Noordz magazine januari 2017 editie Groningen en Drenthe by Mediahuis Noord

januari | editie groningen/drenthe

Mijn doel? De wereld veroveren Claudia van den Pol

ADVERTENTIE

Eén miljard bekers in Baflo

Goedkope koffiebekers.nl

Baflo is the place to be als je bedrukte koffiebekers wilt. De vlaggen van Goedkopekoffiebekers.nl wapperen naast het station op twintig kilometer van Groningen. Het succes van één miljard bekers per jaar. Tweede in De Jonge Ondernemersprijs 2016: hoe kom je zo snel van nul naar één miljard speciaal voor de klant bedrukte koffiebekers? „We doen het anders. We begonnen met het verkopen van advertenties op koffiebekers, daarna kregen we de vraag om zelf bekers te leveren en te bedrukken. Dankzij internet bleek dat sneller en beter te kunnen: wij verkopen wat we zelf produceren. Hierdoor schakelen we sneller, produceren we groter en bieden in alle gevallen de laagste prijs. En ja, we groeien hard, gemiddeld honderd procent per jaar.”

Van Groningse zolderkamer naar het voormalige pand van Logistiek Centrum Westpoort in vijf jaar tijd. Aan de achterkant van het hippe kantoor in Baflo wordt gewerkt aan nieuwe laadperrons om de logistiek te vereenvoudigen voor de afname van inmiddels één miljard bekers per jaar. Brandyour tekende voor de styling van het kantoor, waar de bedrukte bekers je vanaf de wall-of-koffiebeker-fame in tientallen varianten tegemoet stralen. Modern kantoor, open mind. Dat is Goedkopekoffiebekers.nl van Mike Lubben, die met Tjeert Staal en tien andere collega’s iedere dag in de weer is het bedrijf vorm te geven en orders binnen te halen.

Was Groningen te klein? „We zijn er begonnen en gegroeid, maar toen het echt over aantallen ging en we steeds meer machines aanschaften voor eigen productie, moesten we op zoek naar iets anders. Deze ruimte zou niet mogelijk zijn geweest in Groningen, omdat er geen pand van 10.000 vierkante meter beschikbaar was. Het transport besteden we uit, dus zitten we in Baflo, pal naast ’t station.” De productie gebeurt in China, heb je dat onder controle? „Zeer zeker, daar ligt onze grote kracht. Vanaf het begin produceren wij in China met eigen, geavanceerde machines, 24/7 in eigen beheer. Voor een

goede communicatie werken we met Nederlands sprekende medewerkers die orders begeleiden en inplannen. De zwaktes van veel koffiebekers zijn lekkage en de stevigheid. Wij werken met eigen geproduceerd papier en koffiebekermachines, die elke beker scannen op afwijkingen en mogelijke lekkages. De machine garandeert ons dat niet meer dan één op de tienduizend bekers lekt, uniek in de markt.” Je produceert ook in Baflo? „Kwestie van levertijd, het duurt tien tot twaalf weken voor Chinese bekers hier zijn. Voor grote aantallen met lange levertijden is dat prima, omdat we hier voorraden houden voor grote klanten als ziekenhuizen en koffieleveranciers. Kleinere aantallen die snel geleverd moeten worden maken we hier; vanaf duizend stuks leveren we ze in een week.” Welke uitdagingen liggen er voor Goedkopekoffiebekers.nl? „Met onder meer Van Gansewinkel kijken we nu naar verduurzaming. Wij verzamelen de bekers, zij verwerken het vervolgens op een unieke wijze, waardoor de kartonnen bekers voor 95 procent recyclebaar zijn. Kwaliteit en duurzaamheid worden steeds belangrijker.”

Inruilpremie

€ 1250

Nu € 500 extra inruilvoordeel

De Mercedes-Benz Vito. Al vanaf € 17.990,- of 419,per maand.* Bestelwagen van het jaar 2016 én 2017

* Informeer naar de exacte voorwaarden.

Wensink Assen Duitslandlaan 5 9403 DL Assen Tel. 0592-707500

Wensink Emmen Albatrosstraat 8 7821 AM Emmen Tel. 0591-650640

Wensink Groningen Bornholmstraat 42 9723 AX Groningen Tel. 050-3176464

Wensink Hoogeveen Buitenvaart 3003 7905 TA Hoogeveen Tel. 0528-277744

Wensink Meppel Werkhorst 26 7944 AT Meppel Tel. 0522-235900

Wensink Veendam Lloydsweg 39 9641 KJ Veendam Tel. 0598-427100

www.mb-wensink.nl

ZELFSTURENDE BOTEN EN ANDERE VOORSPELLINGEN H

et mooie aan een nieuw jaar is dat we kunnen vooruitblikken. Wij van noordz vormen

daar geen uitzondering op. Ook wij houden van voorspellingen en trends. Het mooie van dit soort verhalen is dat je er heerlijk bij kunt wegdromen. Maar, en nu ben ik een tikkeltje cynisch, ze zijn vooraf mooier dan achteraf. Want voorspellingen en trends komen niet altijd uit, omdat ze effecten hebben die we niet willen of vooraf niet hebben voorzien. Futuroloog Wim de Ridder geeft in deze bijlage een doorkijk in de toekomst en vertelt daarbij ook over de effecten. Een mooi verhaal. Hij voorziet zelfsturende boten op de Friese meren. Of ze ook zelf kunnen aanmeren, vertelt hij niet, toch blijft het een mooi toekomstbeeld. En wat ik me bij het lezen van het verhaal afvroeg is wat hij vijf of tien jaar geleden heeft voorspeld; zou het allemaal uitgekomen zijn? Ik weet het antwoord eigenlijk al. Is dat erg? Nee, want de toekomst omarmen vereist wendbaarheid, creativiteit en aanpassingsvermogen. Het citaat â&#x20AC;&#x2DC;Mijn doel? De wereld

En dat zijn toch eigenschappen die we onszelf graag toedichten. U leest er alles over in

veroverenâ&#x20AC;&#x2122; op de voorpagina van

deze noordz.

deze onder nemersbijlage is een uitspraak van Claudia van den Pol van Apollo. Dit is terug te vinden op pagina 22 van deze bijlage.

colofon

Inhoud

noordz is een ondernemersbijlage

van NDC mediagroep

06 10

De Noordelijke Stelling Panel spreekt verwachtingen voor 2017 uit

Roel Snijder Vormgeving: Marc Bos

De toekomst: We gaan het zelf doen Futuroloog Wim de Ridder denkt ook aan de mensen

Samenstelling: Bouke Nielsen Eindredactie: Gerda Douma,

Kort en Prachtig Over nieuwjaarsrecepties en verrassingsdiners

Column Willem van Reijendam Hoe een mislukking goed kan uitpakken

Advertenties / Branded content:

specialsales@ndcmediagroep.nl

De imagoboost van 2017 Tips om dit jaar beter voor de dag te komen

telefoon 050-5844994

Trend 2017: kunstmatige intelligentie Maken apparaten ook onze denkkracht overbodig?

Reacties:

Managementadviesbureau Het Zuiderlicht heeft geen werknemers meer

e-mail bijlagen@ndcmediagroep.nl, telefoon 050-5844256 / 058-2845477

Doen: geef je bedrijf weg of hef jezelf op

Bij Apollo zijn ze voor lol en openheid Claudia van den Pol is jong en fris, het bedrijf heeft er baat bij

Volg noordz ook online op het blog www.noordz.nl

John Vernooij en de circulaire economie Een sterk verhaal over een duurzame toekomst

04 KORT EN PRACHTIG

EMMEN HEEFT SNEL INTERNET Emmen is de gemeente met het snelste internet van Nederland. Als het tenminste om de 25 grote steden gaat. De downloadsnelheid is er

Grote verschillen in digitale infrastructuur Waarde digitale infrastructuur index, Nederland = 100

28,2 megabyte per seconde. ING Bank heeft recent een onderzoek gedaan naar de noordelijke digitale infrastructuur. De toppositie van Emmen rolde er uit. Dat is

115

mooi, maar het is niet alleen rozengeur en maneschijn in het Noorden.

Friesland vertoeft bijvoorbeeld in de digitale achterhoede (zie kaart).

Vooral (een gebrek aan) datacenters speelt daarbij een rol. Om die reden scoort Groningen hoog, maar de verschillen binnen de

157

provincie zijn hoog. Drenthe scoort als geheel slechts vanwege de slechte

101

dekking van het mobiel internet.

De digitalisering van de economie is noodzaak. Bedrijven, personen en apparaten worden dankzij ict steeds meer met elkaar vervlochten.

106

100

Internet meest gebruikt in dienstverlening percentage personeel dat werkt met internet

Financiële diensten Informatie & communicatie Specialistische zakelijke diensten

Ver boven het gemiddelde

Onroerend goed

Boven het gemiddelde

Overige zakelijke diensten

Gemiddeld

Zorg

Onder het gemiddelde

Handel

Ver onder het gemiddelde

Bouw Vervoer Industrie Horeca 0%

20%

40%

60%

80%

100% Bron: CBS

AAN JASJES TREKKEN OP NIEUWJAARSRECEPTIES Januari is de maand van de nieuwjaarsrecepties. Voorzitters van

U gaat serieus werk maken van het bevingsgebied?

belangenclubs kunnen hun lol op. Borrelen, kletsen, hapjes. Of juist niet?

„Absoluut. Ik vertel mijn verhaal op allerlei plekken en ik krijg er de

We vragen het Alfred Welink, voorzitter van werkgeversclub VNONCW

handen voor op elkaar. Maar soms heb ik ook het gevoel dat ik de enige

Noord.

ben die zich ervoor wil inspannen. Ik was laatst aan het hardlopen en dacht ineens: ik ga het gewoon doen. Ik laat nu eerst mijn plan door

Gaat u vaak naar nieuwjaarsrecepties?

rekenen door de RUG. We zullen het opnemen voor de mensen in het

„Nee, hooguit drie keer. We zorgen wel dat we als VNONCW overal aan

bevingsgebied, want die zitten er gevangen. En dat is zo unfair. Ik laat

wezig zijn door de recepties onderling te verdelen. Ik vind drie recepties

het nu niet meer los.”

ook genoeg, want inhoudelijk brengt het allemaal niks. Het gaat mij meer om het netwerk dat er komt, zoals vorige week in Groningen bij de Nieuw

En u trekt mensen aan hun jasje?

jaarsreceptie NoordNederland. Daar komen 800 tot 900 mensen en daar

„Ja, als ik bijvoorbeeld verneem dat er onterechte dingen gezegd worden.

lopen mensen tussen die ik even moet spreken.”

We zijn met een paar grote klussen bezig in NoordNederland en recent vernam ik dat iemand zijn twijfels uitte over de capaciteiten over een per

Wat is voor u het nut van een nieuwjaarsreceptie?

soon met wie we samenwerken. Ik pik het niet als op die manier

„Allereerst het netwerk. Maar ook de boodschap die ik bij een aantal

ontwikkelingen worden geremd.”

mensen neer wil leggen. En soms trek ik mensen aan hun jasje. Jaja, dat doe ik zeker. Ik heb me voorgenomen om me in 2017 in te zetten voor de

Wat zijn de belangrijkste zaken op uw agenda?

mensen in het bevingsgebied. Er moet een coöperatie komen die wonin

„De bevingsproblematiek en de economische groei van NoordNederland.

gen opkoopt. En dan niet tegen 95 procent van de waarde, maar tegen

De NIB (Noordelijke Innovatie Board, red.) is daarbij heel belangrijk.

100 procent of meer. Alleen daarmee doe je recht aan de mensen die er

Ik ben daarvan de initiator en dat moet een succes worden.”

wonen. Het hoeft allemaal niet zo moeilijk. De pensioenfondsen stappen erin en de staat gaat garant staan.”

Hebt u wel eens succes geboekt op een receptie? „Dat weet ik niet, want het succes is pas veel later.”

De basis voor surprisedinner.nl werd gelegd tijdens een Startup Weekend over voedsel in Groningen en Lucas van der Meulen uit Leeuwarden behoorde niet eens tot het groepje dat dit idee uitwerkte. Zo gaat dat soms na zo’n weekendje sleutelen aan spitsvondige businessmodellen. Maar surprisedinner.nl is er nu zo goed als klaar voor.

„

QUOTE Alles van importantie is al eens eerder door iemand gezegd die het niet door had

”

Ronald Reagan, voormalig president Verenigde Staten en acteur

Hoe liep het precies met dit idee? Lucas van der Meulen: „Tijdens zo’n Startup Weekend zitten er wel eens groepen bij elkaar die doodeenvoudig niet de tijd hebben om verder te gaan met een idee. Dat gebeurde hier ook en ik werd erbij gevraagd. We zijn in een beta-versie (proefversie, red.) opgestart, het gaat allemaal gefaseerd. Want het moet wel goed. Als het nu fout gaat is het nog te overzien. We zijn daarom alleen in Leeuwarden en Groningen begonnen.” en nu komen ze ergens anders. Er zijn ook al etentjes voor bedrijven Wat houdt surprisedinner.nl in?

geboekt. Dit is een makkelijk systeem en het is altijd goed.”

„Je geeft op de site aan hoeveel je wilt uitgeven, wat je voorkeuren zijn en in wat voor sfeer je wilt eten. Er zijn thema’s. Wij zoeken dan iets voor

Zijn jullie heel erg afhankelijk van de restaurateurs?

je uit en hebben daarbij de hulp van experts. Je krijgt pas op het laatste

„Ja, maar we hebben een expert die de restaurants selecteert. Hij heeft

moment op je smartphone te zien waar je heen en pas als je binnen bent,

een mooie lijst samengesteld. De restaurateur moet inzien dat men

weet je wat je eet.”

op deze manier nieuwe gasten binnen kan krijgen. En de vergoeding is redelijk, want we beuren per persoon anderhalf tot tweeënhalf euro.”

Het lijkt op de succesvolle reissite sprs.me. „Jazeker. Dat is een idee van Concept7 uit Groningen en aan Stefan

Wat zijn de obstakels?

Wobben van Concept7 hebben we gevraagd of hij wat wilde met onze

,,Eigenlijk de restaurants. Die mensen hebben het heel erg druk en zijn

variant op srprs.me. Stefan zei tegen ons: ‘Ga er voor’.”

daardoor moeilijk te bereiken. Ze moeten bovendien de meerwaarde leren zien. We wilden al in september online, maar bij sommige restaurants zijn

Wat zijn de kansen?

we wel zeven tot acht keer langs geweest om alles goed af te spreken.

„Het gaat nu al goed. Veel mensen bezoeken altijd hun vaste restaurants

Dat duurde dus wat langer.’’

Lucas van der Meulen

Jelle Kooistra

KORT EN PRACHTIG

NIET WETEN WAT EN WAAR JE EET

FUTUROLOOG: BEVINGSCHADE BIEDT UITGELEZEN KANSEN We moeten wakker zijn, hier in het Noorden. Want morgen is het

vandaag gisteren. De technologische ontwikkelingen volgen elkaar in ongekend tempo op. Dat biedt kansen, als je er maar snel bij bent. Futuroloog Wim de Ridder is geen trendwatcher. Hij ziet wat er komt op basis van de ontwikkelingen van nu. Door Jean-Paul Taffijn, foto’s Pepijn van den Broeke De steek (die maar vast in je zak-) woorden: eindgebruiker

rond de millenniumwisseling begon. De opmars van cyberspace,

centraal, platforms, openheid. We zien het, overal om ons heen,

de democratisering van de technologie. Je ziet dat gevestigde

op steeds grotere schaal. Dat structuren veranderen. Dat de

bedrijven steeds meer moeite hebben om in die revolutie mee

consument, de patiënt, de klant, de student zélf aan de knoppen

te komen. Zij verliezen hun maatschappelijke rol van aanjagers

zit. Steeds meer.

van de economie. De cijfers spreken voor zich. Voor het eerst zijn de grootste fondsen op de beurzen digitale bedrijven, zoals

„Dit is een onomkeerbare ontwikkeling”, zegt De Ridder,

Google, Facebook en Microsoft. Maar die hebben niet meer dan

emeritus hoogleraar toekomstonderzoek aan de Universiteit

een tiende van het aantal werknemers in dienst. De banenmotor

Twente. „En daar moet je niet te licht over denken. Het gaat veel

zijn zij dus niet. Dat betekent wat.”

betekenen voor onze samenleving, voor de rol van de overheid, voor de businessmodellen van ondernemingen. Die zullen

Wat dat betekent? De burger moet zelf op zoek naar werk.

radicaal aangepast worden.”

Hij moet als het ware solliciteren op betaalde activiteiten die er nog niet zijn en die hij samen met anderen zelf moet vinden.

De Ridder weet waar hij moet kijken. Hoewel dat steeds

Kijk naar bedrijven als Uber en Airbnb, en tal van andere

complexer wordt. „De technologische ontwikkelingen gaan zo

platforms waarop mensen diensten en goederen aanbieden om

snel, dat ik tegenwoordig elk jaar een boek schrijf om actueel te

een inkomen te verwerven

blijven. Metamorfose is net uit, met het volgende ben ik al bezig. Toen ik begon, in de jaren tachtig, hadden we het over vooruit-

„Dit is een ontwikkeling die steeds verder gaat. Mensen gaan

zichten van een jaar of twintig, nu over drie tot vijf jaar.”

dingen voor elkaar doen, in uiteenlopende combinaties.

De veranderingen gaan zo snel als de mensheid aankan.

Zij bouwen platforms waarop ze samen komen. Sommige

De technologie is er altijd veel eerder. Auto’s kunnen zelf al

verhuurders bij Airbnb bieden desgewenst dineren en bridgen

rijden, robots kunnen taken overnemen, drones kunnen heel

met alleenstaande ouderen aan. Zoiets. Die platforms horen

veel in beeld brengen en binnenkort zelfs mensen vervoeren.

onlosmakelijk bij de toekomst die ons wacht. Mensen die

Hun ontwikkeling wordt niet gestuit door mensen die de voor-

samenwerken, samen sterk staan, samen kennis delen en initia-

uitgang niet kunnen of willen bijbenen. Er zijn wereldwijd zeer

tieven ontplooien. Daarvoor schieten de oude maatschappelijke

velen die met dezelfde onderwerpen wel vooruit willen.

structuren tekort. Die werken veel te traag.”

„Dan heb je het vooral over de vierde industriële revolutie, die

De eindgebruiker wordt het centrale punt. De voortekenen zijn 08 ›››

07 ››› duidelijk. Mensen meten zelf hun gezondheid met tal van apps en apparaten. Daar heb-

futuroloog over ons gebied specifieke

ben ze een dokter niet meer voor nodig. Marketing wordt meer en meer gepersonaliseerd.

scenario’s?

Je krijgt straks alleen informatie waar je om gevraagd hebt. Klantbeleving is belangrijker

„Om de aardbevingsproblematiek kun je

dan ooit tevoren. Een goed voorbeeld is ook MOOC (Massive Online Open Courses).

niet heen. Zoals dat nu wordt aangepakt,

Het is een revolutie in onderwijswereld. De studenten volgen via dat platform van

dat is typisch een voorbeeld van oud denken.

kennisdeling gratis colleges. Wanneer ze een docent nodig hebben, huren ze hem

Van bovenaf wordt opgelegd wie wanneer

gezamenlijk in. „Delft doet dat al deels. In Groningen zijn ongetwijfeld ook voorvechters

welke schade vergoed krijgt. En welke partij

van de methode. Die kant gaat het op. Geen twijfel mogelijk.”

het gaat herstellen. Dat kan eigenlijk echt niet meer. Roep eens de beste deskundigen

Openheid is een kernwoord. Voor veel bedrijven en

in een open bijeenkomst bij elkaar en ga

instellingen is openheid tegennatuurlijk, heel ver weg.

samen op zoek naar de beste aanpak. Kijk

Daar moeten ze snel wat aan doen. De slechte voor-

hoe Samsung dat doet met zijn Developers

beelden zijn overal te vinden. Organisaties die hun

Conferences. Kies de beste technologieën die

kennis voor zichzelf willen houden. Die de deuren het

beschikbaar zijn.”

liefst sluiten. Zij worden gemakkelijk voorbijgestreefd, omdat anderen veel sneller vooruit komen door wél

„Neem nu de ontwikkelingen met 3D-prin-

kennis te combineren tot nieuwere, betere, snellere

ten. In China worden al hele flats geprint.

dingen.

In Amsterdam wordt een brug gebouwd met een 3D-printer. Het is een geweldige manier

„Healthy Ageing vind ik zo’n voorbeeld van hoe het

om snel en vele malen goedkoper schade te

niet moet. Het is te veel een verzameling eilandjes

herstellen aan huizen. En helemaal om

die weinig met elkaar delen. Wat is het aansprekende

nieuwe, bevingsbestendige woningen te

gemeenschappelijke doel van Healthy Ageing?

maken. Je stelt een paar welstandseisen en

Geen idee. Het is versnipperd. Doodzonde, want als

laat de bewoners zelf de indeling maken.

die enorme kennis onder de paraplu Healthy Ageing

Net als zo’n keukenplanner van Ikea. Dit

écht strategisch gebundeld zou worden, dan zou je nog

is een kans voor Groningen. Om dé pilot

veel meer bereiken.”

provincie te worden als het gaat om 3D-bouwen. De rest van Nederland loopt achter,

Hoe wordt je futuroloog?

Blue Energy in Friesland. Ook zo’n voorbeeld.

dus dit is het moment.”

„Geweldig om met die nieuwe technologie van energie

„Maar er is veel technologie voor handen.

bezig te gaan. Maar wat zie je gebeuren? Het initia-

Sensoren meten schade, via big data analyses

tief was eerst relatief open van aard, maar is nu weer

kan een systeem zien of die schade door een

Wim de Ridder werkte bij ING tijdens de

helemaal afgesloten. En dus schiet het niet op. Dit is

aardbeving veroorzaakt is , en de 3D-printer

crisis van begin jaren tachtig. Hem werd

achteruitgang. Ik vind het een schande hoe het met

opdracht geven aan het werk te gaan. Komt

veel overheidsgeld weer helemaal dichtgetimmerd

amper overhead aan te pas. Dit kan gewoon

gevraagd een beeld te schetsen van de toekomst die de financiële wereld te wachten

is met patenten. Zoet-zoutwatertechnologie had een

al. Maar het moet kennelijk nog op de oude

stond en te zoeken naar manieren om

perfecte open source fieldlab kunnen zijn. Móeten zijn,

manier.”

vooruit te komen. Zo is het begonnen.

vind ik.”

Later was hij directeur van de Stichting Maatschappij en Onderneming en hoog

Voor Friesland zijn er ook kansen. „Over de Als de consumenten zelf dingen opzetten, organiseren,

wereldzeeën varen al zelfsturende tankers.

leraar toekomstonderzoek aan de

optuigen. Wat moet een overheid dan nog? Of een

Die techniek is ook toe te passen in jachten

Universiteit Twente. Sinds 2002 werkt hij

belangenorganisatie? „Faciliteren en organiseren.

die op de Friese meren autonoom kunnen

De overheid moet ervoor zorgen dat mensen betaalde

varen. Dat kan een heel nieuw verdienmodel

activiteiten kunnen verrichten. Zo simpel is het. En als

inluiden. Je kunt het hele jaar door groepen

die mensen mooie initiatieven hebben, dan moet de

mensen zelf laten rondvaren, tegen minder

overheid niet tegenwerken. Dat klinkt simpel, maar zo

kosten. En waarom zou Friesland niet dé

is het klaarblijkelijk wel. De overheid is in de realiteit

plek worden waar zulke zelfvarende schepen

namelijk vooral bezig met tegenhouden. Uber-pop

gebouwd worden? De voorbeelden zijn er al.”

ook voor zichzelf. Onder de naam Future Studies helpt hij bedrijven en organisaties zich aan de toekomst aan te passen.

wordt verboden, Airbnb aan banden gelegd, zelfr ijdende auto’s uitgesteld.” De centrale vraag die je je moet stellen is: „De energiemarkt is ook zo’n navrant voorbeeld. De overheid heeft de subsidie op zonne

„ga ik nu op zoek naar de initiatieven die er

panelen gestopt, terwijl daar juist fantastische burgerinitiatieven ontstonden. Maar dat

al zijn? Afkijken mag. Of zal ik wachten tot

is het mooie van deze tijd en straks: wij laten ons daar niet meer door tegenhouden.

anderen de markt hebben veroverd en ik

Zonne-energie is wereldwijd de snelst groeiende energiebron. En daarin zie je dat de rol

wellicht alsnog kan aanschuiven? Slimmer is

van de overheid steeds minder belangrijk wordt.”

dat ondernemers open zijn, hun kennis delen en samen tot nieuwe dingen komen. In deze

Goed. We gaan ons organiseren, we gaan kennis delen, we zorgen er samen wel voor dat

tijd moet je kansen zien en grijpen. Maar het

we krijgen wat we willen. Hoe zit het met die ontwikkelingen in het Noorden? En heeft de

mooie van de toekomst is: die komt gewoon.”

WELKE GRENZEN VERLEG JIJ?

www.noordz.nl

De Noordelijke stelling:

VOOR ONDERNEMEND NOORD-NEDERLAND WORDT 2017 EEN PRIMA JAAR De Brexit krijgt wellicht meer handen en voeten. We krijgen te

in Emmen? En vooral: hoe ontwikkelt de economie zich in ons

maken met de nieuwe politiek van Donald Trump. Dichter bij

landsdeel? Welke kansen liggen er voor ondernemers? Waar

huis zijn ook verkiezingen, in de ons omringende landen, maar

moeten ze op letten? Vragen te over voor ons panel, dat dit keer

in maart ook bij ons in Den Haag. Hoe gaat het verder met de

in groten getale mag reageren op de stelling:

Ringweg en het Forum in Groningen, met de voorbereidingen

Voor ondernemend NoordNederland wordt 2017 een prima jaar

voor Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018, met Wildlands

Yvonne Bleize

stef van der ziel

Chris van der Voorn

Adviseur organisaties en overheden

Eigenaar van onder meer Streamzilla,

Directeur en mede-oprichter van

over hun ontwikkeling in Leeuwarden

Jet-stream en Schuddema in Groningen

onlinebedrijf TRES uit Heerenveen

„Het ziet er gewoon goed uit. Alle vooruit

„Dit zou een bijzonder jaar kunnen worden.

„Dit wordt het jaar van de digitale transitie

zichten die je tegenkomt, zijn positief.

We hebben net het Bidbook af om de accu

voor veel bedrijven. Ik zie het om me heen,

De positieve lijn bestendigt in alle sectoren,

fabriek van Tesla naar hier te krijgen.

dat voorlopers al veranderd zijn, maar dat

zo lijkt het. Ik wil er wel een kanttekening bij

Zou toch geweldig zijn als dat besluit dit jaar

andere bedrijven, niet zelden gevestigde

plaatsen. En die is dat het essentieel is om de

genomen wordt! Weet je wat me zo opviel

namen, aan het worstelen zijn. Over nieuwe

steeds veeleisender consumenten te blijven

tijdens de pitch, die we als NoordNederland

businessmodellen vooral. Ze zien de

bedienen. Mijn credo wat dat betreft luidt:

gezamenlijk hebben gedaan? Dat we hier zo

successen van Alibaba, van Airbnb, van Uber

meer online waar het kan en beter offline

veel hebben om trots op te zijn. Ik hoop vurig

en aan de andere kant de ondergang van de

waar het moet. Dat is niet nieuw, maar het

dat deze samenwerking grenzen slecht.

V&D’s van deze wereld en weten: wij moeten

inzicht moet nu bij iedereen komen, van de

Dat we vaker als NoordNederland naar

iets anders. Regelmatig willen ze een eigen

grootste tot de kleinste ondernemer.

buiten kunnen treden, want dan kunnen

startup worden. Dat is misschien wel de

Als ik mijn wasbak stuk heb, dan wil ik

we echt kansen pakken. Want de wereld is in

beste manier. Helemaal los komen van je

online meteen een loodgieter kunnen regelen

2017 nog best broos, maar de globalisering

oude patronen en je verleden en dan opnieuw

op het tijdstip dat het mij uitkomt. En als hij

gaat gewoon door. En NoordNederland kan

nadenken: hoe zou ik het inrichten. Wij

dan is, dan verwacht ik echt vakmanschap.

daar als eenheid van profiteren.”

helpen bedrijven daarbij en het wordt steeds

Dat is wat ik bedoel. Die verwachting van de

drukker. Voor ons is 2017 ongetwijfeld een

consument wordt steeds hoger en daar moet

goed jaar.”

elke ondernemer nú in mee. Dan pakt hij de kansen die er liggen.”

Interessant, al die talking heads: geleerden, politici en andere kundigen. Altijd een mening. Maar wat vindt ondernemend

Eelco Bakker

Jolijn Creutzberg

Ontwikkelaar en aanjager van ondernemer-

Eigenaar van Van Hulley in Groningen,

schapsprojecten (onder meer Lentezaken,

het sociale bedrijf dat van oude overhemden

Ondernemersfabiek Drenthe, Value50)

nieuwe boxershorts maakt

„Je ziet dat het overal aantrekt. Vorig jaar

„Ontwikkelingen die al eerder in gang zijn

ook al. Er wordt meer uitgegeven, budgetten

gezet, gaan voor ons werken dit jaar.

worden ruimer, op de arbeidsmarkt ontstaan

In eerste instantie denk ik aan het snelle

al weer tekorten. Dus in grote lijnen gaat het

internet dat wordt aangelegd, hoewel ik niet

echt de goede kant op. Maar dat betekent dat

precies de planning daarvan ken. Dat gaat

we extra goed moeten opletten. Sommige

nieuwe bedrijven trekken en ondernemers

klappen komen nog op plekken die niet

hier op weg helpen. Daarnaast zie ik dat de

veranderd zijn. Nieuwe partijen nemen de rol

trend van meer lokale productie, het ant-

van zulke oudere bedrijven over. Nu het beter

woord op de globalisering, steeds meer voet

gaat, móet iedereen kijken of zijn onder-

aan de grond krijgt. Mensen willen noorde-

neming genoeg is meegegaan met de nieuwe

lijke producten en diensten. Dat gaat veel

tijd, de nieuwe wereld. Nu zijn de kansen

positiefs betekenen voor onze regio. En dat is

Door Jean Paul Taffijn,

er, maar ook de bedreigingen voor wie niet

iets waar mijn bedrijf natuurlijk ook van gaat

foto’s Pepijn van den Broeke

meebeweegt.”

profiteren.”

Thecla Bodewes

Jan Schutrups

volko de jong

Directeur van scheepswerven Bodewes in

Eigenaar van Schutrups schoenen in Exloo

Ondermeer manager van Global Gas

Noord-Nederland ervan? Noordz vraagt mensen uit verschillende ondernemerswerelden wat zij vinden van De Noordelijke Stelling.

Harlingen, Meppel en Hasselt

Networks Initiative in Groningen en „De ontwikkeling dat mensen gaan voor

vice-president van Energy Delta Institute.

„Laat ik het voorichtig zeggen: ik denk dat

puur, voor eerlijk, voor dichtbij, voor kwali-

2017 beter wordt dan 2016 was. Maar we zijn

teit, zet sterk door dit jaar, verwacht ik. Tel

„Kansen zijn er in 2017 weer in overvloed.

er nog lang niet. De wereld is nog steeds ene

daarbij op dat mensen veel bewuster met hun

Ik verwacht internationaal dat 2017 een heel

beetje drijfzand door de politieke instabiliteit

geld omgaan dan in de jaren vóór de crisis en

bijzonder jaar wordt. De komst van Trump

en de terreurdreiging. Alles draait om

je kunt invullen welk type ondernemers tot

zorgt ervoor dat landen zoals Mexico, India

vertrouwen en voordat dat helemaal terug is,

de winnaars gaan behoren. Sowieso hebben

en China om zich heen kijken naar alterna-

zijn we wel weer wat verder. In mijn sector

de bedrijven die er na die slechte jaren nog

tieven. Er is daar plotseling veel interesse

zie je dat iedereen voorzichtiger is, dat inves-

zijn, intern heel goed gekeken, goed geluis-

voor Europese producten. Voor een handels-

teringen nog worden uitgesteld, dat van alle

terd naar wat de klanten willen. Het veld

natie als Nederland is dat een unieke kans

kanten garanties nodig zijn. Dat kost tijd.

is wat opgeschoond. De betere bedrijven

om haar marktaandeel te vergroten, waarbij

Het moment dat het weer echt goed gaat,

zijn overgebleven. Het sentiment is positief.

we ook nog worden gesteund door een goed-

komt. Maar 2017 wordt nog een zwaar jaar.”

Daarover is geen twijfel nodig. Dus ja, 2017

kope euro. Ook Noord-Nederlandse bedrij-

wordt een mooi jaar voor ondernemend

ven kunnen hier zeker een graantje van mee

Noord-Nederland. Voor mijn eigen bedrijf

pikken. In 2016 hebben we als GGNI onze

vast en zeker.”

eerste grote opdracht verkocht in Mexico en voorzien hier grote groeimogelijkheden. Ik verwacht dat de aantrekkende huizenmarkt in het Noorden doorzet. Ja, 2017 zou weleens een mooi jaar kunnen worden.”

ADVERTENTIE

Donar

Sportsponsoring en start-ups, een gave setting De basketballers van het Groningse Donar spelen zonder uitzondering voor volle zalen. Maar hoe hou je inkomsten op peil in de tijd dat suikerooms passé zijn? Start- ups en gevestigde businessleden blijken een perfect professioneel team. Marieke Abbink van Donar vertelt.

Donar basketbal en Groningen horen al decennia lang steevast bij elkaar. Het enthousiasme en de professionaliteit van de basketbalclub zorgen voor volle tribunes in Martiniplaza. De club is verantwoordelijk voor de eigen inkomsten. Om die op peil te houden, werd een nieuw model bedacht: het koppelen van partners onder de eigen businessleden aan startups uit zo veel mogelijk sectoren. Hoe dit communitymodel werkt, vragen we aan (vrijwillig) bestuurslid commerciële zaken van Donar, Marieke Abbink – in ’t dagelijks leven directeur/bestuurder van RBO – en aan Tuan Anh Nguyen van de Groningse start-up Sustainable Buildings. Businessmaatjes bij VentureLab De in Vietnam opgegroeide Tuan ontmoet zijn huidige businessmaatje Faris uit Bosnië en Herzegovina tijdens hun studie Computer Science aan de RUG. Samen hebben ze het idee dat er in gebouwen veel slimmer omgegaan kan worden met energie, warmte, luchtvochtigheid, vuilverwerking en andere omstandigheden. Technologie als sturend en monitorend hulpmiddel om te besparen en een gezond en optimaal leef- en werkklimaat te creëren; hoe beter omstandigheden zijn, hoe beter de mens functioneert en presteert. Ze vinden in professor Aard Groen van VentureLab een welkome aanjager. Hij helpt ze van idee naar businessmodel en de start van het bedrijf. Binnen VentureLab werken Tuan en Faris aan de vervolmaking van hun idee. Met het platform pakken ze meteen al prijzen binnen en buiten Nederland, waaronder tweemaal de Green Mind Award en de StartUp Fasttrack competition. Met hun crowdfundingactie scoren ze bovendien boven verwachting. Sinds een aantal maanden hebben ze het platform formeel als bedrijf gestalte gegeven en met succes: er is al zo’n 35 procent aan energie bespaard in gebouwen van onder meer Gemeente Groningen, RUG en ENGIE. Ter plekke werd er bovendien gezorgd voor stevige verbetering van de werkomstandigheden. En: Sustainable Buildings doet mee in het Startup Assist Programma van Donar.

Boost en mindset Tuan: „We zijn een internationaal bedrijf met zeven mensen van vijf nationaliteiten, opgericht in Groningen. Ik ging volledig op in mijn business, kende nauwelijks mensen van andere bedrijven. Toen ik met Marieke in contact kwam, bleek het communitymodel van het Startup Assist Programma voor ons ideaal, omdat we op een sympathieke manier ongedwongen en actief kunnen werken aan het vergroten van ons netwerk. In een professionele sportsetting konden we op een mooie manier aan teambuilding werken. We zitten met ons bedrijf in de startfase en hebben weinig geld voor marketing. Ik heb net mijn inburgeringsdiploma en ik wil graag met mijn jonge gezin aan onze toekomst hier bouwen, mede door middel van netwerken. Samen met mijn vrouw en zoontje aan een sociaal netwerk, via Donar aan een professioneel netwerk.” „De omgeving van Venture Lab en Donar Startup Assist bieden een goede omgeving voor startups, omdat ze de juiste boost en mindset hebben. Ik had er nooit over nagedacht om mijn businesspartners via basketbal te leren kennen, maar het verstrekt ons in het aangaan van relaties na zessen en dat is ideaal.” Marieke Abbing luistert met plezier mee. „Dit is precies hoe het werkt en wat we graag willen bereiken.” Suikerooms Marieke maakt sinds een jaar deel uit van het vrijwillige bestuur van de Groningse basketballers. „Ik had niets met basketbal toen ik gevraagd werd om de commercie van de club op me te nemen. Het Startup Assist Programma stond deels in de steigers en dat hebben we uitgewerkt. Suikerooms bestaan niet meer, je moet nieuwe dingen bedenken, meer denken in partnerschappen en je maatschappelijk actieve rol. Zo geven we met Donar zo’n 300 clinics op scholen en in wijken, onder het motto dat samen sporten leuk is.” „Met het Assist Programma willen we onze 200 businessleden betrekken bij sport, vitaliteit en kennisoverdracht. De jonge ondernemers van de

startups blijken vooral behoefte te hebben aan het kennismaken met de gevestigde economische orde, delen van kennis en opbouwen van een netwerk. Andersom is dat ook zo, de gevestigde orde maakt graag kennis met mensen uit die nieuwe economische orde en andere verdienmodellen. Sport verbindt in een neutrale omgeving, het biedt kansen daar iets moois mee te doen. We groeien graag door en zoeken daarom meer partners, onder andere onder overheden, banken en zorginstellingen.” Waarde toevoegen „We willen startups in die community een gave en actieve setting bieden om een netwerk op te bouwen. Ze zijn een jaar lang lid van onze Businessclub met een heel breed netwerk van bedrijven. De startups krijgen het lidmaatschap, dat wordt betaald door partners via een speciﬁeke bijdrage, in uren, ondersteuning, een opdracht of werk.” „We hebben nu 25 startups en dat aantal groeit hard door naar een stuk of zestig. We willen het breed houden, dus zoveel mogelijk startups uit zoveel mogelijk sectoren, net zoals dat geldt voor onze partners en businessleden. De essentie is dat iedereen waarde toevoegt. Om te kijken of dit voor Nederland unieke model ook echt zo goed werkt als we denken, laten we het onafhankelijk onderzoeken door de RUG. Donar behoort met 3.200 toeschouwers per wedstrijd tot de top in Nederlandse indoorsporten. Het is heel gaaf om te zien dat het enthousiasme gedeeld wordt in deze community van kennis en netwerken.”

www.donar.nl/

zwijgzame mannen op een gezamenlijke missie, maar met verschillende belangen. Ze houden elkaar scherp in de gaten opdat geen er met de buit vandoor gaat. Maar ten slotte kan er maar één winnen. Zo trekken de drie noordelijke provincies, de stugge Fries, de wantrouwige Drent en de zwijgzame Groninger, samen op om een grote Tesla-fabriek naar Noord-Nederland te lokken. Ze willen elkaar geen vliegen meer afvangen maar stellen het gezamenlijke belang boven dat van zichzelf. Nobel en roerend. Was heel Europa maar zo. „Weg met al die regionale kleinzieligheid’’, zeggen de bestuurders, „zolang Overijssel die hoofdprijs maar niet krijgt!”

Die hoofdprijs is dus een fabriek die (waarschijnlijk) accu’s gaat maken voor elektrische auto’s. Van die auto’s waar veel mannen niet eens in willen rijden, omdat ze geen kloten hebben (die auto’s dan), niet ronken, niet lekker gassen en helemaal geen lekker vette ecologische footprint nalaten. Voor een beetje man is rijden in een elektrische auto zoiets als zittend plassen. Een vorm van geestelijke castratie. Je wilt als man toch een beetje contact met het wegdek voelen, niet dat steriele gezoef.

En die auto’s van Tesla mogen dan, qua ontwerp en ‘van 0 tot 100 in 2,7 seconden’, aansprekend

SAMEN OPTREKKEN

zijn, accu’s zijn dat niet. Niemand schept op verjaarsfeestjes op dat hij accu’s maakt. Toch wedijveren wereldwijd honderden regio’s om deze fabriek te mogen huisvesten. Het zal de naam wel zijn. Tesla klinkt beter dan Witte Kat. Net als Google is Tesla een uithangbord van de toekomst en dus goed. Een regio waar zich zulke bedrijven vestigen, zit in de lift, ook al gaat het alleen maar om het opslaan van triljarden nulletjes en eentjes of het maken van accu’s.

Hoe dat samen optrekken van de noordelijke provincies gestalte krijgt, moet de komende weken blijken. Tesla-directeur Elon Musk, een naam die je eerder associeert met een parfum van Kruidvat of een luitenant van Darth Vader, krijgt op zijn kantoor in elk geval een noordelijk bidbook. En daarnaast één postpakket met daarin de obligate fles berenburg, Groninger koek en een Drentse gedroogde schapenbout, in plaats van deze drie geschenken separaat. Dan zit er, ook in overdrachtelijke zin, in elk geval wel íéts van zijn gading bij, is de gedachte. Wat hij niet

willem van reijendam Zelfstandig journalist en tekstschrijver

lust, kan hij altijd nog weggooien. En wie weet hapt hij in de rest.

Stel, stel, stel, dat Elon Musk echt onder de indruk is van dat bidbook, de goedkope grond, het beschikbare gemotiveerde personeel en de klantvriendelijke overheden… Stel dat Musk echt in de Eemshaven (want waar anders?) die accufabriek laat bouwen, dan is Groningen dus de cowboy

@vanreijendam

die er met de buit vandoor gaat. Natuurlijk is een accufabriek een grote verworvenheid voor het Noorden, maar de Friezen en Drenten hebben er toch minder plezier van. Musk zou een wig van jaloezie drijven tussen de provincies.

Gaat de accufabriek daarentegen aan de Fries, de Groninger én de Drent voorbij, dan worden zij drie lotgenoten die samen op weg gaan naar nieuwe avonturen. Daarom is dat scenario misschien niet eens zo erg. Het is, gezien het bovenstaande, twijfelachtig of gedeelde vreugd dubbele vreugd is, maar gedeelde smart is hoe dan ook halve smart.

COLUMN

In westerns zie je ze wel eens rijden: wantrouwige, stugge,

slimste

DE 6 TIPS OM JE REPUTATIE OP TE KRIKKEN

Hoe denken mensen eigenlijk over jou en je onderneming?

Je reputatie – de hoedanigheid waaronder je als ondernemer bekend staat – kan je fantastisch maken of keihard breken. Word spreads fast in de huidige digitale samenleving. Drie kenners geven zes tips om je reputatie op te krikken en te behouden. Door Karlijn ter Horst, illustratie Job van der Molen

Tip 1 Maak waar wat je roept Voor Roelof Oldenburger van Movum zou dit het uitgangspunt voor iedere

ondernemer nou juist de mist mee in, stelt Oldenburger. „Wat ik te vaak

ondernemer moeten zijn: „Je mag best van jezelf zeggen dat je ergens

zie is dat mensen denken dat netwerken gaat om halen. Maar de essentie

goed in bent, maar dan moet het wel waar zijn. Zorg dat wat je zegt wie en

van netwerken is geven.” Een telefoontje op een verjaardag of even langs-

wat je bent, in lijn is met wat je daadwerkelijk bent.”

rijden voor een bak kofﬁe: laat zien dat je oprecht geïnteresseerd bent.

René Blokzijl van Dizain gaat zelfs een stap verder: „Gebruik storytelling,

„Geven is voor veel mensen die ontvangen wel tricky. Je moet zorgen dat

maar ga niet arrogant van de toren blazen. Vertel eerlijke verhalen die bij

je het niet voorwaardelijk maakt.” Wie niet per deﬁnitie iets terug ver-

je passen waarmee je laat zien wie je bent. En make them true.”

wacht en daarvoor uitkomt, ziet zijn reputatie positief groeien.

Daar hoort volgens Oldenburger nog een essentieel onderdeel bij. „Lever kwaliteit. Misschien een enorme dooddoener, maar dat is het in mijn

Tip 5

beleving niet. Je wordt uiteindelijk altijd afgerekend op de resultaten die

Wees zichtbaar

je levert.”

Zorg dat je gezien wordt. De Vries geeft een voorbeeld: „Het is goed om betrokken te zijn. Shell gaat bijvoorbeeld windmolens bouwen, maar

Tip 2

iedereen weet dat olie veel meer oplevert. Die molens is meer bouwen aan

Wees consistent in je eigen gedrag

reputatie dan ontwikkelen van rendement.” Wees daar waar over jou

„Reputatie ontstaat als gevolg van wat je zelf doet”, stelt Blokzijl. Deels,

gepraat wordt. Dat geldt niet alleen voor de fysieke wereld, maar ook

vult Sjoerd de Vries van NHL aan: „Er zijn een hoop andere actoren die

online. Blokzijl: „Merken moeten zijn waar de consument is. Tegen-

reputatie bepalen buiten de ondernemer om waar weinig invloed op uit te

woordig is dat op sociale media. Laat op zoveel mogelijk plekken

oefenen valt. Je kunt alleen je eigen gedrag managen.” Doe dat ook, luidt

associaties achter.” Wie online vaak goede dingen over een onderneming

het devies van de drie. „Wees consistent in wat je doet”, geeft Oldenburger

tegenkomt, denkt intuïtief sneller aan hun producten, legt hij uit.

mee. De perfecte jas om als ondernemer naar buiten aan te trekken, bestaat volgens Blokzijl uit drie onderdelen: communicatie, symboliek

Tip 6

en gedrag. „Wat staat er in je brochures, ga je wel of niet op Facebook,

Monitor je reputatie

wat zijn je logo en huisstijl, welk pand kies je en hoe zakelijk of informeel

Naast het voordeel van vergrote zichtbaarheid brengt de digital age ook

gedraagt je personeel zich?” Volgens De Vries gaat reputatie tot ‘in de

nadelen: online onthoudt alles, (negatieve) berichten blijven bestaan en

haarvaten’ van je onderneming. Blokzijl: „Mensen moeten niet doen alsof

verspreiden zich snel. Monitor daarom je reputatie, aldus de drie experts.

reputatie iets onheilspellends van buiten is. Het is hartstikke vormbaar.”

De een gaat daarin wat verder dan de ander. De Vries pleit voor continue

Zorg dat de jas past.

monitoring: „Doe geen marktonderzoek meer, maar monitor continu een paar aspecten die je relevant vindt.” Juist omdat informatie zich zo snel

Tip 3

verspreidt, biedt het kansen om in te grijpen. Monitoren gaat volgens

Vertel waarom je iets doet

Blokzijl te ver. „Je moet feeling houden met hoe je bekend staat, maar

De jas die je draagt, trek je pas aan als je weet waarom je iets doet.

vooral vertrekken vanuit jezelf.” Oldenburger doet nog een stapje terug:

Blokzijl: „Veel ondernemers hebben een onduidelijk beeld van waarom

„Natuurlijk moet je marktonderzoek doen. Maar de wereld verandert

ze er zijn. Die zijn vooral praktisch bezig, met het verkopen van hun

sneller dan wij en daar kun je simpelweg niet altijd in mee.”

product.” Een succesvol ondernemer, zo stelt Blokzijl, vertrekt vanuit waarom. Geïnspireerd door Start with Why, uit de Gouden Cirkel van Simon Sinek, die zegt dat mensen niet kopen wat je doet, maar bij jou kopen om waarom je het doet. „Doe vooral aan personal branding, maar wees geen allemansvriendje. Vertel waar je voor staat met focus op je markt”, voegt Oldenburger toe.

aan dit verhaal werkten mee Tip 4

› Roelof Oldenburger, mede-eigenaar van adviesbureau

Zorg goed voor je netwerk

in leiderschaps- en loopbaanontwikkeling Movum

Netwerken: het stokpaardje van het ondernemerschap. Want van een

› Sjoerd de Vries, lector Sociale Media en Reputatie-

goed netwerk krijg je veel terug, is de gedachte. En daar gaat menig

management aan de NHL Hogeschool › René Blokzijl, managing partner van reclamebureau Dizain

Een nieuw jaar, nieuwe trends. Vorig jaar was de doorbraak van

Virtual Reality (VR) een aangekondigde trend, dit jaar kon het wel eens kunstmatige intelligentie (artificial intelligence, ofwel AI) worden. Want die maakt bijvoorbeeld auto’s en robots echt slim.

DE ROBOT BESLIST Door Bouke Nielsen, foto Pepijn van den Broeke We kennen die robot die in sorteerderijen via een camera

door aan andere robots, want robots zijn veel beter in het

postcodes leest en de pakjes in de juiste richting duwt.

delen van ervaringen dan wij mensen. De robot die voort

Maar vergeet in zo’n geval de naam robot. Want de robots

durend geladen wordt met de ervaringen van andere robots

die eraan zitten te komen kunnen veel meer dan dit soort

is heus niet meer traag te noemen. Update na update wordt

eendimensionale acties.

de robot sneller en bekwamer.

Sander Duivestein, trendwatcher van ict-dienstverlener

Is het een toekomstbeeld dat nog ver weg ligt? Welnee.

Sogeti, zei het recent nog op SMC050 (zeswekelijkse bijeen-

Er is de komende jaren één constante, aldus Duivestein:

komst over tech-trends in Groningen): „De robot was aan-

„Die van de versnelde verandering.” Fenomenen als big data,

vankelijk bedoeld om onze spierkracht overbodig te maken,

nieuwe energie, computerpower, 3D-printing, nieuwe

Er zijn doemscenario’s waarbij de mensen het onderspit delft

maar straks maakt het

materialen, robotica; het raakt elkaar en overlapt elkaar,

onze denkkracht over

waardoor ze elkaar versterken. En voeg daar nog eens

bodig.”

kunstmatige intelligentie aan toe, dan zijn al die apparaten die door deze technologieën aangestuurd worden in staat

Het boek De opmars van

zich intelligent te gedragen en zelfs in staat zelf beslissingen

de robots van Martin Ford

te nemen.

biedt wat dat betreft een

De kunstmatige intelligentie vinden we al volop in onze

fraai doorzicht naar het

omgeving. In spelletjes bijvoorbeeld, maar ook bij diensten

nieuwe nu. Dat boek

als Netflix of Spotify die ons vertellen wat onze voorkeuren

begint met een verhaal

zijn. Of in sprekende robots (chatbots) die tegenwoordig in

over een stapel dozen,

staat zijn mensen door telefoongesprekken heen te voeren.

van diverse afmetingen en

Dat vereist grote taalgevoeligheid en op een gegeven ogen-

met uiteenlopende kleu-

blik moet de chatbot het verschil kennen tussen ‘een neus

ren. Wij zien vaak in een

die loopt en voeten die ruiken’, zo wordt opgemerkt in

oogopslag wat de grootste

De opmars van de robots.

doos is en als we ze zouden moeten stapelen weten we meteen welke doos onderaan

Op de NHL Hogeschool in Leeuwarden is lector computer

moet staan voor een goede balans. De robot heeft daar – nu

vision Jaap van de Loosdrecht een techneut, die al onder-

nog – veel meer tijd voor nodig. De robot moet de waar

wijzend, onderzoekend en ondernemend de noordelijke

nemingen via een driedimensionaal oog namelijk door

student, de noordelijke kennisinstituten en de noordelijke

berekenen.

bedrijven verder wil helpen met kunstmatige intelligentie. Computervision is het automatiseren van visuele inspecties,

Dat zijn immens complexe rekensommen, die vragen tijd.

zoals Van de Loosdrecht het noemt. Een computer inter

De robot lijkt dan ook traag. Maar binnenkort volgt een

preteert beelden die met een camera zijn vastgelegd en dat

update en wordt de robot sneller. Bovendien, de robot

leidt tot informatie die wordt gebruikt voor adviezen en

bedient zich ook van de cloud en geeft al zijn ervaringen

beslissingen. 18 ›››

16 ››› Met drones, specialistische camera’s plus ook nog eens de supercomputer Deep Frisian

met weinig keuzemogelijkheden kunnen en

worden talloze opnames naast elkaar gelegd en geanalyseerd. Naarmate er meer beelden

konden er terecht, maar hoe is dat straks?

en conclusies komen, ontstaat er betrouwbare informatie. Zo lopen er nu diverse pro

Er is steeds minder werk en toch zal een

jecten op de NHL. Er wordt gewerkt aan het schouwen van sloten met drones, maar ook

sociaal systeem in stand moeten worden

aan inspectie van windmolenbladen. Van de Loosdrecht: „De drone volgt de bladen en

gehouden.

komt direct met de analyse.” En onlangs constateerde Annet Aris (profes De NHL en Van de Loosdrecht zijn op die manier marktgestuurd en praktijkgericht

sor bij Businesschool Insead en commissaris

bezig, zoals ze dat noemen. Er is ook een project waarbij drones met zogenoemde hyper

bij tal van bedrijven) dat met de zelflerende

spectrale opnames aardappelvelden inspecteren of de aardappelbladeren ozonschade

rekenformules (algoritmes) als gevolg van

hebben of lijden aan alternaria (schimmelvocht). Beide schades lijken uiterlijk op elkaar

kunstmatige intelligentie emotieloze beslui

en dus is het risico van een verkeerde behandeling levensgroot aanwezig.

ten worden voorbereid. Want diezelfde algo ritmes beperken natuurlijk ook het menselijk

De hogeschool is ook nauw betrokken bij Innovatiecluster Drachten en bij Region of

falen. Aris vraagt zich af of wij mensen dat

Smart Factories. Van de Loosdrecht: „We kunnen helpen bij de inspectie van onder

pikken: „Hoe meer besluiten ons uit handen

delen in een scheerapparaat. Maar ook bij het slimmer maken van processen. De maak

worden genomen, hoe machtelozer en nutte

industrie zoals we die kennen maakt massaproducten, maar dat kan omgezet worden

lozer we ons gaan voelen. We zijn er juist trots

naar op maat gemaakte producten in steeds kleinere series.” Want waar de machines tot

op dat we met onze ervaring en inzichten

nu ingesteld werden op steeds dezelfde handeling, zorgt kunstmatige intelligentie ervoor

waarde kunnen toevoegen, al is het niet per

De patiënt kan met een analyse van Watson de arts vertellen wat-ie mankeert

dat ze kunnen schakelen.

fect: het geeft een gevoel van eigenwaarde.”

Tijdens dezelfde SMC050-sessie

Aris vermoedt dat we de kont tegen de krib

waarop Duivestein sprak, vertelde

gooien als we niet meer meedoen. Sterker,

ook Geert-Jan de Koning over IBM’s

het zou volgens haar wel eens de „oorzaak

supercomputer Watson, die zich

kunnen zijn van toenemend irrationeel ge

inmiddels volleerd arts mag noemen

drag: we laten ons niet ringeloren”. Ze con

op het gebied van oncologie. Watson

cludeert: „Misschien is een beetje menselijke

heeft de beschikking over eindeloos

imperfectie in de alledaagse besluitvorming

veel medische rapporten (geanonimi

wel nodig om te voorkomen dat we bij de gro

seerd, trouwens).

te zaken ons hoofd niet meer gebruiken.”

Artsen delen die rapporten niet, ze hebben niet eens de tijd ze alle maal te lezen. Watson zet ze moeite loos achter en over elkaar en ontdekt patronen. Indrukwekkend is nog steeds het verhaal van de Zuid-Koreaanse vrijgezelle midden-dertiger bij wie borstkanker wordt geconstateerd. Haar grootste vrees is dat ze

Intelligente apparaten

haar haren verliest bij de behandeling. Watson kon na raadpleging van tienduizenden

Kunstmatige intelligentie (KI) is het vermogen

medische dossiers haar een behandeling bieden waarbij ze haar haardos behield en bijna

van een machine of apparaat om zich intelligent

100 procent zekerheid had op genezing.

te gedragen, taken te volbrengen en zelfs beslissingen te nemen. Machines en apparaten kunnen

Watson maakt gebruik van data (medische dossiers). Al die data bij elkaar levert in

horen, zien, leren, conclusies trekken en

formatie op en de analyse van die informatie verwordt tot kennis. Computers kunnen zo

problemen oplossen.

de rol van de arts overnemen, want de patiënt kan met een analyse van Watson de arts

KI kom je in fysieke vorm tegen in robots of

vertellen wat-ie mankeert.

zelfrijdende auto’s en in niet-fysieke vorm in smartphone, tablet of computer.

Verhoudingen veranderen bij kunstmatige intelligentie, misschien zelfs wel zo sterk

Er zijn drie soorten van kunstmatige intelligen-

dat de robot in de hiërarchie boven de mens komt te staan. Duivestein: „Er zijn doem

tie. Allereerst is er de beperkte KI, die zich uit op

scenario’s waarbij de mens het onderspit delft, we verliezen de controle en snappen niet

slechts één gebied. Bijvoorbeeld in spraakher-

meer wat we gecreëerd hebben. Technologie was bedoeld om onze spierkracht overbodig

kenning, of via een schaakcomputer. Maar ook

te maken, straks maakt het onze denkkracht overbodig.”

in lijstjes die Netflix en Spotify bijvoorbeeld aan reiken met voorkeurfilms, -tv-series en -muziek.

Kunstmatige intelligentie gaat de wereld veranderen. Zo zal die ervoor zorgen dat de

Ze opereren op basis van vooraf gearrangeerde

maakindustrie terugkeert. Dat klinkt geweldig, maar die fabrieken leveren slecht een

regels (algoritmes) en kunnen hiervan niet af

fractie van de vroegere werkgelegenheid op. Niettemin, en dat is weer een plus, er is meer

wijken.

werk voor toeleveranciers.

Dan is er nog de algemene kunstmatige intel ligentie. Daarbij wordt getracht de menselijke

Toch zullen veel banen verdwijnen. Controle-achtige functies bij belastingen, banken en

hersens na te bootsen. Het leerproces is als dat

accountants staan op de tocht. Er zijn straks minder bijbaantjes bij bijvoorbeeld ham

van een kind, de kennis wordt stap voor stap op-

burgerketens. Nu al moet de klant steeds vaker de order digitaal invullen en zijn er min

gebouwd. De software leert met vallen en opstaan

der medewerkers nodig achter de balie, straks kan een robot ook perfecte hamburgers

steeds meer en wordt zo steeds intelligenter.

maken.

Het moment waarop de machine slimmer wordt dan de mens, wordt singulariteit genoemd.

Het levert nieuwe vraagstukken op. Een keten als McDonald’s heeft wereldwijd

Er is vrees dat de mens dan geen controle meer

1,8 miljoen mensen in dienst, zo lezen we in De opmars van de robots. Werkzoekenden

heeft over apparaten.

ADVERTENTIE

ASQA Subsidies BV

Subsidie toegekend voor EFRO valorisatieproject met wereldwijde potentie Een project met wereldwijde potentie, revolutionaire doorbraak in bioplastics: het ontwikkelen en produceren van innovatieve, volledig biologisch afbreekbare plastic producten. Regionale samenwerking is vereist om dat doel te bereiken, subsidie maakt het mede mogelijk de plannen te realiseren. Klaas Zijlstra van ASQA Subsidies en Martin Tietema van KNN Bioplastic over de toekenning van hun EFRO-subsidie (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) door het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN). Klaas Zijlstra denkt en doet in subsidies, althans, in het zo goed mogelijk de voorwaarden scheppen om innovatiesubsidies voor zijn opdrachtgevers binnen te halen. Een vak apart, want het aantal subsidieregelingen is groot, de mogelijkheden onoverzichtelijk, de toegankelijkheid van regelingen (vaak) niet eenvoudig te begrijpen en een deel zo gecompliceerd dat ervaring en inzicht vereist is.

en kosten van het afvoeren van de huidige landbouwfolies. De folie doet zijn werk en kan doordat hij volledig biologisch afbreekbaar is, achterblijven tijdens het groeiproces”, zegt Martin Tietema, directeur van KNN Bioplastic en penvoerder van het project.

„Dit geldt zeker voor Europese subsidies. Aan het begin van mijn carrière moest ik veel meer tijd uittrekken om te kunnen komen tot een succesvolle aanvraag. Met name het scherp onder woorden brengen van het projectvoorstel en het uitwerken van de businesscase vergt tijd. Het vereist verder het opzetten van een samenwerkingsverband en het in korte tijd schrijven van een omvangrijk en gedegen projectplan dat voldoet aan de voorwaarden”, zegt Klaas Zijlstra over de toegekende EFRO-valorisatie subsidie voor KNN Bioplastic.

Revolutionair „Het doel is nieuwe bioplastic producten zoals deze klimaatfolie op de markt te brengen. We werken samen met folieproducent Oerlemans Packaging en Ecostyle omdat zij potentie zien voor innovatieve duurzame producten binnen hun bedrijfsﬁlosoﬁe. De doorbraakinnovatie van dit subsidieproject, is dat we in staat zijn om hoogwaardige en functionele bioplastic producten te realiseren die tevens geen nadelige effecten hebben op het milieu, omdat we uitsluitend werken met biopolymeren die afbreekbaar zijn op land, binnenwateren en op zee. Het realiseren van juist die combinatie is revolutionair.”

In dit uitdagende project werken KNN Bioplastic (Groningen), Rijksuniversiteit Groningen, Oerlemans Packaging en Ecostyle (beide in Ooster wolde) samen aan de ontwikkeling van innovatieve bioplastic producten met een snelle en gedeﬁnieerde biologische afbreekbaarheid. Een concreet voorbeeld is een landbouwfolie dat gebruikt wordt in de lelieteelt. „De folie beschermt kwetsbare spruiten bij late nachtvorst en hoeft voor dat doel maar enkele weken te functioneren. De klimaatfolie die we ontwikkelen en gaan proef produceren bij Oerlemans, breekt in korte tijd volledig af waardoor de groei van de planten niet wordt gehinderd. Voor de lelietelers een uitkomst; het scheelt hen de tijd van het verwijderen van folie (wat dan niet meer nodig is)

Inhoudelijke kennis noodzaak „Je wilt de stap zetten van het lab naar de markt, één van de meest uitdagende onderdelen in deze subsidieaanvraag is het aantoonbaar maken van het verdienmodel. Bij een subsidieaanvraag moet je zo volledig mogelijk aan alle doelstellingen van de subsidieregeling voldoen, wij behaalden 95 van de 100 mogelijke punten. Een hele hoge score”, blikt Klaas Zijlstra terug. „Het vergt inzet en openheid van de projectpartners. Het betekent heldere afspraken maken en opening van zaken geven over de businesscase, er moeten cijfers op tafel komen, je moet elkaar vertrouwen.” Martin Tietema van KNN Bioplastic heeft veel waardering voor Klaas Zijlstra en zijn ASQAcollega’s. „Wat ons vaak opvalt, is dat inhoudelijke

kennis bij andere subsidieadviesbureaus ontbreekt. ASQA Subsidies maakt zich de technisch inhoudelijke kennis snel eigen en ze hebben gevoel voor innovatie. ASQA Subsidies behoudt de regie over complexe projecten, ze zijn regisseur tussen de projectpartners en goede procesmanagers.” Vertel je verhaal! Martin Tietema: „Het is voor ons niet meer te doen of er ergens een subsidieregeling is die van toepassing kan zijn. Het scheelt bovendien dat je een relatie met elkaar opbouwt, je weet van elkaar waar je mee bezig bent.” Klaas Zijlstra: „Het gaat er bovenal om in goed overleg de juiste keuzes te maken, dat levert namelijk niet alleen de subsidietoekenning op, maar bovenal een goed uitvoerbaar en realistisch project, je sluit verrassingen uit.” Tip voor nieuwsgierige ondernemers? „Ondernemers hebben een idee of plan voor een innovatie, maar weten vaak niet welke mogelijke subsidieregeling(en) daarbij passen. Ondernemers willen stappen zetten; ik herken dat en adviseer binnen welke kaders het past. Wij kunnen de vertaalslag maken tussen ondernemer en subsidieregelingen en willen ondernemers daar graag bij helpen, dus vertel ons jouw verhaal!”

Bijeenkomst ‘Innoveren en groeien met subsidies’ ASQA Subsidies nodigt u op donderdag 2 februari 2017 uit voor een informatieve en leerzame bijeenkomst over nieuwe subsidiemogelijkheden voor het innovatief MKB in 2017. Locatie De Bovenkamer van Groningen Noorderbinnensingel 14, 9712 XB Groningen Aanvangstijd 13:00 uur Start programma 13:30 uur Einde programma 17:00 uur met aansluitend een borrel + informatiemarkt Aanmelden is gratis en kan door een email te sturen met uw naam + contactgegevens naar: info@asqasubsidies.nl

www.asqasubsidies.nl / 0598 - 853 903

We hebben de uiterste consequentie gekozen: jezelf opheffen of jezelf weggeven

GEEF JE BEDRIJF WEG

Zelfsturing. Een bedrijf zonder bazen.

Het is een model dat steeds vaker wordt toegepast. Maar Het Zuiderlicht gaat verder: de eigenaars maken van hun personeel medefirmanten.

Door Bouke Nielsen, foto Pepijn van den Broeke Wil je als ondernemer vooruit? Geef je bedrijf dan weg.

Daarnaast stelt Tillema dat wanneer je het bedrijf een nieuw jasje geeft dat het

Een tijdje geleden kwam er een mail binnen met de volgende

dan ook effect moet hebben. Hij heeft daarom voor een nieuw geraamte gekozen

tekst: ‘We hebben hier een bijzonder jaar achter de rug.

in plaats van een jasje. „Het is het interessant om ook vast te stellen dat er weten-

Mijn bedrijf is super succesvol en toch heb ik ervoor gekozen

schappelijk geen enkel bewijs is dat zelfsturing goed uitpakt. Ruim 90 procent van

om het ‘weg te geven’. We gaan namelijk met een heel ander

alle organisaties die eraan begint, draait het later weer terug.”

businessmodel verder: geen aandeelhouders en bazen meer,

Volgens hem heeft dat te maken met altijd die ene component die uit de weg wordt

maar firmanten die allemaal zelfstandig zijn en samen de baas

gegaan: het geld. Met z’n allen wordt het via zelfsturing verdiend, maar op het eind

worden. Met een compleet nieuwe constructie (geen coöpera-

is het geld wel voor de eigenaar. Hoezo zelfsturing?, dacht Tillema.

tie!). Het is een apart verhaal geworden.’ Het zijn vooral de hippe jonge bedrijven, zoals Tillema ze noemt, die er niet uitJaja, zo horen we het vaker, maar nieuw…? Dit verhaal van

komen. „Al die vrijheid is aantrekkelijk en modern, maar als het op het geld aan-

managementadviesbureau Het Zuiderlicht uit Groningen klonk

komt, blijven we werkgever-werknemer spelen. Sommige bedrijven worstelen bij

een beetje als oude wijn in nieuwe zakken en we hoorden ook

voorbeeld met de bonussen.” Vrijheid wordt minder belangrijk naarmate de mede-

al van andere bedrijven – JB Besturingstechniek, Voys,

werkers ouder worden, zo vermoedt hij, want dan krijgen hypotheek en kinderen

Concept7 – dit soort geluiden. Een holacratisch model, zonder

steeds vaker voorrang.

heuse bazen en meer zelfsturing. Kees Tillema van Het Zuiderlicht: „Wat wij doen is toch anders. Wij hebben de uiterste

Met deze gegevens is Tillema aan de slag gegaan. Het komt erop neer, zo vindt hij,

consequentie gekozen van verandering: of jezelf opheffen of

dat wanneer je ondernemerschap en eigenaarsgedrag van je medewerkers

jezelf weggeven.”

verwacht, dat je dan ook de geldparagraaf op die manier moet regelen.

Tillema en zijn medevennoot Rob Vinke zijn geen aandeel-

Het werd investeren in elkaar en met elkaar. 80 procent van de omzet die een

houder meer maar runnen Het Zuiderlicht nu samen met andere

medefirmant draait is voor de medefirmant zelf. De rest, 20 procent, wordt aan

bedrijfjes die eigendom zijn van de mensen die eerder bij hen in

gewend om de organisatie op te tuigen; wat er van dat geld aan het eind van het jaar

dienst waren. Ook zijn nieuwe zelfstandigen toegetreden.

overblijft wordt naar rato teruggestort. En uit hun midden kiezen de firmanten een

Iedereen is firmant geworden, iedereen is baas van een eigen

managing director die de bedrijfsvoering voor zijn of haar rekening neemt.

bedrijfje dat bindende werkafspraken heeft gemaakt met het vehikel Het Zuiderlicht.

„We hebben nu nieuwe prikkels ingebouwd. De werkvloer heeft het voor het zeggen. We zijn samen de werkvloer. Dat is goed, want het past ook bij het tegenwoordige

Tillema: „Er zijn meerdere varianten voor zelfsturing, maar

opleidingsniveau. De jongeren zijn heel goed opgeleid, waardoor een top-down

voor zover wij weten heeft nog geen enkel bedrijf de uiterste

aansturing niet meer werkt. Sterker nog, het kan een organisatie zwak maken.”

consequentie getrokken van zelfsturing: zo veel vrijheid en zelfstandigheid dat je niet meer voor een baas werkt maar voor

De voordelen zijn vanzelfsprekend, vindt Tillema: iedereen committeert zich aan

jezelf en je gelijktijdig vakmatig en financieel committeert.”

de voorkant, zowel emotioneel als financieel; iedereen zorgt voor zichzelf; iedereen heeft een haarscherpe rol en geen autoriteit; geld vloeit niet naar andermans

„Wat ik om me heen zie zijn veel variaties op zelfsturing”,

zakken maar naar investeringen in gezamenlijke ambities; het enige doel is een

vervolgt Tillema. „Ik heb ze voor zover mogelijk allemaal op

goede werkplek te zijn voor consultants.

een rijtje gezet en op het eind gaat het bij dit soort constructies steeds over geld. De financiële opbrengsten zouden voor mij als

Het enige dat Het Zuiderlicht nog meet binnen de eigen organisatie is het ‘geluks-

eigenaar blijven, hoeveel zelfsturing er ook is. Dat is niet erg,

gevoel’ bij de collega’s. Daar is een matrix voor ontworpen. „Je ziet goed waar

maar het is dan nog steeds een verhouding van werkgever-werk-

iemand blij of ongelukkig van wordt. En dus bedenk je ook meteen de oplossing,

nemer.”

want de gelijkwaardigheid betekent ook dat je meedenkt.”

ZOEKEN NAAR LOL EN OPENHEID

Je bent de zesde generatie, jong en fris.

En dan wil je weer net even wat anders met je bedrijf. Want het is haar bedrijf, Apollo. Claudia van den Pol (30) heeft als doel (nog) meer trots, meer pret en meer orders te brengen in de fabriek van transportsystemen in Coevorden.

„Ja, ik heb veel gesprekken met mezelf en stel dan altijd de vraag: is dit in het belang van het bedrijf op de lange termijn? Ik wil niet dat persoonlijke afwegingen te veel meespelen bij besluiten. Elk jaar sta ik even stil om bewust terug te kijken en vooruit te blikken. Afgelopen jaar was een heel goed jaar voor ons, maar dat ging wel gepaard met groeistuipen. Daar zit ik dan mee. Maar nu het achter ons ligt, denk ik: daar leer ik dus heel veel van. Meer dan wanneer alles zonder problemen zou verlopen. Dat houdt me scherp, zo kan ik mijn doel van verder groeien bereiken.”

Door Jean-Paul Taffijn, foto Pepijn van den Broeke

En dat is een andere koers dan vader Jack voerde. Hij ging voor bestendiging, voor versteviging van het bestaande. Hoewel hij wel de

We mogen wel wat trotser zijn met zijn allen, vindt Claudia van den

fabriek in de VS opende. „Hij heeft het bedrijf laten groeien. Maar hij

Pol, sinds een jaar en een paar dagen eigenaar van Apollo Group in

heeft wel eens tegen me gezegd: die groei is me overkomen.”

Coevorden. „Zeker in Noord-Nederland zit dat niet in de aard van mensen, lijkt het. Maar als ik om me heen kijk wat voor prachtige

Bij Claudia van den Pol gaat het bewust. Zij was het jaren geleden

bedrijven hier eigenlijk zijn, dan denk ik: wow. Waarom weten zo

al die zorgde voor de nieuwe productielocatie in China. „Mijn vader

weinig mensen dat? Ik ontdekte sommige bedrijven pas toen ik mee-

zei: ‘Jij wilt straks het bedrijf overnemen, regel jij het in China maar.’

deed aan de verkiezing Drentse Onderneming van het jaar.”

Vond ik fantastisch. Het is een grote uitdaging om met al die verschillende culturen wereldwijd om te gaan. Het moet, om de

Dat heeft ongetwijfeld te maken niet alleen met het ‘doe maar gewoon,

mensen in de wereld te kennen en zo te benaderen dat ze met ons in

dan doe je al gek genoeg’ credo, maar ook met de gesloten cultuur die

zee gaan. Daarom hebben we op veel plekken verkoopkantoren met

veel ondernemingen omringt. „Volgens mij is dat typisch iets van de

vooral lokale mensen.”

vorige generaties. Die wilden niet dat er afgekeken werd, wilden hun product en handel vooral beschermen. Voor mijn generatie is het veel

Elke middag drinkt ze een bekertje chocolademelk. Het is een on-

gewoner om open te zijn, om samenwerking te zoeken om zo vooruit

bewust moment van bezinning en traditie. „Als meisje kwam ik al in

te komen. Dat is ook de toekomst. Daar ben ik van overtuigd.”

de fabriek natuurlijk. Het hoogtepunt was dan altijd dat ik chocolademelk kreeg uit zo’n plastic bekertje. En dat heb ik er dus ingehouden.

En dat doet ze dus ook, openheid zoeken. Niet alleen extern,

Op mijn 15de wist ik al dat ik het bedrijf wilde overnemen. Toen ging ik

maar ook binnen het bedrijf. „Misschien is dat wel een vrouwelijk

al mee naar beurzen in Amerika. Hield ik het bordje omhoog met onze

trekje ook. Weet ik niet. Maar ik probeer me soms kwetsbaar op te

bedrijfsnaam erop. En op een papiertje had ik de technische specifica-

stellen. Ik weet ook niet alles. Als je dat doet, en anderen daardoor

ties staan van onze machines, mochten mensen daarnaar vragen.”

ook, dan willen mensen meedenken, dan krijgen ze meer gevoel bij wat ze dag in dag uit aan het doen zijn. Dan mogen ze trots zijn,

Op die beurzen komt ze nog steeds. Vaak. Die bordjes houdt ze niet

van hun fouten leren. Dat brengt de echte lol in het werk. En dat

meer omhoog. Hoeft ook niet om aandacht te krijgen. Een blonde,

brengt ons echt verder.”

jonge vrouw van 1.83 meter is op Aziatische beurzen niet te missen. „Ik heb geluk dat ik zo veel mag reizen. Maar als ik dan weer in

„Ik was laatst op een kleine beurs in Azië. Daar vertelde ik dat ik

Nederland land, dan rijd ik altijd meteen naar Coevorden. Moe van de

moeite had om de juiste mensen te vinden, dat ik ermee worstelde.

reis stap ik binnen en krijg ik meteen weer energie van wat er gebeurt.

Ik was echt verbaasd hoeveel reacties ik daarna kreeg. Van mensen

Dat is prachtig, en iets waar we hard voor gewerkt hebben.”

die iets konden of wilden betekenen. Voor mij de bevestiging dat het dus werkt, open zijn.”

Want ook Apollo was een vrij gesloten, traditioneel productiebedrijf. „Daar zijn we een tijd mee bezig geweest, om de boel open te gooien.

Apollo is een bedrijf dat wereldwijd transportsystemen levert aan

Onder mijn vader ook al. Om het Apollo-DNA erin te krijgen. Dat

fabrieken. En niet de minste. Coca-Cola, M&M, New York Times en

betekent gemotiveerd zijn, je kwetsbaar durven opstellen, meedenken

meer. Lopende banden, spiraal Conveyors om producten verticaal

en werken vanuit jouw kwaliteit. Wat ik wil, is dat onze mensen met

te laten bewegen, balenpersen die bulk inpakken en nog meer.

gevoel werken, dat ze weten waarmee ze bezig zijn, doen waar ze goed

In Coevorden is het hoofdkantoor en de belangrijkste productie-

in zijn en ervan genieten. En dat ze beseffen dat het niet allemaal

locatie. Maar ook in de VS en China staan Apollo-fabrieken. En over

makkelijk gaat, dat het moeite kost. Ik vind dat we mogen vieren dat

een paar maanden gaat een nieuwe plant in Zuidoost-Azië open.

we een mooi project opleveren, hoewel dat gewoon is wat we doen, projecten opleveren. Net zo goed als dat we stil moeten staan bij

Op de gang in het bedrijf hangen foto’s, herinneringen aan ooit.

dingen die niet goed zijn gegaan. Dan creëer je een gevoel van trots.”

Van de smederij in Nijkerk waar in 1847 met Gijsbert van den Pol het verhaal van Apollo begon. Van derde generatie Aart, die de huidige

En dat gevoel is iets dat het noordelijke bedrijfsleven, zeker in de

bedrijfsnaam van zijn eigen naam afleidde, Van de verhuizingen,

maakindustrie, wel wat meer kan gebruiken, vindt ze. „We ontwerpen

de uitbreidingen, de volgende generaties Van den Pol. „Mijn doel?

en bouwen de mooiste dingen, hebben geweldige mensen in dienst,

De wereld veroveren. Ik wil verder uitbreiden, meer markten

gaan de wereld over. Waarom zouden we dat met zijn allen niet wat

betreden. Maar niet ten koste van alles. Wij zijn een familiebedrijf,

meer uitdragen? Als we dat doen, ons wat opener en kwetsbaarder

dus continuïteit staat bovenaan. Dat heb ik altijd in mijn achterhoofd,

opstellen, dan hebben we als maakindustrie een prachtige toekomst

bij elke grote beslissing die ik neem.”

in Nederland.”

CIRCULAIR DE NORM IN 2030 In 2030 is de economie van Noord-Nederland circulair. Dat is de overtuiging van John Vernooij, directeur van afvalverwerker Omrin in Friesland en voorzitter van Circulair Fryslân. „Hoe snel het gaat, dat kan ik niet zeggen. Maar het komt eraan en we moeten er klaar voor zijn.”

Door Wilbert Elting, foto’s Pepijn van den Broeke Als John Vernooij aan zijn vijftienjarige dochter uit moet leggen wat circulaire economie is, begint hij over haar iPhone. Hij vraagt haar of ze weet hoeveel en welke grondstoffen er in het apparaat zitten. En hoe schaars die zijn. Want grondstoffen raken op. Niet alleen de diamanten en metalen in de chips in de telefoon van Vernooijs dochter maar ook de aardolie die wordt gebruikt om de plastic omhulling te maken. „Wanneer, dat weten we niet precies”, zegt de Omrin-directeur. „Maar de wereldwijde voorraad grondstoffen is niet oneindig.” Er zal een ‘tipping-point’ aankomen voorziet hij. „Wanneer dat kan ik niet zeggen. Aardolie leek bijvoorbeeld steeds duurder te worden maar ondertussen is de prijs historisch laag. Het zal ook per grondstof verschillen. Maar sinds het klimaatakkoord in Parijs is er consensus over klimaatverandering en zo’n zelfde consensus zal er ook komen over de eindigheid van de grondstoffenvoorraad.” Voor Nederland betekent dat een probleem. Ons land importeert 54 procent van de grondstoffen. En hoe schaarser die worden, hoe duurder. Bovendien speelt mee dat de biodiversiteit achteruit gaat en dat de wereld vervuilt. „Ieder jaar wordt 300 miljoen ton kunststof geproduceerd. Slechts een fractie, twee procent, daarvan wordt hergebruikt. De rest wordt verbrand, begraven of in zee gedumpt. We kunnen zo niet doorgaan.” Wie die verspilling wil tegengaan, wil bouwen aan een duurzame samenleving, zal moeten recyclen. Of beter gezegd, een sluitend systeem bouwen waarbij een product als het is opgebruikt wordt omgevormd tot iets nieuws. Dat is wat de circulaire economie beoogt. Het bouwen van ketens om iedere grondstof zo optimaal mogelijk te gebruiken. 26 ›››

24 ››› Omrin is een van de pioniers op het gebied van circulair ondernemen maar al lang niet meer de enige. Bij het platform Circulair Fryslân zijn 35 regionale bedrijven aangesloten met dezelfde doelstelling. „En ook grote bedrijven als Philips zijn ermee bezig. Zij herbezinnen zich ook op hun toekomst. Philips wil geen bedrijf meer zijn dat lampen verkoopt, maar een bedrijf dat zorgt voor licht. Zij leveren de lampen maar nemen ze ook weer in als ze stuk zijn en maken ze geschikt voor hergebruik.” Grote bedrijven proberen die keten vaak zelf op te bouwen. Maar volgens Vernooij ligt daar niet de toekomst om de circulaire economie echt van de grond te krijgen. Bedrijven, instellingen en overheden moeten echt gaan samenwerken, stelt hij. „Je kan niet in je eentje een keten opzetten. Iemand moet de leiding nemen. Het proces starten. Maar je moet het uiteindelijk samen doen.” Als voorbeeld noemt hij woningcorporatie Elkien. „Zij willen circulair en energie neutraal bouwen. Door dat doel te stellen, dagen ze bouwbedrijven uit om daar op in te spelen. En dan gaat het balletje rollen want die bouwbedrijven komen ook weer met een vraag bij hun toeleveranciers.” Bedrijven en instellingen, maar ook de lokale overheden zijn de ‘launching custo mers’ voor duurzame innovaties. Voor hen is een belangrijke rol weggelegd want de komende jaren draaien om innovatie. Het vinden van nieuwe wegen. „De circulaire

DE REST WORDT VERBRAND, BEGRAVEN OF IN ZEE GEDUMPT

Vernooij hoopt dat de overheid daar begrip voor toont. „Een werkgroep onder leiding van Wilma Mansveld (oudstaatssecretaris van Milieu, red.) kijkt nu waar de knelpunten zit ten en probeert oplossingen te vinden om die glad te strijken. Ik heb daar veel vertrouwen in. De overheid heeft dezelfde doelstellingen als wij.”

economie staat echt nog in de kinderschoenen. Iedereen moet nog leren. Wat werkt, waar kan je wat voor gebruiken, welke grondstoffen zijn er. Als er partners zijn die

Het Noorden moet de proeftuin worden voor

durven te investeren, komt er ook ruimte om te experimenteren, om te ontdekken.”

de circulaire economie, vindt hij. Dat zal ook zorgen voor de nodige werkgelegenheid.

Dan kunnen er mooie dingen gebeuren, verwacht hij. En kunnen er oplossingen

„Adviesbureau McKinsey spreekt landelijk

komen voor reëele problemen. „Voor papierfabrieken in Groningen is het steeds

over tienduizenden banen. Aan zulke voor

lastiger om aan een van hun belangrijkste grondstoffen te komen: cellulose.

spellingen waag ik me niet. Maar ik durf wel

Alle cellulose wordt nu nog geïmporteerd. Tegelijk hebben de waterschappen er

te zeggen dat als wij hier een goed circulair

meer dan genoeg van, zij halen het onder meer uit het toiletpapier in hun riool

ecosysteem hebben, dat werk oplevert.

zuiveringsinstallaties. Die twee partijen moet je eigenlijk verbinden. Eenzelfde

Omrin alleen al groeit doordat we nieuwe

scenario zie je in de landbouw. Fosfaat is wereldwijd schaars maar onze boeren

activiteiten ontplooien en dat geldt ook voor

hebben een probleem omdat ze een overschot hebben.”

andere bedrijven. En als we hier voorlopen op de rest, dan is dat ook een stimulans voor

Omdat het allemaal nog zo prematuur is, liggen er grote kansen. „Kijk naar

talent om na hun studie te blijven.”

Denemarken. Dat heeft in de jaren negentig gezegd: wij zetten vol in op wind energie. En dat heeft voor hen gewerkt. Talloze bedrijven hebben zich daar geves

„Het zal voor 2030 zijn, dat we volledig

tigd en de Denen zijn een van de grootste producenten geworden. Zoiets gun ik

circulair zijn”, besluit Vernooij. „Het is on

NoordNederland ook als het gaat om de circulaire economie.”

omkeerbaar, ook al ziet de consument dat nu nog niet. Voor nu is het wachten op het

Dan moet er wel de ruimte zijn om te experimenteren. Want wie circulair wil

moment dat het onze kant opvalt. Dat de

ondernemen, loopt tegen regels op. „Met Omrin produceren we uit organisch afval

consument duurzaamheid net zo belangrijk

biogas. Dat leveren we tegenwoordig ook op het aardgasnetwerk, omdat het van

vindt als kosten en kwaliteit. Als bedrijf in

dezelfde kwaliteit is. Maar het heeft ons jaren van investeren en onderhandelen

het Noorden moet je daar klaar voor zijn.

gekost, voordat we dat rond hadden. Hetzelfde geldt voor bioplastics, er zijn talloze

Plannen maken. Experimenteren. Je kan niet

regels waardoor je het niet zomaar op de markt kunt zetten.”

pas in 2030 aanhaken. Dan ben je te laat.”

ADVERTENTIE

Ik daag Schotman van de NAM uit de dialoog aan te gaan Iedere dag stijgt in Groningen het risico op gaslekken. Deze leidden in het Amerikaanse Hutchinson in 2001 tot paniek, angst, felle brand en explosies. Gas- en boringexpert Gerrit Wigger over de noodzaak tot dialoog om erger te voorkomen. „Stop met damagecontrol, sluit aardbevingen uit.” „Het moet anders, het kan beter. Wij kunnen veiligheid garanderen en hebben een uitstekend verdienmodel in energietransitie voor de toekomst van Groningen. Er is geen enkele reden om hier tegen te zijn”, zegt Gerrit Wigger over zijn alternatieve winningsplan voor ’t Groningenveld, dat bij de Raad van State ligt (zie decembernummer van Noordz). Kortgeleden heeft het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) aan een zoutwinningbedrijf opheldering gevraagd over olie, die in Twente onverwacht naar boven komt bij een zoutwinningput. In Groningen is een onverklaarbare verhoging van het grondwater aangetroffen. Het Amerikaanse Hutchinson maakte in 2001 al een horrorscenario mee. Toevallige incidenten of oorzaak en gevolg? Dialoog met NAM- directeur „We moeten ingrijpen en alle beschikbare kennis van wie dan ook op tafel leggen en zorgen voor veiligheid. Ik roep de NAM op om met ons, geologen, hydrologen, fysici, boortechnici, aan tafel te gaan. Hoe langer we wachten, hoe groter het risico.” Gerrit Wigger („Ik weet dat ik door sommigen voor gek wordt verklaard”) heeft bezwaar tegen het NAM- winningsplan ingediend, omdat hij ervan overtuigd is dat het anders moet en vele malen veiliger en beter kan. „Zorg voor veiligheid, sluit aardbevingen uit. Dat kan alleen als je water injecteert in de putten, waardoor de druk ondergronds op peil blijft. Herstel de integriteit van de bodem, dan kun je gerust gas blijven winnen zolang het nodig is. Door putten gereed te maken voor onder andere geothermie zorg je voor het nieuwe verdienmodel in energietransitie om Groningen weer een goede toekomst te bieden. De strategie van nu, met minder gaswinning, betekent schijnveiligheid. Ik daag NAM- directeur Schotman uit de dialoog aan te gaan. We zijn beiden noorderling en techneut, we zijn het de Groningers verplicht om erger te voorkomen.” Doodsangst in Kansas Wat is dat in Hutchinson, Kansas? „In 2001 was daar een zware explosie, gevolgd door een felle brand met enorm hoge temperaturen die amper te blussen bleek, omdat er gas bleef stromen. Enkele dagen later spoot op twee plekken spontaan gas vermengd met zout water onder enorme druk uit de grond. Die geisers stopten niet, omdat er gas bleef lekken uit opgehoopte gasbellen in de ondergrond. De eerste geiser explodeerde in onbewoond gebied, de tweede in een caravanpark waarbij twee doden vielen. Mensen stonden doodangst uit, niemand wist wat er gebeurde.” „Na uitgebreid onderzoek en inventarisatie van historische gegevens bleek het probleem te liggen bij een ondergrondse gasopslag, een gashub uit de jaren zeventig, van waaruit gas getransporteerd wordt in de regio. Het bedrijf dat het gas onder lage druk ondergronds in zoutlagen opsloeg is failliet gegaan en een ander bedrijf is onder hoge

druk gas gaan opslaan. Dat vereist een perfecte afsluiting van opslag en alle leidingen, anders ontsnapt het gas naar alle kanten. En dat is gebeurd: het heeft zich ondergronds een weg gebaand en is in het twaalf kilometer verderop gelegen Hutchinson ontsnapt en geëxplodeerd. Ik wil er niet aan denken dat zoiets in Groningen gebeurt.” Het onderzoek naar de oorzaken en de weg die het gas ondergronds volgde, bracht de ongrijpbaarheid aan het licht. Het land rond Hutchinson lijkt vlak, maar de ondergrond is dit totaal niet. De lagen waar het gas zich makkelijk door heen kon worstelen, bleken het dunst onder de stad, twaalf kilometer verderop. Wigger: „Als gas onder enorme druk ontsnapt, is zelfs de allerkleinste ontsteking fataal.” Lekkende gasleidingen Terug naar Groningen. Hoe groot is de kans dat Groningers dat fatale fenomeen mee maken? „In Groningen is op een paar locaties al bodemwater naar boven gekomen. Ik heb er met geoloog Peter van der Gaag over gesproken en we komen tot dezelfde conclusie: het water heeft zich een weg naar boven gebaand, samen met weggelekt gas.” Lekt er gas in Groningen? „We maken in Nederland boorgaten op één en dezelfde manier: in het gat dat geboord wordt, smeren we de boorwand in met ‘mud’, een mengsel met onder andere zetmeel, dat de grond om de pijp dicht smeert en uithardt. Vervolgens spuit je cement tussen de laag mud en de boorbuis, alles om te voorkomen dat gas kan ontsnappen en weglekt. Het werkt prima, maar na verloop van jaren is die mud ingedroogd en wordt het dunner, waardoor er geen afdichting meer plaatsvindt. In het cement

kan door voortdurende werking van water betonrot ontstaan en zo ontstaat er een lekpad van het reservoir naar bovenliggende lagen. Als je een put verlaat, kun je de afsluiter wel dichtdraaien, maar dan ben je er niet. Na het deﬁnitief afsluiten van de put, stroomt het gasreservoir door dat lekpad vol met water uit de bovenliggende lagen, waarna de druk weer toeneemt in het reservoir. Daarna kan bij voldoende druk gas weer ontsnappen uit het reservoir via hetzelfde lekpad.” Stop damagecontrol Somber? „We leren steeds meer van de tijd. Hoe langer het geleden is dat we gas of olie hebben gewonnen, hoe meer problemen naar buiten komen. We hebben geen tijd meer, we moeten nu iets doen om te voorkomen dat het net als in Hutchinson mis gaat. Groningen mag en kan er geen enkele ramp meer bij hebben, de NAM moet stoppen met damagecontrol. Zij menen dat het bevingsrisico er bij hoort, maar dat is absoluut onaanvaardbaar en volstrekt onnodig. Het is een slechte zaak dat hun winningsplan voor nog eens vijf jaar goedgekeurd zal worden, terwijl er een plan is, dat uitgaat van veiligheid en een goede toekomst. Als er in Groningen een ramp gebeurt, kan de NAM doorgaan waarmee ze bezig zijn omdat ze voor vijf jaar een vergunning hebben. Het alternatief ligt op tafel, het moet en kan anders, beter en veiliger.”

www.gasgenerationgroup.nl

Triple G

GELD VOOR GROEI Januari is altijd een uitgelezen moment om vooruit te kijken. Het leek ons daarom een goed idee om nu eens concreet

GEÏNVESTEERD IN HET NOORDEN

te laten zien hoeveel we met onze gezamenlijke fondsen op dit moment

geïnvesteerd hebben in bedrijven in het Noorden. En nog belangrijker, om te laten zien hoeveel ruimte voor groei er nog is. Want die is er.

MILJOEN

Dus ondernemend Noord-Nederland, maak hier gebruik van. Durf te vragen!

NOG BESCHIKBAAR

MILJOEN

% 51 STARTER

% 10

MBO/MBI/OVERNAME

% 39 EXPANSIE

Noord-Nederland kent vele ‘zakken geld’. Geld dat ingezet kan worden om goede ideeën door te ontwikkelen, om organisaties te laten groeien, om starters verder te helpen of om een bedrijf te verkopen. Op www.geldvoorgroei.nl informeren we u over de criteria die gelden voor onderstaande fondsen. U checkt daar ook waar uw plannen het beste gefinancierd kunnen worden. Stapelfinanciering is ook mogelijk. Hulp nodig? Bel Veronique Jeunhomme op 06 - 557 116 27 of mail haar via jeunhomme@geldvoorgroei.nl.

WWW.GELDVOORGROEI.NL GEÏNVESTEERD

NOM.NL

DOEFONDSFRYSLAN.NL

Voor starters en bestaande bedrijven in Drenthe.

MKBFONDSDRENTHE.NL

1,0

MILJOEN

Voor innovatieve ondernemers, starters en bestaande bedrijven in Fryslân.

1,0

GEÏNVESTEERD MILJOEN

Voor startende bedrijven en bedrijven die willen groeien of een overname willen doen.

3,0

GEÏNVESTEERD MILJOEN

3,0

GEÏNVESTEERD MILJOEN

MILJOEN

GEÏNVESTEERD

Voor starters, het mkb en voor grote investeringen in Noord-Groningen.

Financiering van innovatieve technologieën, producten en concepten.

GROEI-FONDS.NL

INNOVATIEFONDSNOORDNEDERLAND.NL