Sorbet Route Appelscha WKND DvhN 9 juli 2016

zw

9 7

          APPELSCHA Tijdloze trekpleister

ZOMER16

voor jong en oud

2016

Drents-Friese Drents-Fries Dr Drents ts r ese W Wold ld

Acteur Dragan Bakema over opgroeien in Friesland >> 8

Backpacken met je peuter: wanneer gaan we weer? >> 30

W ELK O M

We volgen deze zomer onze eigen Sorbet Route! In zeven bijlagen bezoeken we zeven ‘pleisterplaatsen’ in het Noorden, van oudsher bekend van schoolreis, kamperen, speeltuin en uiteraard de sorbet. Deze week de aftrap: Appelscha, waar een frisse wind waait. We interviewen de hier geboren acteur Dragan Bakema, doen culinair onderzoek en gaan fietsend op berenjacht.

ER WAAIT EEN FRISSE WIND DOOR Appelscha. Voor je het weet zit het gravel in de cappuccino >> 4

ACTEUR DRAGAN BAKEMA, geboren en getogen in Appelscha en Oosterwolde >> 8

APPELS, SCHOTTEN EN VARKENS, de bakker, slager en groenteboer onder een dak: de toerist moet ook eten >> 12

27

ZOMER16 FLUISTEREND OP DE FIETS DOOR het donkere bos: rats, boem, een ree >> 16

IDEEËNTUIN TOMKESHÔF IN Waskemeer: ontdek The Dutch Wave in de Friese Wouden >> 18

GROETEN UIT APPELSCHA, vakantiefoto’s vol herinneringen van lezers >> 20

30 Backpackend op reis met een kleuter 32 Frans paleis in Portugal

Het geluk in leven te zijn

DE STAD HEEFT HONGER. WONINGEN, WEGEN EN WINKELS KOMEN ER de kornoelje en het Japanse kweeappeltje als over zijn eigen kinderen. Dag na dag getuigen zijn notities van het geluk in leven te zijn.

Het huisje en de tuin van Wolkers zijn verval-

24 Chris Vegter, kinderboekenschrijver en onderwijzer

27 Denkwijzer: René Diekstra

TOMMY WIERINGA

I

23 Op zoek naar design in het buitenland

26 Het broeit in Bangladesh

COLUMN

zeventig op Amstelglorie een huisje. Zijn tuin was wild, met wellust schrijft hij over de bittere andijvie, juist geoogst, en hoe hij in het vrijgekomen gat in de grond onmiddellijk weer de volgende generatie poot. Hij werkt er aan De perzik van onsterfelijkheid, drinkt champagne met vrienden en neukt zijn liefje op het gras. In de dagboeken uit ’74-’75 is niet een man aan het woord die ín de natuur is, maar een man die weet dat hij zelf natuur is. Hij schrijft over de vorderingen van de primula,

Deze bijlage verschijnt in de zomer zeven weken (tot en met 20 augustus) als zomereditie: ZOMER16.

We gaan met onze Sorbet Route langs zeven ‘pleisterplaatsen’: deze week Appelscha, volgende week Termunterzijl, daarna Barger-Compascuum (23 juli), Grou-Earnewâld (30 juli), Paterswoldsemeer (6 augustus), Drouwenerzand (13 augustus) en Gaasterland (20 augustus).

Wonen&Co is met zomerreces maar in WKND ZOMER16 staan pagina’s over wonen en tuin. De woonbijlage is terug op zaterdag 27 augustus.

11 Zoet: Lezerscolumn en sorbet van Appelscha

WEEK NR.

n de Hortus Botanicus te Dublin hoorde ik de beheerder eens klagen over vrouwen die van de exotische planten en bloemen stekjes afscheurden en vlug in hun zakken stopten. Meestal droegen die vrouwen bloemetjesjurken, voegde hij er misprijzend aan toe, alsof zulke camouflage indruiste tegen wat een bepaalde Geneefse Conventie over het stelen van stekjes had verklaard.

Deze herinnering vertel ik aan een vriendin die ik bezoek op Amstelglorie, een volkstuinencomplex in Amsterdam. De tuinders hebben gerieflijke huisjes gebouwd, met bedden en keukentjes erin. Mijn vriendin haar grootmoeder, vertelt ze, gedroeg zich net zo als de vrouwen in Dublin. Overal verzamelde ze zaad en scheurde ze stekjes af. Toen ze was gestorven schudden haar dochters haar jurken uit boven een laken. Van het plantenzaad dat uit haar zakken dwarrelde, stichtten ze een bloeiende tuin ter nagedachtenis aan haar.

Ik kijk naar mijn vriendin, het is niet ondenkbaar dat ze zelf ook zo’n vrouw wordt, een stekje van haar grootmoeder. Haar tuin is een verrukkelijk oord, zoemend van kleur en leven.

We zitten in de ochtendzon, de dagboeken van Jan Wolkers liggen op tafel. Hij had in de jaren

3

34 Strip Tom Poes

len nu. Men wil het restaureren en er een schrijvershuis van maken. Voor 30.000 euro ongeveer, schat de vriendin. In Nederland bestaan ze nauwelijks, plekken waar je in afzondering kunt schrijven, terwijl ze van levensbelang kunnen zijn voor het welslagen van een werk.

Of het ervan komt is onzeker, want hier schuift een wolk voor de zon.

Tuinpark Amstelglorie staat op nominatie om te worden gesloopt. Een oord van vriendelijk geluk, een niet-economische ruimte waar de mens een beetje kan prutsen, moet verdwijnen voor glas en steen. Geen bosaardbei aan je voeten, geen kamperfoelie bij je kruin.

De stad heeft honger. Woningen, wegen en winkels komen er, volgende week neemt de Raadscommissie Ruimtelijke Ordening daartoe vermoedelijk de besluiten. De stad vreet groen en schijt beton. ‘God zegene de verantwoordelijke autoriteiten’, schreef Nescio al, ‘als het kan een beetje hardhandig’.

37 Denksport 38 Puzzels

COLOFON

Eindredactie Marja Boonstra, Gerda Douma, Roel Snijder (chef), Theo Zandstra Vormgeving Marjan Steenbergen, Simon Winter Art director Alie Veenhuizen Telefoon bijlagenredactie 050-5844229 058-2845477 E-mail bijlagen@dvhn.nl

D A G B L A D VA N H E T N O O R D E N Z AT E R D A G 9 J U L I 2 016

4

REP O RTAGE

TEKST WIEBEREN ELVERDINK | FOTO’S CORNÉ SPARIDAENS

Appelscha

© DvhN/LC 090716 | Anna Bies

Appelscha Regio 3.0 Met steun van de gemeente heeft een groep Appelschasters ondernemers zich verenigd in een platform dat Appelscha breder wil promoten. Zij doen dit onder de werktitel Appelscha Regio 3.0. ,,Wij zijn van mening dat het niet alleen om de Boerestreek gaat, maar om de hele regio’’, vertelt Ab Pool van Pool Communicatie, één van de betrokkenen.

Het platform wil nadrukkelijk verbindingen leggen tussen Appelscha en toeristische trekpleisters in de streek: Oldeberkoop, Veenhuizen, Diever en Bakkeveen, bijvoorbeeld.

Daarnaast mikt Appelscha Regio 3.0 op een koppeling tussen natuur met kunst en cultuur.

Een goed voorbeeld daarvan, stelt Pool, is de eerste editie van avondwandelevenement Appelstap, op 10 september. Daarbij lopen deelnemers routes van 5, 15 of 30 kilometer, waarbij ze onderweg op theater, kunst en muziek stuiten. Het inschrijfgeld gaat naar het Prinses Beatrix Spierfonds.

Studenten helpen elkaar in het klimbos aan de rand van het Drents-Friese Wold. Rechtsboven: de Turfroute door Appelscha.

Uiterst rechts: de liftschacht van de nieuwe uitkijktoren in aanbouw.

Onder: bankje in appelvorm, vlak voor het TIPkantoor. Midden: een klimster balanceert tussen twee woudreuzen.

DA G B LA D VAN H E T N OOR D E N Z AT E R D A G 9 J U LI 2 016

’H

o-ly-shit!’’

Het klinkt een beetje verdekt; het dichte bladerdek van tientallen bomen heeft de meeste decibellen geabsorbeerd. Maar vanaf de terrassen op de Boerestreek - tientallen meters verwijderd van de bosrand - kun je de angstkreet van een studente duidelijk horen.

Daar staat ze, volledig geparkeerd op een hoge touwbrug tussen twee woudreuzen.

Haar voeten trillend in feloranje gympen.

Ze durft niet meer voor- of achteruit. Merel, zo noemen haar studiegenoten haar. ,,Merel, je kúnt het’’, roepen ze bemoedigend vanaf de grond.

Grappig, een Merel die zich niet senang voelt tussen de boomkruinen. ,,Het is druk’’, zegt Jan de Roos van buitensportbedrijf De Jongens van Outdoor.

Het klimbos aan de rand van het DrentsFriese Wold, de attractie waarin Merel is vastgelopen, is volgeboekt vandaag. Hetzelfde geldt voor het klimpark dat het bedrijf bij camping De Roggeberg heeft.

Bedrijven, scholen, verenigingen: allemaal willen ze het jaar vrolijk afsluiten voordat ze het zomerreces in gaan.

Je ziet direct welke tijd van het jaar het is, als je vanaf provinciale weg N381 over de lommerrijke Wester Es naar de Boerestreek - van oudsher het toeristisch epicentrum van Appelscha - rijdt. Op het voetbalveldje van groepsaccommodatie Wouda joelt een kamperende schoolklas. Touringcars vol basisschoolkinderen slaan linksaf, richting attractiepark Duinen Zathe.

Eind juni, begin juli. Die tijd.

De Roos neemt plaats aan een tafeltje in het pand van De Jongens aan de Van Emstweg, vlakbij de Boerestreek. Pal voor een

5 NIEUWE ENERGIE

Er waait een frisse wind over het gele gravel van de Boerestreek.

Maar zal Appelscha de toeristen-top 10 halen?

wand met krantenknipsels staat een groot magneetbord, waarop met rode stift de dagplanning is gekalkt. Yannick doet de dropping, staat er, en Max en Julian regelen het boogschieten. Leo is voor vandaag gebombardeerd tot ‘chef frituur’.

Laatst was de agenda zo vol, vertelt De Roos, dat hij oud-medewerkers moest bellen om te assisteren. ,,Stonden we hier met dertig man.’’

Het gaat goed met de Boerestreek, stelt de man van het buitensportbedrijf vast.

Béter, althans. ,,Er staan wat jonge ondernemers op en ik heb het idee dat mensen wat meer te besteden hebben. Er ontstaat nieuwe energie.’’

Wie een jaar of tien geleden de recreatieboulevard aan de zoom van het Wold betrad, verzoop er in een zee van blik. De Boerestreek was vooral een aaneenschakeling van parkeerterreinen. Zat je op het terras, dan zag je het bos niet, en andersom.

TOERISTENMAGNEET De Boerestreek teerde op oude glorie.

Decennialang vormde de plek een ware toeristenmagneet. Appelscha hoefde weinig te doen om het volk naar zich toe te halen; dat ging als vanzelf. Maar de wet van de remmende voorsprong sloeg het bosdorp genadeloos om de oren. Tijden veranderden, recreanten veranderden, maar het bolwerk van vertier boog niet, of in ieder geval onvoldoende mee.

De toerist die Appelscha destijds teleurgesteld de rug toekeerde, zou je nu voor de gein weer eens over de Boerestreek moeten laten banjeren. Gewoon, om te kijken of die er nog iets van vroeger terugvindt. Of die, met oude vakantiekiek-

ER MOGEN NOG WEL EEN PAAR ’GEKKEN’ MEER OPSTAAN

jes in de hand, nog herkenningspunten kan aanwijzen.

Want zienderogen veranderde de recreatieboulevard de voorbije jaren. Een groot deel van de grauwe parkeertoendra verdween en gemotoriseerd verkeer volgt nu een andere route.

Daar kwam een nieuw plein voor in de plaats, met een markante muziekkoepel, tegen de bosrand een verzameling houten speltoestellen en - sinds kort - een zogeheten pumptrack voor crossfietsers. Roestbruinkleurig omklede borders met wuivend siergras en enkele machtige eiken scheiden de straat van het plein.

Dat is voorzien van een geelkleurig

gravel: gravier d’or. Dit plaveisel ligt op menig dorpspleintje in de Dordogne of Ardèche. Precies dat is wat de gemeente Ooststellingwerf met de nieuwe ondergrond nastreeft: de Boerestreek moet lieflijke Franse knusheid ademen.

(Dat er ook nadelen aan de halfverharding kleven, weten ze in Appelscha intussen ook. Onder winderige omstandigheden waaide het gelige stof zo de cappuccino van terrasbezoekers in. De gemeente liet daarop een smalle strook gravier d’or langs de etablissementen weer betegelen.)

Al jaren ijveren ook De Jongens van Outdoor voor een plek op het Boerestreekplein. Prominent tussen de horeca en het bos moet een klimtoren komen, waarin het bedrijf kantoor houdt en van waaruit de expedities door de boomtoppen beginnen.

Het zit er aan te komen, vertelt De Roos.

Zijn onderneming is het huidige onderkomen aan de Van Emstweg nog niet kwijt, maar wil toch vast beginnen met de nieuwbouw op een beter zichtbare plek. ,,We hopen dat-ie er dit najaar staat’’, spreekt De Roos uit, ,,dan kunnen we volgend jaar beginnen met draaien.’’

ECONOMISCHE MOTOR Dat zal met handenwrijven worden begroet op het gemeentehuis in Oosterwolde. Ooststellingwerf maakt er al jaren geen geheim van dat het Appelscha en de omliggende regio ziet als economische motor, maar de overheid is bij het ontwikkelen daarvan afhankelijk van initiatieven van ondernemers.

En de gemeente stelt zichzelf geen kinderachtig doel. Vorig jaar sprak de inmid>>

Op eenzame hoogte De oude uitkijktoren Belvédère op de Bosberg, het hoogste punt van het Friese vasteland, had een probleem. Hij was niet hoog genoeg. Klom je naar de top van het 17 meter hoge gevaarte, gebouwd op een 27 meter hoog stuifduin, dan werd het panorama verstoord door nóg hogere woudreuzen.

Maar straks wordt alles anders. Aannemer Heuvelman-Ibis uit Delfzijl werkt momenteel aan een nieuwe, dubbel zo hoge uitkijktoren. De constructie voor de liftschacht - de oude toren kon alleen over een krap trappetje worden beklommen - schiet al uit de grond. De komende weken volgt ook de toren.

Die krijgt het uiterlijk van een machtige dennenboom, met roestbruine staalplaten die aan boomschors doen denken. Maar daarmee houdt de vergelijking op; de nieuwe Belvédère staat op eenzame hoogte.

D A G B L A D VA N H E T N O O R D E N Z AT E R D A G 9 J U L I 2 016

REP O RTAGE

6

Een bekend beeld: fietsende toeristen in het centrum van Appelscha.

Midden: de muziekkoepel op het Boerestreekplein. Rechts: het interieur van steakhouse Pruim. Links onder: idyllisch landschappen bij Appelscha in overvloed.

Rechtsonder: de fietsenzaak van Jan Hendrik Kramer.

<< dels vertrokken wethouder Sietse Derks de ambitie uit om Appelscha binnen tien jaar naar de tien populairste recreatiebestemmingen van Nederland te stuwen.

Nu werkt nog 13 procent van de Ooststellingwerver beroepsbevolking in de toeristische sector. Dat moet groeien naar 20 procent. Dit betekent dat zo’n 1750 mensen hun brood aan vakantievierders en dagjesvolk verdienen.

Spierballentaal? Opportunisme? ,,Nou, ik houd wel van zulke ambitieuze uitspraken’’, zegt Jan Hendrik Kramer. De rijzige rijwielondernemer maakt deel uit van de jonge garde ondernemers, over wie De Roos sprak.

Een paar weken geleden nam Kramer de fietsenzaak op het Boerestreekplein over van zijn ouders.

De rijwielmaker, -verhuurder, -verkoper en clinic-organisator bespeurt ook nieuw elan. ,,Het grootste verschil met vijf jaar geleden?

Toen was er vooral kritiek. Nu wordt er ook echt wat mee gedaan. Vijf jaar geleden lagen er ideeën. Nu zijn dat concrete plannen.’’

Ter illustratie: ,,We hadden hier in Ooststellingwerf niet een actieve wielervereniging. Een paar jaar geleden zijn we daar met een paar man aan gaan trekken en nu komt er zo’n club. Met 130 man. Kinderen, vrijwilligers, ze komen overal vandaan.’’ De cultuur verandert. ,,Mensen willen weer ergens bijhoren. ’’

DE BOERESTREEK MOET LIEFLIJKE FRANSE KNUSHEID ADEMEN

DA G B LA D VAN H E T N OOR D E N Z AT E R D A G 9 J U LI 2 016

Maar Kramer realiseert zich dat het een kwestie van de lange adem is, de renaissance van Appelscha in het algemeen en die van de Boerestreek in het bijzonder. ,,Er mogen nog wel wat meer ‘gekken’ opstaan. Wat meer ambitieuze types.’’

Dat er nog een weg te gaan is, kan ook de onwetende bezoeker van de Boerestreek nauwelijks ontgaan. Aan de noordkant van het plein, tussen de verschillende restaurants, gapen op sommige plaatsen nog braakliggende gaten. Fietsenman Kramer fronst er zijn wenkbrauwen over.

Een tijdje geleden was hij er met zijn vrien-

din Dianne een paar dagen tussenuit. Deden ze zich te goed in een wellness-centrum met hotel ,,ergens aan een doorgaande weg in Apeldoorn’’. Dat bedrijf draaide als een tierelier, constateerde hij.

Vanaf een tuinstoel tussen zijn zaak en zijn woning overziet Kramer het gelige gravel, met links de lonkende terrassen van Le Coq en steakhouse annex bar Pruim en rechts de opdoemende sparren van het Wold. Hij spreidt vragend zijn armen. ,,Kijk nou eens goed. Als zoiets aan een doorgaande weg al kan, dan moet het hier toch zeker kunnen?’’

Een luxe wellness-locatie. Een wat uitgebreider hotelaanbod. Conferentiegelegenheden. Een hippe binnenspeeltuin. Wie een plek ambieert in de nationale toeristen-top 10, willen Kramer en De Roos maar zeggen, kan nog wel wat van zulke impulsen gebruiken.

Het is donderdagmiddag, een uurtje of twee. Een nieuwe groep jolige mbo’ers verzamelt zich voor een klimexpeditie tegen de noordelijke flank van de Bosberg, hooguit een meter of vijftig van het Boerestreekplein, maar uit het zicht van de openbare weg.

Op het plein morrelt een magere zeventiger aan het stuur van zijn elektrisch voortgedreven fiets. Een wandelaar schuift met een schepje voorzichtig een hondendrol in

7 DE BOERESTREEK WAS VOORAL EEN AANEENSCHAKELING VAN PARKEERTERREINEN een plastic zak. De stabij die hij aan de lijn houdt, bekijkt de kuisdrift van zijn baasje met lome ogen.

Dit mag dan niet het drukste moment van de week op de Boerestreek zijn, kleine plukjes dagjesmensen weten de terrassen wel degelijk te vinden. Onder de parasols van Pruim - de uitspanning die voorheen onder de naam By Bouma bekend stond - hebben vier jongens een plekje gevonden aan een tafeltje naast een ouder paar.

Het kwartet heeft de mountainbikes even geparkeerd. Ongeschoren benen, wielerkledij die net iets te ruim valt: duidelijk geen rasfietsers. ,,Nóg een rondje?’’, vraagt de jongen in het oude Rabobank-wielershirt, nadat de eerste flesjes alcoholarm gerstenat verorberd zijn. ,,Wat: een rondje bier of een rondje fietsen?’’, stelt zijn maat de wedervraag.

Het oudere, zonnebrildragende paar grinnikt onhoorbaar bij het antwoord van de Rabo-fietser. ,,Beide.’’

Het mag bijna symbolisch heten dat de vier jeugdige praatjesmakers en het zwijgend genietende seniorenstel gebroederlijk naast elkaar het terras bevolken.

LEVENSGENIETERS Een jaar of acht geleden schoven beleidsmakers in de Friese zuidoosthoek vooral die welgestelde ouderen als voornaamste toeristische doelgroep naar voren. De regio zou

zich moeten toeleggen op slow tourism: het propageren van rust en gemoedelijkheid. Op gepensioneerde levensgenieters, die in hun cruiser op de Turfroute de streek binnenvaren, aanmeren en dan per fiets de contreien verder verkennen.

Niks mis met gepensioneerde levensgenieters, maar outdoorman De Roos heeft weinig op met het blindstaren op een specifieke doelgroep. ,,Wat maakt het mij nou uit of er iemand van acht of van tachtig jaar bij mij komt klimmen. De politiek heeft ons jarenlang klein gehouden.’’

Want wat de jonge fietsers op het terras bij

Pruim bewijzen: de streek trekt beslist niet louter vijftigplussers. ,,Moet je hier in het weekeinde eens kijken wat hier aan mountainbikers op de terrassen zit’’, vertelt De Roos. ,,Dat zijn echt geen grijze duiven, hoor.’’

In de ogen van de buitensportondernemer kan de regio zich op dat terrein nog veel beter verkopen. Natuurlijk staat er op de Boerestreek een informatiekantoor van Tourist Info Appelscha, een in vrolijk rood geschilderd paviljoen, waarin hartelijke vrijwilligers bezoekers brochures, routekaarten en magazines aan de hand doen. ,,Maar als ik ergens ben en ik wil weten wat er te doen is, dan kijk ik op mijn mobieltje, of op mijn iPad’’, merkt De Roos op. ,,En we moeten gasten zelf laten vertellen hoe het hier is. Dat van ‘wij van wc-eend adviseren wc-eend’, dat weten we nu wel.’’

Wat De Roos en Kramer duidelijk willen maken: er valt nog veel te winnen, in het dorp tussen het Drents-Friese Wold en het Fochteloërveen. ,,Over vijf jaar is het hier wéér heel anders.’’

In het glooiende woud pal achter het plein heeft klimster Merel de overkant van de touwbrug bereikt. ,,Jij was serieus bang, girl’’, drijven haar vriendinnen de spot met haar. Merel neemt een teug bronwater, zucht diep en zwijgt.

Eén ding staat vast: op haar heeft Appelscha in ieder geval een onuitwisbare indruk gemaakt.

Van links naar rechts: rijwielondernemer Jan Hendrik Kramer, een eenzame hoogstam-perenboom bij de Bongerd.

Rechts: het gele gravel op het Boerestreekplein, dat een Franse sfeer moet uitstralen.

D A G B L A D VA N H E T N O O R D E N Z AT E R D A G 9 JU L I 2 016

8

IN TERV IEW

TEKST MARJA BOONSTRA |FOTO CORNÉ SPARIDAENS

ECHTE ALLOCHTOON

Acteur Dragan Bakema over geboortedorp Appelscha, over vat krijgen op het leven en over alle eerste keren.

Z Paspoort Naam: Dragan Bakema Geboren: 12 mei 1980, Appelscha Opleiding: havo Stellingwerf College Oosterwolde, Vooropleiding Theater Groningen, Toneelacademie Arnhem Film: Drift, Morgen ga ik zelf, Bella Bettien, Loverboy, de Dominee, Gebroken Rood, Zwarte Zwanen (Gouden Kalf nominatie), Medea, Olivier etc., Victor Nobel, Hitte/Harara, Hoe overleef ik mezelf?, De Troon, Hunting & Zn. (Gouden Kalf nominatie), My Queen Karo, The Paradise Suite, In Therapie, Dokter Deen.

Toneel: Zout op mijn huid, Much Ado About Nothing, Soldaat van Oranje Prive: relatie met Kiki Bosch, met wie hij twee dochters heeft. Lola (2,5) en Milica (2 maanden)

ijn vroegste herinneringen: een witte steen, die de ingang van het bos markeerde. Een speelgoedtelefoon met een losse hoorn waarmee hij ‘belde’ met opa en oma in Servië. De kippen van de buurman, de vriendjes Harm en Franke. Boslaan nummer 1 in Appelscha, daar is hij geboren. Achter dat raampje, wijst hij naar de gevel. Acteur Dragan Bakema (1980) staat op de stoep en kijkt naar zijn geboortehuis. De uitbouw is nieuw, maar de oude waslijn staat nog onveranderd in de achtertuin.

Eerder, op het terras van het restaurant bij Golfclub de Hildenberg, gaat het over opgroeien in Friesland. Over Appelscha en Oosterwolde. Over vader worden, over vat krijgen op het leven. Over dat moment ‘dat je het leven grijpt en er niet langer achteraan rent’.

Hij zit aan zijn eerste kop koffie. Vertelt vol vuur, schiet af en toe overeind uit zijn stoel. En dan verandert het terras op slag in een podium. Rechtop staat hij. Met armgebaren zet hij zijn woorden kracht bij. Beeldt uit wat hij bedoelt. En ja, zo met die stoere bergschoenen, de knielange regenjas en het slanke kaarsrechte postuur heeft hij wel wat van een kleine generaal. Napoleon?

Nee, hier staat generaal Johannes van den Bosch natuurlijk, hoofdpersonage uit Het Pauperparadijs, het theaterspektakel dat deze hele zomer gespeeld wordt in het gevangenismuseum in Veenhuizen.

Dragan Bakema is een kind van twee culturen. Een Nederlandse vader en een Servische moeder. Vastberaden: ,,Ik ben de Echte Allochtoon. Ik ben tweetalig, doe mee in Nederland èn in Servië.’’ Want Servië speelt een rol in zijn leven. ,,Drie keer per jaar gaan we er naar toe. Naar ons familiehuis in Melenci.’’ Een huis zonder hek, geen enclave van een rijke Nederlander. ,,Zeker niet.’’

HALFBLOED Als hij een echte is, wat is dan een onechte

DA G B LA D VAN H E T N OOR D E N Z AT E R D A G 9 J U LI 2 016

allochtoon? ,,Een neppe? Dat is iemand die zijn vaderland gebruikt om er hier over te zeuren. Voor alle duidelijkheid: ik ben natuurlijk Nederlander. Maar ik zie er niet uit als een Nederlander. Ik ben donker, klein van postuur. Een halfbloed. Het is heel gek om dan in een land te zijn, waarin iedereen er zo uitziet.’’

Hij is thuis in twee landen maar ziet ook de verschillen. ,,Van Nederlanders wordt gezegd dat ze begrip hebben voor elkaars afwijkende standpunt. Agree to disagree.

Heel beleefd en zo. Van ‘Oke, ik snap dat jij er zo over denkt, maar ik....’ In Servië geniet ik enorm van het vurige debatteren. Van de hele omgeving er bij betrekken.’’ Springt op uit zijn stoel, luid: ,,Wat, vind jij dat? Hoe kom je daar nou bij. Hé, jij daar. Moet je nou es horen wat hij hier beweert.’’

Valt terug in zijn stoel. ,,Dat mis ik. Discussies tussen man en vrouw worden hier ook beleefd hoofs gevoerd. Maar je wilt toch zeker geen hoofse man in bed?’’

Alsof vrouwen in Servië daar iets over te zeggen hebben. ,,Dat is een groot misverstand. Lariekoek. Vrouwen in Servië hebben alles te zeggen. Naar buiten toe is de man de baas. Maar dat is allemaal spel, een façade. Binnenshuis zijn zij de baas. Dat zag ik als klein jongetje al. Dan werd ik gewoon de keuken uitgezet door de vrouwen.’’

Zijn buitenlandse uiterlijk heeft niet geleid tot typecasting, integendeel. Grinnikend: ,,Ik heb opvallend veel Nederlandse helden gespeeld. Soldaat van Oranje, Rembrandt en nu generaal Van den Bosch.’’ Hij is een gevierd acteur met een lange speellijst: theaterproducties, films, tv-series.

Daarnaast is hij ook actief als scenarioschrijver en producent voor het door hem opgerichte productiekantoor Popov Film.

Een succesvol bestaan, maar het had ook heel anders kunnen lopen. Op zijn 14de liep Dragan ernstige brandwonden op, veroorzaakt door een spelletje met een fles spiritus en lucifers. Dragan, voor die tijd een populaire jongen en een talentvol turner,

moest lang revalideren en kroop in zijn schulp.

Zijn moeder schreef hem daarom in voor een toneelcursus in Assen. Daarna volgden de Vooropleiding Theater in Groningen en uiteindelijk de toneelacademie in Arnhem.

Zo ontdekte hij zijn plezier in acteren. ,,Ik vond het altijd wel fijn om in het middelpunt te staan maar door mijn brandwonden trok ik me steeds meer terug. Tot die tijd had ik ook nooit het idee dat je geld kon verdienen met acteren. Het leek mij meer iets als hobby.’’ ,,In het Noorden wordt ook heel anders naar toneel gekeken dan in de Randstad. Ik kende mensen met werk als tegelzetter of jurist. Maar niet als acteur.’’ De littekens van zijn ongeluk zijn nog steeds zichtbaar in zijn hals. Toch zit dat hem niet dwars. ,,Het was een les die mij ook veel goeds heeft gebracht. Ik heb alleen mijn pubertijd overgeslagen. Die kwam pas veel later, ik werd pas boos op mijn ouders toen ik 25 was.’’

Hij woont in Amsterdam met Kiki Bosch, de moeder van zijn twee dochters. Lola van 2,5 en Milica van 2 maanden. Wat betekent Appelscha nog? ,,We wonen in Amsterdam vlakbij Artis. Maar als ik acteur kon zijn in Appelscha of Oosterwolde, was ik niet weggegaan.’’

KAMPVUUR ,,Toen ik 3 was, zijn mijn ouders naar Oosterwolde verhuisd. Maar we fietsten heel vaak naar Appelscha, dat is vlakbij. Ik kan de route wel dromen. ’s Zaterdagsavonds met kameraden naar het bos, een clandestien kampvuur. Appelscha is voor mij de plek die verbonden is met eerste keren. Het eerste schoolreisje, de eerste keer naar het Canadameer, een spannende expeditie. Of zwemmen in zwembad de Posthoorn, de eerste zoenen met een meisje, de trampolines bij Duinenzathe.’’ ,,Mijn eerste vakantiebaantjes: bloembol-

>>

9 JE WEET PAS WAT JE NOG MOET LEREN ALS JE BEGINT

â&#x20AC;&#x2DC;Het pauperparadijsâ&#x20AC;&#x2122; gesigneerd Onder abonnees van deze krant worden tien exemplaren verloot van Suzanna Jansens boek Het pauperparadijs, dat de inspiratie leverde voor de gelijknamige theaterproductie in Veenhuizen. Suzanna Jansen en hoofdrolspeler Dragan Bakema hebben ze gesigneerd. Abonnees die kans willen maken op een boek kunnen zich opgeven voor 18 juli via www.dvhn.nl/pauperparadijs. Winnaars ontvangen voor 23 juli bericht.

D A G B L A D VA N H E T N O O R D E N Z AT E R D A G 9 JU L I 2 016

IN TERV IEW

10

Van bevlogen plan naar nachtmerrie De voorstelling Het Pauperparadijs is gebaseerd op de gelijknamige bestseller van Suzanna Jansen en wordt geregisseerd door Tom de Ket van onder andere De Verleiders en de Drentse Blues Opera. De Ket liet zich inspireren door het boek. Van de vijf verhaallijnen koos hij er een, waarmee hij aan de slag is gegaan. In de hoofdrollen onder meer Dragan Bakema, Paul R. Kooij en Steyn de Leeuwe.

Er wordt gespeeld op de historische locatie waar de geschiedenis daadwerkelijk heeft plaatsgevonden, de binnenplaats van het gevangenismuseum in Veenhuizen.

Na de oorlogen van Napoleon wilde generaal Johannes van den Bosch in 1818 de immense armoede oplossen met een grootschalig heropvoedingsexperiment. Met steun van Koning Willem I werden de paupers en wezen uit het hele land verplaatst naar de gestichten in Veenhuizen.

Wat begon als een bevlogen plan om de onderklasse te verheffen, veranderde al snel in een nachtmerrie. De meeste mensen zaten jaren vast in zijn Maatschappij van Weldadigheid en kwamen nauwelijks nog weg. Dit lot hebben zo’n 100.000 mensen ondergaan; ruim 1 miljoen Nederlanders zijn nazaten van deze paupers.

Het Pauperparadijs vertelt het verhaal van twee van die paupers: Teunis en Cato. Teunis, een jonge Amsterdamse wees, wordt gedeporteerd naar Veenhuizen. Daar wordt hij verliefd op bewakersdochter Cato. Hun verboden liefde ontmoet veel tegenwerking, uiteindelijk proberen ze Veenhuizen te ontvluchten. www.hetpauperparadijs.nl

Dragan Bakema: ,,Appelscha is voor mij de plek die verbonden is met eerste keren.’’

>> len koppen in Hoogersmilde, Hijkersmilde en Smilde. Ik ben klein van postuur, dat was heel handig. Ik hoefde niet zo diep te bukken. De bijbaantjes hier zijn ook zo anders dan in het Westen. Daar zit je in de horeca of in de supermarkt, hier ben je buiten op het land.’’ ,,De omgeving is schitterend, zeker voor kinderen. Het Aekingerzand, de bossen, de Vaart. Het rare is dat je dat niet ziet als je jong bent. Dan vind je het normaal. In Servië, waar ik dus ook van jongsafaan ieder jaar kom, is ook alles weids en groot. Daar heb je als kind ook veel speelruimte. Je weet niet beter. Maar pas als je ouder bent, als je terugkomt, zie je de schoonheid.’’ ,,Er is ook een keerzijde. Het is zo veilig, dat je het gevaar loopt om in te slapen. De deuren hoeven niet op slot, je kunt betaalbaar groot wonen, je kunt je auto voor de deur zetten. Dan kun je iets krijgen van ‘waarom zou ik meer willen?’. Je ambities worden minder, kleiner. In de Randstad zit ambitie veel meer in de weg. Maar dat heeft ook zijn goede kanten. Je wordt meer uitgedaagd.’’ ,,In Friesland kun je veel langer in je eigen zen blijven. Je wordt minder gestoord. Maar ik kwam laatst een oude vriend tegen uit Oosterwolde. Die zei dat hij ook graag acteur had willen worden, alleen de kansen niet had gekregen. Dan denk ik toch: ik heb het ook niet cadeau gekregen.

Wonderlijk dat mensen denken dat het voor mij anders is. Je moet ook uitkijken dat ambitie niet wordt verward met uitsloven. Dat is zonde.’’

Deze zomer staat hij drie dagen van de week in Veenhuizen op de planken. Die dagen logeert hij bij zijn ouders in Oosterwolde. ,,Natuurlijk! Ik had ook net als de andere spelers een huisje in het tweede gesticht kunnen hebben. Maar ik slaap gewoon in mijn oude kamer. En heb nu zulke mooie gesprekken met mijn ouders.

Ik geniet enorm van het weerzien van deze omgeving.’’ ,,Ik zat even in een café in Oosterwolde en had meteen twee mooie gesprekken. Dat is zo geweldig, het gaat ergens over. We hebben ook nog een tijd in Leeuwarden gewoond. Wilgenroosje 33. Soms als ik midden in de nacht wegrijd uit Veenhuizen, dan ga ik nog even door naar Leeuwarden.

Even rondkijken bij ons oude huis. Een trip to memorylane.’’

DA G B LA D VAN H E T N OOR D E N Z AT E R D A G 9 J U LI 2 016

IK KIJK NOOIT NAAR MENSEN DIE OUDER ZIJN EN MEER SUCCES HEBBEN Zijn vorige relatie (met actrice Maria Kraakman, red.) duurde elf jaar en eindigde zonder kinderen. ,,Ik wilde altijd jong vader worden, net als mijn ouders die begin zestig zijn. Maar dat is dus niet gelukt.’’ Nu heeft hij met zijn nieuwe liefde twee dochtertjes. ,,Ze geven betekenis aan mijn leven.

Ik heb door hen minder ruimte om doem te denken.’’ ,,Aan de andere kant kan het niet zo zijn dat je pas bestaat als je kinderen hebt. Je moet ook niet leven met een afvinklijst. Zo van eerst het perfecte huis en dan pas aan kinderen beginnen. Het leven gaat niet over die nieuwe keuken. We weten allemaal dat je als je je ogen definitief sluit, je niet die nieuwe breedbeeld-tv voor je ziet.’’

FULLTIME WERKEN Hij werkt zeven dagen per week. Repeteren, spelen, teksten leren, aanvragen schrijven voor zijn productiebedrijf. En daar tussendoor zijn inspreekklussen. Dragan leent zijn stem aan onder meer pensioenfonds PGGM en Toyota. ,,Dat kan ik overal doen. Ze zoeken voor mij een studio in de buurt van waar ik ben. Zo kan ik ook in Servië gewoon doorgaan.’’

Fulltime werken, hoe combineert hij dat met twee kleine kinderen? ,,Ik was er niet bij toen Lola voor het eerst naar voorschool ging. Dat heb ik gemist.

Maar aan de andere kant, ik werk zoveel zodat we straks wel vier maanden in Servië kunnen zijn. Dat kan ook nog omdat ze nog niet naar school gaan. En nee, ik voel me nooit schuldig als ik werk.’’

Vijf jaar geleden nam hij een belangrijke beslissing. ,,Toen ben ik gestopt met drinken. Ik was een functionerend alcoholist. Het hoort er ook zo bij, na het applaus in de foyer een biertje. Maar als je

aan het eind van de dag automatisch denkt hèhè, nu een biertje, zit je fout. Ik speelde Soldaat van Oranje toen ik stopte. Een heel zware tijd. Het voelde alsof ik vanbinnen bevroren was.’’

SPELPLEZIER ,,Pas toen ik in Zout op mijn huid zat, kwam mijn spelplezier weer terug. Monique van der Ven, die een voorstelling bijwoonde in Laren, zag het aan me. Twee dagen later werd ik gebeld voor een rolletje in Dokter Deen. Ik heb het een jaar heel moeilijk mee gehad. Maar nu gaat het prima. Als je bent zoals ik, je alles 100 procent wilt doen, kun je het je niet permitteren om te drinken.’’

Hij is 1,74 meter. ,,Op tv zie je dat niet en op toneel lijk je meestal groter. Als mensen mij dan in het echt zien, zeggen ze: ‘Man wat ben jij klein’. Dan zeg ik: ‘Ja, dit is het’.

Met mijn postuur kon ik goed turnen, het is handig als bijrijder en ik hoef niet diep door de knieën om iets op te tillen.’’ Droogjes: ,,Gelukkig wilde ik nooit basketballer worden.’’ ,,Ik kijk nooit naar mensen die ouder zijn en meer succes hebben. Met hen vergelijk ik mezelf niet. Ik kijk naar leeftijdsgenoten.

Wie van hen doet het beter, of anders. Uiteindelijk moeten wij het straks doen. Wij moeten doorgaan voor de oudere generaties. En ook al heb je allerlei diploma’s en garanties, je weet pas wat je nog moet leren als je begint.’’ ,,Er zijn zoveel mensen die denken dat ze eerst die dure schoenen moeten kopen om te kunnen rennen. Dat ze eerst die kamer in Parijs moeten huren voordat ze dat boek kunnen schrijven. Onzin. Je moet beginnen.

Dan komt er een bepaald moment in je leven dat je het leven grijpt en er niet meer achteraan rent.’’

TEKST WIEBEREN ELVERDINK

ZO ET

11

De sorbet van Appelscha

De zeven edities van deze zomerbijlage SIMMER16 maken we onder de vlag Sorbet Route. En daarom testen we elke week met groot plezier zo’n feestelijke ijscoupe in de regio. Volgende week: de sorbet van Termunterzijl.

Een ander jasje Als je een sorbet bestelt, verwacht je dat de serveerster je een hoog glas voorschotelt, uiteraard gevuld met ijs en vruchtjes, en vermoedelijk afgetopt met een knapperig wafeltje of een papieren miniatuurparaplu.

Hoe anders is dat bij restaurant annex café Pruim, aan de Boerestreek in Appelscha. De bediening plaatst een diep wit bord op tafeltje 61, bont en geraffineerd opgemaakt, maar niet ogenblikkelijk herkenbaar als sorbet.

Het dessert van vruchtenijs met vers fruit prijkt op menig menukaart, weet chefkok Siebe Koopmans. ,,Daarom vind ik het leuk om zo’n sorbet net even in een ander jasje te steken. Zo lijkt het net even luxer.’’

De sorbet van Pruim (voor 6,75 euro op de menukaart) moet het bepaald niet alleen hebben van uiterlijk vertoon. De koude lekkernij smaakt in Appelscha zoals hij ooit door smulpapen bedacht moet zijn: fris en met een fijne balans tussen zoet en zuur.

Het fruit is vers, de sorbetsaus huisgemaakt en de bolletjes citroen-, aardbei- en mango-ijs strijden erom wat als eerste opgepeuzeld wil worden. De sorbet is in trek bij de gasten van Pruim, vertelt Koopmans. Voor een derde deel van eters vormt het fruitige toetje het slotakkoord van hun diner. Een puike keuze.

ZOMERCOLUMN

JAN LAUX, GRONINGEN

H

et echtpaar met wie ik geregeld op vakantie naar Gran Canaria ging liet het onverwachts afweten. Een dag voor ons vertrek, moest zij plotseling opgenomen worden in het ziekenhuis. Wat nu?

Alleen gaan? Annuleren?

Verschillende jaren waren we er samen geweest. Het grootste deel van de dag deed ieder zijn eigen ding, maar er waren ook altijd de gezamenlijke, gezellige activiteiten, zoals samen uit eten, iets drinken in ons strandcafé, tripjes naar Puerte Mogan.

Toch maar doorgezet, maar de juiste stemming wilde niet komen. De luxe van drie weken vakantie, leek nu plotseling een belasting.

Pas na ongeveer anderhalve week lukte het om de knop om te zetten en wat meer van alles te genieten. Overdag vaak naar strand en zee, ’s avonds regelmatig naar het bekende, vertrouwde stamcafé. Altijd geweldige stemming onder de vele meest oudere bezoekers, die er al jarenlang rond dezelfde tijd komen.

De muziek is goed, meest populaire nummers die iedereen kent. De baas komt dikwijls langs om te vragen of je een bepaald favoriet nummer hebt dat je graag wilt horen. En... ook niet onbelangrijk: achterin de zaak een gedeelte waar men kan dansen.

In mijn laatste week zag ik hem bij de bar met iemand zitten praten. Een tijd observeerde ik hen. Vast koppel? Eerste ontmoeting?

Gran Canaria

WAT MOESTEN WE MET DEZE ONVERWACHTE GEVOELENS VOOR ELKAAR? Na een uurtje besloot ik naar mijn hotel te gaan. Uit m’n gedachten was hij geenszins. De volgende avond zag ik hem plotseling om een uur of elf alleen binnenkomen. Na enige tijd afgewacht te hebben of hij alleen bleef, ging ik naar hem toe en raakten we aan de praat.

Waar hij vandaan kwam. Of hij alleen was.

Hoe lang hij nog bleef.

En... na enige tijd vroeg ik hem of hij zin had om te dansen. Het werd een lange, onvergetelijke avond. We verlieten het café en slenterden urenlang pratend en af en toe een biertje drinkend door het bruisende uitgaansleven.

Uiteindelijk belandden we in zijn hotel. Die vijf dagen die ik nog zou blijven waren we onafscheidelijk. Nu leek de resterende tijd opeens erg kort. Wat moesten we met deze onverwachte gevoelens voor elkaar?

Het was ons beiden van het begin af aan duidelijk dat dit iets bijzonders was, maar aan de andere kant hadden we ook allebei onze ervaringen met ‘vakantieliefde’. Wat hebben we gedurende die laatste dagen veel besproken en samen gedaan. Alle nadelen opgesomd: afstand (hij woonde in Duitsland), leeftijd (allebei over de 70), de thuissituatie (hij was nog gebonden). Maar naarmate we elkaar beter leerden kennen, groeiden de intense gevoelens voor de ander.

Bij het afscheid sloegen weer de twijfels toe.

Hoe zou het gaan als ieder terug was in zijn eigen omgeving? Zou de liefde sterk genoeg zijn? Maar toen we elkaar na enige weken voor het eerst weer op Skype zagen en nog later in Nederland, wisten we...

Liefde is aan leeftijd noch geslacht gebonden.

In november kennen we elkaar nu al weer vier jaar en komt hij voor ongeveer de veertigste keer naar Nederland.

Tijdens de zeven weken van S&S SIMMER16 krijgen lezers ruimte voor een zelfgeschreven column, met dit jaar als thema ‘Vakantieliefde’. Inzendingen (maximaal 500 woorden) mailen naar bijlagen@ndcmediagroep.nl, onder vermelding van Zomercolumn 2016. Alle inzendingen komen op www.lc.nl/zomercolumns.

D A G B L A D VA N H E T N O O R D E N Z AT E R D A G 9 J U L I 2 016

ETEN & DRIN K EN

12

J ATCOQ’ S U EC SO H | IFDOAT EON’ SS C OR EA N ,S J A S P A R M O U L I J N T E K S T J A C Q U E S H E R MTUESK |S TF O RE N RÉ MS U P SA R , R ENÉ S S HPOAORYIEDNA G

APPELS, SCHOTTEN EN VARKENS IN HET BOS Van boven naar beneden: Tamworthvarkens wroeten voor de voeten van Richard van Pelt (rechts) en Marcel Sneek; slager Nicolai inspecteert zijn worsten; de kraam van De Woeste Grond op de markt van Emmen.

Foto rechtsonder: het Tamworthvarken staat genetisch gezien het dichtst bij het wild zwijn.

DA G B LA D VAN H E T N OOR D E N Z AT E R D A G 9 J U LI 2 016

Friese dúmkes, Drents Goed en Schotse Hooglanders.

Appelscha is grenzeloos culinair.

H

et moeten wilde appels zijn geweest. Van die kleine appels die we nu ook nog kennen, maar niet als handappel eten, hooguit verwerken in een gesuikerde moes. Die appels gaven Appelscha in de middeleeuwen zijn naam. Waarbij de uitgang scha een variant is op sche, wat bos betekent. Een appelbos dus, maar daarvan is niet veel meer over in dit dorp aan de rand van het Drents-Friese Wold. Je kunt er wel naar De Bongerd ofwel boomgaard. Dat is een terrein voor dagrecreatie, tevens een open plek in het bos waar enkele hoogstam-perenbomen staan.

Bomen staan er genoeg in de buurt van Appelscha, het Drents-Friese Wold is er bezaaid mee. Waar honderden jaren geleden een kaalgevreten heide werd beplant door de lokale autoriteiten, is nu een wold ontstaan. Maar er is een tegenbeweging: de productiebossen worden gekapt voor meer heide en een opener natuur. Het moet de aantrekkelijkheid voor toeristen vergroten en ruimte brengen.

Die toeristen komen in ruime aantallen en die moeten natuurlijk ook eten. Met talrijke campings, vakantieverblijven en wandelende dagjestoeristen is het aanbod op snackbar- en eetcaféniveau aanzienlijk voor een klein dorp. Ook mooi: in een overdekt verscentrum aan de Vaart Zuidzijde zijn een groenteboer, een slager en een bakker ondergebracht.

Bij bakkerij De Vent zie je dat Appelscha tegen Drenthe aanschurkt. Naast de zelfgebakken Friese dúmkes en suikerbrood liggen streekproducten van Drents Goed.

Zeker proeven: Kale Duinenkoek, een eigen specialiteit die is genoemd naar een zandverstuiving in het Wold. Veel kruiden, lekker vochtig.

WORST Slager Jan Nicolai maakt in het Verscentrum zowel Drentse droge worst als een Friese variant, waaraan rook te pas komt.

Daarnaast maakt hij kippensoep en ossenstaartsoep, in mooi grote potten. Zijn vlees komt van goede, betrouwbare mesterijen, zegt hij. En nee, hij ziet niets in vlees van die wilde runderen in het Wold. ,,Die hebben te weinig vet.”

Die wilde runderen zijn Schotse Hooglanders. En een kudde schapen; Schoonebekers, heideschapen op hoge poten. En als het aan Richard van Pelt ligt komen daarbij ook nog varkens. Mooie Tamworthvarkens, die genetisch het meest op het wilde zwijn lijken. Van Pelt: ,,Ik kan me wel voorstellen dat slagers dat vlees uit het wild niet willen.

Ze willen een constant product, altijd hetzelfde vlees. En wat wij hebben is niet altijd hetzelfde. Bovendien gebruiken we alles van zowel koe als stier.”

Wij, dat zijn Van Pelt, slager/chef-kok Leon Stam en diens partners Eugénie. Samen vormen ze het bedrijf Vlees van de Woeste Grond, en dat is precies wat ze verkopen: vlees van de woeste gronden van het Wold.

Richard van Pelt is sinds enkele jaren boer in Ravenswoud, vlakbij Appelscha.

Vroeger was hij rechercheur in Diemen, maar daarvan had hij genoeg. ,,Altijd geïn-

13

Waar te eten

teresseerd geweest in dieren, dus daarvan heb ik mijn beroep gemaakt.” Hij verdiepte zich in het begrazen van natuurgebieden, en stuitte op dieren als de Schotse Hooglander, het Black Angus-rund en Schoonebeker heideschapen.

Op zijn eigen boerderij heeft hij wat hobbyvee, maar de dieren die het Drents-Friese Wold begrazen zijn met pakweg zestig. ,,Als je de heide wilt houden, moet je extra begrazen. Er worden nu productiebossen gekapt, omdat in het Wold een meer diverse bosbegroeiing wordt nagestreefd. Dat betekent aanpassing van de kudde, want er komt een andere vegetatie.”

Het vlees van de begrazers wordt verkocht op de vaste warenmarkten in Frede-

riksoord en Emmen, via de eigen slagerij van Leon in Ter Apel (die binnenkort verhuist) en via de website van De Woeste Grond. ,,We gebruiken bijna alles van stier en koe. Bij een gewone slagerij wordt een kleine 30 procent van het bruto gewicht als afval weggegooid, bij ons is dat 6 tot 7 procent. Dan hebben we het over bot, velletjes, snijseltjes.’’ ,,We hebben klanten die alleen orgaanvlees bestellen, want ook dat is machtig mooi vlees: lever, hart, nieren. We maken bouillon van de botten. Ook ‘vergeten’ vlees als de vang of schenkel verkopen we, aan een steeds groeiende kring van bewuste klanten. Waar veel slagers nitrietzout toevoegen hebben wij eigen kruidenmengsels van biologische bestanddelen.”

VOEDERBOS De volgende stap is de aanleg van een ‘voederbos’ in de buurt van Oosterwolde. ,,We hebben daar een gebied van zo’n dertig hectare op het oog. Het is een andere manier van voedsel produceren, zonder dat je er veel in hoeft te stoppen.” Wat we ons bij zo’n voederbos moeten voorstellen? ,,Een bos zodanig inrichten dat je op alle niveaus voedsel kunt vinden. Van boom (appel, noten), struik (bessen, bramen) tot de onderlaag (planten, kruiden). En denk aan waterpartijen voor waterkers en moerasspirea.’’

De Posthoorn Wester Es 11, Appelscha 0516-430455 Mooi klein restaurant met B&B, waar de kok werkt met Drents Weidevlees, biologisch varkensvlees van het landvarken, Exmoorvlees uit Ravenswoud of verse vis van iets verder.

Brasserie Leafs Boerestreek 1, Appelscha 0516-431588 of 06-45310297 Verwacht geen culinair spektakel. Brasserie Leafs levert met zijn klassieke menukaart (carpaccio, zalmfilet, enzovoort) een solide standaard.

Herberg Het Volle Leven Oude Willem 5, Appelscha 0516-430091 Vegetarisch en verfrissend, zo is de keuken van deze herberg te omschrijven.

Mooie locatie, vrolijke bediening en spannende ingrediënten laten je vis en vlees zomaar vergeten.

DE APPELS GAVEN APPELSCHA IN DE MIDDELEEUWEN ZIJN NAAM

Van bovenaf: ossenstaartsoep en kippensoep van slagerij Nicolai; dúmkes van bakkerij De Vent; de Kale Duinenkoek; Friese droge worst.

,,We zijn in gesprek met de stichting Van Akker naar Bos in Wageningen om de zaak in te richten. Het is pionierswerk, maar de gemeente Ooststellingwerf staat er niet onwelwillend tegenover. We willen daar ook varkens laten rondlopen, want dat zijn eigenlijk bosdieren. Kijk maar naar hun voorvader, het everzwijn. Ze houden vegetatie bij. Zo wroeten ze bijvoorbeeld de giftige bereklauw op. En ze eten eikels, zodat we ons eigen eikeltjesvlees krijgen.

Pata negra maar dan op zijn Nederlands.”

Met dat doel heeft Van Pelt een kudde varkens van het Tamworthras aangeschaft. ,,Varkens op hoge poten, met een stalen neus. Ze woelen land om alsof het niets is.

Het vlees van het Tamworthvarken heeft een stevige bite en rode kleur. Het is nootachtig en zoet, met een diepe smaak. Het vet is verweven in het vlees en dat maakt het mooi mals.”

Zijn varkenskudde is al stevig bezig geweest op een akker in de buurt van Appelscha. ,,Ze hebben lekker in de modder gerold en hebben de hele grond losgewoeld.

Het gaat langzamer dan een trekker, maar het is een stuk leuker om zo je land bewerkt te zien worden.”

Versmarkt Appelscha, Vaart Zuidzijde 66, Appelscha.

Vlees van de Woeste Grond, www.dewoestegrond.nl.

D A G B L A D VA N H E T N O O R D E N Z AT E R D A G 9 J U L I 2 016

O P S TAP

TEKS A TN JNAANZNUAI Z DU E IRDVEERLVDE |L DF O T O ’ S C O R N É S P A R I D A E N S TT E KJ S

16 Foto’s met de klok mee: grenspaal tussen Drenthe en Friesland; een Schotse Hooglander; fietspaden genoeg in de buurt van Appelscha; bloeiend vingerhoedskruid; een gevlekte eenhoevige; kale bomen op het Aekingerzand; een rustpunt van hout; de ruïne De Uilenhorst in Oude Willem en het starten eindpunt aan de Boerestreek in Appelscha.

FLUISTEREND DOOR DE SCHEMER

Pauls pastasalade (Recept voor 4 personen) 1 pak macaroni; 300 gram blokjes (jong) belegen kaas; 2 friszure appels; 1 klein potje zoetzure augurken; 1 klein potje zoetzure zilveruitjes; 1 kleine prei; 4 schijven ananas; blikje tonijn op oliebasis; groene olijven; eventueel walnoten.

Voor de dressing: ananassap, 1 eetlepel mayonaise, 1 eetlepel kerrie, zout, peper, eventueel naar smaak sambal, tuinkruiden.

Kook de macaroni volgens de aanwijzing op de verpakking. Afgieten en laten afkoelen. Snij de ingrediënten in kleine blokjes, partjes of schijfjes. Meng die door de pasta. Maak de dressing en voeg die toe eventueel met wat extra olijfolie.

Neem walnoten apart mee, breek ze in stukjes en strooi die vlak voor het eten over de pasta.

Wij gaan op berenjacht.

Wij zijn niet bang. Met deze liedregels in het hoofd stappen wij op ons stalen ros door de schemer bij Appelscha. Daarvan kun je een ‘beestachtig’ zomers avontuur maken. Leuk voor kinderen én volwassenen.

DA G B LA D VAN H E T N OOR D E N Z AT E R D A G 9 J U LI 2 016

D

aar vliegt weer een merel verontwaardigd kwetterend voor het fietswiel weg, het struweel in. We zien ‘m veel in onze tuinen, maar oorspronkelijk is de merel een bosvogel. En deze avond fietsen we in een bosrijk gebied ten zuiden van Appelscha. Leuke vogel hoor, kan ook heel mooi zingen, maar daar fietsen we deze schemertocht door dan weer Drenthe dan weer Friesland niet voor. ’s Avonds komen ze tevoorschijn, de uilen, de vossen, de reeën. Ja, je moet een beetje geluk hebben, en hard praten is uit den boze want: foetsie beest. Fluisteren dus. Dat maakt de rit bovendien samenzweerderig spannend.

Ruik eens, de kalmerende geur van buiten. De dennen, het droge gebladerte na een hete dag of juist vochtig van een zomers buitje.

Doe je ogen dicht – wel eerst even van de fiets af stappen – en luister.

Naar roepende vogels, naar andere grote, kleine en heel kleine beestjes druk doende tussen het groen.

Hé, wat kraakt daar? Is het een gekraagde roodstaart? Gaat er een buizerd verzitten? Of gewoon weer een merel? Turen maar weer.

Kijk de glazig starende schapen grazen in hun paradijs op het Aekingerzand, terwijl er sporadisch iemand langs fietst. Een wandelaar met een telelens neemt alvast zijn plekje op een bankje in.

Wie weet welk prachtexemplaar hij vanavond kan ‘schieten’. De zandverstuiving is een uitermate geschikte plek om te picknicken.

Neem een pastasalade (zie recept) mee, wat drinken, zet je kont op een duin – en genieten maar. Ssst.

Hoor. Even stoppen met kauwen.

De koekoek. Daar blijven we stil van. Wil je het na de maaltijd hogerop zoeken, de uitkijktoren biedt prachtig zicht op de Kale Duinen.

ROUTE

Terwisscha OudAppelscha De Bult

17

Appelscha

Start

Olmenes Elsloo

N381

Zorgvlied Nationaal Park Drents-Friese Wold

Hoogersmilde

Wateren Oude Willem

N371

Route

Lengte: circa 30 kilometer Deze fietstocht kunt u rijden aan de hand van knooppunten.

Begin bij knooppunt 91 aan de Boerestreek in Appelscha.

Fiets langs de punten 83, 85, 88, 82, 23, 62, 68, 67, 53, 61, 63 en terug naar startpunt 91.

We zien ‘m flitsen, op zijn typische boogjesvlucht, de zwarte specht met zijn knalrode kop.

Wauw. En laat dat nu net na het passeren van het bezoekerscentrum Drents-Friese Wold aan Terwisscha zijn, waar deze grootste specht in Europa in hout uitgevoerd ons welkom heet. Hoe druk het er overdag kan zijn, zo uitgestorven is het nu bij het buitencentrum van Staatsbosbeheer. Het is ’s avonds gesloten. Zo ook het Tuberculosemuseum in het voormalige röntgenhuis dat (bijna) op de route ligt. Van 1922 tot 1963 bood sanatorium Beatrixoord in Appelscha onderdak aan tuberculosepatiënten. Door de verscholen ligging in het bos en het strenge, monumentale uiterlijk van het museum is het trouwens spannend zat om daar even af te stappen.

Naast het betonnen bospad richting Oude Willem staat ie er

ineens. Een ree, kalm knabbelend aan een struik. Kort wisselen we een blik, een blikje eigenlijk. Rats, boem, weg – hevig geschrokken knalt ie er vandoor. Deze avond zien we er meerdere, maar niet meer van zo dichtbij. Vliegt daar een ransuil? Helaas. Je kunt niet alles hebben.

We vervolgen de tocht. Een bundel zonlicht valt op het gebladerte als een spotlicht op een artiest. Geen mens komen we tegen. Plots, beweging, links van ons. Wij gaan op berenjacht. Wij zijn niet bang. Toch een ransuil?

Nee. Kijk, daar komt ie boven de bomen uit nu, een houtsnip. Zie je ‘m? Een snip die anders dan andere snipsoorten niet in open land of natte gebieden leeft, maar in naald- en loofbossen. Een echte avondvogel. Net als wij nu. De schemering zet in.

Twee keer doorkruisen we het voormalige landbouwgebied de

VLIEGT DAAR EEN RANSUIL? HELAAS, JE KUNT NIET ALLES HEBBEN

Op het laatste traject passeert u een bord met de boodschap: Bosbergtoren in aanbouw. De nieuwe toren wordt 35 meter hoog, krijgt de vorm van een dennenstam en is opgebouwd uit cortenstaal.

Bijzonderheid: er komt een lift in voor mensen die minder goed ter been zijn.

Oude Willem, genoemd naar een herder die in de 19de eeuw in Diever woonde. Hij is al meer dan 150 jaar dood, maar de buurtschap – destijds heidegebied – waar hij zijn kudde schapen liet grazen, heet sindsdien zo. Oude Willem, circa 450 hectare groot en gelegen in het hart van het Drents-Friese Wold, is vorig jaar bijna volledig heringericht als natuurgebied.

RUÏNE We passeren de ruïne van De Uilenhorst, een voormalige boerderij. Schotse Hooglanders heffen even hun logge kop: welke snoeshanen komen onze rust nu weer verstoren? Tussen puinhopen van stenen en ‘slordig neergelegde’, kale boomstammen fietsen we even om de bouwval heen. Hoe maakbaar kan natuur zijn. Zelfs voor vleermuizen valt er niet te schuilen, zo weinig muur staat er nog overeind. Maar fraai oogt het

wel. Zeker op mistige dagen zal de plek mysterieus aandoen.

Wij hebben deze avond tussen korte buien doorgefietst. Mazzel inderdaad. Maar ook wie wel een beetje zomerregen treft, valt zich geen buil. Het gebied dat je doorkruist is zo prachtig gevarieerd met bos, stuifzand, heide, vennen en vol met leven als je er oog en oor voor hebt, dat het weer er amper toe doet.

Nee, oké, geen uil gezien. Maar wel merels. Een ree, een zwarte specht, een buizerd, een houtsnip.

Hazen, nog meer reeën, nog een buizerd. Gehoord: koekoeken, kikkers, kakofonie van vogelgeluiden, een nachtzwaluw die klinkt als een krekel. Wel gezien? Een vos. Maar, eerlijk is eerlijk, pas op het fietspad in het mooie Ravenswoud, dat niet in deze route is opgenomen. Dus mocht u nog iets verder willen en het is nog net niet helemaal donker …

Buitencentrum DrentsFriese Wold in Appelscha (Terwisscha 6-A) is geopend van dinsdag tot en met zondag van 10 tot 17 uur, op maandag gesloten.

Het Tuberculosemuseum (Beatrixoord 1) is open op vrijdag en zaterdag tussen 11 en 17 uur.

D A G B L A D VA N H E T N O O R D E N Z AT E R D A G 9 J U L I 2 016

TUIN TRIP

TEKST SHYRA HUETING| FOTO’S CORNÉ SPARIDAENS

18

Leek Drachten Haulerwijk Waskemeer

Oosterwolde Appelscha

Meer informatie Ideeëntuin Tomkeshôf, Sint Baronstraat 7, Waskemeer Kenmerk: Dutch Wave, natuurlijk tuinieren. Mede door het gebruik van (sier) grassen en natuurlijk ogende vaste planten.

Grootte: 2270 m2, verdeeld in verschillende tuingedeeltes Inspiratie de natuur en de Bijbel Entree: 3 euro Bijzonder: Elma Koopman is eigenaar van Ontwerpbureau EKK Colourful Landscaping en maakt tuinen die in harmonie met het landschap zijn.

Website: www.ekk-cl/ ideeentuintomkehof.html en www.bezoekmijntuin.nl

S

toere tuinbroek, donkere damesbril, stevige werkmansschoenen.

Getut met plantjes houdt ze niet van. Opbinden doet ze niet aan. Sproeien bij zomerdag vindt ze niet nodig. Beschermende doeken over de planten is niet aan de orde. ,,Planten moeten het gewoon uit zichzelf goed doen. En anders maar niet. Ik zorg er alleen voor dat ze op een geschikte plek staan, maar dat is het dan ook.’’

Aan de 2270 vierkante meter grote tuin van Elma Koopman in Waskemeer is te zien dat deze filosofie werkt. De planten, die zijn verdeeld over verschillende deeltuinen, staan er stralend bij. En dat geldt ook voor de fruitbomen in de boomgaard, het lekkers in de moestuin en de waterplanten in de grote vijver die helemaal met de hand is gegraven.

De visie die Elma hanteert voor haar tuin, past binnen die van de zogeheten Dutch Wave. Dat is in de tuinwereld een stroming waarin het natuurlijk tuinieren centraal staat. Hier hoeven de planten niet keurig in het gelid op een bepaalde plek te staan. De plant bepaalt waar hij het liefste groeit, en niet de mens. ,,Ik doe ook niet aan bodem-

DA G B LA D VAN H E T N OOR D E N Z AT E R D A G 9 J U LI 2 016

Plantjes volop in Ideeëntuin Tomkeshôf in Waskemeer.

Honderden! Elma Koopman is er dol op. Maak een tuintripje naar haar natuurlijk aangelegde tuin en ontdek The Dutch Wave in de Friese Wouden.

IDEEËN VAN TOMKE

verbetering. Wij tuinieren op lemig zand en kiezen planten die daarop goed gedijen’’, vertelt Elma, die een paar jaar geleden nog directiesecretaresse was. Ze raakte haar baan kwijt en kreeg zo de kans haar hart te volgen. Ze ging aan de studie en is nu tuinen landschapsontwerper, met een eigen ontwerpbureau en een bezoektuin voor liefhebbers.

In haar Ideeëntuin kan ze haar visie vormgeven en hoopt ze dat bezoekers er ideeën en inspiratie krijgen voor hun eigen tuin. Zo wil ze uitdragen dat een tuin bij het landschap moet passen, in plaats van dat je de grond aanpast om een tuinontwerp te realiseren. ,,Toen mijn man en ik hier in 1989 kwamen wonen, bestond de tuin uit een grasveld, wat bomen, een bloemenborder en heel veel volières voor tropische vogels.

Tegenwoordig ziet hij er heel anders uit.

Vogels zijn er nog steeds, maar niet meer in gevangenschap. Ze komen af op de bescherming en het voedsel in de tuin. Zo ook het winterkoninkje, in het Fries ‘tomke’. Naar hem is de tuin vernoemd.’’

De Tomkeshôf bestaat uit acht tuindelen

19 Het beste idee Het beste idee van de Ideeëntuin? Elma: ,,Ga wat meer ontspannen om met de planten in je tuin.

Forceer ze niet om bijvoorbeeld in groepen bij elkaar te staan op een bepaalde plek, want ze gaan toch hun eigen weg. Dat maakt het tuinieren relaxter en verrassender. Het is spannend om te zien wat er dan gebeurt. Veel mooie plantencombinatie ontstaan gewoon uit zichzelf.

Als je je tuin wilt stofzuigen en wilt knippen met een nagelschaartje, dan doe je jezelf wel wat aan!’’

met een eigen thema. Zo is er een vijver, een rotstuin (,,Ik heb een zwak voor die kleine plantjes tussen die harde stenen’’), een regenboogborder met bloemen van diep donkerpaars via roze en lichtblauw naar wit, geel, oranje en rood. Op het noorden is een schaduwhoek waar hortensia's floreren, er is een oostelijke border waar alles lekker wild mag groeien en er is een kweekhoek om te experimenteren. Verder ontdek je er nog een moestuin, een boomgaard en een prairietuin met wuivende siergrassen en hoge vaste planten op lava.

NATUURLIJK ,,Bij een natuurlijke tuin zet je inheemse beplanting aan de randen, zoals bomen die hier horen. Denk aan meidoorn, es, berk, eik en hulst. Die passen bij het landschap.

Daar binnen mag het wel wat raar worden’’, legt Elma uit. Dat detoneert niet bij de omgeving. Zelf heeft ze bossen bloeiende lavendel naast het terras als uitheemse uitspatting.

Een beetje wild past ook in haar tuinvisie, wat overigens iets anders is dan verwilderd.

Het gaat om een natuurlijke uitstraling.

Zeker als je tuin grenst aan open landschap.

Leen dat landschap om je tuin groter te maken, is ook een van haar uitgangspunten. Sluit de tuin niet af als je naast een weiland met koeien woont. Hou het open en geniet er van, luidt haar advies.

HERGEBRUIK Hergebruik van materiaal hoort er ook bij. ,,We gooien niks weg. Alles wordt weer gebruikt. We hebben ook geen groencontainer: we eten alles op en de schillen gaan op de composthoop. De stenen uit de volières van de vorige bewoners zijn verwerkt in onze tuin. Een boom die wordt gekapt wordt verhakseld tot boomschors voor op de tuinpaden. Maar echt de hele tuin bemesten, dat doen we niet. Je ziet in de natuur ook nooit iemand die de boel aan het bemesten is. En daar is ook nooit iemand aan het sproeien.’’

Symmetrie in de tuin? Hou op! ,,Daar word ik helemaal niet goed van. Doe ik niet aan mee. Ik ben een heel tegendraads type.

Bovendien gaan planten toch hun eigen gang.’’

Sommige planten genieten van die vrij-

heid. Neem bijvoorbeeld de rambler Wedding Day, een roos die wel tien meter lang kan worden en zich nu al naar hartelust over het dak van de schuur slingert.

DIERVRIENDELIJK Die schuur is trouwens het toppunt van diervriendelijkheid. Speciaal voor de boerenzwaluw die er zo graag nestelt, is de deur in tweeën gezaagd. Het bovendeurtje staat van april tot september open zodat hij vrij in en uit kan vliegen. Aan de voorgevel hangt een kastje dat een thuis voor vleermuizen is. En in de houtwallen rondom de tuin, die zijn gemaakt van het tuinafval, onkruid, aarde en takken, vinden egels en vogels onderdak.

Alles hoort bij dat hele mooie, het wonder van de schepping. Elma: ,,Ik ben christen.

Dat wil ik uitdragen. Met deze tuin wil ik laten zien hoe mooi de schepping is. De leidraad voor mijn leven is de Bijbel. Daarin komen veel teksten voor die verwijzen naar de natuur, een hof, een tuin of een plant. Ik heb geen bijbelse planten; het bijbelse Israël is een heel ander land, met mediterrane planten. Dan moet je ze gaan afdekken tegen de kou. Daar kan ik niet aan beginnen.’’

IN DE NATUUR ZIE JE OOK NIEMAND SPROEIEN OF BEMESTEN

Bonne Stienstra is op vakantie.

Op zaterdag 23 juli keert zijn column terug.

D A G B L A D VA N H E T N O O R D E N Z AT E R D A G 9 J U L I 2 016

GRO ETENApUIT pelscha

20 1. De jaarlijkse Kinderspelweek (1986).

2. De familie Ballema uit Sappemeer ging in de jaren vijftig op de fiets naar kampeerboerderij Van Rozen.

3. De Ballemaâ&#x20AC;&#x2122;s in de Kale Duinen.

4. De Kale Duinen in 1960.

5. Marieke Bootsma met broer Nico en vader Bootsma in Appelscha (1988).

6. De drie zonen van Marieke, Nico, Age-Oane en Jens, met opa Bootsma, alias pake Turns (1915).

7. Pretpark Duinenzathe (1988).

8. Jan List en Lieske Bosma doen een Gejaagd door de Wind (1969).

9. Uki Bosma bevallig in het zand (1969).

10. Bosbad Appelscha (1955).

11. Kampeerterrein (1953).

12. Kampeerterrein Postma (1967).

13. Tjitske Dost-Van Minnen viert vakantie (1949).

14. Schommelen op Duinenzathe (1988).

DA G B LA D VAN H E T N OOR D E N Z AT E R D A G 9 J U LI 2 016

1

5

6

11

12

21 3

2

4

8

7

9

13

14

10

ZOMERFOTO’S Lezers met vakantiefoto’s van Termunterzijl, Bargercompascuum, Grou-Earnewâld, Paterswoldsemeer, Drouwenerzand en Gaasterland kunnen deze nog steeds opsturen. Duik in de (digitale) albums en maak ons blij met foto’s van gouden momenten. Zwartwitte met kartelrandjes of kleurige digitale nieuwe, alles is welkom.

Mail ze naar: bijlagen@ndcmediagroep.nl

D A G B L A D VA N H E T N O O R D E N Z AT E R D A G 9 JU L I 2 016