NoordZ december 2021, editie Drenthe

ZW

D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21

DE EVENEMENTENBRANCHE

‘SPORT, THEATER, BEURS EN CONGRES KUNNEN HEEL GOED OP VEILIGE WIJZE’ WILLEM DE KOK PAGINA 16

ADVERTENTIE

Door anders te kijken naar talent, hebben organisaties in Noord-Nederland alles in huis om de krapte de baas te zijn Werkgevers luiden de noodklok wegens oplopende personeelstekorten. De markt is krap, het aantal vacatures bereikt een hoogtepunt en de economische groei trekt verder aan. Tempo-Team ziet mogelijkheden om deze krapte de baas te zijn. Een van die oplossingen is: dat we anders moeten kijken naar talent , zegt Willemien van der Stelt, directeur van Tempo-Team in Noordoost Nederland. Daarnaast is aantrekkelijk werkgeverschap cruciaal voor het vinden en binden van personeel.

Een interessante visie op de arbeidsmarkt.

Dat neemt niet weg dat de arbeidsmarkt krap is. Hoe kijk jij hier naar?

Dat ligt er maar aan hoe je het bekijkt. Je kunt ook zeggen dat de arbeidsmarkt ruim is. Er zijn immers op dit moment meer dan elf miljoen mensen aan het werk, meer dan ooit. Er zijn dus niet te weinig kandidaten of werkenden, de vraag is alleen waarom ze niet in jouw bedrijf werken, geeft Van der Stelt aan. Desondanks is het aantal vacatures in het noorden met 53 procent gestegen en staan er in heel Nederland 370 duizend vacatures open. Ik begrijp dat het veel vraagt van organisaties om de juiste mensen aan boord te krijgen en te houden, daar denken wij graag in mee. Dat meedenken zie ik als onze plicht, een tekort aan personeel betekent namelijk een rem op de economische groei, dat is zorgelijk.

Heb jij een oplossing voor deze krapte?

Zoals gezegd is de belangrijkste vraag: waarom werken al die mensen die aan de slag zijn niet bij jou? Ons geheim is werkplezier. En in werkplezier zien we ook de oplossing. In samenwerking met de universiteit van Leuven hebben we onderzoek gedaan naar het belang van werkplezier. 75 procent van de ondervraagden gaf aan werkplezier even belangrijk te vinden als salaris. Werkplezier wordt voor een groot deel bepaald door balans, inhoud van het werk en groei. Balans in de meest eenvoudige vorm op gebied van werk/privé. Maar ook breder: denk aan verschuiving van werktijden of ruimere lunchtijd om even te kunnen sporten. Of ziekenhuizen die experimenteren met kinderopvang op de locatie zelf. Of bedrijven die hun mailserver na 18.00 uur uitzetten. Kortom, balans is zo ontzettend veel breder dan werk/privé en thuis/kantoor. En juist dat bredere perspectief is wat veel leiders en bedrijven vergeten, waardoor je altijd terugvalt op de al uitgekauwde werk-privé mindset. Als dat in orde is, ervaren mensen meer werkplezier en dat draagt bij aan een tevreden gevoel op en over het werk.

Bij Tempo-Team zijn we er van overtuigd dat werkplezier de sleutel is voor het aantrekken èn behouden van personeel. Een medewerker met werkplezier is over het algemeen productiever, minder snel ziek en hij blijft langer bij je werken.

Om werkplezier te bieden moet je een aantrekkelijk werkgever zijn. Dat betekent dat je ervoor open moet staan om kritisch naar je organisatie te kijken en die aantrekkelijkheid naar buiten uit te stralen. Ik voer regelmatig gesprekken met organisaties over deze zogenaamde employer branding en daar liggen verbeterkansen op gebied van beloning, werksfeer, werkinhoud, zichtbaarheid en werkzekerheid.

Willemien van der Stelt

Om werkplezier te bieden moet je een aantrekkelijk werkgever zijn Verder zetten wij onze doelgroepscan in en kijken wij scherp naar de kandidaten die we zoeken: waar zijn ze nu? Hoe kunnen we ze bereiken? Via welk communicatiekanaal? Welke taal spreekt ze het meest aan? Online of offline?

Heel gericht zoeken en op maat je doelgroep aanspreken is belangrijk.

Welke verwachtingen heb jij voor het komende jaar?

De economie in het Noorden groeit door, waardoor de vraag naar personeel verder Werkplezier staat bij Tempo-Team voorop.

Passend werk zal altijd verbonden zijn met plezier in ons leven. De HR dienstverlener ziet het als haar taak om iedere werkdag een bijdrage te leveren aan die 8+ beleving.

Tempo-Team ziet overal kansen en oplossingen. Dichtbij, met persoonlijke aandacht en het vermogen om mee te bewegen, brengt Tempo-Team de behoeften van mens en organisatie bij elkaar. Dat doet zij voor het MKB tot grote organisaties en in vrijwel alle sectoren en functieprofielen.

toeneemt. Als organisatie wil je daarop voorbereid zijn. Het is belangrijk dat we daarbij kijken naar alle doelgroepen binnen onze regionale arbeidsmarkt in onze zoektocht naar nieuwe collega s.

Zijn er nog zaken die kunnen verbeteren?

Kijk niet welke competentie, achtergrond, vaardigheid of kennis bij een kandidaat ontbreekt, maar redeneer vanuit iemands talent.

Hoe je dit talent optimaal kan benutten voor je organisatie en wat je kunt toevoegen aan iemands ontwikkeling door training, opleidingen en coaching. Daar investeren we nu extra in.

Ook vinden wij het van belang naar de toekomst te kijken. Organisaties die al een aantal jaar geleden keken naar de banen van de toekomst, de banen van nu dus, ervaren veel minder krapte dan de bedrijven die vooral in het hier en nu hun personeelsbeleid voeren. Tempo-Team is uitstekend op de hoogte van de kansen en de mogelijkheden die er liggen. Daarover gaan wij graag met ondernemers om tafel, want oplossingen liggen vaak dichterbij dan je denkt. www.tempo-team.nl

ONDERNEMERS: DEN HAAG KAN WEL WAT HULP GEBRUIKEN idden in de coronacrisis iets nieuws beginnen in de horeca. Is dat wat je noemt ondernemerschap, of is dat je energie en geld in een bodemloze put gooien? In deze laatste NoordZ van 2021 spreken we initiatiefnemers in Drenthe, Friesland en Groningen.

Wat hen bindt is een verhaal waarin ze geloven. Een lockdown of horeca-onvriendelijke sluitingstijden zijn vervelende hobbels, maar houdt ze niet tegen. ,,We staan zó achter hetgeen we doen, dat we niet twijfelen.’’ Het zijn mooie verhalen die het verdienen om realiteit te worden.

M

Het citaat op de cover ‘Sport, theater, beurs en congres kunnen heel goed op veilige wijze’ is de samengebalde mening van directeur Willem de Kok van Martiniplaza in Groningen en zijn branchegenoot Patrick Drenthen, pr-man van Evenementenhal Hardenberg (pagina 16). Er is in hun business veel meer mogelijk dan de huidige coronaregels toestaan, vinden zij. En veilig ook. „Een dancefeest organiseren in deze tijd is niet handig, dat is logisch.”

Fijne inspiratie zo tegen het einde van het jaar om 2022 tegemoet te treden. Daarbij horen natuurlijk de lijstjes: wie deden het goed in 2021 en op wie is onze hoop voor volgend jaar gevestigd? Met dank aan de NOM, Venture Lab Groningen, Founded in Friesland en Young Business Award twee overzichten.

Wat je deze bedrijven niet hoeft te vertellen, maar dat wel iets is om ondernemers mee te geven, is het advies van Sierdjan Koster, universitair hoofddocent economische geografie aan de RUG: blijf investeren!

Ondanks dat veel ondernemers druk bezig zijn om het hoofd boven water te houden, is het belangrijk om innovatief te blijven, te investeren in personeel en productie omdat

dit anders op de langere termijn voor problemen zorgt. Als er dan nog ondernemers zijn die tijd over hebben, wordt hun hulp gevraagd in de politiek.

Leiderschapsdeskundigen Janka Stoker en Harry Garretsen pleiten in hun bijdrage voor meer ondernemersvisie in Den Haag.

Het kabinet vaart volgens dit duo veel te veel op de dagkoersen van het RIVM; het drukt voortdurend op het gaspedaal of juist hard op de rem zonder een consistent beleid te voeren. ,,Het grote verschil met een gemiddeld bedrijf is dat het kabinet geen duidelijke langetermijnvisie heeft, en daardoor een kader mist waarin duidelijk staat wat, waarom, wanneer te doen.’’

We gaan ook langs bij twee grote evenementenhallen in Noord-Nederland. Driekwart van de omzet is daar verdampt door de coronacrisis. Ook Willem de Kok (Martiniplaza) pleit voor een langetermijnvisie.

Een beleid uitstippelen voor een samenleving die het met corona zal moeten doen en dan kijken naar wat wél kan. ,,Want je kunt niet om het halfjaar de samenleving op slot zetten omdat er een pandemie is.’’

Namens de redactie, veel leesplezier.

COLOFON

INHOUD

Noordz is een bijlage van Mediahuis Noord

05

De hardlopers van 2021 Welke noordelijke bedrijven deden het ondanks corona goed het afgelopen jaar?

Samenstelling & eindredactie Jan Rozendaal Roel Snijder Theo Zandstra

06

De beloften voor 2022 Op welke noordelijke start-ups moeten we komend jaar letten?

Vormgeving Alie Veenhuizen

08

Telefoon bijlagenredactie 050-5844229 058-2845477

Een horecabedrijf kopen in coronatijd? Mooie uitdaging of niet goed snik?

Drie ondernemers die zich niet laten tegenhouden en gaan voor hun verhaal

13

Hoogste tijd voor een ondernemersvisie in het coronabeleid Column Janka Stoker en Harry Garretsen

14

‘Ondanks de moeilijke situatie moeten ondernemers blijven investeren’ Sierdjan Koster, universitair hoofddocent economische geografie

16

Evenementenhallen houden het vol, maar niet voor eeuwig Martiniplaza Groningen en Evenementenhal Hardenberg kijken vooruit

19

Dubbeltjes en kwartjes Columnist Ronald Mulder over kwartjes die ook dubbeltjes kunnen worden

22

Gouddelver als voorbeeld Ondernemer René Bolhuis leert ruziemaken van een tv-held

24

De zeilinstructeur van Booking.com Een boek over de Friese oprichter Geert-Jan Bruinsma van het miljardenbedrijf

26

‘Ondernemers stellen zich nu kwetsbaarder op’ Sjoerd Anjema over de veranderende rol van ondernemer en accountant

E-mail bijlagen@ndcmediagroep.nl Advertenties/branded content Multiplus Media, Drachten 06-44911263 s.osinga@multiplusmedia.nl

Volg Noordz ook online op het blog www.noordz.nl

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 3

ADVERTENTIE

De groene toekomst moeten we samen maken In 2021 was de Eemsdelta één van de best presterende regio s van ons land. Misschien is dat voor veel mensen een verrassing, maar voor ons eigenlijk niet , zegt Frans Musters, voorzitter van Samenwerkende Bedrijven Eemsdelta, kortweg SBE. De industrie, de chemie en de havens hebben over het algemeen een goed jaar gehad. De extreem hoge energieprijzen van dit moment gooien wel roet in het eten. Het is voor sommige bedrijven spannend hoe dat volgend jaar uitpakt.

Frans Musters en Frans Alting Het was een bijzonder jaar, waarin wij als vereniging een belangrijk doel hadden, namelijk dat de fabrieken in onze regio open moesten blijven en dat de continuïteit niet in gevaar zou komen , voegt Frans Alting, directeur SBE toe.

Talloze bedrijven in deze regio zijn door het ministerie van Economische Zaken namelijk aangemerkt als essentieel. Wat onder andere betekent dat deze bedrijven te allen tijde moeten kunnen produceren, omdat ze producten leveren die wij elke dag nodig hebben en die de maatschappij draaiende houden. Zo is de Eemsdelta verantwoordelijk voor een derde van onze energieproductie en vormt de basischemie tussen de 15 procent van de totale chemische sector in ons land. Om deze bedrijven draaiende te houden, richtte SBE bijvoorbeeld een eigen teststraat in.

Verdubbeling N33 Het verbaast Musters en Alting, mede om die reden, des te meer dat de verdubbeling van de N33, inclusief de vervanging van de brug over het Eemskanaal door een aquaduct, op een laag pitje is gezet. Musters: Bedenk wel dat er in de Eemsdelta 11.000 werknemers werkzaam zijn en dan heb ik het nog niet eens over alle tijdelijke krachten. Veel mensen wonen buiten de regio en komen elke dag deze kant op. Maar een goede verbinding over de weg is er niet. Ondernemers komen graag naar deze regio, er vinden grote investeringen plaats, in vergroening van bestaande bedrijven, nieuwe duurzame bedrijven, in waterstof en er is ruimte om te ondernemen, maar de bereikbaarheid laat echt te wensen over.

Circulair De vergroening komt goed op gang, vindt Alting.

In 2050 wil de Eemsdelta circulair zijn en hoewel er op het oog misschien niet zoveel gebeurt, zijn diverse bedrijven bezig met het investeren in duurzame oplossingen. Circulair willen zijn in

2050 is niet zomaar een kreet , legt Alting uit.

Daar ligt een concreet plan achter waarmee we al volop bezig zijn. We hebben in 2016 een eerste agenda gemaakt, als leidraad voor de route naar een circulaire Eemsdelta. Daarmee waren we het eerste industriecluster in ons land met een duurzame visie. Mede vanuit de overtuiging dat als je dat vroegtijdig doet, dus koploper durft te zijn in duurzaamheid, dit uiteindelijk een economische voorsprong oplevert.

De energietransitie vraagt scherpe keuzes die we met elkaar moeten durven maken En er gebeurt al veel. Zo is de CO2 uitstoot van fabrieken in deze regio ten opzichte van 1990 met 40 procent gedaald. We liggen op koers. Circulair willen zijn in 2050 is voor ons dus geen visie, het is een plan in uitvoering waarin concreet stappen worden gezet en waar we al jaren mee bezig zijn.

Fabrieken die zich hier willen vestigen, kunnen duurzaam produceren. Je stapt hier in de nieuwe groene economie. Als voorbeelden noemt Alting de productie van groene methanol voor de scheepvaart, het maken van plastics uit houtsnippers en de productie van groene stoom, waar talloze fabrieken in de chemie gebruik van maken.

Vertrouwen De rol van SBE is daarin onmiskenbaar. Wij zijn de plek waar bedrijven met elkaar in contact komen , geeft Musters aan. Zo organiseren we zo n 6 à 8 keer per jaar een directietafel, waar directeuren de dagelijkse praktijk en knelpunten met elkaar bespreken, waar nieuwe ideeën ontstaan en men elkaar weet te vinden.

We zorgen voor samenhang in dit gebied , gaat Alting verder. Bij de SBE zien en praten vertegenwoordigers uit allerlei sectoren, van

totaal verschillende bedrijven, met elkaar. Die basis zorgt voor samenhang en vooral voor vertrouwen. Dat laatste heb je keihard nodig om met elkaar tot resultaten te komen, daar geloven wij sterk in. Als je elkaar kent en vertrouwt kom je sneller tot beslissingen die goed zijn voor de hele regio.

Anderen op de rem Terug naar de verduurzaming, waarin volgens beide heren nog belangrijke slagen te maken zijn.

Daarbij speelt de overheid een vooraanstaande rol. Onze indruk is wel eens dat het tempo dat wij hanteren hoger ligt dan wat onze omgeving aankan. Wij weten waar de oplossingen liggen en het is frustrerend als allerlei discussies de daadwerkelijke realisatie in de weg zitten. Daar maken we ons wel zorgen over.

Sterker nog, wij hebben wel eens het gevoel dat partijen die het hardste roepen om verduurzaming, deze groene initiatieven juist tegenhouden. De energietransitie vraagt scherpe keuzes die we met elkaar moeten durven maken.

Elke keuze heeft een keerzijde, daar ontkomen we niet aan. Hier wordt aan een beter klimaat gewerkt, daarin wordt fors geïnvesteerd. Wij hopen dat onze omgeving daarin mee kan en wil.

Zowel Frans Alting als Frans Musters roemen de mogelijkheden die de Eemsdelta biedt. Voor de economie, de werknemers, maar ook voor het prachtige landschap en de Stad vlakbij. We moeten goed bereikbaar zijn, goede leefbare dorpen behouden en mensen opleiden voor de vele vacatures die er nu al zijn. Een integrale aanpak ligt daarbij voor de hand. Hier gebeurt het, in Groningen. Daar wil ik zijn, daar wil ik werken, daar wil ik leven. Met elkaar aan de slag, samen op weg naar een groene toekomst. www.sb-eemsdelta.nl

DE HARDLOPERS VAN 2021 oordZ zet de snelstgroeiende bedrijven op een rijtje, zonder strikte kwalificatieregels en zonder rangorde. Hoewel: de bovenste drie ondernemingen werden door meer dan één van onze experts genoemd. Wie de zeven net niet haalden: Susphos (Leeuwarden), Seaqurrent (Groningen), Pulmotech (Leek), Symeres (Groningen), ZiuZ (Gorredijk), Data B (Tolbert), WebIQ (Groningen), Kooiker Group (Grou), Campooz (Assen), Witec (Ter Apel), Voys (Groningen), Elzinga van der Krieke (Drachtstercompagnie), Deepgroves (Leeuwarden), Mr. Chadd (Groningen), Yobbers (Leeuwarden), Flow Money Automation (Tijnje – zie toppers van 2022), Odyssey (Groningen), Simplicate (Groningen) en Vipio (Assen).

N

EV BIOTECH CEO Linda Dijkshoorn begon EV Biotech (zie foto) in Groningen drie jaar geleden samen met Sergey Lunev en Agnieszka Wegrzyn.

Inmiddels werken meer dan twintig mensen in het snelgroeiende bedrijf dat micro-organismen optimaliseert. EV Biotech combineert chemie, biologie en ICT om uitstootvrije grondstoffen voor de industrie te maken. Grondstoffen voor medicijnen en bioplastic, geur- en smaakstoffen; bij EV Biotech maken ze het allemaal door bacteriën op een slimme manier te modificeren.

Uniek is dat EV Biotech experimenten digitaal uitvoert. In plaats van duizenden proeven op micro-organismen, kan de Groningse onderneming de experimenten uitvoeren in een digitaal laboratorium. Dat maakt dat de productie enorm wordt versneld.

REDUCEPT Patiënten met chronische pijn zijn erg gebaat bij een behandeling op basis van Virtual Reality (VR). Het in Leeuwarden gevestigde Reducept maakte de afgelopen jaren snel naam als ontwikkelaar van zo’n behandeling. Die gaat veel verder dan het leveren van een VR-game. Reducept bedient behandelaars en patiënten (via aangesloten zorgaanbieders) in de vorm van een complete training. Daarnaast werkt de jonge onderne-

Wie gingen er – ondanks corona – als een raket afgelopen jaar?

NoordZ vroeg het vier mensen die er iets van kunnen weten: Dina Boonstra (NOM), Jan Cees Groen (Venture Lab Groningen), Erwin Damberg (Founded in Friesland) en Niels Palmers uit Emmen (Young Business Award). Om die laatste te citeren: ,,Er zijn veel jonge ondernemingen met een mooie opmars bezig. Zo veel, dat ik er best één of twee vergeten kan zijn.’’

Tekst Jean-Paul Taffijn Foto Geert Job Sevink

ming continu aan verder wetenschappelijk onderzoek naar effectieve pijnbestrijding.

Inmiddels werden al meer dan vijfduizend patiënten geholpen door de methode. Psycholoog Louis Zantema en gezondheidswetenschapper Margryt Fennema richtten het bedrijf eind 2017 op. Inmiddels werken er twintig mensen in binnen- en buitenland.

HYDRALOOP Het gaat heel hard met waterrecyclebedrijf Hydraloop uit Leeuwarden. Sinds de start-up begin vorig jaar de meest prestigieuze prijzen won op de beurs CES in Las Vegas, stromen de aanvragen binnen. Daar hielp de rol van het bedrijf in de Netflix-documentaire Brave Blue World nog extra aan mee. Hydraloop ontwikkelde een apparaat dat afvalwater uit de keuken en de badkamer reinigt en hergebruikt. Intussen worden de apparaten wereldwijd verkocht en zijn nieuwe modellen in ontwikkeling. Dertig medewerkers in binnen- en buitenland helpen mee aan de productie en verkoop. Oprichters Arthur Valkieser en Sabine Stuiver zijn er druk mee.

KLIPPA Corona betekende voor het Groningse Klippa misschien wel een steuntje in de rug.

Voor de specialist in slimme documentverwerking was 2021 een topjaar. Oprichter Yeelen Knegtering zag dat zijn formule om slimmer met papierwerk om te gaan door meer digitaliseren, naast het verminderen van fysiek contact, in goede aarde valt in deze tijd. Klippa breidde vorig jaar zijn activiteiten uit naar de Verenigde Staten, nadat een flink deel van Europa al was veroverd.

Hart van Klippa is de zelfontwikkelde Scan en Herken-software. Die herkent tekst in afbeeldingen en zet die om in tekst in het gewenste formaat (CSV, JSON, XLSX, XML.) Klippa zag in 2015 het levenslicht en biedt nu werk aan zo’n veertig mensen.

PARKOS Na een vliegende start, gevolgd door een moeilijke coronaperiode, vond de Groningse start-up Parkos de weg afgelopen jaar weer

steil omhoog. Sterker nog: 2021 betekende een recordzomer. Via het platform kun je op steeds meer vliegvelden in de wereld van tevoren parkeerplaatsen boeken. Pieter Bosma en Arne Bos richtten het bedrijf in 2014 op en sieren sindsdien steevast de lijstjes van snelgroeiende bedrijven van Nederland. Inmiddels werken er zo’n veertig mensen in het bedrijf.

CODESANDBOX In 2019 waren ze al Sprout-start-up van het jaar, Bas Duursma en Ives van Hoorne. Met hun programmeurstool CodeSandbox haalden ze vorig jaar dik 10 miljoen euro investeringsgeld op en dat resulteerde in een enorme groei. Het in 2017 in Assen opgerichte bedrijf zetelt inmiddels in Amsterdam, maar wij blijven het graag Drents noemen. De jonge oprichters worden door sommigen getipt binnenkort een reuzensprong te gaan maken met hun tool, omdat Sillicon Valley ze scherp in de gaten houdt.

CodeSandbox maakt het voor programmeurs mogelijk om codes te schrijven via een browser. Programmeurs wordt het werk veel gemakkelijker gemaakt en ze kunnen eenvoudig communiceren door comments achter te laten bij elkaars werk.

LIFE COOPERATIVE Een start-up is Life Cooperative strikt gezien niet, een potentieel baanbrekend Noordelijk initiatief is het wel. Uit de drie noordelijke provincies verenigen zich veertig Life Science & Medtech-bedrijven, start-ups en organisaties in de Cooperative. Dat resulteerde al in veel gezamenlijke projecten – veelal gecombineerd met wetenschappelijk onderzoek - die revolutionaire uitkomsten kunnen hebben. Meest aansprekende voorbeeld is misschien de serieuze poging om geneesmiddelenproductie naar Noord-Nederland te halen. De Life Cooperative – goed voor een omzet van 400 miljoen euro - maakte afgelopen jaar flinke stappen om te verbinden en te verduurzamen.

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 5

DE

BELOFTEN VOOR 2022

In de toekomst kijken. Als het aankomt op de economische ontwikkelingen zijn er wat dat betreft weinig uitdagender tijden te bedenken dan die van nu. Toch hebben vier noordelijke ‘waarzeggers’ zich gewaagd aan een voorspelling. Erwin Damberg (Founded in Friesland), Dina Boonstra (NOM), Cees Jan Groen (Venturelab Groningen) en Niels Palmers (Young Business Award) vertellen op welke start-ups we moeten letten komend jaar.

Tekst Jean-Paul Taffijn Illustratie Job van der Molen

e lijst van belangwekkende start-ups is divers. Het zijn beginnende ondernemingen die de potentie hebben om flink te gaan groeien. Ondanks, of dankzij corona. Onze waarzeggers noemen heel verschillende start- en scale-ups.

Sterker nog: slechts drie jonge ondernemingen (Tapp.online, Paques Biomaterials en Flow Money Automation) kregen meer dan één stem. Ook zijn de branches waarin die zich bewegen nogal uiteenlopend.

Toch zijn er wel wat algemeenheden te onderscheiden. De opvallendste zaken hebben we gelabeld als Impact, Branche, Tech en Friesland.

D

Om maar met het eerste te beginnen: het is leuk om mooie businessplannen te ontwikkelen, maar als de planeet intussen naar de knoppen gaat, kopen we er weinig voor. Impact maken is een overkoepelend thema bij de ondernemingen die als kansrijk voor komend jaar worden gezien. Dat is niet verrassend, maar wel erg evident.

Het gaat van manieren om schone energie op te wekken via water en papier besparen tot het upcyclen van afvalstromen.

Impact gaat verder dan zorgen voor de aarde, hoewel elke beginnende onderneming dat openlijk van belang vindt. Veel van de kansrijke start-ups bewegen zich in de Life Science & Health en daar betekent impact wat anders. Het gaat om het verbeteren van de kwaliteit van leven. NoordNederland is goed op dit terrein, dat voor de overheden ook al een hele tijd als speerpunt geldt. Dat werpt zijn vruchten af.

Nog zo’n speerpunt is IT, in wezen een containerbegrip. Alle kansrijke ondernemingen maken gebruik van de slimme inzet van digitale technologie om hun doelen te bereiken. In de afwikkeling van financiële producten, in het streven naar efficiënter werken, in de maakindustrie, overal. Enkele bedrijven die zich volledig op digital storten om klanten te faciliteren, scoren goed op de verwachtingsladder. Nog altijd.

En dan is er nog een opvallend element in de ingestuurde lijstjes: Friesland doet het heel goed. Waar Groningen de start-upwereld van Noord-Nederland jarenlang domineerde, is het verschil in deze rangschikking bijna weg. Onze experts noemden twaalf Groningse ondernemingen, tegenover tien Friese. Drenthe komt er met drie nominaties iets bekaaider vanaf.

FLOW MONEY AUTOMATION Bij banken en andere financiële instellingen kennen ze de start-up uit Tijnje gewoon als Flow. De app die automatisch je inkomende geld verdeelt over verschillende rekeningen en je een beter financieel

6 D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21

overzicht geeft, werd dik een jaar geleden gelanceerd. Inmiddels zijn duizenden rekeningen aan de app gekoppeld. Het aantrekken van investeerders afgelopen jaar, moet in 2022 gaan zorgen voor een verdere expansie in Europa. Dat oprichters Daan van Klinken en Niels Mulder er vertrouwen in hebben, bleek tijdens het tv-programma Dragon’s Den. Verschillende Dragons wilden investeren, maar de Friezen sloegen hun biedingen (anderhalf miljoen euro tegen 20 procent van de aandelen) resoluut af.

TAPP.ONLINE Intelligent papier. Dat is wat Niels Postma uit Joure met zijn Tapp maakt. Door chips, sensors, batterijen en printplaatjes toe te voegen, neemt het papier de rol van elektrische apparaten over. De oplossing maakt naam in de internationale logistieke keten.

Daarin wordt veel gebruik gemaakt van meetinstrumenten (gemaakt van plastic, metaal en niet-recyclebare onderdelen) om variabelen als temperatuur, locatie en luchtvochtigheid van goederen in de gaten te houden. Het inmiddels in Leeuwarden gevestigde Tapp.online maakt die instrumenten overbodig. Het slimme papier, gemaakt van honderd procent landbouwafval, registreert dezelfde variabelen, die simpel met een smartphone uit te lezen zijn. Een eigen cloudplatform maakt de gegenereerde data direct inzichtelijk.

PAQUES BIOMATERIALS Paques ontwikkelt in Balk al dertig jaar waterzuiveringssystemen die tegelijkertijd biogas produceren. Met de spin off Paques Biomaterials komt daar een zeer kansrijke positie bij. Uit afvalwater produceert de start-up natuurlijke, biologisch afbreekbare PHBV-biopolymeren. Dat zijn belangrijke bouwstenen van biokunststof. René Rozendal en Joost Paques leiden het bedrijf, dat het afgelopen decennium gebruikte om de technologie te vervolmaken. Voor komend jaar staat de bestorming van de markt op het programma. De verwachtingen zijn hooggespannen.

CURE TECHNOLOGY Coca-Cola investeerde vorig jaar flink in de proeffabriek van Cure in Emmen. Dat is een stap naar de verdere vercommercialisering van de plasticrecycler. Komend jaar wordt de belofte verder ingelost, is de verwachting. Cure is een samenwerking tussen Cumapol en Morssinkhof. DSM Niaga, Dufor, Coca-Cola en NHL Stenden sloten later aan. De proeffabriek in Emmen maakt 24/7 polyesterkorrels uit gebruikt polyester. De doorbraak is dat Cure ook polyester kan hergebruiken dat vertroebeld is door kleurstoffen en andere materialen. Wie bedenkt dat tot nu toe slechts 9 procent van het wereldwijde polyester gerecycled kon worden vanwege de ver-

troebeling, snapt dat de kansen voor Cure reusachtig zijn. Marco Brons, Josse Kunst en Mark Ruesink leiden de start-up.

GMAK ‘Disruptive’ is een term die Chris van der Voorn uitgevonden had kunnen hebben.

De directeur van internetbureau Tres in Heerenveen is oprichter van Gmak, dat de traditionele huizenmarkt aanvalt. Particulieren kunnen op het platform hun huis verkopen zonder tussenkomst van een makelaar. Dat het platform een succes kan worden, blijkt uit het chagrijn dat Funda tentoonspreidt. Dit jaar weerde de bekendste huizenverkoopsite start-up Gmak van zijn platform. Gmak kaartte vervolgens de zaak aan bij de Autoriteit Consument en Markt (ACM). De messen zijn geslepen, de groei gaat voor het Friese bedrijf vrolijk door. Als de huizenmarkt komend jaar net zo vrolijk doorgroeit, ziet de toekomst van Gmak er rooskleurig uit.

SUSPHOS Fosfaten zijn in grote hoeveelheden schadelijk voor het milieu. Tegelijkertijd zijn ze nodig als grondstof voor kunstmest en brandwerende producten. De wereldwijde voorraden fossiele fosfaten raken op. Tel die drie feiten bij elkaar op en de conclusie dat de recycling van fosfaten een goed idee is, is snel getrokken. Dat lukte nooit goed op een efficiënte manier, tot nu. Met collega-onderzoekers ontwikkelde CEO Marissa de Boer aan de UvA een nieuw recyclingproces. De pilotfabriek in Leeuwarden werkt geweldig. Voor komend jaar staat de opschaling naar een grote fabriek gepland.

Mede door de aankomende verplichting tot fosfaatrecycling in Duitsland (2026) zijn de haast en de kansen voor de Friese startup van het jaar groot.

BRANCHKEY Vanuit de Rijksuniversiteit Groningen ontstaan regelmatig start-ups, waarvan sommigen zeer succesvol worden. Branchkey kan wel eens één van die succesverhalen worden. Robin Schut en Diarmuid Kelly, onderzoekers uit de richting van artificial intelligence (AI) en Computer Science, besloten in 2017 een probleem op te lossen. Ze ontwikkelden een privacybestendige manier voor banken, ziekenhuizen en andere instanties om samen te werken zonder dat gevoelige data gedeeld hoeft te worden. Dat doen ze met behulp van Federated Machine Learning. Die technologie laat informatie delen via modellen, in plaats van via data. In wezen leren AImodellen van elkaar dankzij deze nieuwe vorm van AI. Daardoor kan het nut van kunstmatige intelligentie binnen de organisaties benut worden zonder dat bescherming van persoonsgegevens in het geding komt. De lancering op de Europese markt zit eraan te komen.

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 7

HORECABEDRIJF KOPEN IN CORONATIJD? MOOIE UITDAGING OF NIET GOED SNIK?

EEN UITDAGING, JUIST NÚ

DENKEN IN MOGELIJKHEDEN Het licht valt op deze heldere herfstochtend in uitbundige stralen naar binnen bij STEEF, dat op 1 september dit jaar zijn deuren opende aan de Tweebaksmarkt in Leeuwarden. Eigenaren Stefan Visser (28) en zijn vriendin Elke Valk (27) zitten aan een van de tafels van hun op dit tijdstip nog uitgestorven restaurant.

Last van coronastress of slapeloze nachten hebben ze niet, vertellen Janneke (51) en René Waninge (53).

Ondanks de onzekere tijden kochten ze eind oktober Herberg De Loohoeve in Schoonloo. Eind januari krijgen ze de sleutel. ,,De één houdt een baan tot het pensioen en de ander zoekt een uitdaging. Wij horen bij die tweede categorie.”

Tekst Willy Schouwstra Foto Niels Westra Tekst Yke Bremer Foto Marcel Jurian de Jong r is niemand die tegen ons heeft gezegd dat we wel niet goed snik lijken om aan zoiets nieuws te beginnen in deze tijd”, aldus het echtpaar Janneke en René Waninge, dat bij het zien van Herberg De Loohoeve in Schoonloo meteen verkocht was. ,,We waren direct verliefd op het pand en de plek, maar we willen er wel meer een gezellige herberg van maken met een huiskamersfeer”, zeggen ze over hun plannen.

’E

In het restaurant in combinatie met hotel en een groot terras zien ze veel perspectief. ,,Het grote voordeel is dat er ook hotelkamers bij zitten. We hebben in het begin ook wel naar een ‘gewoon’ restaurant gekeken, maar door de corona hebben we besloten dat we er toch ook zeker kamers bij wilden hebben. We hebben nu iets wat altijd doorloopt. Als je alleen een avondrestaurant hebt is het op het moment vreselijk met de regel dat je om vijf uur ’s middags de deuren alweer moet sluiten”, meent het paar, al begrijpen ze ook wel dat je het als overheid nooit iedereen naar de zin kunt maken in deze moeilijke tijd.

‘Wij denken in oplossingen en niet in problemen.

Wij zien het juist nu wel zitten hoor’

Janneke en René zien de herontdekking van Nederland juist als een voordeel van de coronacrisis. ,,Natuur, wandelen, fietsen en een terrasje pakken staan hoger op de agenda van de Nederlanders dan ooit. De Loohoeve ligt aan het Pieterpad. Er ligt veel natuur rondom Schoonloo en de grote oppervlakte van de Loohoeve biedt veel mogelijkheden.

We kunnen inzetten op wandel- en fietsarrangementen in combinatie met overnachtingen. Wij denken in oplossingen en niet in problemen. Wij zien het juist nu wel zitten hoor.’’

VERANDERING Het stel heeft al laten zien dat het wel in is voor verandering. Janneke deed zo’n vijftien jaar geleden horeca-ervaring op in Oost-

8 D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21

René is werkplaatschef bij een mechanisatiebedrijf in Gieten. Per eind december hebben ze allebei hun baan opgezegd en begin januari verhuizen ze van Westerbork naar Schoonloo om zich daar voor honderd procent te gaan toeleggen op De Loohoeve. ,,We willen onze eigen draai aan de plek geven. De huidige Michelinster hoeven we niet, we willen het restaurant en de hotelkamers vooral gezelliger maken.”

ZOEKTOCHT Ze hebben de zoektocht naar een geschikt horecabedrijf wel uitgesteld nadat de wereld vanaf maart 2020 in de greep van corona kwam. ,,We zochten al langere tijd. Toen de eerste coronagolf kwam wilden we toch even afwachten wat er precies ging gebeuren. We hebben ongeveer een jaar gewacht en in die

Stefans ouders gingen uit elkaar toen hij 14 jaar was. Het leverde een onverwacht bijkomend voordeel op; moeder moest meer gaan werken waardoor de maaltijdbereiding een ondergeschoven kindje werd. Toen Stefan haar vroeg of ze ook eens iets anders konden eten (,,heel vaak Chicken Tonight, ik kan die potten nog steeds niet zien”), was het antwoord: ‘Waarom ga jij het niet proberen?’

tijd hebben we een paar dingen laten lopen.

Deze zomer leek het allemaal de goede kant uit te gaan. We zijn bijna allemaal gevaccineerd en we dachten dat we er helemaal af waren, maar nu zitten we weer midden in een opleving. Een paar maanden geleden had niemand dat gedacht.”

Zorgen over corona en alle regeltjes? Dat heeft weinig zin, vinden René en Janneke. ,,We kunnen er veel over nadenken, maar dat heeft geen nut. We moeten afwachten wat er wel en niet kan als we opengaan rond 1 maart volgend jaar. Worden de coronaregels strenger of juist niet? We kunnen dan pas goed bekijken wat wel en niet loont.’’ ,,We hebben er alleen maar zin in. Het is spannend en uitdagend. Het geeft energie om met iets nieuws bezig te zijn. Onze vier kinderen, familie en vrienden zeggen ook allemaal dat De Loohoeve precies bij ons past. We vinden het fijn om met mensen om te gaan en dat gaan we in de prachtige setting van de Loohoeve doen.”

E

Visser en Valk leerden elkaar drie jaar geleden kennen. Zij is een telg uit een horecafamilie.

Haar moeder stond hoogzwanger in het Leeuwarder eetcafé Spinoza waarvan zij destijds mede-eigenaar was, haar opa en oma runden het goedlopende hotel Bellevue in de binnenstad. Zelf studeerde ze modemanagement, maar het zelfstandig ondernemerschap werd met de paplepel ingegoten. Toch was het nooit haar ambitie de horeca in te gaan. Dat wil zeggen: tot ze haar partner Stefan tegenkwam.

JANNEKE EN RENÉ WANINGE

Duitsland met een eigen restaurant met pension, terwijl René een melkveehouderij runde. Op dit moment werkt Janneke als filiaalleidster bij een beddenwinkel. ,,Ja, dat is heel wat anders”, beaamt ze lachend.

en eigen horecazaak beginnen in coronatijd – en dan nog wel eentje in het luxere segment dat zich uitsluitend richt op gasten die komen dineren, vaak meer dan de gebruikelijke drie gangen. Het klinkt onlogisch, maar de jonge Leeuwarder ondernemers Elke Valk en Stefan Visser laten zich niet van de wijs brengen door welke beperkende maatregelen dan ook. ,,Onze kracht is het verzinnen van nieuwe dingen, waardoor we het ook in rustige periodes druk kunnen hebben.”

EXPERIMENTEREN Zo geschiedde. De jonge Stefan sloeg aan het experimenteren en ontdekken. En kreeg in dezelfde tijd bovendien zijn eerste baantje in een eetcafé. ,,De chef ging gewoon om zes uur naar huis. Stond ik daar, moest ik gepocheerde zalm maken voor de gasten. Ik wist niet eens wat pocheren was.”

‘We moeten vindingrijk zijn. Maar dat geldt ook voor onze gasten’

Dat hij ooit een eigen restaurant zou beginnen was voor Visser niet of maar wanneer. ,,Daar was ik op mijn 18de al zeker van. Ik heb een uitgesproken visie op eten en koken die ik graag wil delen. Wat ik maak, daar zit een verhaal achter, ik wil er iets mee vertellen.”

Jaren van ervaring opdoen in diverse restaurants leidde uiteindelijk, na een uitgebreide zoektocht naar een geschikt pand, tot het openen van STEEF.

STEFAN VISSER ELKE VALK

De timing is bijzonder, daarvan is het horecakoppel zich bewust. Toen de twee in september begonnen mocht de horeca nog tot middernacht openblijven. Niks aan de hand dus.

Sterker: wel prettig, een duidelijke eindtijd.

Iedereen om 12 uur de deur uit, genoeg tijd om uitgebreid schoon te maken en toch nog op een enigszins normaal tijdstip in bed te liggen.

Werkweken van 90 tot 100 uur zijn het koppel namelijk niet vreemd.

In november liepen de besmettingscijfers op en moesten ook restaurants er weer aan geloven: om 8 uur ’s avonds ging de deur op slot.

En sinds de ‘avondlockdown’ van kracht is wordt de avond niet eens gehaald: alles gaat om 5 uur in de middag dicht.

VINDINGRIJK ZIJN Spijt dus, van het starten in deze tijd? Valk en Visser lachen, schudden hun hoofden, relativeren. ,,We moeten vindingrijk zijn. Maar dat geldt ook voor onze gasten. Ons restaurant gaat gewoon eerder open nu. Je kunt tussen de middag de gerechten eten die we anders ’s avonds serveren.”

Dat is in elk geval in het weekend geen nadeel.

Door de week is het wel stukken rustiger sinds de nieuwe maatregelen werden ingevoerd; het aantal gasten is gehalveerd terwijl dat aantal bij de vorige ronde van beperkingen, toen het restaurant nog tot 20 uur geopend mocht zijn, met 10 procent afnam.

Maar toch: uitdagingen in plaats van beperkingen, dat is hoe Visser en Valk het benaderen. En: het kan altijd erger. ,,We mogen tenminste nog open zijn.” De eerste maanden liep de zaak ‘als een trein.’ Nu is het improviseren: eerder open, diner aan huis verzorgen (Steef thuis), nieuwe initiatieven ontplooien.

De chef-kok blijft daarbij trouw aan zijn visie. ,,Alles omgooien is niet de oplossing. We gaan hier geen tosties of hamburgers verkopen.”

GOEDE AANVULLING Het koppel gaat zelf ook graag uit eten. Elke: ,,We letten beiden op heel andere dingen. Ik erger me er bijvoorbeeld aan als bedienend personeel verschillende, en dan ook nog vieze of afgetrapte schoenen draagt. Details zijn belangrijk. Wij vullen elkaar in dat opzicht perfect aan. Stefan kookt, ik weet veel van styling en administratieve processen. We zijn een goede aanvulling op elkaars talenten.”

Straks, als de maatregelen versoepeld kunnen worden, zitten ze gewoon weer vol, daarvan zijn de ondernemers overtuigd. Valk: ,,We weten dat het niet aan ons ligt.” Visser: ,,Wij staan zó achter hetgeen we doen, dat we niet twijfelen. Ik weet niet of dat arrogant is maar ik ben ervan overtuigd dat we iets goeds te bieden hebben. Natuurlijk moeten we geld verdienen, maar het gaat er in het leven vooral om datgene te doen waar je achter staat. Wij willen onze passie leven.”

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 9

ADVERTENTIE

Van afval naar waarde Onlangs opende Subcoal Production FRM BV, onderdeel van N+P Group BV, een bijna volledig nieuwe fabriek in Farmsum. Al sinds 1992 produceert het familiebedrijf alternatieve brandstoffen uit niet recyclebaar afval. Afvalstromen die niet verwerkt kunnen worden, zetten wij om in materialen waarmee het gebruik van fossiele bronnen sterk verminderd kan worden , verduidelijkt CDO Lars Jennissen. Daarmee wordt significant bespaard op de CO₂ uitstoot.

Niels Wiek, plantmanager N+P Subcoal Farmsum En dat is in deze tijd, waarin bedrijven steeds meer geld betalen voor hun CO₂ uitstoot, interessant. De locatie Farmsum behoort na de ingrijpende verbouwing tot de meest moderne ter wereld. Niet voor niets ontvangt N+P Group gasten vanuit de hele wereld. We zijn voorloper en marktleider in ons vakgebied , zegt plantmanager Niels Wiek. We bieden alternatieven voor het gebruik van fossiele brandstoffen en grondstoffen in verschillende sectoren van de industrie. Kwaliteit en maatwerk staan daarbij voorop, elke branche zoekt specifieke oplossingen. Pas als je het proces van de eindgebruiker goed kent, weet je welk product en welke kwaliteit je moet behalen. Zo maakt de N+P Group onder andere pellets in verschillende formaten, daarnaast de zogenaamde fluff, wat in balen naar de klant gaat en PAF, Pulverised Alternative Fuel.

Grondstof Afval waar grote afvalverwerkers niets meer mee kunnen, in de praktijk zo n 20 procent van de totale afvalstroom, vormt voor N+P de grondstof voor genoemde producten. Vroeger werd dat restafval gestort, later verbrand en nu maken wij er een alternatieve brandstof van waarmee afnemers een schoner fabricageproces kunnen realiseren. Ze stoten daardoor namelijk aanzienlijk minder CO₂ uit. Van iedere ton die met onze producten verstookt wordt is de besparing CO₂ uitstoot ten opzichte van de gebruikte fossiele brandstof 1,3 ton. Onder andere energiebedrijven, de staalindustrie, de kalk- en cementindustrie en chemie zijn grote afnemers.

Niet in ons land Opvallend genoeg mag N+P, vanwege wet- en regelgeving, niet leveren aan de Nederlandse markt. Klopt , reageert Jennissen, wij

exporteren naar klanten in heel Europa, en zelfs daarbuiten. In ons land worden onze producten als afval gezien en kan het door wet- en regelgeving niet tot nauwelijks ingezet worden als vervanger van bijvoorbeeld steenkool. Het is niet eenvoudig om de wet- en regelgeving daaromtrent aan te passen.

En dus doet zich het feit voor dat de energiecentrale in de Eemshaven wel houtpellets en snippers, die uit alle delen van de wereld per schip worden aangevoerd, mag bijstoken, maar geen oplossingen die N+P biedt. Dat weerhoudt het bedrijf er overigens niet van om met de ontwikkelingen door te gaan. Jennissen: Op termijn denken wij zelfs vliegtuigbrandstof van het restafval te kunnen maken. Dankzij onze alternatieve brandstoffen besparen klanten jaarlijks 150.000 CO₂ uitstoot.

Vertrouwen De realisatie van de vernieuwde fabriek in Farmsum onderstreept dat vertrouwen. We hebben de nieuwste technologieën toegepast en kunnen bovendien nu veel grotere hoeveelheden alternatieve brandstoffen in allerlei vormen produceren , geeft Wiek aan. In de oude situatie konden we het restafval nog minder goed scheiden. Waar we toen vier zogenaamde opschoningsmomenten hadden, hebben we er nu zeven. Daardoor kunnen we de kwaliteit sterk verbeteren.

Bovendien wordt de productie behoorlijk verhoogd en daarvoor is onder andere het aantal medewerkers fors uitgebreid met ruim 20 mensen. In de oude fabriek werd 80.000 ton alternatieve brandstoffen geproduceerd, in de nieuwe fabriek gaat dit naar 170.000 ton. Dat is nodig , zegt Wiek, want de vraag neemt sterk toe. Begrijpelijk, ten eerste is Subcoal® een goed

alternatief voor onder andere steenkool, daarnaast schiet de prijs die je betaalt voor CO₂ uitstoot omhoog. Bovendien willen ondernemers in toenemende mate een groen label aan hun bedrijf kunnen hangen. Dat kan met Subcoal®.

Verbeteringen De ontwikkelingen in Farmsum staan nooit stil.

Zo is de afdeling R&D continu bezig om verbeteringen te realiseren. Zowel in het product als de manier waarop het gemaakt wordt. We willen het energieverbruik zo veel mogelijk verminderen en de operationele kosten zo laag mogelijk houden , legt Wiek uit. Daarom zijn we nu aan het kijken of we restwarmte van andere bedrijven in de Eemsdelta kunnen gebruiken, waardoor we geen aardgas meer nodig hebben.

De uitdaging met deze vernieuwde fabriek was en is vernieuwen, veranderen en verbeteren, dat proces is nooit af.

Om aan de toenemende vraag naar alternatieve brandstoffen te voldoen, verbaast het niet dat N+P plannen voor verdere uitbreiding heeft. De komende acht jaar wil men op diverse plekken in Europa nieuwe fabrieken bouwen. Jennissen: Veel bedrijven zoeken naar duurzame oplossingen voor hun CO₂ uitstoot, wij hebben die oplossing in huis. Zon en wind wijzen we niet af, maar het zijn niet de enige alternatieven richting toekomst. N+P zorgt voor een goed en verantwoord einde van de afvalstroom en draagt tegelijkertijd bij aan een schoner milieu, waar onze klanten baat bij hebben. www.npgroup.com

TERUG NAAR VROEGER September was het toen ze besloten ervoor te gaan, een tijd waarin coronamaatregelen amper speelden.

Over een paar weken is restaurant Pernikkel in Groningen echt van hen. Marcel Romeijn, Dennie Postma en Peer Wagenaar hebben er ondanks alles vertrouwen en zin in.

Tekst Jean-Paul Taffijn Foto Marjorie Noë

at ons bezielt? Goede vraag. Maar serieus: het is de liefde voor het vak.’’ Het mag dan wat pathetisch kinken; wat Marcel Romeijn zegt is echt wat erachter zit.

Dat is precies de reden ook van zijn diametrale carrièreswitch. Tot voor kort was hij nog directeur-eigenaar van kozijnenproducent Harryvan in Slochteren. ,,Nu ga ik gewoon in het restaurant werken, onder de bedrijfsleider. Heb ik echt zin in.’’

’W

Datzelfde geldt voor Dennie Postma en Peer Wagenaar. Samen zijn de jonge twintigers al een tijd eigenaar van brasserie Jachtlust in het Drentse Steenbergen. En nu krijgen ze de Groningse ontbijt- en lunchtent erbij. ,,We hebben heel duidelijke ideeën over hoe we een zaak willen laten draaien, en zeker ook over wat er op de menukaart staat.’’

‘Nu ga ik gewoon in het restaurant werken, onder de bedrijfsleider. Heb ik echt zin in’

Dat laatste bracht Romeijn – die in Roderesch woont en steeds frequenter brasserie Jachtlust bezocht – en de twee horecaondernemers bij elkaar. ,,Voeding en gezondheid hebben al veel langer mijn aandacht. Mijn vrouw is ernstig ziek geweest. Dat heeft me veranderd. Allereerst realiseerde ik me dat je van elke dag een mooie dag moet maken. Ik was wel klaar met de bouwwereld, dus stoppen met Harryvan was voor mij een logische stap. Daarnaast zag ik wat goede voeding voor goeds kan betekenen. En daar wilde ik verder mee.’’

FILOSOFIE Discussies over menu’s, over mooie groenten, échte producten, terug naar hoe het moet. De drie voerden ze steeds meer. Sterker nog: ze gingen op zoek naar een plek om hun ideeën werkelijkheid te maken. En toen stond Pernikkel aan de Aweg in Groningen opeens te koop. Binnen een paar weken hadden ze het koopcontract getekend.

De gekende lunchtent past namelijk precies in de filosofie die de ondernemers verder willen uitdragen. Die filosofie gaat veel verder dan lekker eten serveren. Ze gaat over lokaal, over huisgemaakt, over gezondheid.

DENNIE POSTMA (VOOR) MARCEL ROMIJN (LINKS) PEER WAGENAAR (RECHTS)

Peer Wagenaar: ,,Daar zijn we in Jachtlust ook al mee bezig. Wij gebruiken geen pakjes en zakjes. We kopen zo lokaal mogelijk in en maken er mooie gerechten van. Die veranderen dus met het seizoen mee. Bij ons staan er in de winter geen aardbeien op de kaart.’’

De horecagroothandel laten de drie links liggen. Dat maakt het wel wat lastiger. Dennie Postma: ,,We vergroten ons netwerk van leveranciers continu. Dat kost veel tijd ja, omdat we het liefst bij allemaal langsgaan van tevoren. Kwaliteit staat voorop. Lokaal en goed is de kern van onze visie, daar gaan we niet aan tornen.’’

Om die visie mogelijk te maken, werken de drie aan veel meer dan het runnen van Pernikkel. Romeijn: ,,Het hart van ons grote idee wordt een plek waar we als een soort groothandel de beste lokale producten verzamelen. We hebben er al een locatie voor. Daar gaan we veel mise-en-place doen. We maken in wezen halffabricaten die in keukens verder kunnen worden verwerkt. Een voorbeeld? We koken en snijden onze rode bieten er vast. Vervolgens wordt er in Pernikkel een lekker broodje of een fijne salade van gemaakt en in Jachtlust een carpaccio. Dat kan met veel meer producten.’’

NIETS WEGGOOIEN Het idee heeft veel van het ‘terug-naar-vroegerprincipe’. Dat betekent: gebruiken wat er

is en niets weggooien. Peer Wagenaar: ,,Groenten zijn het hart van onze gerechten, al dan niet aangevuld met vlees of vis.

De biologische kippen en varkens die we gebruiken, verwerken we helemaal. Van de botten trekken we bouillon, wat over is gaat terug als gemalen voer voor nieuwe kippen en varkens. Want we willen ook nog een zo klein mogelijke footprint achterlaten.’’

Marcel Romeijn denkt dat de restaurants in Steenbergen en Groningen wendbaarder blijven met de daartussenin geplaatste mise-en-placegrootkeuken. ,,Dat flexibele is natuurlijk steeds belangrijker geworden in coronatijd. Door de grootkeuken annex groothandel hebben we de mogelijkheid om op te schalen en bijvoorbeeld zorgcentra te gaan bedienen, of woonvoorzieningen. Daarnaast kan er een marktplaats voor lokale producten ontstaan.’’

Deel van het langetermijnplan is dat er veel meer restaurants zijn aangesloten.

Romeijn is wat dat betreft ronduit ambitieus. ,,Ik wil de komende 10 jaar zeker tien zaken openen. Allemaal met dezelfde visie: huisgemaakt, lekker, gezond en lokaal. In de tenten zelf sturen we maar op twee dingen: honderd procent klanttevredenheid en honderd procent medewerkertevredenheid. Ik ben ervan overtuigd dat het een succes wordt. Corona of geen corona.’’

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 11

ADVERTENTIE

Het moet werken en het moet betaalbaar zijn Specialisatie, lange termijn relaties en flexibiliteit, dat zijn volgens Eugène Tuijnman, oprichter en CEO van SLTN, de pijlers waarmee het IT-bedrijf zich onderscheidt in de markt. IT is voor elk bedrijf momenteel misschien wel de belangrijkste grondstof voor het dagelijks functioneren. Als geen ander weet SLTN wat dat in de praktijk betekent. Niet voor niets heeft het bedrijf zowel de technische kennis als de data en applicaties in huis, als één van de weinige IT-bedrijven in ons land. Dat, naast de nuchtere aanpak, zorgt ervoor dat SLTN de wind in de zeilen heeft.

Dat blijkt onder meer uit het contract dat het bedrijf, met vestigingen in Leeuwarden en Hilversum, onlangs sloot met de Belastingdienst.

We hebben een grote aanbesteding gewonnen en mogen bij de Belastingdienst storage apparatuur plus de bijbehorende software en dienstverlening leveren, voor een periode van drie jaar. Dit houdt in dat we de IT-omgeving van de Belastingdienst duurzaam en veilig gaan inrichten, oftewel future proof, zoals wij dat noemen , zegt een trotse Tuijnman. De opdrachtwaarde is ruim 87 miljoen euro.

Portfolio Wat in 1997 begon als start-up is uitgegroeid tot een toonaangevend bedrijf in de IT. Niet voor niets kan SLTN, wat staat voor Solution zonder klinkers, bogen op een keur aan grote en kleinere klanten, afkomstig uit allerlei sectoren van de Nederlandse economie en dienstensector.

Ministeries, provincies, gemeenten, waterschappen, alle Academische Ziekenhuizen, energiebedrijven, de drie grootste banken, verzekeringsmaatschappijen, industrie en nu dus ook de Belastingdienst; SLTN beschikt over een prachtige klantenbase en een sterk portfolio.

Het bedrijf kent drie pijlers: IT-producten, ITdiensten en IT-Professionals voor de detachering.

We zijn één van de weinige IT-bedrijven die zowel de techniek als de data en applicaties in huis heeft. We kunnen derhalve de klant een complete IT-oplossing bieden. En dat heeft voordelen. Tuijnman: De meeste klanten willen op IT-gebied maar één ding en dat is ontzorgt worden. Ze zijn daarvoor op zoek naar een IToplossing die veilig is, schaalbaar moet zijn, inclusief een schil van cybersecurity daar omheen.

Voor veel IT-bedrijven is dat te complex, wij hebben daar vanaf dag één op ingezet en daardoor veel expertise en know how opgebouwd en met onze omvang en aantal personeelsleden kunnen wij dit waarmaken.

Verlengstuk De wijze waarop SLTN werkt wordt door klanten als prettig ervaren. Flexibel, specialistisch en inzetten op lange termijn relaties blijkt bijvoorbeeld wanneer er een probleem is bij de klant. Tuijnman: We lossen dat eerst op en praten over de kosten pas daarna. En niet andersom. Veel klanten zien SLTN als verlengstuk van hun bedrijf. En dat is precies waarnaar wij streven. Wij kennen geen standaard oplossingen.

Elke klant is anders en vraagt derhalve om een andere invulling van de IT-omgeving. Daarom denken we mee, in oplossingen die passen bij die ene specifieke klant. Daarnaast proberen we de complexiteit van IT weg te houden van de business van de klant. Wij zien IT als een soort nutsvoorziening. Het moet werken en het moet betaalbaar zijn.

Eugène Tuijnman

SLTN kan volledig merkonafhankelijk opereren.

We mogen een breed scala aan A-merken voeren, omdat we alle kennis en certificeringen daarvoor in huis hebben. Daardoor kunnen we te allen tijde kiezen voor de beste oplossing voor de klant. Dat SLTN daarmee voorop loopt, blijkt onder andere ook uit het feit dat het IT-bedrijf inmiddels drie back-upsystemen die beschermen tegen ransomware kan leveren. En dat is, gezien de actualiteit, uitermate interessant.

Wij kunnen bedrijven helpen met oplossingen waardoor men sneller kan herstellen van een ransomeware-aanval Veiligheid De veiligheidsvragen rondom IT nemen alleen maar toe, zeker gezien het feit dat we tegenwoordig altijd en overal willen kunnen werken. Dat betekent niet alleen investeren in verbindingen, maar zeker ook in de vraag waar data zich bevindt en wie bij deze data kan. Dan heb je het dus over zeer bedrijf kritische situaties. Echter, 90 procent van alle securityproblemen ontstaat door een fout of een vergissing van de mens, vertelt Tuijnman. Vanuit SLTN wijzen we klanten erop dat het scherp houden van medewerkers een continu proces is.

Dat heeft niet alleen met bewustzijn te maken, maar ook met het trainen van medewerkers, vaak

kort en bondig, maar wel nodig om cybercrime buiten de deur te houden.

Bij elk bedrijf of organisatie voert SLTN vooraf een veiligheidsscan uit waarbij de vraag hoe gezond is je IT centraal staat. Daaruit komt de kleur groen, oranje of rood naar voren , legt Tuijnman uit. En de klant moet dan beslissen of er eventueel actie moet worden ondernomen. Ja, bedrijven en organisaties zijn bereid om te investeren in veiligheid, zeker vanwege alle ransomware-gevallen, waardoor je organisatie volledig op slot wordt gezet. Wij kunnen bedrijven helpen met oplossingen waardoor men sneller kan herstellen van een ransomewareaanval.

Ondertussen groeit SLTN gestaag door. Hoewel, met 30 procent over het afgelopen fiscale jaar tot 204 miljoen euro, kun je rustig spreken van een behoorlijke groei. We groeien in nieuwe klanten, maar ook bij bestaande klanten , zegt Tuijnman, waarmee onze aanpak, waarbij we gaan voor lange termijn relaties, goed werkt. Aspiraties om naar het buitenland te gaan hebben we niet, er is in Nederland genoeg te doen. SLTN gaat normaal en nuchter door op de ingeslagen weg. Immers, steeds meer klanten bevestigen dat dat de juiste weg is. www.sltn.nl

COLUMN Hoogste tijd voor een ondernemersvisie in het coronabeleid van ons kabinet, daarvoor pleiten leiderschapsdeskundigen aan de Rijksuniversiteit Groningen Janka Stoker en Harry Garretsen in deze bijdrage. e coronacrisis is terug van weggeweest. Nog geen drie maanden geleden was het gedaan met de anderhalvemetermaatregel, en konden de mondkapjes worden opgeborgen. Echt weg was het coronavirus natuurlijk niet, maar met een vaccinatiegraad van ruim 80 procent leek het pandemiegevaar geweken. Dat was althans de hoofdboodschap van het kabinet eind september: terug naar het oude normaal, zeker voor diegenen met de juiste QR-code.

D

De werkelijkheid bleek helaas anders. Evenals eind vorig jaar werd het bijna code zwart in de zorg, en bevindt ons land zich opnieuw in een (halve) lockdown. In omringende landen bleek de coronacrisis ook verre van voorbij, maar met de omslag van zo ongeveer alle remmen los naar de teugels weer strak aanhalen, viel Nederland uit de toon. En dat was niet voor het eerst.

In de zomer van 2020, met de eerste lockdown net achter de kiezen, nam onze regering ook al een voorschot op het einde van de crisis – maar in het najaar moest Nederland alweer dicht. In dezelfde categorie valt de ‘Dansen met Janssen’-uitglijder van demissionair minister Hugo de Jonge van afgelopen zomer. Krap een week na deze vrijbrief aan vooral jong Nederland moesten de versoepelingen na een piek in het aantal besmettingen rap worden teruggedraaid.

STUREN ZONDER RICHTING

Janka Stoker en Harry Garretsen Janka Stoker is hoogleraar Leiderschap en Organisatieverandering aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG)en Harry Garretsen is hoogleraar International Economics & Business, samen vormen ze de directie van het expertisecentrum van de RUG op het gebied van leiderschap. Zij laten op regelmatige basis in deze krant hun licht schijnen over leiderschapskwesties.

Het patroon dat zich aftekent is van politiek leiders die in deze crisistijden te veel gasgeven om vervolgens hard op de rem te gaan staan. Positieve trends in de coronacijfers worden te snel aangegrepen om het beleid te versoepelen, waarna, bij stijgende besmettingscijfers, ‘opeens’ niets anders rest dan opnieuw fors ingrijpen. Dit proces is een klassiek voorbeeld van stop & gobeleid. Dat is een vorm van beleid waarbij de overheid voortdurend in een haasje-over met zichzelf verkeert: zaken eerst fors aanjaagt (go) en dan noodgedwongen sterk afremt (stop).

We kennen dit proces vooral uit de economie. Daar doet zich dit voor wanneer extra overheidsuitgaven, of een renteverlaging, de bestedingen dusdanig stimuleren dat uiteindelijk een oververhitting van de economie ontstaat, die alleen door hardhandige bezuinigingen of renteverhogingen een halt kan worden toegeroepen. Hierdoor raakt de economie in het slop, wat dan weer de volgende aanjaagfase rechtvaardigt – en de cyclus begint opnieuw. Met ons nationale coronabeleid lijkt iets soortgelijks aan de hand: te snel en te ruim versoepelen, waarbij de tegenvaller van een paar maanden later al ingebakken zit.

Als model van bedrijfsvoering is het voortdurend en abrupt indrukken van het gas- en rempedaal niet aan te raden. Het is sturen zonder richting. Iedere ondernemer weet hoe gevaarlijk het is om uitsluitend op dagkoersen te varen. En alhoewel een kabinet natuurlijk geen bedrijf is laat deze vergelijking wel zien waar de pijn zit. Het grote verschil met een gemiddeld bedrijf is namelijk dat het kabinet geen duidelijke langetermijnvisie heeft, en daardoor ook een kader mist waarin duidelijk staat wat, waarom, wanneer te doen.

Het resultaat is dat consistent en helder beleid afwezig is en het handelen van de regering vooral bestaat uit acties die worden gestuurd door de dagcijfers van het RIVM. De verschillende routekaarten, die een soort langetermijnperspectief zouden moeten bieden, spelen in het feitelijke coronabeleid geen rol.

Hierdoor ‘overkomen’ ons, met onze politiek leiders voorop, de coronacrisis en de benodigde maatregelen voortdurend. In het begin van de pandemie was de noodzaak tot acuut en actiegericht crisismanagement natuurlijk groot. Maar dat is ondertussen bijna twee jaar geleden. Demissionair premier Mark Rutte heeft een hekel aan het woord, maar zijn nieuwe kabinet ontkomt niet aan een ‘visie’ hoe Nederland structureel denkt om te gaan met een virus dat zich, gelijk de wolf, hier definitief lijkt te hebben gevestigd.

JANKA STOKER EN HARRY GARRETSEN

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 13

Al ruim anderhalf jaar hebben we te maken met de coronacrisis. Welke effecten heeft corona op de economie?

Zijn er zekerheden voor de toekomst? We blikken terug en kijken vooruit met Sierdjan Koster, universitair hoofddocent economische geografie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Tekst William Zijlstra Foto Geert Job Sevink

‘ONDERNEMERS, BLIJF INVESTEREN’ We kunnen nu zo’n anderhalf jaar terugkijken, hoe kenmerkt de coronacrisis zich? ,,Het is een crisis die vooral met consumptie te maken heeft. We kunnen niet naar theater, café en restaurant. Dat verandert de structuur van de economie niet zo erg. Hoe vervelend het ook is voor ondernemers in die sectoren, want zij hebben heel zware jaren gehad.

Als je dat tegenover de industrie zet, zie je dat zij in het begin van de crisis wel wat problemen had, met export bijvoorbeeld.

Maar in feite hebben de meeste in die sector wel goed door kunnen produceren.

Omdat het een crisis aan de consumptiekant is, die de structuur van de economie minder raakt, zie je ook dat er bij aantrekkende consumptie snel herstel plaatsvindt. In de zomer, toen de meeste beperkingen werden opgeheven, ging het weer los. Ik verwacht dat dat opnieuw gaat gebeuren zodra er weer versoepelingen zijn.’’

SIERDJAN KOSTER

14 D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21

In een moeilijke situatie je weten aan te passen, is dat niet écht ondernemen? ,,Ja en nee. Ik heb veel bewondering voor hoe flexibel ondernemers zijn. De ene dag maatregelen, de volgende dag alles aangepast. Dat is knap. Gedeeltelijk is het waar dat de degenen die dat niet kunnen of willen, die faseren uit. Het aantal faillissementen is laag gebleven, maar het aantal stoppers is wel groot. Tegelijkertijd zie je ook dat veel zelfstandigen gedwongen zijn om die positie in te nemen. Dat komt omdat er de afgelopen jaren een flexibiliseringstrend gaande is.

Deze zelfstandigen zitten in een onzekere situatie in de arbeidsmarkt en vangen daardoor ook de klappen op. Juist in hard getroffen sectoren als horeca, kunst en cultuur is de arbeidsmarkt erg flexibel en zelfstandigen hebben het daardoor moeilijk. Mensen maken graag gebruik van deze sectoren, maar door de maatregelen zijn ze minder goed te bereiken. Sommige werkenden hebben toevallig in deze crisis pech met hun vaardigheden. Daarom verdient deze groep ook ondersteuning.’’

Wat is voor ondernemers nu belangrijk om te doen? ,,Een van de gevaren nu is dat ondernemers alleen druk bezig zijn met het hoofd boven water te houden. Dat begrijp ik, maar het is ook belangrijk om te blijven investeren in productiecapaciteit, productiemiddelen en in personeel. Het blijkt dat dit wel wat achterblijft en dat vind ik zorgelijk.

Bedrijven worden namelijk minder innovatief als ze niet blijven investeren en dat kan op de middellange termijn structureel negatieve gevolgen hebben. Het Noorden moet wel stappen blijven maken.

De krapte op de arbeidsmarkt zal niet weggaan. Een deel van de oplossing hiervoor zit in automatiseringsprocessen en daarin lopen we niet voorop. Dit is en blijft een heel belangrijk punt op de ontwikkelingsagenda voor de komende jaren.’’

Hoezo blijft het Noorden achter? ,,Investeringen door ondernemers lopen hier in het Noorden over het algemeen achter. Dat wordt nog eens uitvergroot door corona. Daarnaast is innovatie ingewikkeld. Als je echt goede nieuwe ideeën wilt ontwikkelen dan zul je vaker bij elkaar moeten zitten. Profiteren van elkaars kennis, van elkaars mensen, daarbij geldt als voorwaarde dat je elkaar zo nu en dan ook ziet. Dit gebeurt te weinig in het Noorden. Niet zozeer omdat we het niet

‘Webwinkels hebben veel groei doorgemaakt, mede door hun investeringen en innovatie’

willen, want het heeft ook met dichtheid te maken. Daarnaast bemoeilijkt corona dit ook nog eens. Daar zit ook wel mijn zorg voor de langere termijn. Die face-to-facecontacten vallen deels weg en informele netwerken zijn tot op heden lastig om online te bouwen. Dit zet een rem op innovatie, maar maakt ook de arbeidsmarkt stroperiger – het is moeilijker om de juiste mensen bij de juiste baan te krijgen. Ten slotte is het vertrouwen behouden van producenten in moeilijke tijden ook onmisbaar. Deze zaken allemaal samen maken de toekomst onzeker. Dit kan leiden tot vertraagde groei over twee of drie jaar.’’

Bij wie gaat dit wel goed? ,,Webwinkels hebben veel groei doorgemaakt, mede door hun investeringen en innovatie. Denk bijvoorbeeld aan Gadero of EasyToys. Dat zijn bedrijven die veel ruimte, veel opslag nodig hebben en die is er ook in het Noorden. Deze bedrijven bewijzen dat als je het online goed voor elkaar hebt, dat het niet uitmaakt of je in Franeker, Veendam of Emmen zit.’’

En als we vooruitkijken naar 2022, hoe gaat het ondernemersklimaat er dan uit zien? ,,Dat is afwachten. Als we iets verder kijken, over twee of drie jaar, dan gaat het voor mkb’ers en de economie van het Noorden belangrijk zijn of je hebt stilgestaan of dat het gelukt is om de structuur van je economie te versterken, erin te investeren.

Tegelijkertijd, voor volgend jaar, zal de conjunctuur tegen de zomer wel weer aantrekken.’’

Praten we over dertig jaar nog steeds over de coronacrisis? ,,Dat hangt er vanaf hoelang de crisis duurt.

Hij is impactvol omdat iedereen ermee te maken heeft. De samenleving is daadwerkelijk anders dan dat-ie was. Als je naar de financiële crisis kijkt dan was dat een grote economische schok, maar de samenleving veranderde amper. Nu is dat anders. Ik denk dat we vooral daarop zullen terugkijken. Duurt de coronacrisis langer dan is de grote uitdaging dat we manieren vinden waarop we onze economie toch kunnen vernieuwen.’’

Sierdjan Koster Dr. Sierdjan Koster is universitair hoofddocent economische geografie aan de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij houdt zich bezig met de vraag hoe ondernemerschap en arbeidsmarktontwikkelingen bijdragen aan economische groei. Als geograaf is hij geïnteresseerd in regionale verschillen hierin. Als noorderling volgt hij de ontwikkeling van de Noord-Nederlandse economie op de voet.

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 15

EEN HINDERLIJKE VLIEG

HOPELIJK EEN MOOI JAAR

Martiniplaza in Groningen ging dankzij corona van de place to be voor grote evenementen, spetterende feesten en topsportwedstrijden naar prik- en testlocatie. Evenementen gingen soms door, op halve kracht of minder. En de agenda moest weer worden leeggeveegd.

Samen met directeur Willem de Kok blikken we terug en vooruit op de coronaperiode.

Onvoorspelbaar en toch uitdagend, zo omschrijft Patrick Drenthen van Evenementenhal Hardenberg de laatste anderhalf jaar. Corona sloeg een groot gat in het programma, maar de agenda van 2022 staat voller dan ooit. ,,Het klinkt misschien gek in deze tijd, maar ik zie de toekomst van onze evenementenhal rooskleurig in.”

Tekst Yke Bremer Foto Jan Anninga

Tekst Wigger Brouwer Foto Peter Wassing

a die laatste persconferentie zat ik op kantoor in een leeg pand, buiten regende het en onze agenda moesten we leegvegen dankzij de nieuwe maatregelen.” Willem de Kok zegt het met de lach van een boer met kiespijn. De directeur van Martiniplaza is allesbehalve te spreken over de coronamaatregelen van het demissionaire kabinet. ,,Natuurlijk zijn er maatregelen nodig. Je moet de volksgezondheid garanderen, de zorg ontlasten. Maar of het op deze manier moet, vraag ik me af. Er wordt steeds weer met twee maten gemeten.”

’N

De frustratie is voelbaar bij De Kok. Voor het Groningse evenementenbedrijf was en is corona als een hinderlijke vlieg die, hoe vaak je ’m ook verjaagt, steeds terugkomt. De Kok zag driekwart van de omzet verdampen: een groot deel van de gebruikelijke voorstellingen en evenementen bij Martiniplaza werd afgelast of uitgesteld. De meest recente domper is het uitstel van alle evenementen van deze winter, waarin de besmettingen sterk opliepen. Allemaal doorgeschoven naar het voorjaar. En dan is het maar hopen dat de besmettingen dan meevallen.

‘Er gloort hoop en licht aan de horizon. Die horizon ligt alleen wat verder weg dan we hoopten’

Toch houdt De Kok de moed erin. ,,Tijdens elke vorige lockdown stokte de programmering. Maar zodra de lockdown erop zat, zag je dat de evenementen toch weer op gang kwamen.” Zo konden veel dingen toch doorgaan.

De topsport liep redelijk door, met de basketballers van Donar en de volleyballers van Lycurgus. Ook waren er theatervoorstellingen, tentamens en examens voor scholen en konden zowaar beurzen en congressen doorgaan. ,,Alles was een beetje op halve kracht, natuurlijk. Hoewel we de Noordelijke Promotiedagen wel hebben kunnen doen op bijna de volle capaciteit.”

TESTEN EN PRIKKEN Daarnaast werd Martiniplaza een grote en belangrijke locatie voor de GGD, als teststraat en als vaccinatielocatie. Niet hetgeen waarop je gewoonlijk inzet als bedrijf voor beurzen, topsport en feesten. Maar het was nodig, ook om het tekort aan inkomsten op te vangen.

16 D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21

Martiniplaza kan de klappen opvangen door de kosten laag te houden. Het personeel bestaat uit een klein kernteam van ongeveer 25 mensen. De rest huurt Martiniplaza steeds tijdelijk in. ,,Dat is weinig, als je kijkt naar de omvang van het bedrijf. Maar gedurende de economische crisis in 2008 hadden we het tot en met 2014 moeilijk, door zowel programmeerkeuzes als een grote personeelsbezetting.

Daarom hebben we in 2016 gereorganiseerd.

En dat kleine team is nu onze redding geweest. Je kunt de klappen opvangen, maar natuurlijk niet voor eeuwig.”

De Kok uitte eerder in de media al zijn ongenoegen over de huidige maatregelen en benadrukt dat nu weer. ,,We zijn het er niet mee eens dat onze branche steeds weer getroffen wordt. Dat komt onder andere doordat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen evenementen. Een dancefeest organiseren in deze tijd is niet handig, dat is logisch. Maar als het gaat om sportwedstrijden, theatervoorstellingen of congressen, dan kan dat heel goed op een veilige manier. Ik vind dat wij in deze branche de ruimte moeten krijgen om met

een scherpe toegangscontrole mensen toe te laten tot zulke evenementen.”

STRATEGIE Dat betekent vooral dat we als samenleving leren leven met corona en voor langere termijn op een veilige manier evenementen kunnen bezoeken. Volgens De Kok is de huidige vorm van maatregelen, steeds een volledige lockdown en daarna weer nauwelijks restricties, niet de manier om met corona om te gaan. ,,Het is telkens op en af en daardoor loopt het steeds uit de hand, omdat er geen regie is. Ik hoop op structurele maatregelen zodat we jaren verder kunnen.

Want je kunt niet om het halfjaar de samenleving en daarmee deze bedrijfstak op slot zetten omdat er een pandemie is.”

Ondanks alle coronabeslommeringen blijft De Kok positief gestemd. ,,We kijken vooral naar wat wél kan. Wij zijn voortdurend in gesprek met klanten, samen op zoek naar oplossingen. Iedereen denkt mee, de creativiteit viert hoogtij. Ook omdat iedereen natuurlijk zijn evenement wil organiseren is men erg gemotiveerd.’’ ,,En ik heb zelf genoeg te doen: we zijn bezig met een visie voor de komende jaren voor Martiniplaza.

Daarnaast hebben we een theateralliantie, waarmee we zelf voorstellingen produceren.

Er gloort hoop en licht aan de horizon. Die horizon ligt alleen wat verder weg dan we hoopten.”

I

De eerste anderhalf jaar van de coronacrisis waren zwaar, geeft pr-man Patrick Drenthen toe. ,,Gelukkig hebben we als onderdeel van Easyfairs een groter vangnet en kunnen we sneller schakelen omdat we zelf eigenaar zijn van de hallen. We krijgen regelmatig een update van ons hoofdkantoor in België en we staan er nog goed voor. Natuurlijk heeft corona een groot gat in onze omzet geslagen. Er kwam anderhalf jaar beduidend minder binnen. Via de overheid hebben we steun gehad onder meer in de vorm van de NOW-regeling, een tegemoetkoming in de loonlasten. We hebben een vol voorjaar voor de boeg en dan moeten we wel draaien.”

WILLEM DE KOK

,,Het is voor ons ook gewoon een commerciële verhuring: je springt in op de marktomstandigheden. Sinds november is de GGD hier weg, maar we namen met een dubbel gevoel afscheid. We hadden toen al het vermoeden dat het aantal besmettingen daarna uit de hand kon lopen.”

n Hardenberg staan zeven hallen met een totale oppervlakte van 25.000 vierkante meter. Evenementenhal Hardenberg is daarmee het grootste evenementencomplex in Noordoost-Nederland. Vakbeurzen en consumentenbeurzen zorgen voor een groot deel voor de invulling van de jaarlijkse agenda. De evenementenhal is onderdeel van de internationale beursorganisatie Easyfairs met locaties in onder meer Nederland, België en Zweden.

‘Ze denken dat je bij beurzen wel over de koppen kunt lopen, maar dat is niet zo’

Wat vooral duidelijk is geworden na bijna twee jaar corona is dat mensen graag weer bij elkaar willen komen op veilige, fysieke ontmoetingsplekken en dat ze alle online meetings via zoom en teams beu zijn, aldus Drenthen. ,,We hebben een enquête afgenomen onder zesduizend bezoekers. Van hen geeft 90 procent aan dat ze elkaar weer in de ogen willen kijken en bereid zijn om beurzen te bezoeken. Als je dan toch iets positiefs wil zeggen is dat de mensen hunkeren om elkaar weer te ontmoeten. Het idee dat alles online kan bleek een illusie.”

MEER AANBOD Het verdwijnen van de IJsselhallen in Zwolle en de verkoop van Expo Assen – twee andere evenementenhallen in het Noorden – zorgden voor meer aanbod in Hardenberg. ,,Zo werd de dierenparade Noordshow in Assen gehouden, maar die is nu in Hardenberg. Ook lanceren we zelf een nieuwe huis- en woonbeurs in oktober 2022. De huizenmarkt is krap en mensen gaan vaker hun eigen huis opknappen of verbouwen. We breiden onze agenda op het moment alleen maar uit en verstevigen onze positie.”

Om goed te draaien wil Drenthen wel dat de

PATRICK DRENTHEN

overheid een belangrijke misvatting over beurzen uit de wereld helpt. Dat beurzen gewoon mogen doorgaan is bij veel mensen niet bekend. ,,Ze denken dat je bij beurzen wel over de koppen kunt lopen, maar dat is niet zo. Beurzen worden gezien als zogeheten doorstroomevenementen. Dit betekent dat de beurzen te bezoeken zijn met een coronatoegangsbewijs.

Bij de laatste persconferentie werd dat voor het eerst hardop gezegd en dat vinden wij heel belangrijk.”

Samen met concullega’s als de RAI in Amsterdam, Ahoy in Rotterdam en de Brabanthallen in Den Bosch is er een gezamenlijk lobby via de evenementenbranche organisatie CLC VECTA opgezet. ,,We krijgen zo samen één stem in Den Haag. We willen een eenduidig beleid van de overheid en daarbij moet goed worden aangegeven dat zakelijke beurzen gewoon mogen doorgaan. Wij hebben enorm veel ruimte en doen er alles aan om de beurzen veilig in te richten. Mensen gaan allemaal wel naar IKEA, maar daar lopen soms veel meer bezoekers rond dan bij ons. En wij nemen nog veel meer maatregelen door alles ruimer op te zetten met bredere gangpaden, ruimere terrassen en we hebben onze luchtbehandelingssystemen geoptimaliseerd. We creëren dus een heel veilige plek om samen te komen.”

LOS IN JANUARI Aan het begin van de coronacrisis moest er nog een goede weg worden gevonden met het

verplaatsen van de evenementen. ,,In maart 2020 dachten we nog dat corona wel snel zou overwaaien. We schoven de evenementen een paar weken of maanden vooruit, maar al snel bleek dat dit kortetermijndenken niet werkte.

We gingen meer langetermijndenken en dat bracht meer duidelijkheid voor onze klanten.

Afgelopen zomer leek het erop dat we het ergste hadden gehad en in dit najaar hebben we goed gedraaid met de beurzen.”

Met het stijgende aantal besmettingen en ziekenhuisopnames in november kwam de donkere coronawolk weer boven Nederland drijven. ,,We hadden het gevoel dat we terug bij af waren. In december is het meestal rustig op het gebied van de beurzen, maar in januari gaan we weer los. Begin januari staat de Groene Sector Vakbeurs het eerst gepland, voor onder anderen hoveniers, boomkwekers en tuin- en landschapsarchitecten. Deze mensen hebben in januari meer tijd om handen en we kunnen een dergelijke beurs niet een paar maanden vooruitschuiven want dan zijn ze allemaal weer druk aan het werk.’’ ,,Ook retailers willen graag dat de beurs doorgaat. Ze kopen één keer per jaar op een beurs in. Beurzen waarop alleen wordt bijgepraat en genetwerkt, die besluiten gemakkelijker om het een jaartje uit te stellen. Het verschilt dus erg per beurs. Maar met de huidige coronaregels en het grote aanbod van beurzen gaan we in 2022 hopelijk een mooi jaar tegemoet.”

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 17

ADVERTENTIE

Van Braak Accountants 2021 mag met recht een bijzonder jaar worden genoemd. Ondanks de pandemie en de gevolgen die dat meebracht, groeit de Nederlandse economie dit jaar met maar liefst 4 procent. Het is opvallend dat wij weinig vragen krijgen over de laatste maatregelen die de overheid heeft afgekondigd, maar dat ondernemers vooral geïnteresseerd zijn in de kansen voor 2022 , zegt Hennie van Braak van Van Braak Accountants.

Hennie van Braak Natuurlijk zijn er branches die hard getroffen worden door de avondlockdown , zoals horeca, bioscopen en de culturele sector. Maar, het bedrijfsleven draait in grote lijnen door. Daar is niet corona het gesprek van de dag, maar eerder de tekorten op de arbeidsmarkt of het tekort aan grondstoffen. De meeste branches hebben het dit jaar verrassend goed gedaan , vindt Van Braak.

En dat zie je nu terug in de enorme korten aan personeel. Dat wordt volgens mij dan ook de grootste bedreiging voor de economische ontwikkelingen in 2022. Het tekort aan allerlei grondstoffen zorgt ondertussen voor behoorlijke prijsstijgingen. Het is afwachten hoe zich dat verder ontwikkelt en welke gevolgen dat gaat hebben voor ondernemend Nederland.

Een antwoord daarop heeft Van Braak niet, wel weet hij wat ondernemers nog kunnen doen om 2022 zo goed mogelijk te beginnen. Zo kun je denken aan het wijzigen van de ondernemersvorm van je bedrijf per 1 januari. Als je bijvoorbeeld een éénmanszaak hebt, laat dan eens uitrekenen wat de gevolgen zijn wanneer je een BV wordt. Of wat betekent het wanneer de BV een VOF met BV wordt. Uit ervaring weten wij dat dit vaak interessante uitkomsten kan opleveren.

Ook op het gebied van investeringen is het volgens Van Braak verstandig om vooraf allerlei mogelijkheden te onderzoeken. Uiteraard is dit afhankelijk van de persoonlijke situatie en wat je als ondernemer wilt, maar de deskundige medewerkers van Van Braak Accountants rekenen dit graag uit. Van Braak: Als voorbeeld noem ik

een investering tot 300.000 euro, die je, afhankelijk van de situatie, twee keer kunt afschrijven. Zo mag een startende ondernemer alle investeringen afschrijven in een tempo waarvoor hij zelf mag kiezen. Stel nu dat je 300.000 euro in 2022 in één keer afschrijft. Dat betekent dit dat het waarschijnlijk tot een negatief inkomen zal leiden. Dat mag je verrekenen met de positieve inkomsten van 2019, 2020 en 2021. Dat levert dus heel snel geld op. Bovendien kun je over 2017 en 2018 dan nog geld terugkrijgen, dankzij de middelingsregeling.

Uit ervaring weten wij dat dit vaak interessante uitkomsten kan opleveren Wanneer je vervolgens besluit om aan het einde van 2022 de ondernemingsvorm te wijzigen in een BV, dan mag je die investering, die gezorgd geeft voor een negatief belastbaar bedrag, voor een tweede keer afschrijven. De fiscus betaalt in dit geval fors mee. Echter, over de winst die je daarmee maakt, moet je vervolgens belasting betalen, maar dit kun je veelal wel over een periode van 30 jaar uitsmeren.

Verder adviseert Van Braak om de premie voor de arbeidsongeschiktheid verzekering voor 2022 al in 2021 te betalen. Dat levert in dit jaar nog belastingvoordeel op, omdat de aftrek van de premie een jaar eerder is en tevens het positieve vermogen daardoor afneemt. En dat is simpel te realiseren door de premie drie dagen eerder te betalen.

Tenslotte kun je er nog aan denken om dit jaar extra schenken aan je kinderen, binnen de kaders die daarvoor bestaan. Verstandig schenken kan volgens Van Braak geld besparen. Stel een ondernemer van 40 jaar schenkt op papier aan twee kinderen 250.000 euro. Daarmee wordt hij rentedragend schuldig en is het bedrag op te eisen op de datum van overlijden van de langstlevende man of vrouw. Over die 250.000 euro betaal je 10 procent schenkbelasting, is 25.000 euro. Nu schenken betekent dat je jaarlijks 6 procent rente over die 250.000 euro moet betalen. Stel dat de ondernemer in kwestie 80 jaar wordt, dan betekent dat 40 keer 6 procent rente = 240 procent rente. 240 procent van 250.000 euro is 600.000 euro in 40 jaar, waardoor de kinderen in totaal uiteindelijk 850.000 euro krijgen, waarover ze maar 25.000 euro schenkbelasting betalen. Dat is natuurlijk bijzonder interessant.

Blij is Van Braak met de coulance die de fiscus betracht bij het betalen van achterstallige belastingen, die zijn ontstaan in de coronaperiode. Daarmee voorkom je een hoop problemen bij veel ondernemers. Ja, de belastingdienst is niet onze vriend, maar zeker ook niet onze vijand. Bij Van Braak Accountants kijken we altijd naar de mogelijkheden die er zijn en passen we de regels toe. En als je als ondernemer minder hoeft te betalen, dan slapen we allemaal beter. www.vanbraakaccountants.nl

COLUMN en van mijn hobby’s is genealogie. Stambomen uitpluizen. Ik ben daarbij niet tevreden met alleen de namen en jaartallen, maar probeer ook wat meer over die voorverwanten te weten te komen. Waar woonden ze?

Wat deden ze? Het heeft geen enkel praktisch nut, maar dat geeft niet, want het is een hobby.

E

Ronald Mulder is ondernemer en econoom.

Man van weinig woorden. @ronaldmulder

Toch kom je onderweg ook weleens interessante dingen tegen.

Zo ontdekte ik dat er één verklarende variabele is die iemands beroep voor een belangrijk deel voorspelt. In meer dan de helft van de gevallen is dat het beroep van de vader. Zo heb ik in mijn uitgebreide stamboom generaties van textielwerkers, schoenmakers, vroedvrouwen, onderwijzers en dominees. Wat minstens zo interessant is: dit verband verdwijnt na pakweg 1900 vrijwel helemaal.

Ik bedoel, je kunt artikelen lezen over sociale mobiliteit en boeken over voor een dubbeltje geboren worden en wel of geen kwartje kunnen worden, maar in zo’n stamboom kun je het gewoon zien.

Dat hele leenstelsel is een ramp voor de gelijke kansen, daar is inmiddels iedereen het wel over eens

DUBBELTJES EN KWARTJES

De trendbreuk aan het begin van de vorige eeuw was niet het gevolg van ondernemerschap, wetenschap of innovatie, maar van wetgeving. Kinderarbeid werd verboden, de leerplicht en het algemeen kiesrecht werden ingevoerd. Gelijke kansen voor iedereen, dat was een strijdpunt voor zowel socialisten als liberalen.

Gelijke kansen houdt niet alleen in dat iedereen dezelfde kansen heeft om een kwartje te worden, maar ook om een dubbeltje te worden. Solidariteit van kwartjes met dubbeltjes is alleen duurzaam als kwartjes een reële kans lopen om ooit een dubbeltje te worden. Of anders hun kinderen. Dat is het principe van verzekeren. En daarom zijn sommige verzekeringen en andere collectieve regelingen verplicht: omdat de kwartjes zich anders onder de solidariteit uit wurmen.

Een geslaagd voorbeeld van afgedwongen solidariteit, en ik zeg dit zonder enig cynisme, is onze gezondheidszorg. Vrijwel geheel gefinancierd uit de belastingen en de verplichte ziektekostenpremie, voor iedereen toegankelijk en van hoge kwaliteit.

Natuurlijk is het niet perfect, maar er gaat hier niemand dood omdat hij het ziekenhuis of de verzekeringspremie niet kan betalen. En blijkbaar is het collectieve niveau voor bijna iedereen goed genoeg, want het aanbod van extra zorg voor de rijken is vrij beperkt.

Waar het al een hele tijd ernstig misgaat is in het onderwijs. Een duidelijk bewijs hiervoor is het floreren van particuliere instituten die bijles, huiswerkbegeleiding, examentraining en complete ‘sprintjaren’ aanbieden. Door het leenstelsel en de inperking van de studieduur is het moeilijker geworden om opleidingen te ‘stapelen’, dus in één keer doorstomen naar een vwo-diploma is belangrijk. Dat hele leenstelsel is sowieso een ramp voor de gelijke kansen maar daar is inmiddels iedereen het wel over eens, geloof ik. Het ontbreekt er nog maar aan dat ouders hun kinderen belastingvrij een ton mogen schenken om de studieschuld af te lossen.

Zo kom je in een situatie als voor 1900, waarin alleen de kinderen van de kwartjes zelf ook kwartjes kunnen worden. Doe er iets aan, en snel, anders moet een van mijn zoons straks stukjes voor de krant schrijven.

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 19

ADVERTENTIE

Wij zijn GERRIT; verbinder van zorg In het septembernummer van NoordZ stonden we uitgebreid stil bij de dienstverlening van GERRIT. Adequate digitale gegevensuitwisseling in de zorg kan niet alleen tijd besparen, maar ook de gezondheid bevorderen en zelfs levens redden.

Wim Hodes GERRIT bestaat dit jaar 25 jaar en is voor de zorg in Noord-Nederland hét aanspreekpunt voor veilige digitale gegevensuitwisseling. Wie het nieuws volgt, weet dat er een enorme druk op de gezondheidszorg is. Dit is een ongekende crisis , zegt Wim Hodes, directeur-bestuurder van GERRIT. De druk die COVID-19 nu oplevert, zal uiteindelijk afnemen, maar een andere druk op de gezondheidszorg is aanstaande. Gelukkig wordt er op de toekomst geanticipeerd. Een groot programma waarin we dit doen is PGO Netwerk Noord . Daarover willen we in deze editie meer vertellen.

Burgers doen actief mee in de gezondheidszorg De zorg verandert door vergrijzing: mensen leven langer en hebben ook langer zorg nodig.

Daarnaast neemt de complexiteit van de zorg toe, omdat oudere mensen ook steeds vaker meer dan één aandoening hebben. Tegelijkertijd daalt het aandeel werkende jongeren: de vraag neemt dus toe, maar het zorgaanbod kan niet meegroeien. Is dit op te lossen? Ja , zegt Wim, de zorg zet al volop in op efficiëntie en kwaliteitsverbetering, maar daarmee zijn we er nog niet. De volgende stap is dat mensen zelfredzamer worden; waar we naartoe moeten, is dat ze steeds minder afhankelijk worden van professionele zorg. Dat kan als we mensen steeds beter in staat stellen om te werken aan hun eigen gezondheid. Dit vermindert de directe vraag aan zorgverleners en leidt tot minder zorgdruk.

De app als medicijn Met PGO Netwerk Noord doen we dit door het bevorderen van de ontwikkeling en het gebruik van Persoonlijke Gezondheidsomgevingen (PGO s). Een PGO is een persoonlijke toepassing of app die gevuld wordt met zorginformatie waar de zorggebruiker, jij en ik, mee aan de slag

kunnen. Dat klinkt ingewikkeld, maar als we gebruik kunnen maken van apps die in staat zijn deze informatie te vertalen naar gepersonaliseerde gezondheidsadviezen, dan zien we duidelijk de meerwaarde. De app helpt mee om ziektes te verminderen of erger te voorkomen, eigenlijk net zoals een medicijn dat doet.

De app helpt mee om ziektes te verminderen of erger te voorkomen, eigenlijk net zoals een medicijn dat doet Dat verdient meer uitleg Er worden al veel apps ontwikkeld die activiteiten, hartslag, bloeddruk en dergelijke bijhouden. Veel daarvan zijn niet wetenschappelijk gevalideerd. We willen alleen met gevalideerde apps werken. In PGO Netwerk Noord zijn er verschillende partijen die deze ontwikkelen. Wij realiseren vervolgens projecten waarin deze in de zorgpraktijk worden ingezet en er dus nieuwe vormen van zorg ontstaan. Naast een verbetering voor de zorg, is dat ook een aanjager voor economische activiteiten en innovatie.

Er zijn al goede apps die kunnen helpen bij chronische patiënten. Een COPD-app bijvoorbeeld houdt je activiteiten en lichamelijke data, zoals hartslag, ademfrequentie en temperatuur bij. Met Artificial Intelligence (AI) kan de app leren wat specifiek jouw persoonlijke triggers zijn voor een longaanval. Met een waarschuwing van je app voorkom je vervolgens een longaanval en de daarmee gepaard gaande lange herstelperiode met vaak blijvend letsel.

PGO Netwerk Noord is een consortium van diverse partijen uit de zorg en het bedrijfsleven in Noord-Nederland. Het doel is met innovatieve projecten de zorg ontlasten en burgers actief te laten participeren in hun vitaliteit en gezondheidsvraagstukken.

Veiligheid en betrouwbaarheid staat daarbij voorop. Dat geldt voor informatievoorziening die gevalideerd moet zijn, maar ook voor toegang tot die informatie die aan de hoogste veiligheidseisen moet voldoen.

Het consortium wordt financieel ondersteund door subsidies van Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN), de Europese Unie en het ministerie van Economische Zaken.

Daarnaast is er ondersteuning vanuit Stichting De Friesland en verschillende gemeenten en provincies.

GERRIT is penvoerder van het consortium en heeft daarmee de verantwoordelijkheid over de subsidiestromen.

Met deze unieke samenwerking tussen zorginstellingen en bedrijfsleven worden kansen gecreëerd voor het MKB én voor betere en meer betaalbare zorg. Meer informatie: www.pgonetwerknoord.nl Een ander belangrijk voordeel is dat een specialist op basis van de door de app verzamelde data preciezer de ziekte, zoals deze zich bij de individuele patiënt ontwikkelt, kan volgen en behandelen. De zorgvrager en de zorgverlener kunnen, geassisteerd door de diverse gezondheidsapps, samenwerken aan een lang en vitaal leven. De druk op de gezondheidszorg neemt hiermee af. wijzijngerrit.nl

ADVERTENTIE

Gemeenten hebben net als het bedrijfsleven de sleutel voor de verduurzaming van Friesland De komende jaren zijn cruciaal voor meer duurzaamheid in Friesland en de stap naar de meest circulaire regio van Europa. De sleutel daarvoor ligt ook bij de Friese gemeenten. Bestuurslid Anja Kanters en directeur Evert Jan van Nijen van Vereniging Circulair Friesland doen een dringende oproep. 2022 is het jaar van de omslag; u heeft de sleutel voor verduurzaming in handen.

Dit voorjaar kiezen we nieuwe gemeenteraden en komen er nieuwe colleges. In onze ogen is het van cruciaal belang om duurzaamheid en circulariteit bovenaan de lijst te zetten tijdens de coalitiebesprekingen. Iedere gemeente heeft handvatten om te zorgen dat we in Friesland sneller kunnen verduurzamen. Iedere Friese gemeente is lid van Circulair Friesland. Wij roepen de gemeentefracties met een brief en met dit interview op om daar veel meer en nog beter gebruik van te maken. Samenwerking en kennisuitwisseling zijn wezenlijk om duurzame doelen te halen , stelt Evert Jan Nijen. De urgentie van een circulaire economie is groter dan ooit, mede door het steeds groter wordend tekort aan allerlei grondstoffen. Alleen met elkaar kunnen we dat door gezonde ambities en met innovatieve oplossingen positief beïnvloeden.

Maak die 1,5 miljard euro circulair!

Op het gebied van inkoop bijvoorbeeld, kan veel meer. Binnen de samenwerkingsagenda Fryslân koopt Circulair zijn de ambities aangescherpt.

Een aantal Friese gemeenten gaat daar al in mee en zet concrete stappen. Wij roepen iedere gemeente in Friesland op die ambitie te ondertekenen en uit te voeren. Het geeft een enorm positief signaal als overheden meer circulair gaan inkopen en aanbesteden. Vergeet niet dat alleen de Friese overheden voor 1,5 miljard euro per jaar aan fysieke goederen inkopen! Bedrijven hebben perspectief nodig: laat ze zien dat een steeds groter deel van die inkoop circulair moet zijn. De markt vraagt om duidelijkheid. We kunnen meer met elkaar doen, juist omdat alle gemeenten al lid zijn van Circulair Friesland, naast alle onderwijsinstellingen en meer dan 70 Friese bedrijven. Maak gebruik van dat podium om samen écht te versnellen in onze regio.

Evert Jan van Nijen benadrukt dat de stap naar een circulaire economie zeker niet alleen grondstoffen en materialen omvat. Circulair gaat veel verder dan dat; het gaat ook over hernieuwbare energie, over biodiversiteit, duurzame waterwinning, gezondheid en welzijn en culturele diversiteit. Juist in de synergie van al die thema s liggen kansen voor het ontwikkelen van toegevoegde waarde. Niet voor niets onderschrijven we vanuit onze circulaire visie de 17 Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties; het houdt allemaal verband met elkaar, het dient altijd een veel breder doel.

Wees kwetsbaar, daag elkaar uit Anja Kanters is bestuurslid van Vereniging Circulair Friesland en in het dagelijks leven directeur mede-eigenaar (samen met medewerkers) van Donker Groep in Sneek. Het is halen en brengen wat mij betreft. Ieder van ons, alle leden van de vereniging, mag en moet zich afvragen: wat kan ik bijdragen aan

verduurzaming en de stap naar circulariteit in Friesland? Binnen VCF hebben we heldere ambities, we helpen elkaar bij het vinden van de weg naar een circulaire samenleving. We hebben met elkaar de kennis, we weten elkaar te vinden.

Ik zou het geweldig vinden als gemeenten, op welk niveau dan ook, ambtelijk en bestuurlijk én graag vanuit onderlinge samenwerking, niet ieder voor zich het wiel uitvindend, zich bewuster worden van wat zij kunnen betekenen voor de circulaire regio Friesland. Naar burgers, naar bedrijven. Als de overheid de lat hoog legt, gaan bedrijven bewegen. We wachten als bedrijven overigens niet af maar samen ontstaat gewoon meer energie en synergie. Maar je moet wel het lef hebben om in de vereniging je beste beentje voor te zetten, je kwetsbaar op te stellen, elkaar uit te dagen, te durven brainstormen over hoe iets wel zou kunnen. Er is veel dat we nog niet weten, maar ik zie iedere dag wat mogelijk is.

Verduurzaming loont, voor ons allemaal.

Ieder van ons mag zich afvragen, wat kan ik bijdragen?

Het gaat om de kunst van het verbinden. Stel dat iemand een innovatieve oplossing heeft, maar zich beperkt ziet in de uitvoering omdat er nu eenmaal aanbestedingsregels zijn vanuit overheden. Dan is het de kunst met elkaar het gesprek aan te gaan: wat kan ieder van ons doen zodat we wel verder komen want elke hobbel is gewoon te nemen of ergens anders al genomen.

Bedrijven die nieuwe, circulaire producten bedenken, hebben niet zelden een launching customer nodig om een verdienmodel te kunnen opzetten. Een gemeente kan die rol prima op zich nemen en op die manier helpen een volgende stap te bereiken. Dan ontwikkelen jonge, innovatieve spelers in de regio zich sneller, waardoor ze eerder bestaansrecht hebben, waardoor werkgelegenheid gestimuleerd wordt en die uitstraling werkt aanstekelijk. Ambitie loont en werkt, gemeenten kunnen dat faciliteren en hebben zelf ook baat bij een duurzaam imago als werkgever. En hoe meer kennis over verduurzaming er binnen overheden op ieder niveau is, hoe beter ze in staat zijn duurzame doelen te realiseren. We hebben dat ook gezien met het Swettehûs, in dit geval door provincie Fryslân die het lef had om een circulaire uitvraag in de markt te zetten; daar is in een gezonde samenwerking gewerkt met een geweldig resultaat. En de plannen die er zijn voor verduurzaming van wijken en bedrijventerreinen, samen met bewoners en bedrijven, bieden volop kans. Als iedere gemeente komend jaar een

Bestuurslid Anja Kanters en directeur Evert Jan van Nijen van Vereniging Circulair Friesland

Uitvoeringsagenda Circulaire Economie opstelt, budgetten reserveert en arbeidscapaciteit toewijst, ontstaat een enorme synergie naar klimaat, energie, biodiversiteit en de ontwikkeling naar een circulaire economie.

Ambtelijk en bestuurlijk meedoen Evert Jan van Nijen: Dat laatste is een mooi voorbeeld, omdat naast een hogere circulaire ambitie op het gebied van inkoop, de rol van gemeenten bij circulair en biobased bouwen of de aanbesteding van infrastructuur enorm groot is.

Net als bij het opzetten van grondstoffenhubs voor secundaire materialen of de verduurzaming van bedrijventerreinen: de mogelijkheden om te verduurzamen zijn groot als we ontdekken wat ieder van ons daarin kan betekenen. De rol van het onderwijs hierin is ook cruciaal, we zien dat bij allerlei projecten binnen Circulair Friesland.

Kennisontwikkeling, digitalisering, het zijn hele belangrijke factoren binnen de verduurzaming van de Friese regio en jonge mensen hier te houden.

Onze oproep aan iedere Friese gemeente is daarom volop mee te doen, ambtelijk en bestuurlijk. 2022 is het jaar van de omslag. U heeft de sleutel in handen. Met onderwijs en bedrijfsleven kunt u zich maximaal inspannen om Fryslân leidend te laten zijn als duurzame, circulaire regio in Europa. Doe mee! circulairfriesland.frl

DE SPIEGEL Elke ondernemer kent ze: van die momenten waarop je moeite hebt te ontdekken wat de juiste keuze is. In zo’n geval is het handig als je een groot voorbeeld hebt, iemand die je inspireert, aan wie je je even kunt spiegelen.

Vandaag aflevering 23: René Bolhuis, oprichter en eigenaar van SmartDelta in Bedum.

Tekst Jean-Paul Taffijn Foto Peter Wassing

GOUDDELVER ALS VOORBEELD Mensen kennen je vooral van Horus View & Explore, denk ik. Hoe zit dat? ,,Dat bedrijf heb ik opgericht en tien jaar geleid. Vorig jaar ben ik er vertrokken na een meningsverschil met de investeerders die ik had aangetrokken. Daarna ben ik weer voor mezelf begonnen onder de naam SmartDelta. Ik zit in dezelfde business, maar doe dingen net anders.’’

Hoe dan? ,,Het gaat me nu meer om de software die we ontwikkelen. Die is het hart waarop snel en gemakkelijk hardware is te koppelen.

360 graden-camera’s kunnen dat zijn, sensoren en nog meer. Dat is denk ik het verschil met mijn vorige bedrijf . Daar leverden we camera’s, bij SmartDelta leveren we een oplossing. Het gaat ons om het makkelijk toepasbaar maken van in wezen ingewikkelde technologie.’’

Je zit al niet meer alleen, zie ik… ,,We zijn met zijn twaalven. Dat is nog lang niet de 35 die we op het hoogtepunt bij mijn vorige bedrijf hadden. Toch is de output groter. Ik werk veel meer samen met experts van buiten. Dat maakt ons flexibeler, wendbaarder en ook beter.’’

Welke inspirerende voorbeelden helpen je het juiste pad te kiezen? ,,Ik moest bij die vraag meteen denken aan Parker Schnabel.’’

RENÉ BOLHUIS

2 2 D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21

Wie? ,,Parker Schnabel is al een paar jaar te zien op Discovery in de serie Gold Rush. Daarin volg je het team dat onder zijn leiding naar

SmartDelta Het in Bedum gevestigde SmartDelta levert vooral oplossingen in de gebieden Security en Mobile Mapping. Geavanceerde mobiele camera’s en sensoren brengen real time in beeld wat er op bepaalde plekken gebeurt. De laatste tijd komt daar veel remote Presence bij, aangespoord door de maatregelen tegen corona.

Bijeenkomsten worden van alle kanten in beeld gebracht en gedeeld. Ook excursies en veldbezoeken worden steeds vaker dankzij technologie uit Bedum verzorgd.

‘Ik doe er alles aan om te voorkomen dat ik ‘sorry’ moet zeggen tegen mijn klanten’

goud zoekt op verschillende plekken in de wereld. Elke aflevering gaat er van alles mis. Machines die stuklopen, vergunningen die niet kloppen, van alles. En iedere keer lost hij het op door zijn hele team er een schepje bij te laten doen. Die veerkracht en werklust vind ik echt inspirerend.’’

Herken je dat bij jezelf ook? ,,Dat veerkrachtige is wel één van mijn sterkste punten. Ik doe er alles aan om te voorkomen dat ik ‘sorry’ moet zeggen tegen mijn klanten. Als dat betekent dat ik langer door moet werken, dan doe ik dat graag. Dat is trouwens wel iets wat ik geleerd heb: dat ik niet alles zelf moet willen doen. Eén van mijn belangrijkste taken met SmartDelta is ook om het bedrijf niet afhankelijk te maken van mij als persoon.

Dat is een valkuil voor me. Door meer uit te besteden en samenwerkingen aan te gaan, lukt het me al veel beter.’’

Die Peter Schnabel is niet altijd even aardig trouwens… ,,Soms maakt hij enorme ruzie met zijn team maar uiteindelijk zijn ze weer blij samen als ze hun doel bereikt hebben. Ik ben niet zo’n ruziemaker geloof ik, maar ik vind de populariteitsprijs ook niet van belang. Het gaat om de gezamenlijke doelen. Dat waardeer ik enorm in Schnabel.

Ook hoe hij zijn team samenstelt. Verschillende types met eigen specialismen. Dat streef ik ook na. Zeker nu ik in wezen opnieuw ben begonnen, kijk ik veel beter naar dat soort dingen. Gold Rush is wat dat betreft echt leerzaam voor me.’’

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 2 3

Het miljardenbedrijf Booking.com is gesloten als een oester. Ook de Friese oprichter Geert-Jan Bruinsma, die als vers afgestudeerde van de Universiteit Twente het concept bedacht, staat niet vaak in de schijnwerpers. Nu is er een boek.

Tekst Jaap Hellinga Foto’s Jean-Pierre Jans, Kim van Dam

DE ZEILINSTRUCTEUR VAN BOOKING.COM I nmiddels heeft de pandemie een aardige deuk in de verdiensten geslagen, maar lange tijd overschaduwde Booking.com de prestaties van nationale paradepaardjes als ING, Heineken en ASML. Gek genoeg bleef de leiding van het beursgenoteerde boekingsplatform voor 28 miljoen hotels, appartementen en vakantiehuizen lang onder de radar. Dat geldt ook voor de man met wie het allemaal begon.

Geert-Jan Bruinsma komt uit Scharnegoutum. Hij werd er in oktober 1968 geboren. ,,M’n ene opa was veehandelaar, de andere groenteboer’’, zo vertrouwde Bruinsma in 2015 toe aan een vakblad. ,,Laatst kwam ik erachter dat in het gezin waaruit m’n moeder komt geen van de vijf kinderen ooit in loondienst was. Van die tradities moet ik iets hebben meegekregen.’’ Vader Bruinsma bestierde een jachtwerf in Tersoal, een dorp verderop. De familie zou er later naartoe verhuizen.

Zelf koos de jonge Geert-Jan, tweede uit een gezin van vier, voor een studie Technische Bedrijfskunde aan de Universiteit Twente.

In het Enschede van eind jaren 80 stortte hij zich enthousiast in het studentenleven.

In een van de plaatselijke studentenhuizen hangt nog altijd zijn bierpul. Na zijn afstuderen begon Bruinsma een bedrijfje dat jammerlijk vastliep in zijn achterhaalde faxtechniek.

Internet was toen nog een betrekkelijk onbekend fenomeen. Bruinsma’s voormalige stagebegeleider Jan Willem Smeenk zette hem op het spoor van hotelboekingen via de computer. Weinigen begrepen zijn ideeen, maar de twintiger begon te dromen van een digitale boekingsmachine, die in de hoek van de kamer geld voor hem stond te verdienen.

OP TWEE NA GROOTSTE Studiegenoten Kees Koolen, een boerenzoon uit Brabant, en de Groninger Stef Norden, wiens vader metselaar was, zagen er wel brood in. Zij en andere geldschieters leverden het bescheiden startkapitaal van 50.000 gulden. Daarmee sloeg Bruinsma dapper aan het programmeren. Smeenk stond hem bij.

Wat in 1996 begon als een ietwat wankel eenmanszaakje groeide in een kwart eeuw

2 4 D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21

uit tot het op twee na grootste e-commercebedrijf van de wereld.

Drie journalisten van NRC Handelsblad doken in die opmerkelijke geschiedenis. Ze schetsen geen vrolijk beeld. Voor de bühne toonde Booking.com zich vooral als gezellig en succesvol, maar het boek De Machine is toch ook het verhaal geworden over ‘verbroken vriendschappen, verraad, hebzucht en desillusie’.

Voormalig Booking.com-topman Kees Koolen reageerde woedend op de eerste NRCpublicaties: ,,Ik vind dat je een extreem verkeerd beeld schetst over de cultuur binnen Booking’’, zo beet hij de redacteuren toe. ,,Heel populair geschreven natuurlijk in deze tijd, maar ik herken niks in je artikel.’’

WINSTVAL EN MASSAONTSLAG Waarop de auteurs zich baseerden? Ze spraken met medewerkers, vrienden, concurrenten en hotelbazen, zo’n driehonderd in totaal. De winstval en het daaropvolgende massaontslag als gevolg van de coronacrisis zal de lippen losser hebben gemaakt. De aandeelhouders van het eerste uur, de studievrienden uit Enschede, waren toen al door Amerikaanse investeerders naar de zijlijn geschoven.

Ook Bruinsma konkelde mee, al komt hij er in het boek niet helemaal onsympathiek vanaf. De NRC-mannen beschrijven hem als ‘type zeilinstructeur die het beste met de wereld voorheeft’. De Fries schijnt zo’n 10 miljoen euro aan zijn Booking.com-avontuur te hebben overgehouden. Van dat geld kocht hij een monumentaal herenhuis in Loenen aan de Vecht en een woning in Tanzania. Bovendien liet de miljonair op Terschelling het prachtige vakantiehuis De IJsbreker bouwen.

Stef Norden wist 16 miljoen euro uit Booking.com te slaan. De Groninger raakte in de ban van meditatie en woont tegenwoordig aan de voet van een heilige berg in India.

Dat is nog eens iets anders dan euro’s verdienen.

Titel De Machine – In de ban van Booking.com Auteurs Stijn Bronzwaer, Joris Kooiman en Merijn Rengers Uitgever Lebowski Publishers Prijs 22,99 euro (400 blz.)

Toen het op cashen aankwam, leken de leden van deze ‘Dutch mafia’ niet te beroerd elkaar in de wielen te rijden. Een van hen, Alec Behrens, zegt daarover: ,,In feite ben ik bestolen van mijn aandelen. Ik ben bedreigd en er is volop gekonkeld. Met de huidige beurswaarde kun je zeggen dat het de grootste zakelijke diefstal ooit is geweest.’’

‘M’n ene opa was veehandelaar, de andere groenteboer’

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 2 5

Bijna dertig jaar heeft Sjoerd Anjema (Dokkum, 1964) als accountant jaarrekeningen gecontroleerd en advies gegeven aan noordelijke ondernemers. Hij heeft in die jaren het vak, zichzelf én de ondernemers zien veranderen: ,,Als je een ondernemer 25 jaar geleden vroeg hoe het ging, dan zei hij alleen maar ‘Goed’. Nu stellen ze sneller de hulpvraag.’’

Tekst Willem van Reijendam

‘ONDERNEMERS STELLEN ZICH NU KWETSBAARDER OP’ njema werd in 1997 partner bij het Friese accountants- en advieskantoor Bentacera waar hij, nu nog, commercieel directeur is.

Mede onder zijn leiding ontwikkelde dit bureau zich tot een grote noordelijke accountant met 300 medewerkers, zes kantoren en binnenkort ook een vestiging in de stad Groningen. Een logische ontwikkeling, vindt hij: ,,We hebben weliswaar Friese wortels, die maar liefst honderd jaar teruggaan, maar de mensen die hier werken hebben veelal hun opleiding in Groningen gedaan en ook onze klanten komen uit een steeds groter gebied. Vandaar dat we nu het hele Noorden bestrijken. Van warme bakker tot groot aannemersbedrijf.’’

A

Die groei is ook noodzakelijk omdat het vak van accountant de laatste decennia steeds specialistischer is geworden. Het vereist zoveel kennis dat het onmogelijk is geworden om nog allround accountant te zijn. ,,Je wilt als kantoor een compleet pakket bieden om klanten onder één dak oplossingen te kunnen bieden. We willen, met een breed dienstenpalet, het beste advieskantoor zijn en dat gaat veel verder dan alleen de administratie doen en de jaarrekening controleren.’’

SJOERD ANJEMA

Dat hij als accountant zo’n adviserende rol heeft verworven werd mede mogelijk omdat er steeds meer informatie uit de beschikbare data te vissen valt. Zeker nu, met behulp van kunstmatige intelligentie en data-analyse, komt er beter zicht op de toekomstperspectieven van een bedrijf. De moderne accountancy verbreedt de horizon, ziet Anjema: ,,De spreekwoordelijke stip aan die horizon ligt dus misschien wel in een andere richting dan waar je naartoe kijkt. De verschillende disciplines in ons kantoor, waar data-analyse er één van is, geven ondernemers daar inzicht in.’’

Hij merkt dat zijn klanten daar meer dan vroeger ook open voor staan, zeker in coronatijd: ,,Ze komen nu ook veel vaker met

2 6 D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21

een hulpvraag en stellen zich daarmee kwetsbaarder op. Als je 25 jaar geleden vroeg hoe het ging dan zeiden ze gewoon ‘Goed’. Nu delen ze bijvoorbeeld hun zorgen met je over de krappe arbeidsmarkt, de problemen om goede medewerkers te vinden. In die zin is ons werk, en wijzelf dus ook, veranderd.’

Een ontwikkeling waar de accountancy ook mee te maken heeft gekregen zijn internationale boekhoudschandalen, zoals bij Enron-affaire en Ahold in de VS, in het begin van deze eeuw en meer recent, bij de Britse supermarktreus Tesco en betaaldienst Wirecard in Duitsland. Daardoor kwam de hele sector onder vuur te liggen. Toezichthouders maken zich zorgen over de kwaliteit van de rapportages en dat is begrijpelijk vindt Anjema: ,,Er is inderdaad een kwaliteitsslag nodig en deze kwaliteitsslag maken wij ook. De incidenten spelen zich vaak af bij grote beursgenoteerde ondernemingen, maar ook wij hebben grote stappen moeten zetten om aan de eisen te blijven voldoen. Dat geldt vooral het auditsegment, onze taak om onafhankelijk onderzoek te verrichten naar de cijfers bij bedrijven.’’

‘Ze komen nu ook veel vaker met een hulpvraag en stellen zich daarmee kwetsbaarder op’

Bentacera heeft er destijds voor gekozen om de AFM-vergunning te verkrijgen om dat, met de verscherpte regels, te blijven doen: ,,We hadden al een behoorlijk grote auditpraktijk en we zijn dus flink gaan investeren om zowel jaarrekeningen als de wettelijke controles te blijven doen. En met succes, want juist in het auditsegment groeien we in het Noorden.’’

Anjema staat op het punt om zijn werkzaamheden bij Bentacera en in de accountancy te beëindigen, maar heeft op de valreep nog wel een beeld gekregen van hoe het noordelijke MKB het eerste coronajaar is doorgekomen: ,,Ik stel vast dat het bedrijfsleven hier veel veerkracht heeft getoond, mede natuurlijk dankzij de steunmaatregelen. Ze zijn creatief, switchen naar andere markten, bedienen andere klanten. Over het algemeen zijn ze de crisis tot nu toe goed doorgekomen. Maar ik zie, bij de afrekeningen van de NOW en de TVL (voor personeel respectievelijk vaste lasten, red.) ook dat die steunregelingen per bedrijf heel verschillend uitpakken. Vooral snelle groeiers die ineens stilstaan hebben daar last van want die laten vaak geen omzetdaling zien. Voor hen is het coronajaar echter wel een jaar van stilstand. Maar het is jammer dat ze daarom geen steun krijgen want juist dat soort bedrijven zijn grote aanjagers voor innovatie en werkgelegenheid in de regionale economie.’’

Anjema vindt het tijd dat hij als langstzittende partner van Bentacera het stokje aan anderen overdraagt maar zijn belangstelling voor ondernemers en hun dilemma’s is onverminderd. Hoe hij dat vorm gaat geven weet hij nog niet. Wel dat hij straks tijd heeft voor zijn hobby als imker: ,,Het heeft wel raakvlakken met mijn werk als accountant: je moet ook als imker de bijen zoveel mogelijk met rust laten en gewoon hun werk laten doen. Jij bent er voor hen, zij niet voor jou. Zo heb ik ook altijd naar mijn werk als accountant gekeken.’’

D A G B L A D V A N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 16 D E C E M B E R 2 0 21 2 7

ADVERTENTIE

Ook in de toekomst gaat het nog steeds over mensen willen helpen In 2022 bestaat verzekeraar Unigarant 50 jaar. Mooie groeicijfers kenmerken de afgelopen jaren. Hoe ziet de toekomst er uit? Directeur Innovatie & ICT Marin Roos over betrouwbaarheid en risico s nemen en vernieuwende verzekeringsproducten. Innovatie betekent uitvoeren wat je bedenkt.

In november 1971 stapt ANWB in het verzekeren van fietsen, auto s, reizen en bagages. De naam Garant wordt na een jaar omgezet in Unigarant en in 1977 verhuist het verzekeringsbedrijf van Amsterdam naar Hoogeveen. Unigarant is nog steeds een volle dochter van ANWB. Het verzekeringsbedrijf verkoopt zowel producten onder de merknaam Unigarant, als verzekeringen van ANWB. Ze doet dat rechtstreeks en via tussenpersonen. In 2012 had Unigarant een omzet van ongeveer 250 miljoen, nu is dat zo n 500 miljoen. Het aantal personeelsleden is gegroeid naar ongeveer 650. Martin Roos: Gewoon in Hoogeveen, hier zijn we geworteld.

We zijn er trots op uitgegroeid te zijn tot een belangrijke speler in de particuliere schademarkt en we hebben de ambitie de beste werkgever van het Noorden worden. Innovatie is een van de belangrijkste pijlers voor ons als relatief kleine verzekeraar.

Technologie onmisbaar voor innovatie De synergie tussen Unigarant en ANWB is groot en daar profiteren we van. Niet alleen omdat het merk ANWB betrouwbaar is, ook omdat we dankzij ANWB met vernieuwende verzekeringsproducten rondom mobiliteit en wonen kunnen komen. Dankzij de diensten van de ANWB en de manier waarop we ze in onze producten kunnen vervlechten geeft ons de mogelijkheid producten te maken die niet of nauwelijks door concurrenten te kopiëren zijn.

Daarbij helpt dat we relatief klein zijn in omvang, we zijn flexibel. Daarmee hebben we bewezen een slagvaardig bedrijf te zijn. Tegelijkertijd betekent, innoveren ook risico s nemen, verzekeren is vooral risico s mijden en uitsluiten. In dat spanningsveld moeten wij onze innovaties ontwikkelen.

Innovatie gaat over het uitvoeren van je ideeën Om succesvol te kunnen innoveren blijven we investeren in onze medewerkers én in onze omgeving. Vroeger was een verzekering gewoon een afspraak op papier. Maar de verzekeringen van nu komen met apps, zenders en sensoren.

Dat vraagt hele andere skills van je werknemers.

Het is voor ons belangrijk IT-talent voor de regio te behouden. We doen dat binnen SamenWerkingNoord, met het onderwijs en door de oprichting van IT Hub Hoogeveen, o.a. samen met TVM en Fokker.

Innovatie gaat niet over ideeën bedenken. Het gaat over die ideeën tot uitvoer te brengen. Ik ben er trots op dat dat de afgelopen jaren is gelukt. We hebben drie vernieuwende verzekeringsproducten ontwikkeld die bovendien bijdragen aan het oplossen van dagelijkse maatschappelijke problemen: Veilig Rijden, Blijven Fietsen en Veilig van Huis. En ook de komende jaren blijven we nieuwe producten in de markt zetten. Producten die niet alleen commercieel interessant zijn, maar die ook echt het verschil maken voor onze klanten als het er op aan komt.

Nederland Veiliger door data veilige rijders ANWB Veilig Rijden combineert korting op je premie bij een goede rijstijl aan het verbeteren

Marin Roos van Unigarant

van de verkeersveiligheid. Het helpt de rijder bij bewustwording: een betere rijstijl betekent minder schade, minder uitstoot, minder slijtage van banden, minder brandstof. Met een app word je rijstijl bijgehouden, krijg je feedback om die te verbeteren en zie je je korting. Steeds meer mensen kiezen voor beloning van hun verkeersgedrag en vinden het goed dat hun gegevens, niet herleidbaar, worden gebruikt voor het verbeteren van verkeersveiligheid. Gemeente Rotterdam heeft de proef op de som genomen.

Met de data in de hand konden wegen veiliger gemaakt worden. Door inzicht in gas geven of hard remmen, plotseling uitwijken en bochten nemen werd duidelijk waardoor onveiligheid ontstond. Zo werden bestaande kruisingen veiliger te maken, zodat het aantal verkeersslachtoffers in de stad sneller kon dalen.

Inmiddels zijn er 67 lokale en regionale overheden aan de slag gegaan met deze data. De data is ook beschikbaar voor wegbeheerders in Nederland, want die inzichten kun je natuurlijk ook gebruiken bij het slimmer ontwerpen van nieuwe wegen in elders in Nederland.

Binnen 48 uur je fiets terug Als grootste fietsenverzekeraar van Nederland weten we hoeveel fietsen er jaarlijks gestolen worden en hoe weinig ze teruggevonden worden.

Met de enorme populariteit van e-bikes is het probleem toegenomen, de schadepost stijgt en dat zet op termijn de premies onder druk. Onze gedachten om fietsen uit te rusten met een sensor hebben we voorgelegd aan KPN, dat thuis is in internet-of-things oplossingen en goed aanvoelt dat technologie kansen biedt als je er problemen mee oplost. Dat hebben we gekoppeld aan het verbeteren van opsporing. Door samenwerking met FRIS Nederland kunnen wij nu hun opsporingsmensen voorzien van digitale locatieinformatie over de gestolen fiets. Hoe sneller die informatie daar is, hoe groter de kans dat de fiets wordt teruggevonden, de eerste 48 uur zijn cruciaal. De sensor op de fiets staat niet constant aan. Activering gebeurt pas als de eigenaar

ontdekt dat zijn fiets gestolen is door een simpele druk op de knop in de ANWB Eropuit app. Die 48 uur als optimale termijn om een gestolen fiets nog terug te vinden, is gekoppeld aan de Blijven Fietsen Verzekering. Mensen kunnen er met deze verzekering kunnen uiterlijk na 48 weer fietsen: op hun eigen fiets, of op een nieuwe. Uit cijfers blijkt het succes, onze ambitie is tussen de 60 en 70 procent van de gestolen fietsen terug te vinden. Daar zijn we nog niet. Op dit moment zit het terugvindpercentage rond de 40 procent.

Daarom experimenten we nu bijvoorbeeld met een nieuwe zender. Een innovatie stopt wat dat betreft niet bij de lancering van een product.

Voorkomen is beter dan genezen Met het derde product Veilig Wonen combineren we ook een bewezen technologie, verzekeren en ANWB diensten. We wilden een woonverzekering voor onze klanten en ANWB- leden die meer bood dan alleen het verzekeren van je huis en de spullen die erin staan. In plaats van het vergoeden van schade, willen we schade voorkomen door klanten de tools te geven om hun huis in de gaten te houden. Dat is gelukt door samen te werken een Engelse partij die al zoiets had ontwikkeld. Dankzij de app op je telefoon krijg je direct via de ANWB Alarmcentrale een waarschuwing bij wateroverlast, rookontwikkeling of inbraak in je huis. Via de camera s in je huis die er aan gekoppeld zijn kun je zien wat er loos is en direct actie ondernemen om schade zoveel mogelijk te beperken. We schatten in dat we de schadelast hiermee met twintig procent kunnen terugdringen.

Bij ANWB en Unigarant zit mensen helpen in de genen, kijk naar Wegenwacht, ende Alarmcentrale. Dankzij innovaties kunnen we dat nog beter en effectiever doen voor klanten, voor onze leden en voor de samenleving. www.unigarant.nl

ADVERTENTIE

Boeren uitkopen? Wij lossen hun stikstofprobleem wel op!

Het zou de politiek sieren als ze niet blijft hangen in het onzalige idee dat uitkopen van boeren alle stikstofproblemen oplost. Koester wat je hebt: onze landbouw is een belangrijk ecosysteem. Verplaats de problemen niet, maar los ze op. Gewoon, bij ieder boer. Het kan. Arend Kuperus van JOZ uit Westwoud vertelt hoe en nodigt criticasters op de koffie.

Ze noemen zichzelf Home of the Clean Stable, JOZ in het Noord-Hollandse Westwoud. Sinds 78 jaar al specialist in mestproblematiek op het erf en in de stal. Het begon ooit met een systeem waarmee de mest werd afgevoerd naar een opvangput. Dat rondgaande kettingsysteem van JOZ (van Jan Oostwouder uit t Zand) veroverde de wereld en maakte een einde aan arbeidsintensief mestruimen. Anno 2021 bedenken, ontwerpen en maken 120 mensen in eigen huis innovatieve oplossingen voor de veehouder. Groot geworden in eigen land, is het bedrijf inmiddels wereldwijd actief met mestrobots, mestafvoersystemen en sinds kort ook met mestseparators en stikstofkrakers. ,,Als je een probleem hebt op je erf, dan moet je het daar oplossen. We hebben klimaatproblemen, we veroorzaken in dit land te veel uitstoot van stikstof. Dat weten we al decennia lang, ook in de landbouw. Het mooie aan kennis, ervaring en technologische innovatie is dat het ons in staat stelt een groot deel van de problemen op te lossen. Het kan: wij staan voor de oplossing van het stikstofprobleem bij de boer. Als je circulair denkt, dan kan dat , zegt Arend Kuperus, algemeen directeur van JOZ. ,,Het is mijn missie bedrijven te veranderen en te laten groeien.

Verander naar circulair, verbeter je verdienmodel.

Als we boeren wegjagen, verdwijnt ook de kennis Benoem het probleem, los het hier op! ,,Ik verwijt het de politiek dat ze niet inhoudelijk over stikstofproblematiek oordeelt, maar te pas en te onpas roept dat het uitkopen van boeren de oplossing is uit een nationale stikstofcrisis. En wat dan? Dan gaat een groot deel van die uitgekochte boeren de grens over en begint weer opnieuw, met Nederlands belastinggeld en stoten

ze een paar honderd kilometer verderop alsnog uit wat hier niet meer mag. Ik zeg, neem verantwoordelijkheid, los het probleem op. Overal ter wereld kom ik op boerenbedrijven, in Canada, de VS, in Azië, en overal weer kijken ze naar wat de Nederlandse landbouw en de Nederlandse veehouders doen. En begrijpelijk: onze Nederlandse koeien zijn het meest efficient. Ze produceren de meeste melk en hebben de laagste uitstoot. Die onzalige oplossing van boeren uitkopen gaat natuurlijk ook niet over zomaar een paar boeren. Het gaat over een compleet ecosysteem van kennis, cultuur en werkgelegenheid, dat mag wel een keer worden beseft. Door boeren uit te kopen en ze de grens over te jagen, verdwijnt onze kennis. In Zweden, in Frankrijk, er is geen boerenbedrijf meer te koop en ze zijn dol op de Nederlandse boeren die daar heen komen, het zijn toppers in hun vak.

Koester dat ecosysteem van universiteiten, voedselproducenten, toeleveranciers en maakbedrijven. Maak gebruik van de kennis die er in Nederland is. Benoem de problemen en los ze gezamenlijk op. Daarmee helpen we ook weer boeren overal ter wereld met het oplossen van hun lokale uitstootproblematiek. Remkes heeft in zijn rapport over de aanpak van de stikstofcrisis gewezen op de mogelijkheden van technologische innovatie bij de reductie van stikstof. Nu doet de politiek alsof dat allemaal niet is geadviseerd en schijnt het boeren uitkopen de ultieme oplossing voor ieder probleem te zijn waar te veel uitstoot is. Onbegrijpelijk, zeker als je weet dat wij die innovatieve oplossingen voor stikstofreductie al hebben.

Reduceer methaan en stikstof op het erf ,,Wij denken en ontwerpen vanuit circulariteit, korte lijnen, herbruikbare stoffen, zo min mogelijk transport, alles op eigen erf. We zijn pragmatische specialisten in mest, we willen problemen altijd zo snel en goed mogelijk

oplossen. Daarom pakken we de mest op en wringen de ammoniak er uit met behulp van warmte. De dikke fractie mag het land weer op of kun je gebruiken als biobedding voor de koe buiten, de dunne gaat naar de stikstofkraker. De gasvormige stikstof NH3 behandelen we daarna tot gebonden stikstof NH4, die je kunt gebruiken als vaste meststof op het land. Het restwater uit dat proces gebruik je om je stal te reinigen.

Daarmee zorg je voor ammoniakreductie binnen met ruim zestig procent. Een gesloten systeem op het erf. In plaats van verlies door mest, levert het de boer geld op, omdat hij geen kunstmest meer hoeft te kopen en bespaart op uitstoot, zowel van stikstof (voor tachtig procent) als van methaan (zestig procent). Het systeem is volledig controleerbaar en simpel uit te lezen via een app voor de boer en voor derden, zoals controlerende instanties. Fraudeproef, wat wil je nog meer? Ik geef je het antwoord: dat de volgende versie nog beter is En dat kan, we bewijzen al decennia lang dat je met de juiste combinatie van technologie en techniek op het erf en in de stal problemen kunt oplossen, dat je het werk vergemakkelijkt en zo steeds duurzamer je boerenbedrijf kunt inrichten.

De eerste mestrobots van twintig jaar geleden hadden ook niet de mogelijkheden die ze nu hebben. Innovatie is nodig om altijd beter te worden en te blijven bestaan.

Kom koffiedrinken ,,Ik doe graag een oproep aan iedereen die zich uitspreekt over de stikstofcrisis en het idee omarmt dat we vooral boeren moeten uitkopen om dat probleem op te lossen. Kom met me koffie drinken en laten we het gesprek aangaan.

Luisteren naar elkaar, inzichten op tafel en verantwoordelijkheid nemen voor de problemen in dit land. joz.nl

ADVERTENTIE

Het gaat om het goede leven, voor de cliënt en de begeleider Het is heel leuk werken in de zorg, zeker bij De Zijlen , zegt Carel Kalverda, hoofd van de locatie in Niekerk, aan het einde van het interview. Beter kan hij de spirit niet aangeven die aanwezig is binnen De Zijlen, expert in het begeleiden van mensen met een verstandelijke beperking en een complexe ondersteuningsvraag. Een gemakkelijk jaar was 2021 niet, blijkt uit een rondje langs een aantal locaties in Niekerk, Musselkanaal en Nuis. Maar corona heeft ons ook veel gebracht, zoals nog meer sociale samenhang. Dat geeft moed en hoop voor 2022.

Locatie Diemerzicht in Musselkanaal telt 12 cliënten intern en 1 cliënt begeleiden we thuis.

Een gemêleerd gezelschap van wat jongere en oudere en zelfstandige en meer afhankelijke cliënten, vooral afkomstig uit de regio. We sluiten aan op de behoefte van de cliënt , geeft locatiehoofd Marcia Hagenus aan. Dat betekent dat we elke dag zinvolle invulling proberen te geven aan wat passend voor en gewenst is door de cliënt.

In Niekerk, op de locatie Zandumerweg 25, verblijven cliënten met een verstandelijke beperking, waarvan het merendeel autistisch is.

Dat vraagt om een intensieve begeleiding. Wij hebben het altijd over het goede leven van cliënten , zegt locatiehoofd Carel Kalverda. Daar ligt ook onze expertise. We gebruiken diverse methodes om onze cliënten datgene te bieden waaraan ieder mens behoefte heeft.

De locatie Nuis, Maricja geheten, is een kinderdagcentrum voor kinderen van 3 tot 18 jaar, met een ontwikkelingsachterstand, een verstandelijke beperking of meervoudige beperking. Maricja zit in hetzelfde gebouw als de BSO en Jenaplanschool t Sterrenpad, waarmee veelvuldig wordt samengewerkt, bijvoorbeeld met het maatjesproject. Op die manier proberen we de verbinding tussen kinderen met en zonder handicap te maken en laten de kinderen ons zien dat dit eigenlijk heel vanzelfsprekend gaat. Dat is prachtig , zegt locatiehoofd Tineke Broersma.

De Zijlen geeft kleur aan het leven! Dat is het motto van De Zijlen. Alle mensen, met of zonder beperking, zijn van betekenis. De Zijlen is expert in het begeleiden van mensen met een verstandelijke beperking met een complexe ondersteuningsvraag. Wonen, Werk en Dagbesteding en Kind, Jeugd en Gezin zijn de drie pijlers waarvoor De Zijlen zich inzet.

Wonen en werken betekent bij De Zijlen kleur toevoegen aan jouw eigen leven en aan dat van anderen. De medewerkers van De Zijlen doen hun uiterste best om de zorg af te stemmen op de zorgvraag van de cliënt. Dit gebeurt op en vanuit tientallen locaties in de provincie Groningen.

Saamhorigheid Terugkijkend op 2021 speelt corona natuurlijk de boventoon, de pandemie heeft veel invloed gehad op de manier waarop de locaties hebben kunnen functioneren. Marcia: Op onze locatie is iedereen besmet geweest, cliënten en medewerkers, op één cliënt en één medewerker na. Dat heeft veel angst en onrust veroorzaakt. Desondanks zijn we met elkaar op de been gebleven en hebben we nog meer waardering gekregen voor elkaars inzet. We hebben bovendien heel veel ondersteuning gehad van allerlei partijen in de buurt en van familie, er was en is sprake van veel saamhorigheid. Zo heeft de buurtsuper ons geholpen aan wegwerkbestek

en -bordjes. Dat scheelde ons veel werk naast de zorg voor besmette cliënten. Iedereen is het er over eens dat De Zijlen een fijne organisatie is waar je op terug kunt vallen.

Ik herken daar veel van , vult Carel aan.

Natuurlijk was het dit jaar niet gemakkelijk, maar we hebben ons er doorheen gesleept. We hebben ontdekt dat crisis en ellende ook verbroedert. Zelf heb ik veel nieuwsbrieven gestuurd, naar iedereen die betrokken is bij onze locatie, dat heeft goed gewerkt. We moesten met elkaar op zoek naar een andere invulling van de zorg en dat is gelukt. Het was heel ingewikkeld, maar ook bijzonder.

We hebben ontdekt dat crisis en ellende ook verbroedert Corona zorgde er in Nuis voor dat onder andere het maatjesproject, waarbij kinderen uit de groepen 7 en 8 één keer per week een activiteit met een leerling van Maricja gaan doen, niet meer door kon gaan. Tineke: De deur ging op slot, helaas. Het was sowieso een lastige tijd voor de kinderen, de ouders en de organisatie, omdat we ook een aantal keren het kinderdagcentrum helemaal moesten sluiten. Desondanks zijn we continu op zoek gegaan naar wat er nog wel kon, daarin zijn we creatief geweest. We hebben allerlei activiteiten, ook voor de kinderen thuis, kunnen organiseren, waardoor het een jaar werd waar we met plezier op terugkijken, ondanks alle beperkingen.

In 2022 hoopt Maricja eindelijk het uitgestelde feest van 2020 ter ere van het 50-jarig bestaan te kunnen vieren. En we hopen de goede samenwerking met t Sterrenpad weer op te kunnen pakken, dat is voor iedereen ontzettend belangrijk.

Prioriteit In Musselkanaal spreekt Marcia de wens uit dat er voor de cliënten weer een voorspelbaar, fijn en zinvol dagritme mogelijk is. En dat de medewerkers het plezier in het werken behouden.

Carel heeft het in dat kader over de duurzame inzetbaarheid. Bij De Zijlen ontmoet je de cliënt, maar je komt jezelf ook tegen, waarbij je ondersteund wordt door De Zijlen. Wat mij betreft wordt in 2022 de medewerker prioriteit nummer één. Het is leuk werken in de zorg, zeker bij De Zijlen.

Marcia tenslotte: De waarde die je werk biedt, in het leven van de cliënt, dat maakt werken in de gehandicaptenzorg zo bijzonder. Dat zie je en voel je elke dag. www.dezijlen.nl Carel Kalverda, Marcia Hagenus en Tineke Broersma

ADVERTENTIE

Planetproof opleiden in circulair verbouwde school Toen de grootschalige, circulaire verbouwing van het Alfa-college in Hoogeveen was afgerond, bleef de school nagenoeg leeg vanwege de coronamaatregelen. ,,Dat zorgde voor een dubbel gevoel , zegt regiodirecteur Jan Berend van der Wijk. ,,We waren trots op het eindresultaat, maar teleurgesteld omdat het gebouw niet gebruikt kon worden zoals het bedoeld was.

Hetty Luppes, adviseur Marketing, Communicatie en Voorlichting en regiodirecteur Jan Berend van der Wijk. Foto: André Weima.

Toch overheerst de trots als Van der Wijk en Hetty Luppes, adviseur Marketing, Communicatie en Voorlichting, terugblikken op het afgelopen jaar. ,,Na jaren hard werken wordt het gebouw inmiddels gebruikt zoals we het voor ogen hadden , aldus Hetty Luppes. ,,De gangen, lokalen en ontmoetingsruimtes worden sinds de zomer weer benut. Inmiddels is het dragen van mondkapjes weer verplicht en studenten hebben daar best moeite mee, maar iedereen is vooral blij dat de school open is.

Vlogs In 2019 begonnen de werkzaamheden aan het Regionaal Opleidingscentrum (ROC) aan de Voltastraat en in februari 2021 waren de grote klussen afgerond. Van der Wijk: ,,Het liefste hadden we iedereen toen al willen ontvangen, maar dat kon niet. Een paar studenten, docenten en opleidingsmanagers waren wel op school en zelf ben ik hier ook vaak geweest. Ik wilde graag contact houden. Daarom heb ik in die tijd ook veel vlogs gemaakt die intern en extern gedeeld werden. Ik hield iedereen op de hoogte van de ontwikkelingen op school, maar heb ook mijn persoonlijke ervaringen gedeeld. Gelukkig werden de maatregelen in de loop van het voorjaar versoepeld en na de zomer konden we weer als vanouds van start gaan. Iedereen was euforisch.

Eindelijk konden we genieten van het eindresultaat van de verbouwing.

Meebewegen Jan Berend van der Wijk en Hetty Luppes

constateren dat de verbouwingsperikelen en zelfs de coronamaatregelen ook positief hebben gewerkt. ,,Het heeft ons laten zien dat we flexibeler zijn dan we dachten. We bewogen mee met de situatie zoals deze zich voordeed. Zo ontwikkelde het circulaire aspect van de verbouwing zich doorlopend. Veel staat nog in de kinderschoenen en ook voor het bouwbedrijf, Hunebouw uit Hoogeveen, was het een leerzaam proces. Zowel de school als het bouwbedrijf hebben grote stappen gemaakt in de toepassing van circulariteit in de bouw. Van der Wijk prijst tevens de flexibiliteit van studenten, docenten en andere medewerkers. ,,Iedereen paste zich aan.

Het heeft ons laten zien dat online lesgeven soms voordelen heeft, al wil niemand terug naar volledig online onderwijs. Daar waar het kan, willen we het behouden en onze docenten verder scholen in het gebruik van online vaardigheden.

Duurzaamheid is in ons systeem gaan zitten Planetproof Overal in het gebouw zijn hergebruikte materialen toegepast. ,,We wilden onze bijdrage leveren aan de energietransitie , zegt Jan Berend van der Wijk. ,,We zijn trots op het gebouw, maar we zijn er nog niet. Er is nog veel verbetering mogelijk.

Het mooie is dat duurzaamheid inmiddels in ons systeem is gaan zitten. Daarom presenteren we ons nu als planetproof. We willen studenten afleveren die in hun toekomstige vak aandacht

hebben voor duurzaamheid en dit ook kunnen toepassen. Van der Wijk zou het liefst zien dat de kennis en expertise op duurzaamheidsgebied van Hoogeveense bedrijven en instellingen gebundeld wordt. Hij denkt dat het nieuwe Duurzaamheid Ontwikkel Centrum, DOC33, daarvoor een belangrijke plek wordt. Het Alfa-college is daarin, naast ondernemers en overheid, de belangrijkste onderwijspartner. ,,Dat vind ik het mooie van werken op het Alfa-college: je hebt impact.

Voor volwassenen Op het gebied van duurzaamheid wordt de ingezette koers dus voortgezet, maar er zijn meer ontwikkelingen die aandacht vragen. Hetty Luppes: ,,Leven Lang Ontwikkelen wordt steeds belangrijker en we zijn dan ook steeds vaker betrokken bij omscholing en bijscholing van volwassenen. Daarvoor werken we onder meer samen met de gemeente, Arbeidsmarktregio en UWV, maar ook met tal van bedrijven en organisaties. Er is steeds meer vraag naar korte cursussen, bijvoorbeeld voor verdieping of verbreding. Wij zijn verder in staat om sectoren met personeelstekorten te ondersteunen door onderwijs te bieden waardoor mensen in aanmerking komen voor een baan in bijvoorbeeld de zorg of techniek. Wie belangstelling heeft, is welkom op onze open dagen, die in aangepaste vorm altijd doorgingen, maar er kan ook rechtstreeks contact met ons worden opgenomen om bijvoorbeeld eens een dag mee te lopen. www.alfa-college.nl

Productiemedewerker 2-ploegen 40 uur

Logistiek medewerker 40 uur

Commercieel intercedent 24-40 uur

Montage medewerker vouwwagens 40 uur

Timmerman 40 uur

Montage medewerker 40 uur

Assemblage medewerker 40 uur

Constructiebankwerker 38 uur

Production operator

Test operator 40 uur

40 uur

SAMEN MET PARAAT OP ZOEK NAAR EEN BAAN! www.uitzendbureau-paraat.nl/vacatures info@uitzendbureau-paraat.nl | 0591-676470