NoordZ 15 september 2022, editie Friesland

HENK ZIJLSTRA EN JOHAN DE JONGE PAGINA 4 D ONDERDAG15SEPTEMBER2022 ‘IEMAND WEER ZIEN LOPEN GEEFT VEEL VOLDOENING’

ADVERTENTIE

„We zeggen wel eens dat we de enige wetenschappelijke opleiding op MBO- niveau zijn. We leren onze studenten een vak, we dagen ze uit op hun houding en gedrag om verder te kijken dan hun neus lang is. Is het echt zo? Die vraag is wezenlijk,” vult Anneke Uitterdijk aan. „Ook het laboratoriumonderwijs verandert in rap tempo. Door automatisering en digitalisering gaan processen niet alleen sneller, maar we weten ook steeds meer. Tegelijk leren we onze studenten een voortdurend kritische houding te hebben. Klopt, met alles dat ik weet van mijn vak, de uitslag wel die mijn analyse genereert? Die alerte houding, het niet vanzelf aanvaarden, vinden veel van onze studenten heel leuk, het past ze en het past in de tijd. Net zoals we ze leren elkaars mening te vragen en zowel zelfstandig als in teams te werken. Het zijn redenen waarom relatief veel van hen, maar liefst zeventig procent, succesvol

doorstroomt naar het HBO. Want daar hebben ze veel profijt van wat ze hier al hebben geleerd.”

De vrijheid om te onderzoeken Intrinsieke motivatie is wezenlijk, zeggen jullie. Hoe wakker je dat bij jongeren aan? Jans Helmers: „Door veel open en nieuwsgierige vragen te stellen trigger je de student om zelf op onderzoek uit te gaan. Op deze manier en door samen te werken vergroot de student zijn kennis en genereert antwoorden op vraagstukken die nog onbeantwoord waren. Soms ontdekt een student het antwoord pas als hij van het gebaande pad afwijkt.” Edith Fernandes: „Studenten hebben hier de vrijheid in waar ze aan willen werken. Je mag hier kiezen of jij je wilt verbinden aan de vraag die een bedrijf heeft. Leren wat bij je past, keuzes durven maken. Leren wat circulariteit voor kansen biedt en heel kritisch kunnen en durven zijn in de vraag in hoeverre iets ‘nieuws’ echt bijdraagt, duurzaam of circulair is. Door de vrijheid te onderzoeken wat ze willen en het laten aangaan van verbindingen, leren studenten hun enthousiasme en motivatie te prikkelen.”

‘De wereld is in transitie en dat betekent dat ons onderwijs mee moet in die verandering’

waarmee we samenwerken. We zien dat het positief uitpakt. Als praktische onderwijsinstelling sluiten we steeds beter aan bij vragen uit het bedrijfsleven. Zo krijgen onze studenten al vroeg een beeld van de wereld waarin ze terechtkomen en leren ze ook hun eigen netwerk te bouwen.”

Dicht op de actualiteit zitten, brengt onverwachte vragen. Een mooi voorbeeld daarvan diende zich vroeg dit jaar aan met de oorlog tussen Oekraïne en Rusland. Jans Helmers: „Onze voedingstudenten voelden zich zeer betrokken bij dit drama en hebben in no-time een pop-up store opgezet waarin ze samen met bedrijven producten ontwikkelden, produceerden en verkochten. Het geld ging naar een organisatie die daar basisspullen voor de vluchtende bevolking voor kocht”. Studenten hebben zich met veel plezier op die vraag hebben gestort. Het bedrijfsleven in Friesland bestaat vooral uit mkb- bedrijven, die niet beschikken over R&D- afdelingen waar je die vraag even neerlegt. Wij helpen ze daar graag bij. Het maakt heel concreet wat we bedoelen met de wereld van buiten naar binnen halen.”

Ze zijn vrolijk, nieuwsgierig, kritisch en ondernemend. Studenten Food Innovation, Water, Aarde en Klimaat & Milieu en chemisch, biologisch en medisch analist, weten waarvoor ze het doen. Een vak en competenties leren om bij te dragen aan de wereld waarin ze leven. Maatschappij en bedrijven ontdekken en ontmoeten elkaar op MBO Life Sciences.

‘Kundige vakmensen die graag willen bijdragen aan de wereld’

Niet in het minst is dat te danken aan een andere kijk op de onderwijswereld. Directeur Aeres MBO Jans Helmers: „De wereld is in transitie en dat betekent dat ons onderwijs mee moet in die verandering. We willen zo dicht mogelijk op de actualiteit zitten, we willen inspelen op de vraag naar verandering, onderzoeken wat we nog niet weten over die nieuwe wereld. Transitie betekent dat er vooral heel veel is dat we nog niet weten. Daarom moet je wel nieuwsgierig zijn naar het onbekende, want dat is jouw toekomst. Dat is de basis van waaruit we ons onderwijs geven. Het vraagt een intrinsieke motivatie van studenten en docenten, van de bedrijven en instellingen

Nieuwsgierig naar het onbekende Teamleider en docent Food Innovation en Milieu (Water, Aarde & Klimaat) Edith Fernandes en coördinator en docent Laboratorium (biologisch, medisch en chemisch analist) Anneke Uitterdijk zitten enthousiast aan tafel. De onderwijsverandering die een paar jaar geleden is ingezet op hun MBO Life Sciences, slaagt. „Ik zie hier vooral vrolijke studenten. Actieve jonge mensen, die nieuwsgierig zijn en graag willen bijdragen. Dat is enorm positief. Ze hebben een actieve houding, ze willen onderzoeken en doen.”

MBO Life Sciences is gericht op een continue leerproces, want de vragen en antwoorden van vandaag, zijn morgen misschien weer anders. Een onderzoekende, ondernemende houding van studenten en docenten geeft een gedreven mindset om het goede te kunnen bijdragen. „En zolang wij als instelling dat vanuit onderwijskwaliteit kunnen borgen, weten onze studenten zeker dat ze met een waardevol diploma de maatschappij en het bedrijfsleven instappen. Tel daarbij dat de arbeidsmarkt de komende jaren heel positief is voor mensen die een vak en competenties hebben geleerd. De toekomst met MBO Life Sciences is waardevol en biedt veel jongeren enorm perspectief.”

www.mbolifesciences.nl

Wetenschappelijk op MBO-niveau

MBO Life Sciences is onderdeel van Friesland College en Aeres MBO in Leeuwarden. Het is een samenwerkingsverband met tal van opleidingen voor vakmensen van straks: analist op een laboratorium, procesoperator in de zuivel, beheerder bij een waterschap of procestechnicus bij een waterleidingsbedrijf. Samenwerken staat er centraal. Studenten onderling, met hun docenten en met de opdrachtgevers uit het bedrijfsleven. Want daar komen tal van onderzoeksvragen vandaan, die de basis van studie en onderzoek vormen. Naast inhoudelijk een vak leren, staan houding en gedrag op MBO Life Sciences centraal. „Studenten van MBO Life Sciences leren een vak en worden uitgedaagd op competenties, zoals samenwerken, organiseren, communiceren, een actieve en kritische houding hebben, ondernemen en onderzoeken, open en nieuwsgierig zijn.”

De mbo-opleiding Life Sciences aan ROC Friesland College is actueler dan ooit. Dat kun je als jongere groots zien in de huidige tijd van energie- en duurzaamheidsvraagstukken: ik ga helpen om de grote wereldproblemen van nu op te lossen zodat de wereld leefbaar blijft. En meer denkend in het eigen belang: de banen liggen voor het Hoeoprapen.kanhet

Opleiding Life Sciences actueler dan ooit, maar het aantal studenten blijft achter De vraag uit het bedrijfsleven is groot maar studenten staan niet te dringen

Start-ups in de medische diagnostiek krijgen een zetje bij Open Diagnostics NHOUD

I

Brandstof voor diagnostiek

Aan de Kerklaan in Haren huist OIM, de basis van een bedrijf dat jaarlijks 70.000 mensen aan een prothese, orthopedische schoenen en steunzolen of -kousen helpt. Ook daar is de vooruitgang merkbaar – 3D printen in plaats van gips – wat leidt tot passender oplossingen voor mensen die een voet, been of hand moeten vervangen. Wat ze ook merken is dat klanten steeds vaker kijken naar het uiterlijk dan naar de Voedingfunctionaliteit.maguiteraard

Column Ronald Mulder

BANEN ZAT IN DE LIFE SCIENCE MAAR VERSE STUDENTEN HO MAAR

Column Eelko Huizingh

L

O ja, is wielrennen een teamsport? Een van de drie start-ups verderop in deze bijlage heeft een app gemaakt die deze veronderstelling van harte ondersteunt. Mede namens de redactie wens ik u veel leesplezier.

Aanblik prothese steeds belangrijker

Op de Zernike Campus in Groningen groeit in de schaduw van de Hanzehogeschool de ene na de andere start-up. In een omgeving waar de helpende hand altijd nabij is. Om een vervolgonderzoek in gang te zetten, om te groeien en/of gewoon voor een comfortabele ruimte om je werk te doen.

Het duo op de cover is Henk Zijlstra en Johan de Jonge van OIM in Haren. Dat bedrijf is specialist in orthopedische hulpmiddelen als protheses, het groeide in veertig jaar uit tot een grote landelijke speler in dit vakgebied. Er is veel veranderd in de loop der tijd, zeggen de mannen. Zo speelt de aanblik van de prothese vaker een grote rol. Maar ook functionaliteit blijft zwaar tellen want: „Iemand weer te zien lopen geeft voldoening.”

(Chemische) verbindingen en (technologische) vernieuwing in Innolab Samen werken, samen testen, samen lunchen, samen innoveren

Gratis bestaat niet

332211100490463604

App voor wielrenners, een valdetectiesysteem en uniek bio-foam Start Me Up, een serie over start-ups met de basis in het Noorden

Gezonder eten, niet per se afvallen Voedzame voeding op basis van onbewerkte ingrediënten: TastyBasics Veel falen. Dat is belangrijk De Spiegel met Linda Dijkshoorn, directeur en oprichter van EV Biotech

LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 3 noordz is een bijlage van Mediahuis Noord Samenstelling & eindredactie Gerda Douma Jan TheoRoelRozendaalSnijderZandstra Vormgeving Alie Veenhuizen Telefoon bijlagenredactie 058-2845477 E-mail bijlagen@mediahuisnoord.nl Advertenties/branded content Multiplus Media, Drachten T: 06 44 91 12 63 E: Volgs.osinga@multiplusmedia.nl noordz ook online op het blog: www.noordz.nl C OLOFON

ife science is een spectaculair groeiende sector die zich met technologische innovaties richt op de gezondheid van mens en dier. Groningen, Amsterdam en Leiden zijn de belangrijkste biotechsteden van Nederland. Maar ook in Friesland en Drenthe zit de groei er flink in.

doen’. ,,Wij maken mee dat onze studenten een vraagstuk oplossen waarover universitair geschoolden hun hoofd breken.’’

niet ontbreken in een bijlage over life science. We namen een kijkje in Aalden bij Tasty Basics. Een bedrijf dat zijn oorsprong heeft in de kantine van het UMCG maar nu ook bij bekende supers in de schappen ligt. Het geheim: ontbijt- en lunchgerechten op basis van onbewerkte noten, pitten en zaden. Minder koolhydraten en meer echte voeding. Het wachten is op de avondmaaltijd uit Aalden.

dan dat de verse studenten niet in rijen van vier voor de deur staan om daar hun opleiding voor een mooie toekomst te volgen? Docent Alie de Boer heeft daar wel een idee over, vertelt ze verderop in deze bijlage. ,,Jongeren denken vaak: de problemen zijn zó groot, ik kan toch niks doen.’’ Op het Friesland College proberen ze dat beeld te kantelen door uit te stralen dat je ‘met kleine dingen samen iets groots kan

Al meer dan 40 jaar worden bij OIM prothesen gemaakt. Inmiddels op basis van 3D-printen

Welk soort zorg willen we?

AANBLIK PROTHESE STEEDS BELANGRIJKER

JOHAN DE JONGE EN HENK ZIJLSTRA

Het hele proces, van het intakegesprek tot aan het revalidatieproces met een prothese of orthese en alle stappen daartussenin, vindt nog altijd plaats aan de Kerklaan in Haren. Hier ligt de basis van OIM Orthopedie. Hier werd de eerste werkplaats gebouwd waar orthopedisch instrumentenmakers werkten en nu nog steeds werken. Inmiddels is OIM door het hele land te vinden; het bedrijf telt 29 vestigingen en ruim 430 werknemers.

Zijlstra heeft sinds het begin van zijn carrière bij OIM het een en ander zien veranderen in de wereld van de orthopedie. ,,Door de intrede van nieuwe technieken zijn er nu meer mogelijkheden en methodes om klanten te helpen dan vroeger.’’ Waar er vroeger voor elke aanmeting van een prothese nog gips gebruikt werd, is het tegenwoordig mogelijk om het maatnemen en ontwerpen van prothesen volledig digitaal te doen. Dat gaat met 3D scannen en printen. Deze techniek maakt toepassingen mogelijk die in de jaren 80 nog ondenkbaar waren.

Zo’n 70.000 mensen kloppen jaarlijks aan bij OIM Orthopedie. Elke klant heeft een eigen verhaal, een eigen zorgvraag en ontvangt een passende oplossing. Vorig jaar bestond OIM veertig jaar. In vier decennia tijd groeide het bedrijf van een kleine werkplaats in Haren naar een van de grootste landelijke aanbieders van orthopedische hulpmiddelenzorg.

e 70.000 klanten van OIM in Haren komen niet allemaal voor prothesen. OIM levert ook orthesen, orthopedische schoenen, steunzolen en steunkousen. Waar prothesen een lichaamsdeel vervangen, bijvoorbeeld na een amputatie, worden orthesen juist gebruikt om het lichaam te ondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan een kniebrace.

DE WENSEN VAN DE KLANT

SCANNEN EN PRINTEN

4 LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022

pedisch adviseur bij OIM. ,,Wij helpen ook mensen die last hebben van slappe verlamming of spasticiteit. Bij spasticiteit kan een hand bijvoorbeeld in een dwangstand gaan staan. Die hand kun je dan corrigeren met een pols-handorthese. Om erachter te komen hoeveel kracht je kunt zetten, heb je toch echt je handen en gips nodig. Dat gaat om gevoel. Met een scan krijg je dan niet het gewenste resultaat.’’

>> LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 5

Een van die werknemers is Henk Zijlstra. Hij werkt sinds 1987 bij OIM en is werkzaam als orthopedisch adviseur met een specialisme in prothesiologie. Dat houdt in dat Zijlstra klanten helpt bij het vinden van de juiste prothese en ook de klant leert omgaan met de prothese. Daarnaast is Zijlstra betrokken bij de revalidatie van klanten en begeleidt hij mensen die willen sporten met een prothese.

‘ In veel gevallen is een heel simpele, stabiele en goedkope prothese de beste oplossing’

Maar de nieuwste technologie is niet altijd nodig bij het vinden van een passende oplossing, vertelt Johan de Jonge, eveneens ortho-

Tekst William Zijlstra Foto’s Jaspar Moulijn

D

Hoe een prothese eruitziet is door de jaren heen steeds belangrijker geworden. De Jonge en Zijlstra kijken naar wat het beste is voor de klant en dat botst soms met de wensen van de klant. Zijlstra: ,,Wij zijn gericht op functionaliteit. ‘Hoe leer ik iemand weer lopen én het liefst zo goed mogelijk?’ Maar de klant heeft ook een voorkeur en die nemen we altijd mee. Soms vindt iemand cosmetiek heel belangrijk. Heel functioneel betekent niet altijd heel mooi. Soms levert een klant liever wat functionaliteit in voor

Historie

„Voor die specifieke groepen komen er nu regionale en landelijke expertisecentra, waar niet alleen de zorg voor deze mensen centraal staat, maar ervaring en expertise gebundeld zijn om bij te dragen aan regionale en landelijke verbetering van die specifieke zorg. Zo is Toutenburg in Noordbergum sinds juli een Regionaal Expertise Centrum Korsakov. We zijn al jaren gespecialiseerd in de zorg voor cliënten met het syndroom van Korsakov. Met de benoeming tot expertisecentrum krijgen we een grotere rol in de verbetering van de zorg van deze cliënten in de noordelijke regio. Voor zo’n negentig mensen met de ziekte van Huntington hebben we Friesma State in Grou, met dagbesteding en dagbehandeling en een polikliniek voor diagnostiek en behandeling. Ook dat ontwikkelt zich nu naar een Regionaal Expertise Centrum. Daarnaast hebben we onze Noorderbreedte Onderzoeksacademie, die gespecialiseerd is in onderzoek naar specialistische doelgroepen zoals gerontopsychiatrie, dementie op jonge leeftijd, Huntington, Korsakov en dementie met zeer ernstig probleemgedrag. We doen dat in samenwerking met onder andere NHL Stenden en Rijksuniversiteit Groningen. Vervolgens willen we voor de gerontopsychiatrische cliënten naar een landelijke erkenning als Doelgroep Expertise

voldoende personeel en financiële middelen. Dit wordt veroorzaakt door vergrijzing enerzijds en minder aanwas van jongeren anderzijds. Wij zijn van mening dat je ondanks die problematiek de ouderenzorg in de volle breedte toegankelijk en betaalbaar moet houden. Geen excellente zorg voor een kleinere groep die het zich kan veroorloven, nee. Goede zorg voor alle ouderen, dat is de uitdaging. De ouderenzorg verdient meer solidariteit dan de marktwerking die nu zo bepalend is. Laten we de ouderenzorg zoals het nu is, dan hebben sommigen het straks goed, maar velen niet.”

Martin Kirchner

en Thuiszorg Het Friese Land zetten in op toegankelijke en betaalbare zorg voor ouderen thuis en als dat niet mogelijk is op een zo goed mogelijk aanbod van gespecialiseerde (ouderen)zorg op locatie. Om het in verhouding te zien: we bedienen met ons netwerk zo’n 11.500 ouderen in Friesland, waarvan zo’n 10.000 ouderen thuis, zo’n 1.300 ouderen in een woonzorglocatie of revalidatiecentrum en daarnaast zo’n tweehonderd ouderen in gespecialiseerde zorglocaties voor complexe en langdurige zorg. Hoe beter het netwerk en de samenwerking van het netwerk van Zorgpartners Friesland is, hoe beter we kunnen blijven werken aan de toegankelijkheid, betaalbaarheid en solidariteit in de ouderenzorg. Vanuit daar kijken naar wat iemand kan en zo persoonsgericht mogelijk een goede kwaliteit van zorg aanbieden.”

revalidatie, en als het kan ook weer terug. Niet voor niets zien we het aanbod van deeltijddiensten toenemen, zoals dagbesteding.”

Inzetten op expertisecentra

De beste zorg voor ouderen verdient meer solidariteit dan we nu gewend zijn. Directeurbestuurder Martin Kirchner van Noorderbreedte wil als organisatie krachtig, zorgzaam en toegankelijk zijn. Kiezen voor kwaliteit en betaalbaarheid in de breedte en extra aandacht voor bijzondere doelgroepen.

ADVERTENTIE

„Naast dat brede aanbod waar meer of minder gespecialiseerde thuiszorg een belangrijke rol speelt, zijn er een aantal bijzondere doelgroepen die te maken hebben met specifieke, complexe zorg, zoals mensen met probleemgedrag of een vergevorderde vorm van dementie of Parkinson. Daar horen een aantal hele specifieke doelgroepen bij, die soms weliswaar klein in aantal zijn, maar een hoge mate van complexe zorg nodig hebben, zoals mensen met het syndroom van Korsakov, de erfelijke ziekte Huntington, jonge mensen met dementie of gerontopsychiatrische problematiek.”

De toekomst van de ouderenzorg

„NoorderbreedteCentrum.”

Goede betaalbare zorg voor alle ouderen Martin Kirchner is directeur-bestuurder van ouderenzorgorganisaties Noorderbreedte en van Thuiszorg Het Friese Land. Met MCL en ziekenhuis Tjongerschans vormen ze samen de stichting Zorgpartners Friesland, dat samenwerkt aan goede betaalbare zorg in de Friese regio. Met name dat laatste is volgens Martin Kirchner van groot belang. „In de toekomst zien we verschillende problemen ontstaan binnen de ouderenzorg, met name op het gebied van

Met vijftien woonzorglocaties en een revalidatiecentrum in Fryslân, 2.800 medewerkers en 1.200 vrijwilligers speelt Noorderbreedte al jaren een belangrijke rol binnen de ouderenzorg. „Vanuit het verleden is ouderenzorg vooral iets dat bekend stond als armenzorg, die werd ingevuld vanuit kerken of maatschappelijke instellingen. Een voorbeeld daarvan is de voorloper van ons huidige Abbingahiem, dat ontstaan is als armenhuis in de Haniasteeg in Leeuwarden. Na de Tweede Wereldoorlog zijn we vanuit een sterke behoefte aan woonvoorzieningen, bejaardenhuizen gaan bouwen. Bennema State in Hardegarijp is daar een voorbeeld van. Later kwam er naast puur het wonen ook een zorg– en verpleegfunctie in beeld, zoals destijds bij Erasmushiem. Ook kwamen er meer gespecialiseerde zorgcentra voor ouderen bij, zoals Toutenburg in Noordbergum, het eerste psychogeriatrische verpleeghuis van Nederland. Noorderbreedte is met al haar locaties en doelgroepen een samengestelde organisatie, waar je die historische lijnen ziet samenkomen. Van daaruit hebben we onze visie op ouderenzorg, die wat ons betreft krachtig, zorgzaam en toegankelijk moet zijn. Met goede kwaliteit die betaalbaar is.”

www.noorderbreedte.eu

Denken vanuit wat mogelijk is Dat dat geen eenvoudige opgave is, weet Martin Kirchner heel goed. Ooit begonnen als verpleegkundige in de ouderenzorg, heeft hij er zijn hart aan verloren. Als bestuurder van Noorderbreedte probeert hij met 2.800 medewerkers het verschil te maken met persoonsgerichte zorg. „Het is daarom tijd dat we ophouden met het denken vanuit ‘beperking’. Het gaat erom wat mensen zelf kunnen, dat is de eerste stap naar meer solidariteit. Het gaat er immers om eerst te kijken wat je zelf kunt doen, voor je een beroep doet op alles dat schaars is. Het past bij de trend dat meer mensen liever thuis blijven wonen in hun vertrouwde omgeving. Kun je zelf iets niet meer, dan doe je een beroep op je eigen omgeving, op je netwerk. Gaat dat niet meer, dan volgt een beroep op de professionele zorg in de thuissituatie. En als dat niet meer gaat omdat het complexer wordt, of als er sprake is van hele specifieke zorg die niet thuis gegeven kan worden, dan is een beroep op professionele zorg elders nodig. Het is een aanpak die veel sturing vereist, zoals de afstemming van complexe zorg thuis en de zorg voor een goede doorstroom van thuis naar verpleeghuiszorg, ziekenhuis en

JOHAN DE JONGE

LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 7 >>

HENK ZIJLSTRA

oprichting van OIM heeft het bedrijf door de jaren heen heel wat specialistische kennis binnengehaald. Meerdere overnames van kleinere orthopedische klinieken door het hele land vergrootten het marktaandeel en verrijkten de knowhow. De Jonge: ,,Door de overnames kunnen we onze inkoop efficiënter doen, zijn we een betere gesprekspartner voor zorgverzekeraars en tillen we het vakgebied naar een hoger niveau. Het gaat om kennis inwinnen en kennis delen, zowel wereldwijd met andere orthopedische specialisten als tussen onze eigen vestigingen.’’

Hoogwaardige techniek is mooi, maar vaak ook duur. ,,De kosten moeten beheersbaar blijven, dat werkt naar ons door’’, zegt Zijlstra. ,,Als je het hebt over innovaties en ontwikkelingen, dan is dat wel moeilijk. Op de markt zie je bijvoorbeeld ontwikkelingen naar computergestuurde knieën. Een meerwaarde voor de juiste klant, maar daar hangt ook een prijskaartje aan. De klant wil wat, wij geven een advies en willen wat, en de zorgverzekeraar wil vooral dat het niet te duur Swordt.’’indsde

Zijlstra: ,,Evidence-based is natuurlijk het woord geworden van de verzekeraar. Het is belangrijk dat er onderzoek gedaan wordt naar ons vakgebied waardoor wij ons werk nog beter kunnen doen. Dat heeft uiteindelijk ook een gunstig effect op de financiering.’’

een mooiere prothese qua cosmetiek. Vroeger werd de klant voornamelijk geïnformeerd door ons. Nu kan een klant overal informatie vandaan halen. Leveranciers van prothesen tonen op sociale media hun allermooiste producten, voorzien van de meest hoogwaardige techniek. Een klant komt vervolgens bij jou met dat beeld in het hoofd. Maar in veel gevallen is een heel simpele, stabiele en goedkope prothese de beste oplossing. Dat levert soms best een lastig gesprek op.’’

Hoewel er veel is veranderd in veertig jaar tijd, is één ding nog altijd hetzelfde: geen werkdag is voor De Jonge en Zijlstra eender aan de vorige. Zijlstra: ,,Elke dag loopt er iemand anders die deur binnen, met een andere gebruiksaanwijzing, met een ander verhaal. Die afwisseling en die uitdaging maakt het leuk. Het mooiste aan mijn werk vind ik dat je er het hele proces bij bent, vanaf het intakegesprek tot het moment dat je iemand weer zelfstandig ziet lopen. Dat geeft mij voldoening.’’

‘HET IS BELANGRIJK DAT ER ONDERZOEK GEDAAN WORDT NAAR ONS VAKGEBIED WAARDOOR WIJ ONS WERK NOG BETER KUNNEN DOEN’

WEER ZELFSTANDIG LOPEN

De Jonge: „Ik ben ooit begonnen met een opleiding fijnmechanische techniek. Klein en nauwkeurig werk, dat sprak me aan. Een stukje techniek en mens worden letterlijk en figuurlijk met elkaar verbonden. Dat vind ik mooi. Elke dag is anders, elke klant is anders en elk hulpmiddel is anders. Dat maakt het leuk.’’

„Je staat niet alleen. Als werknemer kun je terugvallen op kennis en expertise van anderen binnen het bedrijf. Een mooi voorbeeld daarvan is onze inzet op onderzoek naar microplastics in de voedselketen. We leunen daarbij enorm op onze vestiging in Australië waar men al langere tijd met dit onderzoek bezig is. Dat is de kracht van onze mondiale aanwezigheid.”

Elke werknemer is ondernemer Eurofins startte in een garage in Frankrijk. Een klein lab waarmee gecontroleerd werd of Franse wijnboeren fraude pleegden. Met hun gepatenteerde testtechnologie kon het bedrijf de puurheid van de wijn aantonen. Nu, 35 jaar later, is Eurofins leidend in onderzoek van voedsel.

We zijn de ontwikkelingen voor „Stel, je bent een zeewiervoedselproducent.startendeWaarschijnlijk ben je gepassioneerd en heb je veel kennis van zeewiervoedselwaarde. Hoeveel passie je ook hebt, je kunt niet alles weten en ook niet alles doen. In de voedselindustrie heb je partners nodig en heel veel know how over voedingswaarde en veiligheid. Wij kennen de keten, we hebben een netwerk om verbinding tot stand te brengen en we zijn experts op het gebied van voedselonderzoek. Als je op je etiket wilt zetten, ‘twee jaar houdbaar’, dan weten wij hoe je dat kunt bewerkstelligen, controleren en Nieuwegaranderen.”trends vragen om nieuwe testmethodes. „Een voorbeeld daarvan is de eiwittransitie waarbij er gezocht wordt naar volwaardige vervanging van dierlijke eiwitten voor plantaardige eiwitten. De plantaardige eiwit moet hetzelfde bieden als het dierlijke eiwit. De grote uitdaging zit in de opnamecapaciteit van het plantaardige eiwit door het menselijk lichaam. Dat vraagt om specifieke testtechnieken. Als een dergelijke vraag ontstaat, richten we onze aandacht op het ontwikkelen van nieuwe test- en controlemethodes. Zodra de vraag uit de marge raakt, zijn wij klaar om op grote schaal voor producenten te testen en om hen te adviseren. We zijn de ontwikkelingen, als het ware, voor. Voor veilig voedsel kun je op ons vertrouwen.”

Vindt u het vanzelfsprekend dat het voedsel dat u koopt betrouwbaar is en niet dusdanig vervuild dat het uw gezondheid ondermijnd? Of, misschien bent u degene die zich juist zorgen maakt over ons voedsel en supplementen. Grondstoffen komen van over de hele wereld naar ons toe. Wordt er overal wel voldoende gecontroleerd? Hoe zit het eigenlijk met de microplastics? Kan ik nog veilig een visje eten of een glas melk drinken?

„Bij een dergelijke ‘ondernemersaanpak’ mag je fouten maken. Er zit immers een pioniersmentaliteit achter. Nieuwe wegen verkennen, oplossingen voor vraagstukken bedenken, dat kan niet zonder af en toe een misser te maken. Een fout zet je om in een „Hebleerrendement.”jebijonseen doordacht plan, dan krijg je ruimte nieuwe wegen in te slaan. Zo heb ik in Deventer een consultancy-tak voor ons bedrijf kunnen opzetten. Wij behoren tot de top 3 food consutlancy bedrijven in Nederland. Onze kennis van mondiale voedselstromen en testtechnieken zetten we nu in om voedselproducerende bedrijven te ondersteunen. Wij hebben grote bedrijven als klant, maar ook startups kunnen op ons rekenen,” zegt Wietske.

www.eurofins.nl

„Dat zijn mensen met visie geweest die de basis voor dit succes hebben gelegd. Een belangrijke drive achter ons succes is dat wij van elke medewerker een, noem het maar, persoonlijk ondernemerschap aanmoedigen. Wees niet louter uitvoerend, maar ook proactief meedenkend. Richt je werk op de meest ideale wijze in. Zie je dingen die beter kunnen in je eigen werkuitvoering of bij anderen; ga dat gesprek aan. De leidinggevenden bieden je de ruimte die je als professional wilt hebben. Kijken als ondernemer naar je werkomgeving maakt dat je flexibel kunt inspringen op de vraag uit je omgeving.”

Wietske Witteveen

„Op ons gebied kunnen wij alles”, zegt Wietske Witteveen, manager director van Eurofins Heerenveen.

Het is goed om te weten dat er bedrijven zijn die niets anders doen dan dit onderzoeken. Eurofins is zo’n bedrijf. Met vestigingen over de hele wereld zijn zij marktleider en gespecialiseerd in alle mogelijke vormen laboratoriumonderzoek,vanontwikkeling en advies.

ADVERTENTIE

‘Een klein lab waarmee gecontroleerd werd of Franse wijnboeren fraude pleegden’

Eurofins: Veilig in voedsel

C OLUMN

L

@ronaldmulderwoorden.Maneconoom.vanweinig

Ronald Mulder is ondernemer en

Belangrijke argumenten om iets collectief te financieren zijn rechtvaardigheid en solidariteit. Vinden we het iets wat iedereen moet kunnen krijgen, of vinden we het een luxe? En ook: is het echt een vrije keuze om iets wel of niet te gebruiken, of kun je eigenlijk niet anders? Solidariteit heeft ook iets wederkerigs: nu betaal je mee voor anderen, maar op een ander moment betalen anderen mee voor jou (of voor je zussen, dochters en kleindochters).

aat ik voor de verandering eens schrijven over iets waarvan ik helemaal geen verstand heb: maandverband. Deze zomer besloten de Schotten dat maandverband en andere menstruatiemiddelen voortaan gratis beschikbaar moesten zijn. Het was komkommertijd, dus in talkshows op televisie en stelling-van-de-dagrubrieken op de radio ging het al snel om de vraag of zoiets in Nederland ook zou moeten.

LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 9

Ik wil hier niet de hele discussie overdoen, wees niet bang. Wel wil ik graag één argument uitlichten, namelijk het argument dat ik tegenstanders van de maatregel het meest heb horen noemen. Het is een argument dat je ook in andere discussies vaak hoort. Het lijkt te getuigen van een diep economisch inzicht, maar in werkelijkheid bewijst het het tegendeel. Komt-ie:

Gratis bestaat niet.

Met als toelichting: als het gratis is, draait de belastingbetaler ervoor op, inclusief alle mensen die nooit maandverband zullen gebruiken. Het is niet dat dit niet waar is, het is alleen volkomen triviaal. Er is van alles gratis of bijna gratis voor de burger. Hoortoestellen. Kunstheupen. Straatverlichting. Kinderspeelplaatsen. De basisschool. Fietspaden. Trouwen. (Gemeenten zijn wettelijk verplicht gratis huwelijksvoltrekkingen aan te bieden.) Allemaal zaken die we om uiteenlopende redenen collectief financieren. En dan is er nog een minstens zo lange lijst zaken die we subsidiëren en dus ook deels met belastinggeld betalen. Van zwembaden tot zonnepanelen en van kinderopvang tot kaartjes voor de opera. Je zou kunnen zeggen: alleen de volslagen onbelangrijke zaken laten we helemaal aan de markt over.

‘Gratis bestaat niet’ is geen argument, het is een dooddoener. Een altijdwaarheid.

Een gevolg van iets goedkoop of zelfs gratis maken kan zijn dat de vraag flink stijgt. Vaak is dat de bedoeling: we willen dat iedereen de kinderen naar de opvang kan brengen, we willen dat mensen onderwijs volgen en studeren. Maar bij andere zaken ligt een kostenexplosie altijd op de loer. In de gezondheidszorg bijvoorbeeld. Want, zo redeneren economen, een mens is nooit te gezond. Iedereen wil altijd nog gezonder: de vraag is onbeperkt.

Zoals gezegd weet ik weinig van maandverband, maar het komt mij voor dat het risico op een kostenexplosie erg klein is. Genoeg is in dit geval genoeg, lijkt me. Al weet je natuurlijk nooit of mensen het niet massaal gaan gebruiken als koffiefilter, isolatiemateriaal of Alsschoudervulling.iemandzegtdat gratis niet bestaat, dan betekent dat gewoon dat hij geen zin heeft om mee te betalen aan iets waarbij hij zelf geen baat heeft. En dat hij het vermogen mist om zich te verplaatsen in wie er wel mee geholpen is.

Is het echt een vrije keuze om iets wel of niet te gebruiken, of kun je eigenlijk niet anders? GRATIS BESTAAT NIET

Het product van Papertronics zit in de zogeheten pre-launch. ,,We zijn bijna zover om de markt te bestormen. En dan kan het hard gaan. Voorlopig zitten we waar we moeten zitten, met een goede workshop, een lab waar we kunnen opschalen en de beste contacten om ons heen. O ja: de evenementen in het Space café zijn heel mooi. Toch best belangrijk voor een groep jonge mensen zoals wij.’’

Mark Verhaar, director of operations bij Symeres

Jordi Wijbenga van het Space Werkcafé.

loednieuw is het gebouw aan het Blauwborgje op Zernike Campus in Groningen. Dat merk je aan alles. Schone vloeren, smetteloze muren, puik schilderwerk. Nog even en dan gaat dat glansje eraf door de drukte, en dat is precies de bedoeling. Dit is de plek waar bedrijven – van multinational tot start-up – elkaar vinden, waar studenten hun creativiteit loslaten, waar investeerders nieuwsgierig worden, waar (potentiële) klanten rondlopen en waar nieuwe dingen ontstaan. De deuren moeten vooral open kun,nen.,Hier

Het techbedrijf huurt een hele vleugel van het gebouw met daaronder ook een werkplaats, waar vernuftige machines het levenslicht zien. ,,Met deze kunnen we in een ei kijken om te zien of er een hen of een haan in zit. Dat gaat serieus wat veranderen in de kippenwereld. Maar we zijn ook bezig met groene chemie, met waterstof, met veel meer thema’s die juist in het Noorden groot zijn. Ik heb het gevoel dat we hier het dichtst bij het vuur zitten, in dit gebouw.’’

(CHEMISCHE) VERBINDINGEN EN VERNIEUWING(TECHNOLOGISCHE)ININNOLAB

Lars de Groot, directeur van Demcon.

Het Innolab is in wezen het hart van het gebouw, dat meer is dan het lab alleen. Hoewel het pand in dit geval twee harten heeft: één technologisch en één chemisch hart. Op de tweede verdieping bevinden zich de innovatielabs. Werkplaatsen zijn het, waar karren vol gereedschappen, materialen en apparatuur klaarliggen voor bruikleen. In de labs komen ideeën tot wasdom. Wat in het klein werkt, wordt hier op iets grotere schaal uitgetest. Dat doen studenten en onderzoekers die de labs kunnen huren, maar ook afdelingen van de grote concerns die andere plekken van het gebouw bevolken.

G

krijgen jonge bedrijven een snelle start. Iets rijpere clubs kunnen snel doorgroeien’’, vertelt Sven Stielstra. Hij is Business Developer bij Campus Groningen en vanzelfsprekend een warm pleitbezorger van het Innolab, of eigenlijk van het hele gebouw van ruim 5000 vierkante meter. ,,Het is hier ontmoeten, innoveren en delen. Dat klinkt als een verkooppraatje, maar zo werkt het ook echt. De bedrijven die hier ruimte huren, doen al zaken met elkaar inmiddels.’’

Symeres doet in nieuwe stofjes. In opdracht werken honderden chemici aan het maken, aanpassen en testen van moleculen. ,,We groeien hard, zeker in de Life Sciences. En dan zit je hier op de juiste plek. Het grootste probleem is altijd het vinden van goede mensen. Die loop je hier tegen het lijf. We hopen dat dat steeds meer gebeurt.’’

LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 11

SLIMME TECHNOLOGIESTUDENTEN

Datzelfde is te zeggen van een van de andere grote kartrekkers van het Innolab: Symeres. Nu zat die groeibriljant vol knappe chemiekoppen al op steenworp afstand, toch is heel bewust gekozen voor extra werkruimte in het nieuwe gebouw. ,,Om een paar redenen’’, somt operationeel directeur Mark Verhaar op. ,We hebben hier niet alleen onze eigen labs, maar in het Innolab eventueel ook nog een flexibele groeibuffer. Daarnaast komen we hier potentiële klanten en partners tegen, maar vooral ook studenten, die we graag aan ons binden. En dan hebben we hier ook nog de beschikking over een prachtige ruimte met onze eigen state of the art, hightech apparatuur. Grotere reactoren bijvoorbeeld, waarmee we meer stoffen kunnen maken.’’

Het laboratorium van Symeres in het fonkelnieuwe gebouw van Innolab op de Zernike Campus in Groningen.

Tekst Jean-Paul Taffijn Foto’s Marjorie Noë

10 LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022

Samen werken, samen testen, samen lunchen, samen innoveren, samen meer. Een half jaar geleden opende het Innovatiecentrum Chemie & Engineering zijn deuren met die beloftes. Tijd om te zien of dat in de praktijk uitkomt.

Om het innovatiehart heen bestaan de verdiepingen uit grotere en kleinere werkruimtes, vergaderzalen en laboratoria, voor het grootste deel verhuurd aan grote bedrijven. Demcon is er bijvoorbeeld gevestigd, veertig man sterk. ,,Voor ons was het logisch om

De bovenste verdieping is wat ontmoeten

BORRELS EN EVENEMENTEN

hierheen te verhuizen’’, zegt directeur Lars de Groot. ,,Innovatie is het bestaansrecht van Demcon. Dat is wat wij doen. Dat we vlakbij slimme technologiestudenten zitten is een must. En hier komen we ze tegen, net als partners, klanten en mensen met interessante ideeën.’’

betreft waarschijnlijk de belangrijkste verdieping. Daar is koffie, er zijn broodjes en is zelfs een warme hap te krijgen. Jordi Wijbenga is uitbater van het Space Werkcafé. Samen met partner Paul Bronswijk runt hij ook al Grand Café De Admiraal in de VanOlstToren van de Hanzehogeschool en heeft hij een cateringbedrijf. ,,Het loopt hier goed. Zeker het aantal borrels en evenementen overtreft onze ver-

alleen voor de ‘vaste bewoners’ van het Innovatiecentrum. Juist niet. Iedereen kan er komen lunchen en zo een bijdrage doen aan het verbinden en ontmoeten. Flexplekken zijn er te huur om dat streven te onderstrepen. ,,Ik dacht van tevoren al dat dit weleens een heel goed concept kon worden. Je hebt op de Campus niet zoveel plekken waar je zo samen kunt zitten, een hapje doen of wat kunt drinken. Voor de komende tijd willen we nog meer leuke evenementen gaan organiseren. Sprekers, diners, dat soort dingen. Brengt allemaal mensen

Msamen.’’aciejGrajewski

drinkt er ook weleens een bakkie. Tenminste, als hij niet te druk is met de ontwikkeling van de Beer-o-Meter. De oprichter van start-up Papertronics is hard bezig de markt te veroveren met zijn draagbare bierkwaliteitsmeter. ,,We huren werkruimte en het lab. Voor ons is dat ideaal. We kunnen hier testen en opschalen. In het gebouw zitten bovendien grote partijen die snappen hoe het werkt. We zijn bezig met chemie en technologie en kloppen gemakkelijk aan bij de buren. Demcon, Mooha, Symeres, daar gaan we weleens langs. Heel leerzaam.’’

Hwachting.’’etcaféisniet

Fidesta Zorg, veilig vertrouwd wonen tussen thuis en verpleeghuis in

zorgondernemers die met ons in zee willen, omdat ze zich herkennen in onze aanpak. Wat ons wel lukt, lukt een individuele zorgondernemer die goede plannen heeft, vaak niet, al was het alleen maar omdat banken niet snel meegaan op jouw individuele plan. Op verschillende manieren kan dus het aantal Fidesta huizen groeien. Over genoeg vraag hoeven we ons geen zorgen te maken; de groep mensen waar we ons op richten is groot.”

De beschutting en warmte om gelukkig te zijn

Het Fidesta team van zeven mensen ondersteunt en faciliteert de zorgondernemers van de Fidesta huizen. Kathy Terenstra: „Wij zorgen voor alles wat nodig is: van een huis tot en met de naleving van ons handboek om de kwaliteit van zorg, de veiligheid en wet- en regelgeving te borgen. De voormalige Idesta Zorggroep huizen zijn Fidesta geworden en de Fidesta huizen worden ontwikkeld door Hiemwurk van Rikus Sinnema. Daarmee hebben we een formule gevonden die werkt, die mensen een vertrouwd thuis biedt die ze in een bepaalde fase van hun leven zoeken, die lonend is voor de zorgondernemer, dat vaak uit een echtpaar bestaat. De continuïteit van zorg in het Fidesta huis wordt door ons geborgd, wat een extra zekerheid betekent voor de bewoners.”

Er waren al diverse initiatieven in de markt, waaronder Idesta, maar dat kon vaak niet uit. Ik ontdekte dat kleinschalige woonvormen een bepaalde omvang nodig hadden én een betrokken meewerkende zorgondernemer die er dichtbij woont, dan kon het namelijk wel uit. En dat de lichte of matige zorg die bewoners nodig hebben, voor een deel gedaan moet worden door iemand die zelf in het huis woont. En het allerbelangrijkste: de bewoners moeten er zelfstandig kunnen wonen, hun vrijheid hebben en zelf regie over hun leven kunnen blijven voeren. De nadruk binnen een Fidesta huis op lichte en matige zorg gefinancierd vanuit de PGB.

ADVERTENTIE

„Toen ik met mijn zussen ervoer hoe zwaar mantelzorg kan worden op het moment dat mijn moeder slechter werd, begreep ik waar ik uiteindelijk naar toe wilde.” Ze verhuist terug naar Bolsward en gaat bij Noorderbreedte aan de slag. Ze maakt er kennis met de ouderenzorg en ziet de ontwikkeling naar meer extramurale zorg en toenemende behoefte aan alternatieve woonvormen voor het verpleeghuis. „Er zijn steeds meer mensen die niet meer thuis kunnen wonen. Ze hebben een bepaalde mate van zorg nodig doordat ze lichamelijke en/of geestelijke achteruitgaan, maar nog te goed zijn voor een verpleeghuis. Dat is onze doelgroep. En echtparen waarvan maar één zorg heeft. Ook zag ik dat voor een partner of andere mantelzorgers de zorg thuis soms te zwaar werd. Voor hen - en natuurlijk ook voor de bewoner zelf - is het fijn dat er in de Fidesta huizen altijd iemand nabij is (24 uurs toezicht), wat beschutting en een vertrouwd gevoel geeft.

„We ontwikkelen samen met Hiemwurk de komende jaren totaal vijftien Fidesta Huizen in Friesland, groter hoeft het niet. Dat is namelijk niet waar het over gaat. Ik vind het belangrijk de kwaliteit goed te houden met een kleine organisatie. Alleen maar groeien om het groeien is niet waar ik in geloof; wil je het persoonlijke en de kwaliteit borgen, dan moet je vasthouden aan kleinschaligheid. Van de woonvorm, van het aantal zorgondernemers , van het aantal huizen waar je het toezicht op houdt en van ons kantoor. Hoezeer er ontzettend veel mensen in de zorg ongelooflijk hun best doen en met alle aandacht vanuit hun professie hun werk doen, ze worden gestuurd door administratie en regeltjes. Zorg hoort te gaan over mensen die er voor elkaar zijn, die tijd voor je hebben, die warmte bieden. Die beschutting wil Fidesta bieden samen met de zorgondernemers, zodat mensen gewoon gelukkig www.fidestazorg.nlzijn.”

Kathy samen met het team van Fidesta. V.l.n.r. Kathy Terenstra, Thea Kerlien, Anita Sijtsma, Jetske de Blaauw en Sandra Kuipers. Op de foto ontbreken Ilja Terpstra en Karin Pitstra.

wonen zelfstandig in hun eigen complete appartement en kunnen elkaar ontmoeten in een gezamenlijke huiskamer. Ze zijn niet zwaar zorgbehoeftig, wat prettig is voor het onderlinge contact. Het zorgt ook voor een andere sfeer dan in een verpleeghuis.

Zo ontstond Fidesta Zorg, een franchiseformule, met kleinschalige zorghuizen gerund door zorgondernemers met kennis en hart voor de zorg van mensen, die zelf ook meewerken. Bewoners

Fidesta Zorg Franchise heeft de afgelopen jaren zeven huizen ontwikkeld in Dronryp, Grou, Hallum, Heerenveen, Oentsjerk, Stiens en Workum. In Leeuwarden komt als 8ste huis Fidesta Vliethuus met 18 appartementen, waar de eerste bewoners begin oktober intrekken. „We kijken vanuit Fidesta samen met Hiemwurk naar mogelijkheden voor geschikte locaties. We krijgen ook wel eens locaties aangeboden waar al een bepaalde woonzorgvorm is, of er zijn

‘De nadruk binnen een Fidesta huis op lichte en matige zorg gefinancierd vanuit de PGB’

Dit betekent ook dat als mensen op een gegeven moment zwaardere of gespecialiseerde 24- uurs zorg nodig hebben, ze naar een verpleeghuis gaan, dat ingericht is op het kunnen leveren van die complexere zorgvraag. Fidesta huizen zijn nu eenmaal geen verpleeghuis. In de praktijk zien we dat dit weinig voorkomt. Door de dagelijkse structuur, het lekkere eten, de gezelligheid en persoonlijke aandacht blijven bewoners langer stabiel en overlijden ze in de meeste gevallen bij ons. ”

Kathy Terenstra komt uit een Bolswarder horecafamilie. Ze deed de hotelschool en aansluitend facilitymanagement en werkt daarna als manager in de Zwolse Isalaklinieken. „Een systeem waar ik me vaak over verbaasde, dat het vooral regie van mensen ontneemt en dat de patiënt vaak helaas niet centraal staat, maar kostenstructuren, belangen en carrières.” Het staat haaks op haar hands-on mentaliteit en haar klantgedrevenheid. „Toen de Mexicaanse griep toesloeg, zag ik hoe het vastliep. Terwijl de ene afdeling niet meer patiënten op kon nemen, hadden ze er pal naast soms niets te doen. Ondertussen bleven patiënten die, uitbehandeld waren omdat ze nog niet naar huis durfden of het de kinderen niet uitkwam. Ik dacht heel snel, waarom laten die mensen dan niet gewoon in een zorghotel bijkomen?

Wij staan borg voor het huis

Fidesta huizen zijn er voor mensen met behoefte aan zorg, veiligheid, aandacht en welzijn. Zelfstandig wonen in je eigen appartement, met vrijheid en regie over je eigen leven, met 24 uurs toezicht en lichte tot matige zorg. Oftewel: een woonvorm tussen thuis en het verpleeghuis in. Oprichtster Kathy Terenstra van Fidesta over de huizen, de franchiseformule in wonen met zorg en mensen gelukkig laten zijn.

Sinds 1993, dan zullen we wel iets goed doen, op een deskundige, betrouwbare en inspirerende BELWiltmanier.uinformatie?ons085-1307484 of info@bureauland.nl www.bureauland.nl

Internationaal Instituut Toepasbare Psychologie – Bureau Land bestaat bijna dertig jaar. In 2023 is het een jubileumjaar. IITP – Bureau Land verzorgt NLP-opleidingen: Systemisch Werk-opleidingen, Organisatie-opleidingen, Teamtrainingen en Interimmanagement. Contact maken is niet voor de lol. Contact maken is om te overleven. De eenzaamheid in de maatschappij heeft te maken met contact en geen contact.

Drs. JOke Land Psycholoog en Directeur IITP-Bureau Land. In 1993 richtte zij haar eigen bedrijf op wat uitgegroeid is tot een Internationaal Instituut.

Wij zijn ons er vaak niet van bewust dat wij in een sociaal veld leven. Acties tegen anderen raken iedereen. Zo kunnen we als eenling veel invloed hebben op het gemoed van velen. De olievlek. We willen geen olievlekken hebben die zich verspreiden. Liever hebben we vriendelijkheid, die ons verwarmt. Wij zijn niet alleen.

wij nodig hebben, dan ervaren we dat wij bestaan. Dat mensen knikken naar elkaar is een vorm van weerspiegeling. Dat mensen praten en het met elkaar eens of oneens zijn, is een weerspiegeling. Wanneer je niet weerspiegeld wordt, besta je niet. Gelukkig kun je in de spiegel kijken en met jezelf praten, maar dat is niet de weerspiegeling waardoor je bestaat. Ouderen in onze maatschappij ervaren soms dat ze niet meer bestaan, omdat ze dagenlang alleen zijn. Praat met ze! Knik naar ze!

Dat betekent dat ook jouw weerspiegeling gaat veranderen. Dat je nieuwe contacten aangaat met nieuwe anderen of juist nieuwe contacten aangaat met mensen die je al heel lang kent of met wie je samenwerkt.

Weerspiegeling houdt ons in leven

kijken en nooit meer zo weerspiegeld zal worden. Wat een indringend verlies… Weerspiegeling is wat wij nodig Weerspiegelinghebben.iswat

Zorg voor jongeren en ouderen.

Wij zijn niet alleen.

Een doorleefd voorbeeld van iemand die weet dat hij niet meer in de spiegeling van dit contact kan

Bij het verlaten van het vliegtuig knikt de man opeens naar mij. Hij loopt naast mij en maakt contact. Mijn excuus, zegt hij dan, ik heb in Ierland mijn beste vriend moeten begraven. Ik knik en hij vervolgt: Het was degene die het langst met mij heeft opgetrokken in mijn leven. Een schoolvriend, een dierbaar iemand.

Ik luister en knik, er is een relatie ontstaan. Deze man is een contact verloren, voor eeuwig. Ik hoop dat hij nog meer relaties heeft die hem dierbaar zijn. Onze wegen scheiden.

Ouderen. Houd onze ouderen erbij! Blijf in contact met hen, praat, zing, dans, loop met jouw moeder of vader. Weerspiegel dat zij bestaan. Heb je nog iets uit te zoeken met jouw ouder? Volg dan een systemische opleiding waardoor je het contact met jouw ouder kunt vernieuwen. Het herzien van het contact met jouw familie betekent een nieuwe weerspiegeling, die de liefde meer kan laten stromen. Elk vastgeroest patroon krijgt een vervormde weerspiegeling. Een spiegel die vervormd en lelijk wordt. Vernieuw, en doe dat door jezelf te ontwikkelen. De basisopleiding Systemisch Werk is zeer boeiend en geeft een andere, diepere onderstroom prijs. Ook zeer goed professioneel toe te passen in je werk.

Ontwikkeling betekent een nieuwe weerspiegeling kiezen in de wereld.

De snelle wereld van de digitale snelweg geeft jongeren minder kans om weerspiegeld te worden door werkelijke mensen. Zij spiegelen zich aan mensen die op het scherm zijn, die er perfect uitzien, die perfecte kleren dragen. Van deze onwerkelijke weerspiegeling zien wij de gevolgen in onze maatschappij. Willen zijn wie we niet zijn,

Ik loop naar de man. Ik voel me niet fijn, zeg ik, de stewardess doet gewoon haar werk, het voelt niet fijn voor mij als u haar zo uitscheldt. De man kijkt me verbluft aan. Hij begint te schelden en ik zeg opnieuw: Dit voelt ook niet goed, dit is niet fijn. Iemand naast mij zegt opeens: Dat geldt ook voor mij! De man valt stil. Wij zijn niet alleen, zeg ik, wij zijn verbonden met elkaar en als u scheldt tegen haar, dan doet mij dat ook wat en alle anderen om u heen. Hij kijkt me aan.

Uit onderzoek blijkt: negatief contact is beter dan helemaal geen contact.

Geen contact betekent uiteindelijk doodgaan

Wil jij iets anders in je leven? Wil jij iets nieuws leren? Moet je samenwerken in een team en lukt dat niet zo goed? Dan heb je iets nieuws te leren.

ADVERTENTIE

Gevangen worden in comfortabel zijn. Als je jezelf anders wilt weerspiegelen, heb je nieuwe dingen te leren en te ontwikkelen. Veel mensen vinden het niet comfortabel om te veranderen. Dat komt omdat wij wennen aan de weerspiegeling die wij hebben met anderen, in de patronen waarin wij werken en wonen en leven. Wij worden comfortabel met onze weerspiegeling en het wordt een imprint die wij steeds weer herkennen en die ons ook een identiteit geeft en vastigheid en zekerheid. Niet meer veranderen, zegt ons onbewuste, wij overleven het zo heel goed.

IITP – Bureau Land voor persoonlijke en professionele ontwikkeling.

Op het vliegveld van Dublin zit een grote groep mensen te wachten. Het vliegtuig heeft vertraging. Een oudere man staat alleen voor de incheckbalie. De grondstewardess vraagt hem vriendelijk om weer te gaan zitten. Hij barst los. Hij scheldt haar uit.

‘ontwerkeling’, komt onze wereld meer en meer binnen. Houd contact met de kinderen, de jongeren, zorg ook voor weerspiegeling met de natuur. De kikker in een kinderhand, de hond, de kat, het zijn belangrijke zintuiglijke ervaringen. Weerspiegeling is niet alleen visueel, het is ook de zintuiglijkheid die we moeten bewaken.

Ze vraagt het hem nog een keer vriendelijk. Hij beticht haar van onbeschoft handelen. Niemand helpt haar. De man praat hard en probeert omstanders mee te trekken in zijn tirade. Niemand zegt wat. De stewardess voelt zich duidelijk ongemakkelijk. De man roept haar na.

Kunst zien, ervaren, voelen is een belangrijke factor hierin. Kunst geeft altijd een extra dimensie, omdat je je eigen weerspiegeling moet kiezen in relatie met kunst. Het scherpt de verbeelding. LET OP: Nieuwe NLP-training 2023: NLP en Kunst, creatief vermogen ontwikkelen.

Van baan veranderen? Relatievragen? Gezinsproblematiek? Zelfvertrouwen vergroten? NLP-opleidingen zijn bij uitstek trainingen en opleidingen waarin je de ontwikkeling opzoekt die jij nodig hebt om te groeien. En waarin je waarschijnlijk wat oncomfortabel wordt, omdat je je ontwikkelt. NLP-opleidingen geven je een uitbreiding van mogelijkheden in jouw doen en laten. Waardoor je een nieuwe vorm van uiten krijgt, waarin je contact krijgt met wat jij wel en niet wilt.

BEDRIJVEN WETEN ONS TE VINDEN’ ,Op deze manier ontstaat er echt een kruisbestuiving tussen onderwijs en praktijk”, aldus De Boer. Studenten leren zich te presenteren en ontwikkelen zich tot adviseur of onderzoeker leefomgeving. Bedrijven weten ons hierdoor ook gemakkelijker te vinden en komen geregeld gastlessen geven. Het gaat echt over en weer.”

Bedrijven vinden het leuk om met jongeren om de tafel te zitten

H

oe groen is een bepaalde stad eigenlijk? Welke plantjes komen er in een bepaald gebied voor? Kunnen we van restproducten nieuwe voeding maken? Dit is zomaar een greep uit de vragen die MBO Life Sciences binnenkrijgt van bedrijven en organiMsaties.BOLife

Sciences is een samenwerkingsverband tussen het Friesland College en Aeres MBO Leeuwarden waar opleidingen op het gebied van voeding, laboratoriumonderzoek, water, milieu en techniek worden gecombi,neerd.,Devraag

vanuit het bedrijfsleven is groot”, vertelt Fernandes. ,,Bedrijven vinden het leuk om met jongeren om de tafel te zitten. Ze zitten met een vraagstuk waarvoor nog geen antwoord is. Samen zoeken naar een oplossing geeft verrijking voor zowel het bedrijf als de Vstudenten.”olgensDeBoer en Fernandes zijn de opleidingen voeding, water, milieu, laboratorium en procestechniek van MBO Life Sciences actueler dan ooit. Gek genoeg zien ze dit nog niet terug in het aantal inschrijvingen voor de opleidingen.

JONGEREN ZIJN ECHT NODIG zou verwachten dat veel jongeren bezig zijn met deze thema’s. Daarom zien wij hier kansen voor de toekomst en treden we veel naar buiten. We zijn een groene school en willen de wereld een stukje mooier maken. Dan hebben we jongeren echt nodig”, vertelt Fernandes. zijn niet gewend om zichzelf op een podium te plaatsen”, denkt Fernandes. ,,Toch

,,Scholen

OPLEIDING LIFE SCIENCES ACTUELER DAN OOIT,

MAAR HET STUDENTENAANTALBLIJFT ACHTER

Met de huidige energie- en duurzaamheidsvraagstukken zijn hun MBO Life Sciences-opleidingen actueler dan ooit, zeggen docent Alie de Boer en teamleider Edith Fernandes. Beiden voelen de duurzaamheidsmissie. ,,Wij willen onze studenten bijbrengen dat een druppeltje in de oceaan iets kan bijdragen aan het grotere geheel.”

Met deze insteek hoopt ze ook duidelijk te maken dat het onderscheid tussen mbo-, hboen wo-geschoolde mensen steeds minder belangrijk wordt. ,,Ik vind dat het mbo totaal wordt onderschat. Mbo-studenten hebben niet een mindere kwaliteit, maar een andere kwaliteit. Wij maken mee dat onze studenten een vraagstuk oplossen waarover universitair geschoolden hun hoofd breken. Dat zegt wel genoeg.”

LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 15

,,Je

Niet alleen de samenwerking met het bedrijfsleven maar ook de samenwerking tussen de

EEN ANDERE KWALITEIT

Stijn Heinsius, student bij de opleiding onderzoeker Leefomgeving, onderzoekt water op geleidbaarheid.

De Boer: ,,Jongeren denken vaak: de problemen zijn zó groot, ik kan toch niks doen. Dat is precies het gevoel dat wij willen keren. Onze missie is om studenten te laten groeien in het idee dat je met kleine dingen samen iets groots kan doen.”

De samenwerking met het bedrijfsleven is een belangrijk onderdeel binnen de opleidingen. Zo runnen studenten zelf het milieuadviesbureau waarbij ze het bedrijfsleven ondersteunen. Studenten leren om zelf projecten binnen te halen, samen met het bedrijf de vraag te verhelderen en te kijken wat er nodig is.

Tekst Lydwine Huizinga Foto’s Louise van den Broek

Jente Nijboer (links) student bij voeding en technologie en Corina van der Meulen van voeding en kwaliteit.

14 LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022

moeten we dit doen. Niet alleen voor de opleiding zelf maar omdat we een maatschappelijke bijdrage willen leveren. Onze opleiding kan een belangrijke rol spelen bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken.”

verschillende opleidingen maakt MBO Life Sciences volgens de beide dames bijzonder. ,,Ik eid studenten op tot adviseur leefomgeving”, vertelt de Boer. ,,Dat zijn veldwerkers. Zij kijken bijvoorbeeld naar de ecologie van een sloot. Een chemisch analist van de opleiding aboratorium kijkt vervolgens specifiek naar de stoffen die zich in het water van de sloot Hbevinden.”etzelfdegeldt voor de bodemmonsters die nodig zijn als je ergens een nieuwe wijk wilt bouwen. ,,Studenten die zich bezighouden met de leefomgeving kunnen gemakkelijk een beroep doen op de laboranten van de opleiding laboratorium. Dit zorgt vervolgens voor een gedegen advies richting de opdrachtgevers.”

De essentie van het onderwijs dat MBO Life Sciences aanbiedt is volgens Fernandes dat studenten leren om dingen uit te proberen die mogelijk kunnen werken. Ongeacht de uitkomst. ,,Wij leiden studenten op tot werknemers die blijven nadenken, vragen blijven stellen en zich niet kapot schrikken als er iets anders nodig is. De werknemer van nu is emand die een continue bijdrage kan blijven everen zonder uitgeput te raken.”

Wie Joris Koops Wat valdetectiesysteem voor fiets Waar Assen Waarom om fietsen veiliger te maken Wanneer sinds 2020

Wie Wouter Slotegraaf en Jan Kooistra Wat sociale fietsapp Waar Surhuisterveen

Cyql

Strava is gericht op het individu. Je gaat de competitie met elkaar aan ook. Cyql gaat

,,We krijgen erg veel feedback van gebruikers. Dat is heel nuttig. Waar het kan, ontwikkelen we er functies bij. Voorbeelden? We waarschuwen voor gevaarlijke plekken op routes die deelnemers voorstellen. En door een koppeling met weerapps houden we voor ideale tochtjes zelfs rekening met de windrichting en dreigende buien. Het gaat steeds verder.’’

LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 17

Cyql begint wat te lijken op een uit de hand gelopen hobby

Inmiddels is het allang geen hobby meer. Slotegraaf heeft ambitie. ,,We willen het grootste sociale wielerplatform van de wereld worden.’’ Cyql ligt op die missie voor op schema. In een paar maanden tijd maakten al meer dan 10.000 fietsers gebruik van het platform. De app is er inmiddels in vier talen. Partijen in Duitsland, Zwitserland, België en Oostenrijk tonen interesse. Investeerders in Nederland zien de kansen ook. ,,Ons product is heel schaalbaar. Zoiets bestaat in het buitenland niet.’’

Honderden start-ups zien jaarlijks het levenslicht. Veel daarvan groeien op tot een stabiele onderneming, sommige stranden vroegtijdig, een heel klein deel verovert de wereld. Wie zijn die starters, wat willen ze, wat doen en laten ze ervoor, waar willen ze heen? Start Me Up duikt in een wereld vol beloften, onzekerheid, doorzettingskracht, visie en hard werken.

KLAAR MET DISCUSSIES

TELKENS NIEUWE IDEEËN Steeds meer functies, steeds meer leden,

ASSER VALDETECTIESYSTEEM GEEFT FIETSER VRIJHEID

Tekst Jean-Paul Taffijn Foto Jilmer Postma

in wezen ook een wervingsinstrument. De leden van bestaande clubs houden contact, potentiële nieuwe leden zien welke openbare ritten er georganiseerd worden en kunnen Meeraansluiten.’’mogelijkheden worden bekeken. Fietswinkels, verzekeraars, wielerploegen, die kunnen allemaal springplank en verkoopkanaal zijn. Speciale afdelingen op het platform voor MTB’ers liggen voor de hand en nog meer. Allemaal met de abonnementsvorm als verdienmodel.

De uitrol is hard gaande, vooral via fietsverenigingen. ,, We hebben een samenwerking met de Nederlandse Toerfiets Unie. Via die bond mogen zeshonderd clubs in het land gebruikmaken van de app. Ons platform is

WOUTER SLOTEGRAAF

D

e verwachtingen van Joris Koops (26) zijn hooggespannen. De oud-motorcrosser uit Assen won namelijk in 2020 Rabo-Ondernemersprijs.deAls

student van de Hanzehogeschool werd hij onderscheiden voor zijn plan voor een valdetectiesysteem op de fiets. Bypoint (onderdeel van FieConn) heet zijn onderneming intussen, dat stappen maakt dankzij een succesvolle investeringsronde eind vorig jaar.

Bypoint

steeds meer mogelijkheden. Marketingmogelijkheden zijn nu aan de beurt om onderzocht te worden. Cyql begint wat te lijken op een uit de hand gelopen hobby. ,,Het kost meer tijd dan we in eerste instantie hadden bedacht. Maar het is ook gewoon heel leuk om mee bezig te zijn. Zeker als je de groeicijfers ziet en merkt hoe enthousiast mensen Dezijn.’’ontwikkeling is nog lang niet klaar. Tijdens het fietsen verzint Slotegraaf dingen, tijdens gesprekken met fietsclubs komen daar nieuwe ideeën bij. Een marktplaatsfunctie, het bewaren, delen en terugkijken van routes, nieuwtjes ... van alles.

Waarom omdat samen fietsen handiger georganiseerd kan Wanneer sinds 2020 Hoe dankzij veel creatieve fietsuurtjes, klankbordgroepen en eigen kennis

Zijn eigen oma was de directe aanleiding om dit product te gaan ontwikkelen. ,,Zij fietste graag alleen, hele stukken, zonder telefoon. Wij hadden geen idee waar ze was en dat zorgde soms voor bezorgdheid. Toen dacht ik: hé, voor auto’s bestaat zo’n automatisch hulpsysteem. Waarom maken we dat niet voor de fiets? Zeker nu je ziet dat er steeds meer elektrische fietsen rijden en er een forse jaarlijkse stijging fietsongevallen is; waarvan het merendeel eenzijdig. Daarnaast is snelle alarmering na een ongeval een belangrijke stap om de gevolgen te beperken.’’

FRIESE APP MAAKT VAN WIELRENNEN TEAMSPORT

over samen fietsen. Daar zijn alle functionaliteiten op gericht, op het zo gemakkelijk mogelijk maken om met elkaar te fietsen. Op een veilige manier.’’

Simpel gezegd: een apparaat op de fiets slaat op verschillende plekken alarm zodra een val wordt gedetecteerd. ,,Vooraf opgegeven contactpersonen worden per sms gewaarschuwd. Ze zien dan ook de locatie van de val.’’ De techniek heeft zich inmiddels bewezen, Koops en de zijnen werken nu aan het design en de marketing.

JORIS KOOPS

,,We richten ons vooral op bestaande clubs. De leden vinden elkaar heel eenvoudig in de app en kunnen zo samen blijven fietsen. Je stelt een rit en een tijdstip voor en mensen kunnen aanhaken. Zo simpel is het. In de app is de route te vinden en zie je wie er meegaan.’’

HET KASTJE PRAAT NA EEN VAL

De Bypoint, geheel in Nederland geproduceerd, is op een haar na klaar. De website staat gereed voor de lancering, het is de laatste puntjes op de zetten. ,,Dit is het begin. Zo zie ik het. Mijn doel is om uiteindelijk internationaal uit te rollen. En je

Deze zomer komen de eerste producten op de markt. Het kleine apparaat wordt dankzij zijn unieke design om het frame van de fiets geklemd. ,,Wij hebben het product zo ontwikkeld dat het snel te installeren is: plug & play. Het enige wat nog moet gebeuren is af en toe opladen, de rest doet het product zelf.’’

En dan volgt de handel. ,,We werken aan een dealernetwerk en hebben een goed idee welke verkoopkanalen we willen gebruiken. Denk aan de fietshandel, maar ook aan verzekeraars, fietsleasers en de ANWB. En onze eigen website natuurlijk.’’

en keer zelf iets ontwikkelen, iets dat dichtbij ligt, iets dat past, dat in de buurt van hobby en passie komt. Dat is zo’n beetje de basis waarop Wouter Slotegraaf, de man achter appbouwer Freed uit Surhuisterveen, zijn start-up Cyql bouwde. Samen met Freedcompagnon Jan Kooistra.

Een paar van die interessante functionaliteiten zijn de uitgekiende filters. De gebruiker bepaalt zelf bijvoorbeeld welke gemiddelde snelheden hem aanspreken. ,,Als een groepje in jouw omgeving veel sneller fietst, dan krijg je geen notificatie. Alleen ritten die bij je passen qua snelheid, afstand en mensen poppen op.’’

Het sociale aspect is de sleutel. „Gaan fietsers die je als favoriete vrienden hebt ingesteld met een onbekend clubje toeren? Dan word je toch op de hoogte gesteld en kun je aansluiten om nieuwe kennissen te maken.’’

Zodra het systeem in de schappen ligt, komt er een eind aan het eerste grote traject van technische ontwikkeling. ,,Daar begon ik al mee op de Hanze. Ik heb er snel een

Dat hiervoor een markt is, ligt volgens de jonge ondernemer voor de hand. ,,We lossen hiermee verschillende problemen op. Fietsen is heerlijk, het gevoel van vrijheid dat het je geeft mag nooit verloren gaan. Het belangrijkste is dat we fietsers hun vrijheid willen laten behouden zodat ze langer en op een veiligere manier kunnen blijven fietsen. Ze kunnen op pad met de zekerheid dat er automatisch hulp komt als hen iets overkomt. Zelfs als ze geen telefoon bij zich hebben. Voor vrienden en familie geldt hetzelfde: zij hoeven zich geen zorgen te maken. Ik ken verhalen van mensen die hun vader of moeder continu via gps volgden. Dat is niet meer nodig.’’

Dat vond de jury van de Ondernemersprijs ook. ,,Dat was een supermooie steun in de rug. Ik had toen net het tweede concept klaar. Stichting Boost-Up heeft me begeleid naar een ambitieus businessplan. Hierdoor

16 LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022

techneut bijgehaald, want het was nog behoorlijk ingewikkeld.’’ Zo’n alarm moet niet afgaan als een fiets omvalt door een windvlaag, of als de fietser heel scherp door een bocht gaat natuurlijk.

MEERDERE PROBLEMEN OPGELOST

kunt je ook prima voorstellen dat we nieuwe markten gaan aanboren. Wielrenners, MTB’ers, motorrijders, scooterrijders die kunnen er allemaal baat bij hebben. Het concept is heel schaalbaar.”

ALLEEN RITTEN DIE BIJ JE PASSEN

was er voldoende vertrouwen van de investeerders van de stichting en mijn eigen netwerk. Zij maken de vervolgstappen mogelijk samen met de provincie Drenthe. Hierdoor kwam er ook ondernemingservaringveelaan boord. Waardoor we serieus voortgang boeken.’’

Dat is het simpele begin, een antwoord op een vraag vanuit de plaatselijke wielerclub, waarbij Slotegraaf is aangesloten. ,,De leden waren klaar met de discussies op Whatsapp over de beste routes, de gewenste tijdstippen enzovoorts. Of wij daarvoor niet iets konden bouwen. Zo begon het, een beetje als hobby naast het werk. We maakten een app met een goed functionerende chat, maar er kwam steeds meer bij.’’

Fietsers gebruiken toch gewoon Strava? ,,Dat doe ik zelf ook. Maar dat is toch anders.

KLEIN APPARAAT OP FRAME

Hoe dankzij een inspirerende oma, de Ondernemersprijs en investeerders

Tekst Jean-Paul Taffijn Foto Jaspar Moulijn

Om uit te vinden hoe het moest, monteerde Koops een soort elektrobak achter op de fiets, vol sensors. Uiteindelijk ontdekte hij hoe techniek precies kan vaststellen wat een ongeluk is en wat niet. ,,Hoe precies, ga ik niet vertellen. Het is een combinatie van heel wat parameters.’’ En dan moesten er nog wat potentiële problemen worden verholpen. Zo maakt het kastje geluid en praat tegen de gebruiker zodra het een val detecteert. De fietser heeft dan precies een minuut om op de knop te drukken en te voorkomen dat de alarmerings-sms’jes worden verstuurd. Heel handig voor als het ongeluk meevalt.

Leuke bijkomstigheid is dat Koops op deze manier data gaat verzamelen die waardevol wordt. ,,Geheel anoniem. Dat hebben we uitstekend afgedicht. Met genoeg gegevens kunnen we bijvoorbeeld aangeven op welke locaties veel ongelukken gebeuren. Daarover is nu niet veel bekend, omdat fietsongelukken niet goed worden bijgehouden. Maar wegbeheerders zouden dat moeten willen weten natuurlijk. Dit is mede de reden dat de provincie Drenthe erachter staat. We hebben nog allerlei plannen en mogelijkheden. Eerst maar eens de Nederlandse fietser op weg helpen.’’

E

Wat Cyql is? ,,We maken van fietsen weer een beetje teamsport’’, legt Slotegraaf uit. In de app maak je afspraken met vrienden om een rondje te gaan wielrennen. Dat is de basis, maar daarbovenop is de gelaagdheid flink. En geregeld komen er nieuwe mogelijkheden bij. Fietsritten bijhouden, communicatie, advies over routes, vrienden selecteren, en nog veel meer.

GEVAREN BEKEND DANKZIJ DATA Bypoint werkt met abonnementen. ,,Dat moet wel, want we gebruiken gps. Het voordeel is dat we verschillende vormen kunnen gaan aanbieden. Wij hebben abonnementen voor 1, 2 en 4 jaar en denken over verschillende uitbreidingsvormen.’’

uitvoeren, je relaties komen onder druk te staan. Je loopt misschien ook tegen een veranderend inkomstenplaatje en juridische procedures aan. Hoe ga je daar mee om?”

NAH Zorg

me de 5’ is gericht op tijdelijke hulp. De betrokke nen kunnen het na onze interventies vaak zelf. Onlangs hebben we een tevredenheidsonderzoek laten uitvoeren onder onze cliënten en daarin scoorde onze hulpverlening gemiddeld boven de 9. Dat is mooi, maar nog mooier is wat daaronder ligt: mensen die geholpen zijn.”

„Die aanpak, vanuit ruim 20 jarige ervaring en doorlopend bijscholen heeft ons tot een soort van kenniscentrum gemaakt. We geven trainingen en advies aan zorgverleners en zorginstellingen. Daarnaast geven we ook voorlichting op scholen, organiseren we groepsbijeenkomsten en bevorderen we hersenonderzoek en „Ach,diagnoseverduidelijking.”erisnogzoveelmeer te vertellen. Geïnteresseerden kunnen ons of de website raadplegen”, besluit Dieneke.

Onze begeleiding is maatwerk.

waarom hersenletsel een leven zo kan veranderen, heeft de eerste stap naar omgaan met de nieuwe situatie gezet. Daarin is vaak de meer concrete hulpvraag te vinden. Uitleggen, advies geven en coachen, samen op pad.”

ADVERTENTIE

Groei is niet het doel Succes betekent groei. Slimmerik is uitgegroeid tot een specialistische jeugdhulporganisatie met 43 personeelsleden. Naast de locatie in Leeuwarden wordt een tweede locatie in Heerenveen geopend.

Erik Velstra

Kenniscentrum

Oprecht betrokken luisteren

www.hoofdletsel.nlwww.nahzorg.nl

„Of een ongeluk, een beroerte of een ziekte de oorzaak is, je leven staat op zijn kop”, zegt Frank de Boer, bedrijfsleider NAH Zorg. „Je hebt niet alleen om te gaan met de veelal onzichtbare gevolgen van je hersenletsel, ook je lichaam kan beperkt raken en soms kun je, je werk niet meer

‘Wij zijn ons brein’, zegt neurowetenschapper Dick Swaab. Daar hoef je het niet mee eens te zijn, maar die zin geeft wel aan hoe belangrijk onze hersenen zijn. Schade aan ons brein zorgt veelal voor ingrijpende veranderingen in cognitie, gedrag en emotie.

De voorheen vertrouwde vaardigheden kunnen een haast onmogelijke opgave worden. Karaktereigenschappen kunnen drastisch veranderen.

Slimmerik

„Groei is niet het doel. We zijn gespecialiseerd in hulpverlening aan jongeren, in Friesland, met een autismespectrumstoornis. Ons doel is goed zijn in wat we doen. Onze kracht zit in samen betrokken leren en ontwikkelen”, zegt Erik. „Dat is onze basis voor goede www.slimmerik-ondersteuning.nlzorg.”

Hoe ga je er mee om?

Geef me de 5 Met een licentie van de wetenschappelijk onder bouwde methodiek ‘Geef me de 5’ op zak, begon Erik zo’n 6 jaar geleden naast zijn baan als leraar jongeren met ASS te ondersteunen. Organisatie Slimmerik was geboren. Niet alleen het woord slim, maar ook de naam Erik is er in terug te lezen. „Kinderen met autisme zijn uniek, voor mij inspirerend en vaak erg slim op hun eigen manier.” In eerste instantie ondersteunde Erik de ouders en jongeren, daarna ook scholen en zo begon het balletje verder te rollen. Na drie jaar nam hij de beslissing volledig jeugdhulpverlener te worden voor ASS-jongeren en werd het eerste personeelslid aangetrokken.

ADVERTENTIE

Vanuit begrip van ASS zag hij in zijn onderwijs praktijk de resultaten van het op een andere wijze contact maken en het creëren van rust door voor spelbaarheid en structuur te bieden. „Zoals bij iedereen het geval is: wanneer je rust ervaart, komt er ruimte om je te ontwikkelen en stappen te zetten. Elke stap geeft je vertrouwen. Die vol gende stap gaat ook lukken. Dat gebeurde ook met mijn leerlingen met autisme”, legt Erik uit.

„Onze zorg begint met écht kennismaken. Zeg maar, het levensverhaal vanaf de geboorte. Je was immers iemand, je deed dingen, je had passies en ambities en toen vond het letsel plaats. Begeleiding begint dus met oprecht, betrokken luisteren. Als iemand makkelijker praat op een bankje in het park of op de zeedijk, dan gaan we daarheen, snap je. Met tijd en aandacht kom je achter de hulpvraag.”

Frank de Boer en Dieneke de Boer

‘De door ons gehanteerde methodiek van ‘Geef me de 5’ is gericht op tijdelijke hulp.’

„Wiemaatwerk.”begrijpt

„Met onze 70 medewerkers en netwerk van gedragskundigen, ervaringsdeskundigen, adviseurs en docenten hebben we elke wensbare expertise in huis. Onze begeleiding is menselijk

„De door ons gehanteerde methodiek van ‘Geef

Erik Velstra zag het als jeugdhulpverlener en later als leraar in het speciaal basis onderwijs: veel kinderen met autisme zijn aan het overleven. „Met autisme begrijp je de wereld om je heen vaak anders dan de mensen zonder autisme. Dit komt omdat de informatie op een andere manier verwerkt wordt in de hersenen. Daar zit een wederkerigheid in. Daar zit ook de oplossing waarmee je jongeren met een autismespectrumstoornis (ASS) van overleven naar leven kunt helpen.”

Dieneke de Boer, zorgcoördinator bij NAH Zorg, vult aan: „De eerste zorg na een hersentrauma vindt vaak plaats in het ziekenhuis en de revalidatiekliniek. Als dat traject is afgelopen blijkt dat het aanpassen oftewel het veranderde leven gaat beginnen. Niet alleen voor jou, maar ook voor je omgeving. Er kunnen ernstige problemen en zorgen ontstaan. Soms duurt het lang voordat er aan de bel getrokken wordt. Ik hoor vaak: ‘Had ik maar eerder geweten van NAH Zorg’.”

Wat recyclable, biologisch afbreekbaar foam

,,De vraag groeit ja, vooral van telers. Dat is ook de reden dat we vorig jaar hierheen zijn verhuisd. Om snel te kunnen opschalen’’, vertelt Martin Tietema. Hij is directeur en een van de oprichters. Het is de voorbeeldige weg die een technologische start-up aflegt: van lab via loods naar fabriekshal. Sinds een jaar functioneren de –vooral zelfgebouwde en aangepaste – machines in het reusachtige pand waarin drukkerij Lijnco jaren draaide.

Tekst Jean-Paul Taffijn Foto Marjorie Noë

oam. Als je erop let, zie je pas hoeveel van dat spul overal aanwezig is. In matrassen, in meubelen, in isolatie, in verpakkingen, in apparatuur en ga zo maar door. Vrijwel uitsluitend gaat het om schuim op basis van fossiele grondstoffen, dat niet herbruikbaar is. Foamplant is het tegenovergestelde: foam op basis van bioplastics, dat honderd procent recyclebaar én biologisch afbreekbaar is.

HEEL VEEL TESTEN EN FALEN

,,We zijn ver met matrassen en vulling van meubelen. Met Auping hebben we al een samenwerkingsverband, uit de meubelbranche is ook interesse. Dat is een logische stap want die sectoren gebruiken het grootste percentage van het traditionele foam. Wist je dat er zoveel ‘fossiel foam’ wordt gemaakt, dat je er het IJsselmeer mee tot de rand kunt vullen? Elk jaar weer.’’

LAB-LOODS-FABRIEKSHAL

Wie Martin Tietema, Vincent van Assen en Martijn Beljaars

Waar Groningen

Hoe dankzij wetenschappelijke kennis, trial & error, creativiteit en financieringen

MARTIN TIETEMA

LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 19

Zo beschouwd is het niet raar dat het hard gaat met de start-up. De wetenschappers die de basis vormen, hebben een procedé uitgevonden dat uniek is. ,,Het heeft heel veel testen en falen gekost om uiteindelijk tot een foam te komen dat de juiste eigenschappen heeft. Dus ja: dat is echt het geheim van de smid.’’ De grondstof bestaat uit bigbags vol biopolymeren. Daarna komt de truc, waarbij de korrels worden aangepast en via extrusiemallen verworden tot de Deschuimslangen.belofteisgroot, de schaalbaarheid enorm. Dat Foamplant afgelopen jaren in verschillende rondes flink wat groeigeld binnenhaalde, mag daarom niet verbazen. Hard gewerkt wordt er inmiddels aan nieuwe producten op basis van het bioschuim.

afbreekt. Het kan allemaal. Bovendien is het schoon en steriel, zodat de kans op ziekte en schimmels veel kleiner is dan bij organisch materiaal.’’

Dat is niet gek voor drie bètajongens die in 2017 vanuit KNN Bioplastics de kans kregen om ‘iets met biopolymeren en materialen’ te doen. Moleculair bioloog Tietema: ,,Pionieren was het. We bedachten van alles en stuitten ook op foam, dat heel lastig te maken bleek, maar wel een mooi product zou zijn.’’

Het team van Foamplant wil daarin verandering brengen. ,,Wij durven groot te dromen. Ons foam is honderd procent recyclebaar en als dat niet lukt, altijd nog biologisch afbreekbaar. Als dat het traditionele foam meer en meer gaat vervangen, kunnen we een mega-impact maken in de wereld. En dat is wat we willen. Ik zie voor me dat we over een aantal jaren op veel plekken in de wereld fabrieken hebben staan waar we ons foam maken, en dan zoveel mogelijk op basis van ingeleverde producten. Om dat voor elkaar te krijgen, willen we dat er statiegeld op wordt ingevoerd. We moeten gewoon recyclen. Punt uit.’’

Growfoam wordt sinds een paar jaar vooral gebruikt in de tuinbouw. In de plug wordt een zaadje geplant, het gewas groeit door de openingen in het foam. Dat heeft grote voordelen boven de traditionele teeltwijze, zegt Tietema. ,,Onze pluggen hebben alle goede eigenschappen van traditionele groeisubstraten als veen en kokos.

Waarom om een positieve impact op de wereld te hebben

WERELD ONTDEKT HET UNIEKE BIO-FOAM UIT GRONINGEN

Foamplant

In de Groningse fabriek staan de machines al lekker te draaien. Grote ‘slangen’ van rozekleurig schuim rollen over de baan, verderop geknipt tot duimgrote ‘cilinders’. Hier wordt het (voorlopig) belangrijkste product van de start-up gemaakt: growfoam (de naam is gedeponeerd). De tuinbouw omarmt de pluggen meer en meer; uiteenlopende gewassen groeien hierin perfect.

Maar de teler krijgt hiermee veel meer controle over de groei en dat verhoogt de betrouwbaarheid van de teelt. Wij passen het voor onze klanten aan. Meer wateropname kunnen we regelen, betere luchtcapaciteit, langere termijn voordat het foam

Wanneer sinds 2017

F

is dat we van verschillende overheden en zorginstellingen de vraag krijgen wie kan helpen met de inzet van data over gezondheid. Door die vragen te koppelen, besparen de instellingen geld en krijgen ze nog een beter systeem ook. Zo werkt het op meer terreinen.’’

‘We zijn bezig met het leggen van een nieuwe infrastructuur en het versterken van de bestaande. Zo kunnen we het innovatievermogen van onze regio duurzaam vooruithelpen’

De cijfers zijn duidelijk. De manier van zorg verlenen die we hebben opgebouwd, is onhoudbaar. Te duur, te weinig professionals, maar bovenal sluit het niet aan op maatschappelijke uitdagingen en gezondheidsvraagstukken. Het moet anders. Dat is al een tijd bekend en heel wat slimme mensen in het Noorden denken na over de vraag: hoe moet het dan? Netwerken bedenken antwoorden, ondernemers bekijken de uitdaging van nieuwe kanten, wetenschappers breken er hun hoofd over. De denkkracht in Noord-Nederland is groot. Maar het innoveren moet sneller. En het moet efficiënter. Dat is waarom Hi!Noord in het leven is Programmaleidergeroepen.

‘slechts de aanjagers’, want iedereen in NoordNederland die met de transitie bezig is of wil zijn, zou zich moeten aansluiten.’’

Eigenlijk is het zonde dat zo veel partijen op kleine schaal bezig zijn met goede vindingen en vakmanschap. „Verspilling van schaarse expertise is het’’, vindt Van der Heijden. „We kunnen allemaal van elkaar leren en moeten dat snel gaan doen. Alleen zo kunnen we het verschil gaan maken en dat is broodnodig in deze transitie. We willen ook absoluut voorkomen dat verschillende groepjes hetzelfde wiel aan het uitvinden zijn. Van elkaar weten wat je aan het doen bent is essentieel als je samen impact wilt maken.’’

Ons zorgsysteem moet drastisch veranderd. Niet meer alleen repareren, maar vooral voorkomen. Gezond zijn en blijven. Daar gaat het om. De transitie van zorg naar gezondheid is ingezet, maar heeft meer snelheid nodig. Alleen door innovaties en het slim delen van kennis en ideeën, komen we er. En dat is precies waar Hi!Noord voor is.

Je zou Hi!Noord kunnen zien als de facilitaire dienst van, voor en door innoverend NoordNederland op het gebied van gezondheid. Zij brengt mensen, kennis en kunde samen. Van der Heijden: „We zijn bezig met het leggen van een nieuwe infrastructuur en het versterken van de bestaande. Zo kunnen we het innovatievermogen van onze regio duurzaam vooruithelpen. Belangrijke ideeën kunnen beter worden verspreid, kansrijke initiatieven krijgen de mogelijkheid op te schalen omdat ze via de infrastructuur in aanraking komen met de mensen, de kennis en de middelen die ze nodig hebben. En tijdens het gebruik wordt de infrastructuur zelf ook versterkt.’’

ADVERTENTIE

Hi!Noord: één samenwerkend noordelijk ecosysteem voor gezondheid

Roel van der Heijden, Paul Beenen en Daan Bultje

Verspilling van expertise

Samen staan we sterker. Dat idee zit erachter. Door de veelheid aan clubs wordt nu veel dubbel werk gedaan. Door gezamenlijk problemen aan te pakken, kan die moeite worden gestoken in het verder helpen van innovaties. Door te leren wat werkt en wat niet werkt, kan meer energie naar het verder brengen van initiatieven. Daan Bultje, Programmamanager Verbinden: „Een voorbeeld

Roel van der Heijden: „Al die expertise die we hebben, is nogal verdeeld. Per thema, per regio, per club. Wij brengen al het moois dat er al is samen, omdat dat de beste manier is om de transitie te versnellen.’’ Met dat ‘wij’ bedoelt Van der Heijden vooral het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), Center of Expertise Healthy Ageing (Hanzehogeschool), de Aletta Jacobs School of Public Health (onderdeel van de Rijksuniversiteit Groningen) en het Healthy Ageing Network Noord-Nederland (HANNN). Maar liever ziet Van der Heijden ‘wij’ veel breder. „Deze partijen zijn

ADVERTENTIE

Personal shoppers

Hi!Noord is de poort voor alle ideeën die de transitie kunnen versnellen. Van der Heijden: „Het liefst hebben we dat mensen zo snel mogelijk contact opnemen, nog in de vroege fase van hun idee of innovatie. Wij hebben het netwerk om de juiste mensen te vinden die zo’n idee vlug verder brengen. We bieden ondersteuning en de infrastructuur. Je zou het zo kunnen zien: wij zijn de personal shoppers van iedereen die ermee bezig wil. Wij leiden je door het warenhuis over de kortste routes naar ondersteuning en impact.’’

brengen we een methode van monitoren naar de regio waarin wij de lokale korte termijn initiatieven en projecten koppelen aan de langdurige transitie naar gezondheid. Zo kunnen we werkende mechanismen ophalen en de agenda met alle betrokkenen bepalen.’’ De belangen zijn groot, de tijd is kort, de druk loopt op. De transitie verdient alle aandacht, zeker in Noord-Nederland. Daan Bultje: „Wij zitten hier voorop in de transitie. We hebben sneller dan andere delen van het land te maken met de problemen van vergrijzing en ontgroening. Dat gaan we niet redden met de klassieke manier waarop de zorgsector is gebouwd. We moeten ons wapenen. Om dat te kunnen, verzamelen we massa om ons heen. Dat is wat we doen.’’

Oproep: kom met ideeën!

Nog zo’n initiatief zijn de zogeheten Bloeizones in Friesland. Daar werken gemeenschappen samen

Voor dit jaar nog stelt HiNoord extra subsidie beschikbaar voor nieuwe initiatieven. Het is daarbij vooral op zoek naar ideeën en initiatieven waarin tussen verschillende sectoren aan gezondheid gewerkt wordt en waarbij de leefomgeving van mensen een centrale rol speelt. Voor meer info, zie hinoord.nl

De ambities van Hi!Noord worden mede mogelijk gemaakt door de ondersteuning en subsidie van SNN, dat het belang inziet van het versterken van het ecosysteem rond gezondheid in NoordNederland. Hi!Noord gebruikt dat geld, afkomstig vanuit React-EU, voor het verbinden van expertise en het vergroten van de Noordelijke samenwerking en daadkracht. Eigen experts worden ingezet of van buiten ingehuurd als de situatie daarom vraagt. Maar ook voor het

(financieel) steunen van ideeën die de transitie versnellen is subsidie aanwezig. „Wij kunnen de Pokon zijn om beloftevolle initiatieven snel te laten Hi!Noordgroeien.’’wacht

Hi!Noord bouwt een duurzame infrastructuur voor gezondheid in Noord-Nederland InfrasctructuurbouwersGezondheidsinnovatoren

niet af totdat de ideeënbus vol zit. Zelf de boer op gaan is een belangrijk onderdeel, waar Programmamanager Borgen Paul Beenen zich mee bezig houdt: „We leiden trainees op die worden gekoppeld aan veelbelovende initiatieven om een slag te slaan. Dat zijn jonge professionals die nieuwe initiatieven ondersteunen en ervoor zorgen dat initiatiefnemers bijeengebracht worden en samen gaan werken. Allemaal heel duidelijk gericht op het resultaat. Ze kijken wat er goed gaat en elders navolging verdient en zien ook aan welke knoppen gedraaid kan worden om het effect te „Daarnaastvergroten.’’

aan een omgeving waarin mensen langer gezond blijven. Bultje: „Dat is een mooi initiatief dat zich nu alleen in Friesland verspreidt. Maar het werkt natuurlijk ook in Groningen en Drenthe, dus waarom zouden we het daar niet ook aan de man brengen? We willen van dat soort grenzen af.’’ Het borgen van alle opgedane kennis is een essentieel onderdeel van Hi!Noord. Zo ontstaat een databank van alle initiatieven, ideeën en uitwerkingen die een bijdrage leveren aan de gezondheid van Noord-Nederland. En dat helpt bij het vergroten van de effectiviteit van nieuwe plannen. Bultje: „We bouwen zo essentiële kennis op, die we kunnen koppelen aan de data die we al hebben. Aan Lifelines bijvoorbeeld. Al die bijdragen blijven we monitoren en leggen we langs de agenda die we op lange termijn hebben, namelijk het zo ver mogelijk voltooien van de transitie.’’

Een zorgsysteem dat in tientallen jaren is opgebouwd, vervang je niet zomaar door iets nieuws. Je hebt er radicale innovatie voor nodig, dwarsdenkers en doorzetters. En niet alleen uit de klassieke zorgsector. Juist niet. Bultje: „Dat is de uitdaging waar we voor staan. De transitie van zorg naar gezondheid gaat veel verder. Leefomgeving, voedingspatroon,werkomstandigheden,sport,heelveelisvan invloed op je fysieke en mentale gezondheid. Waar we heen moeten, is voorkómen dat we ziek worden. En dat lukt alleen als gezondheid in al die facetten van het leven een belangrijkere rol gaat spelen.’’

De mensen, de patiënten, de bewoners. Die spelen de belangrijkste rol in alles wat Hi!Noord faciliteert. Niet alleen van bovenaf slimme dingen bedenken, maar van onderaf naar ideeën luisteren dus. In de zorg, of beter, de gezondheidssector van de toekomst draait het niet om de economische haalbaarheid. Het draait om de impact op de maatschappij. Die ontwikkeling is langzaam maar zeker ingezet. Nu is het zaak daarop het stuur te houden. Daan Bultje: „In Coronatijd zag je in een snelkookpan wat al gaande was in de maatschappij. Mensen vereenzamen, voelen zich niet goed en worden ziek. We moeten nadenken over de vraag hoe we de maatschappij structureel anders kunnen inrichten om dat te voorkomen.’’

Hi!Noord is de poort voor alle ideeën die de transitie kunnen versnellen.

hinoord.nl

Databank van effectieve initiatieven Mensen repareren is kortom niet de weg die we moeten blijven bewandelen. Gezondheid op een andere manier organiseren is het antwoord. Hi!Noord faciliteert het denken daarover door goede voorbeelden op te zoeken en te delen, en door kruisbestuivingen aan te moedigen. Bultje: „Een goed voorbeeld is de Leefstijlstraat die in Emmen is geopend. Daar komen partijen uit verschillende hoeken al samen die allemaal werken aan gezondheid. Het is onze rol om die kennis uit te dragen in de rest van het Noorden, maar ook om kennisinstellingen er meer bij te betrekken en het bestaande zorgsysteem te koppelen. Zo komen we vooruit.’’

Kenmerk

Jakko pleit er tenslotte voor dat we de zorg rondom het gedrag van kinderen en volwassenen als normaal wordt gezien. „Als je naar de logopedist gaat, is dat normaal. Waarom zou een bezoek aan een therapeut dat niet zijn?”, vraagt hij zich hardop af. Bij ZDS weten ze wat het is om mensen op weg te helpen in hun leven. „Ervoor zorgen dat de cliënt het beste in zichzelf naar boven haalt, daar staan wij voor op.”

„Wat ik doe is kinderen helpen leren om te gaan met de problemen die ze tegenkomen. En tegelijk ouders helpen om hun kind beter te leren begrijpen. Dat doen we bijvoorbeeld door op een speelse manier bepaalde situaties na te bootsen.”

Dat zegt Tobias Eijgelshoven bestuurder van CURA XL. Het bedrijf nam onlangs de stichting Klein Voorhout over, inmiddels omgedoopt naar locatie Rozenstraat, waardoor de zorg voor de cliënten gewaarborgd is. CURA XL is een gecertificeerde zorg- en dienstverlener, specialist in het bieden van zorg op alle leefgebieden. Daarbij richt men zich vooral op jongeren en (jong) volwassenen met een complexe meervoudige problematiek. „Maar, we kennen geen selectie aan de poort en proberen iedereen met een hulpvraag te helpen”, maakt Eijgelshoven duidelijk.

Psychomotorische therapie (PMT)

‘Samen sterk’

„Het unieke aan deze locatie is dat we kinderen toekomstbestendige zorg kunnen bieden”, gaat Eijgelshoven verder. „Als je hier op relatief jonge leeftijd binnenkomt en terugkeren naar huis is echt geen optie meer, dan zou je hier in principe jaren kunnen blijven. Het is voor een kind enorm belangrijk om ergens te kunnen aarden, om je te

Dat doet CURA XL bijvoorbeeld op de locatie Rozenstraat in Beerta, waar Trea Waalkens één van de locatiehoofden is. „Waar CURA XL vooral jongeren en (jong)volwassenen in huis heeft, is deze locatie echt gericht op kinderen tot en met 18. Dus ook op de erg jonge kinderen vanaf 5 jaar”, vertelt ze. „Deze locatie bestaat uit vier groepen, waar kinderen van een bepaalde leeftijd

‘Iedereen heeft het recht om zich te kunnen ontwikkelen’

Metamorfose

Intensieve ambulante gezinsbehandeling (IAG)

„Intensieve ambulante gezinsbehandeling is gericht op verandering binnen het gezin”, vertelt Margriet Tel, teamcoördinator Jeugd & Gezin. „Daarom komen we altijd bij de mensen thuis. Of, als het thuis niet lukt, op een andere veilige locatie. Met het gezin kijken we hoe thuis weer een fijne plek kan worden. Door bijvoorbeeld te kijken naar punten die beter of anders kunnen. Maar ook door juist te kijken naar wat goed gaat om dit te versterken en uit te breiden. Vaak is er

En dat gaat ver. „Als er iemand bij ons komt met een hulpvraag, die niet bij ons terecht kan, dan sturen we hem of haar niet weg. We zorgen samen voor een oplossing.” Het tekent de manier waarop CURA XL vanaf de oprichting in 2010 werkt. „Iedereen is welkom! Het maakt niet uit of je een simpele of moeilijke hulpvraag hebt.”

„We sluiten altijd aan bij de hulpvraag van onze cliënten”, legt hij uit. “En dat kan heel divers zijn, bijvoorbeeld wanneer het even niet goed gaat op school of iemand heeft minder zelfvertrouwen of het gaat thuis niet goed. Kortom, we hebben vaak cliënten die even niet kunnen voldoen aan het verwachtingspatroon van de maatschappij. Verwachtingen die niet altijd reëel zijn, we vergeten wel eens dat een kind ook gewoon kind moet kunnen zijn.”

Jakko Veenstra en Margriet Tel

www.zgdestellingwerven.nl

kunnen wortelen, gewoon naar school en de sportclub te gaan, vriendjes te maken en niet steeds heen en weer te worden gesleept. Kortom, we willen rust creëren en dat is wat wij hier kunnen bieden.”

Zo luidt de slogan van Zorggroep de Stellingwerven (ZDS). De ruim 100 medewerkers bieden kleinschalige zorg aan jongeren en volwassenen met een licht verstandelijke beperking en/of bijkomende psychische of psychiatrische problemen. Daarnaast is er een team voor jeugd en gezin. De zorg bestaat bijvoorbeeld uit begeleiding en ondersteuning op het gebied van wonen, ambulante begeleiding en dagbesteding. Doel is om een zo zelfstandig en prettig mogelijk leven voor de cliënten te realiseren.

De Rozenstraat staat aan de vooravond van een ingrijpende verbouwing. Waalkens: „Binnen ziet alles er prima uit, maar de buitenkant van het gebouw moet nodig worden aangepakt.” Het vastgoed is inmiddels verkocht aan Wima Vastgoed in Winschoten, die het volledige gebouw gaat upgraden. De tekeningen zien er mooi uit en men hoopt zo snel mogelijk met de metamorfose te kunnen beginnen.

Naast de diverse woonlocaties in Groningen en Drenthe heeft CURA XL ook een ambulante tak, waarbij zorg achter de voordeur wordt geboden. „Cliënten die uitstromen laten we niet meteen los. Als het nodig is kunnen we hem of haar begeleiden. Vanuit de gedachte dat iedereen recht heeft om zich te ontwikkelen, dat willen we met elkaar bereiken en daar werken we elke dag hard www.curaxl.nlaan.”

verblijven. Naast een eigen kamer is er een gezamenlijk huiskamer en keuken.”

Er gebeurt natuurlijk veel meer bij Zorggroep de Stellingwerven. Margriet vertelt over project ‘Het Gouden Plan’, waarbij twee ervaren verslavingsmedewerkers cliënten helpen om hun verslaving onder controle te krijgen. „Waarbij we vooral het taboe eraf willen halen, door het probleem beter bespreekbaar te maken blijkt het ook beter behandelbaar te zijn. We zijn met twee groepen gestart en hebben de eerste succeservaringen al mogen vieren.”

ADVERTENTIE

Tobias Eijgelshoven en Trea Waalkens

Baas over eigen gebruik

De grootste groep cliënten bestaat uit mensen tussen de 15 en 35 jaar. „Het kenmerk is dat ze vaak psychiatrische klachten hebben, in combinatie met een licht verstandelijke beperking”, legt Eijgelshoven uit. „Deze combinatie leidt vaak ook tot gedragsproblemen. Niet tegen autoriteit kunnen, een verslaving hebben of verkeerde vrienden. Voor deze mensen willen wij er zijn.”

ZDS heeft vestigingen in Noordwolde, Zandhuizen en Wolvega. Maatwerk, laagdrempelig, denken in mogelijkheden en flexibiliteit zijn kenmerken waarin ZDS zich onderscheidt. Naast hulp aan volwassenen heeft ZDS een uitgebreid pakket aan hulpmogelijkheden voor jongeren. Zoals bijvoorbeeld opvoedingsondersteuning, een maatjesproject, intensieve ambulante gezinsbehandeling (IAG) en psychomotorische therapie (PMT), waarvoor therapeut Jakko Veenstra medeverantwoordelijk is.

sprake van meervoudige problematiek, waarbij het ene het andere versterkt. Een standaardbehandeling is er niet, we kijken telkens naar het specifieke gezin om op die manier tot de beste oplossing te komen. Dat is altijd weer een uitdaging.”

ADVERTENTIE

ij ongewijzigd beleid loopt de zorg onvermijdelijk vast. Nederland vergrijst en de zorg wordt onbetaalbaar. Zo doorgaan kan niet, het moet anders. De zorg dient te innoveren. Maar innoveren kan op veel verschillende manieren, de vraag is welke richting wij als samenleving op willen.

C OLUMN

lappennietwedanwordenziekdatvoorkomenwemensenhoevenzeookopte LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 23

WZSWELKEOORTORGILLEN WE?

Dat de zorg onder druk staat is een open deur. Sterk toenemende vraag zorgt voor wachtlijsten en stijgende kosten, nog versterkt door de inhaalzorg na corona. Op personeel vindt roofbouw plaats door een combinatie van werkdruk, ziekteverzuim, personeelstekort en vergrijzing van zorgmedewerkers. Tegelijkertijd is de inzet van het nieuwe Integraal Zorgakkoord (IZA) dat het aandeel mensen werkzaam in de zorg niet verder mag stijgen. Het streven is dat nu en in de toekomst niet meer dan een zesde van de beroepsbevolking in de zorg werkt. Dus moet de zorg vernieuwen. Maar wat is ‘goede’ vernieuwing?

Innovatiemanagement

Als

Columnist dr. Eelko Huizingh is vanGroningenRijksuniversiteitVinciexpertisecentrumhetoud-directeurtiemanagement,hoofddocentuniversitairinnova-vaninnovatievandeenauteurhetboek

De visie op zorg bepaalt welke innovaties worden bedacht. Zelfs als het gaat om herstel van lichamelijk zieken. Zo introduceerde het ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede een maaltijdservice. Patiënten kunnen overdag wanneer ze willen maaltijden, drankjes of tussendoortjes bestellen, die binnen 45 minuten worden bezorgd. Het resultaat? Patiënten herstellen sneller doordat zij gezonder en beter eten, en zijn meer tevreAlsden.samenleving

Voor bestuurders en verzekeraars zijn kosten belangrijk. Hoeveel minuten kost het aantrekken van een steunkous en kan dat niet sneller? Een eenzame oudere waardeert het praatje tijdens het aantrekken van de kous misschien nog wel meer. Of denk aan efficiënte inzet van flexibele thuiszorgmedewerkers versus de voorkeur van ouderen voor vaste Vandaargezichten.de noodzaak om keuzes te maken welke waarde(n) we nastreven met de zorg. Voor welke vorm(en) van zorg kiezen we als samenleving? Welke kwaliteit, toegankelijkheid en kosten? Waar bieden we maatwerk en waar niet? Vooral technologische innovaties lopen het risico te mislukken bij het negeren van dergelijke keuzes. Een apparaat voor het aantrekken van steunkousen wordt door een oudere niet als vooruitgang gezien als daarmee het dagelijkse praatje vervalt. Daarom is het voor innoveren noodzakelijk te weten welke richting we op wilHetlen.

Maar ook het denken over wat goede gezondheid is, is opgeschoven. Positieve gezondheid stelt ‘betekenisvol leven’ centraal. Behalve op fysieke en mentale gezondheid, richt positieve gezondheid zich ook op zingeving, ervaren van kwaliteit van leven, sociale binding en dagelijks functioneren. Het onderkent hiermee dat behalve een virus bijvoorbeeld ook eenzaamheid mensen ziek maakt.

gaat om fundamentele keuzes die pijn kunnen doen. Maar niet kiezen is erger. Dan is het net als in die scène in Alice in Wonderland Alice nadert een splitsing, ziet daar een kat en vraagt welke kant ze op moet. De kat vraagt haar waar ze heen wil en als Alice aangeeft geen idee te hebben antwoordt de kat: ‘Dan maakt het ook niet uit welk pad je neemt.’ Laten we voorkomen dat we op deze manier investeren in zorginnovaties.

moeten we de vraag beantwoorden welke waarde de zorg moet leveren. Dit wordt nog complexer door de vele belanghebbenden in de zorg. Denk aan beleidsmakers, bestuurders, verzekeraars, farmaceuten, zorgverleners en patiënten. En elke groep is ook nog heel divers, onder zorgverleners vallen huisartsen, thuiszorgmedewerkers, verpleegkundigen en medisch specialisten. Veel van hen zijn in loondienst, anderen werken voor hun eigen onderneming of als zzp’er. Een andere rol of ander belang maakt dat je andere waarde nastreeft.

B

Innoveren is het genereren van meerwaarde. Een noodzakelijke voorwaarde voor innoveren is dan ook dat bekend is welke waarde wordt nagestreefd. En dat vaststellen is nogal eens verrassend lastig. Voor een bedrijf lijkt het simpel: de nagestreefde waarde is winst. Maar veel ondernemers willen ook dat hun bedrijf een prettige werkplek is voor medewerkers en vinden duurzaamheid belangrijk. In de zorg lopen de meningen over de te creëren waarde nog verder uiteen. Het klassieke idee is zieke mensen beter maken. Laat iemand met een gebroken been weer goed lopen. De zorg richt zich dan op onze lichamelijke en geestelijke Inmiddelsgezondheid.ishetdenken opgeschoven, zie de prominente rol van preventie in hedendaagse zorgdiscussies. Nederland heeft al een Nationaal Preventieakkoord gericht op het terugdringen van roken, overgewicht en overmatig alcoholgebruik. Als we voorkomen dat mensen ziek worden dan hoeven we ze ook niet op te lappen. Niet ziek worden is prettiger voor zowel mensen als kosten. Innovaties moeten dan het aantal jaren dat Nederlanders in goede gezondheid leven vergroten.

Genoeg te doen, genoeg te wensen. Voor de boerderij met haar lange historie tot in de puntjes gereed is, zal het nog even duren. Maar dat is niet erg, zeggen de initiatiefnemers. Het gaat om de kwaliteit, wat je doet moet goed zijn en niet alles hoeft op dezelfde dag. Over een paar maanden verwelkomen ze de eerste bewoners. „En daarom is dit het moment om te zeggen dat we nog ruimte hebben, dus als jij hier wilt komen wonen, laat het ons dan weten. En we hebben behoefte aan versterking van ons team, dus kom gerust kijken waar je straks met ons aan de slag kunt”, vertelt Eelke. Na jaren plannen maken en zorgdragen voor uitvoering, gaan de nieuwe deuren open om wonen, leren en werken naar vermogen van mensen met een verstandelijke beperking duurzaam mogelijk te maken. Welkom op Mariën Zathe.

‘Mensen prikkelen zich te blijven ontwikkelen’

MariënZathe

De mens centraal

met de moestuinvereniging van Kollumerzwaag. Later hopen Eelke en Ienske meer dan nu al van eigen land te kunnen oogsten, zodat de term ‘zelfvoorzienend’ ook voor de bewoners en cliënten van Mariën Zathe dagelijkse werkelijkheid wordt.

Mariën Zathe nieuwe stijl omvat een aantal functies: begeleid wonen, dagbesteding, onderwijs op maat en paardencoaching. Daarnaast heeft Mariën Zathe nog een zogeheten logeerhuis in Sumar, waar vier mensen, jongeren of volwassenen onder begeleiding een aantal dagen kunnen logeren om er even uit te zijn. Het team van de woon- en zorgboerderij bestaat naast Eelke en Ienske uit diverse professionele begeleiders, een orthopedagoog, de samenwerking met een vrij gevestigd gedragsspecialist en een aantal paardencoaches. De nieuwe bewoners zijn de mensen die onder begeleiding in de dertien zelfstandige appartementen en de twee studio’s komen te wonen. Twee appartementen op de begane grond zijn geschikt voor mensen in een rolstoel. Ienske: „We creëren de woonomgeving en inrichting die we zelf ook zouden wensen, een zo normaal en fijn mogelijke woonplek, een thuis. De bewoners zijn mensen die met een indicatie vanuit de Wet Langdurige Zorg (WLZ) hier hun eigen zelfstandige woonplek krijgen. Ze kunnen er voor kiezen om hier alleen te wonen, maar ze kunnen als ze willen er ook gaan werken, in het groen, het dagelijks onderhoud, in de dierverzorging, of in het technische onderhoud. Willen ze elders in het dorp of in de omgeving aan de slag, of zijn ze dat al, dan kan dat natuurlijk ook. Die vrijheid vinden we belangrijk: het is niet aan ons om te

Zowel Eelke Broersma (geregistreerd bij Stichting Kwaliteitsregister Jeugd) als Ienske Meindertsma komen van oorsprong niet uit de zorg. Eelke komt uit de ruimtelijke ordening en zocht naast zijn kantoorbaan een maatschappelijke besteding daarbuiten. Zo belandde hij in de zorg, waar hij meer dan vijftien jaar werkte als IBG- en groepsbegeleider bij Talant van mensen met een verstandelijke beperking en moeilijk verstaanbaar gedrag. Ienske leerde de zorg van heel nabij kennen door de begeleiding van haar zus met verstandelijke beperking. De keten leert ze van nabij kennen door haar zitting in een cliëntenraad. Zo ontwikkelen ze door de jaren naast passie voor het vak ook een eigen kijk op zorg, die gericht is op het ruimte bieden aan ontwikkeling, het leren en werken naar vermogen. Daarom biedt Mariën Zathe naast dagbesteding en begeleid wonen ook onderwijs op maat aan, waarin ze samenwerkt met verschillende scholen en waarbij de leerlingen/deelnemers in eigen tempo kunnen werken aan het behalen van deelcertificaten.

Een boerderij in Kollumerzwaag die een nieuwe levensfase ingaat: Mariën Zathe. Een plek waar duurzame en zinvolle relaties centraal staan. Ontwikkelingsgerichte zorg op een oud agrarisch fundament. Eelke Broersma en Ienske Meindertsma investeerden jaren om de transitie te realiseren. De verbouwing van Mariën Zathe is bijna klaar.

Transitie dankzij LEADER-subsidie

Kom jij hier wonen of werken?

www.marienzathe.nl

ADVERTENTIE

De voormalige boerderij met paardenpension blijft eigenlijk grotendeels intact. Wie een bezoek brengt aan deze fase van de grondige verbouwing, heeft het geluk nog achter de spanten, balken en onder de vloeren te kunnen kijken. Nog even en alles is er gestuct en strak afgewerkt met zelfstandig wooncomfort voor de bewoners, een kantoor voor het begeleidingsteam en een gemeenschappelijke ruimte. Nu hebben we nog zicht op de duurzame aanpak, zoals het isoleren van de boerderij met cellulose, een natuurvriendelijk materiaal dat helemaal past in de filosofie van de initiatiefnemers.beideIndie filosofie hoort een geheel gasloos gebouw met eigen warmtepompinstallatie en het vele daglicht. „We willen op termijn graag geheel zelfvoorzienend zijn, een gezond gebouw realiseren in een gezonde omgeving voor gezonde mensen”, vertelt Ienske. Daarvoor hebben ze een LEADERsubsidie gekregen, die gericht is op het behoud van de leefbaarheid op het platteland en het bevorderen van sociale cohesie. Provincie Fryslân en het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling steunen de transitie van Mariën Zathe. Dankzij die subsidie krijgt de boerderij een nieuwe toekomst op een duurzaam fundament. Als het complex eenmaal haar nieuwe bewoners heeft kan de 5 hectare om het gebouw verder worden ontwikkeld naar een tuin en het park, dat openbaar toegankelijk blijft. De moestuin blijft, de plek waar wordt samengewerkt

Eelke Broersma is geboren op de boerderij die hij samen met Ienske Meindertsma een nieuwe levensfase gunt. „Toen mijn vader overleed en de boerderij met de vijf hectare grond beschikbaar was voor voortzetting, was het een prachtige kans hier een combinatie van zorg, wonen en dagbesteding op te zetten. De plek was goed, de mensen die hier al kwamen hadden het heel erg naar hun zin en daarom besloten we daarop voort te borduren. Het project ‘verbouw’ heeft langer geduurd dan we aanvankelijk dachten, maar nu zijn we zover dat er door aannemer en installateur hard wordt gewerkt aan de laatste fase van de verbouwing. De afgelopen jaren is de zorg en dagbesteding gewoon doorgegaan, maar we kunnen eerlijk gezegd niet wachten om de deuren van het nieuwe Mariën Zathe te openen.”

bepalen wat iemand wil. Mensen staan op Mariën Zathe centraal.”

Van links naar rechts: Ienske Meindertsma, Jeffrey Mark Krommenhoek (bewoner), Eelke Broersma en Bertus van Wieren (bewoner).

Kortom, het is alle hens aan dek. Helaas ziet Van Braak nog regelmatig dat ondernemers te laat schakelen. „Ik begrijp dat ook nog wel, ze zijn bezig met de waan van alledag, maar ondertussen zijn er allerlei ontwikkelingen die je noodzaken waar mogelijk maatregelen te nemen.” Eén van die gebeurtenissen die volgens Van Braak speciale aandacht vraagt is Prinsjesdag van dinsdag 20 september a.s.

‘Het kan daarom aantrekkelijk zijn om de winst naar voren te halen’

een tijd waarin toch al schaarste heerst op de arbeidsmarkt geen populaire maatregel. „Maar, als je je personeel niet meer kunt betalen, heb je geen andere keuze”, zegt Van Braak. Het is volgens hem dan wel van belang om de juiste wegen te bewandelen. „Er komt bij ontslag meer kijken dan je denkt, het is raadzaam daarover informatie bij je accountant in te winnen.”

Het leven wordt voor iedereen duurder en dat merken werkgevers ook. „Ik hoor verhalen van medewerkers die vragen om het personeelsfeest niet door te laten gaan en de opbrengst te verdelen onder het personeel. Dat zegt wel iets. Het water staat velen nu al aan de lippen en dat voorspelt weinig goeds. Ja, ik weet dat de banken spreken van een lichte recessie waarin we straks belanden, maar ik weet niet of die voorspelling uit gaat Vanzelfsprekendkomen.” kan de ondernemer ook besluiten om personeel te ontslaan, maar dat is in

Hennie van Braak

Ondernemerschap

„Het Kabinet komt met een koopkrachtpakket van maar liefst 15 miljard euro, waarvan een deel van de rekening bij het bedrijfsleven komt te liggen. Zo gaan MKB’ers meer winstbelasting betalen. Het tarief voor winsten tot 2 ton gaat van 15 naar 19 procent. Maar, ook het minimumloon gaat met 10 procent omhoog en dat gaan veel werkgevers voelen. Verder worden hogere belastingen in box2 voorspeld. En ik verwacht dat er tijdens Prinsjesdag nog meer maatregelen bekend worden gemaakt. Het kan daarom aantrekkelijk zijn om de winst naar voren te halen, om de

Het zijn drukke tijden voor de accountant, Hennie van Braak van Van Braak Accountants draait er niet omheen. Een hoge inflatie, stijgende energiekosten, tekort aan personeel, de terugbetaling van NOW-gelden en uitgestelde belastingen, er komt nogal veel op de ondernemer af. En als klap op de vuurpijl lanceerde het Kabinet onlangs een enorm pakket aan maatregelen om de financiële pijn van de burger te verzachten, maar waar de kosten voor een groot deel door het bedrijfsleven moet worden opgebracht.

ondernemersvorm aan te passen, huwelijkse voorwaarden te maken of aan te passen. Kortom, zorg dat je je zaken op orde hebt.”

Uiteraard zijn er ook ondernemingen die het goed doen. Van Braak noemt hen de echte kooplui. „Zij hebben op tijd geschakeld. Zien aankomen wat er gaat gebeuren en anticiperen daar op tijd op. Ja, vaak doen ze dat in overleg met hun accountant. Daar zijn we voor. Daardoor zien we bijvoorbeeld dat in een bepaalde branche het ene bedrijf wel goed draait, terwijl het andere failliet gaat of er mee stopt. Dat heeft voor een deel toch echt met ondernemerschap te maken.”

Hoewel deze maatregelen nog moeten ingaan, ziet Van Braak nu al dat diverse bedrijfstakken door hoge inflatie en energielasten het moeilijk hebben. Hij noemt bakkerijen, de garagebedrijven, sauna’s en zwembaden, de aannemers, de tuinbouw, sowieso hebben de energie intensieve bedrijven het door de gestegen energieprijzen zwaar. „Dit gaat gevolgen hebben voor de producten die ze maken. Alles wordt duurder en het inflatiespook is daarmee vooralsnog niet beteugeld.”

‘Deze tijd vraagt om schakelen’

Lichte recessie

Wat binnenkort ook op veel ondernemers afkomt is de betaling van achterstallige belastingen. „Tijdens corona hebben veel ondernemers uitstel van belastingen gevraagd en gekregen, maar vanaf 1 oktober moeten die belastingen worden terugbetaald. Ik verwacht dat veel bedrijven dat niet kunnen opbrengen en moeten stoppen of hun activiteiten moeten overdragen aan een andere BV. Wij staan klaar om de ondernemer ook in deze moeilijke tijden bij te www.vanbraakaccountants.nlstaan.”

MKB Nederland en VNONCW staan op hun achterste benen en snappen niet waar de overheid mee bezig is. Bij Van Braak Accountants doen ze er onderhand alles aan om de pijn voor de klanten zo beperkt mogelijk te houden. „Zeker in de bedrijfstakken waar het slecht gaat, betekent dat schakelen”, geeft Van Braak aan. „Kijk naar je debiteurenbestanden, vraag je af of de rechtsvorm van je bedrijf nog de juiste is, doe aan risicospreiding, zodat als het fout gaat, de klap niet te hard is.”

ADVERTENTIE

Prinsjesdag

MEEBEWEGEN

recht. Daar kennen veel consumenten ons van. 60 procent van de mensen kampt met overgewicht in Nederland. Als deze mensen ons vinden dan bedienen we ze natuurlijk graag, maar we willen ook mensen aan boord hebben die al op een gezond gewicht zijn. Mensen die met gezonde voeding bezig zijn en verantwoord willen eten. Onze producten zijn voor iedereen bedoeld en sinds 2019 liggen onze producten in de ‘gewone’ schappen. En dat heeft TastyBasics een enorme kickstart gegeven. De verkoop is per jaar met 50 tot 100 procent gegroeid en we krijgen steeds meer bekendheid.”

GEZONDER ETEN, NIET PER SE AFVALLEN

JOHAN VELD

,,De wonderbaarlijke tegenstelling van overgewicht en ondervoeding kwam steeds meer aan het licht: te veel suikers en koolhydraten en veel te weinig vezels, eiwitten en mineralen. De oplossing is om onbewerkte producten te gebruiken, waar je niks uit hoeft te halen. In onbewerkte noten, pitten en peulvruchten zit alles wat je nodig hebt.”

De missie van TastyBasics om gezonder eten op de markt te brengen, slaat aan. ,,We beginnen steeds groter te worden. Supermarkten komen vaker naar ons toe. Ze willen graag een gezond assortiment in hun schappen en onze missie is om gezond voedsel toegankelijk te maken voor iedereen. Zo versterken we elkaar. Wij zetten de categorie ontbijt en lunch op z’n kop en dat zien producenten van grote A-merken ook. Ze zien het succes van ons bedrijf. Wat is TastyBasics en wat doen ze precies? Dat vragen ze zich af. Ze kijken het rustig aan en zullen straks gaan meebewegen als we groter en succesvoller worden. Ook zij willen inspringen op de wensen van de consumenten die goede en voedzame producten

Veel mensen hebben overgewicht en zijn toch ondervoed. Dat klinkt raar, maar ze krijgen te veel koolhydraten en suikers binnen en te weinig vezels, eiwitten en mineralen. Dat moest anders, vond Jan Buining en hij richtte TastyBasics op.

et begon allemaal in de kantine van het Universitair Medisch Centrum Groningen: voeding moet anders, voedingswetenschappervondJan Buining. En zo kon het UMCG-personeel een jaar of vijf geleden opeens kiezen uit lijnzaadbrood en twee crackervarianten –de meerzaden of zonnebloem- en pom,,Hetpoenpitten.sloegmeteen aan bij het zorgpersoneel’’, zegt Johan Veld. Hij is de commercieel directeur van TastyBasics. In de afgelopen vijf jaar is er veel gebeurd.

TastyBasics is geen afslankmerk, benadrukt Veld. ,,We worden vaak geassocieerd met diëten en afslanken, maar wij willen gewoon gezonde voeding maken voor iedereen”, voegt hij eraan toe. ,,Onze producten kunnen prima in een dieet passen maar we willen zoveel mogelijk mensen gezonder en beter laten eten, waardoor ze meer gezonde levensjaren hebben. Dat is het belangrijkste wat we willen bereiken.”

GEZONDE LEVENSJAREN

,,We vullen de informatie aan met grote, landelijke consumentenonderzoeken. Hoe kunnen we bijvoorbeeld een pannenkoek anders maken, met minder koolhydraten en meer vezels en eiwitten. Met name crackers zijn booming. Wij hebben crackers met ontzettend veel vezels, echter moeten we nog beter laten zien hoe vezelrijk deze zijn. Door onze wetenschappelijke en nuchtere basis zijn we nog te netjes. Dat moet anders en daar gaan we mee bezig.”

H

,,Wij maken verantwoorde en voedzame voeding op basis van onbewerkte ingrediënten, zoals noten, pitten en zaden”, gaat Veld verder. ,,Het idee achter TastyBasics is wetenschappelijk onderbouwd en daarin verschilt het van veel andere merken. Minder koolhydraten en meer échte voeding, beloven we bij TastyBasics. We halen geen voedingsstoffen uit de noten, zaden, peulvruchten, pitten, groenten en fruit, maar gebruiken ze onbewerkt in onze crackers, muesli en brood.’’

te proeven en we stellen de deelnemers vragen over wat ze graag willen eten.’’

LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 27

GEWICHT OP PEIL

De omzet groeide de laatste jaren van 1 naar 7 miljoen euro. ,,We hebben een gigantische groei doorgemaakt. Onze insteek is om eerst nog meer impact te maken binnen het ontbijt en de lunch, het avondeten is de volgende stap. We zitten dan wel richting 2030”, aldus de ambitieuze directeur.

Aaldenwillen.”is

de thuisbasis van TastyBasics. Op die locatie wordt door chef-koks, voedingswetenschappers en productontwikkelaars druk gewerkt aan nieuwe producten om het ontbijt- en lunchassortiment van het bedrijf verder uit te breiden. ,,Wetenschap en voeding komen daar samen. Met behulp van supermarktdata en consumentenonderzoek wordt gekeken naar wat de klant graag wil eten. Een testpanel komt zo nu en dan naar Aalden om de nieuwe producten

Ondertussen is het ontbijt- en lunchassortiment van TastyBasics enorm gegroeid en liggen de producten bij verschillende grote supermarkten in de schappen. ,,We kwamen in het begin in de dieetschappen te-

Oprichter en wetenschapper Jan Buining schreef een uitgebreide whitepaper over de filosofie achter TastyBasics. In het kennisdocument legt hij uit dat na de Tweede Wereldoorlog veel mensen ondervoed waren en dat het naoorlogse doel was om het gewicht van de Nederlanders snel op peil te krijgen. ,,Dat gebeurde met bewerkte producten waarin veel koolhydraten en suikers zaten. Zo konden de magen snel gevoed worden, maar de voeding was niet goed. Het veroorzaakte in de loop van de decennia veel overgewicht en ziekten.’’

26 LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022

Tekst Yke Bremer Foto Jan Anninga

De stap over de drempel „Preventie blijft een van de belangrijkste onderdelen van de tandheelkunde. Niet voor niets is meer dan de helft van het team op diverse niveaus in onze praktijk daarin werkzaam. Preventie- assistentes, paro preventie- assistentes en mondhygiënistes staan klaar om middels de meest moderne apparatuur behulpzaam te zijn. Waar voorheen de behandeling bij de mondhygiëniste nog wel eens als pijnlijk werd ervaren is er op dat vlak door gebruik van de nieuwste apparatuur veel vooruitgang geboekt.”

„Er wordt steeds meer bekend over de relatie tussen mondgezondheid en algemene aandoeningen . De mond en gebit worden niet voor niets de spiegel van de algemene gezondheid genoemd. Er is een relatie met hart- en vaatziekten en diabetes en een verminderde speekselproductie is vaak een aanwijzing voor bepaalde ziekten. Daarnaast draagt goede mondgezondheid en een verzorgd gebit substantieel bij aan het fysiek en mentaal welbevinden van veel mensen. Gezondheid is het kostbaarste dat we hebben; waar het om gaat is dat we ervoor zorgen dat voor iedereen die zorg toegankelijk is en blijft. Dat heeft zeker niet alleen met geld te maken, want er is in de mondzorg veel mogelijk voor ieder budget. Het gaat ook om zichtbaar en toegankelijk, de eerste stap over de drempel. Wij nodigen mensen uit die stap te nemen, kom over de drempel en meld je bij ons aan, dat kan via de volledig vernieuwde site. Wij staan klaar met ons team om je de beste mondzorg te bieden. Alle informatie over onze praktijk, wat wij bieden en wie wij zijn is terug te vinden op onze site www.dentaldynamic.nl en we zijn te volgen op Instagram en facebook.”

Al ruim dertig jaar een vertrouwde tandartsenpraktijk in Leeuwarden: Dental Dynamic van oprichter en eigenaar Jeroen Molenberg. Met een hecht team van 32 mensen werkt hij iedere dag aan de beste mondzorg. Van tijd voor intake, het belang van mondhygiëne en het beste plan voor iedere patiënt en ieder budget. „Een gezonde mond is het begin van lichamelijk en mentaal welzijn.”

Een groepspraktijk in mond- en tandzorg voor ieder budget

ADVERTENTIE

Technologie betekent kwaliteit en comfort „Vandaag de dag is een scanner, een 3-D printer voor onder andere het printen van boormallen voor het plaatsen van implantaten en het vervaardigen van computergestuurde gefreesde inlays, onlays en facings gewoon geworden. De Cerec-techniek en software, waar we gebruik van maken, is steeds verder uitgebreid sinds wij als een van de eerste tandartsenpraktijken in Nederland daar achtentwintig jaar geleden mee aan de slag gingen. Het digitale afdruksysteem gebruiken we zo ook bij het vervaardigen van kroon en brugwerk en het maken van gebitsmodellen die vervolgens geprint worden door de 3-D printers. Het ouderwets “happen” is hiermee grotendeels verleden tijd . Inmiddels werken we al weer een jaar met de nieuwste scanner, de primescan die 1,2 miljoen

Jeroen Molenberg begon ruim dertig jaar geleden met zijn tandartsenpraktijk. Hij is zoon van een tandarts en heeft in de familie meerdere tandartsen. Mondzorg en Molenberg horen zogezegd bij elkaar; met zijn vrouw Esther is hij eigenaar van Dental Dynamic. De lol van het vak is altijd gebleven, het plezier van betekenis te kunnen zijn voor mensen, het bijhouden van ontwikkelingen die de zorg aan de patiënt verbeteren en minder nadelige effecten hebben. Voor hem zijn scanners in de praktijk de gewoonste zaak van de wereld, hij was één van de eersten die er mee gingen werken.

Een echte groepspraktijk

beeldpunten per seconde scant. Kijk ook eens naar beugels. Voor lichte tot milde stand correcties kunnen we tegenwoordig beginnen met een scan van het gebit en aan de hand daarvan creëren van een digitale voorstelling van het eindresultaat. Vervolgens maken we meerdere lichte, transparante hoesjes die selectief steeds iets druk op tanden en kiezen zetten om uiteindelijk tot het gewenste resultaat te komen, de zogenaamde aligners, in ons geval van het Suresmile systeem. Ook kunnen we met behulp van een zogeheten FlitZ Prothese een geheel of gedeeltelijk kunstgebit digitaal inmeten en in korte tijd plaatsen. Het zijn allemaal voorbeelden van wat we doen met moderne computergestuurde techniek. In al die gevallen is het niet alleen veel vriendelijker, minder pijnlijk, minder confronterend en minder tijdrovend voor de patiënt, maar je kunt ook veel veiliger, nauwkeuriger en efficiënter werken. Ik vind het mooi om dat soort ontwikkelingen vanaf het begin te volgen en toe te passen. „Inmiddels zijn de moderne 3D technieken voor ons normaal geworden, maar de verbaasde reacties van mensen wanneer we vertellen dit al bijna 30 jaar toe te passen blijven mooi om te zien.”

we ook ruimte hebben voor meer patiënten.” Dental Dynamic, zegt oprichter en eigenaar Jeroen Molenberg, mag dan gegroeid zijn in de laatste jaren, het is nog steeds een typische groepspraktijk, met een hecht en ervaren team met diverse specialismes. „We werken in een sfeer van goede overdracht en communicatie. In het team is de ruimte om je te specialiseren, maar het wezen is nooit veranderd: de patiënt staat centraal en alles binnen de praktijk richt zich daarop. Dat vereist naast vakkennis vooral goede communicatie en overdracht aan elkaar. Voor iedere patiënt geldt: wat is het beste voor hem of haar, wat is het beste plan binnen het budget dat iemand heeft. Dat betekent dat we ruim de tijd nemen voor een persoonlijke intake en ervoor zorgen dat de patiënt binnen onze praktijk de beste aandacht en zorg krijgt. Ik geloof er in dat die combinatie van passie en professionaliteit, met de patiënt als centraal gegeven, wezenlijk is voor een goede, gezonde praktijk.” Een groter en deels jonger team betekent voor Jeroen Molenberg dat hij steeds meer tijd investeert in het overdragen van kennis aan en het coachen van jongere collega’s. „Een mooi proces, het geeft voor mij weer een andere dimensie aan mijn vak.”

www.dentaldynamic.nl

De laatste tien jaar is Dental Dynamic aan het Leeuwarder Fonteinland stevig gegroeid. „We hebben het geluk dat we net weer twee tandartsen hebben kunnen aannemen, dus dat betekent dat

Adema: „We zijn het cement van de samenleving, voor iedereen en voor alle leeftijden.” Harald de Kluizenaar: „En bitter hard nodig, want de verschillen zijn groot en de maatschappij verhardt en individualiseert meer en meer.” Welzijn, daar zijn ze het over eens, moet zich nog wel eens verantwoorden: is het wel nodig al dat jongerenwerk, die koffiemomentjes in een wijkcentrum, al die projecten die alleen maar geld kosten?

Welzijn en preventie zijn het cement van de samenleving, het gaat gewoon over ons allemaal. Solidariteit, voor elkaar zorgen, samen dingen oppakken en doen, dat is wat Friese welzijnsorganisaties iedere dag doen. „Zonder welzijn wordt veel onhoudbaar, ook de zorg. En dat cement ontstaat niet vanzelf, daar moet je aan werken.”

Aan het werk in 't Stationnetje (bij 'it Koartling in Buitenpost).

Ze zijn allemaal sterk in hun eigen omgeving. Ze zijn er geworteld, kennen er lokaal bestuur en de politiek, waarmee ze nauw samenwerken. Om te leren van elkaar en expertise te delen, werken ze ook samen, in Divers. Het zijn de welzijnsorganisaties M.O.S. (Smallingerland), Scala (Ooststellingwerf), KEaRN (Achtkaspelen & Tytsjerksteradiel), Sociaal Collectief (SúdwestFryslân), Caleidoscoop (Heerenveen), Amaryllis (Leeuwarden), De Skûle, (Waadhoeke & Harlingen), Timpaan (Noardeast-Fryslân), Het Bolwerk (Noardeast-Fryslân & Dantumadiel) en SCW Ameland (Ameland). Harald de Kluizenaar van Caleidoscoop, Jannie de Vries van Sociaal Collectief en Anneke Adema van KEaRN vertellen namens Divers over de waarde en de betekenis van welzijn.

heel veel moois gebeurt. Met mensen, met de samenhang, in solidariteit. Zoals ’t Stationnetje, dat in Hurdegarijp, Burgum, Buitenpost en Surhuisterveen succesvol is voor om jongeren een plek te geven, zich in te zetten voor elkaar en hun omgeving. Zoals de Buurtcamping voor minimagezinnen in Súdwest-Fryslân, zodat ook een fijne zomer hebben. Leertrajecten met bijvoorbeeld NHL Stenden, om mensen te stimuleren een vak te leren dat bij ze past. Harald de Kluizenaar: „We moeten jongeren binden en boeien voor de regio. We hebben ze nodig om ze het fundament van hun en onze toekomst te laten zijn.” Investeren in jongeren tussen de 14 en de 27 in het landelijk opgezette Maatschappelijke Dienst Tijd (MDT). Jannie de Vries: „Wat je daar van jongeren terug hoort, is dat ze zo blij zijn met de onvoorwaardelijke steun en aandacht die coaches hun geven. Daarom zetten ze zich in, voor hun eigen ontwikkeling, voor elkaar en voor de omgeving. Het motiveert om mee te doen en daarna ook wat terug te doen voor een ander.” Harald de Kluizenaar: „Vanuit het simpele kopje koffie dat mensen hier komen drinken, leren we ze niet alleen kennismaken met elkaar, maar kunnen we ook met hen het gesprek aan. Leren we meer over ze, signaleren we wat er speelt. We denken vanuit persoonlijke kracht en mogelijkheden. Iedere stap die iemand zet, is waardevol, ieder op zijn manier en niveau. Door ook huisartsen te wijzen op wat we doen, kunnen we daar ook een stuk weghalen. Niet alles hoef je meteen in het medische te trekken, vanuit sociale aanpak kun je veel bereiken en veel voorkomen.”

Blijven investeren Samen benadrukken ze het vermogen van ieder van ons om meer solidair te zijn, om met elkaar van betekenis te willen zijn. Om verantwoordelijkheid te nemen voor elkaar en niet alleen te genieten van de enorme vrijheid die we hebben. Niet stempelen en stigmatiseren, maar open staan voor wat we samen kunnen, de mens te ontdekken die naast je leeft, maar misschien wat minder geluk heeft. Iets meer ‘dorps’ denken, meer betrokkenheid bij elkaar tonen, verbondenheid willen aangaan zonder eigenbelang. Daarvoor moet je blijven investeren. Omdat het loont voor iedereen, voor ons als diverse samenleving.

Investeer in mensen, het cement van onze samenleving

De buurtcamping van Simmer yn Sudwest in Sneek.

Het cement dat bitter hard nodig is Hun enthousiasme, passie en inzet is tot in de haarvaten voelbaar, hun betrokkenheid enorm. Als geen ander voelen zij wat er speelt in stad en dorp, in stedelijke omgeving en platteland. Met elkaar hebben ze tientallen jaren ervaring op tal van terreinen. Het geeft ze de dagelijkse hoop en het optimisme dat je met elkaar veel kunt bereiken. „Mensen vertrouwen terug geven, ze laten meedoen, ze meer eigenwaarde laten ervaren, perspectief en hoop geven. Stimuleren wat mensen kunnen, stappen laten zetten, solidariteit terugbrengen”, noteren we uit drie monden. Als ervaren professionals weten ze ook heel goed dat ‘welzijn’ bitter hard nodig is. Jannie de Vries constateert dat veel van het welzijnsfundament is afgebroken. „De jeugdhonken en allerlei andere voorzieningen voor jongeren onder de achttien jaar. Puberen is altijd het randje opzoeken, maar door het gemis van een sociaal netwerk en allerlei voorzieningen, speelt zich steeds meer af op plekken waar ouders of de school er geen zicht op hebben. Gelukkig zijn er de laatste paar jaar veel straatcoaches en anderen die heel veel goed werk doen, zij slagen er in heel dicht bij jongeren te staan. ” Anneke

Minder verschil, meer verbondenheid Anneke Adema haalt het Finse model aan, waar de overheid zich veel socialer en tegelijk heel pragmatisch opstelt. „Investeren in mensen, in hun welzijn, welbevinden en gezondheid, loont niet alleen altijd, het is voorwaardelijk om een solide samenleving te zijn. Solidariteit heeft daar meer betekenis, het is een maatschappij waarin gestuurd wordt op kleine verschillen. In Nederland zijn de verschillen groot en dat verschil neemt alleen maar toe. Er zijn veel mensen die zich prima redden, maar er zijn er steeds meer die het alleen moeten doen, die niet (meer) kunnen meekomen.” Jannie de Vries: „Vergeet niet dat in veel families al generaties lang armoede, laaggeletterdheid, weinig sociaal netwerk en matige gezondheid een rol spelen. Daar kom je niet zo makkelijk uit. Niet iedereen heeft het geluk uit een stabiele omgeving te komen met een behoorlijke mate van welvarendheid.” Harald de Kluizenaar: „Om te voorkomen dat de zorg onhoudbaar wordt, moeten wij nog actiever zijn en nog eerder mensen meenemen. Niet wachten tot er een probleem is, want dan loop je achter de feiten Zonderaan.”welzijn en de preventieve werking ervan, is de zorg in Nederland onhoudbaar, verliezen meer mensen het contact met hun omgeving en brokkelt het fundament van onze samenleving snel af. Dat is de bezorgde kant. Gelukkig is er ook een hoopvolle, een die energie geeft. De vele projecten die laten zien dat als ‘we’ het willen, er

ADVERTENTIE

LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 31

Van wie heb je dat geleerd? ,,Van allerlei mensen om me heen. Ik heb niet specifiek één voorbeeld. Elon Musk laat me denken over het ondernemerschap, David Attenborough over natuur en duurzaamheid. De grote filosofen zeggen nuttige dingen. Ik doe aan cherry picking Van mijn zakenpartners leer ik, van mijn familie ook. Ik probeer ervoor open te staan.’’

Eerst maar eens: hoe gaat het met je bedrijf? ,,Goed, we zijn inmiddels met 28 mensen en helpen steeds meer opdrachtgevers. Het mooiste succes vind ik dat we inmiddels terugkerende klanten hebben. Dat is een teken dat we iets goed doen en het zorgt ook voor meer continuïteit. En dat is wat je zoekt in een start-up waarin het begin onstuimig is.’’

Hoe komen die ervaringen je nu van pas? ,,Op je bek gaan is goed. Falen moet. Dat betekent dat je buiten je comfortzone aan

LINDA DIJKSHOORN

Dit is serieus ondernemen. Zit dat in jou? ,,Denk het wel. Ik ben nogal een avontuurlijk type. Ik doe graag dingen die ik nog niet ken of kan. Ik ben eigenlijk een rasoptimist. Dat is een eigenschap die me bij EV Biotech zeker van pas komt. Vooral omdat we zo’n uitgebalanceerd team hebben. Je moet natuurlijk ook andere karakters op het schip hebben.’’

DE SPIEGEL

30 LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022

Dat ‘ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan , heb je dat van huis uit meegekregen? ,,Nou, mijn vader heeft verschillende ondernemingen gehad. De één succesvoller dan de ander. Mijn moeder had een winkel. Daar zit wel iets, denk ik. Zelf sprong ik zolang ik me kan herinneren al op allerlei uitdagingen. Op school was ik al apart. Richtte ik een meidengroepje op en kwamen we in klassen zingen. Dat soort dingen. Tijdens mijn studietijd in Amsterdam ging dat door.’’

Tekst Jean-Paul Taffijn Foto Archief Geert Job Sevink

Elke ondernemer kent ze: van die momenten waarop je moeite hebt te ontdekken wat de juiste keuze is. In zo’n geval is het handig als je een voorbeeld hebt, iemand die je inspireert, aan wie je je kunt spiegelen. Aflevering 26 van De Spiegel: Linda Dijkshoorn, directeur en oprichter van EV Biotech in Groningen.

Hoe dan? ,,Ik gaf bijles op een huiswerkinstituut. Al snel dacht ik: dat kan ik zelf beter. In no time had ik zeventien studenten in dienst die zeventig scholieren bijles gaven. Was even leuk, maar ook al snel saai. Toen solliciteerde ik bij een kookstudio. Of ik ook workshops kon geven. ‘Tuurlijk’, antwoordde ik. Stond ik dezelfde avond nog aan dertig man een Italiaanse kookworkshop te geven. Nooit eerder gedaan. Er ging van alles mis, maar toch vond iedereen het leuk.’’

het werk bent en daar groei je van. Die attitude verwachten we van iedereen die bij ons werkt. Zelf kom ik elke dag nieuwe dingen tegen. Omgaan met klanten en onze eigen mensen bijvoorbeeld. Heel leerzaam. Nieuwe uitdagingen aangaan vergelijk ik weleens met hard trainen. In het begin heb je veel spierpijn, later went je lijf eraan.’’

Tot slot: moeten we ons al zorgen maken dat je buiten EV Biotech een nieuw avontuur gaat zoeken? ,,Ik zit heel goed op mijn plek. We zitten midden in een achtbaan, waarin ik zat oncomfortabele dingen tegenkom. Ik heb nog genoeg te falen, wat nodig is om innovatie en ontwikkeling verder te helpen.’’

VEEL FALEN. DAT IS BELANGRIJK

Moleculair celbioloog Linda Dijkshoorn richtte eind 2018 EV Biotech op samen met Agnieszka Wegrzyn en Sergey Lunev. De start-up creëert met behulp van algoritmes micro-organismen die effectief hoogwaardige moleculen kunnen produceren op een biologische manier. Biogrondstoffen vervangen zo petrochemische grondstoffen.

EV Biotech

EV biotech. FOTO HENK VEENSTRA

„Ervaringskennis is noodzakelijk voor goede zorg en dienstverlening”, vindt Weerman. „Cliënten weten zelf vaak veel, zij beschikken over een schat aan ervaringskennis.”

Living labs

Dat deze aanpak aanspreekt blijkt uit het feit dat dit model inmiddels navolging vindt. De GraafPeters:„ Dit is een andere manier van kennis delen en ontwikkelen en dat spreekt aan. Zo worden we inmiddels benaderd om nieuwe projecten op te zetten en aan te sturen. Er leven veel vragen op het gebied van zorg en welzijn in de maatschappij. Men is op zoek naar meer regie en een gelijkwaardige samenwerking tussen burgers, ervaringsdeskundigen en professionals.”

Als voorbeeld noemt ze een project dat is uitgevoerd in de provincie Flevoland. „Centrale vraag was: wat gebeurt er met mensen wanneer ze doorstromen uit een beschermde woonomgeving naar begeleid zelfstandig wonen? Dat vraagt wat van de mensen zelf, de buurt, de professional, de woningcorporatie, enzovoort. We hebben in Flevoland 4 living labs opgezet, waarbij we met

ADVERTENTIE

Weerman:„ De opgedane ervaringen vertalen we in theorie en in modellen en we ontwikkelen een werkwijze die terugkomt in het onderwijs. Daarbij implementeren we de ervaringskennis van alle betrokkenen – maar vooral die van cliëntenzodat de professional van de toekomst nu al kennis kan maken met allerlei nieuwe ontwikkelingen. Zo ontstaat een ander model dan we landelijk gewend zijn. Overigens staat het model dat we hebben ontwikkeld niet vast, dat is voortdurend in ontwikkeling, afhankelijk van de inzichten die we in de praktijk opdoen.”

Meer inzetten op ervaringskennis als belangrijke bron van kennis

Hogeschool Windesheim telt 24 lectoraten, waaronder GGZ en Samenleving. Dit lectoraat, onder leiding van Alie Weerman, verricht onderzoek naar het versterken van de binding tussen de geestelijke gezondheidszorg en samenleving. Daarbij speelt ervaring een grote rol, zowel van cliënten, burgers als professionele zorgverleners.

Scheiding Weerman:„ Er bestaat nu nog een enorme scheiding tussen de professional en de ervaringsdeskundige. Dat is jammer. Wij zien die ervaringsdeskundigen juist als een bron van kennis. Zij weten veel beter hoe het is om bijvoorbeeld verslaafd te zijn. Daarom willen we die muren graag afbreken.”

alle betrokkenen de wijken zijn ingegaan. Daardoor hebben we veel ervaring opgedaan en zijn er oplossingen en producten ontstaan die we nog niet kenden.”

‘Living labs dragen bij aan praktijkgericht, of met andere woorden wetenschappelijktoegepastonderzoek’

Zoals het verhuisrouteboekje. „Door de bewoners zelf gemaakt en door de professionals aangevuld”, legt Weerman uit. „In dit boekje staat stap voor stap uitgelegd wat er moet gebeuren wanneer je gaat verhuizen. Daarnaast hebben we gezien wat er emotioneel met mensen gebeurt wanneer ze die stap zetten. Ook daar besteed het boekje aandacht aan. Op die manier hebben we veel ervaringskennis opgedaan en dan met name

kennis die dankzij de mensen zelf is „Dezeaangedragen.”livinglabs dragen bij aan praktijkgericht, of met andere woorden toegepast wetenschappelijk onderzoek”, geeft Victorine de Graaf-Peters, directeur van het domein Gezondheid en Welzijn aan. „De kern bestaat uit learning on the job. In het veld ontwikkelen we met elkaar nieuwe inzichten en producten, waarbij alle betrokkenen op hetzelfde niveau acteren.”

Het Kenniscentrum Gezondheid en Welzijn telt 5 lectoraten. Naast GGZ en Samenleving zijn dit Gezonde Samenleving, Goed Leven met Dementie, Jeugd en Jeugd & Media. „In alle lectoraten staat voorop dat we altijd werken met de mensen die het aangaat”, geeft Weerman aan. „Praktijkgericht onderzoek dus. We doen praktijkonderzoek en brengen veranderingen aan, waarmee we ook veel nieuwe kennis opdoen, wat vervolgens in het onderwijs en de praktijk wordt toegepast.”

Nieuwe ontwikkelingen

‘Het is goed dat we de bestaande hiërarchie steeds meer loslaten’

„Een ander probleem zijn de lange wachtlijsten in de ggz”, gaat Weerman verder. „Daarvoor bestaat het project ‘wachtverzachter’, dat is opgezet door Saskia Schurman, met wie wij samenwerken. Sta je op een wachtlijst, dan wordt er contact opgenomen, om te kijken wat nu nodig is om de tijd door te komen. Dit gebeurt door ex-cliënten, mensen die weten waar ze het over hebben. Informeel, betrokken en snel. Dit concept wordt inmiddels ook door de officiële instanties overgenomen. Wij doen daar ook onderzoek naar.”

„Verder hebben we met elkaar 6 leerplannen voor ervaringsdeskundigen ontwikkeld, van mbo-2 tot masterniveau. Dat is vastgelegd en de opleidingen gaan getoetst worden. We hebben bij Windesheim een aanvraag gedaan om de master Ervaringsdeskundigheid te mogen aanbieden en daarvoor hebben we inmiddels toestemming

gekregen. Dat is een enorme stap voorwaarts en daar mogen we als land en als Windesheim trots op zijn.”

‘Er bestaat nu nog een enorme scheiding tussen de professional en ervaringsdeskundige’de

De hoogste muur bevindt zich wellicht binnen de ggz zelf. „De ggz kampt met een groot probleem, wat zich met name in de hulpverlening voordoet”, zegt Weerman. „De hbo-er verpleegkunde is niet geschoold in sociaal werk en de ggz-agoog, die daar wel in is geschoold, mag geen medische handelingen verrichten. Wij leiden ze beiden op, waarbij we beide beroepen dichter bij elkaar willen brengen. Bij ons zitten derhalve ggz-agogen en verpleegkundigen bij elkaar in de klas. En dat doen inmiddels meer hogescholen. Daarmee integreren we beide beroepen.”

Ervaringskennis

Het lectoraat GGZ en Samenleving functioneert inmiddels 5 jaar, een periode waarin volgens Weerman en De Graaf-Peters kleine stapjes naar verbetering van het systeem zijn gezet. „Zo zijn steeds meer grote instellingen gaan werken met ervaringskennis en ervaringsdeskundigen. Dat is broodnodig, maar niet eenvoudig te realiseren. Het lectoraat heeft in samenwerking met de Vereniging van Ervaringsdeskundigen, het Trimbos-instituut en kenniscentrum Phrenos een kwaliteitssysteem voor ervaringsdeskundigen opgezet, zodat er meer controle is op kwaliteit. Dit systeem wordt in het najaar operationeel. Inmiddels zijn er in de geestelijke gezondheidszorg ongeveer 900 ervaringsdeskundigen werkzaam.”

Victorine de Graaf-Peters (l) en Alie Weerman willen meer inzetten op ervaringskennis als belangrijke bron van kennis.

ADVERTENTIE

Tenslotte wil Weerman benadrukken dat de rol van de professionals evident is en blijft. „We sluiten niemand uit, integendeel. Gelijkwaardig samenwerken blijft voorop staan. Maar, het is niet de enige bron van kennis, ook cliënten en burgers hebben die, en het is goed dat we de bestaande hiërarchie steeds meer loslaten. Zo willen we bereiken dat ervaring als bron van kennis wordt gewaardeerd. Dat lukt steeds beter en daarmee maken we een enorme stap voorwaarts.”www.windesheim.nl/onderzoek

Tekst Redmar Bosma Foto Geert Job Sevink

twaalf maanden nodig hebben om voet aan de grond te krijgen, kunnen een financieel steuntje en de juiste contacten die tijd halveren. Veel contacten komen uit het UMCG. Om kennis te kunnen delen zoeken bedrijven verbinding met elkaar”, vertelt Veen-

,,Een bijkomend voordeel is dat de communicatielijnen in Noord-Nederland kort zijn, zeker binnen de LIFE Cooperative. Dit zorgt ervoor dat de besluitvorming sneller gaat.”

Van deze voordelen profiteren zowel de start-ups als het ecosysteem in zijn geheel. Het zorgt voor een aanzuigende werking op bedrijven buiten de noordelijke provincieHetgrenzen.probleem

waar veel bedrijven tegenaan lopen, is het aantrekken van voldoende en goed gekwalificeerd personeel. ,,Het Life Science ecosysteem in Noord-Nederland zal de komende jaren alleen maar sterker worden, wat ook het aantrekken van mensen en bedrijven van buitenaf zal stimuleren”, zegt Oosting. ,,We willen daarom met ODE de starters brandstof bieden om de diagnostiek te kunnen blijven vernieuwen. Met weinig bureaucratie, maar flinke slagvaardigheid.”

Kijk voor meer info op: opendiagnostics.nl

De uitslag krijg je meteen. Zodat je geen tijd met wachten hoeft te verdoen

LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022 35

GOED PERSONEEL

Deman.bedoeling

Ep Oosting, bestuurslid van LIFE Cooperative, is verheugd met de innovaties. ,,Neem de zogenoemde Beer-o-Meter, van SG Papertronics. Dit is een point of care-test. Dat betekent dat je na de test meteen de uitslag kunt zien. Denk daarbij aan de coronasneltest. De Beer-o-Meter toetst dit momenteel op, inderdaad, bier.”

LIFE Cooperative iets aan doen. De belangenorganisatie van vijftig lifesciencebedrijven in Noord-Nederland – waaronder grote spelers als Ardena, ICON, QPC, Certe, en Symeres – richtte in 2021 het Open Diagnostics Ecosysteem (ODE) op. Om start-ups een soepeler begin te bieden,.

is om zo een omgeving te scheppen waarin een kruisbestuiving ontstaat van kennis en ideeën. Deze bundeling van krachten moet er vervolgens voor zorgen dat potentiële vernieuwingen niet in de vergetelheid raken. Wat voor de oprichting van ODE nog te vaak gebeurde. ,,Veel innovatie bleef op de plank liggen. Dat willen we nu

,,Tijdens het gistingsproces moet je veel onderzoek doen. Met dit apparaat kun je onder meer de zuurgraad, bitterheid, suikergehalte en alcoholpercentage meten. De uitslag krijg je meteen. Zodat je geen tijd met wachten hoeft te verdoen”, zegt Oosting. ,,Het is de bedoeling dat dit device wordt ingezet voor klinisch chemisch onderzoek. Je zou hiermee bijvoorbeeld de bloedwaarden in een vroeg stadium kunnen detecteren. De uitslag is meteen bekend. En dus bespaar je zodoende veel tijd en geld.”

ELKE VEENMAN EN EP OOSTING

VOORBRANDSTOFDIAGNOSTIEK

SNELTEST

Start-ups in de medische diagnostiek die een zetje in de goede richting willen, kunnen aankloppen bij Open Diagnostics. Behalve een relevant netwerk krijgen ze ook financiële hulp.

et is een bekend obstakel bij veel beginnende bedrijven: het vergaren van benodigde financiële middelen, contacten en aanvullende kennis. Om zo die verlangde vliegende start te kunnen maken. In de wereld van de diagnostiek is dat niet Daaranders.wilde

Totvoorkomen.”nutoezijn er acht plannen ingediend. Vier daarvan werden toegekend. Vooralsnog gaat de poort van ODE open voor Reperio, SG Papertronics, Detact Diagnostics, en Tagworks. Omdat er nog budget over is, kunnen starters nog steeds hun plannen voorleggen.

34 LEEUWARDER COURANT DONDERDAG15SEPTEMBER2022

H

,,Door dit te beginnen kan een idee nu vaker doorgroeien tot een product”, zegt Elke Veenman, projectleider van ODE. ,,Er wordt veel ontwikkeld en opgepakt door start-ups. Maar vaak is het voor deze groep moeilijk om van niets iets te maken. Dat komt onder meer door de financiering. De LIFE Cooperative besloot daarom dat die laagdrempeliger moet worden gemaakt. In plaats van gewoon een berg geld neer te leggen, kunnen de beginnende bedrijven een subsidieaanvraag bij ons doen.”

ODE kreeg hiervoor een subsidiepot van 2,1 miljoen euro. Dit betreft een Europese bijdrage, mogelijk gemaakt door Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) en de gemeente Groningen. Ieder bedrijf dat hiervoor in aanmerking wil komen, legt zijn idee voor aan ODE. Een groep experts kijkt vervolgens onder meer naar de validiteit, haalbaarheid en het commerciële aspect van het plan. Uiteindelijk bepaalt de Raad van Advies of de subsidie wordt toegekend.

KRUISBESTUIVING

Ook krijgen de starters toegang tot een krachtig netwerk. ,,Waar velen vaak wel

LAAGDREMPELIGER

Volgens Oosting is Noord-Nederland een geschikte voedingsbodem voor start-ups. ,,Je hebt hier goede universiteiten en Contract Research Organizations die gewend zijn om werk uit te voeren voor farmaceutische en medische bedrijven. Nergens in het land heb je zo’n dichte concentratie van onderzoekcentra in combinatie met CRO’s.”

Match

„Als er een hulpvraag komt dan heeft het kind, de jongere of het gezin snel behoefte aan hulp”, zegt Carine. „Wij wachten niet met het zoeken naar een vaak omslachtige oplossing, maar gaan meteen aan de slag. Doe dan, dat zeggen we niet voor niets.”

- Een kind met autisme dat binnen een behandeling nieuwe vaardigheden heeft geleerd en thuis begeleid wordt om ze daar te leren toepassen.

- Praktisch

- Omdat we praktisch ingesteld zijn - Oplossingsgericht

- Geen mitsen en maren hanteren

#doedan

Laagdrempelige, flexibele en doelgerichte begeleiding aan kinderen en jongeren tussen de 0 en 18 jaar, die extra hulp in hun leven nodig hebben: dat is waar de jonge professionals van Team050 zich dagelijks voor inzetten. Denk aan individuele begeleiding, groepsbegeleiding en ouderbegeleiding: thuis, op school, bij de sportclub, de kinderopvang, enzovoort. De juiste match tussen cliënt en begeleider staat voorop. Immers, vanuit gedeelde interesses en ook karaktereigenschappen is het behalen van doelen makkelijker te realiseren. Team050 werkt met circa 750 jonge, professionele begeleiders, in de provincies Groningen en Friesland.

Begeleiding mag ook leuk zijn!

Nieuwsgierigvan. geworden?

Zo luidt het credo van Team050

Team050

- De begeleiding mag leuk zijn en het werk ook. Werkgeluk staat hoog in het vaandel en daar profiteren de kinderen en jongeren

- Liever meteen beginnen dan uitstellen

De hulpvragen waarvoor Team050 wordt benaderd zijn heel divers. En dat geldt ook de tijdsduur, die varieert van een paar weken tot 10 jaar. „Het is uniek dat we het hele scala aan hulpvragen kunnen bedienen”, legt Nienke uit. „En vanzelfsprekend werken we ook buiten kantoortijden, want begeleiden op die momenten dat de hulp nodig is.”

- Activiteiten ondernemen met een jongere met depressieve klachten, zodat hij het daarna weer zelf aankan.

Meer informatie: www.team050.nl

Jonge professionals

Voorbeelden van hulpvragen

- Snel

- De juiste match tussen begeleider en het kind of het gezin is heilig en uniek

De inzet van jonge professionals is een bewuste keuze van Team050. „Zij kunnen zich goed inleven in de wereld van kinderen en jongeren”, zegt Nienke Kuiper van Team050.

- Een kind met het Syndroom van Down, dat dankzij de inzet van onze begeleider langer naar het regulier onderwijs kan.

- Laagdrempelig

Het onderscheidend vermogen van Team050

- Actiegericht

- Een alleenstaande moeder die een hersenschudding heeft en voor een aantal weken hulp nodig heeft.

ADVERTENTIE

Een goede match is een belangrijke factor voor succes. „De match tussen begeleider en het kind of de jongere moet kloppen, waarbij de vraag van de cliënt centraal staat”, aldus Carine de Bruine van Team050. „We gaan daar zorgvuldig mee om. Na een intakegesprek kijken we welke jonge professional geschikt is, met 750 begeleiders hebben we de luxe van een ruime keuze. Is er een geschikte begeleider gevonden, dan volgt de kennismaking, om te kijken of het daadwerkelijk klikt. Doordat onze begeleiders vaak maar één kind of jongere begeleiden, is er automatisch meer flexibiliteit, betrokkenheid en leren we specifieke kennis makkelijk aan.”

- Doen wat nodig is

„Heb je net instagram geïnstalleerd, dan is de jongere alweer bezig met het nieuwe Be Real. Onze begeleiders herkennen dat en gaan daar in mee. Daar gaat veel kracht vanuit, zo blijkt telkens weer. Als de juiste klik er is, komen de resultaten sneller.”

Uiteenlopende hulpvragen

- Tijdelijk met een kind mee naar school, dat vanwege faalangst niet meer naar school durft.

- Geen wachttijden

Zieke mensen kunnen niet wachten Vegro bestaat inmiddels 37 jaar en werd in 1985 opgericht door de dames Simone van Veen en Corine de Groot. „Zij vonden dat er te weinig hulpmiddelen beschikbaar waren voor zieke mensen”, geeft Melvin aan. „En zieke mensen kunnen niet wachten, zo vonden ze. Dat is nog steeds ons credo. Mensen die hulp nodig hebben, kunnen niet wachten.” Vegro heeft inmiddels ruim 50 zorgwinkels in het hele land en circa 700 mensen in dienst. Ook in Friesland zijn elke dag chauffeurs onderweg om artikelen af te leveren en gebruikte artikelen weer op te halen. „Daarnaast hebben we spoedchauffeurs, wanneer de situatie daar om vraagt.”

Huren of kopen

„Uiteindelijk gaat het erom dat we het voor de klant, juist in moeilijke tijden, zo plezierig en gemakkelijk mogelijk maken. Die uitdaging gaan wij elke dag met veel plezier en inzet aan. Dat doet Vegro al 37 jaar. Niet voor niets luidt ons credo dat mensen die hulp nodig hebben niet kunnen www.vegro.nlwachten.”

Kwaliteit staat voorop De rollator is het meest verkochte product. „Dat komt vooral omdat wij alleen werken met rollators van kwaliteit”, zegt Melvin. „En hoewel de prijzen ook hier stijgen, kiest de klant toch vaak voor een rollator die wat duurder is dan de standaard. Overigens hebben we producten voor elke portemonnee in de winkel staan, waarbij we een bepaalde basiskwaliteit kunnen garanderen.”

‘We zijn dé zorgwinkel voor al jouw hulpmiddelen’

altijd welk hulpmiddel passend is. Een wandelstok kan van pas komen als je problemen hebt met lopen. Maar, heb je last van je evenwicht of voel je je onzeker tijdens het lopen, dan is een rollator misschien meer op z’n plaats. Veel hulpmiddelen, zoals een hoog-laag bed, een rolstoel of een douchestoel kunnen gratis geleend worden vanuit de basisverzekering. En kun je de hulpmiddelen niet zelf meenemen, dan bezorgen we deze gratis thuis.”

Vooruit denken

De meeste bedrijven stellen hun hulpmiddelen alleen via internet beschikbaar. „Wij merken dat mensen graag door ons geadviseerd worden en hulpmiddelen zelf willen uitproberen en ervaren. Onze kennis en kunde om een goed advies te geven, met de klant mee te denken en vooral vooruit te denken, speelt vervolgens een belangrijke rol. Wat heb je bijvoorbeeld nodig na een operatie? Of wat komt er allemaal bij kijken wanneer je langer thuis wilt blijven wonen? Voor de gemiddelde klant is dat lastig inschatten, maar Vegro heeft de kennis in huis voor het juiste „Weadvies.”informeren

Naast de hulp thuis willen klanten ook zoveel mogelijk buiten huis kunnen blijven doen, merkt Melvin regelmatig. „Ook daarvoor hebben we voldoende hulpmiddelen in huis. Denk bijvoorbeeld aan een opvouwbare rollator of scootmobiel die gemakkelijk in de auto kan worden meegenomen. Wij doen er alles aan om het leven van mensen zo aangenaam mogelijk te maken en de zelfredzaamheid te vergroten. Het

‘Mensen die hulp nodig hebben, kunnen niet wachten’

gaat immers om de kwaliteit van leven en hulpmiddelen kunnen daar een belangrijke rol in spelen. Daar is Vegro op ingesteld.”

Stelwagen van de vestigingen in het MCL en Leek uit.

Rolstoelen, rollators, scootmobielen, badkamerhulpmiddelen, seniorentelefoons en persoonsalarmering, je kunt het zo gek niet bedenken of de Vegro zorgwinkel in het Medisch Centrum Leeuwarden en de zorgwinkel in Leek hebben het in huis. Vegro mag zich met recht het expertisecentrum voor (thuis)zorghulpmiddelen noemen. Klanten kunnen de diverse producten lenen, huren of kopen. Bij Vegro staat een passend advies voorop. „Door goede vragen aan klanten te stellen, zorgen we ervoor dat ze met de juiste hulpmiddelen naar huis gaan”, legt winkelleider Melvin

„De klant maakt vaak een afweging tussen huren of kopen”, gaat Melvin verder. „Dat is in elke situatie weer anders. Dat bedoel ik met de juiste vragen aan de klant stellen. We informeren daarom altijd naar wat er precies aan de hand is, hoe de thuissituatie is. Aan de hand daarvan kunnen we bepalen wat iemand nodig heeft. Ja, het is een kwestie van heel veel vragen stellen. Het gaat erom dat de klant vooruit kan, 24 uur per dag, 7 dagen in de week. Klanten staan daar niet altijd bij stil, wij hebben die ervaring in huis. Ook nadat de klant bij ons is geweest houden we contact. Er kan namelijk altijd iets in de situatie veranderen. Daarnaast vinden klanten het prettig wanneer ze hun verhaal kunnen doen en die ruimte krijgen ze hier. Dat maakt dit werk ook mooi.”

ADVERTENTIE

Sara: „We kiezen ervoor om onze woonlocaties zo gewoon mogelijk te laten zijn, geen vlaggen van De Kern, geen bordjes op de deur. Gewoon. We staan middenin de samenleving.” Dat is De Kern. Een organisatie die niet meer zorg biedt dan nodig is en waar gewerkt wordt vanuit de overtuiging dat iedereen mogelijkheden heeft zich te ontdekern.euwikkelen.

Stichting de Kern is een kleinschalige zorginstelling waar mensen met een zorgindicatie kunnen wonen in een huiselijke sfeer, al dan niet met 24-uurs begeleiding. Op vijf locaties in Friesland, voor zij die het nodig hebben. Zoals Jack die in Hommerts woont en in Sneek werkt. Samen met gedragswetenschapper Sara vertelt hij over zijn leven bij De Kern.

Onze maatschappij is voor hen complex genoeg Magis Ambulante Begeleiding vestigt met haar onvoorwaardelijke aanpak en eigen dagbesteding professioneel naam. ,,Succesverhalen mogen worden verteld om de beeldvorming over onze doelgroep bij te stellen en te laten zien dat begeleiding werkt. En het goed is te zeggen dat we trajecten met clienten ook afronden: als we bereikt hebben waarvoor we zijn ingeschakeld, moet iemand zichzelf redden. Het kan best zijn dat iemand terugvalt, maar de angst dat het misschien weer mis gaat, mag niet de reden zijn iemands handje vast te houden,” vertelt Bianca, die over een maand haar vakkennis uitbreidt met de studie Psychologie. ,,We begrijpen dat onze clienten door hun verleden of gedrag niet altijd gewenst zijn. Maar zonder dak boven je hoofd kom je nergens. Als iemand daar in vast loopt, kunnen wij huisvesting bieden in een van onze eigen woningen of we regelen wij het in ons netwerk. En daarom koken we voor sommigen: leven in onze maatschappij is al complex genoeg voor ze. Wij hebben plezier in wat we doen, omdat we zien wat we kunnen betekenen voor mensen die vaak niets of niemand meer hebben.”

Jack woont sinds oktober in een appartement op de locatie in Hommerts. Het wonen bij De Kern bevalt Jack heel goed, eerst tien jaar in het pleeggezin in Wommels en nu in Hommerts waar hij zijn eigen fijne plek heeft. Hij wordt door collega’s van Sara begeleid, net als de zeven anderen die er

Bianca werkt in de ambulante begeleiding als ze Wietze tegenkomt en met hem Magis verder vormgeeft. ,,We willen laten zien dat deze doelgroep niet gek of gevaarlijk is. Ze hebben een rauwe kant, kunnen heel primair zijn. Ik zeg altijd, hoi, ik heet gewoon Bianca. Schelden doet me niets en ‘verbaal geweld’ is geen reden om cliënten niet langer te willen helpen. Die grens

Bianca Kooistra-Seerden en Wietze Kooistra

www.magisambulantebegeleiding.nl

ADVERTENTIE

ADVERTENTIE

Die vraag leidde tot de uitbreiding van locaties in Oosterbierum, Wijnaldum en Harlingen. Hommerts is de nieuwste locatie. In totaal begeleidt De Kern zo’n 65 mensen, waarvan er 44 mensen een woonplek bij de organisatie hebben. De 36 medewerkers richten zich op het bieden van zorg, opvang en begeleiding.

transportbedrijf. Daar help ik vrachtwagens laden en lossen en praat ik met buitenlandse chauffeurs. Ook help ik er met opruimen”, zegt hij trots. „Ik ga altijd op de fiets. Door weer en wind, het doet me niks.” Het is goed in Hommerts vertelt Jack. Een fijne buurt, aardige mensen. Ze zijn goed voor ons. En ook voor de jongens die hier op dezelfde locatie in de woongroep wonen.”

Betekenis hebben voor mensen die niets meer hebben

Jack en Sara

“Toen ik bij De Kern kwam wonen, heb ik het eerste halfjaar mijn koffer niet uitgepakt. Ik was heel bang dat ik weer weg moest” zegt Jack, nu 22 jaar. „Ik had al in zeven pleeggezinnen gewoond, toen ik bij Nienke in Wommels kwam.” Met Nienke en Wommels duidt Jack op waar het voor hem begon bij De Kern. Sara, gedragswetenschapper: „In 2005 is het inderdaad begonnen met de opvang van pleegkinderen. Dat beviel goed, maar op een gegeven moment volgde de vraag: wat doe je als kinderen voor de wet meerderjarig worden en daardoor hun opvang ophoudt? Stuur je ze de straat op, terwijl je weet wat ze nodig hebben?”

‘We staan gewoon middenin de samenleving’

Ambulante begeleiding? Als je er niet middenin zit, is het heel onbekend. Bianca Kooistra-Seerden en Wietze Kooistra van Magis Ambulante Begeleiding in Franeker vertellen er met plezier over. ,,Onze doelgroep is niet gevaarlijk of gek. Dat ze weinig mensen vertrouwen is niet zo vreemd.”

ligt bij fysiek geweld, maar dat maken we zelden mee. Veel zit in onze benadering en hun gevoel. Er zijn voor ze, aandacht geven, eerlijk zijn, grenzen stellen en doen wat je belooft. Stap voor stap leren controle te krijgen over het leven, geen overlast meer veroorzaken, misschien zelfs afkicken. Voor sommigen is een stabiel leven wat ze aankunnen, anderen leren hun plek te vinden en gaan zelfs weer aan het werk. Het draait om acceptatie, inzicht geven en het stimuleren van intrinsieke motivatie. Zonder oordeel en niet vanuit angst of maatschappelijk moeten.”

Doen wat nodig is, dat is De Kern

Middenin de samenleving

zelfstandig wonen. De medewerkers begeleiden de bewoners bij wat nodig is om hen zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren in het dagelijks leven. Jack wil niet meer weg uit Hommerts. „We hebben het hier heel gezellig. Overdag ben ik vaak op mijn werk. Ik werk in Sneek, bij Hoekstra, het

Met 17 professionele zorgverleners staan ze zo’n 80 clienten in Friesland bij, voor kortere of langere tijd. Mensen met een ‘beperking’ zoals we dat noemen: psychisch, financieel, verslavings- en gedragsproblematiek, autisme, licht verstandelijk gehandicapt of een combinatie daarvan. Mensen die vaak korter of langer ‘in de GGZ’ hebben gezeten, in gesloten of halfgesloten afdelingen. Of in de gevangenis. Wietze Kooistra start Magis in 2017 na jarenlange ervaring als Penitentiair Inrichtingswerker: ,,Veel van hen hebben vanaf jongs af grote moeite anderen te vertrouwen. Omdat ze anders zijn, hebben ze een stempel en dat voelen ze. Wij aanvaarden ze zoals ze zijn, ook al zijn ze verslaafd. Vanuit acceptatie ontstaat langzaam aan vertrouwen. Van daaruit kijken we verder. Proberen we ze een beetje blijer en gelukkiger te maken en stabieler te laten leven. En als ze daar zijn, kun je verder. Of niet, want soms is het gewoon zoals het is.”

www.lodeholding.nl

Holding, 70 jaar jong, telt 5 dochterbedrijven: Lode (medische ergometrie), ProCare (handelsorganisatie), aXtion (ICT), Umaco

„Daarmee ben je er echter niet”, gaat Wolters verder. „De uitdaging is om de zorg rondom een operatie op afstand vorm te geven, waarbij bijvoorbeeld ook de fysiotherapeut en de medisch specialist betrokken worden. Onze rol daarin? Waar Lode Holding normaal gesproken technologie aan de kliniek levert, leveren we dat nu thuis. Denk daarbij aan apparatuur dat voldoet aan de eisen voor patiëntveiligheid en een ICT platform voor het aanbieden van trainingen en monitoring op afstand. Wat blijkt uit de eerste

Life Cooperative

De kracht van samenwerking

Om de krachten te bundelen, werd ruim 5 jaar geleden Life Cooperative opgericht. 45 noordelijke bedrijven die samenwerken op het gebied van Life Science en Medtech, om op die manier de noordelijke innovatiekracht te versterken en één gezicht te vormen naar de zorg en de kennisinstellingen. Daar kwam kortgeleden Htric bij, het Health technology research and innovation center. „Wat we hiermee hebben gerealiseerd is dat we de studies op het gebied van de gezondheid van de mens en op het gebied van technologie hebben verbonden. Daardoor kunnen we nog beter onderzoek doen naar het bewegen en het prestatievermogen van de mens, waarbij binnen Lode Holding vooral aandacht is voor technologische ontwikkelingen.”

In de samenwerking met diverse kennisinstellingen worden allerlei onderzoeken opgezet. Wolters geeft een voorbeeld. „Medisch specialisten doen planbare operaties. Het idee is dat hoe fitter iemand de operatie ingaat, hoe minder er kans is op complicaties en hoe sneller iemand weer op de been is. Dat klinkt niet onlogisch. Maar, dat moet dan wel door onderzoek bevestigd worden. Vroeger vertelden we iemand die geopereerd moest worden dat hij het maar rustig aan moest doen. Nu weten we dat iemand die vier weken voor de operatie aan z’n conditie gaat werken, op z’n voeding let en z’n rust pakt, vaak veel beter de operatie ingaat en er weer uitkomt. Bovendien blijkt uit diverse onderzoeken al dat dit tot de helft minder complicaties en een vermindering van het aantal ziekenhuisdagen leidt.”

Lode (productontwikkeling) Ommium (herstellen, presteren en fit zijn). De focus ligt op menselijk bewegen en presteren.

Samenwerking

‘Hoe beter de samenwerking is, hoe meer het leidt tot succes’

Samen werken, samen innoveren, samen groeien, samen zorgen, samen succesvol. Welkom bij Lode Holding in Groningen, waar het woord samenwerken met hoofdletters wordt geschreven. „Waar je samenwerking zoekt, boek je vooruitgang”, is de overtuiging van algemeen directeur Johannes Wolters. Lode Holding produceert hoogwaardige technologische producten en diensten op het gebied van leefstijl, sport, preventie en zorg, waarbij de focus ligt op menselijk bewegen en presteren.

en

kunnen bewegen is belangrijk om deel te nemen aan de maatschappij en het draagt in belangrijke mate bij aan gezondheid en geluk. Veel mensen komen daar pas achter wanneer zich een probleem voordoet. Dan besef je hoe waardevol bewegen is.”

Onderzoek

„Bewegen is een probleem in de huidige maatschappij”, gaat Wolters verder. „Goed

„In de zorg is er preventief sowieso veel winst te behalen”, geeft Wolters aan, „maar ons systeem zit zodanig in elkaar dat daar nog te weinig oog voor is. Immers, innovatie kost geld, terwijl de opbrengst vaak onduidelijk is. Daarom is het belangrijk om via onderzoek te laten zien wat innovatieve producten en diensten aan voordelen opleveren. Hier gaat het adagium voorkomen is beter dan genezen zeker op.”

In de afgelopen 70 jaar was Lode Holding met name actief in het ontwikkelen van producten voor de bewegende mens, denk aan revalidatie. Wolters noemt dat de niet-kritische zorg. Steeds meer echter richt het bedrijf zich op de reguliere zorg. Wolters: „De zorgsector kent grote problemen, zoals bureaucratie, een tekort aan professionele krachten en oplopende kosten. Wij zijn één van de partijen die daar iets aan wil doen. Dat doen we niet alleen, dat doen we vooral door samen te werken, met zorginstellingen, kennisinstellingen en het bedrijfsleven.”

ADVERTENTIE

Wolters is trots op de resultaten van Life Cooperative. „Maar we slaan ons te weinig op de borst. Er gebeuren in het noorden hele mooie dingen, die voortkomen uit samenwerking. En hoe beter die samenwerking is, hoe meer het leidt tot succes.”

En daar profiteren alle deelnemers van, zo ook Lode Holding. „De mooie technologie die hier wordt ontwikkeld, vermarkten we naar de rest van de wereld. In de gezondheidszorg focust men steeds meer op wat iemand nog wel kan, waarbij ondersteuning door onze technologie ervoor kan zorgen dat mensen kunnen blijven bewegen. Het gaat uiteindelijk om de kwaliteit van leven. Wanneer mensen in staat zijn om op welke manier dan ook te blijven bewegen, dan draagt dat bij aan hun levensgeluk. Dat wil Lode Holding zo veel mogelijk optimaliseren, op weg naar meer menselijk bewegen en welzijn.”

resultaten: uiteindelijk zijn de kosten lager, terwijl de patiënt weer sneller op de been is en bovendien in zijn vertrouwde omgeving aan het herstel heeft kunnen werken. Dat doet iets met mensen, in positieve zin.”

Gerben Spaan: „Dat was voor iedereen eerst even wennen en tegelijk zag je een enorme verandering bij inwoners. De vrijheid die we ze gaven werkte eerst verwarrend, omdat we ze hun vaste kader en locatie ontnamen. Geen vaste locatie en tijd meer voor dagbesteding. Minder afhankelijk, meer eigen keuze, vrijheid om vaker of minder vaak te komen of ook op een andere locatie te ontdekken wat er is. Al heel snel blijkt dan dat mensen het juist geweldig vinden en zich thuis gaan voelen. Veel van hen zijn anders naar zichzelf gaan kijken, leerden te ontdekken wat het betekent als ze geen stempel meer hebben, maar gewoon mens zijn. Met een vraag, een idee, een behoefte. We hebben veel mensen gezien die uit hun schulp kruipen, die hun eigen mogelijkheden ontdekken en zich ook veel meer open opstellen dan voorheen. Ze kijken niet alleen naar zichzelf, maar ook naar anderen.”

Even wennen

kunnen dat omdat we de netwerken hebben, omdat we vaak weten wie we waar kunnen aanspreken. Het is altijd vanuit de beste intentie. Het is niet de makkelijkste weg, maar wel de meest zingevende voor mens en omgeving. Preventief en positief.”

Een fijne aanpak

ADVERTENTIE

van de omgeving”, vult Daniël Pit aan. „We nemen mensen radicaal serieus.”

Wat zou jij het liefste willen?

„Centraal staat altijd de vraag: wat zou jij graag willen? En van daaruit: wat zou jij dan doen om dat te bereiken?”, vertelt Daniël Pit, teammanager Opbouwwerk, Vrijwilligerswerk en Mantelzorgondersteuning. „We richten ons op wat inwoners nodig hebben en waarmee zij elkaar en hun omgeving kunnen helpen. We hebben de afdeling formulieren en moeilijk doen overboord gezet. Lage drempels, meer vrijheid. Denken vanuit persoonlijke ontwikkeling en ontwikkeling

„Het vergt”, zegt Gerben Spaan ,ook van ons een heel andere manier van werken. Met meer creativiteit en flexibiliteit, omdat je reageert op wat er gebeurt in plaats te weten wat er gaat gebeuren. Het maakt het tot het mooiste vak in de wereld, echt. Het is zo mooi om te zien hoe mensen omgaan met wat er kan en waar dat toe leidt. Het is een fijne aanpak. Van problemen oplossen vanuit een vooraf gestelde indicatie gaan we naar veel eerder en meer problemen voorkomen. De manier waarop we nu werken, gaat veel meer uit van positief bijdragen aan een gezonder en gelukkiger leven. Dat doen we met andere organisaties en onze partners door meer cultureel en creatief aanbod mogelijk te maken, door te werken aan en vanuit gezonde leefstijl en te zorgen voor meer aanbod van betaalbare gezonde voeding. Kijk bijvoorbeeld naar een project als ‘Kunst in je Buurt’ en wat de mogelijkheden van muziek luisteren en maken voor mensen betekent. Het is verbindend, het nodigt uit iets op te pakken, het stimuleert ontwikkeling. Het geeft inhoud aan waar het om gaat: ieder mens wil het liefst ergens thuis zijn en erbij horen, zich gelukkig voelen en van waarde www.amaryllisleeuwarden.nlzijn.”

Amaryllis koos anderhalf jaar geleden voor een nieuwe aanpak van zorg en welzijn. Daarmee won het de aanbesteding voor de komende jaren in de gemeente Leeuwarden. „We nemen mensen radicaal serieus”, zeggen teammanagers Daniël Pit en Gerben Spaan. Twee gedreven mensen spreken zich uit over keuzes, sociale cohesie, vrijheid en meedoen.

Preventief en positief „Mensen hebben een grote bereidheid om iets voor elkaar over te hebben”, vult Daniël Pit aan. „We voerden alleen te vaak het gesprek niet. Nu wel, wij zijn daar actiever in. We weten ook dat het een blijvende inspanning is in wijk en buurt. Maar het werkt. Gesprekken aangaan, vragen wat mensen en organisaties in een wijk of buurt nodig hebben, wat ze willen bereiken, wat ze in hun omgeving willen veranderen. En te zorgen dat ze het gaan doen. In die gesprekken merk je de wederkerigheid, de bereidheid niet alleen te kijken wat jij nodig hebt, maar ook wat een ander of je omgeving nodig heeft. Het is aan ons die stap naar ‘het ook gaan doen’ te stimuleren en te helpen bij het bereiken van wat ze willen; wij

„Het was al een enorme stap vooruit dat we onze nieuwe opdracht meekregen voor in ieder geval vier jaar, met nog een aantal jaren als optie erna. Voorheen was die opdracht telkens voor een jaar, en dan heb je niet de gelegenheid een andere visie los te laten op wat je doet”, zeggen Gerben Spaan en Daniël Pit. In die nieuwe visie van Amaryllis zijn de strakke kaders losgelaten. „Waar het om gaat is dat we oog hebben voor de individuele inwoner en voor de verbanden tussen inwoners onderling in hun eigen omgeving. Van daaruit kijken we waar dat het beste kan. Voorheen ging het bijvoorbeeld over dagbesteding, vanuit indicatie en een zorgplan, een budget en een vaste locatie op een plek vaak verder weg en op vaste tijden. Nu praten we over Ontmoeten en Meedoen, over de vrijheid van iedere inwoner dat op zijn manier in te vullen. Het aanbod is op locaties dichtbij, we zijn daar waar mensen komen, leven, werken, verblijven. Dat kan een wijkcentrum zijn, maar ook een culturele instelling, een kringloopwinkel, een vereniging, een school of werkplaats, samen met andere organisaties en partners. We gaan uit van aanbod in ieders omgeving, in alle wijken van de stad en in alle 35 dorpen die gemeente Leeuwarden rijk is”, vertelt Gerben Spaan, teammanager Ontmoeten en Meedoen.

‘We hebben de afdeling formulieren en moeilijk doen overboord gezet’

Danie¨l Pit en Gerben Spaan. Foto: IJsbrand Kroondijk

diensttijd wilde ik studeren om Stay Focused op te zetten. Ik was vader van twee kin deren en moest tegelijk als glazenwasser en bevei liger werken om inkomen te hebben. Maar ik had een doel.” Hij richt zijn bedrijf op en zijn aanpak slaat aan. Het jonge bedrijfje groeit en in 2019 zet hij de stap naar een royaler onderkomen aan Voorstreek 2. Ruimte voor een groter team, het zijn er nu dertien. Samen begeleiden ze veertig tot vijftig mensen van 18 tot 67 jaar. „Ambulante begeleiding wordt geboden vanuit de ‘WMO aan vullende ondersteuning’ en voor wat we ‘overlas tend gevende’ zoals men in de volksmond zegt of wel een vergeten doelgroep: ex-gedetineerden die door de rechtbank een zogeheten forensische titel

Sonny ontdekt het plezier om met deze doelgroep te werken en hoe met ze om te gaan. Te praten, ze aandacht te geven, te vragen wat ze willen of nodig hebben, adviseren. „Het is altijd hun keuze, we verplichten ze niets, maar we zetten ze op scherp en maken ze bewust van hun keuzes.

Zeker wanneer iemand onder bepaalde voorwaar den vrij is gekomen, zodat hij/zij niet in recidive valt.” Het team van Stay Focused stelt grenzen. „We laten ons niet verleiden in alles mee te gaan met wat zij willen. Begrip is wat anders dan maar accepteren uit angst voor de ander.” Sonny

ADVERTENTIE

De naam Stay Focused is herleid uit Sonny’s tijd van zijn legermissies in Afghanistan. Hij was zeventien jaar nog maar toen hij militair werd. Achttien jaar toen hij met een andere collega naar Afghanistan vloog. „Geen idee wat we daar gingen doen, geen mens die op ons zat te wachten, laat staan dat ze wisten wat wij kwamen doen.” De ‘opbouwmissie’ bleek vooral chaos en overleven, steun zoeken bij elkaar en omgekomen collega’s. Terug in Nederland kan hij zijn draai moeilijk vinden en als een nieuw verzoek komt voor nog een missie, hapt hij toe. „Daar was ik iemand, hier niet.” Na meer Afghaanse desillusie en doden om zich heen, komt hij terug. Helpen zit in zijn bloed, maar dan graag concreter en beter dan hij in Afghanistan deed. Stay Focused staat voor con stant scherp zijn en niets missen. De vele en soms heftige ervaringen van Sonny Boelhouwer in Afghanistan hebben hem de kracht en het inzicht gegeven, die de hij gebruikt in zijn bedrijf voor ambulante begeleiding. „Ik begrijp heel goed, dat wanneer je zo gehard wordt door het leven en het vertrouwen bent verloren in alles en iedereen om je heen, hoe zwaar, onbegrepen en alleen het leven dan kan voelen. Na 10 jaar diensttijd heb ik een keuze gemaakt iedereen te willen helpen die zich gevoelsmatig in soort gelijke positie bevindt om wat voor reden ook en enige vorm van onder steuning kan gebruiken en deze hulp van ons

in het heden en te werken aan een toekomst. Focus houden. We zijn er altijd, ook als het mis gaat. Maar ook om af en toe uitjes te organiseren en samen iets leuks te doen. De Voedselbank is een hele grote steun voor onze cliënten. Probeer zelf maar eens met 50 euro per week rond te komen! We gaan samen met hen naar de Voedselbank, omdat ze anders amper kunnen eten. We leren ze solidair te zijn met elkaar en met anderen.”

Herstel kost tijd

We kunnen niet zonder elkaar Ambulante begeleiding van uit de WMO betekent veel samenwerken met o.a wijktems van de gemeente, VNN GGZ of re-integratiebedrijven. „Forensische begeleiding zijn meer partijen betrokken en vraagt zo om nog korte lijntjes met o.a Politie&Justitie, Forensishe poli, veiligheids huis Reclassering etc. Zo komt het voor dat wij betrokken worden wanneer bijv. iemand ver vroegd vrij mag komen, maar enkel onder ver plichte voorwaarden, waarin ambulante zorg een voorwaarde kan zijn. Voor gedetineerden naar buiten gaan, hebben we de eerste gesprekken over onderdak, begeleiding naar een uitkering, schuldhulpverlening, begeleiding bij het leren leven buiten de gevangenis, voorkomen dat ze terugvallen in hun oude vertrouwde gedrag. Om deze gedragsverandering te realiseren werken we veel samen met gemeente, politie, justitie, GGZ en Reclassering. We delen de verantwoordelijk heid om recidives te voorkomen. Daarom moeten we vertrouwen hebben in elkaar, ieder vanuit zijn eigen rol. Samen kunnen we er zijn voor de men sen die hulp nodig hebben en zorgen we voor meer verbondenheid en veiligheid op straat en minder overlast. Het begint bij elkaar informeren. Daarom gaan wij ook vaak mee naar instanties. Alleen al omdat wij het bekende, vertrouwde gezicht zijn waardoor anderen de mens achter ons leren te www.stay-focused.nlbegrijpen.”

Een voormalig winkelpand aan de Leeuwarder Voorstreek. Stay Focused staat er op het raam. Sonny Boelhouwer is het gezicht van het Leeuwarder bedrijf in ambulante begeleiding en forensische zorg. Na een roerig leven als beroepsmilitair wil hij met zijn ervaring en inzicht mensen helpen. “Overlast is vaak schijn. Mensen vragen om aandacht, liefde en erkenning.”

Jouw gezicht laten zien om anderen de mens achter je, jou te leren vertrouwen

opgelegd hebben gekregen. De gedetineerde mag dan enkel vroegtijdig, dan wel na detentie naar buiten onder de voorwaarden van ambulante zorg en begeleiding.” Wat is zijn succes? „Ik denk dat ik nu zover ben dat ik begrijp wat die mensen nodig hebben. Acceptatie, vertrouwen. Het zijn vaak de mensen die overlast op straat veroorza ken en heel primair gedrag vertonen, zelfs bij de voor ons gewoonste vraag of opmerking. Maar weet je? Dat is schijn, ze zoeken aandacht, liefde en erkenning. Geef het en laat zien dat je oprecht bent met de mensen om je heen en je krijgt er de wereld voor terug.”

wat die jongens hebben, die stapeling van problemen, komt ergens vandaan. En: het kan jou en mij ook overkomen. Stel je voor te stellen wat er gebeurt als je vanaf de een op de andere dag je huis, je auto en je bankrekening kwijt bent. Vaak wordt onderschat wat het bete kent als je om wat voor reden dan ook niemand meer hebt die jou wil begrijpen, met je praat of je erkent als mens. Daarom zijn wij er voor ze. We helpen mensen te leren van het verleden, te leven

„Nawilt.”mijn

Boelhouwer en zijn team krijgen er veel voor terug. „Het is geweldig als je mensen weer struc tuur in hun leven ziet krijgen, als ze eindelijk op zoek gaan naar een baan. Ja, wat we doen werkt. En het mooie is dat velen van hen ook als ze het leven weer op de rails hebben, regelmatig een bakkie komen doen om te vertellen hoe het met ze „Veelgaat.”van

Een leven in de zorg

Na een leven in de zorg op allerlei niveaus start Aukje van der Meulen zeven jaar geleden haar bedrijf voor dagbesteding in Sint Annaparochie.

Onze basis is gelijkwaardigheid en respect voor elkaar. Ja, het is soms complex, want groepshiërarchie en dynamiek bepalen het leven en de waan van de dag, vijf dagen per week. Mensen zijn hier vrijwillig, vergeet dat niet, voor een dag of meer dagen. We kijken wat nodig is vanuit passie, professionele zorg en met een helikopterblik, want je moet met gepaste afstand blijven kijken om te zien wat er speelt. Het vergt creativiteit, betrokkenheid en maatwerk, want geen mens is gelijk en je weet nooit wat er gebeurt. Het is de kunst om mensen weer blij en gelukkig te maken met alles wat er in hun leven al speelt. Nooit ongevraagd, altijd met toestemming. En oordelen doen we hier niet, want dat is niet aan ons; wij zijn er om te helpen. Want wat de mensen in hun leven ook is overkomen, dat kan ons allemaal gebeuren. En dan is het heel fijn als iemand je de hand toesteekt en helpt. Gewoon omdat je mens bent, zoals wij allemaal.”

gerust wat hulp gebruiken

Van passie en professionaliteit alleen kan DEI niet bestaan, benadrukt Aukje van der Meulen. „We hebben naast zorgprofessionals ook vrijwilligers en steun uit de omgeving nodig, mensen die ons af en toe met iets specifieks helpen. Veel van onze mensen kunnen bijvoorbeeld niet naar de sportschool en daarom is het geweldig dat wij een paar CIOS- studenten hebben die zich inzetten voor sport en spel op maat. Net als vrijwilligers die ons helpen met voedingsmiddelen en met koken, met creatieve activiteiten of het bezoek met een cliënt aan een arts of instantie. Mensen die het leuk vinden de kleding voor iemand te vinden, want sommige cliënten hebben nu eenmaal heel weinig. Daarom doe ik graag een oproep om ons te komen helpen. DEI Dagbesteding en integratie is de maatschappij en zo zijn wij: we zorgen voor elkaar en hebben wat over voor de ander.”

www.dei.frl

Doen wat je belooft, iedere dag weer. Passie en professionaliteit verenigen zich in Aukje van der Meulen, oprichtster en directeur van DEI Dagbesteding en Integratie in Sint Jacobiparochi. Zorg verlenen aan mensen die het nodig hebben, hard nodig hebben. Toewijding en betrokkenheid met de voeten in de Bildtse klei.

‘We zorgen voor elkaar, DEI is de maatschappij in het klein’

wat ze nodig hebben, het gevoel geven welkom te zijn. Deze kleinschaligheid en de omgeving helpen daarbij. Het is kleinschalig en dicht bij de natuur. Het is zo prachtig om te zien wat het met mensen doet: klein geluk als je al niet zoveel meer hebt. Veel van onze clienten zitten in een sociaal isolement. Hier krijgen ze aandacht en de ruimte om zichzelf te zijn, worden ze geprikkeld actief te worden, dingen samen te doen. En dan komt de glimlach weer op het gezicht. Genieten ze van bloemen plukken, kijken naar paarden, iets maken, samen de maaltijd koken of muziek maken. Dat is waar het omgaat: jezelf kunnen zijn in een veilige omgeving. Want hoe ongedwongen het hier ook lijkt, veiligheid voor het individu, de groep en voor alle medewerkers moet je altijd Weborgen.”kunnen

Haar boerderij en het omringende land vormen een heerlijke omgeving. De zestig clienten van DEI Dagbesteding en Integratie voelen zich er thuis. Ruimte, uitzicht, een groentetuin, paarden, fruitbomen, het is er allemaal. Inclusief een prachtig binnen met een gezamenlijke ruimte om te eten of activiteiten te doen, een sport- en bewegingsruimte, een ruimte om je af te zonderen zonder prikkels. En een team van zes zorgprofessionals en van vrijwilligers dat iedere dag klaar staat om ondersteuning en begeleiding te bieden aan mensen met een lichamelijke, verstandelijke, zintuigelijke beperking en, of, een psychiatrische stoornis. ,,Wij ondersteunen mensen uit de hele Waadhoeke. We accepteren ze zoals ze zijn, ze kunnen hier zichzelf zijn in geborgenheid en veiligheid. We geloven niet in doelgroepjes zus of zo, we zijn een afspiegeling van de maatschappij, in een rolstoel of niet en met of zonder verslaving. Alles loopt hier door elkaar, we hebben alle leeftijden vanaf 18 jaar. Juist het feit dat we een hele brede doelgroep hebben, maakt wie ze zijn en waarom mensen het hier naar hun zin hebben. We zijn een minimaatschappij.”

In 2019 verhuist ze naar de boerderij aan de Koudeweg. Ze woont in het voorhuis en de deel is verbouwd tot huiselijke en functionele omgeving voor dagbesteding en het kantoor. ,,Het was een spong in het diepe, maar na jaren in de zorgketen, pasten dat strikte systeem en ik niet meer bij elkaar. Ik wilde geen vergaderende manager meer zijn, maar een zorgverlener voor mensen. Weg uit de hokjesgeest, de vrijheid en de ruimte om te besluiten wat nodig is en daar naar handelen.

ADVERTENTIE

Jezelf zijn in een veilige omgeving Helpen betekent dadendrang, betrokkenheid en nuchterheid. ,,Het is vooral doen, zorgen dat iets mogelijk wordt. Een situatie wordt opgelost, een ruzie gesust. De menselijke maat is het uitgangspunt. Je kunt als team van hulpverleners vinden dat iemand niet meer thuis kan wonen, maar hoe gaat het dan verder? Waar komt iemand dan terecht? Ons zorgsysteem is veelal gebaseerd op kostenafwegingen, reageren vanuit angst, hokjesdenken en lijstjes afvinken. Dat is wat mij in de zorgketen is gaan tegenstaan. Ik wil er zijn voor mensen, ze concreet ondersteunen in

‘Het is de kunst om mensen weer blij en gelukkig te maken met alles wat er in hun leven al speelt’

De eigenaar van LO&T, dat staat voor Langemaat Ontwikkeling & Techniek, heeft de productie van diverse onderdelen inmiddels uitbesteed om de tijdwinst te behalen die de ontwikkelde machines al realiseren bij apotheken. ,,Assembleren en lassen doen we nog steeds zelf, maar het scheelt veel tijd als we niet meer alles hoeven te maken. We willen nu meer seriematig gaan bouwen, zodat we uit voorraad kunnen leveren.

Een jaar geleden vertelde Willem Langemaat over de nieuwste telg in het assortiment van LO&T, de Packmatic. De machine verpakt wikkels met individueel verpakte medicijnen in brievenbusdoosjes, scant de unieke barcode, brengt de daaraan gerelateerde NAW-gegevens op de verpakking aan, controleert alle gegevens en sluit de verpakking. Langemaat: ,,Inmiddels is de Packmatic in bedrijf genomen door SPITS, een GDS-apotheek in Oosterwolde. GDS staat voor Geneesmiddelen Distributie Systeem. Het gaat om een pilot, waar we beiden veel van leren. Momenteel wordt de software van SPITS aangepast op de Packmatic en de eerste resultaten zijn goed.’’

Langemaat heeft zijn handen vol aan het uitleveren van bestelde machines, die onder meer blisters uit doosjes duwen en tabletten uit blisters drukken, maar blijft bestaande machines verbeteren. ,,Zo is de Deblimatic, de machine die medicatie uit blisters duwt, kleiner en sneller geworden. Het gebruiksgemak is verbeterd doordat de trolley waar de machine op staat nu in hoogte verstelbaar is. Ideeën voor nieuwe ontwikkelingen heb ik ook genoeg, maar daar is nu weinig tijd voor. Ik hoop een collega of samenwerkingspartner te vinden om samen verder te bouwen aan ontwikkeling en productie.’’

Veiligheid

ADVERTENTIE

Ondertussen zijn we druk met het uitleveren van bestelde machines, want die moeten op locatie geïnstalleerd worden en er hoort een instructie bij.’’

Voorraad

De vraag naar de machines van LO&T is enorm, ze worden geleverd in heel Europa en sinds kort ook in Australië. En hoewel Willem Langemaat inmiddels zijn werkwijze heeft aangepast, maakt hij nog steeds veel uren en zou hij graag meer tijd besteden aan nieuwe ontwikkelingen. ,,Ik ben op zoek naar creatieve mensen die willen meewerken aan technische oplossingen. LO&T is een erkend leerbedrijf en ik deel mijn kennis en ervaring graag. Wie aanleg en interesse heeft, kan een mooie carrière opbouwen in een bedrijf met eigen ontwikkelingen, voorzien van langemaatontwikkelingentechniek.nloctrooien.’’

Willem Langemaat in de werkplaats.

De machines van LO&T vergroten niet alleen de efficiëntie, maar ook de veiligheid. Dankzij automatisering zijn er meerdere controlemomenten die ervoor zorgen dat een persoon de juiste medicijnen ontvangt in de juiste hoeveelheden en afgemeten per innamemoment. Met name de eerder genoemde GDS-apotheken en ziekenhuisapotheken verdelen medicijnen in individuele verpakkingen, verdeeld in eenheden per toedieningstijdstip en op naam van een cliënt. ,,Een individuele verpakking maakt het voor cliënten gemakkelijker zelf de eigen medicatie te beheren’’, vertelt Langemaat. ,, Farmaceutische bedrijven verpakken medicijnen echter in blisters, ook wel doordrukstrips genoemd. Handmatig blisters uit doosjes halen en tabletten uit blisters drukken is natuurlijk een tijdrovende klus. Mijn machines kunnen het werk overnemen en dat

scheelt niet alleen tijd in apotheken, maar ook medewerkers van ziekenhuizen en verzorgingshuizen hebben er profijt van. Zoeken is niet meer nodig, het pakketje bevat alles wat de patiënt nodig heeft. Particulieren hebben bovendien minder op voorraad dus het gaat ook verspilling tegen.’’

LO&T in Emmen ontwikkelt en bouwt machines die het werk in apotheken vergemakkelijkt. Hoewel het bedrijf de vraag nauwelijks kan bijhouden omdat klanten in binnen- en buitenland graag efficiënter willen werken, blijft het realiseren van meer tijdwinst volgens eigenaar Willem Langemaat nog jaren mogelijk.

LO&T blijft tijdwinst realiseren bij apotheken

De trolley van de Deblimatic is nu in hoogte verstelbaar.

De Deblimatic walst de medicatie in één snelle beweging uit de blister. De machine is recent sneller en kleiner geworden en LO&T werkt aan een afzuigsysteem in de machine. Nu staat de Deblimatic vaak in een box om te voorkomen dat de gebruiker eventuele medicijnresten inademt. Zo zijn er doorlopend ontwikkelingen die het werk vergemakkelijken. De medicijnen worden vervolgens in kleine zakjes verpakt, die aan elkaar vast zitten op een lange rol. Deze lintzakjes worden op een haspel gerold en ook dat gaat automatisch dankzij de Reelmatic. ,,Van ieder zakje wordt een foto gemaakt om de inhoud te controleren’’, vertelt de machinebouwer. ,,Daarvoor moeten de medicijnen gespreid worden en dat gebeurt met de Vibromatic.’’

‘Er zijn doorlopend ontwikkelingen.’’nieuwe

Doorlopend ontwikkelingen

„Er zijn bewoners met diëten, we hebben cliënten met verminderde kauwfunctie en uiteraard hebben niet alle cliënten dezelfde smaak. Als je kleur aan het leven wilt geven, dan moet je intentie zijn, als zorginstelling, om ook van het

‘Ook bij de wijze van bezorgen en het plaatsen van bestellingen wordt rekening met ons gehouden’

Hoe lukt het om op een woongroep verschillende gerechten te serveren, met verschillende smaken en ingrediënten en rekening houdend met diëten en eventuele kauwbeperkingen? „Voor mij is dat een koud kunstje”, lacht Jan. „Ik hoefde alleen maar de juiste maaltijdservice te vinden. Wij hebben ontdekt dat Van Smaak dat op die wijze kan verzorgen en dat Van Smaak nog een aantal extra services biedt.”

ADVERTENTIE

Continu Van Smaak

Van Smaak en De Zijlen Met zorg in de samenleving

„De Zijlen geeft kleur aan je leven”, zegt Jan Jongstra, Hoofd facilitaire zaken. „Het is belangrijk dat cliënten thuis een betekenisvol leven hebben in lijn met hun behoefte en persoonlijke wensen. Onze zorg is daar op Iederafgestemd.”mensis uniek en waardevol. Ieder mens heeft ook zijn eigenaardigheden en wensen. In de media staan vaak berichten over de druk in de zorg en onderbezetting van personeel. Kun je aan individuele wensen tegemoet komen? „Soms is er meer mogelijk dan je van te voren kunt bedenken. Ik hou me bezig met facilitaire zaken en daar valt inkoop van voeding onder. Nu ben ikzelf van de generatie, eet wat de pot schaft, maar een dergelijke mentaliteit past niet op de woonlocaties als de onze. Hier wil je maatwerk die recht doet aan de individuele behoeften.”

eten een feestje te maken. Op voorhand lijkt het een onmogelijke taak om iedereen te kunnen bedienen naar zijn smaak, maar nu weten we dat die mogelijkheden er wel zijn.”

„Van Smaak heeft een systematiek om ervoor te zorgen dat die kwaliteit continu is. Daar begint de

goede dienstverlening, maar daar stopt het niet. Diversiteit zit niet alleen in smaken en diëten. Eten en het hele reilen en zeilen omtrent eten is een sociaal aspect. Daarom wordt er op de woonlocaties ook regelmatig zelf gekookt. We betrekken de cliënten daarbij. We doen het samen en als iemand niet in staat is om mee te helpen, dan is het wel in zijn/haar bijzijn. De activiteiten en de geuren doen mee in de beleving. Bij dergelijke spontane activiteiten wil je dat je maaltijdservice flexibel is en begrijpt wat de waarde daarvan is. Van Smaak denkt mee in processen en zo kan het zijn dat op de groep de aardappels en groenten worden klaargemaakt, maar het runderstoofpotje door Van Smaak wordt verzorgd. Het kan ook zijn dat zij de ingrediënten bezorgen. Hoe dan ook, ze denken mee en ontzorgen het zorgpersoneel.”

Flexibel en vlot

„Ook tijdens corona wist Van Smaak direct te schakelen. De distributie moest natuurlijk aangepast worden, maar wel op een wijze dat de cliënten er niets van merkten. Door de uitval van zorgpersoneel veranderde er ook direct het één en

Mensen met een verstandelijke beperking vinden de zorg die zij nodig hebben bij De Zijlen. In zo’n veertig woonlocaties verspreid in de provincie Groningen, worden zij op maat ondersteund. De variaties liggen tussen ondersteund zelfstandig wonen, werk- en dagbesteding en volledig ondersteund wonen. Bovendien biedt De Zijlen trainingsprogramma’s aan waarbij jongeren met een licht verstandelijke beperking vaardigheden worden geleerd om zo zelfstandig mogelijk te leven en te werken.

Jan Jongstra

Van Smaak, net als wij, duurzaamheid tot een speerpunt maakt.” Het meedenken over het voorkomen van verspilling van voedsel is daarbij van belang, maar ook in de distributie met deels elektrische auto’s en op andere gebieden zoals een energie terugwinsysteem in productie, op bestelling produceren, ledverlichting en een logistiek systeem om zo efficiënt mogelijk routes in te delen. „Soms kan een kleine aanpassing al een verbetering zijn. We hebben bij De Zijlen elektrische fietsen om van gebouw naar gebouw te gaan. Als een afstand net iets te groot is voor de gewone fiets dan pak je zo’n elektrische fiets als alternatief voor de auto. Het is beter voor het milieu en je bent lekker in beweging.”

Fijnmazig distributiesysteem

ander in de planning hier. Zelf koken werd lastig, porties veranderden”, zegt Jan. „Als hier wat verandert, passen we met Van Smaak de diensten aan. Het is zelfs mogelijk om kortstondig, bijvoorbeeld in een vakantieperiode, voor een afdeling de maaltijdservice van Van Smaak in te zetten. Het contact is altijd persoonlijk en gericht op onze behoefte. Meedenken, flexibel inzetbaar, Van Smaak doet het. Aanpassingen verlopen altijd vlotjes en zonder problemen.”

maar tegenover de pasta’s en dergelijke. Ook is portiegrootte per cliënt te regelen. Van vlees misschien dezelfde hoeveelheid, maar van aardappelen en groenten iets meer of minder. Zo kunnen de maaltijden worden aangepast aan de behoefte van de client. Wij gaan bij De Zijlen voor duurzaam. Eten weggooien hoort daar niet bij. Al deze verschillen zien we dus graag in de samenstelling en hoeveelheden terug. Die flexibiliteit heeft Van Smaak.”

„Wat misschien niet met de maaltijden te maken heeft, maar wat we wel erg prettig vinden is dat

„Ook als er eens iets is wat minder goed bevalt, dan is een telefoontje genoeg om het aan te passen. Wat overigens opvalt is dat de kwaliteit continu is. ‘Gisteren was het goed, maar vandaag valt het wat tegen’, zul je bij Van Smaak niet hebben. Elke locatie van De Zijlen kan de eigen keuze maken voor een maaltijdservice. Dat bijna elke locatie al meer dan 12 jaar door Van Smaak de maaltijden laat verzorgen, zegt wel iets.”

„Het lijkt wel een reclamepraatje”, lacht Jan, „maar het is van A tot Z waar wat ik zei over Van Smaak. Wij zijn heel blij met deze maaltijdservice.”www.vansmaak.nl

„Van Smaak denkt met ons mee. Niet alleen de wensen omtrent maaltijden, maar ook bij de wijze van bezorgen en het plaatsen van bestellingen wordt rekening met ons gehouden. Het meedenken zie je daarin terug, maar ook denken ze mee in hoe we samen procedures kunnen vergemakkelijken. Zoals ik al eerder zei: er kan vaak meer dan je op voorhand zou denken. Maaltijden verzorgen, van inkoop tot op het bord, is een expertise die we graag aan Van Smaak overlaten.”

‘Iedereen wat anders, maar toch samen hetzelfde’

Speerpunt duurzaamheid

Naadloos de wensen volgen Een goede, gezonde en gevarieerde maaltijd, vervaardigd door gespecialiseerde dieetkoks, is de basis voor een goede maaltijdservice. Het gaat om goed en gezond eten, maar ook om het naadloos aansluiten bij de wensen en werkwijze van personeel en cliënten. Variatie, bestelgemak, wijze van bezorgen, op alle domeinen moet de match goed zijn.

‘Van Smaak denkt met ons mee’

„Het gaat nog verder”, zegt Jan. „We hebben een zorginstelling waar ouderen en jongeren wonen. Ouderen hebben een ander eetpatroon qua ingrediënten dan jongeren. Hollandse kost, zeg

„Het mooie is dat Van Smaak het in de koelkast komt zetten. Ook dat scheelt weer inzet van zorgpersoneel, niemand hoeft de bestelling aan te nemen en ook dat geeft aan hoe fijnmazig hun distributieservice is.”

ADVERTENTIE

„Wat we vragen is een genuanceerde samenstelling van gerechten. Het gaat om multiporties, meerdere personen dezelfde maaltijd en persoonsgebonden maaltijden. Iedere cliënt kan zijn eigen gerecht samenstellen, maar ook, in verschillende vormen van diëten of variaties van gemalen, hetzelfde gerecht eten; afgestemd op persoonlijke behoeftes. Als de groep samen eet, is het fijn als de bewoners dezelfde smaken kunnen ervaren. Iedereen wat anders, maar toch samen hetzelfde. Ga er maar aan staan.”

www.wender.nl

“Ik hoef mij niet meer te verstoppen. Ik doe er weer toe en ik vooruitkijken.”mag

Ieder mens verdient een veilig eigen leven

Wij helpen je met opvang en ondersteuning om een positieve wending aan je leven te geven. Een eigen plek. Weg van huiselijk geweld. Weg van dak- of thuisloosheid. We bieden veiligheid, rust en structuur. Zodat je weer vooruit kunt kijken. Durft te dromen. De draad weer oppakt. De touwtjes van je eigen leven in handen neemt. Hoe moeilijk dat soms ook is. Wij zijn er voor je.

Amarins Wiersma

Smelt het niet te snel?

De vakmensen van ijsjesfabriek Holiday Ice in Sint Nicolaasga zijn altijd nieuwsgierig naar het nieuwste ijsje. Trendy smaken, nieuwe vormen, grondstoffen, coatings, mallen en heel veel creativiteit, tijd en discussie bepalen of een nieuw ijsje op de markt komt. Innovatie en flexibiliteit vormen de basis van de grootste private label producent van impulsijs en multipacks van Nederland.

hebt storingen te verhelpen. Wat we ook bedenken, het moet stabiel zijn en geen extra risico vormen op storing of extra onderhoud.”

Het team dat ieder idee uitwerkt, bestaat uit levensmiddelentechnoloog Amarins Wiersma die het Research & Development team aanvoert, projectleider technische dienst Hessel Siemonsma die tot in detail de hele fabriek in Sint Nyk kent, productieleider Lieuwe van der Meer die nauwkeurig kan aangeven waar in de complexe productiecyclus opgelet moet worden om een ijsje succesvol en op tijd uit de fabriek te krijgen en hoofd technische dienst Nico de Jong. Hij beoordeelt vooral welke consequenties iets nieuws heeft voor de efficiency, de productiezekerheid, onderhoud en storingsgevoeligheid. „We werken in vijf ploegen, we produceren dus 24/7. Dat betekent dat je niet even in het weekend de tijd

„We groeien ieder jaar, het afgelopen jaar met twintig procent. We groeien in omzet, in aantallen producten, in klanten en landen en dus ook ieder jaar weer in mensen”, vertelt sales & marketing directeur Jaap Koert van Holiday Ice in Sint Nicolaasga. ,Ik ben er trots op dat we steeds snel kunnen inspelen op trends in de markt en op vragen van klanten. Innovatie en flexibiliteit vormen de basis van onze groei. We bestuderen iedere vriezer die we waar ook ter wereld tegenkomen: wat is er dat we nog niet kennen? We leverden al in meer dan 20 landen en nu gaan we ook ijsjes verkopen naar retailers in Tsjechië, Dubai en de Verenigde Staten.”

Naast alles dat met recept en voedselveiligheid heeft te maken, zijn er vragen vanuit techniek, productie, vorm en verpakking die bepalen of een ijs-idee werkelijkheid wordt. Lieuwe: „Als Amarins is uitgedokterd, gaat het om de vraag of het nieuwe ijsje wel op de machines past, in het proces past en welke kostprijs het heeft.” Hessel: „Hoe gaat dat ijsje er uit zien, welke vorm heeft het, moet er een nieuwe spuitmal voor gemaakt worden, past die spuitmal dan weer op een houder die in het productieproces past? Je probeert aan de ene kant zoveel mogelijk unieke ijsvormen te hebben, maar vanuit productie probeer je juist te standaardiseren. Een nieuwe vorm betekent in elk geval mallen laten maken bij het rvs-bedrijf waarmee we samenwerken. Als zo’n nieuwe mal er na het nodige schetsen en rekenen is, moeten we die uittesten. Eerst in het klein, later in de werkelijke productie op volle

Nieuwsgierig naar het volgende nieuwe ijsje

Tientallen, zo niet honderden vragen stellen de vier zich in het proces naar een nieuw ijsje. Amarins: „Stel je voor dat karamel en pecannoot populair is en we dat in een ijsje willen hebben. Waar bestaat het recept dan uit, welke (grond)stoffen zitten er in? Hebben we die in huis, zit er nieuwe stof bij, is die nieuwe grondstof leverbaar, tegen welke prijs en op welke termijn? Als je het recept klaar hebt, is de vraag hoe de stoffen samen reageren? Als het in een hoorntje zit, wordt dat hoorntje dan niet zacht na verloop van tijd? Hoe houdt het zich als je het invriest, welke coating komt er omheen zodat het goed verpakt kan worden. Smelt een ijsje niet te snel als het uit het vriesvak in de supermarkt komt?” Amarins en haar collega’s beschikken over een proeffabriek, waar alle ijsjes op kleine schaal geproduceerd kunnen worden. Zo kunnen nieuwe ijsjes getest worden voor ze in de fabriek hun testrun ondergaan. Hessel: „Er is genoeg budget voor innovatie, waardoor wij voor alles een creatieve oplossing kunnen bedenken en uitvoeren totdat het technisch gezien allemaal in orde is. Dat maakt het werk zo leuk”.

„Maar nieuw betekent bijvoorbeeld wel dat het meer moet zijn dan hetzelfde ijsje met iets minder suiker” zegt sales & marketingmanager Sebastiaan Berswerda. „Als er een idee is, komt een team bij elkaar die het vanuit marktonderzoek, productie en techniek bestuderen. „Het gaat om smaak, beleving, benodigde grondstoffen, technische realisatie, verpakking en natuurlijk of het uit kan.”

Maatwerk en standaardisatie

Flexibiliteit voorwaarde innovatie Lieuwe: „Als het product in de proeffabriek is geslaagd, gaan we in de fabriek testen. Dat betekent dat we een van onze productielijnen vrijmaken en het nieuwe ijsje in grote aantallen en op volle snelheid gaan produceren. Zo’n testrun maakt duidelijk of je het ijsje snel seriematig perfect kunt maken, of de nieuwe mallen en vormen en de aanpassingen die we hebben gedaan in softwareprogrammatuur en aansturing, soepel werken en op gewenste snelheid. Als het op ieder onderdeel onder controle is, kun je verder met het laatste traject, zoals de marketinginspanningen en zorgen dat product en proces compleet beschreven staan in een handboek.” Nico: „Holiday Ice is ook in zijn techniek en proces een heel flexibel bedrijf. Deels bestaat de productie uit standaardmachines en apparatuur, maar we zijn met al onze kennis, ervaring en samenwerking met toeleveranciers in staat om daar maatwerk aan toe te voegen. Zo breiden we onze productiemogelijkheden steeds verder uit, kunnen we relatief veel verschillende ijsjes produceren, ook in kleine aantallen. Dat maakt onze innovatiekracht enorm.”

ADVERTENTIE

snelheid.” Ondertussen wordt vanuit marketing gestudeerd op de verpakking. En niet te vergeten: als het nieuwe idee weer een fase verder is, wordt het altijd intern en aan de klant voorgelegd. Is de smaak, vorm, verpakking en de kostprijs wat wij willen en wat de klant voor ogen heeft?

En dat moet ook wel: het woord onmogelijk bestaat bij Holiday Ice niet. Want dat woord beschrijft ideeën die niet kunnen worden gedaan. Bij Holiday Ice houden ze juist van die ideeën en de uitdaging. En zeker van nieuwe ijsjes, ieder jaar weer.

Holiday Ice maakt al ruim 450 verschillende ijsjes onder meer dan 60 verschillende labels en daar komen er ieder jaar zeker vijftien bij. „Wij zijn vanaf december al bezig met de nieuwe ijsjes die in 2024 op de markt moeten komen.” Dat kunnen ijsjes zijn die Holiday Ice verzint, of de klant. „Past het in een assortiment, is het een product dat in een andere vorm al ergens op een markt te koop is, speelt het in op een trend?”

Nico de Jong, Hessel Siemonsma, Lieuwe van der Meer en Amarins Wiersma

ADVERTENTIE

Overgewicht is hardnekkig Het succes van Centrum voor Obesitas NoordNederland, zeggen hij en verpleegkundig specialist Willy Burger, zit in het centraal stellen van de patiënt met ernstig overgewicht, in 20 jaar ervaring en in de toenemende kennis. Willy Burger: ,,Wij begeleiden mensen gedurende het hele traject. In de maanden voor de operatie en in de jaren na de operatie. Voor we iemand opereren is er een uitgebreide intake geweest en wordt iemand gescreend door een internist, diëtist en psycholoog. Voor we opereren kijken we of iemand al zover is om die verandering in levensstijl ook te maken. Een maagverkleinende operatie heeft nogal wat gevolgen, fysiek en mentaal en daar moet je mensen op voorbereiden.

Manipulatie prikkelt primaire behoefte Niet eenvoudig, want alleen al onze westerse voedingspatronen zijn zeer nadelig voor mensen die toch al vatbaar zijn voor overgewicht. Ewoud Jutte: ,,Het is niet alleen de samenstelling van ons voedsel en de verontrustende hoeveelheid momenten en locaties waarop het verkrijgbaar is. Daarnaast speelt manipulatie van de consument door industrie en retail een grote rol. De hele marketing is bedoeld om voortdurend die primaire behoefte te prikkelen. Het zou enorm helpen als we daar anders mee zouden omgaan. Het heeft alles te maken met al dan niet gezonder ouder kunnen worden. Hoe meer we daar met z’n allen aan werken, hoe beter. Voor ons welzijn, voor een gezonder, gelukkiger en langer leven en voor het in de hand houden van zorgkosten.”

Na de operatie begeleiden we mensen twee jaar lang intensief om te zorgen dat ze hun nieuwe gewicht vasthouden. Daarna volgt nog een periode van drie jaar, waarin we er – naast de jaarlijkse controles - voor ze zijn als er toch een probleem is. Om te zorgen dat we ook letterlijk zo dicht mogelijk bij de patiënt kunnen zijn, hebben we naast het MCL nog drie poliklinieken in Marum, Emmeloord en Musselkanaal, waar mensen tijdens de begeleiding naar toe kunnen zodat ze niet altijd naar Leeuwarden hoeven te reizen. Door zelf dichter in de leefomgeving van mensen te werken, leer je meer en sneller over wat hun omgeving betekent voor hun leefstijl. Zeker bij families waar, soms al generaties, al veel overgewicht voorkomt. Door de netwerken rondom die patiënten te leren kennen, kun je met elkaar kijken waar je positief kunt bijdragen. Het gaat er om vertrouwen te geven, aandacht te hebben, sociale netwerken te leren kennen en leren begrijpen waarom ernstig overgewicht zo hardnekkig kan zijn voor sommige mensen.”

Alleen met een gezond gewicht kun je gezond ouder worden

Helpen bij een leefstijl om gezonder ouder te worden. Dat is waar het eigenlijk om draait binnen het Centrum voor Obesitas NoordNederland, gevestigd in het Leeuwarder MCL. De nadelige effecten van corona zijn voor het Centrum voorbij en er zijn geen wachtlijsten meer. ,,Door een duidelijke afname van gewicht, boeken mensen de eerste belangrijke stap voor hun gezondheid. Ernstig overgewicht heeft namelijk een groot negatief effect op allerlei functies in het lichaam. Door die stap naar duidelijke gewichtsafname, zet je ook direct een rem op andere kwalen en ziektebeelden. De verstoringen van ernstig overgewicht op het hele lichaam is enorm. Dat wil je tot staan brengen. Daarom is het van zo groot belang om de patiënten naar een gezondere levensstijl te begeleiden. Het gaat er om ze te leren hoe ze dat gewichtsverlies uit de eerste fase kunnen vasthouden en uiteindelijk ook in staat zijn om levensstijl aan te passen en hun primaire reactie naar verkeerde voeding te onderdrukken. En geloof maar dat die primaire reactie diep verankerd zit, het zit in onze genen om als het even kan meer voedsel in te nemen voor slechte tijden. En de voedingsketen zoals wij die kennen, is ingesteld op het bevredigen van die primaire behoefte”, zegt specialist Ewoud Jutte.

In twintig jaar is er al veel veranderd, zeggen de experts. In de manier van behandelen, in de tijdsduur van de behandeling en het inzicht. Hoe komen mensen aan overgewicht, welke rol spelen leefomstandigheden, sociale omgeving, netwerk, afkomst, jeugdtrauma’s, armoede, voedingspatronen, voedsel. En wat zijn juist voor mensen met overgewicht, de nadelige gevolgen van voortdurend diëten volgen? Ewoud Jutte: ,,Iedere dag leren we meer. We doen zelf wetenschappelijk onderzoek, we volgen de ontwikkelingen. Daarom zijn we ook blij met de toenemende aandacht voor voeding. Vanuit gezonder ouder worden, mogen we op basis van onderzoek stellen dat het van belang is zoveel mogelijk onbewerkt voedsel te eten en zoveel mogelijk plantaardig. Dat gegeven speelt een belangrijke rol in de andere leefstijl, die overigens niet alleen over andere voeding en meer bewegen gaat. Minder stress en beter slapen helpen daarbij enorm. Stress is een belangrijke factor als het gaat om behoeftevervulling van ongezond eten dat in hoge mate bestaat uit te veel suikers en vetten. Beter slapen hoort er net zo bij, omdat je lichaam dan beter functioneert bij voedselverwerking, maar ook beter toegerust is om stress te verwerken. Dat je dan een doel in je leven hebt om voor op te staan, is net zo wezenlijk. Het verlengt je levensverwachting. Zo is er een groot aantal factoren, stoffen en processen in het lichaam, waarvan we steeds beter leren inzien, welk effect zij hebben op ernstig overgewicht. We kunnen daarbij ook veel leren van mensen in de zogeheten vijf Blue Zones op de wereld, de plekken waar mensen langer en gezonder leven dan elders.” Willy Burger: ,,Zo weten we ook steeds meer over de nadelige gevolgen van diëten.

mcl.nl

Veel van onze patiënten hebben al zoveel geprobeerd, dat ze ten einde raad zijn. Onderzoek toont bovendien aan dat het cynische effect van dat diëten, zeker bij die groep, juist averechts werkt. Het lichaam wordt in de loop der tijd alleen maar geprikkeld om meer te nemen in plaats van minder, om te voldoen aan de behoefte die diep in de genen verankerd zit. Als we dan uiteindelijk toe werken naar die operatie en dat achter de rug is, hebben we ze het zetje gegeven dat nodig is eindelijk toe te werken naar een andere leefstijl.”

Centrum Obesitas Noord-Nederland. V.l.n.r. Specialistisch verpleegkundige Willy Burger, Teammanager Zorgproces Jantiena Boersma en specialist Ewoud Jutte

Het Centrum voor Obesitas Noord-Nederland is al 20 jaar gespecialiseerd in mensen met ernstig overgewicht. Een maagverkleinende operatie in combinatie met een gezonde leefstijl, maakt het mogelijk om af te vallen naar een gezonder gewicht. ,,Waar het om gaat is dat je mensen helpt om gezond ouder te worden.”

Meer kennis, meer resultaat

De Artilens en Precizon zijn de meest bekende intra-oculaire lenzen die Ophtec heeft uitgevonden en ontwikkeld. De Artilens helpt je af van je bril. Ook op het gebied van het verhelpen van staar is Ophtec een grote speler met de Precizon lens. De lenzen worden veilig ingebracht, de procedure is eenvoudig en pijnloos. Bovendien is een intra-oculair lensimplantaat het beste alternatief voor Hetooglaseren.hoofdkantoor van Ophtec, inclusief de productielocatie, is gevestigd in de stad Groningen. De verkoop van de producten gaat via het hoofdkantoor, de 8 buitenlandse vestigingen en een netwerk van distributeurs over de hele wereld.

„Daarnaast willen we nog meer kennis delen, door bijvoorbeeld een trainingsplatform te ontwikkelen voor werknemers, oogartsen, klanten en distributeurs. En niet te vergeten, ontwikkelen we steeds meer digitale diensten, passend bij de wensen van jongere oogartsen. Onze verkopers blijven hierin een zeer belangrijke rol spelen. Zij kunnen als specialist op niveau een gesprek

De oogproblemen waarmee mensen wereldwijd te maken hebben nemen toe. De digitale revolutie is één van de oorzaken. „Je ziet dat mensen en zelfs kinderen op steeds jongere leeftijd een bril dragen. Er is mede daardoor veel vraag naar de oplossingen die Ophtec te bieden heeft.”

Ophtec is 39 jaar geleden opgericht met het doel om mensen met zichtproblemen te helpen. In de afgelopen decennia werd een aantal unieke intra-oculaire lenzen ontwikkeld, die erop gericht zijn om het zicht van mensen te verbeteren, waarbij in veel gevallen afscheid kan worden genomen van de bril en/of contactlenzen.

voeren met de oogarts. Dat is onze meerwaarde en daar gaan we nog meer op focussen.”

Jeanine Staal en Remko Bos

geschiedenis minder, waarin onze oprichter Professor Doctor Worst een nadrukkelijke rol heeft gespeeld. Daarnaast spelen digitalisering en internet een belangrijke rol. We moeten derhalve op een eigentijdse manier de relatie aangaan. En natuurlijk komen met nieuwe en aantrekkelijke producten en services. Producten waarmee de bril vervangende chirurgie een enorme vlucht kan nemen. Die ontwikkeling staat niet stil, Daarvoorintegendeel.”heeft

Opmerkelijk? Misschien. Gezien de manier waarop Ophtec in de afgelopen 39 jaar mensen met zichtproblemen heeft geholpen, middels intra-oculaire lenzen en instrumenten voor de oogheelkunde, past dit ambitieuze doel goed bij het bedrijf. „Wij hebben ons tijdens de coronaperiode afgevraagd waar Ophtec over 10 jaar wil staan. In inspirerende en interactieve sessies met collega’s uit binnen- en buitenland hebben we bedacht waar we goed in zijn en wat we willen bereiken”, geeft Staal aan. „We zijn dé oogexperts, met veel kennis, de beste producten, een hoge kwaliteit en service. Kortom, Ophtec heeft een degelijke en goede reputatie opgebouwd.”

ADVERTENTIE

In beweging

Meerwaarde

Staal:„ We hebben mensen binnen onze organisatie die enorm slim zijn binnen hun vakgebied, mensen met veel potentie. Die gaan nieuwe producten ontwikkelen en zorgen dat deze geproduceerd, verkocht en verzonden kunnen worden. Zo zal Ophtec opnieuw een nieuwe weg inslaan, daar ben ik van overtuigd. Kortom, we zijn een bedrijf dat volop in beweging is, maar wel in het tempo dat bij ons past.”

Ophtec met regelmaat nieuwe medewerkers nodig en het lukt goed om die te binden. „Zij krijgen binnen ons bedrijf de kans om zich goed te ontwikkelen en te ontdekken waar hun hart ligt”, geeft Staal aan. „Zo hebben we Young Ophtec opgericht, waarbinnen medewerkers met en van elkaar kunnen leren. Als je op sales zit, krijg je de mogelijkheid om bijvoorbeeld op New Business Development rond te kijken, als daar je interesse ligt. Kortom, je baan is niet vastomlijnd, je kunt zelf ontdekken waar je het beste tot je recht komt en waar je gelukkig van wordt. Wij helpen je met het verder ontwikkelen van je talenten. Zo zorgen we ervoor dat een jonge generatie klaar staat voor de „Meertoekomst.”aandacht

‘Guus’ eye’ Producten die overigens getest kunnen worden op een eigen geavanceerd testoog, ontwikkeld door medewerker Guus. Dat oog wordt liefkozend ‘Guus’ eye’ genoemd. Het tekent de manier waarop Ophtec werkt, er is alle ruimte voor Bosontwikkeling.tenslotte:„ Er is sprake van nieuwe energie binnen Ophtec. Wat blijft is dat Ophtec een pareltje in het noorden is, met de kennis en kunde van een multinational, in de omvang van een MKB-bedrijf en de sfeer van een familiebedrijf. Dat maakt het zo aantrekkelijk om hier te www.ophtec.comwerken.”

‘Op weg naar een wereld zonder brillen’

Relatie

Ophtec staat aan de vooravond van een ingrijpende metamorfose. Niet alleen worden de gebouwen en de inrichting opgeknapt, Ophtec heeft ook een stevige ambitie uitgesproken. „Wij geloven in een wereld zonder brillen”, verduidelijkt Director HR Jeanine Staal. “De producten van Ophtec gaan daar een belangrijke rol in spelen.”

„Het is niet voor niets dat we regelmatig medewerkers van bijvoorbeeld de afdeling New Business Development naar de operatiekamer sturen. Daar kunnen ze zien wat er gebeurt, kunnen ze leren denken vanuit de patiënt en de oogarts en vervolgens aan de slag gaan met de ontwikkeling van nieuwe producten.”

voor ons merk en uitstraling, online marketing en verdere digitalisering zijn speerpunten”, gaat Remko Bos, Marketing manager verder. „Eind dit jaar komt de nieuwe website online, daarop kan iedereen zien welke metamorfose Ophtec heeft ondergaan. We laten online nog beter zien wie we zijn en wat we doen.”

„Doel is vooral om de nieuwe generatie oogartsen te bereiken”, gaat ze verder. „Zij kennen onze

Begeleiding

„Je bent in de ouderenzorg dagelijks bezig met de kwaliteit van leven van cliënten. Moet je iemand met toeters en bellen insturen naar het ziekenhuis, of is het beter om met de cliënt samen te besluiten om dit niet te doen? Je wilt graag helpen, daarom ben je arts geworden. Maar soms is niets doen beter.”

gebied kun je veel leren. Zeker voor een arts, broodnodig.”

Frank Postma, basisarts bij KwadrantGroep, vertelt over deze aantrekkelijke werk- en leerplek voor artsen in Friesland. KwadrantGroep bestaat uit de zorgbedrijven Elkander, De Friese Wouden en Palet.

Een werkdag

Gwen Boomsma Krijnen

“Soms is het beter om op je handen te blijven zitten” Postma Talma

Ervaring is goud waard

ADVERTENTIE

„Een van de specialisten ouderengeneeskunde van KwadrantGroep is mijn begeleider”, aldus Frank. „Ik spar met haar en overleg laagdrempelig over het behandelbeleid. Dat kan hier op elk moment van de dag.”

Hûs Veenwouden

Frank Postma is nu een jaar afgestudeerd en sinds januari 2022 als basisarts (ANIOS) werkzaam in de ouderengeneeskunde bij KwadrantGroep. „In de ouderenzorg kom je alle ziektebeelden tegen en ook op communicatief

Ontwikkelingsmogelijkheden Baanzekerheid

Basisarts Frank

En wil je meer informatie over deze functie, opleidingsmogelijkheden of het meelopen? Kijk op onze site: www.Kwadrantgroep.nl/basisarts.

Goed salaris

‘Je wilt graag helpen, daarom ben je arts geworden.’

Fijne werksfeer

Wat bieden wij?

Ben je basisarts en geïnteresseerd? En wil je net als Frank graag onderzoeken of ouderengeneeskunde bij je past? Loop een dagje mee, gegarandeerd dat je blijft!

KOMJIJWERKENBIJHETCOOLSTEBEDRIJF

Bekijkhieronze vacatures Bekijk hier onze

„Na de dagstart met collega-arts en specialistisch verpleegkundigen loop ik visite bij de cliënten en doe ik een behandeling en lichamelijk onderzoek. Ik overleg met verzorgenden en verpleegkundigen, het lab, de ergotherapeut, de fysiotherapie, psycholoog of wie ik maar nodig heb. Verder word je veel gebeld vanwege spoedjes, zoals valincidenten, onwel worden of hart- en longproblemen.”

Wij zijn een betrokken werkgever die om haar medewerkers geeft Zo staat de deur altijd open voor iedereen De teams zijn hecht met elkaar en er heerst een fijne werksfeer Omdat de vraag naar ons product blijft groeien, zijn wij altijd op zoek naar nieuwe medewerkers! Wat voor product wij maken? Ijs! Wel 400 verschillende soorten cones, cups en sticks

Wie zijn wij?

„Die diversiteit in aanbod verrijkt je ervaring als arts. Ik luister dagelijks naar longen, het hart en ik overleg een paar keer per week met elk specialisme dat je kunt verzinnen. Eigenlijk kom je alle logieën uit het ziekenhuis, hier ook tegen. Van gynaecologie, cardiologie, tot neurologie. Alles wat ik hier leer is van toepassing op je werk als arts.”

Export gepatenteerd wratten-verwijder product naar China

De geschiedenis van Utermöhlen kent vele kenmerkende momenten. Opgericht in 1880, het predicaat Koninklijk al verkregen in 1901. Het is de beloning voor de uitvinding van het snelverband, waardoor veel soldaten aan het front gered konden worden van hun vaak ernstig bloedende schotwonden. Het Amsterdamse bedrijf gaat in 1947 naar de beurs en wordt in 1971 overgenomen door het internationaal opererende ACF. In 1989 is het Hans Wiegel die aan de basis van de verhuizing naar Wolvega staat om zo het noorden aan meer banen te helpen. Na een periode eigendom geweest te zijn van groothandel OPG, komt Utermöhlen in 1998 weer in familiehanden. In 2018 wordt het bedrijf verkocht aan de huidige eigenaren Piet Bandell en Martin Pereboom. De twee nieuwe eigenaren zetten een verdere groei in gang en werken in de segmenten consument en handel, gestaag aan de toenemende markt van zelfzorg onder de merknaam HeltiQ in de vier categorieën EHBO en Sport, huid, insecten en zwangerschap.

DA. Afgelopen week is Koninklijke Utermöhlen door DA uitgeroepen tot leverancier van het jaar 2022. Dit maak ons trots en moedigt ons aan om nog meer mooie activiteiten samen te ontplooien. Het is stap voor stap werken aan de vraag hoe je het beste een behoefte invult. Of dat nu een consument is met een snijwondje, die je zo snel en effectief mogelijk wilt helpen met een pleister, of een patiënt die terugkeert uit een ziekenhuis na een operatie en zich mag redden met die ene pleister die op de wond zit. We hebben in het HeltiQ- assortiment een hele serie vernieuwingen doorgevoerd. Van nieuwe pleisters voor kinderen en volwassen onder de naam Pak & Plak tot BHVverbanddozen die aan de hand van modules gevuld worden. Het is een ontwikkeling om verwarring te voorkomen in al die situaties waarin snel en adequaat gehandeld moet worden. De huidige verbanddozen zijn sneller toegankelijk aan de hand van kleuren, makkelijk te controleren bij periodieke keuring en goedkoper en makkelijker navulbaar. Het Rode Kruis is één van onze partners waarmee we deze producten breed beschikbaar kunnen maken.”

Jouw eerste hulp van de uitvinders van het snelverband

Pak en Plak pleisterTijdlijn Koninklijke Utermöhlen

Het succes van HeltiQ neemt de laatste twee jaar flink toe, vertelt Business Development Directeur Erwin Diekman. „We hebben het merk samen met partners uit ons netwerk onder handen genomen en het verder ingericht vanuit ontzorgen. We hebben de pay-off ‘Jouw eerste hulp’ gekozen en die ingevuld met duidelijke stappenplannen met de nadruk op oplossingen. HeltiQ staat voor kwaliteit zoals je die van ons mag verwachten met een duidelijke ondersteuning over de werking en het gebruik van de producten. We hebben dat hele proces met onze ketenpartners gedaan, zoals drogisterijketen

Siebe van der Meer en Erwin Diekman

Wolvega is de thuisbasis van Koninklijke Utermöhlen, wereldwijd leverancier van zelfzorgproducten. Als uitvinders van het snelverband, staat innovatie en samenwerking hoog aangeschreven. Directeur Nederland Siebe van der Meer en Business Development Directeur Erwin Diekman over HeltiQ, Pak & Plak Pleisters en succes in China.

afkomst werkzaam binnen onze organisatie”, vertelt Siebe van der Meer, directeur Utermöhlen Nederland. „De werkwijze, aanpak en bekendheid met de taal en cultuur heeft daar deuren geopend, die wij anders nooit open hadden gekregen. Het is natuurlijk een enorme markt, maar je ziet daar ook trends die we hier ook hebben. De belangstelling voor zelfzorg zie je daar heel langzaam ontstaan. De cryotherapieproducten doen het daar al goed. De directe manier van bevriezen gebaseerd op de huisartsenmethode, werkt heel specifiek en nauwkeurig tegen bijvoorbeeld wratten en teken. Net als je in Nederland een wrattenspreekuur niet meer bij de huisarts ziet, komt zelfzorg op dat gebied ook in China op gang.”

Eerste hulp en door Siebe van der Meer en Erwin Diekman onderstrepen de noodzaak van blijvende vernieuwing. Erwin Diekman: „In het schap van drogisterijketens en supermarkten, via kwalitatieve aanbieders online en in samenwerking met de ketenpartners. Het gaat daarbij niet alleen om productvernieuwing, maar ook om een andere, duurzamere manier van produceren. Dat vergt tijd en nieuwe inzichten, ook omdat we in deze medische markt nu eenmaal altijd moeten voldoen aan strenge weten regelgeving. Tegelijk is het een prachtige uitdaging, die we graag oppakken.” Siebe van der Meer: „Wat voor ons voorop staat is dat je altijd mensen wilt helpen met een goede, betrouwbare oplossing op het moment dat er iets is. Die noodzakelijke eerste hulp zijn en daarna weer www.utermohlen.nldoorgaan.”

ADVERTENTIE

Een van de groeimarkten van Utermöhlen is China. „Door een intensieve samenwerking met de mensen van de Oranjewoud Export Academy is inmiddels een gewaardeerde collega van Chinese

Een andere merknaam Stil zitten ze niet in Wolvega. In 2005 worden belangrijke stappen gezet in product- en merkvernieuwing. Dat jaar wordt het nieuwe consumentenmerk HeltiQ geïntroduceerd, het Amerk voor producten voor EHBO, sport, kraamzorg en insecten. Het merk richt zich op consumenten die kleine ongemakken op of aan de huid zelfstandig willen behandelen. Dat het merk steeds beter in de tijd gaat passen is duidelijk. Door vergrijzing, bezuinigingen in de zorg en hogere eigen bijdragen in de zorg, neemt de belangstelling voor zelfzorg steeds verder toe. „De naam HeltiQ als merknaam voor al onze consumentenproducten hebben we gekozen”, vertelt Siebe van der Meer, die sinds 2003 bij het bedrijf werkt „omdat het internationaal een toegankelijke naam is die duidelijk refereert aan gezondheid, aan health.” Utermöhlen groeit in de eerste twee decennia van deze eeuw tot ver over de grenzen; haar producten zijn inmiddels in zestig landen beschikbaar dankzij intensieve jarenlange samenwerking met een breed netwerk van distributeurs.

„De medisch technologische en Life science sector draagt in toenemende mate bij aan het sociaal- economische fundament in het noorden. We creëren meer banen, meer kennis, meer innovatie. We hebben daarom ieder jaar honderden nieuwe mensen nodig, zo snel groeit de sector. Aandacht voor de bèta- opleidingen is cruciaal, we hebben meer instroom nodig. Samen met bedrijven, hogescholen en de universiteit hebben we met LIFE Cooperative in de afgelopen twee jaar concrete stappen gezet met het aanbieden van nieuwe opleidingen, zoals de minor Bioanalysis op Hanzehogeschool

Peter Ketelaar staat voor leven in de Life science en is blijvend nieuwsgierig. Naar de volgende ontwikkeling, naar alles dat het leven en de wereld beter maakt. Bijdragen wat kan. De rol van Life science benadrukt de biochemicus, is samenwerken om de gezondheid van mensen te verbeteren. Peter Ketelaar werkte eerst 20 jaar bij DSM. Inmiddels doet hij al 17 jaar zijn werk binnen geneesmiddelenonderzoek. Eerst bij PRA, tot dat bedrijf een jaar geleden wordt overgenomen door ICON. Als Vice President Global Bioanalytical Services leidt hij, naast twee laboratoria in de VS, in Assen het laboratorium van het Ierse bedrijf. ‘Assen’ geldt als grootste bioanalytisch laboratorium van Europa, dat medicijnonderzoek doet voor klanten wereldwijd. Binnen LIFE Cooperative, het samenwerkingsverband van 50 Life science en medische technologiebedrijven in NoordNederland, is Peter Ketelaar bestuurslid ‘Human Capital’.

„Life science en health is onlosmakelijk met het noorden verbonden. Het is een groeibriljant die geholpen door de actualiteit een breed toekomstperspectief biedt voor steeds meer (jonge) mensen. De bijdrage die we samen kunnen leveren aan de gezondheid van mensen in de regio en waar ook ter wereld is groot en zolang het kan zet ik me daarvoor in.”

er toe geleid dat we tachtig miljoen euro toegezegd hebben gekregen uit het Nationaal Groeifonds. Dat is geweldige beloning voor de inzet en de strategie dat we internationaal meetellen op geneesmiddelengebied als we het als land samen doen. Corona heeft ons met de neus op de feiten gedrukt: Nederland is kwetsbaar op medicijngebied, we zijn voor productie afhankelijk van Azie. Om dat tij te keren moeten we zelf weer medicijnen produceren. Op het gebied van ondersteunende dienstverlening aan de internationale farmaceutische industrie met wetenschappelijk en toegepast onderzoek, medicijnontwikkeling en geneesmiddelenonderzoek in diverse fasen tellen we heel goed mee. Met het geld uit het Nationaal Groeifonds kunnen we de noodzakelijke stappen zetten in het noorden en in Oss en Leiden, zodat we selfsupporting worden als een groot pharmabedrijf, waar je terecht kunt van ideeontwikkeling en onderzoek tot en met productie en marktintroductie van essentiële geneesmiddelen. Het is nu zaak om daar met gerichte projecten voor op te zetten, zodat het ministerie het geld fasegewijs vanaf 2023 kan uitkeren. In het noorden zal het onder meer gaan over projecten voor fermentatie en polymeerontwikkeling.”

‘We creëren meer banen, meer kennis, meer innovatie. We hebben daarom ieder jaar honderden nieuwe mensen nodig, zo snel groeit de sector’

„De bundeling van kracht voor ‘Nederland medicijnland’ onder de naam Pharma NL hebben

Nieuw: de Innovation Award

„De eerste stappen in samenwerking binnen LIFE Cooperative gingen over samen inkopen en beurzen bezoeken. De afgelopen twee jaar hebben we de slag gemaakt naar innovatie en valorisatie. De inzet van samenwerking is waarde toevoegen, in ieder opzicht. Om ontwikkeling op ieder niveau en maatschappelijke betekenis te bereiken heb je niet alleen elkaars inzicht en ervaring nodig, maar ook geld, gebouwen, middelen, faciliteiten en meer mensen. De ambitieuze en planmatige aanpak werkt: we ontwikkelen gezamenlijke laboratoria, we delen faciliteiten en kennis, werken samen om onderzoeken, projecten en ontwikkelingsgeld binnen te halen en we hebben de belangrijke stap gezet naar concrete landelijke samenwerking. LIFE Cooperative verenigt in Noord-Nederland 50 bedrijven van klein tot groot: start-ups, mkb-bedrijven en internationale spelers met in totaal 4.250 fte en een gezamenlijke omzet van meer dan 450 miljoen euro. Het is een groeimarkt met veel potentie, we groeien ieder jaar weer met tientallen procenten. Onze gezamenlijke laboratoriumkracht groeit gestaag, het aantal patenten groeit sterk, het investeringskapitaal neemt toe. De bedrijven en het netwerk groeien en daardoor worden we interessanter voor nog meer mensen, voor talenten op allerlei niveaus, van mbo tot wetenschappelijk. Met de stap naar landelijke samenwerking bundelen we onze krachten. Niet concurreren binnen Nederland, maar krachten bundelen. Samenwerking van LIFE Cooperative met de andere sterke Life science regio’s Pivot Park in Oss en Bio Science Park in Leiden bieden enorme meerwaarde voor Nederland.”

Groningen. Daarnaast moeten we zorgen dat we mensen die we hier opleiden ook vasthouden. Perspectief bieden is wezenlijk, anders stroomt een deel van die mensen weer naar elders. Daarom is het zo belangrijk om de sector in al haar facetten nog meer onder de aandacht te brengen. Wat doen we hier met al die bedrijven, wat kunnen ze betekenen voor jouw toekomst? Het feit dat het noorden wat meer geïsoleerd ligt dan de Randstad, is zeker niet nadelig: als mensen kiezen voor het noorden, ontdekken ze vanzelf het gezamenlijk perspectief van al die bedrijven en kennisinstellingen in een mooie en gezonde leefomgeving. Om daar de aandacht nogmaals op te vestigen organiseren we op 27 september de Life Science Conferentie in het Forum, met steun van de NOM (Noordelijke Ontwikkelings Maatschappij) en gemeente Groningen. Met keynote spreker en Nobelprijswinnaar professor dr. Ben Feringa, met discussies over medicijnontwikkeling, de versnelling van medische innovatie door technologie en Open Diagnostics Ecosysteem, het open source platform dat we hebben opgezet om Noord- Nederland wereldwijd expert te maken op het gebied van innovatieve diagnostica. We sluiten de dag af met de bekendmaking van de Innovation Award, een prijs die vanaf nu ieder jaar zal worden uitgereikt.”

www.lifecooperative.nl

ADVERTENTIE

Geneesmiddelen ontdekken, onderzoeken, ontwikkelen, testen en straks ook zelf weer produceren. Nederland geneesmiddelland: de samenwerking van drie krachtige LIFE science regio’s. Het Noorden maakt met 50 bedrijven onlosmakelijk deel uit van dat fundament. Samen trekken ze op als LIFE Cooperative. Bestuurslid Peter Ketelaar over de groeiende betekenis van Life science & health.

Tachtig miljoen

De kracht van het collectief: gezondheid als fundament voor groei

Peter Ketelaar

Succesvolle sector voor het Noorden Wezenlijk binnen de stappen die Symeres Groningen zet als onderdeel van het internationale Symeres, is het erkennen en stimuleren van een sterke life science community. Robert Hof: „We groeien al 33 van de 34 jaar, maar die groei en ontwikkeling kan niet worden losgezien van de life science ontwikkeling van Groningen en Noord-Nederland. Wij zijn gebaat bij het succes van anderen. De afgelopen jaren hebben we eerst vanuit Syncom en nu vanuit Symeres veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van Life Cooperative, een krachtige community van vijftig bedrijven. Door geld, middelen, gebouwen en faciliteiten te delen, neemt het belang van de life science community toe. Noord-Nederland staat nationaal en internationaal stevig op de kaart. Wat ooit begon met de visie en overtuiging van professor Hans Wijnberg, zijn leidende rol aan het Organisch Chemisch Laboratorium en na zijn pensioen de start van Syncom, is uitgegroeid tot een succesvolle sector met groeiende betekenis. Op wetenschappelijk gebied, op gebied van werkgelegenheid en maatschappelijk, omdat we in steeds grotere mate bijdragen aan geneesmiddelenontwikkeling en de gezondheid van mensen. Daarom zeg ik, er is voor ons geen betere basis dan Groningen. We groeien internationaal en op onze drie sites in Nederland verder door organische groei en overnames en met de Campus Groningen blijven we investeren in het fundament van de life science community.”

Wat in 1988 begon als startup van de vooraanstaande chemicus professor Hans Wijnberg, groeit in 34 jaar naar een eersteklas internationale speler op het gebied van ontwerp en ontwikkeling van geneesmiddelen. Van Syncom in Groningen naar Symeres met zes sites in vier Europese landen en de Verenigde Staten. „We zitten aan het front van de wereldwijde bio-farmaceutische industrie.”

symeres.com

Om de verschillende sites van Symeres in verschillende landen en continenten goed met elkaar te verbinden, wordt hard gewerkt aan de integratie van processen en ERP-systemen. „We willen onze klanten zo optimaal mogelijk bedienen”, vertelt Director of Operations van Symeres Groningen Mark Verhaar. Hij werkt vanuit Groningen mee aan het internationale integratieproces. „Hoe beter onze sites, mensen en faciliteiten op elkaar zijn afgestemd, hoe beter we geïntegreerde projecten kunnen aanbieden voor onze klanten. Het is een voorwaarde om te kunnen profiteren van alle kennis die we in huis hebben en innovatieve stappen te zetten. Symeres heeft zes sites die alle hun eigen specifieke wetenschappelijke kennis, ervaring en faciliteiten bieden, alle essentieel geneesmiddelontwikkeling.voor Wil je daar het maximale uithalen, dan moet alles daaromheen vloeiend in elkaar overlopen. Die stap naar een Symeres-standaard zetten we nu. Een internationale standaard voor succes, die ooit begon met het in opdracht maken van moleculen, maar inmiddels voorziet in het succesvol ontdekken, ontwikkelen en produceren. De opschaling waar Jan in Groningen in onze laboratoria mee bezig is, is een wezenlijke stap om fase 1 en fase 2 geneesmiddelenontwikkelingvan te bereiken, het testen op kleine groepen patiënten. Die fase 1 en fase 2- GMP productie doen we op onze Symeressites in Weert en Praag.”

De stap van het Europese naar het Amerikaanse continent hielden de drie wetenschappers tot twee jaar geleden nog voor onmogelijk. „Maar door de actualiteit van met name COVID zijn veel zaken in een enorme stroomversnelling geraakt, onder meer op het gebied van de ontwikkeling van lipiden voor mRNA-vaccins. Met de overname van het Amerikaanse Organix in Woburn bij Boston, hebben we de belangrijke strategische verbinding met Amerika gemaakt en een gespecialiseerde speler in huis op dat gebied. En we zijn nu al zover dat we met Organix de eerste gezamenlijke projecten hebben lopen. We werkten al voor een groot scala aan opdrachtgevers in de VS, maar door in het kloppende hart van die industrie een eigen site te hebben, is onze betekenis meteen veel groter geworden”, licht Robert Hof toe. „En van Europees speler voor internationale opdrachtgevers zijn we een wereldwijde speler geworden in een markt die aan betekenis alleen maar toeneemt.”

Stroomversnelling door COVID Tekenend voor die loyaliteit en het perspectief dat Syncom altijd heeft gehad, is Jan Koek, die op verzoek van professor Hans Wijnberg de overstap

Symeres Groningen; versnelde groei als onderdeel van een wereldwijde CRO

maakte van Rijksuniversiteit Groningen naar die startup en daarmee de eerste Syncom-werknemer ooit werd. Inmiddels is hij als Director of Chemistry verantwoordelijk voor de opschaling vanuit het laboratorium naar 50 en sinds recent zelfs 100 liter reactoren. „De stap naar het mogelijk maken van productie van geneesmiddelen.” Jan Koek maakte al die jaren van groei mee en heeft nu ruim 600 collega’s in Groningen, Nijmegen, Weert, Praag (Tsjechië), Oulu (Finland)) en sinds dit voorjaar ook in de Verenigde Staten. En waar veel collega’s al lang of heel lang bij Symeres werken, groeit tegelijk het aantal mensen dat nog maar kort bij de groeibriljant werkt. „Vijfentwintig procent van ons, werkt korter dan vijf jaar bij Symeres, die kennen Syncom alleen als naam.”

ADVERTENTIE

Het Syncom van toen mag dan groot zijn gegroeid, klanten van het eerste uur bedienen ze nog steeds. „En dat hoort ook zo te zijn, want als je dat kleine niet volledig en goed kunt bedienen, kun het grote ook niet aan.” Die loyaliteit en vasthoudendheid is kenmerkend voor Symeres. „We zijn wetenschappers die houden van hoogwaardig chemisch farmaceutisch onderzoek. In de begintijd van Syncom ging het veelal over de vraag of we een bepaald molecuul konden maken, nu zitten we aan de knoppen van ontdekking, ontwerp en ontwikkeling van deze stoffen. We ontwerpen de moleculen die we vervolgens ontwikkelen tot een medicijn, klaar voor de markt. Dat is wat ons drijft. We weten waar we vandaan komen, dat koesteren we en we zijn ambitieus genoeg om ons verder te ontwikkelen”, zegt Managing Director Robert Hof van Symeres Groningen, de rechtsopvolger van het zo vertrouwde Syncom. „Na 34 jaar nemen we afscheid van de naam en juridische structuur van Syncom en gaan we verder als Symeres Netherlands. We zijn gegroeid van Syncom naar MercachemSyncom en daarna naar Symeres. We blijven groeien als servicebedrijf voor de klanten in de farma-, biotech- en agrochemische industrie. Chemie en wetenschap zijn het fundament van ons bestaan. Die chemie vormt niet alleen de basis voor geneesmiddelen en voeding, maar draagt ook wezenlijk bij aan de transitie van fossiel naar niet- fossiele grondstoffen. Symeres is chemie en ‘Groningen’ blijft ons thuis. Het is de plek die ons al heel veel heeft gebracht en met haar groei en ontwikkeling de perfecte basis is om blijvend in te investeren.”

Robert Hof, Jan Koek en Mark Verhaar

Unieke technologie

Dagelijks werken er bij ICON meer dan duizend mensen uit Noord-Nederland aan de ontwikkeling van nieuwe en betere medicijnen. Artsen, onderzoekers, laboranten en analisten die allemaal dezelfde missie delen: patiënten een beter leven geven door te zorgen dat medicijnen zo snel mogelijk voor hen beschikbaar komen.

ICON helpt medicijnen sneller de markt op

ICON wordt door farmaceutische bedrijven ingeschakeld om onafhankelijk onderzoek te doen naar nieuwe en verbeterde medicijnen. Om nog meer tegemoet te kunnen komen aan de steeds complexere onderzoeksvragen opende ICON eerder dit jaar een tweede unit, in samenwerking met het UMCG en faciliterend partner Triade. Wetenschappers en medici van ICON en het UMCG doen er samen onderzoek naar de werking en bijwerkingen van nieuwe geneesmiddelen in de zogeheten ‘first in patient-fase’, in kleine groepen patiënten die in een ziekenhuisomgeving

eerste centra voor geneesmiddelenonderzoek op Inmensen.2016werd

moeten verblijven. Zo’n samenwerking tussen een groot onderzoeksinstituut en een universitair medisch centrum is uniek in Europa en zorgt ervoor dat nieuwe medicijnen eerder beschikbaar komen, omdat ze in een vroeg stadium op hun werking kunnen worden getest.

ADVERTENTIE

Dat Noord-Nederland zo’n grote speler is op het gebied van Life Science & Health, krijgt langzaamaan steeds meer bekendheid. De concentratie van kennisinstellingen, startups en bedrijven die zich binnen deze sector bewegen, is opmerkelijk. ICON gaat hierbij voorop in de ontwikkeling van geneesmiddelen, met onderzoekscentra in Groningen, een bioanalytisch laboratorium in Assen en een tweede medisch keuringscentrum in Utrecht. De groeiende, innovatieve organisatie neemt een steeds groter deel van klinisch onderzoek naar medicijnontwikkeling voor haar rekening.

Petra Schuilenga, Shirly Wübbels en Jan Leendert Brouwer

In de nieuwe unit vinden eveneens onderzoeken met gezonde deelnemers plaats, waarbij bijzondere medische handelingen moeten worden uitgevoerd. „Deze unit opent de deur naar veel meer relevant onderzoek op de route van de ontwikkeling van geneesmiddelen. Het geeft ons ook de mogelijkheid meer complexe studies te doen, zowel bij patiënten als bij gezonde deelnemers”, vertelt Petra Schuilenga. Zij is directeur Clinical Research Services bij ICON. „Zo is de unit uitermate geschikt om er met röntgentechniek te werken en biedt de campus van het UMCG de mogelijkheid om goed samen te werken met vele researchafdelingen.”

„De ontwikkeling van een nieuw geneesmiddel is complex. Er worden verschillende stadia doorlopen, van laboratoriumonderzoek tot uiteindelijk onderzoek op mensen: eerst gezonde deelnemers en vervolgens patiënten”, zegt Jan Leendert Brouwer, cardioloog en medisch directeur bij ICON. „In Nederland doet ICON vooral onderzoek in wat je noemt de vroege fase. Dat wil zeggen: gezonde deelnemers aan een onderzoek krijgen een heel lage dosis van een medicijn toegediend, om te kijken hoe de werkzame stof zich in het lichaam gedraagt.” Dit is ook waarvan de meeste mensen het onderzoeksinstituut kennen: voorheen opererend onder PRA Health Sciences en Pharma Bio Research, jarenlang gevestigd in een markant pand in Zuidlaren en wereldwijd een van de

het huidige onderzoekscentrum in Groningen in gebruik genomen. „Dit gebouw is speciaal ontworpen en ingericht voor het doen van geneesmiddelenonderzoek, waarbij de veiligheid van deelnemers altijd gegarandeerd is en we kunnen voldoen aan alle mogelijke onderzoeksvereisten”, aldus Brouwer.

‘Deze unit opent de deur naar veel meer relevant onderzoek op de route van de ontwikkeling geneesmiddelen’van

„Wat we in de nieuwe unit kunnen, is uniek”, zegt medisch directeur Brouwer. „Een voorbeeld? We kunnen er veilig een katheter in de rug aanbrengen die enkele dagen blijft zitten. Hiermee kunnen we regelmatig een klein beetje hersenvocht afnemen om metingen in te verrichten. Dit geeft ons een veel gedetailleerder inzicht in de werking van nieuwe stofjes op het

ADVERTENTIE

‘Wij zijn gespecialiseerd in het snel en onderzoekennauwkeurigvandeveiligheidendeeffectiviteitvaneenonderzoeksmiddel’

ICON was al een belangrijkere schakel in de totstandkoming van geneesmiddelen, dat belang groeit. Farmaceutische bedrijven wereldwijd besteden steeds meer onderzoek uit aan de noordelijke grootmacht. Dat is logisch, vindt Schuilenga. „Wij zijn gespecialiseerd in het snel en nauwkeurig onderzoeken van de veiligheid en de effectiviteit van een onderzoeksmiddel. We kunnen snel concluderen of de werkzame stof al dan niet effectief zou kunnen zijn, of dat er ongewenste reacties optreden. Dat is belangrijk, want in die gevallen stopt de ontwikkeling van zo’n medicijn meteen en kan de farmaceut zijn aandacht naar andere stoffen verleggen. Ons onderzoek is dus mede bepalend voor de snelheid waarmee medicijnen beschikbaar komen voor de patiënten die ze nodig hebben. Daar doen we het natuurlijk voor.”

Ook Shirly Wübbels beaamt de unieke werkomgeving. Zij startte in september 2020 bij ICON met haar Master-opleiding tot physician assistant en is daarmee in Nederland de eerste physician assistant die opgeleid wordt in het verrichten van geneesmiddelenonderzoek.klinisch „ICON is voor mij de ideale werkgever. Persoonlijke ontwikkeling staat centraal en er zijn tal van mogelijkheden, zoals een PhD traject of een vervolgopleiding tot klinisch Wübbels’farmacoloog.”interesseinwetenschappelijk onderzoek ontstond toen ze werkzaam was als oncologieverpleegkundige en veel van haar patiënten deelnamen aan klinische trials met betrekking tot behandelvormen.levensverlengende„Datsoortonderzoeken lijken

echter in niets op de onderzoeken waaraan ik nu bij ICON werk”, vertelt Wübbels. „Enerzijds verrichten we puur wetenschappelijk onderzoek, in een setting waarin alle faciliteiten zijn gericht op correcte uitvoering van klinisch onderzoek. Anderzijds streven we natuurlijk naar maatschappelijke impact, door een bijdrage te leveren aan medicijnontwikkeling om patiënten te kunnen behandelen en mogelijk genezen.”

ICON Elk jaar begeleiden artsen, onderzoekers en verpleegkundigen in Assen en Groningen vijftig tot zestig studies. Meer dan 20.000 bloed- en urinemonsters worden daarvoor jaarlijks geanalyseerd om de veiligheid, effectiviteit en langetermijneffecten van nieuwe medicijnen vast te stellen. Wereldwijd heeft ICON dik 40.000 mensen in dienst, verdeeld over 113 locaties in 46 landen.

geeft veel voldoening”, weet Brouwer. Zelf werkte hij jarenlang als cardioloog in het ziekenhuis, totdat hij bij ICON in dienst kwam. „Voor die tijd wist ik nog niet zo goed wat ICON precies deed. Maar ik zag al snel hoe belangrijk dit werk is en hoe bijzonder de omstandigheden bij ICON zijn. Je kunt als arts ook heel goed je werk in het ziekenhuis combineren met onderzoek bij ICON. Het is mooi om te zien hoeveel impact je hebt. In het ziekenhuis doe je je onderzoek altijd naast je zorgtaken voor de patiënt. Bij ICON draait het volledig om onderzoek en kun je je daarop concentreren. De unieke omstandigheden zorgen ervoor dat je echt op hoog niveau met wetenschap bezig bent. Ik ben er nog altijd van onder de indruk.”

www.geneesmiddelenonderzoek.nlwww.werkenbij-icon.nl

hersen- en zenuwweefsel. Ook voor deelnemers is dit fijn, omdat zij op deze manier niet elke keer opnieuw geprikt hoeven te worden.”

Impact

Ruim duizend mensen in Noord-Nederland, een van de grote werkgevers uit de regio. Wereldleider in vroege geneesmiddelenonderzoek,fase met onderzoekscentra die wereldwijd als blauwdruk worden gebruikt. Marktleider in Nederland, voorloper binnen de Life Science & Health sector. Een indrukwekkende ontwikkeling sinds Asser apotheker Jonkman in jaren tachtig begon met laboratoriumonderzoek voor farmaceutische bedrijven. „Dat is bijzonder aan dit bedrijf”, vertelt Schuilenga. „Ondanks dat we de laatste jaren snel groter zijn geworden, blijven alle neuzen dezelfde kant op staan. Iedereen werkt voor hetzelfde doel: zo goed en zo snel mogelijk de beste geneesmiddelen helpen ontwikkelen.”

ICON ontwikkelt zich meer en meer tot een onderzoeksinstituut dat niet zo heel anders werkt dan een ziekenhuis. Een instituut dat alle faciliteiten heeft van een ziekenhuis, waarin wetenschappelijk onderzoek onder unieke omstandigheden kan plaatsvinden. Met speciaal voor onderzoek ontworpen en ingerichte faciliteiten, wetenschappelijke expertise en een optimale bedrijfsvoering. Arts-onderzoekers doen er onderzoek, goed opgeleide verpleegkundigen staan de patiënten bij, specialisten kijken mee.

Het werk van ICON is werk voor de mensheid. De ruim duizend collega’s in Groningen en Drenthe voelen dat. „Omdat de ontwikkeling van een geneesmiddel zo lang duurt, hebben mensen die hier al een tijd werken zonder twijfel gezien dat medicijnen waaraan zij een steentje hebben bijgedragen, nu zieke mensen helpen. Ja, dat

„Dat zorgt er mede voor dat QPS als een aantrekkelijke werkgever wordt gezien. QPS biedt

De aanwezigheid van het UMCG en de Rijksuniversiteit Groningen draagt daar in positieve zin aan bij. „In Groningen bestaat een uitstekende farmacie afdeling en we werken veel met elkaar samen. We kunnen daardoor gebruik maken van de meest moderne apparatuur. Kortom, de infrastructuur voor de onderzoeken die wij uitvoeren is uitstekend.”

Aantrekkelijke werkgever

Gezellig en informeel

Strenge eisen

Het feit dat er in ons land veel onderzoek wordt gedaan naar geneesmiddelen, heeft volgens Tamminga vooral te maken met een extreem helder en voorspelbaar traject voor goedkeuring voor onderzoek. „Voordat je met geneesmiddelenonderzoek kunt beginnen, moet je aan strenge eisen voldoen. Zo moet er een onderzoeksprotocol worden opgesteld, die wordt beoordeeld door een medisch ethische commissie en door de overheid. Centrale vraag daarbij is of het onderzoek verantwoord is, de overheid kijkt met name wat al bekend is van het medicijn, wat voor bijwerkingen het heeft en of dat acceptabel is. Kortom, veiligheid staat bovenaan en wordt met hoofdletters geschreven.”

Voor enkele functies is het zelfs mogelijk om een trainingsprogramma in de Verenigde Staten te volgen, waar in Newark Delaware het Global hoofdkantoor van QPS is gevestigd. „Werken bij QPS biedt uitdagingen en mogelijkheden, check onze website voor onze vacatures.”

Het vinden van voldoende vrijwilligers is niet vanzelfsprekend, ondanks dat er een aantrekkelijke onkostenvergoeding tegenover staat. „Van vrijwilligers krijgen we te horen dat ze graag bij QPS zijn, vanwege de gezellige sfeer, contacten zijn informeel en minder zakelijk dan bij vergelijkbare bedrijven. Dat is precies wat we willen Voordatuitstralen.”eenvrijwilliger mee kan doen aan een onderzoek, wordt hij of zij uitgebreid gekeurd. „Via deze medical check-up, waardoor je ook zelf weet hoe je er voor staat, willen we alle risico’s uitsluiten. Daardoor kan ook niet iedereen aan de onderzoeken meedoen.”

Dat zorgt er mede voor dat QPS als een aantrekkelijke werkgever wordt gezien’

‘Bijdragen aan onderzoek dat levens verbetert’

artsen, laboratorium wetenschappers en medewerkers vanuit het hele land én ook het buitenland een mooie en uitdagende carrière”, geeft recruiter Reiner Sulter aan. „Wij hebben circa negen nationaliteiten in ons personeelsbestand. We krijgen wel eens de vraag waarom artsen met gezonde vrijwilligers willen werken. Het antwoord is dat werken met deze doelgroep bijzonder aangenaam en uitdagend is. Je komt met regelmaat complexe casussen tegen, waar echte diepgang vereist is.”

Geneesmiddelenonderzoek gebeurt in 3 fases voordat het geneesmiddel op de markt mag worden gebracht. Bij QPS vindt onderzoek plaats in fase 1. Tamminga:„ In deze fase wordt getest wat de bijwerkingen van een medicijn zijn en of ze voldoende veilig kunnen worden gebruikt. Daarvoor zijn we altijd op zoek naar gezonde vrijwilligers, die afhankelijk van het onderzoek een bepaalde tijd in onze kliniek in Groningen verblijven.”

Wim Tamminga (rechts)

Sterker nog, deze mannen hebben Nederland op de kaart gezet, als een land met een goed onderzoekklimaat en het mooie is dat Groningen daarin een vooraanstaande rol speelt.”

QPS heeft in Groningen 60 bedden en in Leeuwarden in het MCL 8. „Naast Nederlandse vrijwilligers, kunnen ook vrijwilligers die de Engelse taal beheersen zich melden. Verder overwegen we Duitse vrijwilligers toe te laten. Zeker omdat Groningen daarvoor goed bereikbaar „Dooris.”

„Wij maken geen geneesmiddelen, wij testen ze. Dat doen we voor de farmaceutische industrie, die met name in het buitenland is gevestigd.” Dat zegt Wim Tamminga, Ph.D en directeur bij QPS in Groningen. Het is opvallend dat Nederland, en zeker het noorden, meerdere bedrijven herbergt die aan geneesmiddelenonderzoek doen. Volgens Tamminga liggen daar meerdere oorzaken aan ten grondslag, waaronder het feit dat Noord-Nederland een sterke farmacie infrastructuur kent. Tientallen bedrijven die in de zorg en farmacie actief zijn gedijen hier goed en QPS is daar één van.

ADVERTENTIE

onderzoek te doen naar nieuwe geneesmiddelen helpen wij wereldwijd mensen met een aandoening aan een beter leven. Wil jij ook bijdragen aan onze missie en ben je nieuwsgierig naar welke onderzoeken wij doen? Bezoek onze website.”

Interessant

Volgens Sulter is specialistisch onderzoek doen in de beginstadium van nieuwe medicijnen uitermate interessant en uitdagend. „We zijn in Groningen gespecialiseerd in neurologie, denk aan Alzheimer en Parkinson, longgeneeskunde en het beïnvloeden van het immuunsysteem. Daarnaast vinden studies plaats die iets zeggen over hoe lang een geneesmiddel in het lichaam blijft. Een nieuwe ontwikkeling is onderzoek naar dna gerelateerde technieken, waarbij het lichaam specifieke eiwitten gaat aanmaken. Dat doen we met de nieuwste technieken en vraagt om een hele andere aanpak.”

„Daarnaast”, gaat Tamminga verder, „had ons land in de jaren negentig van de vorige eeuw een aantal pioniers op het gebied van geneesmiddelenonderzoek, zoals Adam Cohen in Leiden en Jan Jonkman in Groningen, waardoor er veel expertise op dit gebied is opgebouwd.

www.qps.nl