september | editie drenthe
de kachel moet wel roken Kees Akkerman
JONAS KJELLBERG
MAGNUS LINDKVIST
co-creator Skype & tech startup investor
trendspotter extraordinaire
Kjellberg is een top notch spreker op het gebied van
In een wereld vol grote innovaties, zijn het de kleine
innovatie en begenadigd investor uit Zweden. Hij stond
ideeën die het ‘m doen, vindt de Zweedse Lindkvist.
aan de wieg van o.a. Skype, Zalando en HelloFresh.
Zijn keynote zit vol met slimme observaties,
Als geen ander bouwt hij aan innovatieve brands en
voorbeelden en politiek incorrecte humor.
creëert hij een winnende salescultuur.
Future-thinking, maar dan next-level.
ACADEMY
STAY TUNED FOR HEADLINER 3
TALENT
Trendship Academy is de nieuwe ochtendmasterclass van de makers van Trendship,
Trendship Talent is een ochtendprogramma voor toekomstige gamechangers. In samen-
speciaal voor ondernemers in het mkb. Verwacht keynotes vol ondernemersinspiratie over
werking met onderwijsinstituten krijgen influencers een podium, new kids on the block de
branding, e-commerce, smaakbeleving, werkgeluk en de customer journey. Luister naar
aandacht en bepalen talenten wie de creators zijn van de toekomst. De headliners van
culinair ondernemer Ron Blaauw, marketingstrateeg Igor Beuker, conceptdenker Joël Darius
Trendship Talent zijn programmamaker Tim Hofman, influencer manager en mede-oprichter
van NDC mediagroep en Olivier van Duijn, topman van Marktplaats. Word uitgenodigd of
van het VEED Festival Omar Kbiri, Tim van der Wiel (co-founder GoSpooky) en directeur van
krijg exclusief toegang door je online in te schrijven. WWW.TRENDSHIP.NL/ACADEMY
Swapfiets Steven Uitentuis. WWW.TRENDSHIP.NL/TALENT
CHANGING THE GAME
WWW.TRENDSHIP.NL
03
GRILLIG V
oor wie op vakantie ging, uitsliep, achterstallig onderhoud pleegde (aan bedrijf of
privé) of keihard doorwerkte geldt hetzelfde: de zomer is officieel ten einde. De dagen worden korter. De pepernoten liggen al in de winkels. Het weer wordt langzaamaan grillig herfstig. Grillig is ook een adjectief voor het thema van de noordz die voor je ligt: investeren. Investeringsmarkten kunnen gevoelig zijn voor bijvoorbeeld hypes, trends of onzekerheden. Dus onvoorspelbaar. Soms neemt een investeerder risico en heeft ’ie pech. Soms investeert hij in slechts een idee en blijkt dat goud waard. Zoals Innocore – Gronings onderneming van het jaar 2017 – dat bleek voor de Groningse participatiemaatschappij Triade. Blader overigens voor een aantal markten die relatief stabiel zijn snel naar pagina 16, wanneer je liever niet te gek gokt. Ook voor ondernemers is het een onvoorspelbaar wereldje. Het investeringsklimaat in Nederland is nog niet volledig ontwikkeld, blijkt uit een gesprek met investeerder Ton van ’t Noordende. Lokaal te krampachtig vasthouden aan investeringen is daarvan een voorbeeld, vindt hij. Trudie Timmerman is het daarmee eens. Als ze de NOM was, zou ze ‘de criteria meteen versoepelen’. Het devies van de meesten in deze noordz: wees goed voorbereid in je zoektocht naar
Het citaat ‘De kachel moet wel
investeerders. Gelukkig geven een aantal experts je wat handvatten voor succes.
roken’ op de voorpagina van deze
Hoewel, in het verleden behaalde resultaten zijn geen garantie voor de toekomst.
ondernemersbijlage is een uitspraak van Kees Akkerman. De uitspraak is terug te vinden op pagina 7 van deze bijlage.
colofon
inhoud
noordz is een ondernemersbijlage
04
van NDC mediagroep
08 Samenstelling: Karlijn ter Horst Eindredactie: Roel Snijder
10
Vormgeving: Marc Bos
15 Advertenties / Branded content:
16
Samen voor een sterk Noorden
Participatiemaatschappijen als Triade en FB Oranjewoud trekken samen op
We zijn te klein
Wat is de staat van het Nederlandse investeringsklimaat?
Kort&Prachtig
Een wereldspeler in kaas en een startup in productgegevens
Als ik de NOM was…
Dan zou Trudie Timmerman de regels versoepelen
Gaan we in stenen of in whisky?
telefoon 0512-204109
Sparen levert geen fluit op. Dus wat moeten we?
s.osinga@multiplusmedia.nl
19
Column Ronald Mulder
Reacties:
20
Succesvolle geldzoekers in Noord-Nederland
22
Investeren is niet meer wat het was
26
De 5 slimste tips bij investeringen ophalen
e-mail bijlagen@ndcmediagroep.nl, telefoon 050-5844256 / 058-2845477 Volg noordz ook online op het blog www.noordz.nl
Weg met de donut, leve de groei Een overzicht van de afgelopen drie jaar Vroeger versus nu
Experts geven handvatten
04
Participatiemaatschappijen trekken in
Noord-Nederland vaak met elkaar op. Samen zorgen ze voor een netwerk met geld, kennis en ervaring. We zochten er twee op: FB Oranjewoud en Triade. Door Bouke Nielsen, foto’s Pepijn van den Broeke
SAMEN VOOR EEN STERK NOORDEN De manier waarop FB Oranjewoud en Triade hun rol als participatiemaatschappij invullen is kenmerkend: met hun geld jagen ze Noord-Nederlandse ontwikkelingen aan. Participatiemaatschappijen (ppm’s) in Noord-Nederland hebben vaak meer dan een financieel belang. Ze tonen doorgaans betrokkenheid bij het reilen en zeilen van de noordelijke provincies, maar dat wil allerminst zeggen dat ze hun geld weggeven of in de waagschaal stellen. Nee, participatiemaatschappijen zijn niet van het weggeven. Dat is maar goed ook, want anders zijn de potten snel leeg en zijn er minder kansen om de Noord-Nederlandse economie aan te jagen. FB Oranjewoud en Triade trokken recent de agenda’s, in respectievelijk de personen van de directeuren Kees Akkerman en Edward van der Meer, om elkaar beter te leren kennen. Ze willen kijken of ze wat vaker met elkaar kunnen optrekken. Eigenlijk niets bijzonders, want de meeste noordelijke ppm’s – de NOM is de grootste en bekendste – slaan de handen in elkaar. Investeringen delen is risico’s delen, maar ook onderzoek en begeleiding zijn in samenspanning sterker. Met de aanstelling van Kees Akkerman wil FB Oranjewoud zich een meer noordelijk profiel aanmeten. „We bestaan relatief kort en de eerste jaren hebben de bestuurders het zelf gedaan”, vertelt Akkerman, „en omdat onze bestuurders vooral een netwerk in Friesland hebben landden daar ook de meeste investeringen.” FB Oranjewoud wil de cultuur en economie in Noord-Nederland stimuleren. De grootste deelneming is NDC Mediagroep, onder andere uitgever van deze krant. Triade, een dochter van het Universitair Medisch Centrum Groningen, wil helpen bij alles wat in het verlengde ligt van onderzoek bij het UMCG en de Rijksuniversiteit Groningen. Zowel FB Oranjewoud als Triade koopt aandelen in een bedrijf, maar levert ook kennis en netwerken. „We hebben een groot internationaal biomedisch netwerk”, zegt Van der 07 ›››
05
Kees Akkerman
advertentie
06
duurzaamheid
Vruchtbare grond voor succesvol ondernemerschap
Breng ondernemers, overheid en onderwijs (3O’s) samen in een vruchtbare omgeving, en groei zal ontstaan. Dat is de achterliggende gedachte van Ecomunitypark. Het ecologisch werklandschap in Oosterwolde biedt nog voldoende ruimte voor innovatieve bedrijven die graag met elkaar, onderwijsinstellingen en overheid willen samenwerken om vooruit te komen.
Anne Jan Zwart: „De lijnen tussen ondernemers, overheid en onderwijs zijn hier kort.“
Ooit was de grond waarop het Ecomunitypark is gevestigd landbouwgrond. Wat er groeide, was weinig divers. De grond was arm. Een enorm contrast met wat er nu al is, en nog volop ontwikkelt. Een natuurrijk gebied, maar vooral een vruchtbaar bedrijvenpark voor bedrijfsleven, overheid en onderwijs. Deze 3O’s wortelen zich op het Ecomunitypark vanuit de overtuiging dat samenwerken helpt om te groeien. Kloppend hart Het kloppend hart van Ecomunitypark is het Biosintrum. Hierin vestigen het mbo, hbo en de universiteit zich, zoals de Rijksuniversiteit Groningen, Hanzehogeschool Groningen en het Van Hall Larenstein. Directeur Anne Jan Zwart: „Nergens vind je een plek waar dergelijke kennisinstellingen samen te vinden zijn. Rondom het Biosintrum, dat een initiatief van de gemeente Ooststellingwerf is, is plek voor bedrijven om zich te vestigen. Binnen de muren van het Biosintrum kunnen onderwijs en het bedrijfsleven elkaar vinden.” Dat maakt Ecomunitypark een ideale plek voor bedrijven met een innovatief karakter, vertelt Zwart. „Mkb’ers snakken naar kennis, en die vinden ze hier. De lijnen tussen onderneming en onderwijs zijn hier ontzettend kort. De studenten kunnen op het Ecomunitypark stage lopen bij de bedrijven of onderzoeken uitvoeren. Zo ontstaat er een waardevolle wisselwerking. De samenwerking met het onderwijs kan een enorme impuls geven aan je innovatie, en dus de ontwikkeling van een bedrijf. En het is dé bron voor nieuwe medewerkers.” Een wisselwerking waar ook de regio baat bij heeft; regio Zuidoost-Fryslân heeft te maken met
krimp. „Innovaties maken bedrijven succesvol, en succesvolle bedrijven helpen een regionale economie groeien.” De toegevoegde waarde van het dit bedrijvenpark wordt ook gezien door gemeente en provincie, die dit project volledig steunen en onder de vlag van Ecomunitypark eveneens de samenwerking aangaan met bedrijven en onderwijs. Bijzondere vijver Kennisintensieve ondernemers zijn dus van harte welkom op het Ecomunitypark. En voor die bedrijven is nog ruimte genoeg. Zwart: „Maar het is niet ons doel om zo snel mogelijk dit park vol te hebben. We nemen er de tijd voor, aangezien we vissen in een bijzondere vijver. Ondernemers die hier hun bedrijf willen vestigen, moeten niet alleen nagaan wat dit hele concept voor hun bedrijf betekent. Maar ook wat zij voor dit park kunnen betekenen. Het is niet alleen halen, maar ook brengen. Dan kan groei ontstaan.” Een duurzaam karakter is eveneens iets wat de toekomstige bedrijven moeten hebben. Het terrein van Ecomunitypark is zeventien hectare groot en de helft daarvan blijft natuur. „Tal van onderzoeken hebben bewezen dat er een direct verband is tussen de kwaliteit van de werkomgeving en de inzetbaarheid van de medewerkers op de lange termijn”, legt Zwart uit. „Hoe groener de omgeving, hoe minder stress mensen ervaren.” BREEAM-NL Volgens Zwart is het de bedoeling dat de toekomstige bedrijven zo worden gebouwd, dat de waarde van de omgeving toeneemt. Zwart wijst naar bouwplaats waar de biologische kaasfabrikant Kaaslust een fabriek bouwt. „Het
gebouw krijgt kleuren die passen in de natuur. Verder wordt het gebouw zelf voorzien van duurzame technologieën. Met dergelijke duurzame gebouwen willen we ook de natuur verrijken.” Alles bij elkaar opgeteld is Ecomunitypark volgens Zwart uniek in Nederland, en in Europa. Het is bovendien het eerste bedrijvenpark dat een BREAAM-NL Gebiedsontwikkeling Ontwerpcertificaat op haar naam heeft geschreven. BREEAM-NL meet en beoordeelt de duurzaamheid van onder meer nieuwe gebouwen en gebieden. Het Ecomunitypark kreeg vijf sterren, de hoogst haalbare score. Het heeft het werklandschap zowel nationaal als internationaal op de kaart gezet. „We krijgen geregeld ondernemers, overheden en onderwijsinstellingen uit het binnen- en buitenland op bezoek die willen weten hoe wij dit hebben aangepakt”, vertelt Zwart. Masterplan Hij hoopt dat er in Nederland, maar ook in de rest van de wereld, meer van dit soort plekken komen. „We hebben daarom een masterplan gemaakt met handvaten zodat dit concept op meerdere plekken kan worden uitgerold. Juist omdat het zo’n meerwaarde heeft.” Daarnaast is het volgens Zwart simpelweg aangenaam om in zo’n gebied te werken, zeker in vergelijking met een ‘traditioneel’ bedrijventerrein. „De natuur leeft hier volop. Je hoeft maar even uit het raam te kijken, en je ziet van alles gebeuren en groeien.” www.ecomunitypark.com.
Het gaat in feite niet eens om geld verdienen
07
wel een deel van hun kapitaal veilig stellen. Dat zijn soms mooie bedrijven. De jeugd verkoopt tegenwoordig veel sneller, de oudere ondernemer houdt rekening met het personeel en de omgeving.” FB Oranjewoud wil samenwerken met andere ppm’s. Akkerman zoekt zo veel mogelijk leads’; kandidaten om in te investeren. „Een eigen netwerk is belangrijk. Je hebt adviseurs, veel mensen rond FB Oranjewoud, veel mensen die iets met ons hebben. Dan krijg je veel tips. Daar ga ik mee aan de slag. Maar er is meer. Het is soms net een huwelijk, je moet iets van ons vinden en wij iets van hen. Het goeie gevoel is doorslaggevend. En los daarvan: je moet de goeie prijs betalen. Een onderneming die voor het
05 ›››
snelle geld langskomt, past niet bij ons”, vindt Akkerman.
Meer. „Dat betekent dat we makkelijker juist die ene speciale persoon kunnen bellen die een investering
Triade heeft wel exits, deelnemingen die van de hand worden gedaan. „Ieder jaar wel
van ons verder kan helpen.”
één of meerdere serieuze”, zegt Van der Meer. Soms heeft Triade daar wel tien jaar in moeten investeren, zo vertelt hij. Dat is een langere periode dan de ppm’s doorgaans
Maar Triade durft ook geld te geven als een bedrijf
gebruikelijk achten. Een participatiemaatschappij probeert een investering vier tot
nog niet verder is dan een idee. Van der Meer:
zeven jaar aan te houden. Van der Meer: „Ik moet dan toch complimenten aan het
„Dat is een hoog risico, en als je dat helemaal alleen
UMCG-bestuur geven. Ze gaan er vaak vanuit dat het weggegooid geld is dat we inves-
doet heet je in die wereld een echte foolsinvestor.
teren, dat niet direct rendement oplevert. Ze zien al onze participaties ook als middel
Maar we willen profiteren en dus moet je een goed
voor onderzoek. Daar zit dus rust. Men hoopt natuurlijk wel op opbrengst, maar onder-
idee verder durven helpen.” Hij noemt enige voor-
zoek en ontwikkeling is echt het belangrijkst.”
beelden van investerinkjes met een hoog risico die nu goed lopen, zoals Organ Assist en Innocore.
Van der Meer heeft door die exits nu ineens een track record, een historie van succes
Beide zijn serieuze bedrijven geworden.
die zijn rol legitimeert. „O, ik hoor nu vaak: ‘Je kunt het’”, zegt hij met een glimlach. „En juist in die fase moet je jezelf niet al te serieus nemen. Er zijn nu eenmaal geen
Triade werkt graag met andere partijen samen.
garanties.”
Dat hebben de Groningers geleerd, want aan den lijve ervoeren ze hoe lastig het soms is om alleen te
Zowel Triade als FB Oranjewoud heeft geen verrekijker waarmee nationale en
opereren. Van der Meer: „Je hebt soms specifieke
internationale bedrijven worden gespot. De gemeenschappelijke deler van beide is
kennis nodig. Bovendien, elk bedrijf heeft een eigen
Noord-Nederland. Van der Meer: „We zijn hier onderdeel van een totaal netwerk.”
dynamiek. Je moet ook onderzoek doen. Als we het
Beide ppm’s missen in Noord-Nederland grote partijen. Van der Meer: „Scale-ups
zelf waren blijven doen, had ik hier misschien wel
(bedrijven die snel groot kunnen worden op een wereldmarkt, red.) zijn heel
honderd man rondlopen en dan doen we het nog niet
interessant. Wij faciliteren bijvoorbeeld het Avebe-laboratorium op Campus
goed. Ik werk graag met andere partijen samen,
Groningen. Zoiets is van belang voor toekomstige ontwikkelingen.”
ik leer er ook van.” Akkerman: „ De regionale investeerders kunnen in Noord-Nederland het verschil Het is wel het verhaal van schade en schande, zo
maken. In de Randstad zouden we een van de vele zijn, hier is het mooi overzichtelijk
benadrukt Van der Meer. „Je moet toch eerst je neus
en passen we ook nog eens goed bij elkaar.”
stoten. Door ontoereikende kennis ga je eens de bietenbrug op. Als je investeert moet je bereid zijn hulp te zoeken.” Die kennis is bovendien een vereiste in de sector waarin hij zich beweegt, want Triade zoekt het in ideeën met wetenschappelijke impact. „Het gaat in feite niet eens om geld verdienen.” Het doel van FB Oranjewoud is meer ideëel: het verbeteren van het sociale, culturele en economische klimaat in de noordelijke provincies. „Maar het is niet zo dat we het geld weggeven”, zegt Kees Akkerman, die een rijke ervaring heeft in de bankwereld (ABN Amro, Friesland Bank en Rabobank). „De kachel moet wel roken. Maar we hebben geen exit-strategie.” Dat is banktaal voor verkoop van de participaties. Die kan flinke winsten opleveren en het eigen vermogen flink opkrikken. Akkerman: „We verkopen in principe niet; we moeten het van dividend hebben.” Die houding past bij organisatie als FB Oranjewoud, dat bijvoorbeeld ook investeert in Koninklijke Tichelaar uit Makkum (keramiek) en Landgoed Lauswolt. Akkerman voert momenteel gesprekken
Jargon
in Friesland en Drenthe, op zoek naar nieuwe deel-
De wereld van investeerders kent een specifiek jargon.
nemingen. „Er zijn soms oudere ondernemers die de
Op onze website noordz.nl zetten we een aantal termen
crisis hebben meegemaakt en die nu de kans zien
voor je op een rijtje – inclusief uitleg.
hun bedrijf van de hand te doen. Ze willen misschien
08
WE ZIJN TE KLEIN
09
Wat is de staat van ons investeringsklimaat? Een gesprek met investeerder en ondernemer Ton van ’t Noordende over transparantie en groter denken.
sprong Friese Geert-Jan Bruinsma. „Dat werd in 2005 echt op een te vroege waardering, dus voor te weinig geld, verkocht aan het Amerikaanse Priceline.” Een standpunt dat Bruinsma’s compagnon Kees Koolen zelf overigens recent nog deelde, in een artikel in NRC Handelsblad in 2017. ‘Booking had kunnen worden voor de Nederlandse economie wat Philips vroeger was’, zei Koolen. Het werd destijds voor 110 miljoen euro verkocht, maar is
Door Karlijn ter Horst, foto Pepijn van den Broeke
inmiddels tientallen miljarden waard. Die te vroege waarderingen zijn – hoewel in flink mindere mate –
„Ik ben fan van lokale investeringsfondsen, maar niet van de voorwaarde dat
volgens Van ’t Noordende tot op heden aan de orde
het bedrijf waarin geïnvesteerd wordt ook in die regio moet blijven. Stel je voor
van de dag.
dat de NOM in een fantastisch bedrijf investeert, dat via een omweg in Berlijn of München een miljoeneninvestering kan ophalen – met als voorwaarde dat
„En Europa heeft nog steeds geen multimiljarden-
een deel van het team verplaatst wordt. En stel je dan voor dat die deal niet
bedrijf als Facebook, Alibaba of Amazon”, aldus de
door kan gaan omdat de NOM eisen stelt. Dat blokkeert de groei.”
investeerder. „In Europa is men nog altijd vooral bezig met het kopiëren van ideeën uit andere landen
Was getekend, Ton van ’t Noordende. Deeptech investeerder en CEO van
als de Verenigde Staten. Zalando en Deliveroo bij-
01 Ventures, dat voor eind 2019 moet uitgroeien naar een fonds van
voorbeeld. Prima dat je een marktleider volgt, maar
150 miljoen euro, met kantoren in Londen en Amsterdam. Daarvoor partner
dan loop je wel iedere keer achter de feiten aan.”
bij Rotterdamse investeerder Keadyn Ventures en founder van succesvolle
Kleine kanttekening: „De grote spelers zijn inmid-
startup Spreadthebrand.com, een influencer marketing platform. Oprichter
dels zo groot. Als ze besluiten een nieuwe industrie
van Angel Island, dat ondernemers en investeerders op een onconventionele
in te gaan, dan wordt het voor jou als kleine speler
manier bij elkaar wil brengen. En investor in residence van Startup Delta,
– zowel als investeerder als ondernemer – natuurlijk
nauw samenwerkend met Prins Constantijn om het startup-ecosysteem in
erg wel lastig.”
Nederland te versterken. Gelukkig ziet Van ’t Noordende ook structurele Een ondernemer die investeert en andersom. Hij is drie tot vijf dagen per week
verschillen tussen het Europese investeringsklimaat
in het buitenland – veelal Europa – en bezoekt zeventig steden per jaar.
van nu en dat van een paar jaar geleden. „Wat er toen
wVan ’t Noordende kent het investeringsklimaat in Nederland en Europa op z’n
niet was, maar nu wel, is de pay it forward mentali-
duimpje. Een klimaat dat nog steeds best onderontwikkeld is, zegt hij.
teit onder ondernemers.” Met andere woorden:
Al is het niet meer zo ernstig als een jaar of vijf geleden.
ondernemers delen onderling veel meer kennis over onder meer investeerders. „Ze praten met elkaar
Europa heeft nog steeds geen multimiljardenbedrijf
De onderontwikkeldheid is
over fouten die ze hebben gemaakt, of over het aan-
te herkennen aan bijvoor-
dragen van de juiste klanten en de juiste partners en
beeld die eisen aan
het identificeren van good and bad actors.”
Nederlandse euro’s, legt Van ’t Noordende uit.
Nederland is daardoor meer ondernemersvriende-
„Een groot deel van alle
lijk geworden, ziet de investeerder. „Deals worden
Nederlandse investeer-
sneller gesloten dan voorheen. Investeerders moe-
ders(fondsen) zijn nog
ten sneller reageren.” Dat is in het voordeel van de
steeds deels gefund met
ondernemer. En er is meer kapitaal, want het gaat
publiek geld. Daar zit
economisch nou eenmaal goed.
meestal een bepaald mandaat aan vast.” Van
„Maar, het is voor ondernemers nog altijd vaak on-
’t Noordende is geen fan
duidelijk of het fonds waarmee ze in gesprek zijn wel
van dat protectionisme.
kán investeren.” En er zijn nog steeds fondsen die
„Hoewel ik heel erg geloof in het lokaal laten groeien van een bedrijf, moet er
gesprekken lang aanhouden. „Dat duurt dan negen
wel internationale samenwerking zijn.” Logisch dat er beperkingen zijn, stelt
maanden. De ondernemer denkt: ‘gaat lukken’.
hij wel. „Maar dat werkt niet in het voordeel van Nederlandse ondernemers.
En dan lukt het niet. Maar de rekeningen moeten
Daarvoor zijn we gewoon te klein.”
betaald worden, dus gaat de stekker uit het bedrijf.”
We zouden een voorbeeld moeten nemen aan de Baltische Staten. „Daar zijn
Deel kennis, luidt het devies. „Transparantie creëren
ze nog kleiner én realiseren ze zich dat, dus daar zijn ze veel internationaler
in een ecosysteem is gewoon echt cruciaal”, aldus
georiënteerd. Bedrijven starten daar, vertrekken, maar komen wel weer terug
Van ’t Noordende. „Als niemand die lokale onder-
omdat het tech-niveau zo hoog is.” En bijkomend voordeel voor succes,
nemer of investeerder opleidt, dan blijf je continu
vertelt Van ’t Noordende: bijna alle technologie wordt in het Engels ontwikkeld.
minder goede deals maken. Dat heeft niets te maken
„Dat is in Nederland nog steeds niet zo.”
met de kwaliteit van de ondernemer, maar met de ervaring.” En ga zonder twijfel voor de kans om met
Een andere illustratie van die onderontwikkeldheid is de te vroege waardering
de allerbeste investeerder aan de slag te kunnen.
van bedrijven. Al even geleden, maar wel een voorbeeld dat Van ’t Noordende
„Als ondernemer moet je altijd slimmere mensen
daarvan geeft, is Booking.com – ooit opgericht door onder andere de van oor-
dan jezelf aantrekken.”
10 KORT EN PRACHTIG
GEWOON EEN KAASVERWERKER
Dave Bakker
Noord-Nederland kent veel verborgen pareltjes of onbekende wereldspelers. Bijvoorbeeld AND CheeseTrade in Leeuwarden. Een kaasverwerker die handel drijft in Europa en daarbuiten. Algemeen directeur Dave Bakker vertelt.
Hoe ziet jullie markt er eigenlijk uit? Altijd in beweging? „Wij opereren in een opportunity markt. Als bij een kaasbedrijf iets misgaat, hebben wij de kans om een partij op te kopen. Dat kun je niet van tevoren voorspellen. Wel zijn er altijd gemiddelden. Maar de markt is altijd in beweging. Bovendien hebben we te maken met de zuivelindustrie. Onze producten zijn ook afhankelijk van bijvoorbeeld de melkproductie en
Door Giulia Fabrizi, foto’s Pepijn van den Broeke
de melkprijzen. De markten blijven met elkaar in beweging.”
Wat doet AND CheeseTrade precies?
Er moet iets zijn waar jullie goed in zijn, wat is dat?
„Wij zijn gewoon een kaasverwerker en -verhandelaar: het meest breed
„Onze flexibiliteit en dienstverlening. Wij denken oplossingsgericht.
georiënteerde kaasverwerkingsbedrijf dat er bestaat. We hebben een aan-
Het moet gewoon worden geregeld. Bij de grootste bedrijven loopt alles zo
tal takken van sport. Allereerst de groothandel, waarbij we kaas verkopen
gestroomlijnd, dat je je geen mitsen en maren kunt permitteren. Daar kun
ten behoeve van groothandels, kaaskooplieden, detaillisten, speciaalzaken
je niet iedereen de vrijheid geven om buiten de lijntjes te kleuren, want dan
en noem maar op. Daarnaast hebben we onze eigen winkels en winkel-
wordt het chaos. Daar ligt onze uitdaging, om te proberen orde in de chaos
concepten waarmee we rechtstreeks aan de consument verkopen. Als
te scheppen. Wij moeten timen wanneer een bedrijf of afnemer ons nodig
laatste verwerken we de zijstromen die uit de kaasindustrie komen.”
heeft. We hebben een opportunity markt, maar afnemers moeten erop kunnen rekenen dat we kunnen leveren als ze bellen.”
„De visie voor de zijstromen is dat we voedselverspilling willen voorkomen. We maken zijstromen van bijvoorbeeld kaasproducenten weer geschikt
Hoe ziet de toekomst van AND CheeseTrade eruit?
voor herverwerking, bijvoorbeeld door er grondstoffen van te maken die
„Super! We hebben grote plannen. We willen investeren in de opschaling
opnieuw gebruikt kunnen worden. De kaas komt van kaasleveranciers waar
van ons specialisme. Meer ruimte, een high tech facility, meer mensen.
iets misgaat. Dat kan zijn bij de opleg of bij de stockage, maar denk bijvoor-
Op gegeven moment moet je kiezen. Ga je terug naar de basic dingen die je
beeld ook aan overproductie, overstock of geannuleerde bestellingen.
kunt en blijf je daar specialist in? Of ga je mee met de groei van de grote
Of een kaas wordt afgekeurd omdat het niet meer bij de regels van de
internationals en kun je hen blijven ondersteunen? Wij hebben gekozen
supermarktketens past. Wij zetten dat product opnieuw in. Dan kan er
voor groei. Het is geen makkelijke stap. Voor een MKB is het zelfs een heel
bijvoorbeeld geraspte kaas, smeltkaas of smeerkaas van worden gemaakt.”
grote stap. Maar we hebben veel ervaring - zeker in het tegengaan van voedselverspilling - die anderen niet hebben. Ik denk dat wij die ervaring
Weten jullie dat AND CheeseTrade een wereldspeler is?
met ons bedrijf aan anderen kunnen leveren.”
„Ja. Nou ja, wereldspeler. Op Europees niveau zeker. Wereldwijd doen we ook wel, maar dat gaat dan via specialisten. Binnen Europa zijn andere regels dan wereldwijd. Langzaam lopen ze over de hele wereld warmer voor hergebruik van kaas, maar het is wel lastig. Het is geen eerste-keus product
Een wereldspeler is een bedrijf dat in eigen regio redelijk onbekend is,
meer en dat maakt het moeilijker om op de wereldmarkt te opereren.
maar een internationale markt bedient. Dit bedrijf is opgespoord door
We hebben wel klanten die dat op wereldniveau doen, maar daar is het nog
Innovatiespotter, de bigdata-analist voor innovatief Noord-Nederland.
niet zo groot als dat het in Europa al is.”
11
„
Soms vinden start-ups een gat in de markt, zonder dat mensen precies begrijpen welk gat het nu is. MyDataFactory in Meppel is zo’n start-up. Vanaf het begin succesvol in een soms lastig te begrijpen sector: productgegevens. Oprichter Arjan Herskamp legt het uit.
QUOTE Succes is het resultaat van goed oordelen. Goed oordelen is het resultaat van ervaring. Ervaring is meestal het resultaat van slecht oordelen. Anthony Robbins
”
Wat doet MyDataFactory precies? „MyDataFactory biedt een oplossing voor het herstellen, opschonen en verrijken van productgegevens in IT-systemen. Omschrijvingen van producten zijn vaak vrije invoervelden. Daardoor kunnen hetzelfde soort
van productinformatie. Op het gebied van customer support, HRM en
producten makkelijk op verschillende manieren worden beschreven.
Finance werken de bedrijven samen en we kunnen altijd nieuwe collega’s
Bijvoorbeeld met zowel termen als afkortingen, die vervolgens in verschil-
gebruiken.”
lende volgorde staan. Ook worden productkenmerken op allerlei verschillende manieren ingevoerd en is de indeling van producten in product-
Wanneer is de grote doorbraak?
groepen vaak inconsistent. Bovendien kunnen er fouten worden gemaakt.
„Onze target is om in het komende jaar de omzet te verdubbelen en de
De verschillen in productgegevens maakt het moeilijk om producten in
verkoop in Europa op te starten. De vraag die beter kan worden gesteld is
systemen te zoeken en vervolgens vast te stellen – te identificeren – of het
daarom ‘is the sky the limit?’ Met alle technologische ontwikkelingen die
inderdaad om het juiste product gaat. Toch is dit voor bedrijven heel
op dit moment gaande zijn, moet je volgens mij verder kijken dan the sky.
belangrijk bij het verkopen of bestellen van producten. MyDataFactory
Dus het antwoord is nee, the sky is niet onze grens.”
helpt organisaties efficiënter te opereren, omdat producten beter vindbaar en identificeerbaar worden in de IT-systemen.”
Wat is jullie grootste obstakel? „Bekendheid, of het gebrek eraan, beter gezegd. Er bestaat nog niets
Loopt het naar verwachting?
vergelijkbaars. Omdat het nog niet eerder gedaan is, kostte het moeite om
„Bij het opzetten van ons bedrijf was onze verwachting het product en de
iemand te vinden die de software kon programmeren. Er zijn niet veel
omzet naar een dusdanig niveau te brengen dat het haalbaar zou worden
mensen die daarvoor de kennis hebben. Het was erg belangrijk om op
om de oplossing breed in de Nederlandse markt neer te zetten. Bovendien
één lijn te zitten bij het ontwikkelen van de software. Want als jij op
wilden we voldoende middelen hebben om snel door te kunnen ontwikkelen
spoor A iets aan het ontwikkelen bent en ik zit op spoor B, dan hebben
en daarmee de basis creëren om internationaal uit te rollen. MyDataFactory
we een probleem. Het is een continue afstemming. Daar gaat tijd in zitten.
is een snelgroeiende organisatie die zich op dit moment nog op de Neder-
Geregel en uitzoekwerk kost ook veel tijd. Werkzaamheden kun je uit-
landse markt richt. Het succes heeft ertoe geleid dat MKB Fonds Drenthe
besteden wanneer iemand het beter kan dan jijzelf, maar daar moet je wel
en de Rabobank in MyDataFactory investeerden. Loopt het dan naar
voor betalen.”
verwachting? Ja!” Wanneer is de grote doorbraak? Wat zijn de grootste obstakels voor MyDataFactory?
„Ik hoop dat er na de zomervakantie meer aanvragen binnenkomen.
„Vooral het vinden van gekwalificeerde en enthousiaste nieuwe collega’s
En die hoop is wel terecht, denk ik. Het begint nu op stoom te komen.
die de teams van MyDataFactory en Calago in Meppel kunnen versterken.
Een bestelling voor zes stuks is al binnen. Die heb ik binnengehaald door
MyDataFactory is feitelijk een spin-off van Calago. Calago levert e-com-
mijn deelname aan Vital Regions, een samenwerkingsverband tussen
merce oplossingen voor middelgrote bedrijven en oplossingen voor beheer
Noord- Nederland en de aangrenzende regio’s in Duitsland.”
Arjan Herskamp
KORT EN PRACHTIG
PRODUCTEN UIT VERGETELHEID REDDEN
advertentie
12
duurzaamheid
‘Samen werken aan duurzame oplossingen’ „Met verduurzaming is het van belang dat we schaalgrootte realiseren.” Dat zegt Sander Wubbolts, regiomanager Bouwend Nederland regio Noord. Dat er door de verduurzamingslag veel op de bouwsector afkomt, is genoegzaam bekend. Gasloos bouwen is al sinds 1 juli van dit jaar al verplicht, maar er moeten ook nog 7 miljoen bestaande woningen en 1 miljoen gebouwen voor 2030 verduurzaamd worden. Daarbij staat volgens Wubbolts voorop dat alle ketenpartners (overheid, bouwsector, bewoners, woningcorporaties en netbeheerders) gaan samenwerken. De wet Voortgang Energie Transitie, die gasloos bouwen per 1 juli verplicht, en het Klimaatakkoord van Parijs, dat in 2015 werd gesloten, hebben ervoor gezorgd dat allerlei ontwikkelingen op het gebied van verduurzaming in een stroomversnelling zijn gekomen. Wubbolts: „Sinds dit voorjaar hebben we een eigen Nationaal Klimaatakkoord, waarin talloze doelstellingen zijn opgenomen die voor 2030 moeten worden gerealiseerd. Of dit allemaal mogelijk is, mogen we ons afvragen. Feit is wel dat bij het gros van de mensen inmiddels tussen de oren zit dat we nu echt aan de slag moeten.” Innoveren, isoleren en faseren Volgens Wubbolts staan in dit traject 3 randvoorwaarden voorop. „We moeten innoveren, veel beter isoleren en we moeten alle werkzaamheden goed faseren. De bouwsector gaat daarin een vooraanstaande rol spelen en onze verwachting is dat het MKB daar volop in aan het werk kan. De vraag naar oplossingen die bijdragen aan duurzaamheid zal enorm toenemen. Tevens zal het aandeel duurzame energie fors moeten toenemen”. Echter, het is volgens de regiomanager wel van groot belang dat partijen gaan samenwerken, zodat allerlei maatregelen die moeten gebeuren slimmer, sneller en beter kunnen worden uitgevoerd. Wubbolts ziet daarbij een belangrijke rol weggelegd voor de woningcorporaties. Zij hebben immers vele duizenden woningen in beheer, waardoor daar sneller voor gestandaardiseerde oplossingen kan worden gekozen.” Als voorbeeld noemt hij Expeditie Drenthe, de opmaat naar energieneutraal wonen in Drenthe. „Allerlei partijen die betrokken zijn bij de energietransitie en/of verduurzaming zitten daar aan tafel. En daar komen nu de eerste projectplannen uit naar voren. Dat vergt veel tijd, maar er gebeurt wel wat. Het is een voorbeeld van hoe in gezamenlijkheid bepaalde projecten kunnen worden opgepakt.” Financiering Een probleem bij de verduurzaming is de financiering. Wubbolts vindt dat er goede financiële arrangementen moeten komen, wil de gehele transitie slagen. „Het gros van de huishoudens heeft niet het geld om zelf alle kosten te betalen. Ook daar wordt naar gekeken. Daarom is een bepaalde schaalgrootte van belang, omdat daarmee kostenbesparingen kunnen worden gerealiseerd. Samen voor een oplossing gaan is altijd goedkoper dan individueel. Toch zal
Sander Wubbolts, regiomanager Bouwend Nederland Regio Noord het niet mogelijk zijn alle woningen in een keer te verduurzamen. Een gefaseerde aanpak met duurzame oplossingen die elkaar niet in de weg zitten zal voor velen een goede oplossing zijn om op termijn toch die duurzame woning te hebben” „Er is veel werk te doen en in de bouwsector zien we dat men in de afgelopen twee jaar al veel meer met verduurzaming bezig is gegaan. Niet alleen omdat het door de wetgever wordt voorgeschreven, maar ook omdat iedereen beseft
dat we er nu mee aan de slag moeten. Met elkaar gaan we voor betaalbare en slimme concepten, als sector staan we garant voor de kwaliteit die daarbij gevraagd wordt. Het nieuwe label ‘Duurzame Aanbieder’ is een goed voorbeeld om voor de consument inzichtelijk te maken welke partijen hen kunnen ontzorgen bij deze verduurzamingsopgave” www.bouwendnederland.nl
advertentie
13
duurzaamheid
Nederland wacht verduurzamingsslag De feiten liegen er niet om: in Nederland zijn miljoenen bestaande woningen toe aan een verduurzamingsslag. En ook in de utiliteit wachten honderdduizenden bedrijven, fabrieken, kantoren en instellingen op een energietransitie, die ze niet langer afhankelijk maakt van fossiele brandstoffen. Huisman Warmtetechniek in Stadskanaal heeft de afgelopen ruim dertig jaar een grote ervaring en expertise opgebouwd in verwarming, luchtbehandeling en airconditioning, met als extra specialisatie duurzame energietechnieken. Begonnen als Huisman Warmtetechniek, is de onderneming van Andries Huisman inmiddels uitgegroeid tot een holding met vijf werkmaatschappijen, waarin rond de tachtig mensen werkzaam zijn. Met als werkgebied de drie noordelijke provincies en de kop van Overijssel, maakt het bedrijf de afgelopen jaren een sterke groei door. Andries Huisman: „Een van de werkmaatschappijen is Solar Noord, die zich richt op het installeren van duurzame zonnepaneelsystemen. De overheid stelt via de regeling Stimulering Duurzame Energieproductie miljarden euro's subsidie beschikbaar, wat voor een boost zorgt in het aantal opdrachten. Op dit moment hebben we een grote klus onder handen in de Eemshaven, waarbij 9.000 zonnepanelen worden geplaatst. Opgeteld bij al het andere werk, verwachten we dat we het boekjaar 2018 zullen afsluiten met een groei van zo'n 500%.“ Warmtepomp Naast zonne-energie kan er ook energie worden opgewekt uit de lucht uit onze omgeving, uit de grond en uit het water. Met een warmtepomp kan
verwarmd als gekoeld kan worden en last but not least een grote reductie in de uitstoot van schadelijke CO2 gassen.“
Andries Huisman: 'De energietransitie zorgt voor een boost in het installeren van duurzame energietechnieken'. Foto: Paul Abrahams deze natuurlijke energie worden gebruikt als verwarmingswarmte of voor de verwarming van water. Andries: „De voordelen op een rijtje gezet: een forse energiebesparing die bij een aardwarmtepomp kan oplopen tot wel 80%, het afkoppelen van het aardgasnet, lage onderhoudskosten, een comfortabel binnenklimaat omdat met de warmtepomp zowel
Lekken In talloze woningen en utiliteitsgebouwen zitten volgens Andries nog talloze 'lekken'. Letterlijke zoals kieren en gaten waardoor kou naar binnen en warmte naar buiten sluipt, maar ook in verwarmingssystemen. „Die lekken zijn dan figuurlijk, in de zin dat de systemen inefficiënt werken. Bijvoorbeeld een zorginstelling waarin één ketel wordt gebruikt om alle appartementen te verwarmen. Is het buiten 25 graden maar heeft één bewoner behoefte aan méér warmte in haar kamer, dan moet de hele ketel worden opgestookt voor dat ene appartement. De oplossing is dan decentralisatie, dat wil zeggen het installeren van meerdere, kleinere ketels. Ook daarin is nog een grote verduurzamingsslag te maken, een proces waarin wij graag meedenken met de klant.“ www.hwt.nl www.solarnoord.nl
Nieuwbouw zonder energierekening Een nieuwbouwwoning, voor een vaste en voordelige prijs, zonder gasaansluiting én geen elektrarekening. Dat is wat AENOM (All Electric Nul Op de Meter) in Emmen te bieden heeft. Deze volledig duurzame woningen verkoopt AENOM in een aantal standaard typen. Voor het volledige aanbod zie de website www.aenom.nl. De standaardwoningen kunnen naar wens van de klant worden aangepast. Ook is het mogelijk om een eigen woning te ontwerpen. Prefab Als bouwer heeft AENOM het volledige bouwproces in eigen hand; van de eerste tekeningen tot en met de oplevering. De woningen worden geprefabriceerd en vervolgens naar de locatie gebracht. In een week wordt het casco van de woning opgezet en is de woning glas- en waterdicht. Daarna start de
Een aantal standaardtypen AENOM woningen
binnenafwerking gelijktijdig met de buitenafwerking. Elk type woning kan worden voorzien van een volledig all-in zonnedaksysteem.
zonnepanelen. Geen energielasten meer levert een jaarlijkse besparing op van gemiddeld € 2.400,per jaar.“
Bouwervaring AENOM is een betrouwbare partner in de bouwwereld. Eigenaar Jan Haitel beschikt over tientallen jaren bouwervaring en heeft de markt zien veranderen. Daarom heeft hij twee jaar geleden AENOM opgericht. „De tijd van het gas ligt, zoals ik had verwacht, definitief achter ons. Het vereist een omslag van denken. Geen gas- en ook geen elektrarekening dankzij de AENOM voorzieningen van de woning. Dus een volledige energievoorziening voor het hele huis op
Winst „Wat ik vaak hoor, is dat klanten met kostenbesparing de extra AENOM-voorzieningen willen terugverdienen. Dat is niet nodig omdat de extra kosten de waarde van de woning aanzienlijk verhogen. De woning ligt, in vergelijking met een conventionele woning, veel beter in de markt bij een eventuele verkoop. Daaruit valt een flinke winst te halen.“ www.aenom.nl
advertentie
14
duurzaamheid
Van de regio, voor de regio Lang voordat de Britse econome Kate Raworth met haar inmiddels befaamde donut-theorie kwam, werkt het Noordelijke energiebedrijf Energie VanOns al vanuit die gedachte. Geen groei omwille van de groei, maar werken vanuit de idee van duurzaamheid en leefbaarheid. Internationale afspraken om te komen tot een terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen en het voortdurend aanscherpen van milieuwetgeving, maakt dat we geleidelijk aan de overstap moeten maken naar groene energie. Jaap Hoeksema, directeur Energie VanOns: „De noodzaak van die energietransitie staat buiten kijf. De aanbieders van groene energie spelen daar op in en de afgelopen jaren is die markt spectaculair gegroeid. Echter, we hebben het dan over aanbieders van 'gewone' groene energie. Geleverd door de gevestigde energiebedrijven, of nieuwkomers die werken vanuit dezelfde gedachte: winst maken om de aandeelhouders tevreden te stellen en inzetten op een ongebreidelde groei.“ Coöperaties Tussen al die aanbieders van 'gewone' groene energie doet Energie VanOns het anders. Hoeksema: „Wij werken met coöperaties in de drie noordelijke provincies en Overijssel. Dat kunnen particulieren zijn die gezamenlijk energie opwekken met vooral zonnepanelen en windmolens, maar ook bedrijven en instellingen. Er zijn ruim tachtig coöperaties aangesloten bij
Energie VanOns. Duizenden leden wekken de energie lokaal op, die vervolgens lokaal wordt afgenomen. Energie van ons en energie voor ons.“ Condities „Wil je de energietransitie breed geaccepteerd krijgen, dan kun je niet zonder draagvlak. Inwoners hebben eenvoudig het recht om mee te beslissen. Dat geeft ze het gevoel en de voldoening dat ze echt zélf een bijdrage aan de energietransitie geven. Binnen de bij Energie VanOns aangesloten coöperaties wordt daarom zelf besloten hoe en onder welke condities de samenwerking wordt aangegaan. Dat kan van dorp tot dorp, van stad tot stad en van streek tot streek verschillen. Wat uniform is, is dat het resultaat, reeds meer dan 5 ton, ten goede komt aan de eigen regio van de betreffende coöperatie.“ Leefbaarheid De vergoeding mag gebruikt worden voor projecten die de duurzaamheid en de leefbaarheid van het gebied bevorderen. Hoeksema: „Denk bijvoorbeeld aan zonnepanelen op een geschikt dak, opknappen van een speeltuin, het aanleggen van LED-verlichting rond het sportveld of het
open houden van een dorpswinkel. Sinds 2014 het jaar waarin we, na een aanloopperiode, serieus van start zijn gegaan met Energie VanOns- is er een winst gemaakt van vijfhonderdduizend euro. Geld dat dus door de regio zelf is gegenereerd en ook weer terugvloeit in de regio. Groene energie tot in alle vezels. Meld je ook aan op de site.“ www.energievanons.org
Eigen groene stroom uit Zonnepark Vierverlaten
‘De jas is belangrijker dan de installaties’ Energie is momenteel een hot item op de woningmarkt. Bestaande en nieuwe woningen worden onderworpen aan nieuwe wetten en regels om het milieu te sparen. Een alternatief met toekomst is het concept van het passiefhuis: comfortabel en energiezuinig wonen in één. „Men legt zich tegenwoordig vooral toe op de bouw van nul-energiewoningen“, begint Marcel Beld, algemeen directeur van Vitruvius Bouw in Gieten. „Woningen die gebruik maken van - vaak prijzige - installaties om zo energiezuinig mogelijk te zijn. Maar op deze manier doe je aan symptoombestrijding: de energievraag van deze woning blijft bestaan en zodra de ‘terug-leververgoeding voor zonne-energie’ wordt afgeschaft kan je zelfs duur uit zijn! Beter is het de kern aan te pakken. Daarom adviseren wij: als je gaat bouwen, realiseer dan een zo laag mogelijke energievraag vanuit de woning. Als de woning niet veel vraagt, hoef je er immers ook niet veel in te stoppen.“
Dan komen we op het concept van het passiefhuis. „Dat valt of staat met aandacht voor een goed ontwerp en een uitvoering volgens specifieke regels. Wij werken samen met een architect die op dezelfde golflengte zit als wij. Hij begrijpt precies wat wij als bouwers willen en kan dat uitstekend combineren met de voortdurend veranderende regels van de overheid en de wensen van de klant.“ Dat ontwerp rust op een paar belangrijke pijlers. „De hemelsrichtingen zijn een eerste punt van aandacht: hoe kunnen we zo optimaal mogelijk gebruik maken van de zon? Maar ook bewoners en apparaten zijn een belangrijke gratis bron van energie. Daarnaast is een passiefhuis goed geïsoleerd, heeft triple glas, is luchtdicht, koudebrugvrij, en volledig kierdicht om ongewenste ventilatie (dus tocht) te voorkomen. Bij oplevering wordt gecontroleerd met een blower-door-test die de luchtdichtheid van de woning meet. Omdat frisse lucht voor iedereen belangrijk is wordt het ventilatiesysteem geregeld door een balansventilatie met Warmte Terugwinunit (WTW).“
Bij een Passiefhuis is de energiebehoefte per m2 op een minimum vastgelegd! „Wij leggen ons nu al vier jaar toe op de bouw van passiefhuizen,“ besluit Beld. „In die jaren zijn wij in de materie gegroeid. Je krijgt oog voor de specifieke detaillering, en we hebben geleert de bottlenecks te herkennen, alsmede kennis van zaken wat betreft de juiste materiaalkeuze.“ Die ervaring, in combinatie met een bijna grenzeloze passie voor het vak en de aandacht voor details maken de echt goede ‘Passiefhuis-bouwer’. www.vitruviusbouw.nl
In de kroeg, aan de eettafel, in de kleedkamer. Je hoort het overal wel eens: ‘Als ik de baas was, dan zou ik het heel anders doen.’ Interessant, maar wij van noordz willen wel eens weten wat en hoe dan. En daarvoor is deze rubriek in het leven geroepen. Om die kroegpraat van een fundament te voorzien. Door Jean-Paul Taffijn, foto Pepijn van den Broeke
„Het eerste wat ik zou doen, is een aantal pijlers loslaten die criteria die gehanteerd worden om te
Als ik de nom was...
bepalen wie wel en wie geen financiële steun kan
‘ZOU IK DE CRITERIA METEEN VERSOEPELEN’
krijgen. Ze zijn soms gewoon te rigide, vindt Trudie Timmerman, directeur-eigenaar van LED Factory in Leeuwarden. Ik ken voorbeelden van bedrijven die hard groeien in de regio; het echt goed doen. Maar omdat ze te weinig aan innovatie doen of niet exporteren, kunnen ze geen NOM-investering krijgen. Dat lijkt me geen goede weg. Natuurlijk kun je niet iedereen een lening of andere investering geven, maar de selectiecriteria moeten wat mij betreft zo’n beetje beperkt blijven tot de groeipotentie van het bedrijf en de gedrevenheid en potentie van de ondernemer. Anders laat je echt goede lopen. Zonde. Daar help je jezelf en vooral het bedrijfsleven niet mee. Iets anders waarop ik meer zou inzetten, is de kracht van netwerken. Daar heb je er al heel veel van, weet ik ook wel. Maar de NOM kan ze op een andere manier inzetten. Iemand met een heel goed technologisch idee koppelen aan een marketingexpert, bijvoorbeeld. Of een IT’er aan een startup in de maakindustrie. Ik verzin maar wat. Daar zit echt meerwaarde in. Het kan nieuwe ondernemingen opleveren waarin ik dan als NOM ook geld zou investeren, naast advies en mankracht. Daarop iets verder doordenkend, zou ik ook werken aan een goede databank van ingebrachte ideeën. Het kan maar zo dat ik in een startup niet zou investeren omdat de groeipotentie te klein is. Dat idee moet wel goed bewaard worden, want misschien komt er een half jaar later iemand langs met een ander goed idee dat daar perfect op aansluit. Dan kun je combinaties maken. Iets wat ik sowieso graag doe trouwens. En dan nog iets: ik zou er als ik de NOM was naar streven om geen cent winst te maken. Overgehouden gemeenschapsgeld zou ik bijvoorbeeld steken in een subsidie-ambtenaar. Want daar is ook veel winst te boeken. Zelf heb ik bijvoorbeeld veel Europese steun binnengehaald, maar er was niemand die me op die mogelijkheden heeft gewezen. Ik weet zeker dat tal van ondernemers zo heel veel geld en kansen laten
trudie timmerman
liggen.
Trudie Timmerman is directeur-eigenaar
En dat brengt me op het volgende punt, namelijk
van LED Factory in Leeuwarden, dat
dat ik veel actiever de ondernemers zou willen op-
speciale LED-toepassingen ontwikkelt en
zoeken. Het zou toch prachtig zijn als ze van mij als
produceert, onder meer voor de wereld-
NOM een belletje krijgen dat er nieuwe subsidie-
wijde agrarische en industriële sector.
mogelijkheden zijn, of dat er andere investeringsmogelijkheden zijn gekomen, in plaats van dat ondernemers altijd naar mij moeten komen? Dat lijkt me ideaal. Algemeen dus: versoepelen die regeltjes en flexibeler opstellen. Gewoon kijken naar wat de ondernemers nodig hebben en van daaruit redeneren, in plaats van vanuit de zelfopgestelde spelregels. De technologie, economie en het denkvermogen gaan namelijk veel sneller dan die regels aankunnen. Volgens mij komen er zo mooie investeringen op mooie plekken.”
15
16
De tijd gaat voorbij. Doen we niks aan. Maar geld moet intussen wel lekker meegroeien natuurlijk. Sparen levert geen fluit op. Dus wat moeten we? Een mooie vraag voor predikers voor hun eigen parochie.
Door Jean-Paul Taffijn, foto Pepijn van den Broeke
STENEN OF WHISKY? Rendement. Dat woord buzzt lekker in de commercialblokken op radiozenders, in advertenties in kranten en bladen. Koop een bedrijfspand, investeer in parkeergarages, winkelcentra, in Roemeense landbouwgronden, microkredieten in Afrika, zonne parken om de hoek. Er is kennelijk genoeg geld om handen in dit land. Geld dat niet stil mag staan. Investeer in stenen! Het is een advies dat iedereen wel eens gehad heeft van een succesvolle buurman, tante of vriend. En niet voor niks. „Zelfs als je tien jaar geleden, op het kookpunt van de vastgoedmarkt was ingestapt, had je nu nog een prima rendement gehad”, zegt Jan Ypeij, vastgoedadviseur van Makelaardij Friesland. En zelf ook vastgoedinvesteerder trouwens. „Het mooie van investeren in woningen is natuurlijk dat je huurinkomsten krijgt, die de kosten direct afdekken. Daar komt bij dat huizen in de loop van de tijd altijd in waarde stijgen. Dus dat is ook pure winst.” Ypeij merkt dat de interesse van investeer ders in vastgoed om die reden groot is. „Wij merken dat investeerders uit het westen nu massaal naar Friesland komen om woningen te kopen, omdat het hier nog betaalbaar is. Dat drijft de prijs op. Vooral jammer voor starters, die daardoor regelmatig buiten de boot vallen.” Investeren in stenen is klassiek. Het kan in veel meer objecten. Kunst bijvoorbeeld. „Zo zien mensen onze oldtimers ook, als kunst”, zegt Eelco Hofman, van Hofman Classic Cars in Leek. „Ja, de laatste jaren neemt het aantal mensen dat een oldtimer puur als investering koopt toe. Hoewel wij niet de extreem exclusieve wagens hebben staan. Die van ons zijn er vooral om ook nog eens in te rijden.” Oldtimers werden de laatste tijd snel duurder. „Ik kan me herinneren dat een klassieke Porsche in twee jaar tijd in waarde verdubbelde. Het is simpel. Die meer zeldzame auto’s blijven zeldzaam – het aantal mensen op de wereld met veel geld neemt toe. Dus stijgen de prijzen. Een oldtimer is op zijn minst inflatievast. Meestal levert hij veel meer rendement op. Prima investering dus, en als je wilt kun je nog een mooi ritje maken ook. Je moet wel geld hebben dat je niet direct nodig hebt natuurlijk.” Eén van de oudste investeringsobjecten dan? Goud. „Én zilver. Wordt vaak vergeten, maar ten onrechte, zeker nu.” Gerrit Jan Prakken uit Oldeholtpade handelt in edel metaal. Ook hij krijgt regelmatig investeerders aan zijn bureau die hun geld willen omzetten in goud. „Dat zijn voor een deel mensen die ervan overtuigd zijn dat het huidige bankensysteem zijn laatste tijd gehad heeft. Maar ook mensen die hun kapitaal
17
gespreid beleggen. Dan is goud een veilige investering. Behoorlijk waardevast en als je geluk hebt, kun je er nog wat aan verdienen.” In de afgelopen tien jaar steeg de waarde van goud zo’n 2000 euro per kilo. „Over de lange termijn wordt het in ieder geval niet minder. Het voordeel van edelmetaal als investering is ook: je kunt het op elk moment weer omzetten in euro’s. Ik zeg expres edelmetaal, omdat zilver weleens vergeten wordt. Heeft dezelfde beleggingseigenschappen ongeveer, maar nu is een heel mooi moment om in te stappen. Gemiddeld is zilver 25 keer zo goedkoop als goud. Maar op dit moment ligt de waarde 80 keer lager. Tel uit je winst! Op termijn dan.”
Hayo van Weringh
Zo klassiek als beleggen in goud is, zo relatief nieuw is investeren in cryptocurrency. De gekte rond de bitcoin eerder dit jaar laat zien dat het leeft. „Ik hoop dat dat ene beetje voorbij is nu, al vrees ik dat er nog lucht in de koersen zit.” Dat zegt Roel Boer van het Groningse Nocks, een blockchainbedrijf dat de handel in de cryptomunt gulden mogelijk maakt. „Mensen werden meegesleept door de verhalen en koerswinsten rond de bitcoin. Toen de koers ging zakken, liepen velen weg en keken niet meer om. Ik denk dat de investeerders die nu nog in cryptocurrency zitten dat voor een groter deel doen omdat ze snappen wat zo’n munt kan en doet, wat de potentie is en waar de makers toe in staat zijn.” De gulden is Nocks’ ‘eigen’ munt. De waarde ten opzichte van de euro steeg ook. Een investering erin kan daarom renderen. „Maar wij hebben iets dat niet veel cryptomunten hebben: een spaardeposito. Daar kun je je geld maximaal drie jaar vastzetten met een rendement van 8 procent. En daar komt een eventuele koersstijging dus nog bij. We merken dat die mogelijkheid aan aantrekkingskracht wint. Veel mensen vragen mij natuurlijk: moet ik investeren in cryptocurrency? Mijn antwoord is steevast: zoek uit wat de munt wil, of er geen lucht in zit. Kies een project dat bij je past, waar je je goed bij voelt.” Over goed voelen gesproken: whisky. Die drank kwam de afgelopen jaren ook regelmatig in het nieuws als goed investeringsobject.Catawikiveiltflessenvoorveleduizenden euro’s. „En de distilleerders zetten er ook serieus op in”, vertelt Hayo van Weringh van Van Weringhs Whisky World in Groningen. „Ze brengen limited releases op de markt, dat zijn echte verzamelobjecten. Wie zijn verzameling compleet maakt, krijgt serieus kapitaal in handen. Je ziet dat er onmiddellijk grootschalig gehamsterd wordt als zo’n release uitkomt.” Van Weringh kan investeerders adviseren bij het kopen en verkopenvandejuisteflessen.„Dehelewereldisopdezemarkt gedoken.Datmaakthetlastigommooieflessenofverzame-
De hele wereld is op de whiskymarkt gedoken
lingen voor een goede prijs te kopen. Maar het kan wel, met de juiste contacten en ervaring. Ik merk dat mensen bij me komen metoudeflessen,diezeooitgeërfdofgekregenhebbenvaak. De waarde daarvan kan zo maar 30, 40 keer over de kop zijn gegaan in al die jaren. Daarom adviseer ik vaak: koop elke maandeenmooiflesje,ofelkjaar.Datkanjeveelopleveren. Éen ding is natuurlijk wel heel jammer aan deze handel: de whiskywordtbijnanietmeergedronken.Eenflesvan 10.000 euro trek je niet zo snel open.”
advertentie
18
duurzaamheid
Slim én duurzaam bouwen 'De kost gaat voor de baat uit', zegt het spreekwoord. Een wijsheid die zeker geldt voor het investeren in duurzaamheid. Maar hoe die kosten in de hand te houden? En op welke termijn merk ik als gebruiker het positieve effect? Buursema Bouwbedrijf in het Drentse Erm legt zich er op toe de verduurzamingsslag zo efficiënt mogelijk te realiseren. „We volgen alle ontwikkelingen met betrekking tot duurzaamheid op de voet en passen het waar mogelijk toe“, aldus Erik Buursema, directeur Buursema Bouwbedrijf. „In de afgelopen jaren hebben we al heel wat duurzame projecten gerealiseerd, uiteenlopend van alleen het isoleren van woningen tot complete renovaties, waarbij de huizen volledig energieneutraal en/of gasloos werden gemaakt. Een mooi voorbeeld is de aanpak geweest van veertig twee-onder-één-kap woningen in Schoonebeek, eigendom van een woningcoöperatie. Woningen uit begin jaren zestig, snel en goedkoop gebouwd, maar die niet meer aansluiten op de woonwensen van nu. Om de overlast voor de bewoners tot een minimum te beperken, hebben we de complete renovatie van elke afzonderlijke woning tot vijf dagen kunnen beperken.“ Spagaat De uitdaging zat hem vooral in het beperkte budget dat voor de revitalisering beschikbaar was. „We werken in hoofdzaak voor woningcoöperaties en die zitten allemaal met hetzelfde probleem: hoe de oude woningen up-to-date en duurzaam
maken, maar zonder dat de huur omhoog moet? De spagaat waarin ze zitten is dat ze enerzijds verplicht zijn om aan wettelijk verplichte energienormen te voldoen, maar dat er aan de andere kant bezuinigd wordt op allerlei subsidies om die mutaties betaalbaar te maken. Wij hebben er als bouwbedrijf een specialiteit van gemaakt om via een slimme strategie zo'n klus snel, binnen het budget én duurzaam verantwoord te realiseren.“ GPR 8.0 Buursema Bouwbedrijf kent al verschillende certificeringen op het gebied van duurzaamheid zoals ISO 14001, VCA** en FSC- en daar komt binnenkort voor een project het GPR 8.0 certificaat bij. „Op dit moment zijn we bezig met de hernieuwbouw van een bedrijfspand, waarbij we werken met de GPR monitoring. GPR is een instrument om de duurzaamheid van gebouwen te meten en bedoeld voor zowel woning- en utiliteitsbouw. Het brengt de duurzaamheid in kaart door middel van rapportcijfers op basis van vijf thema’s: energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. Per thema
Erik Buursema: „Hoe maak je bestaande huurwoningen up-to-date en duurzaam, maar zonder dat de huur omhoog schiet?“ krijgt een gebouw een waardering op een schaal van 1 tot 10. De totale GPR score wordt vervolgens vertaald naar een kwaliteitslabel. Wij zetten in op score 8.0 en we hebben er -met onze ervaring en expertise in duurzaamheid- alle vertrouwen in dat we dat gaan halen.“ www.buursemabouw.nl
Traditie in duurzaamheid Je komt ze tegen in kleine dorpjes, in nieuwbouwwijken bij grote steden maar ook solitair ergens in the middle of nowhere: de Zweedse houtskeletwoningen van Planhus uit Leeuwarden. Met als gemeenschappelijk kenmerken dat ze nooit hetzelfde zijn, dat het altijd een heel bewuste keuze is geweest van de opdrachtgever en dat ze per definitie zeer duurzaam zijn. „We zijn Planhus gestart in 1996 en een jaar later hebben we de eerste woning opgeleverd. En die eerste woning scoort ruim twintig jaar later qua energiegebruik even goed als de eisen die nu gebruikelijk zijn in de markt“, aldus Henk Planting, oprichter van Planhus. „Duurzaamheid is bij Planhus vanaf de eerste dag een van de voornaamste peilers geweest. We hebben het altijd in de picture gehad, gebaseerd op de overtuiging dat we met elkaar onze ecologische voetafdrukken drastisch moeten verminderen.
Doen we dat niet, dan walsen we met elkaar de leefbaarheid op planet earth in hoog tempo plat.“ Hernieuwbaar Planhus kiest daarom uitsluitend voor houten woningen. „Hout is het enige bouwmateriaal dat de natuur niet onomkeerbaar aantast. Voor elke boom die geveld wordt, worden er drie terug geplaatst. Hout is dus hernieuwbaar en zonder hout kunnen we niet. De bladeren leveren ons immers zuurstof en ze dragen bij aan de vermindering van de CO2 in de atmosfeer. Een houten Planhus woning is daarom in alle opzichten een milieuverantwoorde keuze.“
‘Een schitterend huis, onderscheidend, comfortabel, super zuinig en super duurzaam!’
Energieneutraal Elke Planhus woning is dankzij de 'low energy wall' -een innovatief gevelsysteemoptimaal geïsoleerd en kierdicht, wat een
eerste besparing oplevert van 65%. Een mechanische balansventilatie met warmteterugwinning garandeert frisse lucht van buiten en een aangenaam woonklimaat. „Volop in ontwikkeling is het Off Grid gaan, waarbij de woning losgekoppeld wordt van gas en elektriciteit. We zijn daar druk mee bezig, in zowel Zweden als in Spanje, maar op dit moment bouwen we nog vooral energie producerende woningen.“ Onderscheidend De Planhus woningen worden prefab geleverd, wat een enorme tijdsbesparing bij de bouw oplevert. „De hausse op de bouwmarkt zorgt voor voor late deadlines in de oplevering, die vaak niet gehaald worden. Iedereen in de stress, terwijl een Planhus woning in principe binnen twee dagen staat, waarna de afwerking volgt. In goed overleg met de opdrachtgever kan de woning dan binnen tien tot twaalf weken worden betrokken. En dat staat er ook iets: een schitterend huis, onderscheidend, comfortabel, super zuinig en super duurzaam!“ www.planhus.nl
19
gehoord over de donut economie, en over het gelijk namige boek van de Britse econome Kate Raworth.
Het boek is een bestseller, en voor de zomervakantie gaf Raworth een lezing in De Nieuwe Kolk in Assen, voor een uitverkochte zaal noordelijke bestuurders, politici en ondernemers. Voor wie er niet bij was, en het boek niet kent: de centrale boodschap van Raworth is dat economische groei niet zaligmakend is, en dat we rekening moeten houden met een ‘sociaal fundament’ en een ‘ecologisch plafond’. Het doel dat we als samenleving voor ogen moeten houden is niet de grafiek van exponentiële groei, maar een plaatje waarin we manoeuvreren tussen dat sociale fundament (de binnenste ring van de donut) en dat ecologische plafond (de buitenste ring).
Ik vind het maar een raar boek. Waarom is het een donut, en geen tompouce? Waarom is de ecologie niet de bodem, waar je niet doorheen mag zakken, in plaats van het plafond? Raworths ecologische plafond is samengesteld uit negen factoren, en het sociale fundament uit twaalf. Van de ecologische,
WEG MET DE DONUT, LEVE DE GROEI
zoals biodiversiteit en de ozonlaag, kun je min of meer wetenschappelijk vaststellen wat er minimaal nodig is om het ecosysteem van de aarde in stand te houden. Maar hoeveel huisvesting heeft een mens nodig, of gelijkheid, of onderwijs? Dat zijn toch politieke keuzes lijkt me, geen wetenschappelijke. En bovendien: hoe maak je de afweging tussen al die doelstellingen? Van Jan Tinbergen hebben we geleerd dat je minstens zoveel instrumenten als doelstellingen nodig hebt, dus met minder groeien en beter verdelen ben je er niet. Concreet: alle welvaart die wij over zouden hevelen naar bijvoorbeeld Indonesië leidt direct tot meer mensen boven de sociale bodem, maar ook tot een grote netto toename van CO²-uitstoot en vleesconsumptie.
Vreemd genoeg blijkt de boodschap van Raworth enorm
aan te spreken. Natuurlijk kan de economische groei niet oneindig doorgaan! Er is meer in het leven
Ronald Mulder
dan alleen geld! Laten we ook iets gaan doen met de donut!
Ondernemer en econoom.
Groei betekent niet ‘meer van hetzelfde’. Als we de groei van de mobiliteit sinds 1800 allemaal met
Man van weinig woorden.
paard en wagen hadden gerealiseerd, dan zouden we omkomen in de paardenmest. Als we het
Een groot deel van dit enthousiasme komt volgens mij door een misverstand over het begrip ‘groei’.
groeiende energieverbruik sinds 1830 allemaal uit steenkool hadden gehaald, dan konden we nu geen
@ronaldmulder
adem meer halen. Maar groei betekent juist ‘meer doen met minder’. We hebben vooruitgang weten te realiseren door dingen slimmer en schoner te doen, en zo zal het ook in de toekomst moeten gaan.
Groei betekent niet ‘meer van hetzelfde’, en we kunnen de nadelen van groei niet bestrijden door minder van hetzelfde te doen. We kunnen onszelf niet uit de problemen krimpen. We kunnen wel problemen oplossen door te innoveren en te ondernemen. En, als het goed is, noemen we dat achteraf dan ‘groei’.
COLUMN
Het kan haast niet anders of ook u heeft inmiddels
20
SUCCESVOLLE GELDZOEKERS IN NOORD-NEDERLAND Startup, scaleup of volgroeid miljoenen
bedrijf. Wie wil innoveren, vernieuwen en groeien, moet geld hebben. Voor veel bedrijven betekent dat een zoektocht naar de juiste investeerder. noordz onderzocht welke NoordNederlandse ondernemingen tussen 2015 en 2018 investeringsgeld wisten op te halen voor hun bedrijf.
Warten Hydrowashr 2015 € 50.000,-
€
50.000,-
Heerenveen the next ad (verhuisd naar Amsterdam)
2016 Door Giulia Fabrizi, Illustratie Marc Bos
€
1.500.000,-
€
1.500.000,-
Joure disclaimer Dit overzicht is onvolledig. De redactie van noordz heeft zich gebaseerd op – ten tij-
trilobes 2015 €
de van verschijning van deze bijlage – openbaar vindbare informatie voor de totstand-
2.499.950,-
€
koming van deze graphic. Toevoegingen voor dit overzicht zijn uiteraard welkom.
2.499.950,-
Mail naar info@noordz.nl. Ga voor de meest actuele versie, inclusief bedrijfsbeschrijvingen en een interactieve kaart, naar onze website: www.noordz.nl.
Zurich netagenda inc 2015 $ 300.000,2015 $ 550.000,-
$
850.000,-
Groningen HotelChamp (verhuisd naar Amsterdam)
2016 2017
$ $
2.200.000,2.700.000,-
hackerone 2015 $ 25.000.000,2017 $ 40.000.000,-
$ 69.900.000,-
21
Groningen Jake Nutritionals BV (verhuisd naar Amsterdam)
2015 2016
€ €
180.000,1.300.000,-
crowdynews 2015 € 2.500.000,2016 € 3.700.000,klippa 2018 €
Delfzijl
250.000,-
Detact Diagnostics B.V. 2017 € 2.100.000,-
alledaags nl 2018 € 500.000,chordify 2016 €
180.000,-
Simplicate 2016 € 1.000.000,tubber 2015 €
150.000,-
polyganics 2017 € 1.200.000,sensius (verhuisd naar rotterdam)
2017
€
300.000,-
sustainable buildings 2017 € 250.000,cc diagnostics 2018 niet bekend gemaakt sharkmark 2018 niet bekend gemaakt
€
11.510.000,-
Assen
€
catawiki 2015 € 75.000.000,2016 niet bekend gemaakt
€ 75.000.000,-
cebag 2016 €
800.102,-
mydatafactory 2018 € 1.000.000,-
€
Laude omnicure 2017 €
€
Meppel
1.800.102,-
2.100.000,-
300.000,300.000,-
22
Hoewel wezenlijk anders, hebben de crowdfundings en
Dragon’s Dens van nu toch niet veel weg van die eerste investeringsvorm in de zeventiende eeuw. Ik geef geld omdat ik in jou en je bedrijf geloof. Jij geeft mij rendement.
Door Jean-Paul Taffijn, foto’s Pepijn van den Broeke
INVESTEREN IS NIET MEER WAT HET WAS Het was een ongekende zet die de kapitalistische wereld voorgoed zou veranderen. De Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) besloot in 1602 aandelen in het bedrijf onder een breed publiek aan te bieden. Zoiets had de wereld nooit eerder gezien. Het werd een megasucces. In de eerste emissie haalde de VOC 6,5 miljoen gulden op, vier jaar later was de waarde van de aandelen met 200 procent gestegen, in 1610 werd voor het eerst dividend uitgekeerd. Een briljant plan. De VOC had geld voor de verdere ontwikkeling, de meer welgestelde Hollanders kregen een beter rendement dan ooit op hun kapitaal. En of we het nu crowdfunding, peer-to-peer leningen, pitches, aandelenhandel of wat dan noemen; het principe is in 400 jaar niet veranderd. Maar de vormen wel, zeker in de afgelopen tien jaar. Roelof Salomons is hoogleraar Beleggingstheorie & Vermogensbeheer aan de Rijksuniversiteit Groningen én hoofdstrateeg bij Van Lanschot Kempen. „De wereld van nu is echt anders dan die van rond de eeuwwisseling. Dat was de tijd van de campingbeleggers, mensen die op vakantie nog wat aandeeltjes kochten. Het was de tijd van ongekend optimisme, waarin de techbubbel ontstond. Die barstte en de grote groep nieuwe investeerders droop af en keerde niet terug op de beurs. De laatsten haakten af met de financiële crisis die tien jaar geleden begon.” Hadden ze hun aandelen maar vastgehouden, dan hadden ze nu winst gemaakt. Maar goed. Die tijd was er één waarin het landschap voor investeerders in bedrijven anders was dan nu. Niet alleen door de flux aan particuliere amateurs die een graantje wilden meepikken. Ook omdat de aard van de bedrijven en instellingen makkelijker te doorgronden was dan nu. Salomons: „Een groot verschil is volgens mij dat mensen nu veel beter kijken waarín ze willen investeren. Een duurzaam bedrijf, een eerlijk bedrijf, maar ook een bedrijf dat goed geleid wordt of veel potentie heeft. Het gaat om meer dan alleen koerswinst op korte termijn.” Investeren in bedrijven op de beurs is één ding, geld steken in niet-beursgenoteerde bedrijven is een ander. Ook daarin is veel veranderd. Meer misschien nog wel. Investeerder van het eerste uur is Klaas Keestra, jaren geleden al namens de NOM, nu als voorzitter van het G.J. Smidfonds, waarvan hij overigens binnenkort afscheid neemt. „Het is lastiger geworden, het bepalen wat goede bedrijven zijn om in te investeren.” 27 ›››
23
Marco de Jong
De tijd van campingbeleggers is voorbij
Advertentie
24
Samen een objectieve overname-, waarderings- en financieringsspecialist ‘Nowadays people know the price of everything and the value of nothing.’ Deze quote van de schrijver Oscar Wilde is groot uitgemeten te lezen op de muur in het kantoor van managing partner Martin Nicolai RA RV van Credion & Valor Corporate Finance. Is het een reminder om in gedachten te houden waar het werkelijk om gaat?
Martin Nicolai „Bij ons werk is de waardebepaling van een bedrijf een kernactiviteit, maar de belangrijkste waarde waar we mee te maken hebben, is vaak niet de materiële waarde. De emoties met betrekking tot, bijvoorbeeld, een familiebedrijf, of emoties rondom de toekomst van de mensen van het bedrijf spelen een grote rol. Het gaat niet alleen om de aandeelhouders maar om alle stakeholders, partijen die betrokken zijn bij de onderneming.”
Moeilijke omstandigheden Waardebepaling vindt regelmatig plaats bij lastige en vaak emotionele kwesties: een echtscheiding waarbij het bedrijf verdeeld moet worden tussen ruziënde aandeelhouders of een bedrijfsovername. Regelmatig ook vragen advocaten om een waardebepaling in een juridisch geschil. „Zorgvuldigheid, objectiviteit en integriteit zijn belangrijke voorwaarden om tot goede resultaten te komen.”
Een afwisselend bestaan Martin legt uit dat de waarde van een bedrijf niet alleen wordt bepaald door enkel de activa en passiva. Het zijn vele factoren die het succes van een bedrijf en daarmee de waarde bepalen. „Stel een bedrijf is afhankelijk van één grote klant. Wat gebeurt er als deze klant wegvalt? Dat risico laat je meewegen bij de waardebepaling. Een ander voorbeeld, een bedrijf importeert grondstoffen uit Rusland. Hoe gegarandeerd is deze stroom van grondstoffen vanuit een land waarbij de situatie instabiel en onzeker is? Wat zijn alternatieven? Na een uitgebreid en objectief onderzoek kom je tot een gewogen eindresultaat. Daar is gedegen kennis voor nodig van de onderneming en de markt. Het is geen optelsommetje.”
Een financiering vinden hoeft niet moeilijk te zijn. Ondernemerschap, goede ideeën uitwerken, een winstgevend product in de markt zetten, een nieuwe weg inslaan met het bedrijf (turnaround), het kan meestal niet zonder een financiële impuls. Volgens Martin denken veel ondernemers dat het vinden van financieringen moeilijker is geworden. „We hebben een crisis achter de rug. Banken staan onder strenger toezicht en zijn voorzichtiger geworden.” Maar waar een leegte ontstaat, komen andere partijen die leegte opvullen. Crowdfunding is een voorbeeld van zo’n relatief nieuwe manier van financieren. Crowdfundinstellingen zijn enorm geprofessionaliseerd en hebben een netwerk van
tienduizenden investeerders. Microfinanciering is voor starters een andere wijze om startkapitaal te krijgen. Factoring is een mogelijkheid om verkoopfacturen direct te laten uitbetalen. Voor grotere bedragen en bij klanten die wat trager zijn met het betalen van facturen, kan dit de cashflow op orde houden. „Wij hebben zo’n negentig financieringsbronnen waar we uit kunnen putten. Vaak maken we gebruik van meerdere financieringsbonnen, stapelen noemen we dat. Voorwaarde is natuurlijk dat de ingediende plannen goed zijn, maar daarbij coachen wij de ondernemers.” Alles in één huis is een groot voordeel voor ondernemers Dat Credion & Valor partners zijn geworden is volgens Martin een groot voordeel voor ondernemers. „Al in een vroeg stadium kan ik, samen met managing partner René van de Graaf van Credion, goed de kans op financiering inschatten. Dat biedt zekerheid en dat is belangrijk voor ondernemers, want risico kost geld.” www.credion.nl www.valorcf.nl
25
HET IS LASTIGER GEWORDEN OM TE BEPALEN WAT GOEDE BEDRIJVEN ZIJN 24 ››› Dat heeft volgens Keestra vooral te maken met de aard van de bedrijven.
spreken we af dat we rapportages krijgen, zodat we
„Als ik vroeger een bedrijf moest beoordelen, dan keek ik op de eerste
goed zicht houden op de onderneming. Hoeveel, dat
plaats naar de capaciteiten en drive van de ondernemer. Dat is nog steeds
is allemaal af te spreken.”
zo. Het verschil is dat de bedrijven van toen makkelijker te doorgronden waren. De producten en diensten die ze maakten of aanboden waren vrij
Essentieel is dus dat investeerders een exact beeld
goed te begrijpen. De startups van nu bewegen zich voor een groot deel in
hebben van het bedrijf waarin ze geld steken.
de digitale wereld. Hun verdienmodel en bedrijfsdoel zijn niet altijd even
Dat is heel anders dan de campingbeleggers van
evident. Dat maakt dat het voor hen ook niet altijd even gemakkelijk is om
twee decennia geleden. Toch ziet Roelof Salomons
investeringen op te halen.”
nog genoeg mensen die investeren in iets dat ze niet kennen. „De bitcoin is een saillant voorbeeld van de
Keestra ziet ook een andere verschuiving. De ondernemers van nu zijn vaak
laatste tijd natuurlijk. Som krijg je het idee dat er
andere dan die van toen. Het G.J. Smidfonds investeert veel in startups en
investeerders zijn die vergeten waar het echt om
ondernemingen die iets verder zijn. „Ik zie regelmatig experts, bijvoorbeeld
gaat: risicodragend kapitaal verschaffen aan een
van de universiteit of het academisch ziekenhuis, die een mooi idee hebben
bedrijf dat daar échte dingen mee doet. Beleggen is
en ondernemer willen worden. Dat is anders dan vroeger, toen je vooral
meer dan cijfertjes in een spreadsheet.”
ondernemers pur sang tegenover je had zitten. Er zitten nu ook heel goede tussen hoor, maar het is moeilijker inschatten of zulke wetenschappers het
„Dat is wat ik altijd adviseer aan pensioenfondsen en
bedrijf echt vooruit kunnen helpen. Soms is het nodig er iemand naast te
welgestelde families: weet wat je doel is, of je direct
zetten die verstand van de markt heeft. En ook dan moet je je afvragen of
rendement wilt of over langere termijn kijkt. Vergeet
dat goed blijft gaan.”
de waan van de dag en denk na met je gezond verstand. Dat was zo en dat is nog steeds zo. En schat
Het is niet voor niets dat de afgelopen decennia clubjes investeerders
het risico in. Aandelen in beursgenoteerde bedrijven
opstonden die zich juist op dit soort tech-startups storten. De opkomst
zijn een minder risicovolle investering dan geld
van platforms voor crowdfunding en andere vormen van financiering zijn
steken in een niet-beursgenoteerd bedrijf. Maar
er ook een gevolg van, mede door de terugtrekkende beweging die banken
meer risico biedt ook hogere winstkansen.”
vanwege strengere regelgeving moesten doen. De VOC-mentaliteit. Investeren in een schip dat vol Eén van de nieuwste van die investeerdersclubs is het door Marco de Jong
peper terugkomt uit de Oost is een topinvestering.
geleide G-Force. „De startups van nu hebben nog steeds behoefte aan geld,
Vergaat het in de Indische Oceaan, dan is het geld
maar zeker ook aan betrokkenheid, een netwerk, steun, hulp. Dat is wat we
weg. Wie het best kan inschatten of het schip zee-
bieden en dat zie je steeds meer. Het is in wezen wat accelerators en incuba-
waardig genoeg is en de kapitein capabel, is de beste
tors ook bieden. Het hoeft geen investering in euro’s meer te zijn. Het kan
investeerder.
ook in de vorm van advies of kennis.” G-Force investeert in tech-startups en gebruikt daarvoor onder meer de converteerbare lening. „Dat financiële instrument bestaat al veel langer, maar vooral in durfkapitaal raakt het steeds meer in de mode. Het is anders dan meteen een aandeel in het bedrijf nemen, waar vaak gedonder van komt. De startup hoeft niet meteen rente te betalen, maar de investering kan op zeker moment omgezet worden in een belang. Deze vorm voorkomt gedoe over aflossingen, een notaris is niet nodig. En als investeerder
26
5 slimste tips
DE BIJ INVESTERINGEN OPHALEN
27
Het afgelopen jaar werd er wereldwijd voor 155 miljard euro aan funding
opgehaald bij durfinvesteerders. In Nederland kwam het bedrag dat geïnvesteerd werd in startups in 2017 uit op 757 miljoen. Maar hoe doe je dat, investeringen ophalen? We vroegen drie kenners om tips.
Door Jasper de Vries, illustratie Job van der Molen
Tip 1:
waardoor je jouw verhaal richting andere investeerders weer sterker kunt
Neem de tijd
maken.”
Volgens Eelco Bakker, projectleider van de Ondernemersfabriek Drenthe,
Plan de eerste gesprekken met een paar investeerders die wellicht wat
onderschatten ondernemers het nog weleens hoe lang trajecten om investe-
minder geschikt zijn, geeft Bakker aan. „Begin niet direct met je favoriet.
ringen op te halen kunnen duren. „Het kan voorkomen dat het gehele
Doe eerst wat ervaring op via andere gesprekken en krijg je verhaal scherp
traject binnen een maand rond is. Maar dat is echt een uitzondering.
door de vragen van andere partijen. Er is niets mis met leren terwijl je
En dan hebben we het vooral over kleinere bedragen. Over het algemeen
bezig bent.”
ben je echt wel een paar maanden tot een jaar bezig om een traject goed af te ronden.”
Tip 4: Zoek passende investeerders
Ellen Ploeger, coördinator bij Flinc in Groningen (dat ondernemers helpt
„Bepaal van te voren naar wat voor investeerders je op zoek bent”, zegt
investor ready te worden), sluit zich aan bij Bakker. „Dit is een goed voor-
Ploeger. “Stel een investeerdersprofiel op. Naar welke kennis, ervaring en
beeld van een proces dat bijna altijd meer tijd kost dan je denkt. Je moet
netwerk ben je op zoek? Hoe beter een ondernemer dat heeft afgebakend,
veel aanvullende informatie verstrekken en complexe contracten doorne-
hoe gerichter gezocht kan worden naar geschikte investeerders.”
men. Niet elke ondernemer is hiervoor gemaakt. Het vraagt uithoudings-
Bakker: „Zoek niet alleen naar een zak geld, maar ook naar het zogenaam-
vermogen. Daar moet je op voorbereid zijn. Niks is zo vervelend als er na
de smart money. Kennis en een goed netwerk die jou vele interessante
een paar maanden achter komen dat je niet met de juiste investeerder in
ingangen geeft zijn minstens zo waardevol als geld. Wie kan jou waar intro-
zee bent gegaan.”
duceren?” „Investeerders kunnen meer toevoegen dan alleen een geld”, vindt ook
Tip 2:
Palmers. Hij noemt Somnox in Delft – die een slaaprobot ontwikkelden
Heb een goed doordacht businessplan
– als voorbeeld. „Zij hebben bij een financieringsronde bewust een CEO
Dit lijkt een inkoppertje, maar hier wordt door ondernemers vanwege hun
aangetrokken die ook fors heeft geïnvesteerd. Het ging niet alleen om het
overtuiging van het eigen idee nog wel eens te lichtzinnig over gedacht.
geld, wat er ook wel was, maar de investeerder bracht ook een eigen net-
Bakker: „Vooral in de vroege fase van een startup, waar nog geen omzet
werk mee en steekt er eigen tijd in. Somnox is een bedrijf met veel jonge
wordt gedraaid, willen investeerders een goed businessplan zien. In een
gasten. Daar kan zo’n ervaren senior helpen om het bedrijf naar een hoger
tweede financieringsronde, of wanneer er al over een mooie periode omzet
niveau te tillen.”
is gehaald, wordt vaker een pitch deck gebruikt. Op dat moment zijn goede
„Wat hier ook een rol speelt, is de fase waarin je zit en wat daarbij en bij
metrics zoals terugkerende klanten, klantwaarde nodig als onderbouwing.
jouw product of dienst past”, laat Ploeger nog weten. „Als je geld nodig
Op dat moment gaat het vaak over grotere bedragen. Investeerders hoeven
hebt om te internationaliseren, kan het prettig zijn om een investeerder
dan geen plan van dertig pagina’s, maar zijn een pitch deck gewend.”
te hebben die dat proces al eens heeft meegemaakt. Dat soort informele investeerders kunnen heel waardevol zijn. Ze willen niet alleen kapitaal
„Vergeet vooral ook je marketing niet”, stelt Niels Palmers, onder meer
verstrekken, maar ook hun ervaringen delen, betrokken zijn en meeden-
founder van de Young Business Award. „Nederlandse bedrijven zijn altijd
ken. Het weggeven van aandelenkapitaal aan informele investeerders heeft
heel erg bezig om een perfect product naar de markt te brengen. Daarbij
echter ook nadelen. Indien je bedrijf nog weinig waard is, geef je al snel een
denken ze veel te weinig aan marketing, wat vooral bij de pitch decks van
te groot deel van je bedrijf uit handen. Het stapelen van financieringen is
startups vaak een ondergeschoven kindje is. En denk groot, ook in je plan,
dan aan te raden.”
maar sla geen stappen over. Think big, start small and scale up quickly.” Ploeger: „Een goed doordacht en actiegericht businessplan is de basis van
Tip 5:
waaruit je werkt. Hierin moet duidelijk naar voren komen welk probleem
Vraag hulp
wordt opgelost met het product of dienst. Een prikkelende teaser om je te
Een aandelenparticipatie in de beginfase is dus wellicht niet zo’n goede
onderscheiden van andere businessplannen en interesse van investeerders
optie. Maar weet je dat zelf direct als ondernemer? Bakker zegt van niet.
te wekken is ook van groot belang.”
„Ondernemers hebben soms wel een idee van de mogelijkheden, maar die zijn niet altijd reëel of passen inderdaad niet bij de fase waarin ze verkeren.
Tip 3:
Ook hebben ze vaak geen goed beeld van wat het bedrijf waard is en wat ze
Spreek met meerdere partijen
willen of kunnen afstaan. Meestal overschatten ze het. Daarom is het altijd
Het komt vaak voor dat ondernemers die een investering willen ophalen
goed om je te laten informeren door ervaringsdeskundigen. Al is het alleen
hier nog geen ervaring mee hebben. Die ervaring kan echter tijdens het
maar om te kijken of je op het goede spoor zit.”
traject worden opgedaan én je kunt dit in je voordeel laten werken. „Eén of
„Weet wat je te wachten staat”, stelt ook Ploeger. „Zorg voor voldoende
twee goede gesprekken voeren en dan denken dat het wel goed komt is een
kennis om het financieringsproces te kunnen doorlopen. Heb je die niet?
valkuil”, stelt Bakker. „Het kan altijd mislopen, ook al is er direct een goede
Schakel dan een adviseur in. Je staat er niet alleen voor als ondernemer.
klik. Daarom zou ik altijd op meerdere paarden inzetten.”
Van een foute beslissing aan de voorkant van het traject kun je jaren later
Ploeger: „Je kunt vlieguren maken door met verschillende partijen te spre-
nog ellende hebben.”
ken. Uit elk gesprek haal je weer leerpunten, je krijgt vragen en feedback
ADVERTENTIE
28
Chemical Cluster Emmen hotspot voor innovatie in groene vezelchemie Het Chemical Cluster Emmen (onderdeel van Chemport Europe) houdt zich al jaren bezig met de hightech ontwikkeling en productie van kunststoffen. De focus ligt op (vezel)chemie en recycling & upcycling. Vanuit deze sterke focus zetten ondernemers, kennisinstellingen en overheid zich in dit cluster in om uit te blinken in (groene) materialen, met de nadruk op polymeren, vezels en composieten, voor de maakindustrie en de bouw & infra sector. Wethouder Bouke Arends wethouder Economische Ontwikkeling van de gemeente Emmen: „In de afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in ontwikkeling en onderzoek. Ik ben trots dat Emmense bedrijven nu mooie en succesvolle resultaten boeken met duurzame innovaties.” Unieke primeurs Anno 2018 heeft deze focus tot verschillende unieke primeurs geleid. Zo opent Cumapol op 5 oktober tijdens het event Behind the scenes van de Koninklijke Vereniging Nederlandse Chemie Industrie (VNCI) een nieuwe productielijn voor het ontwikkelen van duurzame polyesters en heeft het bedrijf Senbis een composteerbaar touw voor de visserij ontwikkeld. Recycling en upcycling van polyesters bij Cumapol Emmen Cumapol is een belangrijke speler op de markt voor de recycling en upcycling van polyesters, bijvoorbeeld van plastic flessen. Aangezien de noodzaak voor recycling
steeds groter wordt heeft Cumapol hard gewerkt aan de ontwikkeling van een productielijn die polyesters op een unieke manier kan recyclen. Marco Brons, technisch directeur van Cumapol: „Gezien de veranderingen in de markt op het gebied van biobased en circulaire kunststoffen is het belangrijk om te blijven investeren in nieuwe technieken en productieapparatuur. Met de nieuwe productielijn, waar we werken met een zogenaamde tuimeldroger, kunnen we op kleine schaal testen wat de beste manier is om complexere producten te produceren van gerecycled polyester zonder dat de kwaliteit van nieuwe producten er op achteruit gaat. Zo blijven we flexibel en innovatief en lopen we voorop met het ontwikkelen van nieuwe specialistische producten. Daarnaast zijn we bezig met een bijzonder chemisch recycling project waar we begin volgend jaar een pilotfabriek voor openen.” Afbreekbaar touw voor de visserij door Senbis Polymer Innovations Senbis Polymer Innovations is een R&D dienstverlener die, net als Cumapol, gevestigd is op het Emmtec lndustry & Businesspark. Het bedrijf is gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van garens en monofilamenten (bijv. 3D-printdraad) uit (bio)plastics. Een recente ontwikkeling van het bedrijf is een 100% aquatisch afbreekbaar touw voor de bodemvisserij. Dit touw wordt in de visserij pluis genoemd en wordt bij het bodemvissen gebruikt om visnetten te beschermen tegen slijtage. Senbis directeur Gerard Nijhoving: „Traditioneel wordt het pluis gemaakt van een plastic
gebaseerd op aardolie. Dit plastic heeft eeuwen nodig om af te breken en draagt bij aan de verdere vervuiling van onze oceanen met microplastics. De vezeltjes van ons biotouw worden door bacteriën in zee binnen een paar maanden afgebroken tot CO2 en water.” De productie van het biotouw is op dit moment nog wel iets duurder. Senbis verwacht echter dat het touw in de nabije toekomst de markt verovert, omdat consumenten, supermarkten en beleidsmakers steeds vaker letten op duurzaamheid. Behind the Scenes @Emmen Naast deze twee primeurs zijn er nog vele andere ontwikkelingen gaande bij Chemical Cluster Emmen. In dat kader organiseert de VNCI op vrijdag 5 oktober het event Behind the Scenes @Emmen. Het event staat in het teken van innovatie & duurzaamheid en neemt de deelnemers mee op reis in de wereld van de groene vezelchemie. Een wereld waarin de chemie duurzaam is, waarin kringlopen zijn gesloten, grondstoffen biobased en kennis en innovatie (maar ook machines) met elkaar worden gedeeld. Meer informatie over het event is te vinden via www.vnci.nl.
Met een ruime ervaring in de wereld van online product development en financiële dienstverlening bundelden Bart Doedens en Jeroen van der Vlis hun krachten om u als ondernemer te helpen in de wereld van zakelijke kredietopties. De mogelijkheden op het gebied van zakelijke kredietverlening zijn tegenwoordig enorm, maar bij welke partij kunt u nu terecht? Zaqlik bekijkt, op basis van uw behoefte en wensen, welke kredietverlener bij u past. Simpel, Snel en Onafhankelijk!
Zaqlik vergelijkt zakelijke kredietverleners
Voor kredietbedragen van € 3.000 – € 1.000.000 en van boetevrij aflossen tot geen onderpanden vereist.
U voert in, Zaqlik vergelijkt! Ga naar www.zaqlik.nl, voer uw behoefte en wensen in, start uw aanvraag en ga door met waar u goed in bent: Ondernemen!
www.zaqlik.nl