benzine of fossiele diesel rijdt zou natuurlijk fantastisch zijn, daar gaan wij voor! Blijvend natuurlijk.”

Jaap Hoekstra „Ik hoop dat het na 14 juli niet stopt, maar doorgaat. Daarom stel ik graag mijn kennis beschikbaar. Bedrijven die ook van mijn opgedane ervaringen willen profiteren wil ik graag van informatie voorzien. Want als je kennis met elkaar deelt kom je verder!”

www.defabriekleeuwarden.nl

Advertentie

39

De notaris: betrouwbaar in ‘t vastleggen van rechtszekerheid

perspectief

Het van oorsprong Friese notariskantoor Hoekstra & Partners opent dit jaar in Tilburg haar zesde vestiging. Notaris Yntze Hoekstra is de oprichter, pionier en ondernemer in het netwerk van samenwerkende notarissen met een eigen specialisme dat Sint Nicolaasga en Tilburg verbindt. „Het nieuwe tuchtrecht voor notarissen leidt tot te hoge kosten. Laten we ons focussen op de inhoud en waarde van de zaak, het ambt en de zorgen over de arbeidsmarkt.”

Yntze Hoekstra en echtgenote Baukje Hooghiemstra

Het Friese Katlijk even boven Heerenveen, is zijn anker. De grond van zijn ouders, zijn geboortegrond, het land waar Yntze Hoekstra opgroeide en is geworteld. Zijn pioniersgeest oversteeg het ouderlijk huis en transportbedrijf, bracht hem naar de Groningse Rijksuniversiteit, in 1981 als kandidaat-notaris naar Gorredijk. In 1991 werd hij benoemd als notaris te Langweer.

In 2005 werd hij notaris in Leeuwarden en in 2008 volgde de vestiging Groningen. In 2011 werd Hoekstra notaris in Zwolle en 2014 te Utrecht. In 2016 mocht hij zich pensionado noemen, maar de ondernemende Yntze Hoekstra is te zeer verknocht aan z’n mooie ambt om te stoppen. Dit jaar opent Hoekstra & Partners in Tilburg haar zesde kantoor. De notarisondernemer: „Ik ben een scherp analyticus die niet twee, maar meerdere stappen vooruit denkt.”

ambtenaar die ieder moment consequent transparant moet handelen. Dat hoort bij ons en daar mag je nooit van afwijken. Ik vind het jammer dat men ons een te zwaar tuchtrecht heeft opgelegd met ingang van dit jaar, waarbij de notaris of kandidaat-notaris veroordeeld kan worden in zowel de kosten van de klager als de kosten van de tuchtrechter, al met al zo’n drie-eneen-half duizend euro. We worden al door meerdere instanties beoordeeld en gecontroleerd en ook dat voorkomt niet dat er wel eens iets mis gaat, zoals we helaas kunnen vaststellen. Deze overmatige kostenverzwaring voor de notaris leidt niet tot kwalitatieve verbetering: we kunnen ons beter richten op de inhoud van het vak, op de zorgen over onze arbeidsmarktpositie en de manier waarop we jonge mensen bij dit prachtige ambt kunnen betrekken.”

Leve de notaris! „Het notariaat is in toenemende mate belangrijk, omdat de notaris een anker is in een steeds sneller veranderende en hectische wereld. Wij leggen met onze persoonlijke handtekening de rechtsverhoudingen vast. De notaris is een vast punt in deze turbulente, digitale tijd met nepnieuws. Die zekerheid kun je echter alleen bieden als je iedere dag en op ieder tijdstip je waarde communiceert en waarmaakt. Dat vergt persoonlijke stabiliteit, orde, rust en actuele kennis.”

Inzichtelijk maken van waarde Yntze Hoekstra meent dat het meer dan ooit zaak is op te vallen op de arbeidsmarkt. Met ruim tachtig medewerkers verdeeld over zes kantoren zegt hij: „Je moet je als werkgever kwetsbaar durven opstellen en je afvragen hoe je aantrekkelijk blijft voor jonge mensen, hoe je medewerkers langer vasthoudt en de werkdruk aanvaardbaar blijft. Daarbij speelt de vraag welke medewerkers je nodig hebt om de doelstellingen van de notaris nu en in de toekomst te bereiken en hoe zorgen we er voor dat kennis, vaardigheden en vitaliteit van medewerkers passen bij wat jouw organisatie nodig heeft: welke waarde voegen wij toe als notaris en hoe maken we dat inzichtelijk?.”

Yntze Hoekstra ziet met plezier uit naar het motto ‘Leve de notaris’ van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) die dit jaar 175 jaar bestaat. Het past de pionier die van zijn ambt geniet, humor en empathie als handelsmerk heeft en tegelijk geldt als een consistente, stabiele factor in z’n ambt. „Je bent een openbaar

„Pas je aan en wees flexibel! Ik geloof er in dat flexibiliteit je altijd steunt in stabiliteit en dat persoonlijke stabiliteit je flexibel maakt, net als

een goede sfeer tussen collega’s je stabiel houdt.

Ik merk dat een goede sfeer en goede relatie met leidinggevenden meer gewaardeerd wordt door vrouwen dan door mannen. Opvallend is het dat juist jonge notarissen hier meer aan hechten dan oudere notarissen. Sfeer en een goede onderlinge relatie bieden houvast; het is stabiliteit die je in je ambt nodig hebt en dat krijgt steeds meer waardering. Wellicht is die toenemende behoefte een reflectie op de hectiek van de voortdurende verandering. Het past uitstekend bij ons ambt en onze core-business: het vastleggen van rechtsverhoudingen en het bieden van rechtszekerheid.”

Plezier hebben in ondernemerschap „Communicatie is het wezen van je dienstverlening als notaris. Je moet iedere dag, ieder moment en ieder tijdstip je waarde communiceren en waarmaken, transparant zijn en je afspraken nakomen, met de ander en met jezelf. Als openbaar ambtenaar moet je goed blijven communiceren naar je klanten om je waarde waar te maken en als notaris-ondernemer moet je ieder moment je bewaringspositie in de gaten houden, voortdurend zorg hebben voor het geld dat op jouw derdenrekening staat. Het hoort bij je ambt om met beide kanten consistent en transparant om te gaan; het past je als ondernemer om plezier te hebben in ondernemerschap en winst te genereren als openbaar ambtenaar door snel, efficiënt en laagdrempelige dienstverlening te bieden die voor iedereen toegankelijk is. De methode Hoekstra & Partners, geldt als motto voor dit mooie jaar waarin we onze zesde vestiging openen. Op naar Tilburg!” www.hoekstraenpartners.nl

n e e e m e Do op s n a k k maa ! n e z j i r p mooie

Doe je mee voor een mooi en schoon Fryslân op duurzame energie?

Een mooi en schoon Fryslân op duurzame

Wat weet jij al van Fossylfrij Fryslân?

energie; dat is een fossielvrij Fryslân.

Hier doen we dat gewoon! Al meer dan

Test je kennis en maak kans op een van deze geweldige fossielvrije prijzen!

100 “Freonen” (=Fries voor Vrienden)

- een dag Elektrisch varen in een sloep van Happy Whale

maken het gemakkelijk en leuk om ook

- een dag toeren in een Renault ZOE van ABD Renault

mee te doen. Deze bedrijven, instellingen

- een energieadvies op maat aan huis door de gemeente Leeuwarden

en gemeenten helpen iedereen over te

- een tank blauwe diesel van Future Fuels

stappen naar een leuke en duurzame

- een jaar Free Freon met je onderneming door de Freonen fan Fossylfrij Fryslan

wereld: met concrete producten in

- een waka waka light van Enie.nl

6 thema’s.

- een bak ijs van duurzame ijsmaker De Jong’s ijs Gorredijk

Fossielvrije voertuigen

Fossielvrij MKB

Op welke manieren kun je fossielvrij autorijden?

A Blauwe diesel, aardgas, waterstof en elektrisch B Groene diesel, groen gas en elektrisch C Blauwe diesel, groengas, elektrisch en waterstof

Zonnepanelen op woningen

Een fossielvrij bedrijf in Fryslân: A gebruikt duurzame energie voor zijn gebouw B gebruikt duurzame energie voor zijn wagenpark, gebouw en proces C gebruikt duurzame brandstoffen voor het eigen wagenpark

Fossielvrije stroom op locatie

Lokale duurzame stroom

Ik wil een feest organiseren en heb een aggregaat nodig A dat kan alleen op diesel B dat kan alleen op fossiele brandstoffen C ik kan in Fryslân kiezen voor een Fossylfrije oplossing

Hoeveel zonnepanelen (300 Wp) heeft een huis nodig bij een gemiddeld stroomgebruik van 3500 kWh/jaar?

A 2 B 5 C 13

Fossielvrije woningen

Ik wil lokale, duurzame stroom uit Fryslân kunnen kiezen A dat kan wel, maar het is heel ingewikkeld en duur B dat kan nu al via een Friese energie coöperatie bij u in de buurt C dat kan helaas nog niet, maar over 10 jaar komt dat vast op de markt

Als ik mijn woning fossylfrij maak, dan: A heb ik geen energierekening meer B hoef ik alleen van het aardgas af en klaar is Kees C gebruik ik alleen duurzame energie, voor stroom en verwarming

Ga snel naar www.freonen.nl/prijsvraag, vul de antwoorden in en maak de slagzin af!

Tip: lees ook het artikel met Bouwe de Boer of kijk op www.freonen.nl. Inzenden kan tot 15 februari 2018.

Alle Freonen fan Fossylfrij Fryslân

FOSSYLFRIJ

FRYSLAN

energy

FOL

EGESK

O

LE

Partners:

SH

AL

K

Maatschap TKMW