WANDELEN
TEKST EN FOTO’S FOKKO BOSKER
32
Wandelen en fietsen In elke editie van S&S SIMMER19 gaan we wandelen én fietsen in Noord-Nederland. Deze week: wandelen door het Bargerveen en fietsen op Terschelling. Volgende week de slotafleveringen: wandelen rond de Dellebuursterheide en fietsen door Westerwolde.
Hoogveen in volle glorie
D
e afgelopen jaren is keihard gewerkt aan herstel van het Bargerveen, het laatste restant in Nederland van het vroegere Bourtangermoeras. Het natuurgebied en aardkundig monument in Zuidoost-Drenthe vormt samen met het aanpalende Duitse grensgebied het Natuurpark Moor-Veenland. Door de samenwerking is een van de grootste hoogveenreservaten behouden. De rondwandeling over zandpaden en veenruggen biedt een kijkje in een uniek landschap met een bijzondere flora en fauna. Een natuurlijke omgeving waarin ook de wolf zich thuisvoelt. Het laatste nog ongerepte hoogveengebied in NoordwestEuropa leek ten dode opgeschreven. Door turfwinning, ontwatering en omvorming tot landbouwgrond was er in de loop van honderden jaren weinig meer over van het enorme Bourtangermoeras. Dankzij de opkomst van steenkool – turf raakte snel uit de gratie – bleef een snipper hoogveen bewaard. In 1992 stopte de vervening en kon de omvorming tot natuurgebied versneld plaatsvinden. Maatregelen waren hoognodig, want het restant hoogveen had erg te lijden onder verdroging. Doordat de omliggende landbouwgebieden veel lager lagen, sijpelde het grondwater weg uit het Bargerveen. De natuurlijke badkuip liep langzaam leeg, de spons werd steeds verder uitgeknepen. Vanaf 2016 ging het gebied ingrijpend op de schop. Er zijn natuurbuffers gevormd, grote waterpartijen aangelegd en kaden opgehoogd. De grondwaterstand in het Bargerveen kan daardoor op peil blijven, zodat het veenmos nieuw veen kan vormen. VEREND Het Bargerveen ontstond zo’n achtduizend jaar geleden in de komvormige laagte tussen Hunze en Ems. Doordat veenmos zich voedt met regenwater en veel water kan vasthouden, kan het tegen het land opkruipen. In het verre verleden raakten complete bossen overwoekerd, het veen ten westen van het Bargerveen groeide tegen een uitloper van de Hondsrug op. Veen bestaat voor 90 procent uit water, vandaar dat het zo veert als je er overheen loopt. Het pakket veen in het Bourtangermoeras bereikte op sommige plekken een dikte van wel 10 meter. In de zomer stikt het hier van de libellen, in uiteenlopende kleuren en maten. Vooral de waterjuffers zijn actief. Ze suizen met ritselende vleugels voorbij terwijl ze zigzaggend patrouilleren boven de zandpaden op zoek naar een prooi. Horzels storten zich massaal op me terwijl ik door het Amsterdamsche Veld banjer. Het met fijn zand, dat vrijkwam tijdens het uitgraven
33
Het Bargerveen kent in Nederland z’n gelijke niet. Het unieke hoogveengebied in Zuidoost-Drenthe maakt op de argeloze bezoeker een diepe indruk. „Wat is het hier mooi! En zo uitgestrekt ook.”
Het hoogveengebied tussen Zwartemeer en Weiteveen toont z’n weidsheid en woeste veelzijdigheid. Berkenstammen staan in zwart veenwater (linkerpagina); wandelaars pauzeren onderweg (midden); waterpartijen met breed zicht (boven); de met zand opgehoogde wandelpaden geven goed toegang tot het natuurgebied (links) en dreigende wolken boven het broekbos.
van de vijvers bij Zwartemeer, opgehoogde pad schittert in de zon. De heide is weids en woest. Grote stukken veen in het Meerstalblok, een meer gevuld met regenwater, zijn drooggevallen. Het is alweer tijden extreem droog, net als vorig jaar, en dat toont zich. Het Bargerveen snakt naar water. In de verte ontwaar ik een visarend die rondcirkelt boven de kleiner geworden plas. Kieviten en kapmeeuwen reageren met veel misbaar op het gevaar. Berken staan tot halverwege hun stam in het water, de dode witte stammen weerspiegelen in het roerloze, zwarte veenwater en steken scherp af tegen het blauw van de lucht. De smalle paden door het veen veren onder mijn voeten alsof ik over een springkussen loop. BIJ WOLLEGRAS Meer wandelaars tref ik in de buurt van de schaapskooi bij Weiteveen, de grootste van Nederland, die in 2018 werd geopend. De stal biedt plek aan ruim duizend overnachtende schapen, voor de ruim honderd runderen is een apart nachtverblijf gemaakt. Vanaf het terras van restaurant Bij Wollegras heeft de bezoeker een geweldig uitzicht over de omringende heide. De Drentsche heideschapen grazen dicht bij de kooi. Een groepje heeft zich verzameld om een steen alsof ze een kringgesprek houden, dan stuiven ze opeens mekkerend alle kanten op. De paden door het veenmoeras volgen vaak het traject van het vroegere smalspoor waarover het veen werd afgevoerd naar de Griendtsveen Turfstrooisel Maat-
HERSTEL
schappij en later naar Norit Nederland. Er komen hier bijna 300 soorten vogels voor, waarvan zo’n 120 als broedvogel. Behalve veertig soorten libellen zijn er dertig soorten vlinders en negenhonderd soorten nachtvlinders aangetroffen. Reeën, bunzingen, wezels en hermelijnen doorkruisen het gebied op zoek naar voedsel, en soms ook wolven afkomstig uit de roedel bij Meppen. Dat maakt het wandelen extra spannend. DE LIJN Over het voormalig smalspoor De Lijn loop ik dwars door het Meerstalblok naar het grenspad. De naaldbomen en berken aan weerszijden van het pad zijn gekapt, zodat ik onbelemmerd zicht heb op de waterplassen tussen een zee van gebleekte grassen. De knalgele halmen bewegen als golven in de wind. Hoog boven me zingt een veldleeuwerik, het is onmiskenbaar zomer. Een paar oudere wandelaars die ik tref zijn diep onder de indruk. „We kenden dit gebied nog niet. Wat is het hier mooi! En zo uitgestrekt ook. We krijgen er niet genoeg van.” Het pad slingert door een elzenen berkenbroekbos en voert naar een volgend talud van een spoordijk door het moeras. Vanachter een vogelkijkscherm heb ik een mooi zicht op de plassen beneden. De inrichting van het nieuwe natuurgebied is nog in volle gang. Vorig jaar waren pioniersvogels als de gele kwikstaart bij tientallen te zien, oeverzwaluwen hadden bezit genomen van een zandheuvel aan de rand van het water. Onder de rook van de zwartekoolstoffabriek in Klazienaveen speelt zich een wonder af.
Belangstellenden die langs de Dollard een kijkje wilden nemen in de vogelkijkhut uit het wandelartikel van vorige week kwamen tevergeefs. De spotplek bij het Bezoekerscentrum is ‘under construction’. Volgens Rob Reintsema, kwartiermaker van Het Groninger Landschap, is het de bedoeling dat er dit najaar in polder Breebaart een nieuwe kijkhut staat. „Onder meer problemen met de aanlevering van het juiste materiaal zorgden ervoor dat we de werkzaamheden moesten uitstellen tot na het broedseizoen.” Onze excuses aan alle teleurgestelde wandelaars.
Zwartemeer Groningen
Groningen
Friesland
Drenthe
Start
De route
Meerstalblok
Bargerveen Schaapskooi
Weiteveen
Route © DvhN/LC 170819 | Bron: Maps4News
NED ER LAN D
DUI TS LAN D
Deze wandelroute is ongeveer 17,5 kilometer. Start: Zwartemeer. Parkeren kan aldaar op de Verlengde Scheperweg / Hogeweg (P3). Volg vanaf daar de volgende knooppunten: 1-2-3-6-7-81-80-79-78-21-90-82-83-84-50-51-5253-99-98-1. Ook eenvoudig: google ‘Routes in Veenland Staatsbosbeheer’ en klik op de site van staatsbosbeheer. Hier kun je de wandelknooppuntenkaart van het Bargerveen downloaden.
FIETSEN
TEKST EN FOTO’S JANNA ZUIDERVELD
34
H
et voelt als vals spelen. We fietsen alleen het laatste stukje, de brug over, van de parkeerplaats naar de veerhaven in Harlingen. Want we zijn met de auto, fietsen achterop. Ruim op tijd sluiten we aan bij de ‘ticketcontrole fietsers’. De boot missen als je maar een dagje gaat, dat risico wil je niet lopen. De boot, dat is de MS Friesland die ons zo in 2 uur naar Terschelling brengt. Eilandgasten met een eigen fiets, het zijn er veel deze maandag. Wat wil je. Het is hoogzomer, de ‘grote vakantie’ is begonnen. Erg ingewikkeld is het niet, met je fiets de boot op. Het wijst zichzelf. In de buik van de boot nemen medewerkers in gele hesjes de fiets van je over. Rijendik staan de tweewielers tegen de zijwand, naast een sliert auto’s. Het is een beetje krap, vooral met het verlaten van de boot wanneer alle fietsers zo dicht mogelijk bij hun fiets willen klaarstaan. De bootjongens smijten er beslist niet mee, maar wanneer je zuinig bent op je fiets, is het toch even slikken bij het zien van die wirwar aan versnellingen en trappers. Gelukkig komt-ie er beide keren ongeschonden uit. Wat een genot, die ‘langzame boot’. Genoeg tijd voor koffie en een krant, voor wat rondlopen. Om te ontdekken dat de salon tegenwoordig een ‘hondvrije zone’ kent, en zitjes met stopcontacten. Op het zonnedek kijken we, worden we bekeken. En sluiten we voor even de ogen, luisterend naar de wind en het geroezemoes van vakantiegangers.
Een ‘dagje Schier doen’ is heel gewoon. Maar een dag Terschelling, kan dat? Ja, zelfs met ‘de langzame boot’. Op een zonnige maandag ronden we het eiland. Lekker met de eigen fiets.
Van bovenaf: aankomst in West-Terschelling; drooggevallen zeilboot aan de Waddenzeekust; het Hoornse Bos.
Natuur en boot Nieuwsgierig naar al wat er leeft en groeit op Terschelling? Bezoek de Natuurschuur in Lies (Duinweg 4). Een andere aanrader is een bezoek aan een eendenkooi. In de Hoornerkooi tussen Hoorn en Oosterend worden vanaf 7 september excursies gegeven. De fiets mee op de boot kost 15,62 euro (normaal tarief). www.staatsbosbeheer.nl www.vvvterschelling.nl www.rederij-doeksen.nl
Bofkont op Terschelling
VERDWALEN ONMOGELIJK We stappen van boord, hebben geen doel, behalve dat we lekker willen fietsen. We zien wel. Terschelling heeft zo’n 70 kilometer aan fietspaden. Knooppunten kent het eiland niet, maar dat maakt niet uit. Het is er eigenlijk overal mooi en dankzij de gloednieuwe, groene ANWB-paddenstoelen is verdwalen onmogelijk. De zon breekt door, de wind brengt verkoeling. Perfect fietsweer. Met dat heerlijke gevoel van vrijheid rijden we vanuit het gezellig drukke West de Dellewal in en volgen het geasfalteerde fietspad tussen de schapen door langs het drooggevallen wad. Bijna onmiddellijk overvalt ons de rust. We ruiken de geur van rottend zilt, horen krijsende meeuwen, ‘proeven’ de stilte van de eb, zien dat drooggevallen zeilbootje verderop – hoe fraai wil je het hebben? We passeren een groepje druk gebarende jongens. Opgewonden stemmen. In een kring staan ze naast het fietspad waar tegen de basaltblokken een kadaver ligt van vermoedelijk een jonge bruinvis. Als kind hier te struinen, wat een avontuur. Maar ook voor volwassenen valt er genoeg te ontdekken. Een tegenligger wijst op een wulp en roept vanaf de fiets naar haar reisgenoot: ,,Is dat nou een lepelaar?’’ De reisgenoot: ,,Ik geloof een grutto.’’ Hoe verder we oostwaarts komen, hoe rustiger het wordt. Steeds meer fietsers ‘vallen af’, slaan linksaf de dijk op, richting de dorpen. Kaard, Midsland, Hoorn – de namen staan
De kat van Ome Willem Heartbreak Hotel Noordzee
Natuurschuur Staatsbosbeheer
Boschplaat
35
Midsland aan Zee Oosterend
West aan Zee Lies Midsland
WestTerschelling
Start
De Wierschuur TE R SC HE LLI NG
Waddenzee
Route © DvhN 170819 | Bron: Maps4News
Route De beschreven fietstocht is 43 kilometer lang. Naar gelang de vorm van de dag kun je ’m heel gemakkelijk inkorten of uitbreiden. Groene ANWB-paddenstoelen wijzen de weg. Het maakt natuurlijk uit hoe lang je op het eiland doorbrengt. Wij gingen in een dag op en neer. Heel goed te doen. We namen de veerboot van 9.45 uur en terug die van 17.30 uur. Route: vanaf de boot in West RA naar Dellewal bij de jachthaven. Fietspad blijven volgen langs de Waddenzee. Bij De Wierschuur de Dwarsdijk op (haarspeld!) en bij de paddenstoel RA richting Bosch-
plaat. Na ingang natuurreservaat klein stukje terug en het eerste pad R tot je bij een driesprong komt. RA naar Heartbreak Hotel. Zelfde weg terug en RA richting Lies. In Hoornse Bos LA, daarna RA richting Formerum. Bij De Natuurschuur RA. Steeds R aanhouden richting Midsland aan Zee. Op de Heereweg RA en de eerste weg links (niet richting strand). Vrij snel volgt er weer een fietspad, LA. Volg dat tot aan West aan Zee. Sla bij kruisingen steeds RA richting West. Door het Donkere Bos, via polder en Groene Strand terug naar de veerhaven.
op blokken aangegeven. Waar het pad langs de Waddenzee eindigt, bij De Wierschuur in Oosterend, wagen mensen zich op het glibberige slik. Tegen de dijk aan in het gras ligt een stel te zonnen, de handen onder het hoofd. Wij trappen onze fiets tegen de dijk op. En verrek, daar is meteen een mooie duintop. Op Terschelling voel je je een enorme bofkont.
Dwarsdijk in 3,6 kilometer naar De Boschplaat. Weer wind mee, hatsikidee. Op een bord staat dat je het natuurreservaat niet in mag. Geeft niks. Dorst en trek drijven ons naar het strandpaviljoen Heartbreak Hotel. Onderweg passeren we aan de Badweg het monument voor romanfiguur Sil de Strandjutter met een tekst van acteur Jan Decleir die ooit in Sils huid kroop (zie kader). Paradijselijk, noemt Decleir Terschelling. Overdreven? De man is acteur, maar heeft een punt. Wij voelen het wanneer we de schoenen en sokken uittrekken op het terras van Heartbreak Hotel en een koel, alcoholvrij biertje drinken. Een ‘echte’ nemen we wel op de boot terug; we zijn pas halverwege. Gelukkig hebben we nog wat kilometers voor de boeg.
WIND MEE, HATSIKIDEE We duiken het duingebied in, met bloeiende struikheide en konikpaarden. ,,Kijk eens mama, een roofvogel’’, roept een bijdehand jochie enthousiast naar zijn moeder, wijzend naar een rondzwevende buizerd. Een slingerend schelpenpad, zó licht in de zon dat het bijna zeer doet aan de ogen, brengt je vanaf de
Cody ging dit jaar voor het eerst op vakantie. Hij poseert bij het kasteel in het Belgische stadje Bouillon. Edwin en Nienke Kramp, Leeuwarden
Friso tijdens een fietstocht over het Groningse land. Het vlinderhondje gaat altijd mee op vakantie in de camper. Andries en Liesbeth Vrieswijk, Stiens
Sil de strandjutter Aan de Badweg in Oosterend staat op een driesprong sinds 2010 een monument voor Sil de Strandjutter. Het is de hoofdpersoon in het gelijknamige boek van Cor Bruijn dat in 1940 verscheen en waarvoor Anton Pieck de illustraties verzorgde. De romanfiguur dankt zijn bekendheid vooral aan de tv-serie van Willy van Hemert uit 1976, waarin Jan Decleir de hoofdrol van Sil speelde. Het monument bestaat uit drie stenen, opgedoken door visser Walter Bakker. De Terschellinger kunstenaars Jetze de Beer en Frans Schot maakten er een kunstwerk van. Erbij staat de tekst: Er zou een beeld van Sil moeten komen op Terschelling. Om de eilan-
Isabella doet een dutje op het strand van Pont d’Arc in de Ardèche. Gerja van den Akker, Emmen
ders eraan te herinneren waar ze vandaan komen. Om de argeloze wandelaar te waarschuwen dat dit paradijselijke eiland geboetseerd is uit woede, intelligentie, strijd, verzet, heroïek, uitzinnige vreugde, adembenemende liefde en bodemloos verdriet. Omdat dit fictief personage de ziel portretteert van de eilanders van Terschelling, de ouden zowel als de jongen. Jan Decleir
Minoes is 14 jaar oud maar gaat gewoon mee in de camper. Ze is net 3,5 week in Denemarken geweest. Simon en Hennie Gerdez, Scheemda
Voor de zomerrubriek De kat van Ome Willem sturen lezers een foto van hun huisdier op vakantie of onderweg. Voelt uw hond of konijn zich ook zo thuis op een luchtbed in zee? Laat het zien! Stuur uw foto naar: bijlagen@ndcmediagroep.nl. Vergeet niet uw naam, die van uw huisdier, de locatie en uw woonplaats te noemen. Foto’s graag minimaal 1MB groot.