Nea Politiki 19 by Nea Politiki

Η Nέα Πολιτική

ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΌ ΠΕΡΙΟΔΙΚΌ - Β΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - ΤΕΥΧΟΣ 19 - ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

περιεχόμενα Κωνσταντίνος Κόλμερ Αντώνης Δ. Παπαγιαννίδης Πάνος Παναγόπουλος Γεώργιος Κ. Μπήτρος Γιάννης Μαρίνος Κώστας Μ. Σταματόπουλος Κώστας Μ. Σταματόπουλος Νέστωρ Ε. Κουράκης Κώστας Μ. Σταματόπουλος Νίκος Σ. Λιναρδάτος Γεώργιος Κ. Οικονόμου Μάριος Νοβακόπουλος Νικόλαος Στεφανίδης

Από την διεύθυνση............................................................................................... 3 Η πανευρωπαϊκή Τραπεζική Κρίση...................................................................... 4 Ελλλάδα, Τουρκία και ΝΑΤΟ «2» + «2», ίσως + «1»......................................... 8 Μοναδικός οδικός χάρτης για την επιβίωσή μας και το ευ ζην, η αμεσώτερη δυνατή επιστροφή της σκυτάλης από τον homo economicus στον homo sapiens-Decroissance 2................................................ 10 Εθνικές οικονομικές πολιτικές σε περιβάλλον οικονομικής ενοποίησης. Μαθήματα από την περίπτωση της Ελλάδος..................................................... 16 Συμβολή στην ιστορική αλήθεια για το Μακεδονικό........................................ 25 Στην Δημοκρατία δυστυχώς υπάρχουν αδιέξοδα............................................... 36 Ιζήματα..................................................................................................................... 39 Ιδέες για την στήριξη των ευπαθών κοινωνικών ομάδων χωρίς νέους φόρους................................................................................................ 40 Ο Μέγας Υπεύθυνος............................................................................................... 43 «Δεν δικούστε δια να ομιλείτε»!........................................................................... 45 Αμερικανική εξωτερική πολιτική. Η κληρονομιά του Obama και οι προθέσεις των Clinton και Trump............................................................. 46 Γιατί οι Κρεμλινολόγοι μελετούν το Βυζάντιο.................................................... 54 Το Στρατόπεδο των Αγίων..................................................................................... 57 ΦΑΚΕΛΟΣ: ΙΡΑΝ

Γιώργης Πουλάκος Ιπποκράτης Δασκαλάκης Γιάννης Χατζόπουλος Σωτήρης Δημόπουλος Χαρίτος Αναστασίου Μάριος Νοβακόπουλος Γεώργιος Τσώνης Γεώργιος Κ. Στράτος Γρηγόρης Βασδέκης

Οι δυτικοί αναλυτές δεν έχουν κατανοήσει την αυτοεικόνα του Ιράν............ 65 1979: σημείο επανεκκίνησης................................................................................. 66 Η Γεωπολιτική Αρχιτεκτονική του Ιράν............................................................... 68 Η σύγχρονη «ψυχροπολεμική» διαμάχη Ιράν-Σαουδικής Αραβίας................ 72 Οι ρωσσο-ιρανικές σχέσεις έχουν παρελθόν και μέλλον.................................. 76 Γιατί οι Ιρανοί είναι Σιίτες...................................................................................... 79 Η Γεωπολιτική του Ιρανικού Σιιτισμού................................................................ 82 Η Ιρανική Οικονομία.............................................................................................. 84 Ιρανικός κινηματογράφος. Ένα ανοιχτό παράθυρο για τον κόσμο και τον άνθρωπο..................................................................................................... 86 Οι Πέρσες του Αισχύλου και το Βιβλίο της Εσθήρ της Παλαιάς Διαθήκης. Μια Ιστορική Υπερδύναμη και δύο αρχαίοι Λαοί σε συνάρτηση με αυτήν..... 87

Χαρίτος Αναστασίου Γεώργιος Πάστρας Γιάννης Δρακόπουλος Κωνσταντίνος Μπλάθρας Σπύρος Κουτρούλης Σπύρος Γεωργίου

Από την Κοινωνία της Παραγωγής στην Κοινωνία της Γνώσης...................... 96 «100 χρόνια γενική σχετικότητα»........................................................................ 100 Επτά επί Θήβας του Αισχύλου.............................................................................. 105 Sully.......................................................................................................................... 106 Η μυθολογία του ωραίου. Με αφορμή το τελευταίο βιβλίο του Σπύρου Γεωργίου Δημήτρης Καπετανάκης, Δημιουργική Θέα προς το Αιώνιο Εν-προσεγγίσεις στον στοχασμό του....................................... 108 «Έθνος» και «συνειδητοποίηση ταυτότητας»..................................................... 110

Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, www.neapolitiki.gr, εμπλουτισμένη με τη νέα στήλη «Επί του πιεστηρίου», όπου νέοι αρθρογράφοι και φοιτητές αναλύουν καθημερινά σε πραγματικό χρόνο την τρέχουσα γεωπολιτική επικαιρότητα.

Η Nέα Πολιτική ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΌ ΠΕΡΙΟΔΙΚΌ ISSN: 2241-6226

εκδότης ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ ΑΕΒΕ διευθυντής ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ σύμβουλος έκδοσης ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΦΑΡΑΣ

www.neapolitiki.gr

αρχισυντάκτης ΓΙΩΡΓΗΣ ΠΟΥΛΑΚΟΣ βοηθοί αρχισυντάκτες ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΡΙΟΣ ΝΟΒΑΚΟΠΟΥΛΟΣ κύριοι αρθρογράφοι-αναλυτές ΝΙΚΟΣ ΑΛΙΚΑΚΟΣ ΟΘΩΝ ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑΣ ΧΑΡΗΣ ΚΑΤΣΙΒΑΡΔΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΛΜΕΡ ΝΕΣΤΩΡ ΚΟΥΡΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΟΥΣΟΥΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΣΣΑΒΕΤΑΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΕΣΘΑΝΕΩΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΗΤΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΠΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ M. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΑΝΤΗΣ γεωπολιτική ανάλυση ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΙΩΓΑΣ ΡΑΦΑΗΛ ΚΑΛΥΒΙΩΤΗΣ ΣΤΑΘΗΣ ΚΑΡΑΠΑΝΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΡΙΓΚΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΕΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΦOΙΝΙΚΑΣ ανταποκριτής στην Λευκωσία ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΣ ανταποκριτής στις Βρυξέλλες ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΑΡΑΓΚΑΣ

οικονομική ανάλυση ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΟΥΧΛΙΔΗΣ ΜΑΝΟΣ ΚΡΑΝΙΔΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ-ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΣΑΝΤΗΣ ελληνικό χρηματιστήριο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΝΙΚΑΣ επιστημονικές ειδήσεις ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΡΟΥΣΟΣ αρχισυντάκτης για πολιτιστικά θέματα ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ κινηματογράφος ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΛΑΘΡΑΣ θέατρο ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ σταυρόλεξο ΝΙΚΟΣ ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ διαχείριση ιστοσελίδας ΓΙΩΡΓΗΣ ΠΟΥΛΑΚΟΣ εικονογράφηση ΣΠΥΡΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

• Ηλ. ταχυδρομείο: syggrafeas@yahoo.gr • Συνδρομές: τηλ. 6978 774 874, 698 014 9044 Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις Παπαζήση, Νικηταρά 2 και Εμμ. Μπενάκη, Αθήνα Η Νέα Πολιτική κυκλοφορεί κάθε δύο μήνες στα βιβλιοπωλεία και σε επιλεγμένα σημεία πώλησης: Εκδόσεις Πατάκη /Ακαδημίας 65, Αθήνα Ιανός / Σταδίου 24, Αθήνα Αριστοτέλους 7, Θεσσαλονίκη Ναυτίλος / Χαριλάου Τρικούπη 28, Αθήνα Πρωτοπορία / Γραβιάς 3-5, Πλ. Κάνιγγος, Αθήνα Πολιτεία / Ασκληπιού 1-3 & Ακαδημίας, Αθήνα Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο / Θεμιστοκλέους 37 Εκδόσεις Θεμέλιο ΕΠΕ / Σόλωνος 84, Αθήνα Αθ. Χριστάκης / Ιπποκράτους 10-12, Αθήνα Free Thinking Zone / Σκουφά 64, Αθήνα

Η Νέα Πολιτική δέχεται και δημοσιεύει κείμενα συνεργατών και αναγνωστών. Για τις απόψεις των δημοσιευομένων άρθρων υπεύθυνοι είναι μόνον οι συντάκτες τους. 2

από την διεύθυνση

Β ΎΘΙΣΗ

Ελλάδα κινείται σε έναν καθολικό κύκλο βύθισης. Ο καθολικός αυτός κύκλος την οδηγεί μέρα με τη μέρα σε ένα σκαλοπάτι πιο κάτω. Γνωρίζουμε ότι στις κοινωνίες αυτό δεν έχει τέλος. Δεν υπάρχει σημείο τερματισμού. Κανείς δεν μπορεί να μιλήσει για ορατή ή νοητή νέα αφετηρία. Όλα αυτά τα τελευταία χρόνια, που καθιερωμένα τα ονομάζουμε χρόνια της κρίσης, η Ελλάδα έρχεται καθημερινά αντιμέτωπη με το νοσηρό εαυτό της. Στον φαύλο κύκλο της πτώσης και της βύθισης, όλοι οι συντελεστές αυτής της πορείας προβάλλουν απογυμνωμένοι στο φως της κορυφογραμμής. Πολίτες, κόμματα, κράτος. Όπως τίποτα δεν πέφτει από τον ουρανό, έτσι και η βύθιση δεν έπεσε από τον ουρανό. Κυοφορήθηκε εδώ. Πολλά χρόνια τώρα, αυτή η ήττα είναι πρώτα απ’ όλα ήττα στο εσωτερικό μέτωπο. Ο τρόπος που λειτούργησε το λεγόμενο πολιτικό και κομματικό σύστημα στη χώρα, έφερε εντός του την ίδια την καταστροφή του. Τα βαθειά φεουδαρχικού τύπου γνωρίσματά του, για όποιον ήθελε να ακούσει και για όποιον ήθελε να δει, το οδηγούσαν σε μια σχετικά σύντομη εκπνοή. Η κρίση, η οικονομική αδυναμία της χώρας, φέρνει στην επιφάνεια την συνολική πολιτική της αδυναμία. Σε μια κοινωνία ήδη ηττημένη, χωρίς αξίες, χωρίς κανόνες, χωρίς νόημα, το έδαφος είναι γόνιμο για την ανάπτυξη κάθε πολιτικής κερδοσκοπίας, για την διαμόρφωση εξουσιαστικών στρατηγικών, για την εύκολη και την αποτελεσματική εκμετάλλευση των αναγκών του λαού. Στο μεταίχμιο της αναγκαίας συνειδητοποίησης, της συνάντησης του λαού με την αλήθεια, της αποδοχής εκ μέρους του, δηλαδή των ορίων της πραγματι-

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

κότητας, καρποφόρησε η παγίδα που συμπυκνώνεται στο δίπολο μνημόνιο - αντιμνημόνιο. Ο εναγκαλισμός της ευκολίας του αντιμνημονίου αποτελεί μια πρόχειρη, απλουστευτική και ισοπεδωτική ερμηνεία της κρίσης και ως ανορθολογικός συντελεστής επιταχύνει την βύθιση. Ο ΣΥΡΙΖΑ κερδίζει τις εκλογές με αυτήν την σημαία και (προσωρινά) τροπαιοφόρος εντάσσει την περαιτέρω βύθιση στον πυρήνα της στρατηγικής του. Εδώ πλέον, έχοντας πια εξασφαλίσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία (διά της αστικής μεθόδου!) και με την βαθειά εκούσια παραπλάνηση ως στήριγμα, απομακρύνεται από τις προηγούμενες μεθόδους χειραγώγησης. Εδώ, όπως και στο παρελθόν η συντηρητική και δεξιά αντίληψη εξουσίας, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει στα χέρια του τον μηχανισμό του κράτους. Δια του κράτους, επιδιώκεται περαιτέρω ο στόχος του ελέγχου της κοινωνίας, μεγαλώνει η επιβολή και ενισχύεται η εξάρτηση των ανθρώπων. Η απώλεια εισοδημάτων και η οικονομική καταστροφή ενισχύει σε έναν δεύτερο κύκλο αυτήν την εξάρτηση και προοδευτικά τείνει να αναδείξει το κράτος σε καθοριστικό συντελεστή των πραγμάτων. Από τις τηλεοπτικές άδειες, μέχρι τον καθημερινό κυβερνητικό λόγο και τις κυβερνητικές πρακτικές, η ατμόσφαιρα που διαμορφώνεται στην χώρα έχει μέσα της απαισιοδοξία, ταπείνωση του κοινωνικού σώματος και μια κάποια ματαιότητα. Η εγκατάσταση στη νοσηρή αυτή ατμόσφαιρα, αποτελεί φάση της βύθισης που βρίσκεται σε εξέλιξη. Εναπόκειται όσο ποτέ στην συνείδηση του καθενός η έγερση, η συμμετοχή και η δράση για την ανακοπή και την αναστροφή αυτής της βύθισης. Είναι ζήτημα πατριωτισμού, δικαιωμάτων και ελευθερίας.

Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 3

Η Πανευρωπαϊκή Τραπεζική Κρίση του Κωνσταντίνου Κόλμερ

συνδυασμός της παρατεταμένης χαμηλής αναπτύξεως στην κατ’ όνομα μόνον «ενωμένη» Ευρώπη (Ε.Ε.), με ανυποχώρητο τον Αντιπληθωρισμό (συνεχή κάμψη του γενικού επιπέδου των τιμών) και την πρωτοφανή εμφάνιση των «αρνητικών επιτοκίων», υπονομεύει την οικονομική ευρωστία των Ευρωπαϊκών τραπεζών και κυοφορεί την επομένη πιστωτική κρίση. Η προσομοίωση ακραίων καταστάσεων (stresstest) που διενήργησε η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή (ΕΒΑ) στα τέλη Ιουλίου ε.ε. σε 51 Τράπεζες της Ε.Ε., περιλαμβανομένης της ήδη αποχωρούσης Βρεταννίας αλλά τη εξαιρέσει των δεινοπαθουσών Πορτογαλικών και Ελληνικών τραπεζών, απεκάλυψε την επιδείνωση της σχέσεως των ιδίων κεφαλαίων των Ευρωπαϊκών έναντι του πιστωτικού κινδύνου εις περίπτωσιν ισχυράς οικονομικής διαταραχής, αλλ΄ απέφυγε να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για το Ευρωπαϊκό πιστωτικό σύστημα, αρκεσθείσα στην συνήθη αυταρέσκεια και αδιαφάνεια με τις οποίες συντάσσονται οι εκθέσεις στην Ευρωλάνδη. Σύμφωνα με τους Φαϊνάνσιαλ Τάϊμς , «το τέστ απέτυχε στην αποκατάσταση εμπιστοσύνης στις Ευρωπαϊκές Τράπεζες». Οι μετοχές των Ιταλικών τραπεζών κατέρρευσαν την επαύριο της ανακοινώσεως των απο4

τελεσμάτων αντοχής των και η Ντόϋτσε Μπάνκ εξηρέθη από τον Πανευρωπαϊκό δείκτη μετοχικών αξιών. Η έκθεση της ΕΒΑ απέφυγε να εκτιμήσει την δυναμική της αρνητικής αποδόσεως ομολογιών επί των κερδών και της ευρωστίας των κυριτέρων Ευρωπαϊκών τραπεζών, οι συνέπειες της οποίας δεν θα αργήσουν να εμφανισθούν, ιδίως όσον αφορά στην αποχή των επενδυτών για τις αναγκαίες αυξήσεις ιδίων κεφαλαίων. Αρκεί ν’ αναφερθεί ότι, ακόμη και με την ελλιπή προσομοίωση, η αρχαιοτέρα Ιταλική τράπεζα «Μόντε ντέι Πάσι» θεωρείται ότι έχει χάσει παντελώς τα κεφάλαια από τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Αν και επιχειρείται να διεσωθεί (bail out) με χρήματα των άλλων αναξιοπαθουσών Ιταλικών τραπεζών, αναμένεται να πωληθεί σε «κονσόρτσιουμ» οκτώ πιστωτικών ιδρυμάτων, συμπεριλαμβανομένης της διαβοήτου «Γκόλντμαν Ζάκς.

Δυσοίωνες προοπτικές Ποία η βαθυτέρα αιτία του δυσοιώνου μέλλοντος του Ευρωπαϊκού πιστωτικού συστήματος; Η προηγηθείσα ευμάρεια του ευρώ δεν επέτρεψε την έγκαιρη προφύλαξη των Ευρωπαϊκών τραπεζών από την Αμερικανική πιστωτική κρίση του 2008. Ως αποτέλεσμα των χαμηλών επιτοκίων, της αφειδούς ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

χρηματοδοτήσεως και της αυταρέσκειας των πιστωτικών αρχών της «ηνωμένης Ευρώπης», επεκράτησε τελεία χαλαρότης στα κριτήρια με τα οποία οι Ευρωπαϊκές τράπεζες χορηγούσαν δάνεια στην αυξηθείσα υπερμέτρως πελατεία των. Όταν ήλθε η Αμερικανική κρίσις των sub-prime, δεν εφρόντισαν να λάβουν τα μέτρα των ώστε να περιορίσουν την έκθεση εις πιστωτικούς κινδύνους, και, όταν ενέσκυψε η Μεγάλη Ύφεση, η εμπιστοσύνη των αγορών στις Ευρωπαϊκές τράπεζες εκλονίσθη και οι μετοχές των άρχισαν να κατρακυλούν μέχρις και 60%. Τα μειωμένα εισοδήματα των δανειοληπτών, λόγω της παρατεταμένης Υφέσεως εν Ευρώπη, δεν επιτρέπουν την εξυπηρέτηση των δανείων των, που εγγίζουν το 20% του ενεργητικού των Ευρωπαϊκών τραπεζών. Μία πανευρωπαϊκή τραπεζική κρίση ευρίσκεται τώρα ante portas, ενώ ο «πυλωρός» των ευρωσυστήματος, ο πολύς Μάριο Ντράγκι, διοικητής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης (ΕΚΤ), έχει εξαντλήσει τ’ άσφαιρα πυρομαχικά του διά να επιτύχει την ανάκαμψη της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Μπροστά στην σοβούσα κρίση των Ευρωπαϊκών τραπεζών, ωχριά η Αμερικανική του 2008, η λαθρομεταναστευτική εισβολή στην Ευρώπη και η αποστασία της Βρεταννίας (κοινώς BREXIT) της 23ης Ιουνίου 2016. Οι εξαρτήσεις των Ευρωπαϊκών τραπεζών και τα μεγάλα χρέη των περισσοτέρων εξ αυτών θα μπορούσαν να κλονίσουν ακόμη και την παγκόσμια οικονομία, προκαλώντας επίταση της ήδη παρατεταμένης Μεγάλης Υφέσεως. Πολλά τα κατ’ ιδίαν συμπτώματα της πανευρωπαϊκής κρίσεως: τα απλήρωτα Ιταλικά δάνεια κλονίζουν την μεγαλυτέρα τράπεζα της Ιταλίας «Ούνι Κρέρντιτ», οι «επικίνδυνες» (κατά το ΔΝΤ) επενδύσεις της Ντόϋτσε Μπάνκ εις «παράγωγα επενδυτικά προϊόντα» υψηλού ρίσκου, η υποφλέγουσα ανεπάρκεια κεφαλαίων των Πορτογαλικών και Ιρλανδικών τραπεζών και το αναξιόχρεο των 4+1 Ελληνικών «συστημικών» τραπεζών, που συντόμως θα χρειασθούν νέα ανακεφαλαίωση απ’ ευθείας από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ως οψίμως εκτιμά ο κ. Γιαννάκης Στουρνάρας - βαλλόμενος από την δικαιοσύνη διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος. Το υφεσιακό κλίμα απανταχού στην ΕΕ προκαλεί ένα εκρηκτικό μίγμα ανασφάλειας δια τους καταθέτες, τους μετόχους και ομολογιούχους των Ευρωπαϊκών πιστωτικών ιδρυμάτων, που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν τις ζημίες των ευρωτραπεζών με την νέα νομοθεσία της ΕΕ. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Κοινό γνώρισμα όλων των τραπεζικών κρίσεων είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης των πιστωτών (κυρίως καταθετών), που πηγάζει απ’ το γεγονός ότι οι περισσότερες τράπεζες δανείζονται βραχυπροθέσμως αλλά δανείζουν μακροπροθέσμως. Ελάχιστα να κλονισθεί η εμπιστοσύνη των καταθετών, οι τράπεζες δεν αντέχουν την μαζική ανάληψη των αποταμιεύσεων, γνωστή ως Bank Run. Η αδιάλειπτος οικονομική Ύφεση στην Ευρώπη έχει αυξήσει στο 20% του συνόλου τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στις τράπεζες της, ενώ στην Ελλάδα στο 50%. Πρόσθετο πρόβλημα είναι η καταστατική αδυναμία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης να εκτυπώσει χαρτονόμισμα διά να διασώσει τυχόν κλονιζομένη τράπεζα, ως δανειστής τελευταίας καταφυγής (borrower of last resort), εις περίπτωση μαζικής αποσύρσεως καταθέσεων. Τα γνωστά «γιατροσόφια» του Μάριο Ντράγκι, της εξαγοράς ομολόγων των τραπεζών κλπ., δεν επαρκούν πλέον εις περίπτωση γενικευμένης τραπεζικής κρίσεως, πέραν των αντιρρήσεων της Γερμανίας, η οποία εμμένει στην έ κ τ ι σ η (bail in) της ζημίας εις βάρος των μετόχων, ομολογιούχων και καταθετών, και δεν επιτρέπει την διάσωση των τραπεζών υπό του Ευρωπαίου φορολογουμένου (bail out), την οποία αποκλείει ρητώς η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση ιδρυθείσα την 29η Ιουνίου 2012. Άλλη ένδειξη της επερχομένης κρίσεως είναι η πτώση των τραπεζικών μετοχών επί πανευρωπαϊκής κλίμακος. Οι Ιταλικές, Γερμανικές και Πορτογαλικές τραπεζικές μετοχές έχουν υποχωρήσει τελευταίως έως 59%. Παραλείπονται στις σχετικές αναφορές οι Ελληνικές τράπεζες, των οποίων η κεφαλαίωση στο ΧΑ Αθηνών έχει εξαχνωθεί σχεδόν πλήρως. Οι μόνες τράπεζες με σχετική κερδοφορία και ικανοποιητικές τιμές είναι οι Σουηδικές, που είχαν κάνει τις απαιτούμενες διορθώσεις στην προηγηθείσα κρίση. Συναφής είναι και ο φόβος μεταδόσεως της Ιταλικής «ασθενείας» και στις «υγιείς» Ευρωπαϊκές τράπεζες. Οι Γαλλικές τράπεζες είναι εκτεθειμένες στον Ιταλικό πιστωτικό κίνδυνο και οι Ολλανδικές στον Γερμανικό. Μόνον οι Βρεταννικές τράπεζες εμφανίζονται σχετικώς ισχυρές, έχοντας βελτιώσει τα ίδια κεφάλαια μετά την κρίση του 2008. Μια ευρείας κλίμακος δυσπιστία προς μία δευτερεύουσα Ιταλική τράπεζα, όπως λχ. η Monte dei Paschi Siena, δυνατόν να προκαλέσει ωστικό κύμα κλονισμού, που δυνατόν να παρασύρει αρκετές άλλες τράπεζες (πχ. τις Αυστριακές, που είναι εκτεθειμένες εις 5

αναχρηματοδοτήσεις στην Ανατολική Ευρώπη ή ταμεία όπως το Ιταλικό Atlante, που εδημιουργήθει ακριβώς διά την διάσωση αναξιοχρέων πιστωτικών ιδρυμάτων της χώρας). Η Επιθεώρηση των Ευρωπαϊκών Τραπεζών ( SSM) παρεδέχθη προσφάτως εν Αθήναις (14.7.16) ότι « η διάσταση συμφερόντων μεταξύ της νομισματικής πολιτικής (της ΕΚΤ) και των εθνικών κυβερνήσεων, μαζί με την εύθραυστη κατάσταση της νομισματικής ενώσεως, καθιστούν την επιθεώρηση των τραπεζών δύσκολη». Διά την σωτηρία των Ευρωπαϊκών τραπεζών χρειάζονται από 470 έως790 δις. ευρώ, εκτιμά η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή. Που θα βρεθούν τα κεφάλαια αυτά; Τα κενά των ισολογισμών είναι τεράστια και η συνήθης τακτική των λογιστικών εξωραϊσμών εξαντλημένη. Μία ευρεία διαγραφή τραπεζικών κεφαλαίων και χρεών είναι πιθανοτέρα. Για τις Ευρωπαϊκές τράπεζες μία Σεισάχθεια έστω καθυστερημένη (απ’ το 2010) ευνοεί τώρα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αλλά για την Ελλάδα εμφανίζεται αναπόφευκτη.

Το ελληνικό προηγούμενο Η Ελλάς δεν έχει μόνον το μεγαλύτερο εξωτερικό χρέος στην Ε.Ε. (176% του ΑΕΠ), αλλά και το ασθενέστερο τραπεζικό σύστημα, με επισφάλειες που ισοφαρίζουν περίπου το ήμισυ του εθνικού προϊόντος. Αν και ο συσχετισμός φαίνεται εύλογος, δεν ήσαν πάντοτε έτσι τα τραπεζικά πράγματα στην χώρα μας. Μέχρις του έτους 2009, οι Ελληνικές τράπεζες ήσαν αμόλυντες από τοξικές επενδύσεις. Την καταστροφή των προκάλεσαν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η απειρία, αν όχι δολιότης, των Ευρωπαίων και Ελλήνων πολιτικών. • Η μεν ΕΚΤ εφήρμοσε μία πολιτική «τιμωρίας» και εκβιασμού των Ελληνικών κυβερνήσεων της τελευ6

ταίας 7ετίας, διά να επιτύχει την ραγδαία μείωση της εθνικής δαπάνης κατά 30% περίπου, που είχε ως αποτέλεσμα την συρρίκνωση των τραπεζών. • Η δε πολιτική ηγεσία, εις μία κοντόφθαλμη προσπάθεια αποφυγής του πολιτικού κόστους από την χρεωκοπία, φόρτωσε την ζημία στις τράπεζες, οι οποίες αρχικώς ήσαν αμόλυντες από τον πιστωτικό κίνδυνο των κρατικών ομολόγων. Ακολούθησε ξεπούλημα του πιστωτικού συστήματος κατ’ επιταγήν των Γερμανών και από τις 17 Ελληνικές τράπεζες απέμειναν τέσσαρες συν μία, αποκληθείσες «συστημικές», που έχασαν εν συνεχεία όλα σχεδόν τα κεφάλαια, υποχρεωθείσες στην περικοπή των ομολόγων (PSI) υπό της ΤτΕ. Πρώτος θεωρούμενος ως «δολοφόνος» των Ελληνικών τραπεζών υπήρξε ο αλήστου μνήμης διοικητής της ΕΚΤ Ζαν-Κλώντ Τρισέ, ο οποίος συνέστησε στην κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή, το 2009, να καλύψει το υψηλό έλλειμμα τρεχουσών εξωτερικών συναλλαγών (14% του ΑΕΠ το 2008) με την έκδοση κρατικών ομολόγων εις πίστωση των Ελληνικών τραπεζών, τις οποίες αναχρηματοδότησε αρχικά η ΕΚΤ και κατόπιν περιέκοψε δραστικά την αξία των ομολογιών. Την σκυτάλη πήρε εν συνεχεία ο «έτερος Καπα δόκης» διοικητής της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι, πρώην στέλεχος της διαβοήτου Γκόλντμαν Ζάκς, ο οποίος απέσυρε την χρηματοδότηση της Ελληνικής οικονομίας την πρώτη φορά το 2012 και κατόπιν, τερματίζοντας την παροχή έκτακτης ρευστότητος (ELA), το 2015, με αποτέλεσμα τις μαζικές αναλήψεις καταθέσεων και τελικώς τους ελέγχους κεφαλαίων (capital controls), προκειμένου να πειθαναγκάσει την Ελληνική κυβέρνηση ν’ αποδεχθεί το αποτρόπαιο τρίτο μνημόνιο των Ευρωπαϊκών «θεσμών». Ούτως ο Ντράγκι επιβεβαίωσε μεν την ρήση του πως δεν θα διστάσει «να πράξει ο,τιδήποτε για την προστασία του ευρώ», αλλά οδήγησε τον Ελληνικό λαό στην ένδεια και απόγνωση και τις Ελληνικές τράπεζες στην πλήρη απαξίωση. Με την εκβιαστική αυτήν τακτική, η ΕΚΤ παρέβη την εντολή της. Διέπραξε ακόμη … «τρομοκρατικά εγκλήματα» χάριν του ευρώ , ως η …άοπλος ληστεία του Ελληνικού τραπεζικού συστήματος, που έχασε όλα τα κεφάλαιά του. Ούτως το τραπεζικό σύστημα της χώΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

ρας κατέστη το πρώτο θύμα της αοράτου μεν, πολυπληθούς δε νέας … «εγκληματικής οργάνωσης» εν Ευρώπη, των «θεσμών», με τους 40.000 παχυλώς αμοιβομένους αλλ’ αναλγήτους υπαλλήλους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της ΕΚΤ και του ΕΜΣ. Η διορισμένη αυτή υπαλληλία προκάλεσε με την πολιτική της πέντε χιλιάδες αυτοκτονίες Ελλήνων και Ελληνίδων και 1,5 εκατομμύρια ανέργους την τελευταία 7ετία. Με την γενομένη γενοκτονία, η διάσωση των Ευρωπαϊκών τραπεζών αναλώμασι ολοκλήρου λαού, του Ελληνικού, αποτελεί «συλλογικό έγκλημα» των «θεσμών» της Ε.Ε. Τώρα όμως οι Ερινύες (*) λαμβάνουν την εκδίκησή τους. Τα μεγέθη των μη εξυπηρετουμένων χρεών της Ιταλίας είναι ανυπέρβλητα (20% του συνόλου ή 350 δις. ευρώ), οι επενδυτές εγκαταλείπουν την διαχείριση περιουσιακών στοιχείων της Ντόϋτσε Μπάνκ (που οφείλει 14 δις. ευρώ στο Αμερικανικό δημόσιο) και η ΕΚΤ αδυνατεί να τις σώσει, παρά τα δραματικά διαγγέλματα Ντράγκι. Επανακάμπτουσα η τραπεζική κρίση της Ιταλίας θεωρείται ότι «αποτελεί απλώς την κορυφή του παγόβουνου της Ευρωκρίσεως», κατά τον επικεφαλής οικονομολόγο της Ντοϋτσε Μπάνκ Τόμας Μάγιερ. Εντεύθεν το μέλλον της ευρωζώνης εμφανίζεται δυσοίωνο. Εάν καταρρεύσουν οι τράπεζες, ποίος θα χρηματοδοτήσει την παραγωγή της Ευρώπης; Τα Ευ-

ρωπαϊκά χρηματιστήρια είναι ατροφικά και η «ποσοτική διευκόλυνση» της ΕΚΤ ανεπαρκής να καλύψει το πιστωτικό κενό των τραπεζών. Εν προκειμένω, κάτι έμαθαν οι ΄Ελληνες επιχειρηματίες με τα περυσινά «Κάπιταλ Κοντρόλς» και την απουσία ρευστού χρήματος, που συνεχίζεται αμείωτη παρά τα εκάστοτε «μερεμέτια» του κ. Στουρνάρα... Αντιθέτως, οι Βρεταννοί απέφυγαν την παγίδα ρευστότητος, με εύστοχα μέτρα που έλαβε προσφάτως η Τράπεζα της Αγγλίας μετά το BREXIT. Όσες τράπεζες παραμένουν υποτελείς στην ΕΚΤ και όσες οικονομίες αιχμάλωτες του ευρώ αντιμετωπίζουν δυσοίωνο μέλλον. (*) Αρχαιοελληνικές θεότητες που είχαν ως έργον την εκδίκηση των εγκλημάτων.

Μικροί, πολύ μικροί ηγέτες μίας μεγάλης ηπείρου

ι Μέρκελ, Ολάντ και Ρέντσι, που συναντήθηκαν τον Αύγουστο στην Ιταλία γιά να «δρομολογήοουν την επανεκκίνηση της Ευρώπης», αποδείχθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων και μοιραίοι γιά την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ένωσης. Αντί να προχωρήσουν σε γενναίες αποφάσεις γιά να απαλλάξουν την ευρωπαϊκή ήπειρο από τα δύο μαύρα σύννεφα που την σκεπάζουν (ισλαμική τρομοκρατία και βαρειά ύφεση), επανέλαβαν διάφορες κοινοτυπίες και παρέμειναν προσκολλημένοι στην αποτυχημένη πολιτική τους. Θα περίμενε κανείς κάτι πιό ουσιώδες, κάτι πιο αντί

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

στοιχο στην κρισιμότητα των περιστάσεων, π.χ. μία θεαματική απόφαση γιά παροχή νομισματικής ρευστότητας αμερικανικού τύπου που θα προκαλούσε αντι-υφεσιακό σοκ στην ευρωπαϊκή οικονομία, ή σε άλλο πεδίο την ίδρυση μίας κοινής ευρωπαϊκής αντιτρομοκρατικής υπηρεσίας ή (πιό βαρύ αλλά και ουσιώδες) ένα σχέδιο Μάρσαλ γιά την βόρειο Αφρική και Μέση Ανατολή γιά να σταματήσει η συνεχής μετακίνηση πληθυσμών. Η Ιστορία θα καταγράψει τους σημερινούς «ηγέτες» της Ευρώπης ως παρακμίες και νάνους. Ν.Π. 7

κόσμος

Ελλάδα, Τουρκία και ΝΑΤΟ «2» + «2», ίσως + «1»

την Αγγλοσαξωνική μείξη ορθολογισμού και εμπειρισμού, η ‘έκφραση «putting two and two together” υποδηλώνει το ότι φτάνει κανείς σ’ ένα συμπέρασμα, με βάση την διαθέσιμη κάθε φορά πληροφόρηση. Είναι μια μορφή κατάληξης σε χρήσιμα μεν συμπεράσματα επαγωγικά, από υπαρκτές παρατηρήσεις ή καταστάσεις – χωρίς όμως να υπάρχει και κάποιου είδους εγγύηση για την ακρίβεια των συμπερασμάτων. Στο σύντομο αυτό κείμενο, θα επιχειρήσουμε να οδηγήσουμε τα βήματα του αναγνώστη σε ένα τέτοιο σχήμα «2+2» (ίσως και «+1»), για αναζήτηση συμπερασμάτων στον γεωπολιτικό μας περίγυρο. Όχι απλά, ενδεχομένως δε και επικίνδυνα πράγματα - όμως το να μην κοιτάζει κανείς γύρω του είναι ακόμη πιο επικίνδυνο. Λοιπόν: τα πρώτα «2» αφορούν την γειτονική μας Τουρκία. Η οποία, μέσα σε λίγες μόλις μέρες έκανε ακριβέστερα και πιο σημαντικό: ο ίδιος ο «σουλτάνος» Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έκανε - δυο εξαιρετικά σημαντικές κινήσεις προς Ρωσσία και προς Ισραήλ. Που, μέσα σε λίγες μέρες, πήγαν να κλείσουν τα ανοικτά μέτωπα, τα οποία λειτουργούσαν ανασχετικά για την συνολική εξωτερική πολιτική της Άγκυρας. Εκ των υστέρων, ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι αυτές οι κινήσεις έγιναν και ολοκληρώθηκαν- στην πρώτη πάντως φάση τους - λίγες μέρες πριν το παράξενο (κι ας μεί-

του Αντώνη Δ. Παπαγιαννίδη νουμε εδώ...) πραξικόπημα που, ως φαίνεται, «βάθυνε» ακόμη περισσότερο την κυριαρχία Ερντογάν. Πριν έξη χρόνια είχε σημειωθεί το επεισόδιο με το Μavi Marmara, με το οποίο Τούρκοι ακτιβιστές είχαν επιχειρήσει να σπάσουν τον αποκλεισμό της Γάζας και δέχθηκαν ανασχετική επίθεση Ισραηλινών κομμάντος, με νεκρούς: έκτοτε, ο άξονας Άγκυρας-Τελ Αβίβ είχε όχι απλώς κλονιστεί, αλλά σχεδόν σπάσει. Αφήνοντας – ας είμαστε ρεαλιστές! – τον χώρο που είδαμε για ανάπτυξη των σημαντικών Ελληνο-Ισραηλινών σχέσεων, οι οποίες απέκτησαν μέχρι και αισθητή αμυντική διάσταση (υπό τρεις διαφορετικές Ελληνικές κυβερνήσεις δε). Εδώ και καιρό, οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας «επισκευάζονταν», όμως ήδη πέρασαν σε πλήρη αποκατάσταση – δεν είναι, δε, τυχαίο ότι ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός Μπινιαμίν Νετανιάχου κάλεσε τηλεφωνικά τον ομόλογό του Αλέξη Τσίπρα, προκειμένου να τον ενημερώσει (και, αντιλαμβανόμαστε, να διαβεβαιώσει ότι οι Ελληνο-Ισραηλινές σχέσεις παραμένουν κλπ κλπ.). Σχεδόν ταυτόχρονα, με επιστολή Ερντογάν προς τον Βλαντίμιρ Πούτιν ζητήθηκε επισήμως συγγνώμη για την κατάρριψη του Ρωσσικού Sukhoi – προ 7μήνου αυτό το επεισόδιο – στην φλεγόμενη μεθόριο Τουρκίας/Συρίας, σαν πρωτοβουλία αποκατάστασης των διμερών σχέσεων Άγκυρας-Μόσχας, που είχαν φθάσει στο όριο της ανάφλεξης. Ναι μεν η Άγκυρα δεν έφθαΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

σε στο σημείο να δώσει αποζημίωση , όπως ζητούσε η Μόσχα, αλλά «διεξάγονται έρευνες» προκειμένου να βρεθούν οι υπεύθυνοι της κατάρριψης. Μολονότι, δε, η Μόσχα δηλώνει ότι η ανασύνδεση των σχέσεων «δεν θα είναι υπόθεση λίγων ημερών», η ανακούφιση σε επίπεδο διεθνούς περιβάλλοντος είναι φανερή ήδη. Ας προσεχθεί, εδώ, και το άλλο: στην επικοινωνία Ερντογάν-Πούτιν αμέσως μετά το πραξικόπημα στην Τουρκία, επανήλθε στο προσκήνιο η πρόταση/πρόσκληση της Μόσχας προς την Άγκυρα για ένταξη στην «Ευρασιατική Ένωση». Αν κάτι τέτοιο προχωρήσει....

μετά την περιφερειακή /τουρκική, η περιφερειακή/γεωπολιτική σκακιέρα Τα επόμενα «2» είναι λιγώτερο παρατηρημένα παρ’ ημίν, αλλά δεν παύουν να ρίχνουν βαριά σκιά. Δείτε το ένα: το ΝΑΤΟ, αλλά και το πλέγμα διμερών των ΗΠΑ με τις χώρες του τέως Ανατολικού Μπλοκ, «ανεβάζει» με αμυντικό μανδύα –αλλά πότε στις διεθνείς σχέσεις ομολογήθηκε επιθετικότητα;– την πίεση προς την Ρωσσία του Βλαντίμιρ Πούτιν. Η υπόθεση της «πυραυλικής ασπίδας» –με την Πολωνία ήδη από τον Αύγουστο του 2008 να έχει συνάψει με τις ΗΠΑ συμφωνία για αντιπυραυλικό σύστημα (διασυνδεδεμένο με τα ραντάρ αεράμυνας στην Τσεχία)– πήρε νέα έκταση φέτος τον Μάϊο με το σύστημα Aegis στην Ρουμανία «που θα χειρίζεται το ΝΑΤΟ», σύμφωνα με τον Γ.Γ. του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτεμπεργκ «έτοιμο για λειτουργία». Η Ρωσσία θεωρεί το αντιπυραυλικό σύστημα «απειλή», με το ΝΑΤΟ να τονίζει βέβαια ότι «η άμυνα έχει αμυντικούς σκοπούς». Η αρχική δημιουργία ασπίδας στην Πολωνία, θυμίζουμε, είχε ως διακηρυγμένο στόχο... το Ιράν! Έκτοτε, μεσολάβησαν διάφορα στάδια με την Πολωνία: η διμερής με ΗΠΑ «πέρασε» σε ΝΑΤΟϊκή, η Ρωσσία ως αληθινός στόχος ήρθε στο προσκήνιο, αργότερα –στις αρχές της δεκαετίας του 2010– η υπόθεση πήγε για ναφθαλίνη. Μετά όμως την Ουκρανική κρίση του 2014, πήρε και πάλι μπροστά, άλλωστε το ΝΑΤΟ είχε αυξήσει παρουσία και στις Βαλτικές χώρες σ’ εκείνη την φάση. Οπότε, τώρα, η επέκταση της αντιπυραυλικής στην Ρουμανία –αλλά και τα, εντελώς πρόσφατα, wargames των ΗΠΑ με την αφορμή αυτή στην δυτική ακτή του Ευξείνου– δεν μπορεί να παραβλεφθεί. Ποιό είναι το δεύτερο; θα λέγαμε ότι είναι η συνολική αναστάτωση συμμαχιών της Δύσης –πάντως των ΗΠΑ– μαζί και με αναζήτηση νέου ρόλου για το ΝΑΤΟ στην Εγγύς και την Μέση Ανατολή. Εδώ, ήδη το ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

μέτωπο της Συρίας έχει οδηγήσει σε τόσες ανατροπές συμμαχιών, που δεν μπορεί να τις παρακολουθήσει κανείς. Πάντως (α) η Τουρκία προκύπτει ότι έχει κάνει εξαιρετικά εύθραυστες (αν μη καταστροφικές...) επιλογές παίζοντας το χαρτί του ISIS. Δεν είναι χωρίς συνέπειες και η αμφίθυμη –στην καλύτερη για την Τουρκία περίπτωση– στάση της Ουάσινγκτων απέναντι στην Άγκυρα: τελευταίο βήμα, ο ανεφοδιασμός Αμερικανικών αεροπλάνων που επιχειρούν, όχι πλέον στο Ιντσιρλίκ της Τουρκίας αλλά στην λωρίδα μέρους των αντι-ISIS ανταρτών στα Βόρεια της Συρίας. (῎Ηδη, ο Γ.Γ. του ΝΑΤΟ Γιενς Στόλτεμπεργκ εξηγούσε ότι Νατοϊκές δυνάμεις θα παραταχθούν –πάντως στον χώρο των πληροφοριών– κατά του ISIS). Άλλωστε, εδαφική ημι-συνέχεια παρέχει πλέον στην Κουρδική οντότητα στην μεθόριο διέξοδο μέχρι την Μεσόγειο... Αυτό, το τελευταίο μέτωπο, θα ήταν εντελώς ατελές ἐάν κανείς παρέβλεπε την επάνοδο/επαναφορά του (σιιτικού) Ιράν σε σφαίρα όχι βέβαια συμμαχίας ή συνεργασίας, όπως επαφής –να το πούμε «συναντίληψης», μήπως; – σε ορισμένα θέματα όπως της συγκράτησης του (σουνιτικού) ISIS στην Συρία, αλλά και στο Ιράκ.

και μια ματιά στην Ελληνοτουρκική πραγματικότητα Πού, λοιπόν, μας οδηγεί το “putting two and two together”;. Στο ότι, στην ευρύτερη γειτονιά μας, το μεγάλο παιχνίδι γίνεται πολυμέτωπο, την στιγμή ακριβώς που εντείνεται η εκρηκτικότητά του. Στο ότι η «Δυτική επιλογή» της Ελλάδας είναι ακόμη πιο ζόρικη υπόθεση απ’ ότι πριν. Στο ότι στην Τουρκία εμφανίζεται έντονη, ενδεχομένως «άγαρμπη» κινητικότητα. Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο έρχεται να παρεμβληθεί η μείζων διατάραξη που έφερε –και που θα ’ναι επί καιρό κοντά μας– το τουρκικό πραξικόπημα που, ως φαίνεται, καταλήγει να έχει εδραιώσει ακόμη περισσότερο την κυριαρχία Ερντογάν. Εδώ ακριβώς έρχεται το «+1» πού ήδη υπαινιχτήκαμε ξεκινώντας. Πείτε το αναβάθμιση της τουρκικής επιθετικότητας στο Αιγαίο (το μνημόνιο Παπούλια-Γιλμάζ ανήκει στην ιστορία). πείτε το κάλεσμα του μουεζίνη για «αντσάν»/την προσευχή των πιστών μέσα από την Αγια-Σοφιά. Πείτε το, και εδώ το πράγμα βαραίνει απότομα και άμεσα, BlackHawk Τούρκων φυγάδων στην Αλεξανδρούπολη, αίτημα έκδοσης, ατμόσφαιρα έντασης. Πάντως, κάτι σχέση έχει αυτό το «+1», με τα δικά μας, όχι; 9

Μοναδικός οδικός χάρτης για την επιβίωσή μας και το ευ ζην, η αμεσώτερη δυνατή επιστροφή της σκυτάλης από τον Ηomo economicus στον Ηomo sapiens-Decroissance 2 του Πάνου Παναγόπουλου διδάκτορος Πανεπιστημίου Σορβόννης-αποφοίτου Γαλλικής ΕΝΑ Κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, η τόσο ξαφνική αύξηση της παραγωγικότητας, ιδίως στις οικονομικά ήδη αναπτυγμένες χώρες, παρήγε πλούτο, εν πολλοίς δυσδιάθετο και εν τέλει τόσο απερίσκεπτα κατανεμημένο, ώστε ο εκμαυλισμός και η διαφθορά να αποτελέσουν φυσικό επακόλουθο. Εμμείναμε δε, ως μη έδει, στον οικονομισμό, τον Καπιταλιστικό τε και Σοσιαλιστικό (ενώ έπαυε πια να μας είναι χρήσιμος), χωρίς ουδέ καν να διανοηθούμε να περάσουμε στο αναγκαίο μοντέλο, το προσαρμοσμένο στον τελικό στόχο της μεγιστοποίησης του Ελεύθερου Χρόνου. Να απολαύσουμε δηλαδή τον παράδεισο, που εκ των πραγμάτων ανοίγεται τώρα για τον άνθρωπο, τον επιτέλους απαλλαγμένο από κάθε δικαιολογημένο ίχνος δουλείας. Αυτή όμως, η αν και σύντομη περίοδος της πρωτοφανούς οικουμενικής διαφθοράς, εφ`όσον δεν αντιδράσουμε αποτελεσματικά, είναι πολύ πιθανόν να μας εκτροχιάσει οριστικά από την Κοινή Λογική και το Μέτρο, οπότε εμμένοντας στον οικονομισμό, είναι το ίδιο πιθανόν να οδηγηθούμε σε σκολιές ατραπούς ή και στο τέλος μας. 10

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

ι κατά τον Μεσαίωνα υποβαθμισμένες συνθήκες διαβίωσης πολύ λίγο βελτιώθηκαν στην Αναγεννησιακή περίοδο, του Ανθρωπισμού, του Διαφωτισμού κλπ., δηλαδή στις φάσεις που έγιναν αισθητές σχεδόν αποκλειστικά για τα πολύ σημαντικά, αν και ποιοτικά αμφιλεγόμενα, θεμέλια της αμέσως συνεχόμενης θεαματικής προόδου των επιστημών και των τεχνών. Η ουσιαστική οικονομική ανάπτυξη έμελε να πραγματοποιηθεί (να μπει στο δρόμο των επίσης σημαντικών εξελίξεων) πολύ-πολύ αργότερα (σχεδόν στις ημέρες των παππούδων και των πατεράδων μας) και με απίστευτα ταχύτερους ρυθμούς από ό,τι θα ήταν το φυσιολογικά αναμενόμενο1, πράγμα που συνέτεινε στη διαφθορά όχι μόνον της ηγετικής τάξης αλλά και ολόκληρων λαών, αφού τα στάδια αυτού του είδους της ξέφρενης ανάπτυξης οι κοινωνίες δεν προλάβαιναν να τα αφομοιώσουν. Οι ρυθμοί της οικονομικής ανάπτυξης ξεπέρασαν την ικανότητα αφομοίωσης, όχι μόνον του μέσου πολίτη, έτσι ώστε κατέστη πρακτικά αδύνατη ακόμα και η αναζήτηση διαφορετικών μοντέλων ανάπτυξης. Η περιφερειακή ανάπτυξη ως συμπληρωματική πρόταση του οικονομισμού, που θα μπορούσε να του παρατείνει την χρησιμότητα, στις πιο πολλές περιπτώσεις καταστρατηγήθηκε από τις ιδιοτέλειες του ίδιου του οικονομισμού. Επιπρόσθετα, λόγω του ως εκ τούτου ισχυρού ρεύματος της οικονομικής μετανάστευσης (εσωτερικής και εξωτερικής), οι λαϊκές τάξεις πάρα πολλών χωρών, ακόμα και ανεπτυγμένων, υπέστησαν εξοντωτικό κοινωνικό και επιστημονικό «Brain Drain», με αποτέλεσμα (ελλείψει στελεχικού δυναμικού), την υπερβολική διόγκωση της δημαγωγίας στις χώρες αυτές, με πολύ πρόσφατο και ηχηρό παράδειγμα το BREXIT! Οι δε καθ’ ύλην αρμόδιοι κοινωνιολόγοι, που αυτά τα καθαρά κοινωνιολογικά, κεφαλαιώδους σημασίας ζητήματα θα έπρεπε να τους είχαν απασχολήσει σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα, συλλαμβάνονται στην κυριολεξία καθεύδοντες. Ενώ δηλαδή επί δεκαετίες οι ιλιγγιώδεις αυτοί ρυθμοί της οικονομικής ανάπτυξης έφθασαν μέχρι και στον εκατονταπλασιασμό, σε σχέση με το αρκετά πρόσφατο παρελθόν, εκείνοι (οι κοινωνιολόγοι), συνέχισαν να ζουν στον κόσμο τους, βυθισμένοι στα προσφιλή τους αντικείμενα, ήτοι, από την πιστοποίηση της προέλευσης της πόρπης των Σαρακατσάνων, εδώ στην Ελλάδα, μέχρι την επιστημονική ανάλυση και σύγκριση των Σοσιαλιστικών έναντι των Καπιταλιστικών μεθοδεύσεων και τούμπαλιν, διεθνώς.

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Αυτό δε το τελευταίο, καθ’ όν χρόνον ο ρόλος και των δύο, ως ολοκληρωμένων διαδικασιών παραγωγής θα έπρεπε να είχε ήδη τερματισθεί, για λόγους που αφορούν αποκλειστικά και μόνον κοινωνιολογικές παραμέτρους, όπως την νομοτελειακά αυξανόμενη ανεργία. Φερ’ ειπείν, θα ήταν τουλάχιστον αυτονόητη υποχρέωση, να μας είχαν προ πολλού ξεκαθαρίσει, α) πού θα μπορούσαμε να διοχετεύσουμε την ανεργία, η οποία προκαλείται από τους τόσο αυξημένους ρυθμούς παραγωγικότητας της εργασίας, και β) ότι τα διαδοχικά στάδια της ανάπτυξης, όταν δεν περνιούνται, αλλά προσπερνιούνται, είναι φυσικό να σωρεύονται πλείστα όσα δεινά, και πως όσο προσπαθούμε να θεραπεύσουμε αυτά τα δεινά, με επί πλέον επιτάχυνση των ήδη ξέφρενων, μέχρι χθες, ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης, κάτι που φυσικά δεν συνάδει με την Κοινή Λογική, προκαλούμε την συσσώρευση ακόμα περισσότερων και μεγαλύτερων δεινών. Κάτω από το ίδιο σχεδόν πρίσμα, τον Υπαρκτό Σοσιαλισμό (1919-1989) απασχόλησε η εσπευσμένη εξεύρεση/παραγωγή των βασικών αγαθών και ίσως ακόμα περισσότερο η δικαιότερη κατανομή τους. Ο Καπιταλισμός έδωσε περισσότερο βάρος, με ανάλογο αποτέλεσμα, στο πρώτο σκέλος, και λιγώτερο βάρος ή και ελάχιστο στο δεύτερο. Όμως για τα δύο αυτά Καθεστώτα/ «Ιδεολογίες;», που ασφαλώς βασίστηκαν στον Οικονομισμό με θεαματικά (είναι η αλήθεια) αποτελέσματα, πολύ μικρή σημασία έχει πια ποιός πέτυχε τα περισσότερα, και με ποιά ή με πόση εκατέρωθεν απανθρωπιά. Παρ’ όλη αυτή την ιλιγγιώδη και καθόλου ιδανική πορεία, την γεμάτη ανακολουθίες και αντιφάσεις, η τεχνολογική πρόοδος, εφαρμοζόμενη κατά κύριο λόγο στις προ ολίγων δεκαετιών χώρες της ελεύθερης οικονομίας (σήμερα η οικονομία μόνον ελεύθερη δεν είναι), κατά τα τέλη ήδη του 20ού αιώνα, δηλαδή πρακτικά σε χρόνο μηδέν, έγινε σαφές, σαφέστατο στους μη εθελοτυφλούντες οικονομικούς επιστήμονες, πώς η παρά πάσα προσδοκία τόσο αυξημένη παραγωγικότητα, υποσχόμενη και την αέναη θετική εξέλιξή της, είναι πλέον σε θέση να απελευθερώσει τον άνθρωπο από κάθε ίχνος δουλείας. Δηλαδή φθάσαμε, «εν μια νυκτί», να μην έχουμε ανάγκη από κανένα από τα παραπάνω μοντέλα και τις παραλλαγές τους, και ιδίως από το νεο-Καπιταλιστικό Χρηματοπιστωτικό Σύστημα (Χ.Σ.). Όχι όμως χωρίς σοβαρότατες απώλειες του ανθρωπισμού μας. Δηλαδή καθ’ όν χρόνον, με το τεχνολογικό και το οικονομολογικό θαύμα, κερδίζαμε το στοίχημα της τουλάχιστον θεωρητικής απαλλαγής μας από κάθε ίχνος δουλείας, 11

η ανθρωπότητα υφίστατο την μεγαλύτερη ηθική υποβάθμιση της όλης μέχρι σήμερα διαδρομής της. Το πόσο δε μικρή ή μεγάλη ήταν τελικά αυτή η υποβάθμιση, μέλει να αποδειχθεί κατά τις αμέσως επόμενες δεκαετίες, από τον βαθμό, την αποτελεσματικότητα και την οικουμενικότητα της ορθολογικής μας αντίδρασης. Έτσι, εάν ο Homo Sapiens κατορθώσει να επανακάμψει στην πραγματικότητα της Κοινής Λογικής και του Μέτρου και τελικά επιβιώσει ως είδος, μετά από 500 χρόνια ή και πολύ-πολύ συντομώτερα, η ιστορία στα σχολικά βιβλία, τον 20ό μ.Χ. αιώνα θα τον παραλληλίζει με τον 5ο π.Χ. «Χρυσό» αιώνα, αυτήν την φορά όχι ως Φιλοσοφική και Καλλιτεχνική κορωνίδα, αλλά για την Τεχνολογική και Οικονομική έκρηξη, κάτι σαν ένα ανάλογο «Big-Bang». Τα δε περί των διαφορών των Σοσιαλιστικών και των Καπιταλιστικών εκφάνσεων, θα απασχολούν μόνον τους ιστοριοδίφες και ίσως μερικούς από τους καλούς μαθητές (τους επονομαζόμενους δηκτικά «σπασίκλες»), όταν με σχετική βαρυγκώμια και εκείνοι, θα γράφουν τα Σαββατοκύριακα τις ιστορικές τους εργασίες. Σ’ αυτές τις ιστορικές εργασίες τους, θα υπογραμμίζονται περισσότερο τα ονόματα, των «Ωνάσηδων» και ιδίως των «Μποδοσάκηδων» που με ζήλο υπηρέτησαν την παραγωγικότητα, των «Soros» στην υπηρεσία ενός τρισχειρότερου Μεσαίωνα, που ήδη μας χτύπησε την πόρτα, και των «Berlusconi», (ναι, 12

των «Berlusconi»), που σαν νεωτερικοί Λούκουλλοι/ Συβαρίτες προσπαθούν αυτήν την φορά να κορέσουν την «διαφορετική» αδηφαγία τους με επίσης διαφορετικής κατηγορίας «εδέσματα!», γιατί τι άλλο νόημα μπορεί να έχει η περαιτέρω εμμονή στον Οικονομισμό!; Πολύ δε λιγώτερο θα γίνεται μνεία των ονομάτων των Hitler, Churchill, Roosevelt, Stalin, Mao, De Gaulle, Adenauer κλπ., που εμείς πιστεύουμε ως ουσιαστικούς διαμορφωτές της ιστορίας. Σήμερα, όμως, είμαστε αντιμέτωποι με τελείως διαφορετικής φύσεως προβλήματα από αυτά του πρόσφατου παρελθόντος και του απώτατου μέλλοντος. Κατ’ αρχήν η ποιότητα της ζωής μας, η οποία αν και διολίσθησε και συνεχίζει να διολισθαίνει δραματικά, μπορεί να βελτιωθεί ταχύτατα και ανεμπόδιστα με βάση την περαιτέρω αύξηση της τεχνολογικής προόδου, που οδηγεί στην ανεξάντλητη αύξηση της παραγωγικότητας, καταλήγοντας σε θεσμό απλοποίησης της καθημερινότητάς μας. Δηλαδή θα έπρεπε ήδη να είχαμε περάσει σε ένα ριζικά διαφορετικό μοντέλο, με βασικό στόχο την μεγιστοποίηση του ελεύθερου χρόνου, πράγμα που έγινε σχεδόν ξαφνικά(!) εφικτό. Πλην όμως επαναλαμβάνω, με σαφή την προϋπόθεση (με το προαπαιτούμενο) επανάκαμψης στο μέτρο και στην κοινή λογική, όπου η αύξηση της παραγωγικότητας θα τείνει να βαίνει παράλληλα με την συγκράτηση της συνολικής παραγωγής και αυτό πρέπει να αποτελέσει το πρώτο και κύριο αυτονόητο, προκειμένης της απελευθέρωσής μας από την δουλεία της παραγωγής και της χρήσης περιττών, υλικών κυρίως, αγαθών. Οι βασικές ανάγκες επιβίωσης στις ήδη ανεπτυγμένες χώρες πολύ γρήγορα (εικάζω πριν από το 2070) και στην τελευταία γωνιά της γης, θα μπορούν να καλυφθούν με λιγώτερες από 20 ώρες εβδομαδιαίας εργασίας. Από εκεί και πέρα, όποιος θέλει, θα μπορεί να σηκώσει την «παντιέρα» της ματαιοδοξίας εργαζόμενος ως επιχειρηματίας2 και πάνω από 60 ώρες εβδομαδιαίως, ώστε να αποκτήσει (αν ποτέ), μέχρι και kitsch ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Ανάκτορα/ Λαβυρίνθους, με πληθώρα χώρων τους οποίους δεν θα χρησιμοποιήσει ποτέ, ή πανάκριβα αυτοκίνητα, σκάφη κ.α., με «αξεσουάρ» για την πολύπλοκη λειτουργία των οποίων δεν θα πληροφορηθεί επίσης ποτέ, εκτός και έχει την επιπρόσθετη ανοησία να σπαταλήσει τον πολύτιμο χρόνο του απασχολούμενος ως παλίμπαις, τουτέστιν «παιδιαρίζοντας», με αλλότριες επαγγελματικές ειδικότητες, που δεν πρόκειται να του χρησιμεύσουν ποτέ και σε τίποτα, ενώ έχουμε τόσα πολλά άλλα να απολαύσουμε, σχεδόν αδαπάνως και για πολύ πιο ενδιαφέροντα αντικείμενα. «... Διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον …» (Από τα «Τείχη» του Κωνσταντίνου Καβάφη). Δεν θα πρέπει όμως να εξαιρεθεί παντελώς ούτε αυτή η ματαιοδοξία, όπως δεν είναι σκόπιμο να αποκλεισθεί και το δικαίωμα μιας λιτότατης (σχεδόν στερημένης) ζωής, με ελάχιστα τετραγωνικά στέγασης, με αυτοκατανάλωση κ.ά. συναφή, επιβάλλοντας ΕΝΦΙΑ, κλπ. παράλογα για την περίπτωση αυτή, χαράτσια. Ο άνθρωπος πρέπει να είναι ελεύθερος και να επιδεικνύει την όποια σοφία του, ή την όποια ανεπάρκειά του, αρκεί να δρα μέσα στα πλαίσια της κοινής λογικής, ώστε (προπαντός) να μην ζημιώνει τα κοινωνικά σύνολα και ιδίως «τον πλησίον του». Παράλληλα θα αντιμετωπισθούν και τα μεγάλα (τα κομβικά) προβλήματα της διαφύλαξης του περιβάλλοντος και της δικαιότερης κατανομής της εργασίας3, πράγματα όμως τα οποία χρειάζονται και εδώ την επανενεργοποίηση της κοινής λογικής. Δηλαδή να επανενεργοποιηθεί το νεωστί (το προσφάτως) «ακατοίκητό μας» (κατά την προσφιλή έκφραση της Μαρίας-Ελένης Σακκά, της κατά κόσμον «Μαλβίνας»). Ο «Παλαιο-Καπιταλισμός» και ο «Παλαιο-Σοσιαλισμός», και οι φέροντες την πατρότητα Adam Smith, Karl Marx, Friedrich Engels, σχετικά δε πρόσφατα και ο John Maynard Keynes, είχαν κοινή αφετηρία και κοινό στόχο τον ανθρωπισμό. Σήμερα έχουμε να κάνουμε με τους σφετεριστές της πνευματικής δημιουργίας των παραπάνω, που επειδή πέρα από τις δέκα βασικές αρχές των δημιουργών, διαστρεβλωμένες ή μη (οι πιο πολλές από τις οποίες ήδη έπρεπε να ανήκουν στην ιστορία), δεν μπορούν ή δεν θέλουν να εφαρμόσουν άλλες πολιτικές, βασικά διότι οι περισσότεροι ουδέ καν γνωρίζουν διαφορετικούς τρόπους βιοπορισμού τους, αλλά και για να μην χαθεί η εξουσία από τα χέρια του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος (Χ.Σ.), όπως και από τα «συντροφικά» χέρια (όπου αυτά έχουν απομείνει), βασανίζουν εξόφθαλμα πια και χωρίς κανέναν απoχρώντα λόγο, ολόκληρη την παγκόσμια κοινότητα, οδηγώντας την στο «πουθενά». ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Δεν διστάζουν δε οι αθεόφοβοι του Χ.Σ., να μετέλθουν και τον πιο ακραίο λαϊκισμό, καταφεύγοντας ακόμα και στην «Αστρολογία». Γιατί είναι πρόδηλο πως τα περί μετοίκισης και εκμετάλλευσης άλλων πλανητών σε συνθήκες ανάλογες με τις Γήινες και συνεπώς σε αποστάσεις δεκάδων, χιλιάδων, εκατομμυρίων ή και δισεκατομμυρίων ετών φωτός(!) είναι πολύ πιο κοντά στη σφαίρα της Αστρολογίας παρά στην επιστήμη της Αστρονομίας. Αυτό σημαίνει ότι, τελούντες σε πανικό, ομολογούν και τελεσίδικα πλέον, αδυναμία άντλησης επιχειρημάτων. Το πώς θα πραγματοποιηθεί η μεγιστοποίηση του ελεύθερου χρόνου με ειρηνικά μέσα, δηλαδή το ουσιαστικά αντίστροφο των μοντέλων του οικονομισμού, τουτ’ έστιν «η Μεταρρύθμιση των Μεταρρυθμίσεων», είναι το πολύ σοβαρό και πρωταρχικό ζήτημα, που ούτως ή άλλως θα είναι κυρίαρχο κατά τα επόμενα 3040 χρόνια. Όποιος δε υπό τις παρούσες συνθήκες ονειρεύεται ηρωικές βίαιες συγκρουσιακές καταστάσεις, εκτός από ονειροπόλος και «κολλημένος» στο απώτερο παρελθόν, πρέπει να είναι και ολιγοφρενής. Εδώ δεν μπορούμε να τιθασεύσουμε μερικούς κραυγαλέα παρανομούντες εργολάβους (στηριζόμενους σε πολιτικάντηδες β΄ κατηγορίας), που αδειάζουν τα ποτάμια από φερτές ύλες, διαβρώνοντας εξόφθαλμα με τον τρόπο αυτό τις παραλίες μας, (ό,τι δηλαδή πολυτιμώτερο έχει απομείνει στον περιβάλλοντα χώρο) και θα διακινδυνεύσουμε με αιματοχυσίες να επιχειρήσουμε, δια της ευθείας οδού, τον έλεγχο σύγχρονων τέλειων πολεμικών μηχανών, που στηρίζονται από κολοσσιαία συμφέροντα; Την στιγμή, μάλιστα, που ακόμα και με απόλυτη ομοφωνία, για να μεταβούμε χωρίς εξοντωτικούς κλυδωνισμούς από το ένα μοντέλο στο άλλο, θα χρειασθούν ίσως αρκετές δεκαετίες; Μια ήρεμη επανάσταση, όπως την εννοούσε, την είχε οργανώσει και στην συνέχεια την βίωσε ο Michel Debatisse4, με βασικό εργαλείο το ομώνυμο βιβλίο του «La Revolution Silencieuse» (R.S.) – Η ήρεμη επανάσταση –, που αποτελεί την καταλληλότερη όδευση και για την επί του προκειμένου Μεταρρύθμιση των Μεταρρυθμίσεων. Ο Michel Debatisse ευτύχησε να ιδεί εφαρμοζόμενο (1962) τον εφικτό συνδυασμό αποτελεσματικών μεθόδων, που περιγράφονται στο παραπάνω βιβλίο του, γραμμένο με βάση την Κοινή Λογική, όπου προκειμένου για τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, σημειώνει όλως ιδιαίτερα: «Αν τα χωράφια αυτών που εγκαταλείπουν την Γεωργία δεν περιέλθουν με ενοικίαση ή με εξαγορά ή με οποιονδήποτε άλλον τρόπο στην μακροπρόθεσμη δια13

κόσμος

χείριση εκείνων που παραμένουν στη Γεωργία, δεν θα υπάρξουν βιώσιμες και ανταγωνιστικές Γεωργικές Εκμεταλλεύσεις και τότε δεν θα έχουν κανένα λόγο να μην φύγουν και οι υπόλοιποι ή να στοχεύουν σε ανορθόδοξες επιδοτήσεις ή να καταλήξουν στην κακομοιριά της ανοργανωσιάς και της ένδειας». Τόσο απλά! Α΄ (πρώτο) λοιπόν στάδιο, για να πεισθεί η elite και στην συνέχεια, ει δυνατόν, το 60% και πλέον της παγκόσμιας κοινότητας, για το κατά πολύ, πολύ σημαντικώτερο και θεμελιώδες προκείμενο ζήτημα (για την Μεταρρύθμιση των Μεταρρυθμίσεων), θα πρέπει να διακηρυχθεί κάτι ανάλογο με την R.S., όπως: «Δεν χρειαζόμαστε πλέον τον οικονομισμό σε καμμιά από τις κλασσικές ολοκληρωμένες μορφές του Σοσιαλισμού ή του Καπιταλισμού και πολύ περισσότερο του Χ.Σ., που ενέχει/επωάζει κρίσεις και εγκυμονεί εκτροπές από τις δημοκρατικές αρχές. Τα καθεστώτα αυτά του οικονομισμού (είναι η αλήθεια και πρέπει να την αποδεχθούμε), μέχρις εδώ, είτε άμεσα, είτε έμμεσα συνέβαλαν στην εξασφάλιση ικανής παραγωγικότητας, και σε βαθμό και σε δυναμισμό τόσο μεγάλο, ώστε να μην τα έχουμε πια ανάγκη, ιδίως δε με τα γνωστά αντίστοιχα μειονεκτήματά τους. Τώρα ο άνθρωπος μπορεί να ξανακερδίσει τον παράδεισό του, που δεν είναι άλλος από τον ίδιο του τον πλανήτη. Δεν έχει παρά να παράγει και να καταναλώνει μόνον τα απαραίτητα, εκμεταλλευόμενος στο έπακρο τη νέα τεχνολογία (τις επινοήσεις των συνανθρώπων του), που μαζί με την πραγματικά ελεύθερη ανταγωνιστική οικονομία, με περιορισμένη χρήση μακροοικονομικών μοντέλων, με μικρότερου μεγέθους βιώσιμες επιχειρή14

σεις και με ένα πολύ μικρό κράτος εκλεγμένων τοπικά, εθνικά και υπερεθνικά, αδέκαστων ελεγκτών (υπό την ευρεία έννοια), θα αυξήσει την παραγωγικότητά του επίσης στο έπακρον, όπου τελικά θα του αναλογούν μόνον μερικοί μήνες εργασίας τον χρόνο, ώστε το υπόλοιπο χρονικό διάστημα να απολαμβάνει, να χαίρεται τον παράδεισό του σε δημοκρατικά πλαίσια, που αποτελούν απόληξη πολλών και διαδοχικών ωριμάνσεων και όχι αφετηρία (Αλέκος Παπαδόπουλος., βλ. Νέα Πολιτική τεύχος 18, σελ. 57) και που τελικά σημαίνει Αναβαθμό Πολιτισμού (Άγγ. Τερζάκης)». Κάπως έτσι μπορεί να είναι η Προμετωπίδα Εισαγωγής σ’ αυτήν την μεταρρύθμιση των μεταρρυθμίσεων, προκειμένου να πεισθούν οι Λαοί για το εφικτό, την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα του νέου αυτού μοντέλου. Οι λαοί της Ευρώπης εικάζουμε πως για να πληροφορηθούν και να πεισθούν θα χρειασθούν τουλάχιστον μία δεκαετία σκληρού αγώνα, ενώ για τις λοιπές περιοχές του πλανήτη οι δύο έως τρεις δεκαετίες κρίνονται αναγκαίες για μια ολοκληρωμένη ενημέρωσή τους. Στο Β΄ Στάδιο θα πρέπει να γίνουν παραχωρήσεις για να καμφθούν «οι κρατούντες» του Χ.Σ., δηλαδή προκειμένου να ενδώσουν μια ώρα αρχύτερα στο αυτονόητο που έρχεται. Εδώ, πλην της πολύ μακροπρόθεσμης αποπληρωμής των χρεών με μηδενικό επιτόκιο, θα προκύψει πρόβλημα Διαιτησίας και Εγγυήσεων, αλλά δεν θα διακινδυνεύσω προτάσεις που όταν θα χρειασθούν, η πολιτική διαμόρφωση των κοινωνιών θα είναι τότε πολύ διαφορετική. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Το Γ΄ Στάδιο είναι η περίοδος της ουσιαστικής μετάβασης από το ένα μοντέλο στο άλλο, που εκτός από μονόδρομος, η περίοδος αυτή θα είναι επίσης πολύ πιο επίπονη και μακρά («για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή» Οδ. Ελύτης). Δ΄ Στάδιο (τελικό): Ανθρώπινη/Πανανθρώπινη Παγκοσμιοποίηση, με αυστηρή διαφύλαξη του πνευματικού παγκόσμιου πλούτου, που δεν είναι άλλος από τις εκασταχού ιδιαιτερότητες (σε έκταση και σε βάθος παρελθόντος και μέλλοντος χρόνου), μαζί βέβαια και με την διαφύλαξη της φύσης που τόσο βάναυσα κατακρεουργούμε, κατά την παρούσα περίοδο του οικονομισμού. Εδώ θα κάνουμε μνεία μίας ιδιαίτερα χαρακτηριστικής και σαφούς ένδειξης για αυτή την Μεταρρύθμιση των Μεταρρυθμίσεων που έρχεται, και που αναφέρθηκε προς ώρας έμμεσα, μόνον για την Ελλάδα και μάλιστα από τους φυσικούς αντιπάλους αυτής της Μεταρρύθμισης των Μεταρρυθμίσεων: Το Κονκλάβιο που κατευθύνει το Χ.Σ. μαζί με το Δ.Ν.Τ. και τα λοιπά συμπαρομαρτούντα, είναι εκείνο που με καθαρά δική του πρωτοβουλία πρότεινε στο EURO-GROUP «Να μην ζητηθεί από την Ελλάδα για τα επόμενα 40 χρόνια ούτε ένα ΕΥΡΩ», ενώ η επιμονή της βουλευτού κυρίας Αυλωνίτη, (Κόντρα News 185-2016- εκπομπή Πάνου Παναγιωτόπουλου), πως η παραπάνω πρόταση είναι αποτέλεσμα επαφών του κ. Πρωθυπουργού σε διεθνές επίπεδο, κατά την ταπεινή μου γνώμη, αν είχε κοινολογηθεί ευρύτερα, μόνον πικρόχολα σχόλια και θυμηδία θα προκαλούσε. Ο ουσιαστικός λόγος της πρότασης αυτής, ενισχυόμενος από την αυξημένη πολιτική και κοινωνική ρευστότητα/αναταραχή στον εμπόλεμο γειτονικό μας γεωγραφικό χώρο της Μέσης Ανατολής είναι, να μην τυχόν οι άτακτοι και πολύ «πιεσμένοι» σ’ αυτή τη φάση Έλληνες, σκαρφιστούν καμιά Revolution Silencieuse από τώρα, και σκάσει το «Βεγγαλικό» στα χέρια της Κριστίν κλπ. παρατρεχάμενων του Κονκλάβιου. Ει δε μη, είναι πολύ αφελές να πιστέψει κανείς πως όλους αυτούς τους «ιδεολόγους» τους ενδιαφέρει το απώτατο μέλλον της ανθρωπότητας, ή η μακροημέρευση του Δ.Ν.Τ. ή έστω τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα του ίδιου του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος. Επομένως, για τα ευκόλως εννοούμενα, ο νοών νοείτω και τις παραπέρα εξελίξεις, για τις οποίες ανοίγονται δύο παντελώς διαφορετικοί δρόμοι. Αυτήν την κατά τη γνώμη μου σημαντικώτερη στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας, ο άνθρωπος είτε θα ακολουθήσει την Κοινή Λογική και το Μέτρο, ανακαλύπτοντας/αποκαΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

λύπτοντας τον παράδεισό του, είτε υποκύπτοντας στα τραύματά του, θα καταστήσει ολόκληρο τον πλανήτη μία Κίνα, ενισχυμένη με «Soros», Podemos, Farages, Trumps κ.ο.κ. ασυναρτησίες, που οδηγούν στο «πουθενά» και πολύ φοβάμαι ότι δεν θα αποτελέσει απλώς έναν νέο μεσαίωνα σκοταδισμού, αλλά λόγω παντελούς έλλειψης μιας κάποιας φιλοσοφίας που να ακουμπάει έστω και μερικώς στην κοινή λογική, και με δεδομένη πλέον την δυνατότητα του ανθρώπου να κυριαρχεί επάνω στην φύση (στον βαθμό που ήδη μπορεί), το τέλος του ανθρώπινου είδους δεν μου φαίνεται πια ούτε απίθανο ούτε τόσο πολύ μακριά. Συμπερασματικά, δεν ήσαν οι θεοί του Ολύμπου εκείνοι που τιμώρησαν τον Προμηθέα, αλλά η συμπυκνωμένη Αρχαία Ελληνική Σοφία, η οποία με τον αλληγορικό αυτόν λόγο/τρόπο, προσπάθησε να προϊδεάσει (χωρίς να προκαλέσει τους… «φιλοπρόοδους» εκείνης της εποχής), για την αμφισβήτηση της χρησιμότητας της τεχνολογικής προόδου, όταν αυτή προηγείται της εμπέδωσης της Κοινής Λογικής και του Μέτρου. Όλα τα παραπάνω, ανεξάρτητα από τις δυνατότητες μου να τα παρουσιάσω με περισσότερο ολοκληρωμένη/τεκμηριωμένη μορφή, αποτελούν ούτως ή άλλως ευαπόδεικτες αλήθειες, οι οποίες σε κάθε περίπτωση, για τους αναρίθμητους ανά τον κόσμο εχέφρονες που διαθέτουν ακόμα τον κοινό νου και το μέτρο, συνεπάγονται δυσβάσταχτες υποχρεώσεις. Σημειώσεις 1. Αφ’ ότου στη συνάρτηση της παραγωγής (Π) προστέθηκαν οι συντελεστές Μ «Management» και Ν «Τεχνο-λογία», με την απρόσμενη συνεχή βελτίωσή τους (Π = Ms x Νtx Lm x Kn), οι ρυθμοί της οικονομικής ανάπτυξης και ιδίως η παραγωγικότητα της εργασίας, δεν ήταν πλέον δυνατόν να περιορίζονται σε «φυσιολογικά» πλαίσια. 2. Η απασχόληση του επιχειρηματία και ίσως και του αυτοαπασχολούμενου θα πρέπει να είναι οι μοναδικές διέξοδοι για υπερεργασία, διότι για τους υπόλοιπους τομείς, μια κάποια ισοκατανομή της εργασίας κατέστει ήδη αναγκαία. 3. Στην Ελλάδα της λιτότητας, όπου η αιφνιδίως αυξηθείσα ανεργία με παράλληλη μείωση της παραγωγής και πώλησης αγαθών, λόγω των οριζόντιων κυρίως μέτρων, (που οφείλονται στις πολιτικές αγκυλώσεις και ιδίως στην Διαλελυμένη και διεφθαρμένη Δημόσια Διοίκηση), η δυνητικά δίκαιη κατανομή της εργασίας ακυρώνεται εξ ορισμού. 4. Ο Michel Debatisse, ένας αγρότης με μεγάλη σοφία και χωρίς απολύτως κανέναν ακαδημαϊκό τίτλο, είναι ο ιδρυτής του Κινήματος των Νέων Αγροτών στη Γαλλία και στην Ευρώπη, αλλά και ο υποκινητής της κορυφαίας μεταρρυθμιστικής ενέργειας στον τομέα της γεωργίας, δηλαδή της Εγγείου Αναδιαρθρώσεως (Restructuration Fonciè). 15

Εθνικές οικονομικές πολιτικές σε περιβάλλον οικονομικής ενοποίησης Μαθήματα από την περίπτωση της Ελλάδος του Γεωργίου Κ. Μπήτρου

Ομοτίμου Καθηγητού Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

πό το 1821 μέχρι το 2008 η χώρα μας περιήλθε σε κατάσταση αδυναμίας να εκπληρώσει τις δανειακές της υποχρεώσεις, δηλαδή σε πτώχευση η χρεωκοπία, πέντε φορές. Αυτές συνέβησαν τα έτη 1826, 1843, 1860, 1893 και 1932. Σε όλες τις περιπτώσεις οι ερευνητές Reinhart, Rogoff (2009, 91-2, 96) τεκμηριώνουν ότι υποχρεωθήκαμε σε παραχωρήσεις προς τους δανειστές μας που έφθαναν μέχρι και στην υποτέλεια στις «μεγάλες δυνάμεις». Κανονικά λοιπόν, με βάση τις συσσωρευμένες ιστορικές εμπειρίες και γνώσεις από τις ανωτέρω περιπέτειες, καθώς και με τις θυσίες σε αίμα και χρήμα που υποβληθήκαμε στην συνέχεια για να επανακτήσουμε την ανεξαρτησία μας, θα έπρεπε ως χώρα να έχουμε πλέον αποκτήσει την σωφροσύνη να μη περιέλθουμε σε κατάσταση ώστε να χρειαστεί να υποθηκευτούμε ξανά στους δανειστές μας. Δυστυχώς, εκ του αποτελέσματος προκύπτει ότι ως άτομα και ως λαός πάσχουμε από μια μεγάλη αντίφαση. Αυτή είναι ότι διακηρύσσουμε σε όλους τους τόνους ότι είμαστε λάτρεις της ελευθερίας, αλλά εν καιρώ ειρήνης κάνουμε ότι μπορούμε για την χάσουμε. Οπότε, μετά από επτά συναπτά χρόνια σταδιακής απώλειας της εθνικής μας κυριαρχίας, το ερώτημα που προκύπτει είναι: τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να ξα-

νακερδίσουμε την ανεξαρτησία μας μέσα σε εύλογο χρόνο; Η απάντηση είναι ότι, για να αποφασίσουμε αμετάκλητα και να στρατευτούμε ως λαός σε δράσεις οι οποίες να οδηγούν σ’ αυτό το αποτέλεσμα, πρέπει να καταλάβουμε στο πετσί μας, κατά το κοινώς λεγόμενο, πώς και γιατί πτωχεύσαμε. Ο λόγος είναι ότι αν δεν κατανοήσουμε όλοι, από τους αγράμματους μέχρι τους καθηγητές πανεπιστημίου, από τους φτωχούς μέχρι τους πλούσιους, και από τους νέους μέχρι τους ηλικιωμένους, τι ακριβώς μας συνέβη και γιατί, φοβούμαι ότι θα μείνουμε υποτελείς στους δανειστές μας για πολλές δεκαετίες. Εδώ δεν προτίθεμαι να ασχοληθώ με τα αίτια και τις διαδικασίες μέσα από τις οποίες φθάσαμε στην πτώχευση το 2009 και στο πρώτο μνημόνιο το 2010. Έχουν ήδη δημοσιευθεί και κυκλοφορούν στον τύπο και στο διαδίκτυο δύο βιβλία και πολύ περισσότερα άρθρα μου, στα Ελληνικά και στα Αγγλικά, στα οποία τεκμηριώνω με ιστορικά και εθνικολογιστικά στοιχεία πως πτωχεύσαμε και τι θα μπορούσαμε και θα έπρεπε να έχουμε κάνει. Ενδεικτικά μόνον αναφέρω ότι σε δημόσια ομιλία μου το 2012, ενώπιον ευρύτατου ακροατηρίου σημαινόντων παραγόντων της πολιτικής και της οικονομικής ζωής της χώρας, ανέπτυξα μια πρόταση με μεγάλη πιθανότητα εξόδου από το αδιέξοδο στο ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

οποίο έχουμε περιέλθει. Αλλά, δυστυχώς, οι πολιτικοί και οι οικονομολόγοι της πτώχευσης, όλοι τους γνωστοί και μη εξαιρετέοι, κώφευσαν, με αποτέλεσμα η άνευ όρων παράδοση και των τελευταίων ψηγμάτων της εθνικής μας κυριαρχίας να συνεχίζεται. Σ’ αυτό το άρθρο θα επικεντρώσω και θα προσπαθήσω να απαντήσω στα ακόλουθα λίαν επίκαιρα ερωτήματα: • Αν δεν είχαμε προσχωρήσει στο ενιαίο νόμισμα, θα είχαμε αποφύγει τη χρεωκοπία; Αν ναι ή ίσως, τι κάνουμε τώρα αναφορικά με το νόμισμα; • Η πτώχευση προήλθε βασικά από μη διατηρήσιμες ανισορροπίες στον δημόσιο τομέα. Μετά από 6 χρόνια δραστικών παρεμβάσεων, διορθώθηκαν αυτές οι ανισορροπίες; Αν όχι, γιατί και τι κάνουμε για να βγούμε από τον φαύλο κύκλο της ύφεσης και της υπερφορολόγησης; • Καθ’ όλη την μεταπολεμική περίοδο, πρωθυπουργοί και κυβερνήσεις δεσμεύονταν προεκλογικά να προχωρήσουν στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Αντιθέτως μετεκλογικά προώθησαν θεσμικές ρυθμίσεις μέσα από τις οποίες η διάρθρωση της οικονομίας μας σήμερα είναι σαφώς χειρότερη εκείνης του 1960. Υπάρχει εξήγηση γι’ αυτήν την αβελτηρία, και αν υπάρχει, πώς μπορούν να αναστραφούν τα αίτιά της; • Σχεδόν καθημερινά ακούμε ότι, για να βγούμε από το αδιέξοδο, πρέπει να αλλάξουμε το παραγωγικό πρότυπο της οικονομίας μας. Όμως, οι προτάσεις που ψελλίζονται αποτελούν κατά κανόνα παραλλαγές αποτυχημένων πειραματισμών του παρελθόντος. Υπάρχει ένα συγκεκριμένο παραγωγικό πρότυπο που θα μπορούσαμε να υιοθετήσουμε με υψηλή πιθανότητα επιτυχίας; Αν υπάρχει, γιατί δεν μιλάμε γι’ αυτό, αλλά ψαχνόμαστε;

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Προφανώς, λόγω του εύρους των ερωτημάτων αυτών, θα είμαι συνοπτικός. Αλλά αν λάβω σχόλια και ερωτήματα επιφυλάσσομαι να επανέλθω.

Το ζήτημα του νομίσματος Συνέβαλε η προσχώρηση στο Ευρώ στην πτώχευση της χώρας μας; Σίγουρα συνέβαλε. Αλλά όχι όπως διατείνονται οι υποστηρικτές της επανόδου στην δραχμή. Συνεπώς, γιά το αν θα μείνουμε η θα απεμπολήσουμε το Ευρώ, είναι φρόνιμο να το αποφασίσουμε με βάση το τι ακριβώς συνέβη. Πριν την προσχώρησή μας στο Ευρώ το 2001, οι νομισματικές αρχές στην Τράπεζα της Ελλάδος αντιστάθμιζαν τις απώλειες ανταγωνιστικότητας των εξαγωγών, που προκαλούσαν οι δημοσιονομικές πολιτικές και οι πρακτικές στις ολιγοπωλιακά διαρθρωμένες αγορές προϊόντων και εργασίας, με επαναλαμβανόμενες υποτιμήσεις της δραχμής. Από τις υπάρχουσες μελέτες γνωρίζουμε ότι, ενώ κατά τις πρώτες δεκαετίες της μεταπολίτευσης αυτή η προσέγγιση ήταν πρόσκαιρα αποτελεσματική, εν συνεχεία με την σταδιακή γενίκευση της παγκοσμιοποίησης κατέστη ανέφικτη. Γι’ αυτό, όπως προκύπτει από το Διάγραμμα 1, το έλλειμμα στο εμπορευματικό ισοζύγιο μετά το 2001, αν και σταθεροποιήθηκε κάπως μέχρι το 2005, εντούτοις συνέχισε να χειροτερεύει όπως και υπό από το προηγούμενο καθεστώς της δραχμής. Συνεπώς, στον βαθμό που η προσχώρηση στο Ευρώ συνέβαλε στην πτώχευση, οι καταλυτικές επιδράσεις πρέπει να ασκήθηκαν στο ισοζύγιο πληρωμών από κάποια άλλη πηγή. Ας δούμε τα δεδομένα, για να πειστούμε μια για πάντα για την κερκόπορτα από την οποία εισέδυσαν «οι δυνάμεις του κακού» και γονάτισαν την οικονομία μας. Το Διάγραμμα 2 είναι εξαιρετικά κομβικό. Αυτό που δείχνει είναι η διαχρονική εξέλιξη των ονομαστικών επιτοκίων στην Ελλάδα, στην Γερμανία και την Αγ17

γλία. Βλέπουμε ότι, ξεκινώντας περίπου από τα χρόνια της Συνθήκης του Μάαστριχτ, οπότε έγινε φανερό ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο η χώρα θα προσχωρούσε στο Ευρώ, τα επιτόκια στην Ελλάδα άρχισαν να συγκλίνουν με αυτά της Γερμανίας και της Αγγλίας. Αυτή η εξέλιξη ήταν αναμενόμενη και σ’ αυτήν είχαν υπολογίσει οι εταίροι μας στην Ευρώπη, προκειμένου να ξεκινήσει μια άνευ προηγουμένου αναπτυξιακή διαδικασία, η οποία θα καθιστούσε την Ελλάδα ικανή να αντέξει στην αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία που προβλεπόταν στην συνθήκη. Αλλά υπολόγιζαν χωρίς να λάβουν υπ’ όψιν τις ιδιαιτερότητες του χαρακτήρα των Ελλήνων και των θεσμών διακυβέρνησης της Ελλάδας. Ειδικώτερα, προκειμένου να εναλλάσσονται στην εξουσία και να νέμονται τα οφέλη της, οι υπουργοί Οικονομικών των κυβερνήσεων, κυρίως του ΠΑΣΟΚ και δευτερευόντως της ΝΔ: (α) αναχρηματοδότησαν μεγάλο μέρος του εσωτερικού δημόσιου χρέους με χαμηλότοκα δάνεια από το εξωτερικό, και (β) μέσω εξωτερικού δανεισμού χρηματοδότησαν μια άνευ προηγουμένου αύξηση της κατανάλωσης, με αποτέλεσμα το εξωτερικό δημόσιο χρέος να καταστεί μη διατηρήσιμο, αφού η εξυπηρέτησή του έφθασε το 2008 να απορροφά πάνω από 5% του ΑΕΠ και να αποσταθεροποιεί το ισοζύγιο πληρωμών. Με άλλα λόγια, τα αναντίστοιχα χαμηλά επιτόκια που διαμορφώθηκαν με την προοπτική της προσχώρησης στο Ευρώ, όχι μόνο δεν μας βοήθησαν όπως αναμενόταν, αλλά μας ενθάρρυναν να αποκαλύψουμε διεθνώς ως πολίτες και ως χώρα το χειρότερο εαυτό μας. Αν δεν είχαμε προσχωρήσει στο Ευρώ, οι διεθνείς αγορές ουδέποτε θα μας είχαν επιδαψιλεύσει αυτήν την υπερβολικά ευνοϊκή μεταχείριση και η πτώχευση πιθανότατα θα είχε αποφευχθεί ή θα ερχόταν με μεγαλύτερη καθυστέρηση. Συνεπώς, στους άσπονδους υποστηρικτές της δραχμής απαντώ: για τα δεινά μας δεν ευθύνεται το Ευρώ, αλλά οι κυβερνήσεις μας και οι πολίτες που τις εκλέξαμε και τις ανεχτήκαμε. Το ίδιο συμπέρασμα, διατυπωμένο με άλλον τρόπο, είναι ότι η προσχώρηση στο Ευρώ, μέσω των χαμηλών επιτοκίων, σε συνδυασμό με την γενναιόδωρη βοήθεια από την Ευρώπη, μας έδωσε μια μοναδική ευκαιρία να γίνουμε μια κανονική Ευρωπαϊκή χώρα. Δυστυχώς, όχι μόνον δεν την εκμεταλλευτήκαμε, αλλά με τις επιλογές μας παραδοθήκαμε στους δανειστές μας και χάσαμε την εθνική μας ανεξαρτησία. Συνεπώς, η απόφαση αν θα μείνουμε στο Ευρώ ή θα επιστρέψουμε στην δραχμή συμβουλεύω ότι είναι φρόνιμο να ληφθεί με πολιτικούς-στρατηγικούς όρους και όχι γιατί η επιστροφή 18

στην δραχμή θα βοηθήσει δήθεν να βγούμε από το αδιέξοδο στο οποίο έχουμε περιέλθει.

To πρόβλημα του δημόσιου τομέα Σε άρθρο του στην εφημερίδα «Το Βήμα» της 25-101987, ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Γ. Παπανδρέου έγραφε: «Τώρα έχουμε περίπου το διπλάσιο προσωπικό από αυτό που απαιτείται για να παράγουμε τις απαιτούμενες κρατικές υπηρεσίες». Έκτοτε, ακόμη και αφ`ότου περιήλθαμε υπό διεθνή κηδεμονία το 2010, η κατάσταση χειροτέρευσε. Η απόδειξη είναι εύκολη και δεν αφήνει περιθώρια αβεβαιότητας και αμφισβητήσεων. Από την απογραφή που έγινε το 2010 μάθαμε ότι οι εργαζόμενοι στο στενό δημόσιο τομέα ανέρχονταν σε 768.009. Οπότε, αν: (α) προστεθούν και όσοι εργάζονταν σε δημοτικές επιχειρήσεις και σε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου υπό τον έλεγχο του Δημοσίου, και (β) αφαιρεθούν όσοι αποχώρησαν για διάφορους λόγους, ο συνολικός αριθμός των απασχολουμένων στο δημόσιο τομέα το 2011 πολύ πιθανώς υπερέβαινε τις 800.000. Αυτούς τους υπολογισμούς παρέθετα σε άρθρο μου το οποίο δημοσιεύθηκε στην εφημερί δα «Καθημερινή» στις 19.09. 2014, οι οποίοι μάλιστα αμφισβητήθηκαν σφόδρα, κυρίως από τις ηγεσίες των συνδικάτων του δημοσίου. Όμως, πριν από μερικές εβδομάδες δημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα μιας έρευνας που έκανε η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕλΣτατ) το 2015 τα οποία επιβεβαίωσαν πλήρως τις εκτιμήσεις μου. Το Διάγραμμα 3 που παραθέτω πιο κάτω προέρχεται απ’ αυτήν την έρευνα. Απ’ αυτό διαπιστώνουμε ότι το 2010 η απασχόληση στο δημόσιο τομέα ανερχόταν σε 22,2% του συνόλου των απασχολουμένων, ο πληθυσμός των οποίων ανερχόταν στρογγυλευμένα σε 4.1 εκατομμύρια. Επομένως, τώρα μπορούμε να μιλήσουμε για τις συνέπειες. Για τον σκοπό αυτό θα πάρω ως βάση για σύγκριση την Γερμανία, η οικονομία της οποίας είναι κατά τεκμήριο η πλέον επιτυχημένη στην ΕΕ. Εκεί, λοιπόν, το 2011 οι απασχολούμενοι αριθμούσαν 41,6 εκατ. και εξ αυτών 4,6 εκατ. ή το 11% εργάζονταν για την κυβέρνηση σε τοπικό, πολιτειακό και ομοσπονδιακό επίπεδο. Έτσι, αφού εδώ το ίδιο έτος οι απασχολούμενοι ανέρχονταν σε 4 εκατ. και στο δημόσιο τομέα εργάζονταν με τους δικούς μου συντηρητικούς υπολογισμούς το 20% του συνόλου των απασχολουμένων, η υπερβάλλουσα δημόσια απασχόληση ανερχόταν κατά προσέγγιση σε 360.000 εργαζόμενους [(0,20-0,11) x 4.000.000]. Από μόνος του αυτός ο αριθμός αποτελεί την πλέον ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

θεμελιώδη διαρθρωτική στρέβλωση της οικονομίας μας. Για να προσεγγίσουμε τις συνέπειες, ας υποθέσουμε ότι το 2011 ο μέσος δημόσιος υπάλληλος κόστιζε στους φορολογούμενους 25.000 ευρώ, οπότε η συνολική δαπάνη βρισκόταν στην περιοχή των 20 δισ. ευρώ (25.000 x 800.000). Το ίδιο έτος γνωρίζουμε ότι το ΑΕΠ ανήλθε σε 215 δισ. ευρώ. Αν λοιπόν αφαιρέσουμε τα 20 από τα 215 δισ. ευρώ και διαιρέσουμε το υπόλοιπο με τα 3,2 εκατ. των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, βρίσκουμε ότι ο μέσος εργαζόμενος σ’ αυτούς τους τομείς παρήγαγε προϊόντα και υπηρεσίες αξίας 61 χιλ. ευρώ. Έτσι, αβίαστα προκύπτει ότι ο ιδιωτικός τομέας διέθετε και εξακολουθεί να διαθέτει σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα παραγωγικότητας. Ειδικώτερα, αν υποθέσουμε ότι ο μέσος δημόσιος υπάλληλος κοστίζει στους φορολογούμενους όσο ακριβώς η αξία των υπηρεσιών που παράγει, η παραγωγικότητα του μέσου εργαζόμενου στον ιδιωτικό τομέα υπερέβαινε το 2011 εκείνη του μέσου εργαζόμενου στην δημόσια διοίκηση κατά 36 χιλ. ευρώ (61.00025.000). Αυτό σημαίνει ότι το συγκεκριμένο έτος, για κάθε θέση εργασίας που προστίθετο (χανόταν) στον ιδιωτικό τομέα, το ΑΕΠ αυξανόταν (μειωνόταν) κατά 61 χιλ. ευρώ, ενώ για κάθε θέση εργασίας που δημιουργείτο (καταργείτο) στον δημόσιο τομέα, το ΑΕΠ αυξανόταν (μειωνόταν) μόνο κατά 25 χιλ. ευρώ. Οι απλοί αυτοί υπολογισμοί θεμελιώνουν πέρα από κάθε αμφιβολία το μέγεθος της ευθύνης πρωτίστως των Ελληνικών μνημονιακών κυβερνήσεων και δευτερευόντως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Με τον τρόπο που εφαρμόστηκε, η δημοσιονομική προσαρμογή, προκάλεσε βαθύτερη ύφεση: το 2011 οι άνεργοι στην Ελλάδα υπολογίζονταν γύρω στο 1.000.000 και προέρχονταν από τον ιδιωτικό τομέα. Αν 360 χιλ. από αυτούς προέρχονταν από τον δημόσιο τομέα, το ΑΕΠ το 2011 θα συρρικνωνόταν κατά 9 δισ. ευρώ (360.000 x 25.000). Αντιθέτως, επειδή προέρχονταν από τον ιδιωτικό τομέα, το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 22 δισ. ευρώ (360.000 x 61.000). Συνεπώς, επειδή το ποΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

λιτικό σύστημα και οι κυβερνήσεις, εντελώς λανθασμένα, διατήρησαν την δημόσια απασχόληση αλώβητη, η ύφεση έγινε σημαντικά βαθύτερη, γιατί απορροφήθηκε κατά κύριο λόγο από τον ιδιωτικό τομέα. Οι συνέπειες αυτής της στρέβλωσης είναι πολλές και σοβαρότατες τόσο από διανεμητική όσο και από ηθική άποψη. Μερικές είναι οι ακόλουθες: • Κάποιοι πολίτες επιβαρύνονται με αυξημένους φόρους ώστε κάποιοι άλλοι να διατηρούν τις θέσεις τους στο Δημόσιο: στην τρέχουσα συγκυρία, για κάθε εργαζόμενο στον δημόσιο τομέα επιβάλλονται φόροι ίσοι με το κόστος που προκαλείται στον δημόσιο προϋπολογισμό. Με την σειρά τους, όμως, οι φόροι προκαλούν συρρίκνωση της απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα. Αν, λοιπόν, για κάθε εργαζόμενο που δεν απολύεται από το Δημόσιο επιβάλλονται φόροι οι οποίοι οδηγούν στην ανεργία π.χ. 0,2 εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα, τότε το κόστος της προστασίας της υπερβάλλουσας δημόσιας απασχόλησης σε όρους συρρίκνωσης του ΑΕΠ το 2011 ήταν 4,4 δισ. ευρώ (360.000Χ 61.000Χ0,2). Αυτά τα ασφάλιστρα είναι υπέρογκα και ανήθικα γιατί πληρώνονται από κάποιους πολίτες για να απολαμβάνουν εργασιακής ασφάλειας κάποιοι άλλοι πολίτες. • Μειώνεται η διεθνής ανταγωνιστικότητα των Ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών: εκτός από την αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης, η υπερβάλλουσα δημόσια απασχόληση συνοδεύεται και από ανυπολόγιστο έμμεσο κόστος σε όρους γραφειοκρατίας και διαφθοράς. Με άλλα λόγια, αυξάνεται

το συναλλακτικό κόστος, το οποίο, καθώς ενσωματώνεται στο κόστος παραγωγής των Ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών, μειώνει την ανταγωνιστικότητά τους στις διεθνείς αγορές. • Επιβραδύνεται η ανάπτυξη: δεδομένου ότι: (α) η παραγωγικότητα του μέσου εργαζόμενου στον ιδιωτικό τομέα είναι πάνω από δύο φορές όσο η παραγωγικότητα του μέσου εργαζόμενου στον δημόσιο τομέα, και (β) ο ιδιωτικός τομέας παράγει εμπορεύσιμα και συνεπώς εξαγώγιμα αγαθά, ενώ ο δημόσιος τομέας παράγει μη εμπορεύσιμα αγαθά, χωρίς καμμιά αμφιβολία, η υπερβάλλουσα δημόσια απασχόληση καταστέλλει τον ρυθμό της οικονομικής ανάπτυξης. Με βάση τα ανωτέρω, αμφιβάλλω αν η υπερβάλλουσα δημόσια απασχόληση μπορεί να αντιμετωπιστεί όσο γρήγορα χρειάζεται, με τον κανόνα «προσλαμβάνεται ένας για κάθε πέντε που αποχωρούν», ακόμη και αν εφαρμοστεί απαρέγκλιτα. Δυστυχώς, η γενναία μείωση του αριθμού των θέσεων στο Δημόσιο, μέσω κατάργησης δημοσίων υπηρεσιών, ανάθεσης δημοσωίν έργων στον ιδιωτικό τομέα, αναβάθμισης των γνώσεων και των δεξιοτήτων των υπαλλήλων, καθώς και αποτελεσματικώτερης κατανομής τους στις υπάρχουσες ανάγκες, επέκτασης και εμβάθυνσης της μηχανογράφησης, κ.λπ., έχει καταστεί πλέον περισσότερο επείγουσα από ποτέ άλλοτε. Διαφορετικά, οι καλλιεργούμενες φρούδες προσδοκίες για την διατήρηση της

υπερβάλλουσας δημόσιας απασχόλησης, θα συνεχίσει να εξουδετερώνει τις προσπάθειες της χώρας να βγει από το αναπτυξιακό αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει.

Η αυτονόμηση του πολιτικού συστήματος Ο πρώτος μεγάλος ασθενής στην χώρα μας είναι ο θεμελιωδέστερος θεσμός της, δηλαδή η δημοκρατία. Υπάρχουν πολλές αδυναμίες στην λειτουργία της και πάρα πολλά να γίνουν για να ανακάμψει και να αποδώσει τα αναμενόμενα. Χωρίς να εξαιρούνται οι πολίτες, το σημαντικώτερο μερίδιο ευθύνης το έχουν οι πολιτικοί, διότι ενώ ισχυρίζονται ότι εργάζονται για το κοινό καλό, έχουν ως στόχο τους κυρίως την ικανοποίηση του ατομικού τους συμφέροντος. Αυτή καθαυτή η πολιτική δεν είναι το πρόβλημα, διότι είναι συνυφασμένη με την ύπαρξη και την λειτουργία των συλλογικών θεσμών της δημοκρατικά οργανωμένης κοινωνίας. Ούτε οι πολιτικοί είναι το πρόβλημα αφού, εν όσω υπάρχει πολιτική, πάντα θα υπάρχουν πολιτικοί. Εκεί που βρίσκεται το πρόβλημα είναι στο σύστημα παρακολούθησης και ελέγχου εκ μέρους των κυρίων, δηλαδή των πολιτών, της συμπεριφοράς των εκλεγόμενων πολιτικών ως εντολοδόχων και αντιπροσώπων τους, ώστε να μην αυτονομούνται και αντί του γενικού καλού να επιδιώκουν το προσωπικό τους συμφέρον. Η ρίζα του κακού βρίσκεται στα οφέλη που το μεγάλο κράτος εξασφαλίζει στους υπουργούς, τους βουλευτές, το κυβερνών κόμμα και τα φιλικά προς αυτούς κατεστημένα συμφέροντα στα ΜΜΕ, τις επιχειρήσεις και τα πανίσχυρα συνδικάτα, κυρίως στον στενό και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Γι’ αυτό, πρώτα στους ειδικούς και μετά στους απλούς πολίτες, μπαίνει το κομβικό ερώτημα: υπάρχει τρόπος να αναγκάσουμε τους πολιτικούς «να κοντύνουν το κλαρί» της εξουσίας πάνω στο οποίο κάθονται; Η άποψή μου είναι ότι υπάρχει και ότι δεν είΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

ναι άλλος από την μείωση της κλίμακας του κράτους και την απαίτηση εκ μέρους των πολιτών να προχωρήσουν οι ριζικές συνταγματικές και άλλες μεταρρυθμίσεις, ώστε θα ανακτήσουμε την κυρίαρχη θέση μας στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Οι λόγοι που κάνουν αυτήν την προσέγγιση αδήριτη είναι γνωστοί από αιώνες. ΄Ηδη από την εποχή του Αριστοτέλη είχε επισημανθεί η χαμηλή ηθική στάθμη των πολιτικών καθώς και η ιδιοτέλεια των κινήτρων τους. Τις ίδιες επισημάνσεις έκαναν επίσης φιλόσοφοι και άλλοι επιστήμονες το 180 αιώνα. Για παράδειγμα, ένας από τους πλέον γνωστούς επιστήμονες και πολιτικούς με υψηλό ηθικό ανάστημα, ο Benjamin Franklin, στην αυτοβιογραφία του (2005, 112), κάνει τις ακόλουθες επισημάνσεις για τα κίνητρα, την συμπεριφορά και τον ρόλο των κομμάτων και των πολιτικών: Τα κόμματα και τα στελέχη τους, γράφει, επιδιώκουν την εξουσία για ικανοποίηση των ατομικών τους υλικών συμφερόντων. Οσάκις γίνονται αιτία πραγματικού καλού για την πατρίδα τους, οι πολιτικοί ενεργούν όχι μονάχα από καλή προαίρεση, αλλά επειδή κυρίως το δικό τους συμφέρον συμπίπτει με εκείνο της πατρίδας. Για να είναι επωφελείς για την πατρίδα και τους συμπατριώτες τους, οι πολιτικοί θα πρέπει να είναι ηθικοί και ενάρετοι. Αν υπάρχουν Έλληνες πολίτες οι οποίοι διατηρούν αμφιβολίες για την βασιμότητα αυτής της ανάλυσης, δεν έχουν παρά να εγκύψουν στις εξελίξεις που έλαβαν στη χώρα μας, ιδιαίτερα μετά το 1974. Θα διαπιστώσουν ότι με πράξεις και παραλείψεις τα κόμματα που ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

άσκησαν την κυβερνητική εξουσία κατέλυσαν την διάκριση των εξουσιών, υπέταξαν την Δημόσια Διοίκηση και διαχείριση στις επιθυμίες οργανωμένων μειοψηφιών, και διέρρηξαν την κοινωνική συνοχή μέσω της γιγάντωσης και της διείσδυσης του κομματικού συνδικαλισμού στους χώρους εργασίας και στα πανεπιστήμια. Εν ολίγοις καταρράκωσαν όλους τους θεσμούς που διασφαλίζουν την λειτουργία της δημοκρατίας και επιτρέπουν την ανάπτυξη της οικονομίας σε περιβάλλον ελευθερίας και κοινωνικής συνοχής. Έτσι, δεδομένου ότι το πελατεια κό πρότυπο κοινωνικής και οικο νομικής οργάνωσης που οικοδομήθηκε μεταπολε μικά αντιφάσκει πλήρως με την διατήρηση της δημοκρατίας και όπου δοκιμάστηκε απέτυχε παταγωδώς, για να μπουν τα θεμέλια ώστε να ανακτήσουμε την εθνική μας ανεξαρτησία και να μην περιέλθουμε ποτέ ξανά σε πτώχευση, προβάλει το ερώτημα: υπάρχει ένα εναλλακτικό πρότυπο οργάνωσης που θα μας εξασφάλιζε αυτήν την προοπτική, και αν υπάρχει είναι εφικτό; Η απάντησή μου ακολουθεί.

Ποιό παραγωγικό πρότυπο χρειαζόμαστε Σήμερα ούτε πολίτες ούτε κυβερνήσεις ούτε πολιτικά κόμματα είναι έτοιμοι να δεχθούν ότι το νόθο πρότυπο της κεντρικά διευθυνόμενης οικονομίας που έχουμε απέτυχε και ότι πρέπει να αντικατασταθεί με ένα άλλο, βασισμένο στο μικρο-στρατηγικό κράτος, στην ευελιξία των ανταγωνιστικών αγορών και στην εξωστρέφεια της επιχειρηματικότητας. Δυστυχώς, όπως επιβεβαίωσαν οι πρόσφατες εκλογές, οι πολίτες συνεχίζουν να ελκύονται από ό,τι πιο λαϊκίστικο προβάλλουν οι κρατικιστές όλων των κομμάτων για να αναρριχηθούν στην εξουσία και να οικειοποιηθούν τα πλεονεκτήματα που αυτή προσφέρει για τους ίδιους και τις οργανωμένες μειοψηφίες που τα υποστηρίζουν . Κατά συνέπεια, η κατάσταση μάλλον θα χειροτερέψει πριν εμφανιστούν κάποια σημάδια που να δείχνουν την ετοιμότητα των πολιτών για πραγματική αλλαγή. Τότε, δεν θα χρειαστεί πολύ για να πειστούν ότι το πιο επιτυχημένο πρότυπο που μας ταιριάζει είναι αυτό της Ελληνικής ποντοπόρου ναυτιλίας. 21

Πόσο μεγάλος είναι και πόσα προσφέρει στην χώρα αυτός ο κλάδος αυτός, δεν χρειάζονται πολλά στατιστικά στοιχεία για να διαπιστωθεί. Σύμφωνα με την εφημερίδα «Ναυτεμπορική», στο τέλος του Απριλίου του 2014, η κατάταξη των πέντε πρώτων παγκόσμιων δυνάμεων στην ποντοπόρο ναυτιλία με κριτήριο την μεταφορική ικανότητα ήταν η εξής: Χώρα

Πλοία

Dwt

Ελλάδα Ιαπωνία Κίνα Γερμανία Νότια Κορέα

4,894 8,357 6,427 4,197 2,651

291,735,318 242,640,509 190,601,765 126,550,373 83,534,652

Ο Ελληνόκτητος στόλος κατείχε και κατέχει σήμερα την πρώτη θέση στον κόσμο, με μεταφορική ικανότητα που αντιστοιχεί σε παραπάνω από 15% της παγκόσμιας χωρητικότητας. Απ’ αυτήν την διαπίστωση προκύπτουν παρά πολλά ερωτήματα. Μερικά που έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον είναι τα εξής: α) Πώς μπορεί να εξηγηθεί ότι πολίτες μιας μικρής Ευρωπαϊκής χώρας 11 εκατομμυρίων κατοίκων λειτουργούν τον μεγαλύτερο στόλο ποντοπόρων πλοίων στον κόσμο, ξεπερνώντας οικονομικούς γίγαντες όπως η Ιαπωνία και η Κίνα; β) Στις διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές δεν υπάρχει ούτε Υπερεθνικό Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας ούτε Υπερεθνική Επιτροπή Ανταγωνισμού ούτε άλλος Υπερεθνικός θεσμός ο οποίος να θέτει τους κανόνες του ανταγωνισμού, να επιβλέπει την εφαρμογή τους και να επιβάλλει ποινές σε όσους τους παραβαίνουν. Πώς λειτουργούν αυτές οι αγορές και μάλιστα τόσο αποτελεσματικά χωρίς την εποπτεία κάποιας υπερεθνικής κρατικής οντότητας; γ) Σε αντίθεση με την ελληνόκτητη ποντοπόρο ναυτιλία, η οποία μεγαλουργεί κάτω από όλες τις συνθήκες των παγκόσμιων ναυτιλιακών αγορών, η ελληνική ακτοπλοΐα είναι ανέκαθεν προβληματική. Τι φταίει; Γιατί άνθρωποι από τον ίδιο κλάδο όταν επιχειρούν στις μεγάλες θάλασσες δοξάζουν την Ελλάδα, ενώ όταν καταπιαστούν με την ακτοπλοΐα τα θαλασσώνουν; δ) Τι μπορούμε να μάθουμε από την εκπληκτική επιτυχία της ελληνόκτητης ποντοπόρου επιχειρηματικότητας, το οποίο θα βοηθούσε στην κινητοποίηση και στην εξωστρέφεια της εγχώριας επιχειρηματικότητας; Οι απαντήσεις με την οποίες θα ασχοληθώ αμέσως είναι πειστικές. 22

Μικρή χώρα με μεγάλη εφοπλιστική παράδοση Μόνο με την «ναυτοσύνη» ως γνώση και τεχνική ικανότητα δεν μπορεί να εξηγηθεί πώς πολίτες από μια χώρα 11 εκατομμυρίων ανθρώπων ελέγχουν τον μεγαλύτερο στόλο πλοίων στον κόσμο. Στην περίπτωση της ελληνόκτητης ποντοπόρου ναυτιλίας, τα δεδομένα τεκμηριώνουν ότι οι σύγχρονοι Έλληνες εφοπλιστές διαθέτουν εξαιρετικά υψηλούς δείκτες αξιοπιστίας. Αλλά η αξιοπιστία γνωρίζουμε ότι δεν αποκτάται εύκολα. Χτίζεται σιγά-σιγά στο πέρασμα πολλών δεκαετιών, δοκιμάζεται και επιβεβαιώνεται καθημερινά, κυρίως σε περιόδους κρίσεων, και χάνεται πολύ εύκολα. Γιατί οι παγκόσμιες τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες περιβάλλουν τους Έλληνες εφοπλιστές με τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη; Μια εύλογη απάντηση είναι ότι οι ίδιοι και οι επιχειρήσεις τους, εκτός του ότι πληρούν όλα τα απαιτητικά τραπεζικά κριτήρια από την άποψη της πιστοληπτικής ικανότητας, επιπλέον διαθέτουν και κάποιες μοναδικές ιδιότητες που πηγάζουν από την παράδοση. Με άλλα λόγια, οι παγκόσμιες τράπεζες τους βλέπουν ως άξιους συνεχιστές των μεγάλων «Εμπορικών Οίκων» της Ελληνικής διασποράς. Στον βαθμό που ισχύει αυτή η ερμηνεία, οι παγκόσμιες τράπεζες πρέπει να αναγνωρίζουν στους σύγχρονους Έλληνες εφοπλιστές και στις επιχειρήσεις τους ότι διαθέτουν: α) υψηλό ήθος στις συναλλαγές που κάνουν μαζί τους, β) ιδιαίτερες γνώσεις αναφορικά με τις «ιδιοτροπίες» ή τα «χούγια» των παγκόσμιων ναυτιλιακών αγορών, γ) επιχειρηματική εγρήγορση ώστε να οσφραίνονται τις επιχειρηματικές ευκαιρίες πριν από τους ανταγωνιστές τους και να τολμούν, δ) απαράμιλλες ηγετικές ικανότητες για διοίκηση και συντονισμό μεγάλων στόλων πλοίων κινούμενων σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης, και ε) την σιγουριά της σταθερότητας και της συνέχειας που εξασφαλίζει η διαδικασία της διαδοχής στο Ελληνικό πρότυπο οργάνωσης και διοίκησης των ναυτιλιακών επιχειρήσεων. Προσωπικά, θεωρώ ότι αυτή η ερμηνεία εξηγεί πολύ καλά τις απώτερες και τις πιο πρόσφατες εξελίξεις σ’ αυτόν τον ηγετικό κλάδο για την ελληνική οικονομία.

Οι ναυλαγορές λειτουργούν αποτελεσματικά γιατί λειτουργούν ανταγωνιστικά Οι εγχώριες επιχειρήσεις είναι ευρύτατα αποδεκτό πλέον ότι πρέπει να αποκτήσουν εξωστρεφή προσανατολισμό και οργάνωση, ώστε να ελέγχουν την αποΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

τελεσματικότητά τους βάσει μηχανισμών αυτορρύθμισης. Μπορεί να γίνει αυτό το θαύμα ή μήπως πρέπει να περιμένουμε μερικές δεκαετίες; Όχι, δεν μπορεί, γιατί η αποτελεσματική οργάνωση των επιχειρήσεων εξαρτάται από το πόσο ανταγωνιστικές είναι οι αγορές στις οποίες δραστηριοποιούνται. Οι εφοπλιστικές επιχειρήσεις στην ποντοπόρο ναυτιλία υιοθέτησαν και εφάρμοσαν τον μηχανισμό της αυτορρύθμισης για πολλά χρόνια μέχρι που τους έγινε δεύτερη φύση. Αυτό συνέβη γιατί στις αγορές των διεθνών θαλάσσιων μεταφορών επικρατεί ανέκαθεν τόσο οξύς ανταγωνισμός και τέτοιοι κανόνες συμπεριφοράς μεταξύ των συναλλασσομένων, που δεν αφήνουν περιθώρια επιβίωσης σε όσες επιχειρήσεις λειτουργούν ευκαιριακά. Συνεπώς, για να μεταφερθεί το οργανωτικό πρότυπο της ποντοπόρου ναυτιλίας στις εγχώριες επιχειρήσεις, πρέπει οπωσδήποτε να αλλάξει το θεσμικό πλαίσιο στις εγχώριες αγορές ώστε να γίνουν ανταγωνιστικές. Δυστυχώς, οι Ελληνικές κυβερνήσεις και η Επιτροπή Ανταγωνισμού, αντί να λειτουργούν με μοναδικό στόχο το άνοιγμα των αγορών στον ανταγωνισμό, με πράξεις και με παραλείψεις συντηρούν ένα γενικευμένο καθεστώς καταστολής του. Προς πλήρη επιβεβαίωση αυτού του ισχυρισμού, μια πλούσια πηγή αποδεικτικών στοιχείων είναι η πρόσφατη μελέτη του OECD (2013), η οποία είναι γνωστή ως «Εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ». Σ’ αυτήν καταγράφονται οι διαρθρωτικές αλλαγές που πρέπει να υιοθετήσουμε ως χώρα, αν επιθυμούμε η οικονομία μας να γίνει διεθνώς ανταγωνιστική. Εν τούτοις, παρά τις δεσμεύσεις που αναλάβαμε μέσω των δύο μνημονίων που υπογράψαμε με τους δανειστές μας, μέχρι σήμερα έγιναν ελάχιστες μεταρρυθμίσεις και οι σπουδαιότερες εξ αυτών κινδυνεύουν να αναστραφούν από την παρούσα κυβέρνηση. Συνεπώς, για να μεταφερθεί το πρότυπο της ποντοπόρου ναυτιλίας, να παγιωθεί και να αποδώσει για την χώρα μας αποτελέσματα σύμφωνα με τις μεγάλες δυνατότητες που διαθέτει, οι εγχώριες αγορές εργασίας και κεφαλαίου πρέπει να γίνουν ανταγωνιστικές. Κάτι τέτοιο φαντάζει απίθανο για το προβλεπτό μέλλον. Αλλά οψέποτε έλθει το πλήρωμα του χρόνου και οι πολίτες μεταστραφούν ευνοϊκά προς τις απαιτούμενες αλλαγές, το άνοιγμα των αγορών στον ανταγωνισμό θα πρέπει ακολουθηθεί χωρίς ενδοιασμούς, πολιτικάντικους συμβιβασμούς, και πελατειακές υπαναχωρήσεις. Τότε, δεν θα υπάρχει κανένας λόγος η εγχώρια επιχειρηματικότητα να μην αναδειχθεί τόσο επάξια για την χώρα όσο η εφοπλιστική. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Η προβληματική κατάσταση της ακτοπλοΐας Για την κατάσταση που επικρατεί στον κλάδο της Ελληνικής ακτοπλοΐας δεν ευθύνονται τόσο οι ακτοπλόοι εφοπλιστές και τα πληρώματα, όσο οι ελληνικές κυβερνήσεις και οι εποπτεύουσες αρχές. Και τούτο γιατί, με το πλέγμα των ρυθμίσεων που έχουν επιβάλλει στον συγκεκριμένο κλάδο, στην πραγματικότητα έχουν αντικαταστήσει τον ανταγωνισμό με αδιαφανείς μηχανισμούς διαπλοκής, μέσω των οποίων εξυπηρετούνται κυρίως όσοι «επινοούν και εφαρμόζουν τις ρυθμίσεις». Σήμερα η ακτοπλοΐα συνεχίζει να στενάζει κάτω από τον διοικητικό προσδιορισμό της τιμής των εισιτηρίων, των δρομολογίων, τους φόρους υπέρ τρίτων, τους επίναυλους, και πλήθος άλλων μεταβλητών από το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της εφημερίδος «Κέρδος», οι διεθνείς δανειστές μέσω της Τρόϊκας ζήτησαν τον Μάϊο του 2013 την απελευθέρωση όλων των γραμμών και των ναύλων, την κατάργηση των υποχρεωτικών δρομολογήσεων, την διαγραφή των περιορισμών στην σύνθεση των πληρωμάτων κλπ. Αυτό που απάντησαν οι τρεις γενικοί γραμματείς του εν λόγω υπουργείου ήταν ότι: Δεν μπορεί να απελευθερωθεί η ακτοπλοΐα στην Ελλάδα. Όπου χρειάζεται και μπορεί θα γίνουν βελτιώσεις, ωστόσο ο ιδιόμορφος χώρος του Αιγαίου, δεν επιτρέπει πλήρη απελευθέρωση της αγοράς στον χώρο της ακτοπλοΐας. Μετά απ’ αυτήν την δήλωση, δεν είναι βέβαια ανεξήγητο γιατί η Επιτροπή Ανταγωνισμού αδιαφορεί για την προφανή ολιγοπωλιακή διάρθρωση των ακτοπλοϊκών γραμμών. Συμπερασματικά, ο λόγος που η ακτοπλοΐα είναι προβληματική, ενώ ο κλάδος της ποντοπόρου ναυτιλίας προοδεύει συνεχώς, με κρίσεις και χωρίς κρίσεις, βρίσκεται στους θεσμούς της συστηματικής και προσχεδιασμένης καταστολής του ανταγωνισμού από την πολιτεία. Αν, λοιπόν, πρόκειται να γίνει κάποιας μορφής επανεκκίνηση, αυτή θα ήταν σκόπιμο να αρχίσει με την πλήρη απελευθέρωση του κλάδου, την μετατροπή του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας σε μια μικρή διεύθυνση σε κάποιο άλλο παραγωγικό υπουργείο ή ακόμη και την πλήρη κατάργησή του, και τον αναπροσανατολισμό της Επιτροπής Ανταγωνισμού ώστε οι ακτοπλοϊκές γραμμές να ανοίξουν στον ανταγωνισμό. 23

Μαθήματα επιχειρηματικότητας από την ποντοπόρο ναυτιλία Οι αγορές στον χώρο της ποντοπόρου ναυτιλίας δημιουργούν και επιβάλλουν εγγενώς κανόνες ρύθμισης του ανταγωνισμού, οι οποίοι εν συνεχεία αναγκάζουν τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται να πειθαρχήσουν σ’ αυτούς τους κανόνες. Οι Έλληνες εφοπλιστές που επιχειρούν σ’ αυτόν τον χώρο, γνωρίζοντας ότι δεν μπορούν να αλλάξουν τους κανόνες έκαναν ότι και οι άλλοι Έλληνες στις ανθηρές κοινότητες του εξωτερικού. Ξεδίπλωσαν τις οργανωτικές και επιχειρηματικές τους δυνατότητες και συνεχίζουν το από αιώνων θαύμα στις μεγάλες θάλασσες. Γιατί περί θαύματος πρόκειται, αφού προερχόμενοι από μια πολύ μικρή χώρα 11 εκατομμυρίων κατοίκων ελέγχουν τον μεγαλύτερο στόλο ποντοπόρων πλοίων στον κόσμο. Στο θαύμα αυτό έχουν σύμμαχο το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα, γιατί κέρδισαν και διατηρούν υψηλούς δείκτες αξιοπιστίας. Τι σημαίνει αυτό; Εκ του αποτελέσματος σημαίνει ότι το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα μας δείχνει τον δρόμο και μας διαβεβαιώνει ότι, κάτω από συνθήκες οξύτατου ανταγωνισμού, οι Έλληνες μπορούμε να κάνουμε ακόμη και θαύματα παγκόσμιας εμβέλειας. Να κερδίσουμε αξιοπιστία και να αποσπάσουμε την διεθνή επιβράβευση με όρους συσσώρευσης πλούτου και δύναμης. Να στήσουμε και να λειτουργήσουμε μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις. Να ανιχνεύσουμε επιχειρηματικές ευκαιρίες εκεί που άλλοι δεν τις βλέπουν κλπ. Οι δυνατότητες των ικανών μεταξύ μας δεν περιορίζονται στους εφοπλιστές της ποντοπόρου ναυτιλίας. Πολύ ικανοί επιχειρηματίες υπάρχουν στην ακτοπλοΐα, στην βιομηχανία, στις υπηρεσίες και γενικά σε όλους τους κλάδους της οικονομίας. Εν τούτοις, λόγω του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου, αναγκάστηκαν να συμβιβαστούν και να χάσουν τον προσανατολισμό τους. Συνεπώς, σ’ αυτήν την κρίσιμη ώρα για την χώρα, το ζητούμενο δεν είναι άλλο από την απελευθέρωση της δύναμης της επιχειρηματικότητας μέσα από βαθειές μεταρρυθμίσεις στο θεσμικό πλαίσιο της πολιτείας και της οικονομίας. Ειδικώτερα, το Σύνταγμα του 1975 πρέπει να αντικατασταθεί με ένα άλλο για μια ανοικτή κοινωνία και ελεύθερη οικονομία. Να υλοποιηθούν το συντομώτερο δυνατόν οι διαρθρωτικές αλλαγές που περιγράφονται στην εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ, και όχι μόνον αυτές. Τα θεσμικά όργανα για την ρύθμιση του ανταγωνισμού σε αγορές που αποδεδειγμένα δεν μπορεί για κάποιους λόγους να λειτουργήσει ο ελεύθερος 24

ανταγωνισμός, να αφεθούν να λειτουργήσουν ελεύθερα και ανεξάρτητα από πολιτικές και κυρίως κομματικές επιρροές κλπ. Μέσα απ’ αυτές τις μεταρρυθμίσεις η χώρα μας θα γίνει η αναπτυξιακή τίγρης της Νότιας Ευρώπης, όπως παγκόσμια τίγρης είναι ακριβώς και η ελληνόκτητη ποντοπόρος ναυτιλία. Όσο πιο γρήγορα, λοιπόν, κατανοήσουμε ως πολίτες ότι αυτός είναι ο ασφαλέστερος δρόμος για ατομική και κοινωνική ασφάλεια και πρόοδο, τόσο λιγώτερες γενιές θα χρειαστεί να περάσουν για να φανούν τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Το πρότυπο ανάπτυξης που αναζητούμε, κάποιοι ικανοί Έλληνες το εφαρμόζουν ήδη με τεράστια επιτυχία.

΄Αμεση προτεραιότητα έχει η προσπάθεια ανατροπής των στερεοτύπων Απ’ όσα εξέθεσα, προκύπτει ότι γνωρίζουμε ποιο πρότυπο ανάπτυξης έχει την ικανότητα να μας βγάλει από το αδιέξοδο στο οποίο έχουμε περιέλθει. Είναι το πρότυπο των ανοικτών και ανταγωνιστικών αγορών, το οποίο εφαρμόζεται στην περίπτωση της ποντοπόρου ναυτιλίας και μπορούμε εύκολα να το υιοθετήσουμε, γιατί πολλοί άξιοι Έλληνες μας δείχνουν τον δρόμο. Όμως, για να υπάρξει πρόοδος προς αυτήν την κατεύθυνση, άμεση προτεραιότητα έχει η προσπάθεια ανατροπής των στερεοτύπων που καλλιεργούνται συστηματικά σε βάρος του Ελληνικού λαού, και έχουν οδηγήσει στην θεώρηση της ελεύθερης οικονομίας ως κοινωνικά ανάλγητης. Το μεγάλο κράτος προπαγανδίζεται έντεχνα στον λαό ως ο μοναδικός εγγυητής κοινωνικής πρόνοιας και αλληλεγγύης, ενώ στην ουσία λειτουργεί ως προστατευτική ασπίδα για την γιγάντωση συντεχνιακών πρακτικών. Αυτός ο μύθος του μεγάλου, άρα κοινωνικά ευαίσθητου κράτους, είναι ώρα να αποκαλυφθεί και να καταρριφθεί. Πρέπει να καταστεί σαφές στους Έλληνες πολίτες ότι η διατήρηση ενός κράτους τεράστιου, επαχθούς και αναποτελεσματικού, απομυζά κάθε ικμάδα της Ελληνικής κοινωνίας, αποτελεί εστία διαφθοράς και ζημιώνει πρωτίστως τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες που επαίρεται ότι προστατεύει. Θετικά αποτελεσματικό είναι μόνον ένα μικρό κράτος που σέβεται τους κόπους του πολίτη και δεν τους αποστραγγίζει μέσα από την δυσβάσταχτη φορολογία που απαιτείται για την συντήρηση ενός διογκωμένου κρατικού μορφώματος που ελέγχει και διαχειρίζεται, με οδυνηρές συνέπειες, ορισμένους από τους πιο δυναμικούς τομείς της Ελληνικής οικονομίας. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Ελλάδα

Συμβολή στην ιστορική αλήθεια για το Μακεδονικό

διεθνής κοινή γνώμη, καθώς δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει σε λεπτομέρειες την ιστορία κάθε χώρας, είναι εύκολο να παρασύρεται σε συμπεράσματα και να καταλήγει σε απόψεις που ορισμένες φορές απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Η περίπτωσή της αυτοαποκαλούμενης Δημοκρατίας της Μακεδονίας είναι μία από τις πιο χαρακτηριστικές. Μεθοδική προπαγάνδα 50 περίπου ετών και συστηματική παραποίηση κάθε είδους στοιχείων (κυρίως ιστορικών και γεωγραφικών) από στρατευμένους επιστήμονες και διανοούμενους διευκόλυνε, ακόμα και στους χώρους της πανεπιστημιακής διδασκαλίας και της εγκυκλοπαιδικής καταγραφής, την επικράτηση της εντυπώσεως ότι οι αρχαίοι Μακεδόνες δεν ήταν Έλληνες, αλλά μια διαφορετική φυλή. Αυτής της φυλής κατ’ ευθείαν απόγονοι υποτίθεται ότι είναι οι Σλάβοι και Αλβανοί που κατά πλειοψηφίαν κατοικούν στο 35% της γεωγραφικής περιοχής, η οποία κάποια νεώτερη ιστορική περίοδο έφερε το όνομα Μακεδονία (το υπόλοιπο 53% της γεωγραφικής Μακεδονίας ανήκει στην ελληνική επικράτεια και το 12% στην Βουλγαρική). Ας σημειωθεί, πάντως, ότι στο έδαφος της σημερινής Ελλάδας βρίσκεται το 70% της Μακεδονίας των Φιλίππου-Αλεξάνδρου, διότι στην περιοχή της σημερινής FYROM μόνο ένα τμήμα του εδάφους της υπήρξε τμήμα του βασιλείου της Μακεδονίας. Το υπόλοιπο FYROM επί βασιλείας Φιλίππου-Αλεξάνδρου ελέγετο Παιονία και δεν ανήκε στο αρχαίο βασίλειο της Μακεδονίας. Καθώς οι άνθρωποι του 20ου αιώνα γνωρίζουν μόνο τα κράτη-έθνη, λησμονούν ή αγνοούν ότι πριν 2500 χρόνια υπήρχαν τα κράτη-πόλεις, που μολονότι συχνά ανήκαν στην ίδια φυλή και είχαν τα ίδια εθνικά χαρακτηριστικά (γλώσσα, θρησκεία, ήθη και έθιμα) συνήθως βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ τους για τους λόγους που λίγο ώς πολύ γίνονται και σήμερα οι πόλεμοι! Έτσι είναι παγκοσμίως γνωστοί οι ασταμάτητοι πόλεμοι μεταξύ των αρχαίων κρατών των Αθηνών και της Σπάρτης του 5ου αιώνα προ Χριστού και των αντίστοιχων συμμάχων τους, μολονότι οι πολίτες

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

του Γιάννη Μαρίνου όλων αυτών των κρατιδίων ήταν Έλληνες. Έτσι είχαμε τα κράτη των Αθηνών, της Σπάρτης, των Πλαταιών, των Θηβών, της Κορίνθου αλλά και της Ηπείρου, της Μακεδονίας κλπ. Κανείς δεν διανοείται να αμφισβητήσει ότι δεν ήταν πόλεμος μεταξύ Ελλήνων οι ασταμάτητες συγκρούσεις μεταξύ της Δημοκρατίας των Αθηνών και του βασιλείου της Σπάρτης. Αλλά εξ ίσου πόλεμος μεταξύ Ελλήνων ήταν και η πολεμική αναμέτρηση μεταξύ Μακεδόνων και Αθηναίων σε κάποια ιστορική περίοδο, που την ακολούθησε η από κοινού εκστρατεία όλων των Ελλήνων με επικεφαλής τους Μακεδόνες κατά του προαιώνιου εχθρού τους των Περσών, που εξελίχθηκε στην πασίγνωστη εποποιία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Όπως και στην Ιταλία Για να μεταφερθούμε σε νεώτερες εποχές, ας σκεφθούμε την ενιαία σήμερα Ιταλία δυο-τρεις αιώνες πριν. Μέχρι τότε, όλοι οι κάτοικοι της Ιταλοί, απόγονοι των αρχαίων Ρωμαίων με προσμίξεις Γερμανικών φύλων, ήταν χωρισμένοι σε διάφορα επιμέρους Βασίλεια και Δημοκρατίες, που πολεμούσαν μάλιστα ασταμάτητα μεταξύ τους (Βασίλειο της Νεαπόλεως, Δημοκρατία της Βενετίας, Δουκάτο της Πάρμας, Δημοκρατία της Φλωρεντίας, Κράτος του Βατικανού, κ.ο.κ.). Θα τολμούσε σήμερα οποιοσδήποτε να ισχυρισθεί ότι οι Βενετοί δεν είναι Ιταλοί επειδή κάποτε ήταν ξεχωριστό κράτος; Για να κατανοήσουμε τέλος πώς ήταν δυνατόν Έλληνες να πολεμούν μεταξύ τους, ας σκεφθούμε πόσο σύνηθες είναι και σήμερα να αλληλοεξοντώνονται μέλη της ίδιας οικογένειας. Αυτό συνέβαινε και τότε για λόγους συμφερόντων και ηγεμονίας. Ο σοφός Πλάτων εδώ και 2.400 χρόνια το είχε αντιληφθεί και είχε γράψει ότι «Δια γαρ την των χρημάτων κτήσιν πάντες οι πόλεμοι γίγνονται». Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τους αρχαίους Μακεδόνες, που ήταν Έλληνες (ίδια φυλή, γλώσσα, θρησκεία, ήθη και έθιμα) όπως και οι Αθηναίοι, οι Κορίνθιοι, οι Θηβαίοι, οι Ηπειρώτες, οι Αργείοι (από τους 25

οποίους άλλωστε κατάγονται οι βασιλιάδες της Μακεδονίας), αλλά είχαν ιδιαίτερη κρατική οντότητα. Πολύ μεταγενέστερα, τον 7ο μετά Χριστόν αιώνα, με την κάθοδο των Σλαβικών φυλών, ένα σημαντικό τμήμα της αρχαίας Μακεδονίας περιήλθε στην κυριαρχία τους. Και έκτοτε το όνειρο των Σλάβων ήταν να φθάσουν έως την θάλασσα του Αιγαίου πελάγους και να αποκτήσουν απ’ ευθείας διέξοδο στην Μεσόγειο. Η ιστορία των 1.000 τελευταίων ετών καταγράφει ατελείωτους πολέμους με τον στόχο αυτό, τον οποίο κατά καιρούς και προσκαίρως επιτύγχαναν οι Σλάβοι, για να απωθηθούν και πάλι βορειότερα, χωρίς ποτέ να μπορέσουν να επιβάλουν οριστικά την κυριαρχία τους στην περιοχή όπου ανέκαθεν κατοικούσαν τα ελληνικά φύλα. Η προσπάθεια αυτή, από τον 18ο αιώνα, πήρε πιο συγκεκριμένη μορφή και δύναμη, όταν η Τσαρική Ρωσσία, ηγεμονική πια δύναμη ανάμεσα στα σλαβικά φύλα και βασίλεια, διαμόρφωσε ως κοινό όραμα τον πανσλαβισμό, με κύριο στόχο την επικράτηση και σ’ ολόκληρη την Βαλκανική Χερσόνησο, νότιο άκρο της οποίας είναι η Ελλάδα. Ήταν συνεπώς πολύ φυσικό, κατά την φάση της κομμουνιστικής περιόδου με ηγέτιδα πλέον δύναμη την Σοβιετική Ένωση (πρώην Τσαρική Ρωσσία) ο πανσλαβισμός να πάρει την μορφή της επιβο-

λής του κομμουνιστικού συστήματος σ`ολόκληρη την Βαλκανική, ώστε δια της μετατροπής της Ελλάδας σε σοβιετικό δορυφόρο να υλοποιηθεί το όραμα της Σλαβικής εξόδου στο Αιγαίο. Συγκεκριμένα, το σχέδιο προέβλεπε την δημιουργία ανεξάρτητης Λαϊκής (Σλαβικής) Δημοκρατίας της Μακεδονίας, στην οποία θα εντάσσονταν εκτός από το Βουλγαρικό και το Γιουγκοσλαβικό τμήμα της γεωγραφικής Μακεδονίας και η Ελληνική Μακεδονία, που –ας τονισθεί– είναι το μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο κομμάτι της γεωγραφικής Μακεδονίας και με την λογική των αριθμών θα έπρεπε εκείνη να διεκδικεί ένταξη στην δική της επικράτεια των υπολοίπων Μακεδονικών εδαφών που κατείχε η Γιουγκοσλαβία και η Βουλγαρία.

Ο ρόλος της Κομιντέρν Φυσικά η διάδοση σλαβικών γλωσσικών ιδιωμάτων στην περιοχή, ομιλουμένων από γηγενείς και επήλυδες λόγω των κατά καιρούς σλαβικών εισβολών και των αναπόφευκτων επιμειξιών, βοηθούσε και βοηθάει στην καλλιέργεια της σύγχυσης. Αλλά εκείνο που κυρίως συνέβαλε αποφασιστικά στην δημιουργία των μύθων του Μακεδονικού έθνους ήταν η δια της Γ΄ Κομμουνιστικής Διεθνούς (στην οποία ηγεμόνευε η Μόσχα και ο Στάλιν) επιβολή σ’ όλα τα κομμουνιστικά κόμματα να υιοθετήσουν ως επιδίωξη την δημιουργία της Λαϊκής (Σλαβικής) Μακεδονίας του Αιγαίου (όπως την αποκαλούσαν). Και ήταν αναπόφευκτο, λόγω της δεσμευτικής από το Καταστατικό της υποχρεώσεως για τυφλή υπακοή όλων των Κομμουνιστικών Κομμάτων στις αποφάσεις της Κομιντέρν, να υιοθετηθεί αυτός ο στόχος και από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος. Καθώς οι Αριστεροί διανοούμενοι της υφηλίου ήσαν υποχρεωμένοι να δέχονται ό,τι όριζε η Κομιντέρν, εξηγείται το γιατί και σήμερα οι περισσότεροι «προοδευτικοί» διανοούμενοι εντάσσονται ευθέως ή έστω δείχνουν κατανόηση στον σταλινικό (και μετέπειτα τιτοϊκό) μακεδονισμό. Έτσι –δυστυχώς– το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος από ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

το 1924 έως και το 1949 έφθασε και μέχρις εμφυλίου πολέμου προκειμένου να ικανοποιήσει το όνειρο της Μόσχας για επιβολή Σλαβικής κυριαρχίας στην Βόρεια Ελλάδα (Μακεδονία και Θράκη), πράγμα που του στοίχισε εύλογα ασταμάτητες διώξεις με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας (αφού μοχθούσε και πολεμούσε για την απόσπαση Ελληνικών εδαφών προς χάριν του πανσλαβικού ονείρου της Μόσχας αλλά και για το προσωπικό ηγεμονικό σχέδιο του Στρατάρχη Τίτο στην περιοχή). Μάλιστα αυτός ο τελευταίος αποδέχθηκε να διεκπεραιώσει την εντολή αυτή της Μόσχας, η οποία θα απέβαινε και υπέρ των δικών του φιλοδοξιών, αφού ήλπιζε εύλογα ότι το νέο κράτος της Μακεδονίας θα γινόταν δικός του κυρίως δορυφόρος. Με αυτό, άλλωστε, το σκεπτικό δημιουργήθηκε το 1944 το ομόσπονδο «κράτος» της Λαϊκής Δημοκρατίας της Μακεδονίας ως τμήμα της Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας (αυτό που τώρα ως ανεξάρτητο κράτος διεκδικεί την ονομασία Μακεδονία). Έκτοτε και το Βελιγράδι, και η τοπική Κυβέρνηση των Σκοπίων (πρωτεύουσα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Μακεδονίας) και δυστυχώς και το Ελληνικό Κομμουνιστικό Κόμμα εργάσθηκαν για να δημιουργήσουν και να επιβάλουν τον μύθο της Μακεδονικής εθνότητας, η οποία –ας τονισθεί αυτό– δεν υπήρχε ούτε μνημονεύεται σε οποιοδήποτε επίσημο έγγραφο, χάρτη ή ιστορία μέχρι την απελευθέρωση της περιο χής από τον ζυγό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

στις αρχές του 20ου αιώνα. Είναι ένα τεχνητό κατασκεύασμα του 20ου αιώνα, το οποίο δημιουργήθηκε από την συνεργασία της ΕΣΣΔ με την κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία του Τίτο και την κομμουνιστική Βουλγαρία του Δημητρώφ και την ηθική και προπαγανδιστική υπο9στήριξη όλων των όπου γης Κομουνιστικών κομμάτων και των συμπαθούντων τον μαρξισμό και εργαζόμενων για την παγκόσμια επιβολή του.

Δύο αψευδείς μαρτυρίες Δύο αψευδείς μαρτυρίες-ντοκουμέντα, που διατυπώθηκαν σε ανύποπτο χρόνο, επιβεβαιώνουν τα προαναφερθέντα. Η πρώτη προέρχεται από πλευράς των ΗΠΑ και από την κυβέρνηση Ρούσβελτ, λήγοντος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, η οποία γρήγορα αντελήφθη τα πραγματικά κίνητρα της ιδρύσεως «Μακεδονικού» κράτους και εξέδωσε σαφείς οδηγίες για την καταδίκη του. Αυτό προκύπτει από το ακόλουθο απόσπασμα από μια εγκύκλιο του Αμερικανού Υπουργού των Εξωτερικών Stettinius (βλέπε doc. 1, σελ 26: Circular Airgram #868.014/26 Δεκ.1944). Η (Αμερικανική) κυβέρνηση θεωρεί ότι οποιαδήποτε συζήτηση περί Μακεδονικού «έθνους», «Μακεδονικής Μητέρας Πατρίδας» ή Μακεδονικής «εθνικής συνειδήσεως» αποτελεί ανυπόστατη δημαγωγία, που δεν ανταποκρίνεται είτε σε εθνική είτε σε πολιτική πραγματικότητα και (η κυβέρνηση Ρούσβελτ) διαβλέπει στην παρούσα αναβίωση ένα πιθανό προκάλυμμα για επιθετικούς σκοπούς εναντίον της Ελλάδος. Η εγκεκριμένη πολιτική της παρούσης κυβερνήσεως είναι να εναντιώνεται σε οποιαδήποτε αναβίωση του μακεδονικού ζητήματος, όσον αφορά την Ελλάδα». Σήμερα επιβεβαιώθηκαν πλήρως οι υποθέσεις και οι φόβοι του Stettinius, αφού το Μακεδονικό έθνος, που δεν υπήρχε τότε, κατασκευάσθηκε κυρίως από το 1944 έως σήμερα. Και τώρα, καθώς επιμένει να υποκλέπτει το όνομα Μακεδονίας, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τις επιθετικές διεκδικήσεις εναντίον της Ελλάδος. Όλα όσα προέβλεψε ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ συνέβησαν. Το μόνο που δυστυχώς δεν επι27

βεβαιώθηκε είναι η αξιοπιστία της διαβεβαίωσής του ότι «η πολιτική της Αμερικανικής κυβερνήσεως είναι να αντιτίθεται σε οποιαδήποτε αναβίωση του μακεδονικού ζητήματος σ’ ό,τι αφορά την Ελλάδα». Η σημερινή Αμερικανική κυβέρνηση, αντίθετα, συμπαρίσταται στην κυβέρνηση των Σκοπίων και αποδέχθηκε την αναβίωση του Μακεδονικού ζητήματος. Και ο Ελληνικός λαός θλίβεται γι’ αυτή την ασυνέπεια των ΗΠΑ. Έτσι, αυτό που επί κομμουνιστικού καθεστώτος της Γιουγκοσλαβίας απετρέπετο να συμβεί χάρις στην υποστήριξη της Ελληνικής πλευράς από τις ΗΠΑ, σήμερα κινδυνεύει να γίνει πραγματικότητα, καθώς οι ΗΠΑ και οι άλλες χώρες του ΝΑΤΟ φαίνεται να μην ενοχλούνται πια που προωθείται μέσω της ονομασίας της Μακεδονίας η επιδίωξη της Κομμουνιστικής Διεθνούς να δημιουργηθεί ένα Κράτος Σλαβομακεδόνων με έξοδο στην ελληνική θάλασσα του Αιγαίου. Ενώ οι Έλληνες διαπιστώνουν με πίκρα, ότι ούτε η αλήθεια, ούτε το δίκαιο των μικρών κρατών, ούτε και οι διαβεβαιώσεις των ισχυρών της γης έχουν οποιαδήποτε αξία, όταν αντίθετα συμφέροντα οδηγούν την αποδοχή του ψεύδους, των αδικιών και της ασυνέπειας.

Ένα σημαντικό ντοκουμέντο Το ότι δεν υπήρχε Μακεδονικό έθνος και ότι είναι δημιούργημα της Κομμουνιστικής Διεθνούς και της Σοβιετικής Ενώσεως προκύπτει και από ένα ντοκουμέντο που σώζεται από την πλευρά της τέως Ερυθράς Υπερδύναμης. Πρόκειται για άκρως απόρρητα πρακτικά συνομιλιών Στάλιν και Βουλγάρων ηγετών με επικεφαλής τον διάσημο Γκεόργκι Δημητρώφ, που φέρουν ημερομηνία 5 Ιουνίου 1946, δηλαδή δύο χρόνια μετά την ονομασία της περιοχής των Σκοπίων από τον Τίτο σε 28

Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας, στο πλαίσιο της τότε Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας. Ο Στάλιν, παρακινώντας τον Βούλγαρο ηγέτη και επικεφαλής της Κομμουνιστικής Διεθνούς Δημητρώφ να αποδεχθεί την δημιουργία αυτόνομης Λαϊκής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, που θα περιλαμβάνει και το Βουλγαρικό τμήμα της γεωγραφικής Μακεδονίας η οποία εκεί αποκαλείται Δημοκρατία του Πιρίν (από την ελληνική λέξη πυρήν = curnell), του λέει σε κάποια στιγμή: «Το ότι δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί Μακεδονική συνείδηση στον πληθυσμό αυτό δεν σημαίνει τίποτα. Και στην Λευκορωσσία δεν υπήρχε τέτοιου είδους συνείδηση μέχρι που την ανακηρύξαμε Σοβιετική Δημοκρατία. Τελικά αποδείχθηκε ότι πραγματικά υπάρχει Λευκορωσσικός λαός»! Κυνικός όπως ήταν ο Στάλιν, λέει δηλαδή στον εύλογα θιγόμενο Βούλγαρο συνομιλητή του ότι μπορεί αυτοί οι κάτοικοι του Πιρίν να πιστεύουν ότι δεν είναι Μακεδόνες αλλά Βούλγαροι, όμως και οι Λευκορώσσοι ήταν απλώς Ρώσσοι κι εκείνος τους εξανάγκασε, να δεχθούν την δήθεν εθνική τους ιδιαιτερότητα, δημιουργώντας δικό τους κράτος. Οι μαρτυρίες Στεττίνιους και Στάλιν θα αρκούσαν για να πείσουν και τον πλέον δύσπιστο για το πόσο δίκιο έχει η Ελλάς, ότι το δήθεν Μακεδονικό έθνος είναι εν πολλοίς τεχνητό κατασκεύασμα των Σλαβικών και Κομμουνιστικών επιδιώξεων στα Βαλκάνια και ότι οι Έλληνες έχουν κάθε δικαίωμα και να αγανακτήσουν για την υποκλοπή της πολιτιστικής τους κληρονομιάς και να ανησυχούν για τις μελλοντικές διεκδικήσεις της Σλαβομακεδονίας επί της Ελληνικής Μακεδονίας, οι οποίες μάλλον θα βρουν πρόθυμους υποστηρικτές, αφού θα έχει αναγνωρισθεί η περιοχή των Σκοπίων ως Δημοκρατία της Μακεδονίας. Και ας υπήρξε και πιο πρόσφατη εκδήλωση κατανόησης της επίσημης αμερικανικής πλευράς για τις ελληνικές ανησυχίες, όταν ο τότε υποψήφιος Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον στις 2 Οκτωβρίου 1922, πριν από τις τότε προεδρικές εκλογές, απευθυνόμενος προς τους Ελληνικής καταγωγής πολυπληθείς Αμερικάνους ψηφοφόρους, έχει δηλώσει τα εξής: «Η θέση των ΗΠΑ πρέπει να είναι καθαρή. Εάν η νοτιώτερη πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία επιθυμεί να επιτύχει την αμερικανική αναγνώριση πρέπει κατ’ αρχήν να αποδεχθεί τις βασικές αρχές της Τελικής Πράξεως του Ελσίνκι, να ικανοποιήσει τους γείτονές της, όπως και την διεθνή κοινότητα για τις φιλειρηνικές της προθέσεις, και να συμμορφωθεί με την απόφαση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, η οποία απορρίπτει την χρήση του ονόματος Μακεδονία. Η κυβέρνηση Κλίντον θα ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

στηρίξει αυτές τις αρχές και θα διαβεβαιώσει ότι τα νόμιμα συμφέροντα της Ελλάδος θα ικανοποιηθούν». Δυστυχώς ο κ. Κλίντον, ευθύς μόλις εξελέγη Πρόεδρος, λησμόνησε τις διαβεβαιώσεις του και αναγνώρισε την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (FYROM) ως ανεξάρτητο κράτος, μολονότι αυτό δεν ικανοποίησε τους γείτονές του (δηλαδή την Ελλάδα) και χωρίς να διασφαλίζεται ότι τα νόμιμα Ελληνικά συμφέροντα ικανοποιούνται. Ας υπομνησθεί ότι κατά τον εμφύλιο πόλεμο της Ελλάδας (1944-49) μεταξύ της δημοκρατικά εκλεγμένης από την πλειοψηφία του Ελληνικού λαού Κυβέρνησης και των αντάρτικων ομάδων του Κομμουνιστικού Κόμματος, του «Δημοκρατικού Στρατού», που εξοπλίζονταν και καθοδηγούνταν από τον Τίτο και έμμεσα από την Μόσχα, στην απόκρουση της κομμουνιστικοποίησης και σλαβικής καταβρόχθισης της Ελλάδος βοηθήθηκε η ελληνική κυβέρνηση από τις ΗΠΑ και τις σύμμαχες χώρες του ΝΑΤΟ και έτσι αποφεύχθηκε η ένταξη της χώρας μας στον κομμουνιστικό συνασπισμό και της Ελληνικής Μακεδονίας στην Γιουγκοσλαβική Ομοσπονδία ως Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας. Γι’ αυτό σήμερα με απορία, πίκρα και αγανάκτηση η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων αρνείται να αποδεχθεί την υλοποίηση των πανσλαβιστικών ονείρων της Μόσχας και της Κομμουνιστικής Διεθνούς, που ασφαλώς, εν μέρει τουλάχιστον, δικαιώνονται αν η πρώην Ομοσπονδιακή Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας αναγνωρισθεί με το ψευδεπίγραφο όνομα της Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Γιατί έτσι, μαζί με τις συνταγματικές προβλέψεις και την κατασκευασμένη ιστορία που διδάσκεται στο συνονθύλευμα των λαών που κατοικεί το μικρό αυτό κράτος (Αλβανοί, Βούλγαροι, Σέρβοι, Τσιγγάνοι, κάποιοι Έλληνες και άλλοι), αναγνωρίζονται ως κληρονόμοι της ένδοξης ιστορίας του κράτους της αρχαίας Μακεδονίας. Και επιτρέπεται από την διεθνή κοινότητα, από άγνοια ή έλλειψη ενδιαφέροντος και ευαισθησίας, να εκδηλώνουν οι Σλαβομακεδόνες αλυτρωτικές βλέψεις και προς την πλευρά της υποτίθεται υπό ελληνική κατοχή (έτσι την χαρακτηρίζουν) τελούσας κυρίως Μακεδονίας, που είναι ευλόγως τμήμα της Ελληνικής Δημοκρατίας και στην ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

οποία ας σημειωθεί βρίσκονται οι τάφοι των αρχαίων Μακεδόνων βασιλέων και όλη σχεδόν η πολιτιστική τους κληρονομιά. Και αυτή η πλάνη, την οποία τόσο εύκολα αποδέχονται κυβερνήσεις, δημοσιογράφοι και διάφορα συμφέροντα, που άλλοτε λυσσωδώς πολεμούσαν για την μη υλοποίηση αυτών των κομμουνιστικών ονείρων, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην επικράτηση προϋποθέσεων συγκρούσεως μεταξύ των Βαλκανικών Κρατών (αφού και η Βουλγαρία διεκδικεί ως δικό της έδαφος την Μακεδονία των Σκοπίων, ενώ και η Αλβανία από την πλευρά της θέτει θέμα αυτονομίας της ανατολικής πλευράς της χώρας, η οποία κατοικείται κυρίως από Αλβανούς! Τόσο Μακεδόνες είναι οι αυτοαποκαλούμενοι «Μακεδόνες»…) Είναι προφανές ότι μεγάλο τμήμα της διεθνούς κοινότητας έχει παρασυρθεί σε ψευδείς εντυπώσεις για το τι πράγματι σημαίνει η εμμονή της αυτοαποκαλούμενης Δημοκρατίας της Μακεδονίας στο όνομα της Μακεδονίας (γιατί αν επέμενε κανείς σε ιστορική στήριξη ονομασίας, όπως δείχνει να επιδιώκει η κυβέρνηση των Σκοπίων, θα έπρεπε τότε να επιλέξει μάλλον το «Παιονία», αφού αυτό ήταν το αρχαίο της όνομα, ή έστω Σλαβομακεδονία, ώστε να προσδιορίζεται καλύτερα η προέχουσα και κατά την ίδια την σημερινή ηγεσία της FYROM εθνική ταυτότητα των κατοίκων του τμήματος αυτού της γεωγραφικής Μακεδονίας).

Με τα προαναφερθέντα επιδιώκεται να αποκατασταθεί η αλήθεια σ’ ό,τι αφορά το επίμαχο θέμα της Ελληνικότητας της αρχαίας Μακεδονίας, από την αμφισβήτηση της οποίας προσπαθούν να αντλήσουν ιστορικά επιχειρήματα οι σύγχρονες πρώην κομμουνιστικές κυβερνήσεις της FYROM (πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, όπως είναι κατά τον ΟΗΕ το προσωρινό της όνομα, και οι εν Ελλάδι αμετανόητοι συνοδοιπόροι τους, για να επιβάλουν στη διεθνή κοινότητα το όνομα της Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Θεωρήσαμε ότι καλύτερος τρόπος γι’ αυτό είναι να μελετήσουμε την επιχειρηματολογία που επικαλείται όχι τόσο η κυβέρνηση των Σκοπίων και η κομμουνιστική προπαγάνδα (που επιζεί παρά την πτώση του συστήματος του υπαρκτού σοσιαλισμού), αλλά αυτή που χρησιμοποιείται από κάποια μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας στην Δύση. Και επειδή εκεί όπου κυρίως ανθεί η επιστημονικοφανής σλαβική προπαγάνδα είναι κυρίως η Βόρεια Αμερική, στην οποία ζουν μεγάλες γιουγκοσλαβικές κοινότητες, και συνεπώς και σλαβομακεδόνες, συνιστούμε ένα σχετικό μελέτημα του Αμερικανοκροάτη καθηγητή Jacques Bacid, το οποίο εξεπόνησε το 1992 για λογαριασμό του Macedonian World Congress (P.O.Box 2826, OrmondBeach, Florida, U.S.A.) με τον τίτλο «Through the Ages». Σέ αυτό αποδεικνύεται πόσο έωλη έως ανακριβής και ενίοτε πλαστή είναι η επιχειρηματολογία της πλευράς των Σλαβομακεδόνων και ορισμένων επιστημόνων (;), που τους προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για διόλου επιστημονικούς σκοπούς.

Μια εύλογη απορία Οι ξένοι αναγνώστες, αλλά και οι νεώτερες γενιές των Ελλήνων, θα εκφράσουν την εύλογη απορία. Καλά, γιατί αφήνατε επί τόσα χρόνια την Γιουγκοσλαβική και «Μακεδονική» προπαγάνδα να οργιάζουν διεθνώς και να καλλιεργούν μεθοδικά την αλλοίωση της ιστορίας και της σημερινής πραγματικότητας χωρίς να αντιδράσετε, αποκρούοντας αυτές τις κατά την γνώμη σας αναλήθειες; Η απάντηση δεν είναι απλή. Πρώταπρώτα, μέχρι το 1949 βρισκόμαστε σε εμφύλια σύρραξη και σε ουσιαστικά εμπόλεμη κατάσταση με την Γιουγκοσλαβία του Τίτο, η οποία τροφοδοτούσε με όπλα και στήριξε το αντάρτικο των Ελλήνων κομμουνιστών κατά της νόμιμης Ελληνικής κυβερνήσεως. Η λήξη του εμφυλίου με κατατρόπωση των κομμουνιστών συνέπεσε με την αποστασία του Τίτο και της χώρας του από το Σοβιετικό μπλοκ. Η ανεξαρτητο30

ποίηση αυτή της κομμουνιστικής Γιουγκοσλαβίας ενισχύθηκε, όπως ήταν εύλογο, με κάθε τρόπο από τις ΗΠΑ και την Δυτική Συμμαχία. Γι’ αυτό και η Ελλάδα, που ανήκε στο ΝΑΤΟ, πιέσθηκε από τους συμμάχους της να μη δημιουργεί προβλήματα στον Τίτο. Μια μαχητική αμφισβήτηση του Μακεδονικού μύθου από μέρους της Ελλάδας, μας έλεγαν, θα εξασθενίσει την θέση του και ενδεχομένως να ξαναρίξει την χώρα του στις αγκάλες της Μόσχας. Και εμείς οι Έλληνες, αμυντικά και οικονομικά εξηρτημένοι από τους Αμερικανούς, υποκύψαμε εκόντες άκοντες στις πιέσεις αυτές. Είχαμε, άλλωστε, αφελώς πιστέψει στην αξιοπιστία της παλαιότερης δηλώσεως του υπουργού Εξωτερικών Στετίνιους (επί προεδρίας Φρανκλίνου Ρούσβελτ), όπως προαναφέρθηκε. Αργότερα, ιδίως μετά την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα το 1974, και ιδίως μετά τον θάνατο του Τίτο, θα μπορούσε η Ελληνική πλευρά, με ελεύθερα πια τα χέρια, να αναλάβει εκστρατεία αποκατάστασης της ιστορικής αλήθειας και να γνωστοποιήσει στην διεθνή κοινότητα τα (πάντα εν εξελίξει) σχέδια της γιουγκοσλαβικής επεκτατικότητας. Όμως η ανάγκη ειρήνης στα Βαλκάνια, η ένταξη της Ελλάδας κάτω από τον προστατευτικό μανδύα του ΝΑΤΟ, το οποίο ουδέποτε θα επέτρεπε να απειληθεί η ελληνική Μακεδονία από οποιεςδήποτε κομμουνιστικές σλαβικές βλέψεις, παρέσυραν αφρόνως τις Ελληνικές κυβερνήσεις σε εφησυχασμό. Κάποιες ατομικές προσπάθειες ευσυνείδητων ιστορικών και ερευνητών είτε περνούσαν απαρατήρητες και πάντως δεν είχαν την επίσημη στήριξη ώστε να διαδοθούν διεθνώς, είτε συνάντησαν ισχυρή αντίδραση. Συχνά μάλιστα δέχονταν και λασπολόγες επιθέσεις από τους πάντα ισχυρούς νοσταλγούς της επικράτησης του κομμουνιστικού συστήματος στην Ελλάδα. Κάθε ανακίνηση του «Μακεδονικού», όπως λέμε στην Ελλάδα τις διεκδικήσεις των Σλάβων επί της Ελληνικής Μακεδονίας, προκαλούσε βίαιες αντιδράσεις των πάντα κυριαρχούντων διανοουμένων της αριστεράς, θεωρούμενη ως εθνικιστική διεκδίκηση σε βάρος ειρηνικών γειτονικών χωρών ή ανάξεση των πληγών του εμφυλίου πολέμου. Έτσι, για να μπορέσει η ελληνική κοινωνία να ξαναβρεί την ενότητα και την ομαλή πολιτική και κοινωνική εξέλιξή της, εκρίθη ότι θα έπρεπε να επικρατήσει λήθη για τα μίση και τα λάθη ή και εγκλήματα του παρελθόντος και να κοιτάξουμε όλοι μπροστά. Φυσικά, τίποτα δεν θα εμπόδιζε να αμφισβητήσουμε τα όσα έλεγαν και μεθόδευαν οι Σλαβομακεδόνες. Όμως, καθώς η ιστορία του Κομμουνιστικού ΚόμμαΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

τος της Ελλάδας ταυτιζόταν με τις κατακτητικές επιδιώξεις των Σλάβων, δεν ήταν εύκολο να αντικρούεις τα Σκόπια, χωρίς να θεωρείται ότι στρέφεσαι και κατά εκείνων των Ελλήνων που για ιδεολογικούς λόγους ή από πλάνη υπηρέτησαν ακόμα και ενόπλως τα σχέδια τους. Ενδεικτικά μόνον και για να κατανοηθεί ότι η ελληνική αντίδραση στο όνομα δεν προέρχεται μόνον από ευαισθησία στην ιστορική αλήθεια αλλά και στην Ελληνικότητα της Μακεδονίας των Φιλίππου και Αλεξάνδρου, αλλά και από την πρόσφατη ιστορία, σημειώνουμε ότι στις 25 Ιανουαρίου 1944 στις Καρυδιές Εδέσσης (Ελληνικής πόλεως στην Ελληνική, φυσικά, Μακεδονία) υπογράφηκε ανάμεσα στον εκπρόσωπο του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, ελληνική αντιστασιακή οργάνωση υπό κομμουνιστικό έλεγχο) Ανδρέα Τζήμα (Σαμαρινιώτη), τον εκπρόσωπο του Κ.Κ. Γιουγκοσλαβίας Βασίλιεφ και την γνωστή οργάνωση ΣΝΟΦ (Σλαβομακεδονικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) σύμφωνο, το οποίο μεταξύ άλλων προέβλεπε επί λέξει: δ) «Το ΕΑΜ και το ΣΝΟΦ αποφασίζουν από κοινού να δημιουργήσουν Αυτόνομο Μακεδονικό Κράτος με σοβιετική οργάνωση, που θα ζητήσει να τεθεί υπό την προστασία της ΕΣΣΔ. στ) Ως σημαία της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας καθιερώνεται η Βουλγαρική σημαία με αντίθετη σειρά στα χρώματά της και μ’ ένα κόκκινο άστρο στο κέντρο». Επίσης, τόσο από το Βελιγράδι όσο και από τα Σκόπια, καλλιεργείτο ποικιλοτρόπως ο αλυτρωτισμός. Είναι πλήθος τα βιβλία και οι χάρτες που δείχνουν την Σλαβομακεδονία να περιλαμβάνει και το σύνολο της Ελληνικής Μακεδονίας και την πρωτεύουσά της Θεσσαλονίκη, που την αποκαλούν μάλιστα Σολούν, δείχνοντας πόσο λίγη σχέση έχουν με τον διεκδικούμενο από αυτές Μέγα Αλέξανδρο, αφού έτσι απορρίπτουν το όνομα Θεσσαλονίκη, που ήταν το όνομα της αδελφής του μεγάλου Έλληνα Μακεδόνα βασιλέα. Έτσι, όταν επήλθε η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και σχηματίσθηκαν τα νέα κράτη από την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και της Γιουγκοσλαβίας, η Ελλάδα βρέθηκε απροετοίμαστη να αντικρούσει τις αλυτρωτικές βλέψεις και τα πάντα ισχύοντα επεκτατικά σχέδια της ανεξάρτητης πια πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας σε βάρος της Ελληνικής Μακεδονίας. Φυσικά, φαίνεται σχεδόν αστείο να εμφανίζεται η FYROM, ένα μικρό κράτος με ελάχιστο στρατό, ότι απειλεί την πολύ μεγαλύτερη και συγκριτικά στρατιωΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

τικά πανίσχυρη έως την κρίση Ελλάδα. Όμως το πρόβλημα δεν είναι τι δεν μπορεί να κάνει μόνη σήμερα η FYROM κατά της Ελλάδας, αλλά αν, προκειμένου να υλοποιήσει τα όνειρα εξόδου της στο Αιγαίο, συμμαχούσε με άλλες ισχυρότερες γειτονικές χώρες που έχουν και αυτές βλέψεις σε ελληνικά εδάφη, όπως π.χ. η Τουρκία ή η Βουλγαρία. Γι’ αυτό επιδιώκεται η αναγνώριση της χώρας αυτής με το όνομα Μακεδονία και με τις διεκδικήσεις που στηρίζονται στα όνειρα αυτά και στον μύθο περί ιδιαίτερης Μακεδονικής εθνότητας καθώς και με τις βλέψεις της να απελευθερώσει (!) την Μακεδονία, που συνιστά το βόρειο τμήμα της Ελλάδος, από την ελληνική κατοχή (έτσι την χαρακτηρίζουν!) πράγμα το οποίο ποικιλοτρόπως υπονοείται επίσης στο προοίμιο και ορισμένες διατάξεις του Συντάγματός της. Δίνεται έτσι κάθε άνεση στην χώρα αυτή να προγραμματίσει για το μέλλον την υλοποίηση των ονείρων της. Και ασφαλώς τα Σκόπια θα το επιτύχουν ευκολώτερα και ταχύτερα αν έχουν με το μέρος τους και την εντέχνως παραπλανημένη διεθνή κοινή γνώμη. Οι ατέρμονες και ατελέσφορες συζητήσεις υπό τον αμερικανό διαμεσολαβητή κ. Νίμιτς έχουν διευκολύνει την de facto αναφορά στα Σκόπια υπό την συνταγματική τους ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Και η σημερινή κομμουνιστογενής κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ δείχνει πρόθυμη για έναν συμβιβασμό, που δεν θα αποκλείει πια ονομασία περιέχουσα και το όνομα Μακεδονία. Ασφαλέστερο για τα ελληνικά συμφέροντα φρονώ ότι θα ήταν η ονομασία Σλαβομακεδονία (μία λέξη), όπως επί χρόνια μάταια υποστηρίζω, ώστε να γίνει σαφής διάκριση από την ελληνική Μακεδονία και να αποτραπεί ονομασία τύπου Άνω Μακεδονία ή Βόρεια Μακεδονία και Κάτω ή Νότια, οπότε αυτονοήτως θα επικρατούσε πια σκέτη η ονομασία Μακεδονία, όπως άλλωστε σήμερα αναφέρεται από τον διεθνή τύπο και στις ανεπίσημες αλλά όλο και σε περισσότερες επίσημες εκδηλώσεις. Σλαβομακεδόνες άλλωστε στο παρελθόν λέγονταν και τους λέγαμε και εμείς οι Έλληνες, κάτι που δυστυχώς το ξεχάσαμε. Δυστυχώς, μετά την ανάληψη της εξουσίας από την ανεκδιήγητη Αριστερή Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και την ολέθρια πολιτική της στο μεταναστευτικό, το κρατίδιο των Σκοπίων αναβαθμίστηκε σε αξιοσέβαστο κράτος ισότιμο με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το όνομα Δημοκρατία της Μακεδονίας, ενώ η Ελλάδα κράτος-μέλος της Ε.Ε. αφέθηκε ως κράτος-παρίας εκτός των σχετικών διαπραγματεύσεων, κλείνοντάς μας μέχρι και τα σύνορά τους. Αλλά αυτό είναι μία άλλη ιστορία, της οποίας το τέλος μόνον ευνοϊκό δεν μπορεί να προβλεφθεί. 31

Ελλάδα

Οι ανασφάλειες της ολιγαρχίας

απλή αναλογική αντικατοπτρίζει την λαϊκή βούληση και τους συσχετισμούς δυνάμεων με ακρίβεια. ΄Εχει βέβαια το μειονέκτημα της κυβερνητικής δυστοκίας, αλλά η εφαρμογή της οδηγεί τελικά σε κουλτούρα συνεργασίας και μείωσης του πολιτικού αυταρχισμού και των εγωπαθών και συγκεντρωτικών αρχηγίσκων με την αυλή τους, τους παρατρεχάμενους και τους οπαδούς με την δουλική συνείδηση. Ασφαλώς ο Τσίπρας θέσπισε την απλή αναλογική σύμφωνα με τις δικιές του σκοπιμότητες, προφανώς γιά να παρεμποδίσει την ΝΔ να κάνει κυβέρνηση αν έρθει πρώτο κόμμα στις εκλογές. Ασφαλώς και η αντιπολίτευση αντέδρασε γιά τις δικιές της σκοπιμότητες, γιατί θα χάσει το «μπόνους» των πενήντα εδρών και θα εμποδιστεί να κυβερνήσει στην περίπτωση που έρθει πρώτο κόμμα. Πιό ενδιαφέρουσα, όμως, υπήρξε η αντίδραση διαφόρων εκπροσώπων του κατεστημένου, οργανικών διανοουμένων, πανεπιστημιακών και συνταγματολόγων κάθε κατεύθυνσης (κυρίως όμως «κεντροαριστερής»). Η οξύτατη αντίδρασή τους στην απλή αναλογική δείχνει βαθειά ανασφάλεια και φοβία προς την ελεύθερη και αδιαμεσολάβητη λαϊκή κυριαρχία, που είναι βεβαίως η ουσία της δημοκρατίας. Στον τύπο δημοσιεύθηκαν άρθρα επιστημόνων που πρα γματικά εκθέτουν τους συντάκτες τους. Στην έγκριτη «Καθημερινή» ο συνταξιούχος πανεπιστημιακός κ. Αλιβιζάτος [«Τα δημοψηφίσματα του κ. Τσίπρα», σ. 15, 31/8/2016] χαρακτηρίζει την πρωτοβουλία Τσίπρα ως «αμφισβήτηση της πεμπτουσίας των αντιπροσωπευτικών θεσμών», εξαίρει το μεγαλείο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας έναντι της «ουτοπικης στις μέρες μας Εκκλησίας του Δήμου» (η σύγχρονη πολιτική επιστήμη, όμως, αντίθετα με τους φόβους του κ. Αλιβιζάτου, θεωρεί το διαδίκτυο δυνητικά κατ’ εξοχήν εργαλείο της άμεσης δημοκρατίας), υποστηρίζει ότι η πραγματική εναλλακτική λύση στην άμεση δημοκρατία είναι «η άβυσσος και ο ζόφος της χειρότερης δικτατορίας» (μα από κοινοβουλευτικά αντιπροσωπευτικά καθεστώτα δεν προέκυψαν κ.Αλιβιζάτε δικτατορίες με σταδιακή διολίσθηση προς τον αυταρχισμό;), και αποκαλύπτει την πραγματική ουσία της αντίθεσής του προς την άμεση δημοκρατία όταν γράφει ότι «πιστεύει, αλήθεια, ο κ. Τσίπρας ότι στη σημερινή Ελλάδα θα μπορούσε ποτέ με δημοψήφισμα να καταργηθεί η αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες ή να καθιερωθεί το σύμφωνο συμβίωσης;» Δηλαδή παραδέχεται ότι η επιβολή των δύο αυτών μέτρων ήταν προφανώς αντίθετη στην λαϊκή βούληση, οπότε έπρεπε αυτή να αγνοηθεί και να παρακαμφθεί προκειμένου να περάσει η άποψη μίας ολιγομελούς ομάδας πεφωτισμένων φίλων του κ.Αλιβιζάτου, μειοψηφικών στην κοινωνία οπαδών του διαχωρισμού Εκκλησίας-Κράτους, που κατέχουν όμως το μονοπώλιο της αληθείας και της ορθότητος απέναντι στον αμαθή όχλο... Δηλαδή έχουμε εδώ την πεμπτουσία της ολιγαρχικής αντίληψης.

Αλλά και στην συνέχεια ο κ. Αλιβιζάτος λοιδωρεί τον «λαϊκισμό» (έτσι βαφτίζεται την λαϊκή κυριαρχία) ως υπαίτιο του Brexit, της δημοφιλίας του Τραμπ, της Λεπέν και του Μπόρις Τζόνσον. Εν ολίγοις: οι λαοί είναι ελεύθεροι να αποφασίζουν όταν οι αποφάσεις τους κινούνται εντός του πλαισίου που θέτουν κάποια πεφωτισμένα ιερατεία, και η λαϊκή κυριαρχία έχει όριο τις απόψεις κάποιων που δεν έχουν εκλεγεί από κανέναν.... Αλλά στις 9/8/2016 έρχεται ο κ. Αριστοτέλης Χαραλαμπάκης, έγκριτος καθηγητής του Ποινικού Δικαίου, με άρθρο του υπό τον τίτλο «Εκλογή ΠτΔ από ειδικό εκλεκτορικό σώμα». Σε αυτό, εν μέσω της συζήτησης γιά άμεση εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας από τον λαό, προτείνει να εκλέγεται ο Πρόεδρος από σώμα αποτελούμενο από τους βουλευτές, περιφερειάρχες, δημάρχους, αιρετούς εκπροσώπους των παραγωγικών τάξεων, της επιστήμης (δηλαδή ποιούς; τους πανεπιστημιακούς; την Ένωση Ελλήνων Κοινωνιολόγων; τον εκπρόσωπο των Μεταλλειολόγων;), ου μην αλλά και τους πρώην πρωθυπουργούς και προέδρους και πολλούς ακόμα. Και όλη αυτή η φασαρία γιά να μην αποφανθεί άμεσα ο λαός και η κάλπη παράξει κανένα απροσδόκητο και ανεξέλεγκτο αποτέλεσμα. Ενώ με τα ειδικά εκλεκτορικά σώματα η συζήτηση θα περιοριστεί σε έναν συγκεκριμένο κύκλο.... Πληθώρα και άλλων άρθρων δημοσιεύθηκαν σε έντυπα του κεντροδεξιού ή κεντροαριστερού κατεστημένου (διαφορά δεν υπάρχει), με διάφορα επιχειρήματα, ακόμη και ότι με την απλή αναλογική θα διευκο-λυνθεί η διαπλοκή, η διαφθορά κλπ. Διερωτάται κανείς πόσο έωλα είναι αυτά τα επιχειρήματα, την στιγμή που με δεκαετίες ενισχυμένης αναλογικής και «ισχυρές» κοινοβουλευτικά αυτοδύναμες μονοκομματικές κυβερνήσεις η Ελλάδα κυβερνήθηκε αναποτελεσματικά και αναξιοκρατικά, η διαπλοκή ήταν κυρίαρχη, η διαφθορά ανεξέλεγκτη, η χώρα διαλύθηκε και χρεωκόπησε! Στην λογική αυτή εντάσσεται και η λύσσα ορισμένων ΜΜΕ και αρθρογράφων εναντίον του θεσμού του δημοψηφίσματος, την περίοδο αμέσως μετά το Μπρέξιτ. Δημοσιεύθηκαν ασύλληπτες ανοησίες γραμμένες από σοβαρούς ανθρώπους. Προφανώς επειδή το δημοψήφισμα δεν παράγει ελεγχόμενα αποτελέσματα, κάτι που διαταράσσει το εν Ελλάδι στημένο και διεφθαρμένο πολιτικό παιχνίδι, είναι ανεπίθυμητο. Στην Ελβετία, μία χώρα βαθειά δημοκρατική, το δημοψήφισμα αποτελεί τρέχουσα πολιτική πρακτική. Ο κυρίαρχος λαός αποφασίζει κυριολεκτικά γιά τα πάντα με συνεχή δημοψηφίσματα. Αντιθέτως εν Ελλάδι, οι υστερικές κραυγές κατά του δημοψηφίσματος εκφράζουν ολιγαρχική και αντιδημοκρατική αντίληψη και φοβία γιά ανατροπή των προαποφασισμένων από τα διάφορα παρασκήνια. Ν.Π. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Κυριάκος Μητσοτάκης: διέψευσε τις προσδοκίες μόνον των αφελών

όσο τριτοκοσμικό μπορεί να είναι ένα κόμμα, όπου γιά δεύτερη φορά τα μέλη του εκλέγουν πρόεδρο τον γόνο προηγουμένου προέδρου και όπου το (αφρικανικού τύπου) κληρονομικό δικαίωμα αποτελεί την βασική νομιμοποιητική αναφορά; Πόσο αφελείς μπορούν να είναι οι διάφοροι αυτοαποκαλούμενοι ή και ειλικρινείς φιλελεύθεροι και εκσυγχρονιστές, που αναμένουν ότι η οικογενειοκρατία θα δώσει κάτι διαφορετικό από την εγγύηση του παλαιοκομματισμού, του κρατισμού και της διαπλοκής; Πόσο εύπιστοι μπορεί να είναι όσοι περιμένουν να περιορίσει τον (σοβιετικών διαστάσεων) δημόσιο τομέα κάποιος που εκλέγεται με τις ψήφους του πελατειακού δικτύου του και που έσπευσε να δηλώσει, μόλις εξελέγη πρόεδρος, ότι δεν τίθεται θέμα απόλυσης δημοσίων υπαλλήλων, δίκην δηλώσεως μετανοίας; Πόσο μεγάλη άγνοια μπορούν να έχουν γιά τα πολιτικά ήθη της Μεταπολίτευσης

τραπεζική υπάλληλος Φώφη Γεννηματά προωθήθηκε στην προεδρία των υπολειμμάτων του ΠΑΣΟΚ βασικά λόγω του επωνύμου της. Υπήρχε περίπτωση αν την έλεγαν «Παπαδημητροπούλου» να γίνει πρόεδρος; Άλλωστε δεν είναι η μόνη, το κληρονομικό κριτήριο είναι διάχυτο και κυρίαρχο σε μία κοινωνία σε βαθειά κοινωνική υπανάπτυξη και πολιτική παρακμή, όπως η σημερινή Ελλάδα. Ο δημοσιογράφος Σταύρος Θεοδωράκης δεν δικαίωσε την αρχική του δυναμική, έδειξε τα προσωπικά και πολιτικά του όρια, σημαντικό μέρος των αρχικώς προσχωρησάντων στο «Ποτάμι» του διέρρευσαν, το ποτάμι έγινε ρυάκι. Επιχείρησε να διοικήσει το κόμμα του απολυταρχικά, αλλά δεν διέθετε τα αναγκαία προσόντα. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μάλλον αποκλείεται από την επόμενη βουλή.

όσοι ανέμεναν ότι ο «νέος» πρόεδρος θα ανανέωνε το στελεχιακό δυναμικό του κόμματος και όχι ότι θα δήλωνε, όπως έκανε τον Αύγουστο, ότι δεν συντρέχει λόγος αλλαγών προσώπων, διότι είναι ικανοποιημένος από τους παρόντες; (έλεος!) Πόσο ανιστόρητοι μπορούν να είναι όσοι ανέμεναν ότι η ΝΔ θα ήταν σε θέση να εκπονήσει ένα πραγματικά ρηξικέλευθο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της χώρας, όταν η ίδια η ύπαρξή της συναρτάται με την επιβίωση μίας υπανάπτυκτης και εξαρτημένης πολιτικής πελατείας, που μοιραία αναδεικνύει στην βουλή και στην διακυβέρνηση του τόπου ανίκανα και φαιδρά κομματικά στελέχη ογδόης κατηγορίας; Και ποιός μπορεί να τολμήσει να προβλέψει νίκη της ΝΔ, όταν η μόνη πολιτική της πρόταση είναι η συνέχιση των μνημονίων και η ολοκληρωτική φορολογική εξόντωση μίας ολόκληρης κοινωνίας;

Η παγίδα της Φώφης Η Φώφη, που ηγείται και αυτή ενός κόμματος στα όρια της εισόδου στην Βουλή, αντιλαμβάνεται ότι ο μόνος τρόπος κάποιας αύξησης των λίγων ψήφων της είναι η προσάρτηση των υπολειμμάτων του «Ποταμιού». Επιχειρεί να εμπλέξει τον Σταύρο Θεοδωράκη σε μία μακρά και περίπλοκη διαδικασία συνεργασίας-συγχώνευσης, με απώτερο σκοπό την απορρόφηση. Μόνον έτσι θα εισέλθει έστω και οριακά στην επόμενη Βουλή το ΠΑΣΟΚ, ώστε να καταστεί κυβερνητικός εταίρος του ΣΥΡΙΖΑ ή της ΝΔ και η ίδια να υπουργοποιηθεί. Το άλλοτε κραταιό ΠΑΣΟΚ απήχηση πιά δεν έχει, αλλά διαθέτει τεχνογνωσία παρασκηνίου, ζυμώσεων και «διαδικασιών». Ο Θεοδωράκης αισθάνεται ότι οδηγείται σε θέση πολιτικού υποτελούς ή έστω υπαρχηγού της Φώφης, αντιδρά, αλλά δεν έχει να προσφέρει προοπτική εκλογικής επιβίωσης στους εναπομείναντες οπαδοί του, όσους δεν διαπραγματεύονται ήδη με άλλα κόμματα. Τα δύο μικρομέγαλα «εγώ» συγκρούονται, και η υπόθεση ναυαγεί. ΄Ετσι, ο πολύ σημαντικός σε κάθε πολιτικό σύστημα κεντρώος χώρος, χώρος πατριωτικών, φιλελεύθερων, δημοκρατικών και κοινωνικών αξιών, ΄χώρος προσωπικοτήτων, χώρος που εκπροσωπήθηκε στην Ελλάδα από κολοσσούς σαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, τον Σοφούλη και τον Πλαστήρα, σήμερα είναι ανύπαρκτος και αποτελεἰ αντικείμενο καπηλείας από πρόσωπα χωρίς προϋποθέσεις. Θα έλεγε κανείς δικαιολογημένα: ζυμώσεις περιθωρίου. Ν.Π. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Στην Δημοκρατία δυστυχώς υπάρχουν αδιέξοδα

ισχυρισμός ότι δεν υπάρχουν αδιέξοδα στην Δημοκρατία είναι φθηνός λαϊκισμός, που εκστομίζεται είτε από τους θρασείς εκείνους που σε κάθε τους κίνηση την τσαλακώνουν, είτε από τους ανίδεους, που καταπίνουν αμάσητο ό,τι ικανοποιεί την φιλαυτία τους. Η φύση της Δημοκρατίας είναι αριστοκρατική και προϋποθέτει συγκεκριμένες ποιότητες. Κατά συνέπεια, το μείζον αδιέξοδο στην Δημοκρατία το προκαλεί το χαμηλότατο επίπεδο της κατά κεφαλήν καλλιέργειας που είναι αυτό που κατά κανόνα οδηγεί την πλειοψηφία προς λύσεις καταστροφικές και συμπεριφορές που κατατρώγουν τις σάρκες της δημοκρατίας και τελικώς την καταλύουν. Φαινόμενο που ξεκινά ανεπαίσθητα και, επιταχυνόμενο, παίρνει την μορφή χιονοστιβάδας. Ένα δεύτερο αδιέξοδο, σε συνάρτηση με το προηγούμενο, είναι η φτώχεια: αγραμματοσύνη συν φτώχεια γεννούν αυταρχισμό: αυτή είναι η σχεδόν χωρίς εξαίρεση μαθηματική εξίσωση που μας διδάσκει η Ιστορία. Για την μεν κατάντια της Παιδείας τα μέγιστα ευθύνεται η Μεταπολίτευση. Για δε την ραγδαία φτωχοποίηση μεγάλου μέρους του λαού, ευθύνεται η κρίση: πρώτον εξ αιτίας του άθλιου τρόπου που την διαχειρίστηκε η δεξιά και αριστερή Μεταπολίτευση, που, αρνούμενη να θίξει τον δημόσιο τομέα, εξόντωσε τον ιδιωτικό, που ήταν ο μόνος προσοδοφόρος, και, δεύτερον, εξ αιτίας της εξ ίσου αθλίας συμπεριφοράς απέναντί μας της φίλης Ευρώπης, που συγκεντρώνει γοργά, ένα- ένα, τα χαρακτηριστικά θνήσκοντος και εν αποσυνθέσει οργανισμού… Ένα άλλο μέγα αδιέξοδο της Δημοκρατίας μας, εξ ίσου σοβαρό με τα προηγούμενα με τα οποία ασφαλώς συνδέεται, προκύπτει όταν η απόσταση ανάμεσα στην Κοινωνία και την Πολιτεία υπερβεί το όριο πέραν του οποίου η σχέση μεταξύ Κράτους και Κοινωνίας διαλύεται, σχέση που δεν είναι νοητή χωρίς μια σχετική ισοτιμία, στα πλαίσια της οποίας άλλοτε είναι το Κράτος που πρωτοστατεί και άλλοτε η Κοινωνία, η οποία, ούτως ή άλλως σε μία Δημοκρατία αδιαλεί-

του Κώστα Μ. Σταματόπουλου

πτως το ελέγχει. Δεν είναι η στιγμή να αναφερθούμε στην πονεμένη ιστορία της σχέσεως αυτής, αρχής γενομένης από τον Καποδίστρια που πρώτος διέγνωσε τα πάγια αδιέξοδα και διατύπωσε τις επιφυλάξεις του, προλέγοντας την αποτυχία του όποιου νεοΕλληνικού κρατικού οικοδομήματος σε περίπτωση που δεν θα αμβλύνονταν τα δύο φαινόμενα για τα οποία μόλις κάναμε λόγο: η αγραμματοσύνη και η φτώχεια. Από την άλλη, δεν πρωτοτυπώ λέγοντας πως ουδέποτε το κράτος στην συνείδηση των πολλών ήταν έννοια τόσο απαξιωμένη, τόσο μεστή περιφρόνησης, όσο είναι σήμερα το Ελληνικό για τους κατοίκους της δύσμοιρης αυτής χώρας. Στους νέους το ποσοστό των αηδιασμένων γίνεται ιλιγγιώδες. Οι πιο δυναμικοί που έχουν ήδη εγκαταλείψει τον τόπο υπολογίζονται σε 200.000, κι ο αριθμός τους βαίνει αυξανόμενος. Ανεπάρκεια, προχειρότητα, αποτυχία ξανά και ξανά και εν συνεχεία άσπλαχνη βία και σκληρότητα και μετά πάλι αποτυχία, και πάλι αναλγησία σε συνδυασμό με το ανεύθυνο των μηχανισμών, την θρασεία εξαίρεση από την κοινή τύχη των πασιδήλως άχρηστων ή βλαβερών συντεχνιακών η κομματικών ημετέρων, οδήγησαν και οδηγούν στην πλήρη απαξίωση των θεσμών της Πολιτείας, που πλέον δεν διαφέρει σε τίποτε από δύναμη κατοχής και λεηλασίας. Σαρώνει τα πάντα και δεν προσφέρει τίποτε. Είναι δε παρατηρημένο πως, από το διάκενο μεταξύ Κράτους και Κοινωνίας, όταν αυτό εξελιχθεί σε χάσμα στην κοινή συνείδηση, ξεπηδούν όλες οι εκτροπές. Αυτός είναι ένας άλλος απαράβατος κανόνας της Ιστορίας. Το γεγονός ότι επί χρόνια πλήττεται με λύσσα σχεδόν αποκλειστικά ο ιδιωτικός τομέας, δείχνει ίσως από πού κυρίως έρχεται η απειλή. Επί Νέας Δημοκρατίας/ΠΑΣΟΚ, λόγω μυωπίας για να το πούμε ευγενικά. Επί «πρώτης φοράς Αριστερά», από ανικανότητα μεν, αλλ’ επίσης από πολιτική επιδίωξη, πόσο μάλλον που η ανικανότητα δημιουργεί καταστάσεις που καθιστούν πιο άκοπη την πραγμάτωση της επιδίωξης. Βέβαια ο συνδυασμός των όρων Σύριζα-επιδίωξη–ποΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

λιτική σε πολλούς προκαλεί θυμηδία. Όχι σε μένα. Φρονώ πως οι εφησυχάζοντες και οι υποτιμούντες των αντίπαλο, απλώς περιορίζουν ακόμη πιο πολύ την ήδη μικρή δυνατότητα της εκ των κάτω οργανωμένης αντίστασης, καθώς ισχυρίζονται ότι ο λύκος δεν είναι παρά άκακο πρόβατο και μάλιστα κουτό. Οφείλω να πω πως, για την ώρα, δεν γνωρίζω άλλο αποδεδειγμένα κουτό πρόβατο από τον Ελληνικό λαό, τον προσφορώτατο για άρμεγμα μέχρι στραγγίσματος, μέχρι ότου να μην απομείνει παρά μαδημένη και άχρηστη προβιά. Όταν ένας λαός ευρίσκεται σε αφασία, ιδού η ευκαιρία επιβολής μιας οιασδήποτε δυναμικής μειοψηφίας. Το γεγονός δε ότι αρκετοί συμπολίτες μας εξακολουθούν να θεωρούν, μόνοι αυτοί πάνω σε ολόκληρη την υφήλιο, ότι η Λαϊκή Δημοκρατία είναι όχι μόνον δημοκρατία, αλλά και από όλες τις άλλες η πιο δημοκρατική, απλώς ενισχύει την απαισιοδοξία μου. Θυμάμαι την αγανάκτησή μου όταν, έφηβος, πρωτοδιάβασα, σε αντίτυπο μάλιστα της πρώτης εκδόσεως του 1856 που υπήρχε στην οικογενειακή βιβλιοθήκη, το πολυθρύλητο έργο του Edmond About «Ο βασιλεύς των ορέων» (le roi des montagnes). Η αντίδρασή μου συντάχθηκε με εκείνη των, κατά καιρούς κι από την πρώτη στιγμή της κυκλοφορίας του, διαμαρτυρομένων φωνών, που χαρακτήρισαν το έργο ανθΕλληνικό λίβελο και το έρριψαν με οργή στην πυρά. Σαράντα τόσα χρόνια αργότερα, ένα Σαββατοκύριακο ξαναδιάβασα το έργο του About σε σύγχρονη επανέκδοση, και η διαμετρική διαφορά της αντίδρασής μου ως προς την εκτίμησή του για την χώρα και τους συμπατριώτες μου, είναι δηλωτική της αποκομισθείσας πικρής εμπειρίας στην γενέτειρα στην διάρκεια μιας σχεδόν ολόκληρης ζωής. Ο άνθρωπος αυτός, στον ενάμισυ περίπου χρόνο που έμεινε στην Ελλάδα, και μας κατάλαβε απόλυτα και μας περιέγραψε πιστά. Η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα η Ελλάς αποτελεί το ισχυρότερο επιχείρημα εναντίον όσων κατηγόρησαν τον Εδμόνδο Αμπού για μισελληνισμό. Στην πραγματικότητα, το βιβλίο αυτό θα μπορούσε να αποκληθεί εγχειρίδιο πατριδογνωσίας και ως τέτοιο να διδάσκεται στα Ελληνόπουλα. Το αποτέλεσμα ίσως να ήταν πιο θετικό παρά τα αναμασήματα περί των αρχαίων ημών προγόνων και τα δήθεν δημοκρατικά ανδραγαθήματα, τα οποία φουσκώνουν το ήδη διογκωμένο εγώ του Νεοέλληνα –η άλλη όψη της τεράστιας ανασφάλειάς του– και τα οποία ουδεμία σχέση έχουν με την οικτρή κατάντια μας, σημερινή και χθεσινή και πάει λέγοντας. Υπήρξε ίσως μία βραχεία αναλαμπή δύο-τριών γενεών, λίγο πριν και λίγο μετά το 1900. Η βασιλεία, η καθαρεύουσα, ο νεοκλασσικιΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

σμός να ήσαν πιθανώς ταυτόχρονα οι πυλώνες της και η έκφρασή της. Με άλλα λόγια, η βασιλεία του Γεωργίου Α΄ θα έπρεπε να είχε διαρκέσει όχι πενήντα, αλλά διακόσια χρόνια! Διότι όλα αυτά σαρώθηκαν για λόγους πολλούς, κυρίως όμως γιατί δεν υπήρξε χρόνος να ριζώσουν και επειδή δεν ανταποκρίνονταν στην βαθύτερη φύση του Έλληνα. Έτσι, έχοντας οριστικά καταργήσει ό,τι ανέστειλε την απρόσκοπτη, ανερυθρίαστα ωμή εκδήλωσή της, επανήλθαμε εθνικά υπερήφανοι στο καθεστώς του βασιλέως των ορέων, καθεστώς που έκτοτε κυριαρχεί αδιαφιλονίκητα, ταυτίζεται χρονικά με την μεταπολιτευτική περίοδο, με τάσεις επί πλέον επιδεινώσεως όσο προχωρεί ο καιρός. Κι η έκπληξη των τροϊκανών και άλλων Δυτικών (εσχάτως όμως και των Κινέζων με τα συριζέϊκα καμώματα με την COSCO) μόνον με την φρίκη των Αγγλίδων περιηγητριών, ομήρων του ληστάρχου της Πάρνηθας Χατζη-Χρήστου μπορεί να συγκριθεί, σαν αντελήφθησαν ότι ο λόχος της Χωροφυλακής που είχε σταλεί να τις απελευθερώσει, όχι μόνον δεν το έκαμε, αλλά συνεννοούμενος με τον λήσταρχο, κάθισε αυτός να φυλάξει τους ξένους αιχμαλώτους ώστε να δώσει την δυνατότητα –διόλου αφιλοκερδώς εννοείται –στον Χατζη-Χρήστο και την συμμορία του να σπεύσουν στην Κακιά Σκάλα για να αρπάξουν το δημόσιο ταμείο που επέστρεφε από την Πελοπόννησο! Τούτο δεν εμπόδισε τον νεαρό διοικητή να κάνει το κομμάτι του στις κυρίες, επιδεικνύοντας το νέο του παράσημο για τις επιτυχίες του στην καταστολή της ληστείας στον επόμενο ανακτορικό χορό, όπως και δεν εμπόδισε αργότερα τον Χατζη-Χρήστο, γέροντα πια και με πλούσιο κομπόδεμα, να μεταπηδήσει από τα αττικά κατσάβραχα στην κεφαλή του υπουργείου της Δικαιοσύνης. Αιωνία Ελλάς! Η πλήρης περιφρόνηση του δημοσίου πράγματος, η πλήρης ακατανοησία του όρου «Δημόσιο» όταν δεν υπεισέρχεται ο παράγων φθόνος οπότε η έννοια Δημόσιο χρησιμοποιείται ως όπλο ιδιώτη εναντίον ενός άλλου ιδιώτη πιθανώς ασθενέστερου, ιδού τι λέει ο Αμπού. Η πλήρης απαξίωση των θεσμών και του νόμου και η υπαγωγή των πάντων στο άμεσο προσωπικό συμφέρον είναι η φυσική παρ’ ημίν κατάσταση, κι αλλοίμονο σε εκείνον που θα επιχειρήσει να την θίξει. Θα βρει συσπειρωμένους εναντίον του τους πάντες, άλλους από συμφέρον, άλλους από φόβο υποταγμένους στους πρώτους και ξερογλύφοντας τα κόκκαλα που αυτοί τους πετούν. Επανερχόμεθα λοιπόν στα δήθεν ανύπαρκτα αδιέξοδα της Δημοκρατίας, για να προσθέσομε ένα ακόμη: την πλήρη απαξίωση της έννοιας Δημόσιο, που 37

στην πραγματικότητα αποτελεί την λεία των ιδιωτών που το καταπατούν και το ποδοπατούν και αποπατούν όπου λάχει πάνω στον δημόσιο χώρο εντελώς ανενδοίαστα. Δημόσιο είναι ό,τι ακόμη δεν έχω προλάβει να καταλάβω, κάτι σαν την «περιοχή του Πολέμου» για τον τζιχαντιστή του Ισλάμ. Θα λέγαμε δε πως το ψάρι βρωμά από το κεφάλι, αν υπήρχε κεφάλι, και όχι πολτός χυδαιότητας, αρπακτικότητας και κυνισμού πάνω σε βάση παχυλής αμάθειας και παντελούς ελλείψεως αγωγής (το τελευταίο το εξαγάγαμε πρόσφατα στο Άγιον Όρος με την επίδειξη ανάρμοστου κουτσαβακισμού κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Ρώσσου προέδρου). Έτσι κλείνομε την Ηρώδου του Αττικού (ή και τον Β. Κήπο ) σαν να ήταν περιβόλι μας, έτσι μουτζουρώνομε τις πινακίδες της τροχαίας στους δρόμους αδιάφοροι αν προκαλέσομε θανάσιμα ατυχήματα, έτσι βανδαλίζομε μνημεία και αγάλματα και μαγαρίζομε τους τοίχους των πόλεων όπου κατοικούμε, έτσι γεμίζουμε σκουπίδια τις άκρες των οδών στην ύπαιθρο –πετώντας από τα παράθυρα ολόκληρες σακούλες απορριμμάτων– ή βρωμίζουμε τις παραλίες όπου

κολυμπούμε. Όπως δεν βλέπομε πού είναι το πρόβλημα στην περίπτωση της παρουσίας του «βασιλέως των ορέων» σε υπουργικό θώκο, έτσι και δεν μας ενοχλεί να καθόμαστε ή να κολυμπούμε εν μέσω πεταμένων πλαστικών και πάσης μορφής απορριμμάτων, την μάζα των οποίων θα φροντίσομε να επαυξήσομε προτού επιστρέψομε εποχούμενοι οίκαδε με τα μεγάφωνα στο διαπασόν. Κάθε δάσος, κάθε δένδρο, όπου κι αν βρίσκεται, είναι για ξύλα για το τζάκι μας, κάθε ζωντανό που κυκλοφορεί ή πετά είναι στόχος στο ντουφέκι μας ασχέτως ορίων κυνηγητικής περιόδου, κάθε στρέμμα δημόσιας γης είναι δυνάμει δικό μας. Και φυσικά φοροφυγάς είναι μόνον ο άλλος…. Η Δημόσια Διοίκηση, όπως και η Βουλή και η Κυβέρνηση, είναι, με εξαιρέσεις, κατ’ εικόνα και ομοίωση της πλειονότητας των κατοίκων αυτής της χώρας, για τους οποίους το ευγενές όνομα του πολίτη ηχεί εντελώς αταίριαστα. Κι όπου δεν υπάρχει πολίτης, η Δημοκρατία είναι στα αζήτητα…. Όπως είναι και η έννοια Κράτος, όπως ακριβώς το έγραψε και το περιέγραψε 162 χρόνια πριν, ο φοβερός «μισέλλην» Edmond About...

Η Nέα Πολιτική ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΌ ΠΕΡΙΟΔΙΚΌ

Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας > Όλη η αρθρογραφία της Νέας Πολιτικής > Ξεφυλλίστε τα παλαιότερα τεύχη του περιοδικού

www.neapolitiki.gr

Ιζήματα

ριν από πολλά-πολλά χρόνια, ένας έγκριτος δημοσιογράφος που δεν ζει πλέον, άνθρωπος καλλιεργημένος κι ευαίσθητος, βαθύς γνώστης των όσων έγραφε στην «Καθημερινή», μου είπε ένα πρωί που τον συνάντησα μπροστά στην Καπνικαρέα και σχολιάζαμε μελαγχολικά τα καθ’ ημάς. – «Να σας πω αγαπητέ μου ποιὄ είναι το πρόβλημα της Ελλάδος. 10 εκατομμύρια ιζήματα, αυτό είναι το πρόβλημα». Και τότε μεσουρανούσε η χρυσή εποχή της Μεταπολιτεύσεως, η εποχή του «φάγομεν, πίωμεν» χωρίς κάν υποψία του «αύριον γαρ»… Μεταπολιτεύσεως, που τα μέγιστα συνέβαλε στην ιζηματοποίηση ενός ολόκληρου λαού, καθώς αναίρεσε ό,τι αντιστεκόταν σε αυτήν και μεθοδικώτατα ενίσχυσε ό,τι την καθιστούσε αναπόφευκτη και στο εξής αδιάσειστη. Κατεδάφιση που με άλλη μορφή είχε ξεκινήσει ήδη από την Χούντα. Αυτό δεν ήταν όμως παρά το προ-τελευταίο σκαλί πριν από τον πάτο. Άθλιο μεν, πλην όμως λιγὤτερο κακό από το επόμενο και έσχατο, καθώς προϋπέθετε μορφή ζωής και επομένως δυνάμει ελπίδα. Το τελευταίο ψυχορράγημα, κάτι σαν επιθανάτιος σπασμός, εκδηλώθηκε το 2011 και 2012 και συνετρίβη από τις δυνάμεις εκείνες που είχαν προκαλέσει την πρώτη έκπτωση και που τώρα πανικόβλητες προχωρούσαν στην δεύτερη και οριστική. Δεν είμαι φίλος των οχλοκρατικών εκδηλώσεων. Αλλά οι συγκεντρώσεις εκείνες του 2011, παρά την απέραντη αφέλειά τους και το χαμηλότατο επίπεδο σκέψης και έκφρασης – είχε βλέπετε προηγηθεί η ιζηματοποίηση – είχαν ακόμη ένα στοιχείο κάποιας λεβεντιάς, έστω και πανηγυρτζίδικης, που έδινε στην αντίσταση ένα στοιχείο λαϊκής γιορτής που συγκινούσε. Κι η διάχυτη ατμόσφαιρα ήταν μεστή υποσχέσεων και ελπίδων. Ελπίδων που το σύστημα, προκειμένου να επιβιώσει, συνέτριψε ανελέητα με ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

την χρήση ωμότατης βίας και τις αθλιότητες των εγκάθετων κουκουλοφόρων. Ακολούθησε η ιλαροτραγωδία του Σύριζα και ένα ακόμη ποδοπάτημα του αισθήματος της μερίδας τουλάχιστον του λαού που επέμενε στην αυταπάτη, απελπισίας ένεκεν. Έτσι κατρακυλήσαμε στο τελευταίο σκαλί. Εκείνο της απόλυτης κατάθλιψης. Ό,τι και να συμβεί, εμείς από το κρεββάτι δεν βγαίνομε. Κι ας έχομε τους πιο ανυπόφορους, τους πιο βλαβερούς, τους πιο επικίνδυνους «κυβερνήτες», κι ας φορολογηθούμε 200% επί του εισοδήματός μας, κι ας μείνουμε όλοι άνεργοι, κι ας ξεπουληθούμε ολοκληρωτικά ως χώρα, κι ας μας πετάξουν σαν στημένες λεμονόκουπες στα σκουπίδια οι Ευρωπαίοι κι ας πάρουν το μισό Αιγαίο και ό,τι άλλο θελήσουν οι Τούρκοι, εμείς με την μούρη στον τοίχο, παραμένομε σε στάση εμβρύου ασάλευτοι, ψυχικά νεκροί. Τελειωμένοι. Με αυτό το υλικό πού να πάμε και πώς; Η χώρα βρίσκεται παραδομένη σε όποιον θελήσει να μπήξει το λάβαρό του στο αναίσθητο σώμα της, για να σκυλεύσει ό,τι έχει απομείνει, να σκυλεύσει εκ του ασφαλούς. Κάτι τέτοιο φαίνεται να επιχειρείται από τους νυν μασκαράδες που δόλια προωθούν αυτό που ανέκαθεν υπήρξε ο στόχος τους, ιδιοτελώς ιδεολογικός. Η χώρα κομουνιστικοποιείται γοργά μέσω της φτώχιας και της κατάθλιψης, ενώ πολλαπλασιάζονται τα αυταρχικά μέτρα και αναδύεται ξεδιάντροπη η νέα νομενκλατούρα, ακόμη πιο απελπιστικά χυδαία από όλες όσες προηγήθηκαν…. Κανένα πάθημα δεν μπορεί να γίνει μάθημα σε κάποιον που πάσχει από αφασία και στην περίπτωση αυτή δυσδιάκριτη είναι η διαφορά ανάμεσα στην νεκροφάνεια και τον θάνατο. Σε 10 χρόνια, ό,τι θα έχει απομείνει από τον τόπο μας, θα διέρχεται το 17ο έτος της κρίσης χωρίς διέξοδο, χωρίς ελπίδα και χωρίς τέλος. Κ.Μ.Σ. 39

Ελλάδα

Ιδέες για την στήριξη των ευπαθών κοινωνικών ομάδων χωρίς νέους φόρους του Νέστωρ Ε. Κουράκη

ύμφωνα με πρόσφατη ειδησεογραφία, η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη πεντάδα της οικονομικής δυστυχίας του Bloomberg. Βέβαια, το γεγονός αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, καθώς είναι γνωστό ότι στην Ελλάδα της κρίσης το χρέος των Ελληνικών νοικοκυριών ανέρχεται στο 94% του διαθέσιμου εισοδήματός τους, γεγονός το οποίο, μαζί με την εξαιρετικά υψηλή ανεργία (περί το 24 %) και το ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο φτωχοποίησης και κοινωνικού αποκλεισμού (36% για το 2014, στοιχεία ΕλΣτατ) δίνουν μιαν εύλογη εξήγηση γιατί όσοι ζούμε στην Ελλάδα, και ιδίως όσοι ανήκουμε στις λεγόμενες ευπαθείς ή ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες, αισθανόμαστε τόσο βαρειά την σκιά της δυστυχίας επάνω μας. Πώς, όμως, μπορεί να αντιμετωπισθεί αυτή η κατάσταση; Μακροπρόθεσμα, ενδείκνυται προφανώς να καταρτισθεί ένα εθνικό πρόγραμμα οικονομικής ανάπτυξης, με έμφαση σε μέτρα που θα δώσουν κίνητρα στην προσέλκυση επενδύσεων και την διευκόλυνση δημιουργίας νεοφυών επιχειρήσεων (π.χ. να μπορούν αυτές οι επιχειρήσεις να ιδρύονται αμέσως, χωρίς πολλές γραφειοκρατικές διατυπώσεις και χωρίς οποιαδήποτε φορολόγηση για τα πρώτα δύο έτη λειτουργίας τους). ΄Εμφαση όμως θα πρέπει, πιστεύω, να δοθεί και σε μέτρα που θα στοχεύουν στον περιορισμό της αρνητικής επίδρασης όλων εκείνων των δομικών παραγόντων,

που ευνοούν τις πελατειακές σχέσεις και την διαφθορά, και που ασφαλώς έχουν συμβάλει αποφασιστικά στην σημερινή κρίση της χώρας. Όμως, αυτή η προσέγγιση έχει έναν μακροπρόθεσμο, στρατηγικό χαρακτήρα, ενώ στην προκείμενη περίπτωση «οι καιροί ου μενετοί»: επιβάλλεται, δηλαδή, η λήψη και άμεσων μέτρων, με σκοπό την εξεύρεση χρημάτων, ώστε να διασφαλισθεί μια στοιχειώδης προστασία των ευάλωτων κυρίως κοινωνικών ομάδων σε επίπεδο υπηρεσιών υγείας, κοινωνικής ασφάλισης, παροχής υποχρεωτικής παιδείας και επιδότησης της ανεργίας, σύμφωνα με τις επιταγές του Κοινωνικού Κράτους που ισχύει και στην χώρα μας. Ειδικώτερα, ως προς την εξασφάλιση χρημάτων για τις ευπαθείς ομάδες, η προοδευτική φορολογία είναι ασφαλώς μια εύκολη λύση, που άλλωστε προβλέπεται και από το ισχύον Ελληνικό Σύνταγμα, κατά το οποίο «οι Ελληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη, ανάλογα με τις δυνάμεις τους» (ά. 4 § 5 Συντ.). Ωστόσο είναι φανερό ότι οι Ελληνες πολίτες, αφ’ ότου ξέσπασε η κρίση το 2009, έχουν υποστεί απαράδεκτη αφαίμαξη λόγω υπερφορολόγησης και ασφαλώς δεν αντέχουν νέες φορολογίες, οι οποίες, επομένως, δεν αναμένεται να τελεσφορήσουν, αφού το πιθανότερο είναι να εξωθήσουν τους πολίτες σε φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Ελλάδα

Η σκέψη αυτή επιρρωνύεται και από την διαπίστωση ότι «ο [υπερβολικός] φόρος σκοτώνει τον φόρο», ότι, δηλαδή, πολύ πιο εύκολα πληρώνει κανείς τον μικρότερο φόρο παρά τον μεγάλο, ιδίως όταν το σύνολο των επιβαλλομένων φόρων υπερβαίνει συνολικά το 50-60% του φορολογητέου εισοδήματος, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα σήμερα. Εξ άλλου, μια τέτοια πολιτική φορολογίας σε οριζόντια βάση «επί δικαίους και αδίκους» κινδυνεύει να πλήξει και να πνίξει ολοκληρωτικά όσες επιχειρήσεις ανακάμπτουν από την κρίση ή και ιδρύθηκαν εν μέσω κρίσης («νεοφυείς»), πράγμα το οποίο ευλόγως θα οδηγούσε εν τέλει την όποια ανάκαμψη σε οπισθοδρόμηση και αποτυχία. Επομένως, αυτό που κυρίως απαιτείται για την οικονομική στήριξη του Κοινωνικού Κράτους και της Κοινωνικής Δικαιοσύνης είναι να χαραχθεί μια πολιτική που θα στηριχθεί σε ευρηματικές ιδέες. Γνωρίζω ότι αυτό αποτελεί τη δύσκολη επιλογή, ωστόσο πιστεύω ότι είναι πλέον η μόνη βατή οδός για την συγκέντρωση χρημάτων χωρίς την εκ νέου θυσία των συνήθων «υποζυγίων». Πώς όμως θα μπορούσε να γίνει αυτό; Μια πρώτη ιδέα θα ήταν η εξεύρεση χρημάτων από εκείνους ειδικά τους Ελληνες πολίτες, των οποίων η περιουσία (στο εξωτερικό) ανέρχεται σε εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια ευρώ. Υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με διάφορα στοιχεία, οι Ελληνες «κροίσοι» με κινητή περιουσία άνω των 30 εκατομμυρίων ευρώ περιουσία υπολογίζονταν το 2014 σε 576 (εκ των οποίων 11 δισεκατομμυριούχοι), και ότι οι συμπολίτες μας αυτοί έχουν συνολική περιουσία 88 δισ. ευρώ, με ρυθμούς, μάλιστα, αύξησης αυτής της περιουσίας κατά 16,7% ετησίως! Διερωτάται, λοιπόν, κανείς πόσο πολύ θα μπορούσαν να εξασφαλισθούν από αυτούς χρήματα είτε υπό μορφή φορολόγησης, όπως συνέβη με την Χριστίνα Ωνάση, που υποχρεώθηκε το 1983 να πληρώσει τον φόρο κληρονομίας για τον αποθανόντα πατέρα της Αριστοτέλη Ωνάση, είτε υπό μορφή χορηγιών μέσω του συστήματος της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Επίσης, οι ιδιαίτερα εύποροι αυτοί Ελληνες θα μπορούσαν να ενθαρρυνθούν από το Ελληνικό Κράτος ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

(με φορολογικές απαλλαγές, βραβεύσεις κ.λπ.), για να αξιοποιήσουν τον θεσμό των επενδύσεων με κοινωνική υπεραξία (socially responsible investing) ή, έστω, να προβούν σε κοινωφελείς δωρεές, όπως π.χ. η ανέγερση και ο εξοπλισμός μιας νοσοκομειακής μονάδας. Κάτι ανάλογο θα μπορούσε να γίνει και στο εξωτερικό, υπό μορφήν δημιουργίας ενός «Ταμείου Αλληλεγγύης για τον Ελληνισμό», στο οποίο θα κατέθεταν τις εισφορές τους για κοινωφελείς σκοπούς στην Ελλάδα, οι ΄Ελληνες της Ομογένειας, οι Ελληνικής καταγωγής εφοπλιστές και όσοι άλλοι φίλοι της Ελλάδας θα το επιθυμούσαν στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και αλλού. ΄Αλλωστε, η Ελλάδα έχει μακρά παράδοση στην κάλυψη κοινωφελών αναγκών της από εθνικούς ευεργέτες, κατά το παράδειγμα επιφανών Ελλήνων της διασποράς, όπως οι αδελφοί Ζάππα, ο Αβέρωφ, ο Τοσίτσας, ο Αρσάκης, ο Μαρασλής, ο Βαλλιάνος κ.ά., αλλά και εν όψει αξιέπαινων πρωτοβουλιών στην σύγχρονη εποχή από πολιτιστικά ιδρύματα, όπως, όλως ενδεικτικά, το Ιδρυμα Σταύρου Νιάρχου, το Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, το Ιδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και το Ιδρυμα Ιωάννου Πατέρα. Όμως, και σε ένα γενικώτερο, στρατηγικό επίπεδο, θα μπορούσαν να γίνουν σοβαρά βήματα για την μείωση των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων και την εξοικονόμηση χρημάτων για τις ανάγκες των ευπαθών, ιδίως, κοινωνικών ομάδων, όπως π.χ. με την καθιέρωση πλήρους διαφάνειας στον τρόπο με τον οποίο φορολογούνται οι πολυεθνικές εταιρείες, οι οποίες χρησιμοποιούν συνήθως για λόγους φοροαποφυγής το εργαλείο των λεγομένων «φορολογικών παραδείσων». Σημειώνεται εν προκειμένω ότι, ήδη από το 2013, ο ΟΟΣΑ ετοίμασε ειδικό πρόγραμμα δράσης με τίτλο «Action Plan on Base Erosion and Profit Shifting –BEPS» (διαθέσιμο στο διαδίκτυο) και ότι το πρόγραμμα αυτό βρήκε ανταπόκριση και στήριξη από τους 41

ηγέτες των 20 ισχυρότερων οικονομικά χωρών (G20) στις κατά καιρούς συναντήσεις τους, χωρίς όμως έως τώρα να έχει προχωρήσει η εφαρμογή της. Στον ίδιο κύκλο θεμάτων, σημαντικό θα ήταν να προωθηθεί διεθνώς η συζήτηση για υλοποίηση ενός νέου Σχεδίου Μάρσαλ που να αφορά την οικονομική ενίσχυση όχι μόνον για χώρες της Μέσης Ανατολής που έχουν πληγεί από τον πόλεμο, όπως πρότεινε στο Νταβός τον Ιανουάριο 2016 ο Βόλφγκανγκ Σόϊμπλε, αλλά και για όσες χώρες της Νότιας Ευρώπης αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, όπως συμβαίνει πρωτίστως με την Ελλάδα. Ένα τέτοιο Σχέδιο εκπονήθηκε ήδη το 2013 από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Οικονομικής Επιστήμης Levy. Λίγο νωρίτερα, τον Δεκέμβριο 2012, δόθηκε στην δημοσιότητα από την Συνομοσπονδία των Γερμανικών Σωματείων Εργαζομένων (DGB) μια έκθεση με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ένα Σχέδιο Μάρσαλ για την Ευρώπη», όπου επίσης περιλαμβάνονται προτάσεις για επενδύσεις και παροχή αναπτυξιακών κινήτρων στις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Διερωτάται κανείς πόσο πολύ αξιοποιήθηκαν από την Ελλάδα οι θετικές αυτές για τα συμφέροντά της πρωτοβουλίες. Εξ άλλου, μία ακόμη πρόταση ευρύτερου βεληνεκούς που θα άξιζε να συζητηθεί, αλλά που απαιτεί ισχυρές διακρατικές συμμαχίες, μια επιτυχή δηλαδή διασύνδεση των Ελληνικών συμφερόντων προς εκείνα άλλων χωρών (ιδίως των νοτιοευρωπαϊκών), είναι αυτή του Τομά Πικετί σε σχέση με το ευρωπαϊκό νόμισμα και την οικονομική εξισορρόπηση στην Ευρώπη. Ειδικώτερα, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Καθημερινή», ο Γάλλος οικονομολόγος, απαντώντας σε ερώτημα ως προς το κατά πόσον η κρίση στην Ευρωζώνη θα επανέλθει δριμύτερη, τοποθετήθηκε ως εξής: «Πιστεύω ότι ένα ενιαίο νόμισμα με 18 διαφορετικά δημόσια χρέη, 18 διαφορετικά επιτόκια, πάνω στα οποία μπορούν να κερδοσκοπούν οι αγορές, 18 διαφορετικά φορολογικά συστήματα που ανταγωνίζονται το ένα το άλλο, είναι ένα σύστημα που δεν λειτουργεί, ούτε θα λειτουργήσει ποτέ. Οσο οι χώρες της Ευρωζώνης δεν αποδεικνύ42

ουν την βούλησή τους να παραμείνουν μαζί με ένα κοινό δημόσιο χρέος, επιτόκιο και φορολογική πολιτική (τουλάχιστον ενιαίο φόρο στις επιχειρήσεις και ιδανικά και έναν κοινό φορολογικό συντελεστή στα ανώτατα εισοδήματα και πλούτο), η κρίση εμπιστοσύνης θα έρχεται και θα επανέρχεται. Το πρόβλημα είναι απλό: η Γερμανία και η Γαλλία αποφάσισαν το 2011-2012 ότι δεν θέλουν να μοιραστούν τα χαμηλά τους επιτόκια με την Νότια Ευρώπη. Αυτή ήταν μια πολύ εγωιστική και ανεγκέφαλη απόφαση, το τίμημα της οποίας πληρώνουμε σήμερα, ειδικά στην Ελλάδα». Θα προσθέταμε εδώ ότι στις ΗΠΑ, χάρις σε ηγέτες με ευρύτερο όραμα, καλύτερη συγκρότηση του (ομοσπονδιακού) κράτους τους, μεγαλύτερο πνεύμα αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών τους και χωρίς εμμονικές ιδέες για αποπληθωρισμό και λιτότητα, η κρίση ξεπεράστηκε ήδη, αφήνοντας μάλιστα περιθώρια και για εφαρμογή ριζοσπαστικών μέτρων Κοινωνικής

Δικαιοσύνης, όπως το πρόγραμμα κοινωνικής ασφάλισης Obamacare. Μήπως είναι καιρός και η Ευρώπη να αντλήσει συμπεράσματα από τις επιτυχίες των άλλων χωρών; ΥΓ: Οι ιδέες αυτές αναπτύσσονται εκτενέστερα στις τελευταίες παραγράφους του νέου βιβλίου του Νέστωρ Ε. Κουράκη Κοινωνική Δικαιοσύνη. Μεταλλάσσοντας τις προκλήσεις σε ευκαιρίες, Αθήνα, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2016. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Ο Μέγας Υπεύθυνος

ο Ελληνικό εκλογικό σώμα, μέχρι την χρεωκοπία του 2010, ανεδείκνυε στην εξουσία ένα από τα δύο μεγάλα πελατειακά κόμματα εξουσίας, ΝΔ ή ΠΑΣΟΚ. Είτε με την λογική της «ικανοποίησης αιτημάτων» πελατειακού χαρακτήρα είτε με την λογική της τιμωρίας του κυβερνώντος κόμματος διά της υπερψηφίσεως του αντιπάλου του. Αναδυόταν, όμως, σταδιακά μία αυξανόμενη δυσα ρέσκεια, καθώς ο εκφυλισμός της δημοκρατίας της Μεταπολίτευσης γινόταν όλο και πιό ορατός. Αλλά, παρά τα τεράστια ποσοστά δυσαρέσκειας εναντίον όλων των κομμάτων, που ενεφάνιζαν οι δημοσκοπήσεις την πρώτη δεκαετία του Εικοστού Πρώτου Αιώνα, η ελληνική κοινωνία απέτυχε ή απλά αδιαφόρησε να γεννήσει νέες πολιτικές δυνάμεις. Τα «νέα» κόμματα που εδημιουργούντο κατά καιρούς ήταν προσωποπαγείς μηχανισμοί περιθωριοποιημένων ή αποβληθέντων από τα κόμματά τους πολιτευτών, οι οποίοι αποσκοπούσαν να εκβιάσουν κάποιο μεγάλο κόμμα να τους στεγάσει εκλογικά. Εμφορούνταν άλλωστε και αυτά από την ίδια παλαιοκομματική, πελατειακή και διαπλεκόμενη λογική του δικομματισμού. ΄Ετσι η λογική του δικομματισμού ήταν κυρίαρχη, και οι ολιγαρχικές-οικογενειοκρατικές-φαυλοκρατικές-πελατειακές του δομές διαπερνούσαν οριζόντια το πολιτικό φάσμα. Στην ουσία επρόκειτο γιά ένα Κοινωνικό Συμβόλαιο μεταξύ της τάξης των πολιτικών και των ψηφοφόρων τους, όπου οι πρώτοι θα διοχέτευαν παροχές και διορισμούς δαπάναις των Ευρωπαίων εταίρων, ενώ οι δεύτεροι θα απολάμβαναν υψηλό βιοτικό επίπεδο με την μικρότερη δυνατή παραγωγικότητα ή και με εικονική εργασία. Επρόκειτο φυσικά γιά φρεναπάτη ενός λαού που απώλεσε την παιδεία του (με τις μεταρρυθμίσεις Ράλλη και τις δεκάδες επόμενες), τις παραδόσεις του και τα ήθη του (λόγω της νόθας αστικοποίησης), την μαχητικότητα, τον δυναμισμό του και την ευφυία του (λόγω του εγκλωβισμού του στον αθηναϊκό θάλαμο αερίων, κυριολεκτικά και μεταφορικά). ΄Ηταν ένα Κοινωνικό Συμβόλαιο βαθειά ανήθικο αλλά και πρακτικά μη βιώσιμο.

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Αναπόφευκτη συνέπεια αυτού του θνησιγενούς Κοινωνικού Συμβολαίου ήταν βέβαια η χρεωκοπία. Λίγοι την προέβλεψαν, όπως η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ την περίοδο 2005-2010 συστηματικά και επίμονα και χωρίς ανταπόκριση (βλ. λ.χ. την αρθρογραφία του Κώστα Κόλμερ), και ακόμα λιγώτεροι τους άκουσαν. Μετά την χρεωκοπία και τα μνημόνια, το ενεργό εκλογικό σώμα (οι ψηφίζοντες κάποιο συγεκριμένο κόμμα) συνέχισε να ψηφίζει, έστω και σε μικρότερη κλίμακα και με συρικνωμένη εκλογική βάση, τα κόμματα που προκάλεσαν την χρεωκοπία της χώρας, συν μερικά «νέα» τα οποία όμως δημιουργήθηκαν από στελέχη των παλιών (πχ «ΑΝΕΛ»). Ταυτόχρονα, εμφανίστηκαν διάφορα πρόσωπα με στενές διασυνδέσεις με το κατεστημένο της Μεταπολίτευσης ως κομίζοντες την ανανέωση («Ποτάμι»), με σκοπό να στρέψουν την ψήφο οργής και διαμαρτυρίας σε κατεύθυνση ακίνδυνη γιά το σύστημα. Μόνες εξωσυστημικές κινήσεις ήταν η Χρυσή Αυγή και η ΄Ενωση Κεντρώων, η πρώτη εκ των πραγμάτων ήταν εκτός συζητήσεως και η δεύτερη γρήγορα από κόμμα διαμαρτυρίας εναντίον όλων έγινε χαρούμενος συνομιλητής και υποψήφιο «δεκανίκι» του ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι το ενεργό εκλογικό σώμα επέλεγε συστηματικά υποψηφίους που υπόσχονταν την ως διά μαγείας, μη κοστολογημένη, μη τεκμηριωμένη και μη ρεαλιστική αναίρεση των συνεπειών της χρεωκοπίας. ΄Ετσι αναδείχθηκαν κατά σειρά στην πρωθυπουργία ο Γιώργος Παπανδρέου που ήξερε πού υπάρχουν τα λεφτά, ο Αντώνης Σαμαράς που θα «έσκιζε τα μνημόνια», ο Αλέξης Τσίπρας που θα καταργούσε τα μνημόνια μ’ έναν νόμο. Οι ψηφοφόροι τους, εκατομμύρια άνθρωποι, ψήφιζαν με μία μόνον έγνοια: να διατηρηθεί έστω και με περικοπές ζωντανό το Κοινωνικό Συμβόλαιο και το δίπολο «εξωτερικός δανεισμός-εσωτερική ευημερία», έστω κι αν αυτό σήμαινε τον εξανδραποδισμό του Ελληνικού πληθυσμού, την προσφυγοποίηση μισού εκατομμυρίου νέων Ελλήνων, την διάλυση της μεσαίας τάξης, την εκποίηση της ακίνητης περιουσίας του Ελληνικού λαού σε ξένες τράπεζες και των εθνικών υποδομών σε ξένους «επενδυτές», την τερατώδη ανεργία, την κατάλυση του κύρους του κράτους, το failed-state. 43

Και οι μεν ψηφοφόροι επεδίωκαν την διατήρηση του status quo ante. Αλλά και οι διαδοχικές μνημνιακές κυβερνήσεις υπονόμευσαν κάθε απόπειρα μεταρρύθμισης, είτε αυτή προβλεπόταν από τα μνημόνια είτε από την κοινή λογική. Διότι μοναδικό τους μέλημα ήταν και εξακολουθεί να είναι η διατήρηση του σοβιετικών διαστάσεων δημοσίου τομέα, πηγή αναπαραγωγής της πολιτικής τους κυριαρχίας. Δεν τους ένοιαξε που υπουργοί και βουλευτές έχουν πλέον καταστεί απλοί διεκπεραιωτές των εντολών της τρόϊκας, αρκεί να διατηρούν τα προνόμια και την ασυλία τους. Γι’ αυτό και κανένα μα κανένα πολιτικό κόμμα δεν εκστόμισε κάν λέξη γιά τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται γιά να ξαναγίνει η Ελλάδα κράτος με στοιχειώδη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Ποιός μίλησε και ποιός έπραξε κάτι συγκεκριμένο (ούτε κάν ο «εκσυγχρονιστής» Κυριάκος Μητσοτάκης ή ο «μεταρρυθμιστής» Σταύρος Θεοδωράκης) γιά τις δεκάδες εντελώς άχρηστα γιά την οικονομία πανεπιστήμια, τους χιλιάδες οργανισμούς, τις εκατοντάδες ζημιογόνες ΔΕΚΟ. Βεβαίως μία πιό υγιής και λιγώτερο αλλοτριωμένη κοινωνία θα είχε, εν μέσω της πρωτοφανούς αυτής

Η Nέα Πολιτική

ική τ ι λ ο Π α Η Nέ ΔΙΜΗΝ

Β΄ ΠΕΡΙΟ

ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΌ ΠΕΡΙΟΔΙΚΌ

ΚΟ ΡΙΟΔΙ ΚΟ ΠΕ ΟΛΙΤΙ Η 4 ΕΥΡΩ 16 - ΤΙΜ ΙΑΙΟ Π ΟΙΞΗ 20

ΥΧΟΣ 18 ΔΟΣ - ΤΕ

Γραφτείτε συνδρομητές στη Νέα Πολιτική

ΑΝ

θρο μαντο άρ πουλου Βαρυσή απαδό Π υ ο έκ λ του Α

ΑΦΙΕΡ

ΩΜΑ

α μ ο κρ α τ ί η Δ ή κ ι ν Η Ε λ λ η θ ε σ μ ι κ ή κρ ί σ η ά σ ε β α θ ει ής

ς Αρκτικ

κή τη Γεωπολιτι Φάκελος ΙΣ ΠΑΠΑ

ΕΚΔΟΣΕ

ΖΗΣΗ

κρίσης, αναδείξει νέες, υγιείς πολιτικές δυνάμεις με πραγματικό και όχι εικονικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Τις πταίει που η ελληνική κοινωνία παρακολουθεί άφωνη και απαθής την καταστροφή της; Μήπως η δημογραφική της γήρανση και το γεγονός ότι μία κοινωνία γερόντων και μεσηλίκων δεν έχει τις ζωτικές δυνάμεις να αντιδράσει; μήπως ο εγκλωβισμός μεγάλου μέρους του πληθυσμού στους θαλάμους αερίων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης; μήπως ο μακροχρόνιος ευδαιμονισμός της Μεταπολίτευσης που δημιούργησε έναν τύπο ανθρώπου που δεν μάχεται, δεν παράγει και δεν αναπαράγεται; Υπάρχει μεν ένα μικρό τμήμα της Ελληνικής κοινωνίας συνειδητοποιημένο, αλλά είναι εκτός των κέντρων εξουσίας, στοχοποιημένο από την φαυλοκρατία, περιθωριοποιημένο, μελαγχολικό και αδρανές. Αλλά το μέρος της κοινωνίας που συμμετέχει, αναβάζοντας και κατεβάζοντας τις διάφορες παραλλαγές και συδυασμούς παλαιοκομματικών κυβερνήσεων που έχουν υποτίθεται αναλάβει να βγάλουν την χώρα από την κρίση, είναι ο Μέγας Υπεύθυνος. Κ.Μ.Σ.

Τιμή διετούς συνδρομής: 30 ευρώ Συνδρομές νομικών προσώπων: 75 ευρώ Συνδρομές εξωτερικού: 50 ευρώ Επικοινωνήστε μαζί μας για την συνδρομή σας: Ηλ. ταχυδρομείο: syggrafeas@yahoo.gr Τηλ.: 6978 774 874, 698 014 9044 ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Casus Belli

«Δεν δικαιούστε διά να ομιλείτε»! του Νίκου Σ. Λιναρδάτου

έβομαι απολύτως τους Θεσμούς της Δημοκρατίας και το Σύνταγμα του Κράτους. Πράττουν όμως το ίδιο οι εκάστοτε εκφραστές των Θεσμών, ανεξαρτήτως κομμάτων –βουλευτές, πρωθυπουργοί και υπουργοί; Σκέφτονται πραγματικά, έστω και στο ελάχιστο, εμάς τους απλούς πολίτες; Το ένα κόμμα απειλεί το άλλο με παραπομπές σε δίκες για καταχρήσεις δημόσιου χρήματος, παραβιάσεις του Συντάγματος, εξυπηρέτηση συμφερόντων και τόσα άλλα, όταν θα έρθει στην κυβέρνηση. Και όταν έρχεται, τι κάνει; Αποδίδει Δικαιοσύνη; Ποιοί άδειασαν τα Ασφαλιστικά Ταμεία; Ποιοί μετέτρεψαν τα αποθεματικά σε Ομόλογα και κατόπιν τα «κούρεψαν» εκμηδενίζοντάς τα; Ποιοί πετσόκοψαν και πετσοκόβουν μισθούς και συντάξεις; Ποιοί οδήγησαν και οδηγούν την χώρα στην ανεργία, στην ανυποληψία και στον όλεθρο; Ποιοί καταπατούν την Εργατική, αλλά και κάθε Νομοθεσία; Σκάνδαλα ΔΕΗ, Χρηματιστηρίου, Εξοπλιστικών, Υποβρυχίων, Δημοσίων Έργων, Ζήμενς…. προσλήψεις χιλιάδων «ημετέρων» –ψηφοφόρων, απόλυτη ακυβερνησία, χιλιάδες αυτοκτονίες-δολοφονίες συνανθρώπων μας από απόγνωση, πάνω από 1,5 εκατομμύριο άνεργοι, ξεπούλημα της Ελλάδας μας για 99 χρόνια και βλέπουμε… Ο (πρώην πλέον) Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης, αξιότιμος κύριος Λέανδρος Ρακιντζής, έχει ξεσκεπάσει αμέτρητα σκάνδαλα κατασπατάλησης του Δημοσίου χρήματος. Και λοιπόν; Οι εκάστοτε υπεύθυνοι εκμεταλλεύονται την παραγραφή ή τον Νόμο περί (ΜΗ) ευθύνης Υπουργών… Οι ευθύνες που αποδόθηκαν μέχρι σήμερα και οι ποινές, σταγόνα στον ωκεανό... Λες και όλες οι παρανομίες έγιναν… μόνες τους! Δεν υπήρχαν υπουργοί και ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

πρωθυπουργοί, διοικητές και γενικοί γραμματείς… Και από την άλλη, πόσοι και ποιοί από τους (εκάστοτε) 300 βουλευτές, θυσίασαν τις παχυλές αμοιβές, παροχές και προνόμιά τους, λαμβάνοντας απλά έναν βασικό μισθό – όπως έχουν ήδη κάνει οι εκλεγέντες βουλευτές των Ποδέμος στην Ισπανία; Δικαιούνται λοιπόν οι κ.κ. βουλευτές δια να ομιλούν, ότι υπερασπίζονται τον Ελληνικό λαό; Μήπως υπάρχει αδιαφορία; Ομερτά; Μήπως σήμερα εσύ, αύριο εγώ; Μήπως… Το Σύνταγμα της Ελλάδος ορίζει τον αριθμό των βουλευτών ΑΠΟ 200, ΜΕΧΡΙ 300. Γιατί λοιπόν ΔΕΝ γίνονται 200, τη στιγμή που ο Ελληνικός Λαός υποφέρει τα πάνδεινα; Αφού όλοι τους θέλουν να σώσουν την πατρίδα μας –που λέγεται Ελλάδα για όσους το έχουν λησμονήσει– γιατί ΔΕΝ παραιτούνται των προνομίων τους; Εξ άλλου, οι αποφάσεις λαμβάνονται στα κέντρα του εξωτερικού και απλά επικυρώνονται στην Βουλή των Ελλήνων από τους εκάστοτε κυβερνώντες (αφού διαβάσουν πάνω από 7.500 (!) σελίδες σε 2-3 ημέρες (!) για να…ενημερωθούν), με το ίδιο πάντα αιτιολογικό: «Διαφωνούμε, αλλά ψηφίζουμε τα μέτρα για να… σωθεί η πατρίδα» - ή μήπως η παρτίδα της εξουσίας; Ποιοὶ λοιπόν από τους αξιότιμους κ.κ. βουλευτές δικαιούνται δια να ομιλούν; Και αν στα τόσα χρόνια της Ελληνικής Δημοκρατίας υπήρξαν μερικοί, μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού, βουλευτές –όπως για φωτεινό παράδειγμα, η αείμνηστη Άννα Συνοδινού- αυτοί παραιτήθηκαν, γιατί δεν άντεχαν την ασχήμια, την καταπάτηση και την κατάφωρη προσβολή της Δημοκρατίας μας. Της Δημοκρατίας, που γεννήθηκε στην Ελλάδα και την εξετέλεσαν στην Ελλάδα. Πάντα για την σωτηρία της πατρίδος, φυσικά… 45

κόσμος

Αμερικανική εξωτερική πολιτική Η κληρονομιά του Obama και οι προθέσεις των Clinton και Trump του Γεωργίου Κ. Οικονόμου

ον Νοέµβριο θα διεξαχθούν οι προεδρικές εκλογές στις Ηνωµένες Πολιτείες. Όπως συµβαίνει σχεδόν πάντοτε, ο τελευταίος χρόνος της δεύτερης και τελευταίας θητείας ενός Προέδρου είναι παθητικός, ιδίως οι τελευταίοι µήνες, και τούτο αφ’ενός για να µην ξεκινήσει µια κατάσταση που θα κληθεί να διαχειριστεί ο επόµενος Πρόεδρος και αφ’ετέρου για να µην αµαυρωθούν τα επιτεύγµατά του. Η περίπτωση Obama εµπίπτει σ’ αυτό το σκηνικό. Ο Obama, παρ’ όλες τις υποσχέσεις του και τις προσδοκίες του κόσµου –ας αναλογιστούµε ότι του απενεµήθη το Nobel ειρήνης στις αρχές της Προεδρίας του– απαγοήτευσε. Επέτρεψε την υποκίνηση των διαφόρων κινηµάτων της Αραβικής Ανοίξεως, στην συνέχεια όµως τα εγκατέλειψε, αφήνοντας τους ξεσηκωµένους στο έλεος είτε των υπαρχόντων καθεστώτων είτε των Ισλαµιστών, οι οποίοι έσπευσαν να εκµεταλλευτούν τη δηµιουργηθήσα κατάσταση.

Η πολιτική που ακολούθησε ο Obama, όπως εξελίχθηκε, µπορεί να συνοψισθεί στην απεµπλοκή των Ηνωµένων Πολιτειών πολιτικώς από την Μέση Ανατολή και στρατιωτικώς από την Ευρώπη. Για τον λόγο αυτόν, ανάγκασε τους Ευρωπαίους εταίρους να συµµετέχουν δραστικά στον περιορισµό της Ρωσσίας – αυτό επετεύχθη αρχικώς µε τις Ηνωµένες Πολιτείες να ενθαρρύνουν την Γεωργία να αντιπαρατεθεί µε την Ρωσσία και αργότερα µε την υποκίνηση της «επαναστάσεως» στην Ουκρανία και της αναµενόµενης αντιδράσεως της Ρωσσίας. Η Victoria Nuland παρεδέχθη τον ∆εκέµβριο του 2013 ότι οι Ηνωµένες Πολιτείες εξόδευσαν 5 δις. δολλάρια για την προώθηση της ∆ηµοκρατίας στην Ουκρανία από το 1992. Όσον αφορά στην Μέση Ανατολή, ο Obama είδε µε καλό µάτι την πολιτική του Erdoğan, η οποία συνίστατο στην επικυριαρχία της Τουρκίας επί των χωρών της Μέσης Ανατολής. Η µεν πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών για την ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

περικύκλωση της Ρωσσίας από το ΝΑΤΟ επέτυχε, πρά γµα που εδηµιούργησε ένα νέο raison d’être για το ΝΑΤΟ, το οποίο µέχρι προσφάτως έπνεε τα λοίσθια ως µη έχων λόγο υπάρξεως, η δε πολιτική της την για την Μέση Ανατολή έχει καταρρεύσει και έχει δηµιουργήσει πλείστα όσα προβλήµατα, τα οποία ογκούνται καθη µερινώς και προσπαθεί τώρα να συµµαζέψει τα ασυ µµάζευτα. Ποιά ήταν η πολιτική που ακολούθησε ο Obama και ποιά θα είναι η πολιτική που ενδέχεται να ακολουθήσει ο διάδοχός του, είτε η Hillary Clinton είτε ο Donald Trump; Σε αυτά τα ερωτήματα απαντούν τα τρία κείμενα που ακολουθούν, που ρίχνουν φως στον βίο και την πολιτεία τους και μας δίνουν µια πρόγευση για το τι πρέπει να αναµένουµε.

Barak Obama: ανεκπλήρωτες προσδοκίες Η θέση του προέδρου Bush του νεώτερου στην ιστορία είναι εξασφαλισµένη –είναι ο ήρωας µιας σειράς µνηµειωδών λαθών που τίποτα δεν µπορεί να ξεπλύνει. Σε σύγκριση με αυτόν, οι ιστορικοί θα δυσκολευτούν να κρίνουν τον Barrack Obama. Πώς είναι δυνατόν ένας τόσο φανερά χαρισµατικός πρόεδρος, τον οποίον έστειλε στον Λευκό Οίκο ένα τεράστιο κύµα προσδοκιών, να κατορθώσει να επιτύχει τόσα λίγα στην διαχείριση των θεµάτων που ταλανίζουν την ανθρωπότητα; Στα τελευταία επτάµισυ χρόνια, το «ναι, µπορούµε» έχει µετατραπεί σε «όχι, δεν µπορεί». Τι έφταιξε;

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Πολλές απαντήσεις προσφέρονται. Η πρώτη και η πιο σοβαρή είναι ότι οι προσδοκίες τις οποίες εδη µιούργησε η Obamania ήσαν εξ υπαρχής παντελώς µη εκπληρώσιµες και µη ρεαλιστικές. Ο Bush και η οµάδα του, ο Dick Cheney, ο Donald Rumsfeld, ο Paul Wolfowitz κ.ά. επίστευσαν ότι ήταν το πεπρωµένο των Ηνωμένων Πολιτειών να διαφεντεύει την ανθρωπότητα. Το αποτέλεσµα του Ψυχρού Πολέµου, το κεντρικό γεγονός της επαγγελµατικής τους ζωής, επροικοδότησε τις Ηνωμένες Πολιτείες µε το προνόµιο και την υποχρέωση να οδεύσουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Η Αµερική εξήλθε νικήτρια, µόνη υπερδύναµη, ηγεµών του κόσµου, το «απαραίτητο» έθνος, αναλαµβάνουσα την ευθύνη για όλα όσα συµβαίνουν. Ήταν τόσο απλό. Εκείνοι οι οποίοι επροώθησαν τον Obama για την προεδρία του 2008, απεδέχθησαν την εξήγηση αυτήν. Η διαφορά τους µε την προηγούµενη διοίκηση ήταν ότι, αντί να αµφισβητήσουν τις θριαµβολογίες οι οποίες εκυριάρχησαν µετά το πέρας του Ψυχρού Πολέµου, προσέβλεπαν στον Obama για «να διορθώσει» τα λάθη του Bush: να σταµατήσει τον πόλεµο στο Ιράκ, να κλείσει το Guantanamo, να καταδικάσει τα βασανιστήρια. Υπελόγιζαν στον Obama για να επανέλθουν οι Ην. Πολιτείες στην θέση τους ως η αναµφισβήτητη ηγέτιδα δύναµη της ανθρωπότητας. Όµως, η πολιτική αυτή βασιζόταν πάνω σε σαθρές βάσεις. Οι Ην. Πολιτείες δεν «εκέρδισαν» τον Ψυχρό Πόλεµο. Αλλά, αφού η Σοβιετο-Αµερικανική αντιπαλότητα επέφερε τεράστιες ζηµιές σε πρωταγωνιστές και µη, η Σοβιετική Ένωση τελικώς κατεποντίσθη, κληρονοµώντας στις Ην. Πολιτείες τις επιπτώσεις. Αντί να παραχθεί µια µονοπολική τάξη πραγµάτων, το τέλος του Ψυχρού Πολέµου απεκάλυψε ότι οι θεωρίες περί διπολισµού έκρυβαν µια πολύ πιο σύνθετη πραγµατικότητα. Εκεί που οι θριαµβολόγοι υπελόγιζαν 2 – 1 = 1, εκείνο που τελικώς απεδείχθη ήταν ότι 2 – 1 = ένας απίστευτος κυκεώνας. Εποµένως, η πρώτη εξήγηση γιατί η προεδρία Obama απέδωσε τόσο απογοητευτικά αποτελέσµατα, είναι ότι η αμερικανική πολιτική ελίτ παρερµήνευσε τα γεγονότα και κατ’ επέκταση τον ρόλο που αποδίδεται στις Ην. Πολιτείες. Ό ίδιος ο Obama είναι κληρονόµος των παρανοήσεων αυτών –και αυτό µας φέρνει αντιµέτωπους µε την δεύτερη εξήγηση για την άχρωµη απόδοσή του στην 47

εξωτερική πολιτική, δηλαδή την αφέλειά του και την απειρία του. Ο Obama µετακόµισε στο Oval Γραφείο χωρίς καµµία εµπειρία. ∆εν υπάρχει κανένα τεκµήριο που να υπονοεί ότι πριν από την εκλογή του ως προέδρου είχε αναπτύξει µια ευδιάκριτη κοσµοθεωρία. Η ζωή του µέχρι τότε του προσέφερε λίγες ευκαιρίες να το πράξει. Αντ’ αυτού, ο Obama αφοµοίωσε την κλασσική συλλογή κλισέ και κοινοτυπιών που σερβίρονται στην Ουάσιγκτων ως σοβαρή ανάλυση και γνώση. Ενδεικτικά, το µόνο που ήξεραν οι ψηφοφόροι του 2008 για την εξωτερική του πολιτική ήταν ότι θα απέσυρε το στρατεύµατα από το Ιράκ, ενώ θα έµενε στο Αφγανιστάν. Επίσης, ότι θα έκλεινε το Guantanamo χωρίς καθυστέρηση. Οι διπλωµατικές προκλήσεις των καιρών είχαν ανάγκη από κάποιον µε ευφυΐα και πολύ µεγαλύτερη εµπειρία από τον Obama, έναν Franklin Delano Roosvelt ή Eisenhower ή Nixon. Η τρίτη εξήγηση για την γκρίζα παράσταση της διοικήσεως είναι το γεγονός ότι ο πρόεδρος πλαισιωνόταν από µετριότητες και καιροσκόπους. ∆εν υπήρξε κανένας της κλάσεως του George Marshall, του Dean Acheson, του Henry Kissinger και του Zbigniew Brzeziński στην διοίκηση Obama. Ο Obama πείσθηκε ότι πρέπει να µεταφέρει το κέντρο βάρους των ενδιαφερόντων της Αµερικής στην Άπω Ανατολή, για να αντισταθµίσει την όλο και µεγαλύτερη επιρροή της Κίνας στην περιοχή, και να αποσυρθεί από την Μέση Ανατολή ως ο δεσπόζων παίκτης. Επόνταρε αρχικώς στην Αραβική Άνοιξη, την οποία εκµεταλλεύ θηκαν είτε τα οργανωµένα Ισλαµικά κόµµατα είτε οι τζιχαντιστές, και σε δεύτερο στάδιο υποχρεώθηκε να προωθήσει την Τουρκία και τον Erdoğan ως επικυρίαρχο στην Μέση Ανατολή, µε τα γνωστά τραγικά ατελέσφορα αποτελέσµατα. Οι πρωτοβουλίες που φέρουν την υπογραφή του Obama έχουν αποδώσει πολύ λίγα θετικά αποτελέσµατα. Ο πόλεµος του Ιράκ, ο οποίος «τερµατίστηκε» επί Obama, έχει αναζωπυρωθεί. Ο πόλεµος στο Αφγανιστάν οδεύει προς λύση που πολύ λίγοι θα χαρακτήριζαν ως νικηφόρα. Η πρωτοβουλία του Καϊρου, η 48

οποία θα σηµατοδοτούσε µια νέα αρχή στις σχέσεις των Ην. Πολιτειών µε τον Ισλαµικό κόσµο, ατόνησε. Η ηρωϊκή προσπάθεια του Kerry να διευθετήσει την Αραβο-Παλαιστινιακή διένεξη απέτυχε. Οι πρωτοβουλίες στην Ασία είναι ακόµη σε εξέλιξη. Η αναζωπύρωση του Ουκρανικού υπήρξε τραγικό λάθος, όπως επίσης και η προσπάθεια περικυκλώσεως της Ρωσσίας από το ΝΑΤΟ. Όσα λιγώτερα λεχθούν για την πολιτική των Ηνωµένων Πολιτειών έναντι της Ρωσσίας, τόσο το καλύτερο. Και, βεβαίως, το Guantanamo είναι ακόµη ανοικτό. Το θέµα δεν είναι οι προθέσεις ή οι προσπάθειες. Ως υπουργοί Εξωτερικών, τόσο η Hillary Clinton όσο και ο John Kerry ήταν αφοσιωμένοι στις υποχρεώσεις τους. Το ίδιο συµβαίνει και µε τους αρχηγούς του Πενταγώνου. Όµως κανείς δεν υπήρξε αρκετά καλός. Στο τέλος της ηµέρας εκείνο που µετρά είναι το αποτέλεσμα. Υπάρχουν, βεβαίως, και µερικές επιτυχίες, όπως η εκτέλεση του bin Laden, η διαπραγµάτευση µε την Κίνα µιας πολλά υποσχόµενης κλιµατικής αλλαγής, η συµφωνία µε το Ιράν. Οι θαυµαστές του Obama, όσοι έχουν µείνει, µπορεί επίσης να ισχυρισθούν ορθώς ότι έχει αποφύγει επικές γκάφες όπως είχε κάνει ο προκάτοχός του. Αυτό όµως δεν δικαιολογεί το Νοµπέλ Ειρήνης, το οποίο απενεµήθη στον Obama στα πρώτα βήµατα της θητείας του. Οι πιο ακραίοι κριτικοί του Obama τον κατηγο ρούν άλλοι ότι είναι ακραίος αριστερός άλλοι ως Μουσουλµάνο και, ως εκ τούτου, ότι δεν είναι πρα γµατικός Αµερικανός. Οι κατηγορίες αυτές είναι, βεΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

βαίως, γελοίες. Η ακόλουθη άποψη είναι, ίσως, πιο σωστή: όταν µιλούµε για την εξωτερική πολιτική, αυτός ο πολύ έξυπνος άνθρωπος δεν ήταν αρκετά οξυδερκής για να εκτιµήσει το µέγεθος των προβληµάτων που κληρονόµησε, ούτε να αντιληφθεί πόσα λίγα εγνώριζε, ούτως ώστε να σχηµατίσει µια οµάδα µε αρκετό ταλέντο που να του επιτρέψει να καλύψει το τεράστιο κενό µεταξύ των προβληµάτων και των γνώσεών του.

Hillary Clinton: πρόεδρος ελλείψει άλλου; Παρ’ όλο τον πανικό των ΜΜΕ περί του κινδύνου τυχόν νίκης του Donald Trump στις προσεχείς προεδρικές εκλογές, δεν υπάρχει αµφιβολία ότι η Hillary Clinton είναι το φαβορί για να εκλεγεί 45ος Πρόεδρος των Ην. Πολιτειών. Εφ’ όσον τα προγνωστικά επαληθευθούν, ποιά θα είναι η πολιτική της; Στο σηµείο αυτό δεν υπάρχει τίποτε το σίγουρο. Σπάνια διατηρεί σταθερές θέσεις –οι απόψεις της αλλάζουν αναλόγως της αποδοχής τους από τις δηµοσκοπήσεις. Αυτό αφορά τόσο την ψήφο για τον πόλεµο του Ιράκ, όσο και για την εµπορική συµφωνία την οποία υπεστήριζε µέχρι που απέσυρε την υποστήριξή της, ή τον κατώτατο µισθό των $12 ή των $15 την ώρα, ή τα ιδιωτικά e-mail µε τους κωδικούς για πυρηνική επίθεση ή την συνταγή του George Clooney για πέννες arabiata. Εάν είχε θυρεό, το motto θα ήταν «Ο,τιδήποτε» (Whatever). Όπως έλεγε και ο Marx (ο Groucho, όχι ο Karl) «Έχω αρχές, και αν δεν σας αρέσουν, έχω άλλες». Οι οβιδιακές αυτές µεταµορφώσεις επέτρεψαν στην Hillary να επιβιώσει όλα αυτά τα χρόνια. Το πρόβληµα, όµως, είναι ότι οι αλλαξογνωµίες αυτές βοηθούν µεν να διατηρηθεί σε κάποιο αξίωμα αλλά δεν την καθιστούν αποδεκτή στους ψηφοφόρους. Το αποτέλεσµα: 60% των Αµερικανών την βρίσκουν «ανέντιµη» και «αναξιόπιστη». Σ’ αυτό δεν είναι βέβαια µοναδική. Ο Richard Nixon, ο επονοµαζόµενος “Tricky Dick”, πολιτευόταν µια ολόκληρη εικοσαετία στην κεντρική σκηνή πριν να φθάσει στην κορυφή. Στην δεκαετία του 1990, η εποχή που µπορεί να χαρακτηριστεί «πρώτη εποχή Clinton», η Hillary και ο Bill, ευρισκόµενοι στον Λευκό Οίκο, κατηγορούσαν τον τύπο και τους ερευνητές ότι τους κυνηγούσαν για το σκάνδαλο Whitewater, για την µυστηριώδη αυτοκτονία του Vince Foster ή για το σκάνδαλο του ταξιδιωτικού γραφείου του Λευκού Οίκου. Η ουσία είναι ότι η αποδοχή ευθύνης και η άρνηση ενοχής ήταν πάντοτε η σταθερά των Clinton. Η αδαµάντινη δικηγορίστικη αρχή της µη παραδοχής ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

και η άρνηση της συνεργασίας µε τις έρευνες θυµίζει τις µεγάλες δικηγορικές εταιρείες, που έχουν ως αρχή να συµβουλεύουν «καµµία συνεργασία». Η κυρία Clinton ακολούθησε πάντοτε την αρχή αυτή. Είναι σίγουρο ότι, ό,τι και να συµβεί κατά την διάρκεια της θητείας της, δεν θα ακουστεί από τα χείλη της η παραδοχή «Λάθη έχουν γίνει». Οι Clinton δεν κάνουν λάθη. Οι συνεργάτες κάνουν λάθη. Η κυρία Clinton έχει τους θαυµαστές της. Θα χρειαστεί βεβαίως πολύ περισσότερους ψηφοφόρους για να κερδίσει τις εκλογές τον Νοέµβριο. Είναι όµως τυχερή, γιατί πολλοί Ρεπουµπλικάνοι ανθίστανται στην «γοητεία» του Trump. Όντες αντιµέτωποι µε «την Επιλογή Hobson» (Hobson’s Choice), τον Νοέµβριο θα κλείσουν την µύτη τους και θα ψηφίσουν την Clinton. Από τις πολλές δυσκολίες που θα αντιµετωπίσει η κυρία Clinton εφ’όσον κερδίσει τις εκλογές, είναι το γεγονός, όπως παραδέχονται και οι στενοί της συνεργάτες, ότι δεν είναι µια συναρπαστική προσωπικότητα, παρ’όλο που διαφηµίζουν πόσο καταπληκτική είναι. Οι πρόεδροι των Ην. Πολιτειών δεν είναι ανάγκη να είναι «ενδιαφέροντες», παρ’όλο που αυτό βοηθά. Ούτε ο Calvin Coolidge ούτε ο Gerald Ford ούτε ο Jimmy Carter ήταν «ενδιαφέροντες». Η κυρία Clinton είναι πολλά πράγµατα, έξυπνη, επιτυχηµένη, εργάζεται σκληρά, αλλά δεν είναι ενδιαφέρουσα– µια Αµερικανίδα Evita χωρίς να είναι χαρισµατική. Αυτό, κατά πάσα πιθανότητα, θα κάνει τα τέσσερα χρόνια της προεδρίας της να φαντάζουν αιώνες. Αν ήταν συναρπαστική, ο αντίπαλός της για το χρίσµα των ∆ηµοκρατικών, ο παλαιομαρξιστής Saunders µε τις παλαιοµοδίτικες ιδέες του, δεν θα τραβούσε τα µεγάλα πλήθη των νεαρών οπαδών του κόµµατος. Το µήνυµα του κυρίου Saunders µπορεί να ήταν ελαττωµατικό («οι πλούσιοι είναι κακοί, ο έλεγχος της οικονοµίας από την κυβέρνηση καλός»), ήταν όµως ένα µήνυµα. Η κυρία Clinton δεν έχει κανένα µήνυµα πέραν του «Μου οφείλετε». Η κυρία Clinton είναι δυνατόν να κληρονοµήσει έναν Λευκό Οίκο σε πόλεµο µε ένα Ρεπουµπλικανικό Κογκρέσο ή την Γερουσία. Αυτό θα καταστήσει την έγκριση νοµοσχεδίων αδύνατη. Το µονοπάτι της Clinton στον Λευκό Οίκο δεν θα είναι στρωµένο, όπως στην περίπτωση του Obama, µε λουλούδια και ροδοπέταλα, αλλά θα είναι βυθισµένο στην λάσπη, και θα ακούγονται ερωτήσεις όπως «γιατί δεν δηµοσιοποιείς το κείµενο της οµιλίας των διακοσίων πενήντα χιλιάδων δολλαρίων» και απαντήσεις του τύπου «δεν έλαβα χρήµατα από τους Goldman Sacks». 49

Εάν καταφέρει να φθάσει στο Λευκό Οίκο τον Νοέµβριο, θα το κατορθώσει µόνον µε την βοήθεια Ρεπουµπλικάνων και ανεξαρτήτων οι οποίοι θα επιλέξουν το «µη χείρον βέλτιστον». Οι σχέσεις της µε ένα Ρεπουµπλικανικό Κογκρέσο θα είναι ένας διαρκής πόλεµος τριβής. Πλεονέκτημά της είναι ότι γνωρίζει πολύ καλά τους «διαδρόµους της εξουσίας», διαθέτει δε και την ενέργεια και την εργατικότητα. Ένα µπορούµε να πούµε µε βεβαιότητα: ότι η πρώτη γυναίκα πρόεδρος θα είναι πολύ, πολύ καλή για το Ίδρυµα Clinton. Όσον αφορά την Αµερική, όχι και τόσο. Πολλά έχουν γραφτεί για το πόσο οι ψηφοφόροι έχουν αγανακτήσει µε την διαφθορά και αλαζονεία της Ουάσιγκτων. Γι’αυτό και πάρα πολλοί θα ψηφίσουν τον Trump. Αλλά αν νοµίζετε ότι οι Αµερικανοί είναι θυµωµένοι τώρα, να αναµένετε την συνέχεια στο τέλος της θητείας της κυρίας Clinton.

Donald Trump: ένας λαϊκιστής στην κορυφή Παρ’ όλα τα απαξιωτικά σχόλια της συντριπτικής πλειοψηφίας των αναλυτών όταν ο Donald Trump άρχισε την εκστρατεία του για να εξασφαλίσει την υποψηφιότητα του ρεπουµπλικανικού κόµµατος, κατάφερε το ακατόρθωτο: θα είναι ο υποψήφιος των Ρεπουµπλικάνων για τις προεδρικές εκλογές της 8ης Νοεµβρίου. Αυτό σηµαίνει ότι ένας δεινός δηµαγωγός µπορεί να γίνει ο πρόεδρος της πρώτης δυνάµεως στον κόσµο. Το σενάριο μίας προεδρίας Trump φαίνεται εκ πρώτης όψεως πολύ τρελλό για να γίνει πραγµατικό. Αλλά συµβαίνει. Όσοι απορρίπτουν τις πιθανότητες επιτυχίας του, διακινδυνεύουν να διαψευστούν. Τον Νοέµβριο o Trump θα αντιµετωπίσει την Hillary Clinton, η οποία είναι το τέλειο παράδειγµα του δυσώδους κατεστηµένου που οι Αµερικανοί τόσο πολύ αντιπαθούν. Οι πιθανότητες είναι τώρα ελαφρώς εναντίον του Trump. Ας µην ξεχνούµε, όμως, ότι, πριν από µερικούς µήνες, οι πιθανότητες του Trump να είναι ο υποψήφιος του κόµµατός του ήσαν 50 – 1. Οι αντίπαλοι του Trump παροµοιάζουν την υποψηφιότητά του µε την υποψηφιότητα του Barry Goldwater το 1964, τον οποίο συνέτριψε ο Lyndon Johnson. Η αποδοχή του Trump, όµως, από πολύ διαφορετικούς ψηφοφόρους, θυµίζει περισσότερο τον Ronald Reagan στο ότι έχει την ικανότητα να διαµορφώνει την πολιτική κατ’ εικόνα και οµοίωση. Το εύρος και το βάθος της απο50

δοχής του Trump δεν παύει να εκπλήττει. Απεδείχθη πιο δηµοφιλής από όλους τους άλλους υποψηφίους µεταξύ ανδρών, γυναικών, λευκών, εγχρώµων, ισπανόφωνων, νέων, ηλικιωµένων, νυµφευµένων, ελεύθερων, θρησκευόµενων και µη, µορφωµένων και µη, συντηρητικών και προοδευτικών. Από την περίοδο του πρόσφατου οικονοµικού κραχ, και παρά την ούτω καλούµενη ανάκαµψη, ένας ογκούµενος αριθµός Αµερικανών είναι οργισµένος µε το σύστηµα. Ο Donald Trump ενσαρκώνει την αγανάκτησή τους και την πολλαπλασιάζει. Ακόµη και αν ο Trump δεν κερδίσει τις εκλογές, η άνοδός του πρέπει να προβληµατίσει σοβαρά όσους πιστεύουν στην φιλελεύθερη δηµοκρατία. Εκατοµµύρια Αµερικανών έχουν καταστήσει σαφές ότι δεν επιθυ µούν να τους κυβερνά ένα αξιοπρεπές και σοβαρό άτοµο. Μεγάλη µερίδα ψηφοφόρων πιστεύει ότι η ευγένεια είναι για τους χαµένους και ξεπερασµένους πολιτικούς του κατεστηµένου. Οι Ρεπουµπλικάνοι ψηφοφόροι προτιµούν έναν θρασύ τραµπούκο και στον Trump έχουν βρει τον άνθρωπό τους, ο οποίος επεβλήθη στους αντιπάλους του µε θράσος και µε ύβρεις. Η µεταµοντέρνα αυτή θέση, δηλαδή «ο Trump είναι καλός επειδή είναι κακός», είναι πιο ανησυχητική από τον ίδιο τον Trump. Μπορεί να αποφευχθεί η νίκη του τώρα. Αλλά τι θα γίνει το 2022 ή το 2028; Εάν η οργή αυτή της Μέσης Αµερικής δεν εξασθενίσει, ίσως γίνουµε µάρτυρες µιας ακόµη µεγαλύτερης πολιτικής εκτροπής. Είναι εύκολο να ξεχνάµε ότι η σχετική ειρήνη και ευµάρεια που απολαύσαµε από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσµίου Πολέµου οφειλόταν κυρίως στην οικονοµική και στρατιωτική δύναµη των ΗΠΑ. Η γενναιόδωρη στάση της έχει βοηθήσει όλους να γίνουν πλουσιότεροι –π.χ. η βιοµηχανική άνθηση της Ασίας και της Λατινικής Αµερικής επήλθε εις βάρος των Αµερικανών, αλλά οι Αµερικανοί την αποδέχθηκαν. Ενώ οι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις συστηµατικά ελαττώνουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες, οι στρατιωτικές δαπάνες των Ην. Πολιτειών ανέρχονται στο 73% του προϋπολογισµού του ΝΑΤΟ –η Αµερική κάθε φορά αναλαµβάνει τον λογαριασµό. Όπως είπε ο πρόεδρος Kennedy, «το κόστος της ελευθερίας είναι πάντοτε υψηλό, αλλά η Αµερική πάντοτε το ανέλαβε». Σήµερα ο Trump θα έλεγε ότι αυτό είναι µία βλακώδης θέση. Διότι, σε αντάλλαγμα της στρατιωτικής της προστασίας, αντάλλαγµα τι κερδίζει η Αµερική; Οι Ευρωπαίοι ειρωνεύονται τον πατριωτισµό και την καταναλωτική της κουλτούρα. Οι Ισλαµιστές την απο ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

καλούν «ο µεγάλος Σατανάς» και χρηµατοδοτούν τις τροµοκρατικές επιθέσεις εναντίον της. Κατόπιν τούτων, είναι να απορεί κανείς γιατί η κατώτερη µεσαία τάξη, της οποίας τα ηµεροµίσθια παραµένουν διαχρονικά στάσιµα, νοιώθει αδικηµένη; Πιστεύει ότι η µεγαλοψυχία της Αµερικής έχει καταστεί αντικείµενο εκµετάλλευσης και ότι µε την άνοδο της Κίνας και της ήττες στην Μέση Ανατολή, η χώρα τους παρακµάζει. Στο πρόσωπο του Trump βλέπουν κάποιον που επιτέλους θα αγωνιστεί για τα δικαιώµατά τους. Πρεσβεύει τον προστατευτισµό. Αποπνέει machismo και είναι σκληρός έναντι των αντιπάλων του. Η εξωτερική του πολιτική στοχεύει στην νίκη. «Θα κατατροπώσουµε το ISIS» λέει. Όσον αφορά την Ρωσσία, υπονοεί ότι θα αλλάξει την παρούσα πολιτική της «αντιπαραθέσεως». Κανείς δεν ενδιαφέρεται για την έλλειψη σχεδίου. Το γεγονός ότι χρησιµοποιεί σκληρή γλώσσα είναι αρκετό. Στην θέση της ξεφτισµένης υποκρισίας και της διαφθοράς της παλαιάς καθεστηκυίας τάξεως, ο Trump προτάσσει ένα είδος αντι-ηθικής. Εισάγει στην πολι-

τική τον µηδενισµό. Η εκστρατεία για το χρίσµα είναι συγχρόνως ένα µεγάλο αστείο και πολύ σοβαρή. Τους νέους ικανοποιεί η αντιστροφή της πολιτικής ορθότητας. Η διαφθορά επέφερε την αλλαγή αυτή. Το 2008, όταν ο Obama κέρδισε τις εκλογές, ο κόσµος πίστευε ότι ο αφροαμερικανός Μεσσίας θα «έσωζε» την ανθρωπότητα από τα δεινά της. Φυσικό ήταν αυτό να οδηγήσει σε απογοήτευση, όπως άλλωστε έγινε τα τελευταία χρόνια µε όλους τους πολιτικούς. Σε αντίθεση µε τον Obama, ο οποίος υπήρξε προϊόν απατηλής αισιοδοξίας, ο Donald Trump είναι το ακριβώς αντίθετο – είναι η έκφραση της πληθωρικής αρνήσεως. Είναι το πιο καθαρό σηµάδι ότι, µετά το κραχ και την συνεχιζόµενη ύφεση, η Αµερική χάνει το ενδιαφέρον της στην µεσσιανική της αποστολή. O Sigmund Freud έγραψε: «η Αµερική είναι το πιο µεγαλειώδες πείραµα που έχει δει η ανθρωπότητα, αλλά φοβάµαι ότι δεν θα έχει επιτυχία». Η παθολογία της κίνησης του Donald Trump μοιάζει να τον δικαιώνει.

Χωρίς διανοητικά εργαλεία και ψυχικά εφόδια γιά μία μεσαιωνικού τύπου σύγκρουση

ι ευρωπαϊκές κοινωνίες αντιμετωπίζουν έναν θρη σκευτικό πόλεμο μεσαιωνικού τύπου, τον οποίο δεν είναι προετοιμασμένες όχι να αντιμετωπίσουν αλλά ούτε καν να συνειδητοποιήσουν και αναλύσουν. Για την σωτηρία του ευρωπαϊκού πολιτισμού θα απαιτηθεί εσωτερικός μετασχηματισμός του δυτικού ανθρώπου, προσδιορισμένου σήμερα από την υλική συνθήκη του καταναλωτισμού και την ιδεολογική συνθήκη της πολυπολιτισμικότητας. Κορυφαίο παράδειγμα ο υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας Τόμας ντε Μεζιέρ, που δήλωσε, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην Γερμανία, το καλοκαίρι που πέρασε, ότι δεν πρέπει να συνδέουμε περιπτώσεις σαν αυτές του Αφγανού που έκανε τρομοκρατική επίθεση σε γερμανικό τραίνο με την πολιτική παροχής ασύλου σε πρόσφυγες. Τέτοιες «πολιτικώς ορθές» και «πολυπολιτισμικές» απόψεις είναι πλέον επικίνδυνες γιά την ευρωπαϊκή ασφάλεια (ακολούθησε λίγο μετά η νέα επίθεση στο Μόναχο). Εάν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν συνέλθουν γρήγορα, η Ευρώπη θα βυθιστεί

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

σ’ ένα λουτρό αίματος, ενώ οι υπουργοί θα συνεχίσουν να δηλώνουν ότι «θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με την τρομοκρατία». Αλλά με ολονυκτίες με κεράκια και στρουθοκαμηλικές αυτιστικές δηλώσεις του τύπου «δεν θα αφήσουμε την τρομοκρατία να επηρεάσει την καθημερινότητά μας», δεν αντιμετωπίζεται η μεγαλύτερη επίθεση εναντίον του ευρωπαϊκού πολιτισμού μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ή οι ευρωπαϊκές χώρες θα αντιμετωπίσουν συστηματικά την απειλή, χρησιμοποιώντας αποτελεσματικά και με αποφασιστικότητα τους κρατικούς μηχανισμούς τους, τις υπηρεσίες ασφαλείας κλπ., εγκαταλείποντας τις πολυπολιτισμικές αυταπάτες, εντοπίζοντας και απελαύνοντας τα ακραία στοιχεία και επιβάλλοντας την τάξη, ή η αντίσταση κατά της ισλαμικής μαζικής –δίκην τρίτου παγκοσμίου πολέμου– τρομοκρατικής επίθεσης που δέχεται η Ευρώπη, θα περιέλθει στα χέρια ακροδεξιών κινημάτων, διαλέγετε και παίρνετε κύριοι Ολάντ, Μέρκελ κλπ. Ν.Π. 51

Το Ανατολικό Ζήτημα ανοίγει ξανά, το παρελθόν διεκδικεί το μέλλον

τελευταία απόπειρα, μέσω πραξικοπήματος, να αποτραπεί η μετατροπή της Τουρκίας σε ισλαμικό κράτος, πνίγηκε σ’ ένα λουτρό αίματος. Η Τουρκική κοινωνία, όπως αποδείχθηκε περίτρανα, στηρίζει το νεο-οθωμανικό όραμα του Ερντογάν. Οι όποιες σχέσεις της Τουρκίας με την Δύση είχαν απομείνει, διερράγησαν, κάτι που επιβεβαιώνει και η δήλωση του Ερντογάν ότι οι ΗΠΑ υποστήριξαν το πραξικόπημα. Ακολουθεί σύντομα η επανίδρυση του οθωμανικού χαλιφάτου από τον Ερντογάν. Οι απεγνωσμένες προσπάθειες των δυτικών να επιβιώσει κάποια μορφή συνεργασίας μεταξύ Δύσης και Τουρκίας, έστω και σε καθαρά στρατιωτικό πλαίσιο, είναι θνησιγενείς. Εις το εξής η Τουρκία θα αντιμετωπίζεται με βαθειά επιφύλαξη από την Δύση, με ό,τι συνέπειες μπορεί να έχει αυτό. Η Τουρκία ακολουθεί πορεία προς Ανατολάς. Ο Ερντογάν, με πλήρη και ενθουσιώδη στήριξη από την τουρκική κοινωνία ή έστω τα δύο τρίτα της, αποσκοπεί να εκφράσει το παγκόσμιο ισλαμικό κίνημα. Επιχειρεί να παλινορθώσει με όρους 16ου αιώνα το Ισλαμικό Χαλιφάτο, με επικεφαλής τον ίδιο. Σκοπός του είναι να παραγκωνίσει το Ισλαμικό Κράτος στην βόρεια Συρία και να αποτελέσει ο ίδιος σημείο αναφοράς γιά την μουσουλμανική κοινή γνώμη. Στην παγκόσμια σύγκρουση πολιτισμών, που προέβλεψε ο Χάντιγκτον και εκτυλίσσεται σήμερα μπροστά μας, η Τουρκία επιδιώκει να καταστεί ηγετική δύναμη του αντιδυτικού στρατοπέδου. Τα δυτικά πολιτικά συστήματα, ανιστόρητα και πεπλανημένα από την ιδεοληψία της πολυπολιτισμικότητας, αδυνατούν αν κατανοήσουν την συμπεριφορά της Τουρκίας, την οποία θεωρούν ένα είδος περιστασιακού εκτροχιασμού. Έχουν μάθει να αντιμετωπίζουν την Τουρκία ως ένα κράτος- εταίρο και δυνάμει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μία ιδιόρρυθμη χώρα που θα «εξημερωθεί» με όπλο την οικονομική συνεργασία. Ο οικονομισμός των Ευρωπαίων ηγετών, οφειλόμενος όχι τόσο στην μαρξιστική τους προπαίδεια από τα πανεπιστήμια του «Μάη ’68» αλλά στην δική τους παρακμιακή και μηδενιστική καταναλωτική και υλιστική ηθική, τους εμποδίζει να αντιληφθούν την σημασία του πολιτιστικού-θρησκευτικού υποβάθρου της τουρκικής κοινωνίας. Οπότε η έκπληξη συναγωνίζεται την

αμηχανία, τα αντανακλαστικά είναι εξασθενημένα, οι αποφάσεις σε λάθος κατεύθυνση. Π.χ., ο γερμανικός τύπος δημοσίευσε τον Αύγουστο πληροφορίες ότι η Τουρκία στηρίζει οργανώσεις τζιχαντιστών. Πώς μία χώρα μέλος του ΝΑΤΟ και σύμμαχος της Δύσης, υποψήφιο μέλος της ΕΕ, στηρίζει τζιχαντιστές; Απορία ψάλτου βηξ υπήρξε η αντίδραση των Ευρωπαίων. Και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις επόμενες κινήσεις του Ερντογάν. Δεν θα πρέπει να εκπλαγεί κανείς, π.χ., αν ο Ερντογάν αποσύρει αιφνιδιαστικά την Τουρκία από το ΝΑΤΟ. Οι ραγδαίες εξελίξεις θα επιβεβαιώσουν ότι την Ιστορία στην μακρά κλίμακα κρίνουν οι διαχρονικοί πολιτισμικοί παράγοντες. Η αμερικανική σχολή πολιτικής επιστήμης είναι, σε αυτό το πεδίο, πιό κοντά στην αξιολόγηση αυτών των παραγόντων. Οι Αμερικανοί προσπαθούν μεν να διασώσουν κάποιο επίπεδο στρατηγικής συνεργασίας με την Τουρκία, αλλά ταυτόχρονα είναι και ρεαλιστές. Διακινείται, στο πλαίσιο αυτό, η ανεπιβεβαίωτη πληροφορία ότι οι ΗΠΑ σκέπτονται να απομακρύνουν τα πυρηνικά από την Τουρκία, κάτι που αν ισχύει ή αν ισχύσει θα αποτελέσει προπομπό κολοσσιαίων εξελίξεων και θεμελιωδών ανακατατάξεων. Έτσι, αργά ή γρήγορα, κατ’ ουσίαν ανοίγει και πάλι το Ανατολικό Ζήτημα, δηλαδή το πρόβλημα της γεωπολιτικής αρχιτεκτονικής της Ανατολικής Μεσογείου και του ελέγχου των Στενών. Ερώτημα: είναι το Ελληνικό κράτος έτοιμο να αναλάβει σημαντικό γεωστρατηγικό ρόλο, ώστε να καλύψει το κενό που δημιουργεί στο σύστημα ασφαλείας της Δύσης η αποστασιοποίηση ή και η ανοιχτή εχθρότητα της Τουρκίας; Μπορεί η Ελλάδα να μετασχηματισθεί σε υπεύθυνη περιφερειακή δύναμη, παράγοντα σταθερότητας στην περιοχή και πυλώνα του δυτικού πολιτισμού στο ανατολικό του όριο; Μπορεί να συγκροτήσει άξονα με ΗΠΑ-Μεγάλη Βρεταννία-ΓαλλίαΙταλία-Κύπρο-Ισραήλ και να παίξει κομβικό ρόλο στην Μεσόγειο και τα Βαλκάνια; Συνειδητοποιεί άραγε η Ελληνική κοινή γνώμη το βάθος και τις συνέπειες της εξέλιξης αυτής; Ν.Π. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

κόσμος

Οι κινδυνολόγοι διαψεύστηκαν νωρίς

(στα όρια της υστερίας και της χυδαιότητας) κινδυνολογία που αναπτύχθηκε σχετικά με το Brexit λίγο πριν και λίγο μετά από το Βρεταννικό δημοψήφισμα, κατέρρευσε παταγωδώς, αλλά οι εκφραστές της δεν είχαν την εντιμότητα να ζητήσουν μία συγγνώμη. Ακούγαμε από τους οπαδούς του Bremain ότι η Μεγάλη Βρεταννία θα διαλυόταν, η Σκωτία θα αποκοπτόταν, η Ουαλία και η Ιρλανδία το ίδιο, η Βρεταννική οικονομία θα κατέρρεε πάραυτα, οι επιχειρήσεις θα εγκατέλειπαν το Σίτυ σαν τα ποντίκια το καράβι που βουλιάζει. Στην Ελλάδα, τα συστημικά ΜΜΕ και οι διάφοροι «παπαγάλοι» στα Social Media, χωρίς υπερβολή παρουσίαζαν εικόνα ψυχιατρείου. Οι τηλεπαρουσιαστές, σε κατάσταση αμόκ, εκφωνούσαν πολεμικού χαρακτήρα δελτία ειδήσεων, όπου η Αγγλία διαλυόταν άμεσα εις τα εξ ών συνετέθη. Στο facebook, προσβολές εκτοξεύονταν εναντίον όσων υποστήριζαν ότι δεν πρόκειται και να καταστραφεί μία παγκόσμιας εμβέλειας και επιρροής μεγάλη δύναμη όπως η Βρεταννία. Αμέσως μετά το Brexit, άρχισε μία εξ ίσου υστερική παραφιλολογία ότι «το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος δεν πρόκειται να εφαρμοστεί», «οι Άγγλοι θα το πάρουν πίσω», «θα γίνει δεύτερο δημοψήφισμα» και λοιπές ασυναρτησίες, ως εάν επρόκειτο γιά το Ελληνικό δημοψήφισμα του 2015. Φυσικά, το Ελληνικό πολιτικό-μηντιακό σύστημα και τα φερέφωνά του είχαν έναν λόγο παραπάνω να ανησυχούν γιά το Brexit, διότι θα δημιουργούσε επικίνδυνους συνειρμούς με το Grexit. Αν πραγματοποιηθεί και μάλιστα επιτύχει ένα Brexit, σκέπτονταν διάφοροι συστημικοί εγκέφαλοι, οι ιθαγενείς θα σκεφτούν ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί και ένα Grexit, χωρίς να επέλθει ο κατακλυσμός.

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Τελικά, αυτή που έπαθε μεγάλη ζημιά από το Brexit ήταν η ΕΕ, η οποία παραπαίει, οι ηγέτες της αναζητούν «επανεκκίνηση», διάφορες χώρες ζητούν ήδη δημοψήφισμα γιά την παραμονή τους στην Ένωση. Αντιθέτως η Μεγάλη Βρεταννία παρουσιάζει εντυπωσιακή ανοδική πορεία (οι σοβαροί και ψύχραιμοι αναλυτές δεν είχαν άλλωστε καμμία αμφιβολία). Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις ευνοήθηκαν, τα μερίσματα αυξήθηκαν, οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν μεγαλύτερες αποτιμήσεις, από το City δεν έφυγε κανείς, οι τιμές των μετοχών παρουσίασαν αύξηση ρεκόρ, οι λιανικές πωλήσεις υπερέβησαν τις προβλέψεις και τον Ιούλιο είχαν τις καλύτερες αποδόσεις τους μετά το 2002, η πτώση της στερλίνας ευνόησε τις διεθνείς εμπορικές σχέσεις, οι επενδύσεις αυξάνονται, η Amazon ανακοίνωσε ότι θα δημιουργήσει 1500 νέες θέσεις εργασίας το επόμενο έτος, οι αιτήσεις γιά επιδόματα ανεργίας μειώθηκαν (στοιχεία από τον οικονομικό τύπο, π.χ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 20/8/2016 και 27/8/2016). Φυσικά η Βρεταννική κυβέρνηση κινήθηκε ψύχραιμα και η Τράπεζα της Αγγλίας έλαβε τα κατάλληλα μέτρα, αποδεικνύοντας γιά άλλη μία φορά πόσο σημαντικό είναι μία κυβέρνηση να ελέγχει την κεντρική της τράπεζα. Η κυρία Μέϊ πραγματοποίησε θεαματική προσέγγιση με την Κίνα και την Ρωσσία και η Μεγάλη Βρεταννία απέδειξε ότι είναι μια ισχυρή χώρα με φαντασία και τόλμη, που δεν επιθυμούσε πλέον να συμπλέει με ένα αυταρχικό, γραφειοκρατικό, υφεσιακό και παρακμιακό οικοδόμημα, όπως κατάντησαν το ωραιότερο εγχείρημα και το ευγενέστερο όραμα της παγκόσμιας ιστορίας το Βερολίνο και τα ενεργούμενά του. Ν.Π. 53

Γιατί οι Κρεμλινολόγοι μελετούν το Βυζάντιο του Μάριου Νοβακόπουλου φοιτητού Παντείου Πανεπιστημίου

πί Σοβιετικής Ενώσεως, οι δυτικοί αναλυτές και οι ειδικοί «κρεμλινολόγοι» (από το Κρεμλίνο, την έδρα της σοβιετικής εξουσίας) συχνά ανέτρεχαν σε επιφανείς βυζαντινολόγους γιά να κατανοήσουν τον τρόπο λειτουργίας του σοβιετικού πολιτικού συστήματος. Αναλύοντας σήμερα το φαινόμενο της ανόδου και συμπεριφοράς της μετασοβιετικής Ρωσσίας, και πάλι το βασικό σημείο αναφοράς για το τρέχον καθεστώς είναι η μήτρα των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης: η Βυζαντινή αυτοκρατορία. Η Ρωσσία οφείλει ουσιαστικά ολόκληρο τον πολιτισμό της στην αλληλεπίδραση με την ελληνική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης. Πρώτα από όλα οι Βυζαντινοί εκχριστιάνισαν τους Ρώσσους, σημαδεύοντας ανεξίτηλα τον θρησκευτικό και κοινωνικό τους χαρακτήρα. Τους μετέδωσαν την εκκλησιαστική τέχνη και αρχιτεκτονική, την οποία οι Ρώσσοι επεξεργάστηκαν δημιουργώντας την δική τους καλλιτεχνική παράδοση. Τους έδωσαν αλφάβητο για να μπορέσουν να αποτυπώσουν γραπτά την έως τότε προφορική τους γλώσσα και σε αυτήν να διδάσκονται την Αγία Γραφή, θεμελιώνοντας έτσι την σλαβική φιλολογία. Ως μαθητές των Βυζαντινών και μέλη της «Βυζαντινής Κοινοπολιτείας» (όρος του μεγάλου βυζαντινολόγου Obolensky) βάσισαν στην διοικητική εμπειρία και πολιτική παράδοση της Κωνσταντινούπολης την πολιτική τους οργάνωση. Όταν η Βασιλεύουσα κατελήφθη από τους Οθωμανούς Τούρκους, η Μόσχα κήρυξε εαυτήν «Τρίτη Ρώμη» και οικοδόμησε το ιδεολογικό αφήγημα του καθεστώτος της πάνω στην κληρονομιά του Βυζαντίου. Η Ρωσσική αυτοκρατορία χρησιμοποίησε κατά κόρον βυζαντινούς συμβολισμούς και εθιμοτυπίες, με πιο αναγνωρίσιμους την ονομασία του Ρώσσου αυτοκράτορα ως «καίσαρα» (τσάρος) και την υιοθέτηση του δικέφαλου αετού ως δυναστικού και κρατικού εμβλήματος.

Με την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και την επικράτηση των Μπολσεβίκων στον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε, αυτή η βυζαντινοπρεπής συνέχεια φαινομενικά διακόπτεται. Πάνω στα ερείπια της Ρωσσικής αυτοκρατορίας και το αίμα της σφαγιασθείσας τσαρικής οικογένειας οικοδομήθηκε το πρώτο μαρξιστικό κράτος, η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Η Ορθοδοξία και η θρησκεία γενικώτερα εξοβελίσθηκε ως στήριγμα του παλαιού καθεστώτος και ανορθολογικό, οπισθοδρομικό κατάλοιπο, αταίριαστο με τον νέο κόσμο που οραματίζονταν οι κομουνιστές. Η εθνική συνείδηση των Ρώσσων παραγκωνίστηκε χάριν του προλεταριακού διεθνισμού, ενώ το πολιτικό σύστημα άλλαξε ολοκληρωτικά. Οι βυζαντινές σπουδές σταμάτησαν και ύστερα απαγορεύθηκαν, οι δε βυζαντινολόγοι καταδιώχθηκαν. Φάνηκε όμως ότι, όσο κι αν προσπάθησαν οι κομμουνιστές να κόψουν τους δεσμούς με το παρελθόν,

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

αυτό δεν επιτεύχθηκε. Όταν ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Ιωσήφ Στάλιν ήρε τους διωγμούς κατά της Εκκλησίας και την έστειλε στο μέτωπο να δώσει κουράγιο στους στρατιώτες. Οι ήρωες και άγιοι της παλαιάς Ρωσσίας αξιοποιήθηκαν ως προπαγανδιστικά πρότυπα πατριωτισμού, αφού η επίκληση του κομμουνισμού δεν έφτανε για να χαλυβδώσει το φρόνημα του έθνους. Και το εντυπωσιακώτερο, το 1943, μεσούντος του πολέμου, η βυζαντινολογία αποκαταστάθηκε στα πανεπιστήμια με προσωπική εντολή Στάλιν. Η σταλινική προσωπολατρεία και απολυταρχία αναζήτησε τα ίχνη του ρωσσικού παρελθόντος και μεγαλείου γιά να εδραιωθεί. Μετά το 1991, η νέα Ρωσσική Ομοσπονδία στράφηκε ξανά στο παρελθόν για να ορίσει την εθνική της συνείδηση και να συνθέσει την πολιτική της προσωπικότητα, τόσο προς το εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό ακροατήριο. Υπό την ηγεσία του Βλαντίμιρ Πούτιν, η Ρωσσία ανέκαμψε από την μετασοβιετική παρακμή και επέστρεψε στην παγκόσμια σκηνή ως υπολογίσιμη δύναμη, με αξιώσεις οικουμενικού σεβασμού και πρωτείου στο άμεσο γεωπολιτικό της περιβάλλον. Η επαναφορά αυτοκρατορικών και βυζαντινών παραδόσεων, είτε πρόκειται για τελετουργίες είτε για συμβολισμούς είτε για ρητορική, είναι εντυπωσιακή. Όμως ο βυζαντινισμός δεν σταματά εκεί. Η όλη ρωσσική πολιτική φέρει πάνω της τα σημάδια του Βυζαντίου, και αυτό είναι ένας από τους λόγους που μοιάζει τόσο παράξενη ή και απωθητική για τους Δυτικούς. Θα αναΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φερθούν τρία παραδείγματα: ο χαρακτήρας του πολιτικού συστήματος, η αυτοκρατορική αντίληψη και η σχέση κράτους και θρησκείας. Το ρωσσικό πολιτικό σύστημα δεν έχει αναπτυχθεί στον βαθμό αυτού των δυτικών δημοκρατιών, που έχουν τελειοποιήσει τον απρόσωπο γραφειοκρατικό μηχανισμό (κατά Weber η ανώτερη μορφή εξουσίας). Στηρίζεται πολύ στο χάρισμα του ισχυρού ηγέτη, την «ενός ανδρός αρχή» που χαράσσει πολιτική. Και καθώς η ρωσσική δημοκρατία είναι πολύ νεαρή (λιγώτερο από 30 έτη, εν συγκρίσει με τους αιώνες δημοκρατικής παράδοσης της Μεγάλης Βρεταννίας, της Ελβετίας ή των ΗΠΑ) στις πολιτικές ζυμώσεις δεν παίζει τόσο μεγάλο ρόλο η κοινωνία των πολιτών (κινήματα, ομάδες πίεσης, λόμπυ) και οι ανοικτές διαδικασίες, αλλά το παρασκήνιο και η εύνοια του ηγέτη. Αυτές οι ιδιότητες θυμίζουν ξεκάθαρα το Βυζάντιο, που είχε μεν μία τεράστια και λειτουργική γραφειοκρατία, αλλά ήταν ταυτόχρονα εξαιρετικά συγκεντρωτικό, με τα πάντα να εξαρτώνται απευθείας από το πρόσωπο του αυτοκράτορα, ενώ οι μηχανορραφίες της αυλής επηρέαζαν καίρια την κρατική πολιτική. Αυτό βέβαια έχει πολλά μειονεκτήματα (διαφθορά, αστάθεια, ανασφαλής εναλλαγή εξουσιαστών), ιδίως στον σύγχρονο κόσμο, αλλά ταυτόχρονα κάνει το ρωσσικό πολιτικό σύστημα δυσανάγνωστο μέσα στην ετερότητα σε σχέση με την Δύση και απρόβλεπτο λόγω του ότι τόσα πολλά εξαρτώνται απευθείας από το Κρεμλίνο και τον πρόεδρο προσωπικά. Δεύτερον, η βυζαντινή κληρονομιά έχει διαποτίσει βαθιά την οντολογική αντίληψη της Ρωσσίας για τον εαυτό της. Στον σύγχρονο δυτικό κόσμο, έχει επικρατήσει το αφήγημα του φιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης, της άμβλυνσης της κρατικής ισχύος, των ανοικτών συνόρων, του πολυπολιτισμού, του «παγκοσμίου χωριού», της οικονομικής και κοινωνικής αλληλεπίδρασης που θα φέρει την ενοποίηση κ.α. Η Ρωσσία αντίθετα μοιάζει να κινείται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Φυσικά και μετέχει της παγκοσμίου κοινότητος, εμπορεύεται με το εξωτερικό, μετέχει σε διεθνείς οργανισμούς κτλ, όμως ζηλότυπα διαφυλάσσει την κρατική εξουσία και καταστέλλει κάθε προσπάθεια εξωτερικών παραγόντων (π.χ. ΜΚΟ) να ασκήσουν την οιαδήποτε πολιτική επιρροή εντός της. Η Ρωσσία δεν βλέπει το διεθνές σύστημα ως το «παγκόσμιο χωριό» όπου ανήκουν όλοι, αλλά ως την ηγεμονική σφαίρα των ΗΠΑ και της Δύσης, που μέσω της ένταξής της σε αυτήν επιθυμούν την χειραγώγηση και την «εξημέρωσή» της. 55

Αντίθετα, η Ρωσσία αναπτύσσει το δικό της κοσμοσύστημα, πολιτικές αντιλήψεις δηλαδή πλήρως αυτόνομες και ενίοτε αντίθετες με αυτές της Δύσης. Απέναντι στον διεθνισμό παρουσιάζει μία αντίληψη αυτοκρατορική, ενός οργανισμού-συστήματος ο οποίος δεν ζητά ενσωμάτωση αλλά αντιπροτείνει μία δική του αντίληψη από τον κόσμο, στον οποίο αξιώνει αξιοσέβαστη θέση. Η στάση αυτή θυμίζει την «Βυζαντινή Κοινοπολιτεία». Απέναντι στο Ισλαμικό Χαλιφάτο και την Λατινική Δύση, το Βυζάντιο συνέχισε να θεωρεί τον εαυτό του κέντρο του κόσμου και αρνήθηκε πεισματικά να υπονομεύσει τον πολιτισμό και την πολιτική του αυτοδιάθεση για να τεθεί υπό οποιαδήποτε ξένη δομή (γερμανορωμαϊκό αυτοκρατορικό σύστημα, Καθολική Εκκλησία κ.ά.). Αντίθετα η αυτοκρατορική ιδεολογία επέτασσε διαρκή εξάπλωση, αν όχι εδαφικά τουλάχιστον με όρους έμμεσης ισχύος. Εδώ η Ρωσσία και το Βυζάντιο έχουν ένα ακόμη κοινό, το σύνδρομο επανάκτησης απολεσθέντων εδαφών. Τέλος, όπως το Βυζάντιο αξιοποίησε τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό ως υπ’ αριθμόν ένα εργαλείο ήπιας ισχύος και προβολής πολιτισμού και ηθικής νομιμοποίησης ανά την Ανατολή, έτσι και η Ρωσσία έχει εναγκαλιστεί με το πολυτιμώτερο ίσως βυζαντινό της κληροδότημα και το αξιοποιεί ποικιλοτρόπως. Επί Ψυχρού Πολέμου, η ΕΣΣΔ ήταν ο πρύτανις της εκκοσμίκευσης και ο Δυτικός κόσμος ο προστάτης του χριστιανικού πολιτισμού. Σήμερα οι όροι έχουν εν πολλοίς αντιστραφεί, με την Δύση να βρίσκεται σε φάση προχωρημένης αποχριστιανοποίησης (κυρίως η Ευρώπη, λιγώτερο οι 56

ΗΠΑ) και να απομακρύνει την ηθική της αντίληψη από τις ιουδαιοχριστιανικές βάσεις, και την Ρωσσία να αυτοπροβάλλεται ως ο νέος φύλακας της Χριστιανοσύνης απέναντι στην ισλαμική τρομοκρατία και την άθεη μετανεωτερικότητα. Μετά το 1990 η Ρωσσία, όπως και οι περισσότερες πρώην σοσιαλιστικές χώρες, πέρασε μία διαδικασία έντονης απο-εκκοσμίκευσης (de-secularisation). Η Ορθοδοξία αναγεννήθηκε εντυπωσιακά και αυτό ενθαρρύνθηκε από το κράτος, που την είδε θετικά ως πυλώνα εθνικής ενότητας, εγγυητή της κοινωνικής συνοχής και φορέα ηθικής ανασυγκρότησης μετά το χάος που άφησε πίσω της η σοβιετική κατάρρευση. Το Κρεμλίνο και το Πατριαρχείο Μόσχας συνεργάζονται αρμονικά και στην εξωτερική πολιτική, αφού η Ορθοδοξία αποτελεί κοινό και συνδετικό στοιχείο της Ρωσσίας με πολλούς από τους λαούς του εγγύς εξωτερικού της. Η γενικώτερη εργαλειοποίηση της Ορθοδοξίας θέτει ερωτήματα σχετικά με το αν μακροπρόθεσμα η κατάσταση αυτή θα την βλάψει (όξυνση εκκλησιαστικού ανταγωνισμού Μόσχας-Φαναρίου, ιδεολογική και όχι βιωματική αντίληψη της θρησκείας κτλ) αλλά αυτό είναι θέμα άλλης ανάλυσης. Η Ρωσσία πάντως έχει ιστορικό απολύτου κρατικού ελέγχου επί της Εκκλησίας βυζαντινού τύπου, με την επιβολή ενός δυτικοτρόπου καισαροπαπισμού από τους τσάρους και κατάργηση του Πατριαρχείου (το επανέφεραν οι Σοβιετικοί). Το βυζαντινογενές παρελθόν της Ρωσσίας θα την ακολουθεί πάντοτε, δίνοντάς της δυνάμεις και ιδέες για το μέλλον, αλλά και αποτελώντας ίσως τροχοπέδη ή ανεπαρκές αναλυτικό εργαλείο για άλλους τομείς. Αυτή η ιδιαιτερότητα θα εξακολουθήσει να δίνει στο Κρεμλίνο την δύναμη να ξαφνιάζει και να προκαλεί σύγχυση στην Δύση και να διαχειρίζεται με τον δικό του τρόπο τις ανάγκες και προβλήματα της χώρας. Εάν η Δύση θέλει να ανακαλύψει την Ρωσσία, με σκοπό είτε την κατανόηση του εχθρού είτε το άνοιγμα οδών προσέγγισης και συμφιλίωσης, πρέπει να μελετήσει βαθειά την βυζαντινή ιστορία και να αναζητήσει τις βυζαντινές αξίες που σφυρηλάτησαν το μεσαιωνικό κράτος της Μοσχοβίας. Και ίσως φωτίσει πτυχές και του δικού της εαυτού, που ούτε η ίδια φαντάζεται πλέον. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Το Στρατόπεδο των Αγίων του Νικολάου Στεφανίδη Δικηγόρου, Δ.Μ.Σ. Νομικής Α.Π.Θ.

Ευρώπη βιώνει, εδώ και έναν χρόνο περίπου, την μεγαλύτερη μεταναστευτική της κρίση μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο μετανάστες, προερχόμενοι από μη ευρωπαϊκές χώρες, πήραν το δρόμο τους προς την Γερμανία μόνον κατά το παρελθόν έτος. Μερικοί είναι πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο από την Συρία και το Ιράκ, αλλά τώρα φαίνεται ότι ένας σημαντικός αριθμός, το 60 τοις εκατό περίπου, είναι οικονομικοί μετανάστες από την Βόρεια Αφρική, το Αφγανιστάν και την Μέση Ανατολή, οι οποίοι απλά αναζητούν καλύτερες προοπτικές στην Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, εξ αιτίας της κοινής συνοριακής πολιτικής της, είναι συγκλονισμένη και παράλυτη, διότι στα σύνορά της έχει αποδειχθεί ότι είναι τόσο ισχυρή όσο το πιο αδύναμο μέλος της. Μόλις εισέλθουν στο εσωτερικό της Ε.Ε., οι μετανάστες μπορούν να ταξιδέψουν σε όποια χώρα επιθυμούν εντός του φιλόξενου εσωτερικού της περιοχής Σένγκεν των 26 κρατών. Ορισμένες χώρες, σε πείσμα των κανόνων της

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Ε.Ε., έχουν επιβάλει ελέγχους μονομερώς στα σύνορα, καθώς χιλιάδες άλλοι μετανάστες φτάνουν καθημερινά από την Τουρκία και αλλού. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, φυσικά, προσπαθούν να υποβαθμίσουν την σοβαρότητα της κρίσης, της οποίας τις διασπαστικές επιδράσεις είναι αδύνατον να αγνοήσουμε. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, σε πόλεις σε όλη την Γερμανία, συμμορίες μουσουλμάνων Αράβων και Βορειοαφρικανών, μερικοί από τους οποίους αργότερα ανακαλύφθηκε ότι είναι αιτούντες άσυλο, λήστεψαν και κακοποίησαν σεξουαλικά εκατοντάδες γυναίκες. Πριν ολοκληρώσει την έρευνά της η αστυνομία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έσπευσε να δηλώσει ότι δεν υπήρχε «καμμία σχέση» μεταξύ της μεταναστευτικής κρίσης και των επιθέσεων, καθώς τα περιστατικά ήταν απλώς «ένα θέμα δημόσιας τάξης”. Φοβούμενη δε μια ξενοφοβική αλυσσιδωτή εξάπλωση, η ίδια η Επιτροπή αυτοανακηρύχθηκε «η φωνή της λογικής». Τέτοιες συζητήσεις έγιναν κατά κόρον στην Ευρώπη κατά το παρελθόν έτος. Αλλά είναι πλέον η εδραία πεποίθηση ενός ολοένα αυξανόμενου αριθμού Ευρωπαίων το ότι οι κυβερνήσεις τους μπορούν, αλλά δεν επιθυμούν να σταματήσουν την ροή των μεταναστών. Μια δημοσκόπηση τον Φεβρουάριο έδειξε ότι το 58 τοις εκατό των Γερμανών θέλουν συνοριακούς ελέγους για να κρατήσουν έξω τους μετανάστες, ακόμη και αν αυτό πλήττει την οικονομία, και περισσότεροι από τους μισούς δεν πιστεύουν ότι θα είναι δυνατή η ενσωμάτωση των μεταναστών στην γερμανική κοινωνία. Σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο, οι πολιτικοί ηγέτες χάνουν την λαϊκή υποστήριξη. Η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ φερ’ ειπείν βρίσκεται σε ένα ιστορικό χαμηλό τεσσάρων ετών, με μόνο το 46 τοις εκατό των Γερμανών να την υποστηρίζουν (από 57

το υψηλότατο 75 τοις εκατό τον Απρίλιο του 2015). Στην Γαλλία όλο και περισσότερες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο Φρανσουά Ολάντ θα μπορούσε ενδεχομένως να χάσει τις προεδρικές εκλογές του 2017 από την δεξιά ηγέτιδα του Εθνικού Μετώπου Μαρίν Λεπέν υπό το βάρος της μεταναστευτικής κρίσης. Το πρόβλημα για τους ηγέτες της Ευρώπης, όπως ο Βρεταννός συγγραφέας Douglas Murray έγραψε πρόσφατα στο συντηρητικό εβδομαδιαίο Βρεταννικό περιοδικό “The Spectator”, είναι ότι οι ψηφοφόροι απλά δεν πιστεύουν ότι θέλουν ή ότι μπορούν να καταφέρουν κάτι. Όλα αυτά φέρνουν στον νου ένα μυθιστόρημα του Γάλλου συγγραφέα Ζαν Ρασπάϊγ (Jean Raspail) το “Στρατόπεδο των Αγίων”, μια αποκαλυπτική ιστορία για την κατάρρευση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο Ζαν Ρασπάϊγ γεννήθηκε στην Γαλλία το 1925. Στην μακρά διαδρομή της ζωής του υπήρξε ταξιδιώτης, εξερευνητής και βραβευμένος συγγραφέας. Το 1950-52 οδήγησε την αυτοκινητοπομπή που διέσχισε την αμερικανική ήπειρο από την Γη του Πυρός έως την Αλάσκα, ενώ το 1954 ηγήθηκε της Γαλλικής εξερευνητικής αποστολής στηνν Γη των Ίνκας. Τον έχουν πολλές φορές περιγράψει ως ένα ψηλό άντρα, με στρατιωτικό παράστημα και παραδοσιοκράτη. Έχει συγγράψει πολλά βιβλία εμπνευσμένα από τον παραδοσιακό συντηρητικό ρωμαιοκαθολικισμό (ο ίδιος είναι πιστός παραδοσιακός ρωμαιοκαθολικός και φιλοβασιλικός), στα οποία καταδεικνύεται η ιδεολογική αποτυχία του κομμουνισμού και του φιλελευθερισμού και τελικώς η καθολική μοναρχία παλινορθώνεται. Για παράδειγμα, στο μυθιστόρημά του “Sire” (1990), ένας Γάλλος βασιλιάς στέφεται στον καθεδρικό της Ρενς τον Φεβρουάριο του 1999, ο 18χρονος Φίλιππος Φαραμόνδος των Βουρβόνων, ως απευθείας απόγονος των τελευταίων Γάλλων βασιλέων. Το 1981, το μυθιστόρημά του “Εγώ, ο Αντουάν ντε Τουνέν, βασιλιάς της Παταγονίας” κέρδισε το βραβείο Grand Prix du Roman της Γαλλικής Ακαδημίας. Ο Ρασπάϊγ ανήκει στην λογοτεχνική “οικογένεια” συγγραφέων, όπως ο Ροζέρ Νιμιέ, ο Ντίνο Μπουτζάτι και ο Μισέλ Ντεόν. Το 2000 υπήρξε υποψήφιος για την Γαλλική Ακαδημία και έλαβε τις περισσότερες ψήφους, ωστόσο δεν κατάφερε να κερδίσει την απαιτούμενη πλειοψηφία για την εκλογή του. Άλλα σημαντικά έργα του είναι το “North” και το “Το δαχτυλίδι του ψαρά”. Ωστόσο αναμφισβήτητα το πιο γνωστό του έργο είναι “Το Στρατόπεδο των Αγίων (Le Camp des Saints)”, στο οποίο προέβλεψε την κατάρρευση του δυτικού πολιτισμού 58

εξαιτίας της ανεξέλεγτης πλημμυρίδας μεταναστών από τον Τρίτο Κόσμο. Αρχικά το “Στρατόπεδο των Αγίων” δημοσιεύθηκε το 1973 και το 1975 μεταφράστηκε και στα αγγλικά. Μεταφράστηκε επίσης στα ισπανικά, ιταλικά, ολλανδικά, πολωνικά και πορτογαλικά και μέχρι το 2006 πούλησε πάνω από 500.000 αντίτυπα. Είναι γεγονός ότι σήμερα, πάνω από σαράντα χρόνια μετά την πρώτη δημοσίευσή του, το βιβλίο, το οποίο επηρέασε τον Ρόναλντ Ρέιγκαν και τον Φρανσουά Μιτεράν, επέστρεψε στον κατάλογο των μπεστ-σέλερ ήδη από το 2011. Το θέμα του βιβλίου βασίζεται σε ένα ηθικό δίλημμα: Ποιά μέτρα θα λάβει μια φιλελεύθερη δυτική κοινωνία να διατηρήσει τον καθιερωμένο τρόπο ζωής της; Είναι μία φιλελεύθερη κοινωνία πολύ ανθρώπινη και συμπονετική για να προστατεύσει τον εαυτό της από εκείνους που την υπονομεύουν και θα ήθελαν να την καταστρέψουν; Η Δύση ή η Ευρώπη ευρύτερα μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό της; Σε αυτό το έργο, ο “κόσμος των λευκών” (συμπεριλαμβανομένης και της τότε Σοβιετικής Ένωσης) είναι συγκλονισμένος και τελικά καταρρέει από μια πλημμύρα μεταναστών αρχικά από χώρες του Τρίτου Κόσμου, επειδή δεν είναι πλέον σε θέση να επιβάλει τις αναγκαίες πράξεις μεμονωμένης σκληρότητας που απαιτούνται για την διατήρηση των συνόρων. Αυτή είναι η σημαντικώτερη αδυναμία της Ευρώπης, που ο Jean Raspail με τόση οξυδέρκεια εντόπισε το 1973, όταν δημοσίευσε το κλασικό μυθιστόρημά του, δηλαδή η ανθρωπιστική αδυναμία μας να υπερασπιστούμε την ταυτότητά μας. Η ιστορία ξεκινά με μία λίαν συμπονετική και ανθρωπιστική πρωτοβουλία της βελγικής κυβέρνησης, η οποία ανακοινώνει στους Βέλγους πολίτες ότι, για να μετριασθεί ο υπερπληθυσμός της Ινδίας, θα υιοθετήσει μικρά παιδιά από την χώρα αυτή, ώστε να μεγαλώσουν στο Βέλγιο. Αμέσως, όμως, το βελγικό προξενείο στην Ινδία κατακλύζεται από εξαθλιωμένους και πάμπτωχους γονείς και το Βέλγιο ανακαλεί την απόφαση. Τότε, όμως, σχεδόν ταυτόχρονα, περίπου ένα εκατομμύριο λιμοκτονούντες και μαστιζόμενοι από επιδημίες Ινδοί, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, επιβιβάζονται σε παλιά φορτηγά και άλλα πλοία, δημιουργώντας μια τεράστια αρμάδα μεταναστών, η οποία ξεκινά από το Δέλτα του Γάγγη για να κατευθυνθεί στην Ευρώπη. Η Δύση μαθαίνει πολύ σύντομα την αναχώρηση του μεταναστευτικού στόλου και τον προορισμό του. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

οι εκκλησίες (συμπεριλαμβανομένης της Καθολικής Εκκλησίας, με επικεφαλής έναν Βραζιλιάνο Πάπα!), ο Γάλλος πρόεδρος, τα εκπαιδευτικά και πολιτιστικά ιδρύματα, τα συνδικάτα, οι περισσότεροι από την ίδια την κυβέρνηση, όλοι είναι σύσσωμοι και ενωμένοι στην αποφασιστικότητά τους να χαιρετίσουν αυτό που ο εκδικητικός Μπεν Σαούντ (ένας Αλγερινός μετανάστης, εγγονός ενός μαύρου σκλάβου, τώρα απολαμβάνει μια εξαιρετικά προσοδοφόρα καριέρα ως αριστερός δημοσιογράφος με το ψευδώνυμο Clément Dio) αποκαλεί “αρμάδα της έσχατης ελπίδας”, στο όνομα της ανθρώπινης αδελφοσύνης, της χριστιανικής φιλανθρωπίας και της αγάπης. Τα πλοία φτάνουν στην Γαλλική Ριβιέρα την Κυριακή του Πάσχα. Ο Ρασπάϊγ καθιστά σαφές στο βιβλίο του ότι αυτή η ορδή δεν έχει καμμία διάθεση να αφομοιωθεί από τον Γαλλικό πολιτισμό. Τουναντίον, οι παράνομα αφιχθέντες Ινδοί μετανάστες αναζητούν την πληθώρα των υλικών αγαθών που οι Ευρωπαίοι έχουν παραγάγει και απολαμβάνουν, ενώ οι κάτοικοι των Ινδιών όχι. Στο διήγημα του Ρασπάϊγ, η αυτοπεποίθηση της Δύσης, η οποία κάποτε εκαλείτο Χριστιανοσύνη (Christendom) –έχει υπονομευθεί από την πολυπολιτισμικότητα και τις συναφείς νεωτερικές και μεταμοντέρνες απόψεις. Έτσι, δύσκολα ο οποιοςδήποτε θα έπαιρνε την πρωτοβουλία να πει ότι αυτός ο στόλος των προσφύγων πρέπει να αναχαιτιστεί. Αντίθετα μάλιστα, φιλελεύθεροι και Χριστιανοί βλακωδώς υιοθετούν την ιδέα ότι η εισβολή των μεταναστών πρέπει να καλωσοριστεί για το καλό της οικονομικής ανάπτυξης της Ευρώπης. Πράγματι, ο Γαλλικός στρατός, αντί να υπερασπιστεί το Γαλλικό έδαφος από την εισβολή των Ινδών, διατάζεται να επιτεθεί σε όσους προσπαθούν να αντιδράσουν και να αναχαιτίσουν την εισβολή των μεταναστών. Ο τίτλος του μυθιστορήματος προέρχεται από το Βιβλίο της Αποκάλυψης του Ιωάννου και συγκεκριμένα από το κεφάλαιο 20:9: “...καὶ ἀνέβησαν ἐπὶ τὸ πλάτος τῆς γῆς, καὶ ἐκύκλευσαν τὴν παρεμβολὴν τῶν ἁγίων (=στρατόπεδο των αγίων) καὶ τὴν πόλιν τὴν ἠγαπημένην· ... (γαλλ., “Elles montèrent sur la surface de la terre, et elles cernèrent le camp des saints et la ville bien-aimée;)”. Και όχι τυχαία, καθώς μετά την άφιξη των Ινδών μεταναστών στον Γαλλικό νότο, ακολουθούν αποκαλυπτικές σκηνές πρωτοφανούς αναρχίας. Η ορδή των Ινδών (που εν τω μεταξύ έχει μειωθεί σε 800.000 λόγω ασθενειών και βίας εν πλω), με το που ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Ήθελαν να βάλουν σε τάξη τους άλλους... Την εθνικοποίηση της Deutsche Bank, της μεγαλύτερης τράπεζας της Γερμανίας, σε περίπτωση ανάγκης, εισηγήθηκε πρόσφατα ο οικονομολόγος του Ινστιτούτου «Μαξ Πλανκ» Μάρτιν Χέλβιγκ. Ο Γερμανός οικονομολόγος εξαπέλυσε παράλληλα πυρά κατά της ΕΚΤ, κατηγορώντας τη για καθυστερήσεις και λάθος προτεραιότητες. «Εάν μία τράπεζα μπορεί να προκαλέσει σημαντικούς συστημικούς κινδύνους, θα πρέπει να τους αναλάβει το κράτος», δήλωσε ο κ. Χέλβιγκ στην Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung, όπως μετέδωσε το ΑΜΠΕ, ενώ αναφερόμενος ειδικώτερα στην Deutsche Bank, σημείωσε: «Εάν μια ανάμιξη του κράτους φαίνεται ως αναπόφευκτη, τότε θα πρέπει το γερμανικό κράτος να πάρει τις μετοχές και να αναλάβει την ευθύνη της λειτουργίας ελέγχου που είναι συνδεδεμένη με αυτές τις μετοχές». Ο Γερμανός οικονομολόγος σχολίασε επίσης ότι η ΕΚΤ ευθύνεται εν μέρει για την διαρκή αναβολή της διάσωσης των τραπεζών. «Αντί να ασχολείται πρωτίστως με την καταπολέμηση του αποπληθωρισμού, θα ήταν καλύτερα να είχε προηγουμένως να βάλει σε τάξη τις τράπεζες» είπε χαρακτηριστικά. Ιδού τα χάλια των εταίρων και δανειστών μας, που ήθελαν να βάλουν σε δημοσιονομική πειθαρχία την Ευρώπη.... Ν.Π.

αποβιβάζεται στην Νότια Γαλλία, προβαίνει παντού σε βιασμούς και καταστροφές. Χιλιάδες χίπηδες, αριστερόστροφοι ιερείς και άλλοι φιλομετανάστες κατευθύνονται νότια, για να υποδεχθούν το πλήθος των μεταναστών. Τα έγχρωμα γκέτο του Παρισιού και άλλων μεγάλων πόλεων εξεγείρονται. Το μεγαλύτερο μέρος του στρατού αυτομολεί σε οργανωμένες συμμορίες ριζοσπαστών φοιτητών και άλλων νέων. Οι δεσμοφύλακες απελευθερώνουν τους κρατουμένους. Τα συνδικάτα εξεγείρονται στο όνομα της δημιουργίας ενός νέου κόσμου. Η κυβέρνηση των Παρισίων καταρρέει και αντικαθίσταται από έναν πολυφυλετικό συνασπισμό, στον οποίο οι λευκοί έχουν μια συμβολική εκπροσώπηση. Οι πλέον ένθερμοι υποστηρικτές των μεταναστών, ο Clément Dio και άλλοι δύο αριστεροί δημοσιογράφοι – παρουσιαστές ραδιοφώνου, δολοφονούνται άγρια από τους ίδιους τους ανθρώπους που με τόσο πάθος υπερασπίστηκαν. Οι λευκές γυναίκες απάγονται και στέλνονται σε οίκους ανοχής, που ελέγχουν έγχρωμοι μαστρωποί. Ο αφηγητής (που, όπως μαθαίνουμε, γράφει κάποια στιγμή μετά τον κατακλυσμό που γκρέμισε τον λευκό κόσμο, σε μια εποχή κατά την οποία η ιστορία έχει ξαναγραφεί με τα πρότυπα της πολιτικής ορθότητας) εξηγεί ότι “με την Γαλλία του Δια59

Η μέθοδος της αρνητικής επιλογής Ακόμη και αν η Χίλλαρυ Κλίντον εκλεγεί τελικά Πρόεδρος των ΗΠΑ, το κύρος της θα είναι εξαιρετικά αποδυναμωμένο από τις συνεχείς αποκαλύψεις σχετικά με το Ίδρυμα Κλίντον, τα μαίηλ της ως υπουργού Εξωτερικών κλπ. Διερωτάται κανείς όμως: ολόκληρο Δημοκρατικό Κόμμα, με χιλιάδες σημαντικούς ανθρώπους, δεν μπορούσε να αναδείξει έναν ακέραιο και σοβαρό υποψήφιο ή υποψήφια, αντί της πολλαπλώς εκτεθειμένης Χίλλαρυ; Τον Μπάϊντεν ή τον Κέρρυ, γιά παράδειγμα. Η οσμή της οικογενειοκρατίας, που πάει «πακέτο» με την αναξιοκρατία, εμφανίστηκε στις ΗΠΑ με τις περιπτώσεις Μπους υιού και Κλίντον, και αποδυναμώνει σήμερα ένα πολιτικό σύστημα που λειτούργησε επί δεκαετίες με εξαιρετική αποτελεσματικότητα, αναδεικνύοντας προσωπικότητες που υπηρέτησαν τα αμερικανικά συμφέροντα με υποδειγματικό τρόπο. Ο Αμερικανικός λαός βρίσκεται τώρα σε μεγάλη αμηχανία, έχοντας να επιλέξει κατ’ ουσίαν μεταξύ δύο ακατάλληλων υποψηφίων. Ν.Π.

φωτισμού, που εφηύρε τα δικαιώματα του ανθρώπου γονατισμένη, καμμιά δυτική κυβέρνηση δεν τόλμησε να υπογράψει την γενοκτονική πράξη αυτοάμυνας εν όψει των φυλετικών επιδρομών σε όλη την Ευρώπη και τις Η.Π.Α.”. Εν συνεχεία Αφρικανοί κατακλύζουν ανενόχλητοι την αντίπερα όχθη του ποταμού Λιμπόπο και επιτίθενται στην Νότια Αφρική. Οι Κινέζοι εισβάλλουν στην Σοβιετική Ένωση, πέρα από τον ποταμό Αμούρ. Στην Αγγλία έγχρωμοι μετανάστες από την Κοινοπολιτεία καταφτάνουν στο Λονδίνο και με χαρακτηριστική βρεταννική αβρότητα απαιτούν η βασιλική οικογένεια να παντρευτεί κάποιο μέλος της πακιστανικής κοινότητας. Στην Αμερική, η Νέα Υόρκη καταλαμβάνεται από επαναστατημένους μαύρους. Η Δύση ηττάται και καταρρέει. Το βιβλίο είναι γεμάτο από ιστορικές αναφορές, με ιδιαίτερη έμφαση στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία και την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Ένας χαρακτήρας που διαφωνεί με την αρμάδα –και απεικονίζεται στον Γαλλικό Τύπο ως κακοποιός– φέρει το όνομα του τελευταίου Βυζαντινού αυτοκράτορα, είναι ο συνταγματάρχης τεθωρακισμένων Κονσταντίν Ντραγκασές (Constantin Dragasès, δηλαδή Κωνσταντίνος Δραγάτσης, εκ του Κωνσταντίνος Παλαιολόγος - Δραγάτσης) ! Ο Ντραγκασές (Δραγάτσης) οργανώνει μια ομάδα Γάλλων πατριωτών, αποφασισμένων να σταματήσουν τους τριτοκοσμικούς μετανάστες. Δυστυχώς 60

όμως, αυτοί εξολοθρεύονται από την Γαλλική αεροπορία σε βομβαρδισμό. “Θα προτιμούσα να σκοτωθώ από τους δικούς μας. Είναι πιο καθαρός αυτός ο τρόπος. Έχει κάτι το έσχατο”, είναι τα τελευταία λόγια που ο συγγραφέας βάζει στο στόμα του συνταγματάρχη Ντραγκασές (Δραγάτση) ενώ αυτός περιμένει τα γαλλικά αεροπλάνα να τον βομβαρδίσουν στην ταράτσα μιας ιστορικής βίλας όπου έχει καταφύγει με τους φίλους του, παραφράζοντας ουσιαστικά τα τελευταία λόγια του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ΙΑ’: “Δεν υπάρχει ένας χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι;”. Κι όπως εξηγεί ο αφηγητής: “Ο δυτικός κόσμος κατέρρευσε, όταν η Γαλλική Αεροπορία έριξε μια βόμβα σε μια βίλα του δέκατου έβδομου αιώνα, με θέα στην παραλία όπου είχε αποβιβασθεί η αρμάδα σκοτώνοντας τον ιδιοκτήτη του σπιτιού, τον κ. Calguès, συνταξιούχο καθηγητή της φιλολογίας, και δεκαεννέα άλλους αντιστασιακούς, μεταξύ των οποίων έναν πρώην υφυπουργό εξωτερικών, έναν πρώην βουλευτή, τον διοικητή τεθωρακισμένων Ντραγκασές, έναν δούκα και τους δύο υπηρέτες του και έναν ιδιοκτήτη ενός κομψού οίκου ανοχής, οι οποίοι κατόρθωσαν να κρατήσουν μία ζώνη εδάφους της “Ελεύθερης Γαλλίας” προοριζόμενη για την επιβίωση αποκλειστικά και μόνον των λευκών, με πόλεμο ελευθέρων σκοπευτών που εξαπολύουν κατά των εισβολέων του Γάγγη και των Γάλλων συνεργατών τους. Σημειωτέον ότι ο Calguès είναι ο τελευταίος άνθρωπος που παραμένει στο χωριό του το προηγούμενο βράδυ πριν ο “στόλος του Γάγγη” προσεγγίσει την ξηρά. Όλοι οι άλλοι κάτοικοι έχουν προ πολλού διαφύγει, αλλά αυτός όχι. Ζει σε ένα σπίτι που χτίστηκε από τους προγόνους του το 1673 και κατοικείται από την οικογένειά του αδιαλλείπτως από τότε. Το βιβλίο τελειώνει όπως αρχίζει, με την αίσθηση της βαθειάς προσωπικής απώλειας. Ο αφηγητής γράφει από την Ελβετία, την τελευταία ευρωπαϊκή χώρα που θα συνθηκολογήσει με τους μετανάστες εισβολείς. Κάθεται μόνος του, την νύχτα πριν τα σύνορα ανοίξουν, επαναλαμβάνοντας σιγά, ξανά και ξανά, τα μελαγχολικά λόγια του Ρουμάνου πρίγκιπα και λογοτέχνη Antoine Bibesco: «Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης είναι μια προσωπική ατυχία που συνέβη σε όλους μας μόλις την περασμένη εβδομάδα. « Ο Ρασπάϊγ ήταν μπροστά από την εποχή του, αποδεικνύοντας ότι ο δυτικός πολιτισμός είχε χάσει από τότε την αίσθηση του σκοπού και της ιστορίας –την «ιδιαιτερότητά» του. Όπως παρατηρεί και ένας από τους βασικούς ήρωες του μυθιστορήματος, ο καθηγηΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

τής Calguès, βαθύς γνώστης της Ιστορίας: “... οι γαλλικές ελίτ δεν διαθέτουν την απαιτούμενη πατριωτική συνείδηση, ήτοι την πεποίθηση ότι το δικό μας είναι το καλύτερο, την θριαμβική χαρά του να αισθάνεται κάποιος ότι μετέχει στο ωραιότερο μέρος της ανθρωπότητας ...”. Μία τέτοια εθνική και πολιτιστική υπερηφάνεια είναι μεν φυσική και θεμιτή για έναν λαό, όμως στον δυτικό κόσμο, σύμφωνα με τον Ρασπάιγ, έχει τσαλαπατηθεί μετά από δεκαετίες συστηματικής καλλιέργειας αισθημάτων ενοχής. Κι αν η απώλεια της πολιτιστικής αυτοπεποίθησης από την πλευρά της δυτικής φιλελεύθερης κοινωνίας ήταν εμφανής το 1973, είναι πολύ περισσότερο σήμερα. Οι δε ευσεβείς ανοησίες που εκστομίζονται στο μυθιστόρημα από τους διάφορους “απολογητές” της μεταναστευτικής πλημμυρίδας που κατακλύζει την Γαλλία, εν πολλοίς σκιαγραφεί αυτό που σήμερα έχει γίνει η επικρατούσα ή καλύτερα η άνωθεν επιβαλλόμενη πολιτικά ορθή “άποψη”. Φυσικά, ο Ρασπάϊγ καταγγέλθηκε αμέσως ως «ρατσιστήςκ» και «ξενοφοβικός» από τα κατεστημένα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την ακαδημαϊκή αριστερίζουσα ελίτ και τους απανταχού τιμητές της πολιτικής ορθότητας. Οι New York Times έγραψαν χαρακτηριστικά ότι, το να διαβάζει κανείς το μυθιστόρημα του Ζαν Ρασπάϊγ, είναι σαν έχει παγιδευτεί σε ένα κοκτέιλ πάρτι μαζί με έναν φαινομενικά φυσιολογικό τύπο, ο οποίος ξαφνικά σου αρχίζει την ανάπτυξη μίας ρατσιστικής διατριβής. Πράγματι, η έμφαση του Ρασπάϊγ στην λευκή φυλή μπορεί πράγματι να είναι εκ πρώτης ανάγνωσης απωθητική για τους σύγχρονους αναγνώστες που έχουν ανατραφεί με τα κηρύγματα της “πολιτικής ορθότητας”. Αλλά το κεντρικό θέμα του μυθιστορήματος δεν είναι η φυλή, αλλά ο πολιτισμός και οι πολιτικές αρχές. Στην πραγματικότητα, ο Ρασπάϊγ δεν έχειν να πει πολλά για τη φυλή. Μόνον ένας προκατειλημμένος αναγνώστης, που ψάχνει για έναν εύκολο τρόπο να απορρίψει τον μείζονα συλλογισμό του Ρασπάϊγ, θα έβρισκε ρατσισμό ή φασισμό στην καρδιά του μυθιστορήματος. Οι Ινδοί του Γάγγη είναι μάλλον ένα προφανές συμβολικό υποκατάστατο για τους εξαθλιωμένους μετανάστες από αυτό που σήμερα ευγενικά ονομάζεται «αναπτυσσόμενος» κόσμος, και ο Ρασπάϊγ δεν ασχολείται κυρίως με αυτούς, αλλά με την Γαλλία και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό γενικώτερα. Στην εισαγωγή της επανέκδοσης του 1985, ο Ρασπάϊγ εξηγεί ότι επέλεξε ως μετανάστες τους Ινδούς, και όχι τους εγγύτερους Βορειοαφρικανούς και Άραβες, λόγω της «άρνησης να εισέλθει στην ψεύτικη αντιπαράθεση για ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

τονν ρατσισμό και την καταπολέμηση του ρατσισμού στη Γαλλική καθημερινή ζωή.» Οι προσεκτικοί αναγνώστες το έχουν καταλάβει αυτό. Όταν το συντηρητικό αμερικανικό περιοδικό Νational Review το 1975 κάλυψε δημοσιογραφικά την έκδοση του “Στρατοπέδου των Αγίων” κατά την πρώτη δημοσίευσή του στην αγγλική γλώσσα, ο κριτικός Jeffery Hart υποστήριξε η ετικέτα του ρατσισμού ήταν ακατάλληλη για το μυθιστόρημα. Ο Ρασπάϊγ στην πραγματικότητα δεν γράφει σχετικά με την φυλή. Γράφει για τον πολιτισμό, και ιδίως τον πολιτισμό της Δύσης, έγραψε ο Hart. Ο πολιτισμός περιλαμβάνει συγκεκριμένες ζωντανές μορφές ύπαρξης. Δεν είναι μια άμορφη μάζα. Ο Ρασπάϊγ δεν ασχολείται με την λευκή “υπεροχή”, αλλά για το πώς πεθαίνουν οι πολιτισμοί. Το επιχείρημά του Ρασπάϊγ είναι ότι πεθαίνουν από αμέλεια. Για να μιλήσουμε σωστά για έναν πολιτισμό, θα πρέπει να τον περιγράψουμε ως κάτι ζωντανό, αλλά η Γαλλική κοινωνία (αντιπροσωπευτική της ευρύτερης σύγχρονης δυτικής κοινωνίας) την οποία σκιαγράφησε στο “Στρατόπεδο των Αγίων” ο Ρασπάϊγ έχει χάσει την θέλησή της να ζήσει, έχει απωλέσει την αυτοεκτίμησή της και ως εκ τούτου την ικανότητά 61

της να αμυνθεί από εκείνους που επιδιώκουν να την κατακτήσουν. ‘Οπως όταν κανείς δεν νοιάζεται αρκετά για να ποτίσει έναν κήπο, τότε αυτός μαραίνεται. Για να χρησιμοποιήσουμε έναν σύγχρονο όρο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Ρασπάϊγ απορρίπτει την πολυπολιτισμικότητα, όχι ως προτίμηση αλλά ως δυνατότητα. Σε μακροπρόθεσμη βάση, η Ευρώπη μπορεί είτε να προτιμήσει τον δικό της πολιτισμό και την κουλτούρα της και να την υπερασπιστεί, ή να συνθηκολογήσει με έναν άλλο. Αλλά δεν μπορεί, όπως στο μυθιστόρημα, να απορροφά μάζες των μη αφομοιωθέντων μελών ενός άλλου πολιτισμού και να αναμένει να επιβιώσει. Θα αλλάξει για πάντα, και η αλλαγή θα είναι προς την κατεύθυνση του πολιτιστικού προτύπου των μεταναστών και μακριά από εκείνη της φυσικής της διαδρομής. Αυτή είναι μια δύσκολη αλήθεια να δεχθούμε στην εποχή της “ισότητας”. Το 2009, ο Αμερικανός δημοσιογράφος και εκδότης του έγκριτου συντηρητικού περιοδικού The Weekly Standard Christopher Caldwell, έγραψε ένα λαμπρό, ανησυχητικό βιβλίο με τίτλο: Reflections on the Revolution In Europe: Immigration, Islam and the West, για το τι προμηνύει ο κοχλάζων μουσουλμανικός πληθυσμός για την Ευρώπη. Ειδικώτερα, αυτό που εξετάζεται με ιδιαίτερη προσοχή στο βιβλίο, είναι η οικογενειακή συμπεριφορά των μουσουλμάνων μεταναστών, εν μέρει επειδή καταδεικνύει το βάθος του πολιτιστικού προβλήματος. Ο Caldwell το θέτει ξεκάθαρα: «Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ο γάμος δεν είναι μόνον μια πτυχή του προβλήματος της μετανάστευσης. Είναι το κατ’ εξοχήν πρόβλημα της μετανάστευσης.» Αυτό συμβαίνει γιατί πολλοί μουσουλμάνοι μετανάστες δεν παντρεύονται Ευρωπαίες ή ακόμη και οι επί ευρωπαϊκού εδάφους γεννημένοι «δυτικού τύπου» μουσουλμάνοι εισάγουν συζύγους, συχνά ανήλικα κορίτσια, που προέρχονται από τις εθνοτικές πατρίδες τους. Στην Γερμανία, το ήμισυ των εθνοτικά Τούρκων Γερμανών πολι-

τών ζητούν οι σύζυγοί τους να είναι από την Τουρκία. Στην Δανία, η μεγάλη πλειονότητα των Τούρκων και οι Πακιστανοί κάνουν το ίδιο, και όχι μόνον οι μετανάστες, αλλά και η δεύτερη και η τρίτη γενιά απογόνων των μεταναστών. Στην Γαλλία, η μετανάστευση που σχετίζεται με την οικογένεια αποτελεί το 78 τοις εκατό της μόνιμης νόμιμης μετανάστευσης! Ίσως αυτό δεν θα ήταν πρόβλημα αν όλες αυτές οι σύζυγοι είχαν αφομοιωθεί, αλλά δυστυχώς η πραγματικότητα δεν είναι έτσι. Τέτοιες τάσεις διαψεύδουν τις κενές κοινοτοπίες των Ευρωπαίων ηγετών όπως ο πρώην πρόεδρος της ιταλικής Γερουσίας Μαρτσέλο Πέρα, ο οποίος είπε ότι κάθε μετάβαση από την θέση Α στην θέση Β αποδεικνύει την ανωτερότητα της θέσης B. Το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι οι μουσουλμάνοι μεταναστεύουν μεν στην Ευρώπη μαζικά αλλά απορρίπτουν τις Ευρωπαίες ως κατάλληλες συζύγους, «δείχνει ότι μπορεί να μεταναστεύουν σε ένα μέρος, ενώ είναι εχθρικοί προς αυτό», γράφει ο Caldwell. Ναι, οι μετανάστες «απλά θέλουν μια καλύτερη ζωή», όπως υποστηρίζουν τα κλισέ της “πολιτικής ορθότητας”. Αλλά δεν θέλουν απαραιτήτως μια ευρωπαϊκή ζωή με την πολιτισμική έννοια. Μπορεί να θέλουν μια Τρίτου Κόσμου ζωή σε ευρωπαϊκό βιοτικό επίπεδο. Το όραμα του Ρασπάϊγ στο “Στρατόπεδο των Αγίων” είναι μια φανταστική απεικόνιση του πώς μπορεί να καταλήξει η εκκοσμικευμένη πολυπολιτισμική Δύση. Σύμφωνα με τον Ρασπάϊγ “η Δύση είναι κενή από πνεύμα και δεν έχει ψυχή πλέον” και “είναι πάντοτε η ψυχή εκείνη που κερδίζει τις μάχες”. Το μυθιστόρημα του Ρασπάϊγ πραγματεύεται αυτήν ακριβώς την συλλογική απώλεια της ψυχής και του πνεύματος. Ένας πολιτισμός είναι εν τέλει ένας τρόπος ζωής, ακόμα και μια συλλογική ταυτότητα. Όταν κάποιος μεγαλώνει αγαπώντας όλα τα ιδιαίτερα έθιμα και τις παραδόσεις του πολιτισμού του, είναι σαν να αγαπά ένα πρόσωπο. “Το Στρατόπεδο των Αγίων” του Ρασπάϊγ παραμένει οπωσδήποτε ένα κλασσικό και επίκαιρο όσο ποτέ βιβλίο, το οποίο αξίζει να μεταφραστεί και στα ελληνικά. Η ιστορία δυστυχώς δικαίωσε τον Γάλλο συγγραφέα και διανοούμενο που επί 40 χρόνια δεχόταν τα βέλη της οργισμένης και σφοδρής κριτικής του έργου του από αριστερίζοντες διανοουμένους και φανατικούς υποστηρικτές της πολιτικής ορθότητας. Ο Ρασπάϊγ ρωτήθηκε σε συνέντευξή του στο Γαλλικό περιοδικό Valeurs Actuelles τον Νοέμβριο του 2013 πώς μπορεί η Ευρώπη να αντιμετωπίσει το μεταναστευτικό φαινόμενο, για να απαντήσει ευθύς αμέσως ότι: “Υπάρχουν ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

. δύο λύσεις. Είτε τους φιλοξενούμε και η Γαλλία μόνον –ο πολιτισμός της, η κουλτούρα της– τελειώνει οριστικά χωρίς κάν μια κηδεία. Κατά την άποψή μου, αυτό είναι που πρόκειται να συμβεί. Είτε δεν τους φιλοξενούμε καθόλου –αυτό σημαίνει ότι σταματούμε να ‘ιεροποιούμε’ τον ‘Άλλον’ και ‘ξαναβρίσκουμε’ τον ‘πλησίον’ μας, δηλαδή τον διπλανό μας. Πράγμα που σημαίνει ότι σταματάμε κάποια στιγμή να δίνουμε δεκάρα για αυτές τις ‘χριστιανικές ιδέες που έχουν ξεφύγει’, όπως είπε ο Βρεταννός συγγραφέας και θεολόγος Chesterton (1874– 1936), ή αυτά τα καταχρηστικά ανθρώπινα δικαιώματα και ότι θα λάβουμε τα απαραίτητα μέτρα για να αποστασιοποιηθούμε, χωρίς να κάνουμε πίσω, για να αποφευχθεί η διάλυση της χώρας μας και να μετατραπούμε σε μια γενική επιμειξία. Δεν βλέπω κάποια άλλη λύση. Έχω ταξιδέψει πολύ στα νιάτα μου. Όλοι οι λαοί είναι συναρπαστικοί, αλλά όταν τους ανακατεύουμε πάρα πολύ, αναπτύσσεται πιο πολύ μια εχθρότητα παρά μια συμπάθεια. Η επιμειξία δεν είναι ειρηνική. Είναι μια επι-

κίνδυνη ουτοπία. Κοιτάξτε στην Νότια Αφρική! Στο σημείο που βρισκόμαστε τώρα, τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν θα πρέπει να είναι υποχρεωτικά πολύ καταναγκαστικά. Δεν πιστεύω ότι θα συμβεί και δεν βλέπω κανέναν που να έχει το θάρρος να το κάνει. Θα πρέπει να βάλουν την ψυχή τους να ισορροπήσει, αλλά ποιος είναι έτοιμος για αυτό; Πάνω σε αυτό, θέλω να πω ότι δεν πιστεύω ούτε στο ελάχιστο ότι οι υποστηρικτές της μετανάστευσης είναι πιο φιλάνθρωποι από μένα: μάλλον δεν υπάρχει ούτε ένας από αυτούς που προτίθεται να υποδεχθεί έναν από αυτούς τους δυστυχείς στο σπίτι του... Όλα αυτά είναι απλώς μια συναισθηματική προσποίηση, μια ανεύθυνη δίνη που θα μας καταπιεί.” Για την εξελισσόμενη δε μεταναστευτική κρίση που πλήττει την Ευρώπη και πρωτίστως την Ελλάδα ως κύρια πύλη εισόδου μεταναστών και προσφύγων από τον Τρίτο Κόσμο, ο Ζαν Ρασπάϊγ δήλωσε σε συνέντευξή του τον περασμένο Σεπτέμβριο στην Γαλλική εφημερίδα Le Point πως “βρισκόμαστε μόνον στην αρχή” ...

Η αδιανόητη ένταξη

τσι είχε τιτλοφορηθεί αφιέρωμα της ΝΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ στην πρώτη περίοδο της κυκλοφορίας της (2005-2010), στο οποίο υποστηριζόταν ότι οι πολιτιστικές δομές της τουρκικής κοινωνίας είναι πιό κοντά στην Ασία και στο Ισλάμ παρά στην Ευρώπη (αυτονόητα πράγματα), επομένως αποκλείουν την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και ότι θα ήταν καλύτερο να συναφθεί μία αμοιβαία επωφελής οικονομική και στρατηγική συμφωνία, παρά να επιχειρηθεί μία ενσωμάτωση της Τουρκίας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, κάτι πολιτιστικά, πολιτικά, κοινωνικά και θεσμικά αδύνατον. Οι καλοκαιρινές εικόνες από την Τουρκία, με τα κομμένα αυτιά στρατηγών και τα κομμένα κεφάλια στασιαστών, δείχνουν πόσο ανιστόρητοι και τελικά επικίνδυνοι υπήρξαν οι ηγέτες της Ευρώπης που άνοιξαν ενταξιακές διαπραγματεύσεις με μία χώρα όπου οι πολιτικές διαφορές επιλύονται με πραξικοπήματα, απόπειρες δολοφονίας των ηγετών και μεσαιωνικού τύπου μεταχείριση των ηττημένων. Επίσης απορεί κανείς με τις επιστημονικά αστήρικτες «πολυπολιτισμικές» αντιλήψεις όσων θεωρούσαν ότι θα ήταν δυνατόν να υποχρεώσει κανείς μία πολυπληθή, δημογραφικά ακμάζουσα και βαθειά θρησκευόμενη ισλαμική ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

και ασιατική κοινωνία να «συμμορφωθεί» στα ευρωπαϊκά ήθη, τα οποία οι μεσανατολικές κοινωνίες απορρίπτουν ως διεφθαρμένα και απαράδεκτα. Την περίοδο που ακολούθησε το πραξικόπημα, ακολούθησαν απίστευτες «πολιτικώς ορθές» και εμετικά δουλικές υποδείξεις και νουθεσίες των διαφόρων ευρωπαίων αξιωματούχων προς την Τουρκία να σεβαστεί τα ανθρώπινα δικαιώματα κλπ. Αντιθέτως ο Ερντογάν, περιφρονώντας και αγνοώντας τους πάντες, ανέστειλε την Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και δήλωσε ότι θα δεχθεί επαναφορά της θανατικής ποινής αν ψηφιστεί από την βουλή, ενώ ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης κατασκεύασε ειδικό νεκροταφείο γιά τους πραξικοπηματίες ώστε οι περαστικοί όπως δήλωσε να τους καταριώνται! Και όλα αυτά ενώ το τουρκικό σύνταγμα έχει στην ουσία καταργηθεί. Δεν μέμφεται κανείς τον Ερντογάν, διότι ουδέποτε δήλωσε ότι επιθυμεί να μεταβάλει την Τουρκία σε κράτος δυτικού τύπου. Μέμφεται όμως τους παρακμίες Ευρωπαίους ηγέτες, που κολάκευσαν επί δεκαετίες την Τουρκία και την έκαναν να πιστεύει ότι κάποια μέρα θα την δεχθούν στπυς κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ν.Π. 63

Η Nέα Πολιτική - Β΄ περίοδος

Η Nέα Πολιτική ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ

Β΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - ΤΕΥΧΟΣ 18 ΑΝΟΙΞΗ 2016 - ΤΙΜΗ 4 ΕΥΡΩ

Βαρυσήμαντο άρθρο του Αλέκου Παπαδόπουλου

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Η Ελληνική Δημοκρατία σε βαθειά θεσμική κρίση Φάκελος Γεωπολιτική της Αρκτικής ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος

ΦΑΚΕΛΟΣ

ΙΡΑΝ

Οι δυτικοί αναλυτές δεν έχουν κατανοήσει την αυτοεικόνα του Ιράν

Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν είναι το σημερινό όνομα της ιστορικής Περσίας. Η αρχαία και η μεσαιωνική Περσία υπήρξε ένα κράτος παγκοσμίου βεληνεκούς, με επικράτεια από τα Βαλκάνια μέχρι το Αφγανιστάν, με μεγάλα οργανωτικά επιτεύγματα, αξιοσημείωτη σταθερότητα, υψηλό πολιτισμό και πλούσια πνευματική ζωή. Η Περσία υπήρξε επί αιώνες παγκόσμια υπερδύναμη και αγωνίστηκε μέχρις εσχάτων με τους Έλληνες γιά την γεωπολιτική πρωτοκαθεδρία. Στον αγώνα αυτόν η Περσία ηττήθηκε και συνετρίβη δύο φορές, μία φορά στην Αρχαιότητα και μία στον Μεσαίωνα. Η σχέση της Περσίας με την Ελλάδα ανάγεται στην αρχαιότητα. Αρχίζει από τους μακροχρόνιους πολέμους που διεξήγαγαν οι Αχαιμενίδες βασιλείς για την κατάκτηση της Ελλάδας, και τις αποτυχίες και ήττες τους στον Μαραθώνα, στην Σαλαμίνα, στις Πλαταιές και στην Μυκάλη την περίοδο 490-479. Συνεχίζεται με την (περισσότερο επιτυχή) μέσω ραδιουργιών και δωροδοκιών ανάμιξή τους στα κοινά των Ελλήνων, τις δεκαετίες πριν την άνοδο της Μακεδονίας στην ηγεσία του Ελληνικού συνασπισμού. Καταλήγει με την συντριβή και την ολοκληρωτική κατάκτηση της αχανούς Περσικής Αυτοκρατορίας από τον Αλέξανδρο τον Μέγα, και την διαμόρφωση στα ερείπιά της ενός νέου, θαυμαστού ελληνόφωνου κόσμου, που ονομάστηκε Ελληνιστικός, ο οποίος επεβίωσε ακέραιος μέχρι τις Αραβικές κατακτήσεις του 7ου αιώνα μετά Χριστόν. Μία δεύτερη φάση ελληνοπερσικής σύγκρουσης έλαβε χώρα με την αναβίωση της Περσίας υπό τους Σασσανίδες στο τέλος της ρωμαϊκής περιόδου, τους συνεχείς πολέμους με τον Βυζάντιο και την τελική της συντριβή από τον Ηράκλειο στις αρχές του 7ου αιώνα, πριν η πανάρχαιη αυτή χώρα κατακτηθεί από τους Άραβες και ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

μετασχηματισθεί σε ισλαμική κοινωνία και τμήμα του χαλιφάτου. Στον Μεσαίωνα, η Περσία δέχθηκε διάφορες επιδρομές και κατακτήσεις Οθωμανών, Μογγόλων κλπ., γνώρισε κατακερματισμούς και περιόδους ανεξαρτησίας. Στην νεώτερη εποχή, η Περσία αναβίωσε το 1925 υπό την δυναστεία των Παχλεβί, στα πλαίσια της βρεταννικής σφαίρας επιρροής. Την περίοδο αυτήν καταβλήθηκαν εν μέρει επιτυχείς προσπάθειες η Περσία να εκσυγχρονιστεί σύμφωνα με το δυτικό πρότυπο. Η δυναστεία των Παχλεβί κλυδωνίστηκε την δεκαετία του ’50 από τις μεταρρυθμιστικές απόπειρες του λαοπρόβλητου πρωθυπουργού Μοσαντέκ, που κατεστάλησαν διά της βίας. Οι Παχλεβί τελικώς ανατράπηκαν το 1979 από λαϊκή εξέγερση. Την δυναστεία διαδέχθηκε καθεστώς θεοκρατίας με επικεφαλής το σχιιτικό ιερατείο, υπό την εποπτεία του οποίου λειτουργεί ένα οιοινεί προεδρικό-κοινοβουλευτικό σύστημα. Η χώρα ονομάζεται επίσημα Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν. Το Ιράν έχει μια μακραίωνη ιστορία και έναν ξεχωριστό πολιτισμό, που κατά καιρούς έχει σημαδέψει την πορεία της ανθρωπότητας. Πολλοί ανιστόρητοι δυτικοί αναλυτές θεωρούν το Ιράν ως ένα είδος μεγαλύτερου Ιράκ ή ακόμη μία αμμώδη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Αγνοούν ότι οι Ιρανοί ιθύνοντες έχουν πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι η χώρα τους υπήρξε παγκόσμια υπερδύναμη και ότι αντιμετωπίζουν την Δύση με αίσθημα ανωτερότητας, που στην σκέψη των δυτικών φαντάζει ακατανόητο. Αυτή όμως η αίσθηση μακράς ιστορικής διάρκειας και ηγεμονικής παρουσίας, παράγει στο επίπεδο της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής μια στάση που οι σημερινές Μεγάλες Δυνάμεις δεν έχουν ακόμα αναλύσει σωστά. Η ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 65

1979: σημείο επανεκκίνησης

ο Ιράν είναι μια τεράστια σε έκταση χώρα, στους κόλπους της οποίας ζει υπάρχει ένα τεράστιο φυλετικό και γλωσσικό μωσαϊκό, ένας πληθυσμός 68.467.488 κατοίκων. Επίσης, το Ιράν δεν είναι αραβική χώρα. Οι κάτοικοί του έχουν ινδοευρωπαϊκή προέλευση, κοινωνικά και πολιτιστικά δεν έχουν καμμία σχέση με τους Άραβες. Αν και με αυστηρότητα εφαρμόζεται ο νόμος της Σαρίας, το Ιράν είναι μια σύγχρονη χώρα, με τα δικά της επιτεύγματα σε πολιτισμικό και επιστημονικό επίπεδο. Η σημαντική γεωστρατηγική θέση της χώρας, και τα κοιτάσματα πετρελαίου που διαθέτει στο έδαφός της, έχουν φέρει συχνά το Ιράν στο στόχαστρο ξένων συμφερόντων. Η επέμβαση αυτών ήταν που οδήγησε, ουσιαστικά, στην μεγάλη Ιρανική Επανάσταση του 1979, με επικεφαλής τoν Αγιατολάχ Χομεϊνί. Η ιστορία αυτής της επανάστασης ξεκινάει, θα μπορούσαμε να πούμε, από το 1941. Εν μέσω του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, πιθανολογείται στην χώρα φιλογερμανικό πραξικόπημα. Για να αποτραπεί αυτό, και ακόμα περισσότερο ώστε να σταθεροποιηθεί η γραμμή ανεφοδιασμού των Συμμάχων, εισέβαλε στο Ιράν η Σοβιετική Ένωση. Μετά από απαίτηση των Συμμάχων, ο τότε Σάχης (ιρανικός όρος γιά τον ηγεμόνα) Reza εξαναγκάστηκε σε παραίτηση. Ο γιος του Mohammad Reza Pahlavi έγινε Σάχης και κυβέρνησε έως το 1979, οπότε και ανετράπη το καθεστώς. Αυτή ήταν η πρώτη από τις πολλές ξένες επεμβάσεις στα εσωτερικά του Ιράν, στο δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα.

του Γιώργη Πουλάκου Το 1951 πρωθυπουργός της χώρας είναι ο Moha mmed Mossadeq, εθνικιστής, κατά κύριο λόγο, και εκλεγμένος από τον λαό. Ο πρωθυπουργός αποφάσισε να προχωρήσει στην εθνικοποίηση της Άγγλο-Ιρανικής Εταιρίας Πετρελαίου, βρεταννικών συμφερόντων. Ως επακόλουθο, ήρθε σε ρήξη με τον Σάχη, και ο τελευταίος προσπάθησε να βγάλει από την μέση τον πρωθυπουργό, έχοντας την στήριξη των Βρεταννών. Απέτυχε όμως, αυτοεξορίστηκε στο Ιράκ, ενώ στην χώρα ξέσπασαν εμφύλιες διαμάχες ανάμεσα στους υποστηρικτές του Σάχη και του Πρωθυπουργού. Τελικώς, επικράτησαν οι οπαδοί του Σάχη, ο οποίος επέστρεψε στην χώρα και φυλάκισε τον εκλεγμένο Mossadeq με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας το 1953. Έκτοτε, άρχισε να αναπτύσσεται το έντονο λαϊκό αντι-Βρεταννικό και αντι-αμερικανικό συναίσθημα στο Ιράν. Το 1961 ξεκίνησε στο Ιράν μια σειρά οικονομικών, κοινωνικών και διοικητικών μεταρρυθμίσεων, που έμειναν γνωστές ως «Λευκή Επανάσταση». Διαθέτοντας οικονομική υποστήριξη από τα αποθέματα πετρελαίου, το καθεστώς προώθησε τον εκσυγχρονισμός και την ανάπτυξη του Ιράν τα επόμενα χρόνια με πολύ μεγάλους ρυθμούς. Όμως, παράλληλα, το καθεστώς του Σάχη και η έντονη αυταρχικότητα των υπηρεσιών ασφαλείας (SAVAK), προκάλεσαν έντονη δυσαρέσκεια στον λαό, με αποτέλεσμα την έναρξη πολιτικών αναταραχών. Τότε είναι που εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο ηγέτης της επανάστασης, ο Αγιατολάχ (αρχιερέας των Σχιιτών) Χοµεϊνί. Ο Χομεϊνί, έχοντας σαν όπλο ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος

την πολύ μεγάλη δημοφιλία του στον ιρανικό λαό, αντιτάχθηκε στον Σάχη και την αμερικάνικη επιρροή στην χώρα. Στην συνέχεια, εξορίστηκε από τον Σάχη, και από την Τουρκία, το Ιράκ αργότερα και εν τέλει την Γαλλία συνέχισε τον αντικαθεστωτικό αγώνα του. Ο Σάχης σταδιακά έχανε τον έλεγχο της χώρας. Τελικά, το 1978 και όταν οι ειρηνικές διαμαρτυρίες εναντίον του έγιναν περισσότερες και πολυπληθέστερες, κήρυξε τον στρατιωτικό νόμο. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1978, διέταξε την βίαιη καταστολή των συγκεντρώσεων εκείνης της ημέρας που λάμβαναν χώρα στην Τεχεράνη, γεγονός που έχει μείνει χαραγμένο στην μνήμη του Ιράν ως «Μαύρη Παρασκευή». Υπό συνεχή πίεση, αλλά και υπό την απειλή του εμφυλίου πολέμου, ο Σάχης εγκατέλειψε την χώρα τον Ιανουάριο του 1979. Την 1η Φεβρουαρίου του 1979, ο εξόριστος Χοµεϊνί επέστρεψε από την Γαλλία για να τεθεί επικεφαλής της Ιρανικής Επανάστασης. Τελικά, πρωτοστάτησε στην δημιουργία ενός θεοκρατικού καθεστώτος, καθοδηγούμενου από τις ισλαμικές αρχές, και έγινε ο απόλυτος εθνικός και θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν. Το νέο καθεστώς, η Ισλαμική Δημοκρατία, πιστοποιήθηκε και επίσημα μετά από δημοψήφισμα, την 1η Απριλίου 1979, όπου ψήφισαν άντρες και γυναίκες άνω των 16 ετών. Το 98% όσων συμμετείχαν ψήφισαν υπέρ της κατάργησης της μοναρχίας. Τον Νοέμβριο του 1979, ως αποτέλεσμα του τεταμένου πολιτικού κλίματος, συνέβησαν τα γεγονότα της αμερικανικής πρεσβείας στην Τεχεράνη, που ουσιαστικά οδήγησαν στην πλήρη κατάρρευση των σχέσεων των δύο χωρών, σχέσεις που αναθερμάνθηκαν, εν μέρει, πρόσφατα, με την επίτευξη της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Επιπλέον, το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν εισέβαλε το ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

1980 στο Ιράν, εκμεταλλευόμενο τις πολιτικές εξελίξεις και καταλαμβάνοντας εξ απήνης τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας. Αντικειμενικός στόχος ήταν η πρόσβαση στον Περσικό Κόλπο και τα σημαντικά κοιτάσματα πετρελαίου. Ο πόλεμος, που τελικά εξελίχθηκε σε μεγάλη αναμέτρηση συμμαχικών και αντίπαλων δυνάμεων και στρατοπέδων, έληξε το 1988. Οι απώλειες για το Ιράν υπολογίζονται ανάμεσα σε 500.000 και 1.000.000, με τουλάχιστον εκατό χιλιάδες νεκρούς από την χρήση χημικών όπλων εκ μέρους του Ιράκ. Από το 1979, το πολίτευμα του Ιράν είναι επίσημα η Ισλαμική Δημοκρατία, που αποτυπώθηκε στο Σύνταγμα της ίδιας χρονιάς. Κυριώτερο χαρακτηριστικό της Ιρανικής Επανάστασης του 1979 είναι ότι δεν είχε κάποιο συγκεκριμένο ταξικό υπόβαθρο. Η επανάσταση, χάρις και στις ικανότητες του Χομεϊνί, κατάφερε να ενώσει το μεγαλύτερο κομμάτι της Ιρανικής κοινωνίας, ανεξαρτήτως οικονομικής και κοινωνικής θέσης, γύρω από ένα και μόνο αίτημα: την παραίτηση του Σάχη Mohammad Reza Pahlavi. Παραμένει όμως το ερώτημα κατά πόσον ο Χομεϊνί θα είχε τέτοια υποστήριξη, αν εμφάνιζε το τι σκόπευε να εφαρμόσει μετά την αρχική επικράτηση της επανάστασης. Σε αυτό το ερώτημα συνηγορεί και ένα σημαντικό ποσοστό της τάξης του 17%, που απείχε από το δημοψήφισμα του 1979. Επιπλέον, ως επακόλουθο της πολιτικής κρίσης αλλά και του πολέμου της περιόδου 1980-1988 με το Ιράκ, το Ιράν μετασχηματίστηκε σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Στο σύγχρονο Ιράν, οι κληρικοί, δηλαδή οι μουλάδες, αποτελούν την κυρίαρχη τάξη και εξουσιάζουν την ιρανική κοινωνία σε κάθε πτυχή της, ενώ η εργατική τάξη της χώρας απέκτησε μια πιο ενισχυμένη θέση. Μεγάλο μέρος της εύπορης αστικής τάξης, που ήταν ευνοημένο από το καθεστώς του Σάχη, έχασε μέρος της δύναμής του, μόνον για να αντικατασταθεί από άλλα στοιχεία. Επιπλέον, η Ιρανική διασπορά υπολογίζεται σε τρία εκατομμύρια μετανάστες, μέλη αστικών οικογενειών αλλά και άλλων κοινωνικών τάξεων, που μετανάστευσαν μετά το 1979, δυσαρεστημένοι με τις αλλαγές που επιβλήθηκαν. Σήμερα, το Ιράν βρίσκεται και πάλι στο προσκήνιο. Αφ’ ενός επιτεύχθηκε συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα, έγινε ξανά δεκτό στους κόλπους της διεθνούς κοινότητας και αφ’ ετέρου έχει μια αρκετά σημαντική θέση στις εξελίξεις της Μέσης Ανατολής, είτε με θετικό είτε με αρνητικό τρόπο. Αναβαθμισμένο πλέον, το Ιράν θα αναμετρηθεί με την Σαουδική Αραβία στο πεδίο του γεωπολιτικού και γεωοικονομικού ανταγωνισμού, με στόχο την περιφερειακή ηγεμονία. 67

Η Γεωπολιτική Αρχιτεκτονική του Ιράν

ο Ιράν αποτελεί ίσως ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του ρόλου που διαδραματίζει η γεωγραφία, η ιστορία, η δημογραφία και ιδιαίτερα ο αποφασιστικός συνδυασμός τους στις διεθνείς ισορροπίες και στην αέναη αναζήτηση της ισχύος. Ένα ιστορικό έθνος που γρήγορα μετεξελίχθηκε σε αυτοκρατορία, βίωσε περιόδους ακμής και παρακμής, δημιούργησε έναν αξιοθαύμαστο πολιτισμό, ασπάστηκε μια νέα επελαύνουσα θρησκεία και κατέληξε σήμερα, μετά από μια σύντομη περίοδο απομόνωσης, να αποτελεί τον πολυπόθητο εταίρο μεγάλων δυνάμεων, γειτόνων και πλείστων άλλων οντοτήτων. Έξαφνα, ο μέχρι χθες ταραξίας και παρίας του διεθνούς συστήματος, το θεοκρατικό και «σκοταδιστικό» καθεστώς που επιδίωκε την αποσταθεροποίηση της περιοχής, ο υποστηρικτής τρομοκρατικών οργανώσεων και ενεργειών, ο παραβάτης των συνθηκών περί Μη Διασποράς των Πυρηνικών Όπλων (Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons), κατέστη ο περιζήτητος στρατηγικός εταίρος Ανατολής και Δύσεως. Η εξήγηση είναι πολύ απλή. Το Ιράν είναι όχι μόνο πολύ σημαντικό για να αγνοηθεί στη γενικώτερη ισορροπία της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, αλλά ακόμη και η επιλογή της απομόνωσής του δημιουργεί παρενέργειες και αφύσικα και αποσταθεροποιητικά κενά. Οχι άδικα ο Αμερικανός στοχαστής και σύμβουλος εθνικής ασφαλείας Zbigniew Brzezinski χαρακτηρίζει το Ιράν (μαζί με την Τουρκία) όχι μόνον ως χώρα «γεωπολιτικό άξονα» αλλά παράλληλα και ως δραστήρια γεωστρατηγική χώρα. «Γεωπολιτικούς άξονες» χαρακτηρίζει ο Brzezinski τα κράτη εκείνα των οποίων η σημασία τους προέρχεται από την ευαίσθητη θέση τους και από τις συνέπειες τις οποίες έχει η δυνητικά

του Ιπποκράτους Δασκαλάκη Υποστρατήγου ε.α. ευάλωτη κατάσταση τους στην συμπεριφορά των γεωστρατηγικών παικτών, όπως οι ΗΠΑ, Ρωσσία, Κίνα, Γαλλία, Γερμανία, Ινδία(1). Το Ιράν (ονομασία που υιοθετήθηκε το 1935), με σύγχρονη πλήρη επίσημη ονομασία «Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν» (1979), αποκαλούμενο στο παρελθόν αλλά και σήμερα και Περσία, έχει έκταση 1.648.195 τ.χλμ. και πληθυσμό περίπου 80 εκατομμυρίων κατοίκων. Το Ιράν αναγνωρίζεται ως χώρα της Μέσης Ανατολής και της Νοτιοδυτικής Ασίας. Το τοπίο κυριαρχείται από υψηλές και γυμνές οροσειρές που οριοθετούν διαφορετικά υψίπεδα και λεκάνες με το δυτικό τμήμα, καίτοι το πλέον ορεινό είναι και το πλέον πυκνοκατοικημένο. Ο τραχύς ιρανικός χώρος συνδέει την ευρύτερη ινδική χερσόνησο με τον κεντρικό χώρο της Μέσης Ανατολής (Ιράκ), γειτνιάζοντας από βορρά μέσω του περσικού κόλπο την αραβική χερσόνησο. Παράλληλα, οδηγεί βορειοδυτικά στα ορεινά υψίπεδα της Μικράς Ασίας, αλλά και βόρεια προς τις απομονωμένες και συνάμα πλούσιες σε υδρογονάνθρακες χώρες της Κεντρικής Ασίας. Η σκληροπυρηνική προσέγγιση του θεοκρατικού καθεστώτος της Τεχεράνης, μετά από εσωτερικούς ανταγωνισμούς και παλινδρομήσεις μεταξύ σκληροπυρηνικών και μετριοπαθών θέσεων, παραχώρησε σταδιακά την θέση της σε μια πιο ρεαλιστική στρατηγική. Κομβικό σημείο υπήρξε η διευθέτηση, το 2015, της πολυετούς διαμάχης σχετικά με το αμφιλεγόμενο πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, γεγονός που οδήγησε στην άρση μέρος των κυρώσεων και αποκλεισμών κατά του Ιράν. Το 2016 έχει βρει την Τεχεράνη, εν μέσω πληθώρας εσωτερικών προβλημάτων, εξωτερικών αντιπαλοτήτων και διεθνών εμπλοκών, να επαΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος νακάμπτει στην διεθνή κοινότητα και από παρίας να καθίσταται ισότιμος συνομιλητής και πολυπόθητος συνεταίρος. Η πλήρης όμως επιστροφή στην διεθνή οικονομία και κυρίως η κερδοφορία των αναμενόμενων επενδύσεων στον τομέα της ενέργειας θα απαιτήσει 3-5 έτη (δεδομένων και των χαμηλών τιμών του πετρελαίου) για να αποδώσει καρπούς και να τονώσει τη χειμαζόμενη ιρανική οικονομία(3). Πλήθος θεωρητικών αναλυτών αναφέρονται στην γεωστρατηγική σημασία του Ιράν και αναδεικνύουν την ανάγκη προσέλκυσής του στους αντίστοιχους συνασπισμούς. Ενδεικτικά αναφερόμαστε στην «Rimland» του στρατηγιστή Nicholas John Spykman, που περιλαμβάνει και το Ιράν και αποτελεί το «δακτύλιο ανάσχεσης» που περισφίγγει την ευρασιατική «Heartland» του Halford Mackinder. Η στρατηγική γραμμή ανάσχεσης της Ρωσσίας ανέκαθεν βασιζόταν στην Τουρκία, το Ιράν και το Πακιστάν, που συνέδεαν τη δυτικοκρατούμενη Μεσόγειο με το «διαμάντι του βρετανικού στέμματος», την απέραντη Ινδία. Η σημασία αυτής της γραμμής αμύνης δικαιολογεί τις προσπάθειες προσεταιρισμού και ελέγχου των τριών χωρών μέσω επεμβάσεων αλλά και ενίοτε ευνοϊκής μεταχείρισης. Σε μια άλλη προσέγγιση, το Ιράν αποτελεί μια από τις τέσσερις κορυφές του «τετράπλευρου αστάθειας», που ορίζεται από την Τουρκία, την Αίγυπτο, την Σαουδική Αραβία και το Ιράν. Άπαντα τα προαναφερθέντα κράτη είναι μουσουλμανικά, διαθέτουν επαρκές ανθρώπινο δυναμικό (πλην της Σαουδικής Αραβίας) και ισχυρά υλικά και πολιτιστικά εχέγγυα για να επιδιώξουν τον έλεγχο του χώρου. Οι αντιπαλότητες και οι ανταγωνισμοί αυτών των δυνάμεων επηρεάζουν το περιεχόμενο του τετράπλευρου αλλά γίνονται συγχρόνως και αποδέκτες των δυνάμεων που αναπτύσσονται εσωτερικά. Το Ιράν αποτελεί μία από τις τέσσερις κορυφές και την μόνη σιιτική, σε διαρκή αντιπαράθεση με τις άλλες σουνιτικές, που τις διακρίνουν όμως πολλαπλές διαφοροποιήσεις και αντικρουόμενα συμφέροντα. Το Ιράν, λόγω της θέσεώς του, αποτελεί βασικό μέρος του νότιου χερσαίου διαδρόμου που ενώνει την Ασία με την Μεσόγειο. Μοναδικό στρατηγικό πλεονέκτημα είναι ότι φράσσει τελείως τον νότιο διάδρομο, μη δυνάμενο να παρακαμφθεί παρά μόνο μέσω του βορείου διαδρόμου (διερχομένου αναγκαστικά από την Ρωσσία) ή δια θαλάσσης. Ο διάδρομος αυτός, Δύση-Ανατολή και αντίστροφα, χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον κατά τις ιστορικές μετακινήσεις και εισβολές των λαών. Ταυτόχρονα, ο ιρανικός χώρος αποτελεί ιδανική βάση συγκέντρωσης για προώθηση προς Βορρά (Ρωσσία ή Κεντρική Ασία). Η αντίθετη κίνηση, από Βορρά προς ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Νότο, αποτελούσε ανέκαθεν τον εφιάλτη της Βρεταννικής Αυτοκρατορίας αλλά και του ΝΑΤΟ, για ενδεχόμενη προώθηση της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας και μετά των Σοβιετικών προς την καρδιά της πετρελαιοπαραγωγού Μέσης Ανατολής. Ανησυχία που μερικώς έχει εκλείψει υπό την μορφή της εισβολής ρωσσικών στρατευμάτων και έχει αντικατασταθεί με την απειλή της προέλασης ρωσσικών εταιρειών, επενδυτικών προγραμμάτων και οικονομικής και πολιτικής επιρροής. Η κεντρική θέση του Ιράν, με το δεσπόζον διακεκομμένο ορεινό έδαφός του, το οποίο δημιουργεί δύσκολα διασπώμενες αμυντικές γραμμές που φράσσουν όλες ανεξαιρέτως τις κατευθύνσεις, αναβαθμίζει έτι περαιτέρω την σημασία του. Η μέγιστη στρατηγική σημασία του Ιράν έγκειται ακριβώς στην ικανότητά του να λειτουργεί συγχρόνως ως κύρια γραμμή άμυνας (με ισχυρές διαδοχικές τοποθεσίες) αλλά και ως βάση εξορμήσεως κυρίως προς τις πεδινές περιοχές του Ιράκ. Οι λοιπές κατευθύνσεις, καίτοι προσπελάσιμες, φράσσονται από ορεινούς όγκους και έρημες και δυσκολοδιάβατες εκτάσεις, αλλά οδηγούν σχετικά γρήγορα στον έλεγχο ζωτικών πηγών ενέργειας. Η γεωστρατηγική αξία του Ιράν ολοκληρώνεται με τον πλήρη έλεγχο του Περσικού Κόλπου, κυρίως στα στενά του Hormuz, που έχουν ελάχιστο πλάτος 54 χλμ μεταξύ των παρακείμενων ακτών του Ιράν και του Ομάν. Αναμφίβολα, η γεωστρατηγική σημασία του Ιράν καθορίζει τις σχέσεις του με τις μεγάλες και τις γειτονικές του δυνάμεις, η πρόσφατη όμως συμφωνία για το πυρηνικό του πρόγραμμα αποτελεί έναν επιπλέον επιταχυντή των εξελίξεων και προσεγγίσεων. Βέβαια, σε όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές υπάρχουν δυνάμεις που προσδοκούν την κατάρρευση της συμφωνίας ή ακόμη εργάζονται και για την υπονόμευσή της. Οι γενικώτερες εξελίξεις στην Μέση Ανατολή, με την έξαρση του σουνιτικού εξτρεμισμού και της σιιτικής-σουνιτικής αντιπαλότητος που έχει πλέον υποσκελίσει τον εμφύλιο πόλεμο σε Συρία και Υεμένη, ανακατατάσσουν τις συμμαχίες και προτεραιότητες. Σε αυτό το πλαίσιο, οι σουνιτικές χώρες του Κόλπου έχουν συγκροτήσει ένα σχετικά μονολιθικό στρατόπεδο (να μην παραβλέπουμε την πρόσφατη διαμάχη Σαουδικής Αραβίας-Κατάρ), που επιδιώκει την ανάσχεση της Ιρανικής επιρροής. Στην αντίπαλη πλευρά, το επικαλούμενο «σιιτικό τόξο» περιλαμβάνει, εκτός του Ιράν, το καθοδηγούμενο από τους Σιίτες Ιράκ, τις ελεγχόμενες από το καθεστώς του Bashar al Assad περιοχές της Συρίας και την οργάνωση Hezbollah, που δραστηριοποιείται με έδρα και ισχυρή επιρροή στον Λίβανο. Επιπλέον, φίλα προσκείμενα στο Ιράν σιιτικά στοιχεία δραστηριο69

ποιούνται στην Υεμένη (Houthis), αλλά αποτελούν και τοπικές πλειοψηφίες στο Μπαχρέϊν και στην πετρελαιοπαραγωγό βορειοδυτική Σαουδική Αραβία. Επιγραμματικά θα αναπτύξουμε τις σχέσεις του Ιράν με τις γειτονικές δυνάμεις υπό το πρίσμα της γεωστρατηγικής. Τουρκία: Ενδεχόμενη σύμπλευση αυτών των δύο δυνάμεων πολλαπλασιάζει την γεωστρατηγική σημασία τους(4). Μια τέτοια όμως προσέγγιση θα ήταν αφύσικη (σε πολλαπλά επίπεδα) και ευκαιριακή (όπως υπήρξε μέχρι ορισμένου σημείου την εποχή της απομόνωσης –για διαφορετικούς λόγους– των δύο χωρών). Η Τουρκία, καίτοι εδώ και χρόνια και παρά το διεθνές εμπάργκο διατηρεί σημαντικούς ημιπαράνομους εμπορικούς δεσμούς με το Ιράν, αντιλαμβάνεται ότι η επάνοδός του Ιράν στο διεθνές προσκήνιο θα μειώσει την σημασία της και την δυνατότητα προβολής ισχύος της(5). Αζερμπαϊτζάν: Παρά την ύπαρξη σημαντικώτατης Αζερικής μειονότητας στο Ιράν (περίπου 16% του πληθυσμού), τις πολλαπλές διαφορές των δύο καθεστώτων και τα μερικώς αντικρουόμενα οικονομικά συμφέροντα, έχει επιτευχθεί μια ιδιότυπη προσέγγιση και συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών. Το Αζερμπαϊτζάν αντιλαμβάνεται ως αναγκαία την ισόρροπη ανάπτυξη των σχέσεων με Ρωσσία και Ιράν. Ταυτόχρονα, Ιράν και Αζερμπαϊτζάν κατανοούν την ανάγκη ενεργειακής συνεργασίας για καλύτερη εκμετάλλευση των πηγών και διαδρομών διέλευσης των υδρογονανθράκων στον άξονα βορρά-νότου για ενδεχόμενη τροφοδότηση των αγορών της Ασίας (μέσω Ιρανικών λιμανιών) αλλά και αντίστροφα στην ενίσχυση των αζέρικων ποσοτήτων που κινούνται προς την Δύση.

Πακιστάν: Ενδόμυχη καχυποψία, απουσία αντικρουόμενων συμφερόντων και ανάγκη συνοριακής συνεργασίας για καταπολέμηση της τρομοκρατίας, του λαθρεμπορίου, της εισόδου μεταναστών και της διακίνησης ναρκωτικών. Αντίστοιχη σχέση και με το Αφγανιστάν. Ουσιαστικά τα σύνορα μεταξύ του Ιράν και των δύο αυτών χωρών είναι αδύνατον να ελεγχθούν αποτελεσματικά. Ιράκ: Η σιιτική πλειοψηφία, μετά από χρόνια καταπίεσης, κατέχει την εξουσία στην Βαγδάτη. Η ρεβιζιονιστική πολιτική της, όμως, οδήγησε στην αναζωπύρωση της σουνιτικής εξέγερσης και οι Ιρανοί (απρόθυμα) έχουν εμπλακεί σε έναν άτυπο ανταρτοπόλεμο και προσπάθεια ενίσχυσης του καθεστώτος της Βαγδάτης. Ο έλεγχος του Ιράκ αποτελεί στρατηγικό στόχο του Ιράν, αλλά η εθνοτική διαφοροποίηση Αράβων-Ιρανών περιορίζει το μέγεθος του ελέγχου που στο μέλλον πιθανόν να αποδεχθεί το ασθενικό σήμερα Ιράκ. Συρία: Η αγαστή συμπόρευση της Δαμασκού με το καθεστώς της Τεχεράνης φαίνεται ότι δύσκολα θα συνεχιστεί στο μέλλον, δεδομένης της απελπιστικής κατάστασης και de facto διαίρεσης της χώρας. Ενδεχομένως, ένα αλεβιτικό κρατίδιο στην δυτική Συρία θα αποτελεί πολύτιμο και πιστό σύμμαχο του Ιράν, αλλά ένα ενιαίο και συνεχές σιιτικό τόξο από τον Περσικό Κόλπο μέχρι την Μεσόγειο δύσκολα θα επιτευχθεί στην πράξη. Ήδη, η υποστήριξη της Τεχεράνης προς την Δαμασκό έχει επιφέρει τρομερό κόστος στην οικονομία της πρώτης. Σαουδική Αραβία: Αναπόφευκτη η συνέχιση της αντιπαλότητας μεταξύ των δύο χωρών, που χωρίζονται από αβυσσαλέες διαφορές. Στο ορατό μέλλον, αυτή η αντιπαλότητα θα συνεχίσει να πυροδοτεί την ένταση και την αντιπαράθεση μέσω «αντιπροσώπων» (proxy war). Βασική παράμετρος της αντιπαλότητας είναι και ο οικονομικός πόλεμος, με την διακύμανση των τιμών των υδρογονανθράκων να αποτελεί το κύριον μοχλό, με ανεξέλεγκτες όμως συνέπειες. Αντίστοιχες και οι τριβές και σχέσεις του Ιράν και με τις υπόλοιπες Μοναρχίες του Κόλπου, που σε γενικές γραμμές συνασπίζονται πίσω από τη βασιλική οικογένεια του Ριάντ. Ισραήλ: Ιδιαίτερα ανήσυχο είναι το Τελ-Αβίβ, μετά την συνομολόγηση της συμφωνίας Ιράν–μεγάλων δυνάμεων για το πυρηνικό πρόγραμμα. Αναμένεται ότι θα συνεχίσει τις προσπάθειες «τορπιλλισμού» της συμφωνίας, διατηρώντας (και προβάλλοντας) την ετοιμότητα –έστω και μονομερούς- προσβολής των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν. Μια προσέγγιση των δύο χωρών φαίνεται ανέφικτη επί του παρόντος και με ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος δεδομένη την άρνηση της Τεχεράνης να αναγνωρίσει την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ. Κούρδοι: Η Τεχεράνη, διαθέτοντας σημαντική κουρδική μειονότητα (10%) στα εδάφη της, είναι προσεκτική στις σχέσεις της με το Ιρακινό Κουρδιστάν και με τις λοιπές κουρδικές οργανώσεις. Στο παρελθόν έχει αντιμετωπίσει Κουρδικό ανταρτοπόλεμο και έχει συνεργαστεί με την Τουρκία και το Ιράκ για την αντιμετώπιση του Κουρδικού εθνικισμού. Παράλληλα, έχει υποκινήσει κουρδικά στοιχεία να στραφούν κατά των γειτόνων του –για να τα εγκαταλείψει εν συνεχεία– στα πλαίσια των τοπικών ανταγωνισμών. Το Ιράν είναι μια από τις σημαντικώτερες χώρες της Μέσης Ανατολής και η συμφωνία που επετεύχθη το καλοκαίρι του 2015 με τις μεγάλες δυνάμεις γιά το πυρηνικό του πρόγραμμα οδηγεί στον τερματισμό της διεθνούς απομόνωσης και στο άνοιγμα ενός νέου κεφαλαίου ευκαιριών και προκλήσεων για την χώρα. Με περίπου 80 εκατομμύρια πληθυσμό, ΑΕΠ 400 δισεκατομμυρίων USD, τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθράκων, η επανένταξη του Ιράν στις διεθνείς αγορές δημιουργεί εκατέρωθεν ευκαιρίες και προκλήσεις. Συγχρόνως, όμως, η επαναφορά της Τεχεράνης στην διεθνή κανονικότητα μετά από 37 χρόνια απομόνωσης, αναμένεται να φέρει σημαντικές ανακατατάξεις, τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στις περιφερειακές και διεθνείς ισορροπίες. Η γεωστρατηγική σημασία της χώρας αυξάνεται από το ενδιαφέρον για επενδύσεις σε βασικούς τομείς (ενέργεια, βιομηχανία, υποδομές, τηλεπικοινωνίες, εξοπλιστικά). Η χώρα εμφανίζεται ως μια νέα, ελκυστική πολυπληθής αγορά, με εξειδικευμένο και μορφωμένο νεανικό πληθυσμό. Φυσικά θα απαιτηθεί η προσαρμογή της χώρας στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς και στον περιορισμό του κρατικού παρεμβατισμού. Η πρόσφατη επικράτηση, στις βουλευτικές εκλογές, των μεταρρυθμιστών ενισχύει τις ενδείξεις για την επιτάχυνση των εξελίξεων(6). Δεν πρέπει, όμως, να υποτιμούμε τις αντιδράσεις, αφ`ενός των σκληροπυρηνικών του Ιράν, που απειλούν να δυναμιτίσουν την συμφωνία, αλλά και εξωτερικών παραγόντων, που για διαφόρους λόγους κινούνται στην αυτή κατεύθυνση. Η αναμενόμενη μάλιστα αντικατάσταση του Αμερικανού προέδρου στα τέλη του έτους, μάλλον ενισχύει τις ανησυχίες. Η συμφωνία έχει χαράξει μια μακρά διαδικασία, που όσο δύσκολα θα επισφραγιστεί άλλο τόσο εύκολα μπορεί να εκτροχιαστεί(7). Η πρόσφατη δρομολόγηση της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν κρίνεται ως ένα μαΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

κροχρόνιο σταθεροποιητικό βήμα και μια προσωρινή καθυστέρηση του αναπόφευκτου πυρηνικού ανταγωνισμού των χωρών της περιοχής. Οι συνεχιζόμενοι ανταγωνισμοί, οι καχυποψίες και τα διλήμματα ασφαλείας μάλλον θα ωθήσουν τις χώρες αυτές να επιδιώξουν την πυρηνική αποτροπή και μέσω αυτής ακόμη και την εξασφάλιση της μακροημέρευσης των καθεστώτων τους. Οποιαδήποτε, όμως, καθυστέρηση του πυρηνικού ανταγωνισμού κρίνεται ωφέλιμη, ευελπιστώντας σε μια σταδιακή «ωρίμανση» των καθεστώτων και αποδυνάμωση των ακραίων ιεραποστολικών τάσεων. Η σημερινή πορεία του Ιράν θα καθοριστεί από την πορεία της συμφωνίας για το πυρηνικό της πρόγραμμα(8) και την αντίστοιχη συνέχιση της άρσης των κυρώσεων, αλλά και από την έκβαση της περιφερειακής σύγκρουσης στην οποία έχει μετατραπεί ο συριακός εμφύλιος πόλεμος. Με την πρώτη προϋπόθεση να κινείται σε θετική πορεία, το Ιράν εμφανίζεται ως μια θελκτική για επενδύσεις και συνεργασία χώρα.

παραπομπές (1) Zbigniew Brzezinski «Η Μεγάλη Σκακιέρα», Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, 1998, σελ. 78-80. (2) Το Ιράν αποδεδειγμένα διαθέτει τα 2α και τα 4α αντίστοιχα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου και μάλιστα με σχετικά χαμηλό κόστος εξόρυξης στα περισσότερα πεδία αλλά παράλληλα και πεπαλαιωμένο τεχνολογικό εξοπλισμό. (3) Stratfor, «The West lifts sanctions against Iran: now what», 16 January 2016, https://www.stratfor.com/analysis/west-liftssanctions-against-iran-now-what (4) Αχμέτ Νταβούτογλου, Το Στρατηγικό Βάθος: Η Διεθνής Θέση της Τουρκίας, Εκδόσεις Ποιότητα, 2010, σελ. 649-653. (5) Ιπποκράτης Δασκαλάκης, «Προοπτικές μετά τη Συμφωνία Πλαίσιο για το Πυρηνικό Πρόγραμμα του Ιράν», Ιστοσελίδα «Επί του Πιεστηρίου» της Νέας Πολιτικής, 18 Απριλίου 2015, http://neapolitiki.gr/προοπτικές-μετά-τη-συμφωνία-πλαίσιο-γ/ (6) Reese Erlich, «Iran Is Scared of America’s Hardliners», Foreign Policy, 04 March 2016, http://foreignpolicy.com/2016/ 03/04/iran-is-scared-of-americas-hardliners/?utm_source= Sailthru&utm_medium=email&utm (7) Κ. Φίλης, «Το Μεγάλο Στοίχημα της Ιρανικής Ηγεσίας», Εφημερίδα Καθημερινή, 16 Ιανουαρίου 2016, http://www. kathimerini.gr/846892/article/oikonomia/die8nhs-oikonomia/ to-megalo-stoixhma-ths-iranikhs-hgesias (8) Στις 16 Ιανουαρίου, η Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency) ανακοίνωσε ότι το Ιράν έχει πλήρως συμμορφωθεί με τους όρους που προέβλεπε η Συμφωνία του Ιουλίου. Η συμφωνία (Joint Comprehensive Plan of Action, Βιέννη, 14 Ιουλίου 2016), που επετεύχθηκε μετά από μακροχρόνιες συνομιλίες, εντάσεις και πισωγυρίσματα, προέβλεπε σειρά μέτρων για την εξασφάλιση του ειρηνικού προσανατολισμού του πυρηνικού του προγράμματος της Τεχεράνης. 71

Η σύγχρονη «ψυχροπολεμική» διαμάχη Ιράν-Σαουδικής Αραβίας του Γιάννη Χατζόπουλου

Η ενέργεια και η θρησκεία στο επίκεντρο της ιρανο-σαουδαραβικής διένεξης

ι διαχρονικές σχέσεις μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας έχουν στιγματιστεί από μια έντονη αντιπαράθεση, με την κρίση να ξεκινάει από την ιρανική επανάσταση του 1979 και να αναζωπυρώνεται με την έναρξη της Αραβικής Άνοιξης. Μεγάλο ρόλο έχει παίξει ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο κρατών για κυριαρχία στην παγκόσμια ενεργειακή σκακιέρα και την πολιτική επιρροή στον Περσικό Κόλπο και στην Ανατολική Μεσόγειο, με απώτερο στόχο την περιφερειακή ηγεμονία. Η εμπλοκή των δύο πλευρών στις συγκρούσεις στην Συρία και την Υεμένη, ο οικονομικός ανταγωνισμός, με την Σαουδική Αραβία να επιχειρεί να υπερασπιστεί την πρωτοκαθεδρία της στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου εν αναμονή των νέων Ιρανικών εξαγωγών, η καχυποψία του Ριάντ για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και η συμφωνία του Ιουλίου 2015 για τα πυρηνικά, αποτελούν κεντρικά σημεία αναφοράς στην σύγχρονη διένεξη μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας. Πέρα όμως από τον οικονομικό ανταγωνισμό, η θρησκευτική διαμάχη μεταξύ των δύο πλευρών είναι

παρούσα, καθώς το Ιράν και η Σαουδική Αραβία αποτελούν υπερασπιστές του Σιιτικού και του Σουνιτικού Ισλάμ αντιστοίχως. Μάλιστα οι διαφορετικές πολιτικές προτεραιότητες της Τεχεράνης και του Ριάντ ενίσχυσαν τις θρησκευτικές τους διαφορές. Η Σαουδική Αραβία είναι ένα συντηρητικό σουνιτικό βασίλειο, με διαχρονικά στενή σχέση με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Αντίθετα, το Ιράν είναι μια σιιτική Ισλαμική Δημοκρατία, που εγκαθιδρύθηκε στα θεμέλια μιας αντι-δυτικής επανάστασης. Στο Ιράν, η νομοθετική και εκτελεστική εξουσία ασκούνται από μια σειρά συνδεόμενων θεσμών, ορισμένοι εκ των οποίων στελεχώνονται από αιρετούς εκπροσώπους και άλλοι από άτομα διορισμένα με βάση των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Η βασική πολιτειακή ιδέα είναι το «Velayat-e faqih», δηλαδή η «καθοδήγηση από ειδικό του ισλαμικού θρησκευτικού νόμου», και βρίσκει εφαρμογή στους μη εκλεγμένους θεσμούς του Ανώτατου Ηγέτη και του Συμβουλίου Κηδεμόνων. Αυτή η «καθοδηγητική» μορφή εξουσίας από ιερωμένους ασκεί έλεγχο στην νομοθετική, εκτελεστική και δικαστικής εξουσία. Πρώτος πολίτης του κράΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος τους δεν είναι ο αιρετός Πρόεδρος της Ισλαμικής Δημοκρατίας, αλλά ο Ανώτατος Θρησκευτικός Ηγέτης, ο οποίος έχει ρόλο αρχηγού του κράτους και είναι υπεύθυνος για την εφαρμογή των γενικών πολιτικών κανόνων λειτουργίας της Ιρανικής ισλαμικής δημοκρατίας. Εν αντιθέσει με την Σαουδική Αραβία, το Ιράν αντιτίθεται στην μοναρχία. Μάλιστα ο ηγέτης της Ιρανικής επανάστασης του 1979 Αγιατολάχ Χομεϊνί την θεωρούσε αντιισλαμικό θεσμό. Στην αντίπαλη πλευρά, η σαουδαραβική μοναρχία διατηρεί στενούς πολιτικούς δεσμούς με τους θρησκευτικούς ηγέτες των φυλών που υποστηρίζουν την μοναρχία και ο βασιλιάς έχει την απόλυτη υπακοή των υπηκόων του, εφ`όσον ο ίδιος δεν παραβιάζει τον ισλαμικό νόμο. Η Σαουδική Αραβία έχει, ωστόσο, μια σιιτική μειονότητα, που εκφράζει έντονες διαμαρτυρίες θεσμικές διακρίσεις εις βάρος της. Μέχρι την Ιρανική επανάσταση του 1979, η αντιπαλότητα μεταξύ των δύο χωρών ελεγχόταν από τις ΗΠΑ, που αποτελούσε τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της Τεχεράνης και του Ριάντ. Ωστόσο, μετά την εκθρόνιση του Σάχη, οι καταγγελίες του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Χομεϊνί ότι η Σαουδική Μοναρχία αντιτίθεται στο Ισλάμ και η φιλοδοξία του Χομεϊνί για την εξάπλωση της επανάστασης σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο, θορύβησαν την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας. Η Σαουδική Αραβία παρέμεινε σύμμαχος των ΗΠΑ, εν αντιθέσει με το Ιράν, που στράφηκε στη συνέχεια στην Ρωσσία. Μετά την Ισλαμική Επανάσταση, οι σχέσεις επιδεινώθηκαν σημαντικά, αφού το Ιράν κατηγόρησε την Σαουδική Αραβία ως «δορυφόρο» των ΗΠΑ στην περιοχή του Περσικού Κόλπου, που εκπροσωπεί τα συμφέροντα των ΗΠΑ και όχι το Ισλάμ. Από την πλευρά της, η Σαουδική Αραβία ανησυχεί από την στάση του Ιράν για την επέκταση της επιρροή του στην περιοχή του Περσικού Κόλπου –κυρίως στο Ιράκ μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν, καθώς και για την ανάπτυξη του πυρηνικού του οπλοστασίου. Παρά τις προσπάθειες για την βελτίωση των διμερών σχέσεων, δεν επετεύχθη ουσιαστική αλλαγή, παρ`όλο που το 1991, έναν χρόνο μετά τον πόλεμο του Κόλπου, υπήρξε μια αξιοσημείωτη αναθέρμανση, που προήλθε από την κοινή στάση εναντίον της εισβολής του Ιράκ στο Κουβέϊτ. Την δεκαετία του 2000 επανήλθε η κρίση στις διμερείς σχέσεις με επίκεντρο την Υεμένη, καθώς η ιρανική κυβέρνηση κατέκρινε την Σαουδική Αραβία για την επίθεση στους σιίτες αντάρτες της Υεμένης, κατηγορώντας ότι με την παρέμβασή της στο εσωτερικό της Υεμένης δεν συμβάλλει στην εκτόνωση της θρησκευΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

τικής διαμάχης σιιτών-σουνιτών . Το Ριάντ προχώρησε σε στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Υεμένη ύστερα από την δολοφονία δύο Σαουδαράβων συνοριοφυλάκων από σιίτες αντάρτες Χούθι. Μετά τον Μάρτιο του 2011, η υποστήριξη της Τεχεράνης στην Συρία σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο κατά την διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου, απετέλεσε σημείο για νέους τριγμούς στις διμερείς σχέσεις. Στις 3 Ιανουαρίου 2016 η Σαουδική Αραβία αποφάσισε την διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με το Ιράν μετά την εκτέλεση του σιίτη κληρικού Nίμρ Αλ-Νίμρ. Η εκτέλεση προκάλεσε έντονη αποδοκιμασία στον αραβικό κόσμο, ενώ ο υπουργός Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας ζήτησε από την ιρανική διπλωματική αποστολή να εγκαταλείψει το Ριάντ στις 4 Ιανουαρίου 2016. Το Ιράν αντιμετωπίζει την Σαουδική Αραβία ως έναν ισχυρό οικονομικό παίκτη και φιλόδοξο σύμμαχο των ΗΠΑ και η Σαουδική Αραβία θεωρεί το Ιράν ως βασική αιτία αποσταθεροποίησης στην Μέση Ανατολή, πιστεύοντας ότι επιδιώκει την εγκαθίδρυση μιας σιιτικής ηγεμονίας. Ο ανταγωνισμός των δύο αντιμαχόμενων πλευρών στην ενεργειακή «σκακιέρα», στην οποία το Ιράν και η Σαουδική Αραβία θεωρούνται ισχυροί παίκτες, είναι μεγάλος. Αν και το Ιράν με την Σαουδική Αραβία έχουν περίπου τα ίδια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, το Ιράν έχει στρατηγικό πλεονέκτημα λόγω της εξέχουσας γεωστρατηγικής θέσης του μεταξύ της Κασπίας Θάλασσας και του Περσικού Κόλπου και λόγω του ελέγχου των Στενών του Χορμούζ, από τα οποία διέρχεται περίπου το 40% του πετρελαίου που διακινείται σε παγκόσμια κλίμακα. Ωστόσο, οι κυρώσεις της Δύσης κατά του Ιράν περιόρισαν σημαντικά την ιρανική παραγωγή πετρελαίου και εμπόδισαν την εισροή ξένων επενδύσεων στην χώρα, προς όφελος της Σαουδικής Αραβίας. Η τελευταία αποτελεί ηγετικό μέλος του Οργανισμού Πετρελαϊκών Εξαγωγικών Κρατών (ΟΠΕΚ), μια θέση που κατείχε το Ιράν επί Σάχη. Ελέγχει συναλλαγματικά αποθέματα 73

567 δισεκατομμυρίων δολλαρίων έναντι μόλις 105 δις. δολλαρίων του Ιράν. Το ονομαστικό ΑΕΠ της Σαουδικής Αραβίας είναι στα 567 δις. δολλάρια, ενώ το αντίστοιχο ιρανικό στα 475 δις. δολλάρια. Το Ριάντ, μέσω της επιρροής του στην ενεργειακή αγορά, επιχειρεί να υποσκελίσει την Τεχεράνη, μειώνοντας τις τιμές του πετρελαίου, με στόχο την παρεμπόδιση των ξένων επενδύσεων στην ιρανική βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η Σαουδική Αραβία μπορεί να επιτύχει την αντιστάθμιση της μείωσης των εσόδων της λόγω των μειωμένων τιμών του πετρελαίου, μέσω της αύξησης της πετρελαϊκής παραγωγής της. Αντίθετα, το Ιράν αδυνατεί να προχωρήσει σε αντίστοιχη κίνηση, λόγω της τεχνικής αδυναμίας να αυξήσει την παραγωγή του. Ωστόσο, το Ιράν δεν υστερεί στον οικονομικό τομέα, αφού, καθώς αυξάνεται η ζήτηση για ενέργεια στις αναπτυσσόμενες χώρες, η μείωση στις τιμές των καυσίμων δεν είχε αρνητικό αντίκτυπο στην ιρανική οικονομία. Επιπλέον, η Σαουδική Αραβία δεν έπεισε παγκόσμιες δυνάμεις όπως η Κίνα και η Ινδία να μειώσουν τις επενδύσεις τους στον ιρανικό ενεργειακό τομέα.

η σύγκρουση σιιτών-σουνιτών και η πρόσφατη ανάφλεξη Ένα νέο, πολύ επικίνδυνο κεφάλαιο άνοιξε στην Μέση Ανατολή με την εκτέλεση του σιίτη κληρικού σεΐχη Νίμρ αλ-Νίμρ, που επιδείνωσε ραγδαία την ένταση ανάμεσα στο Ιράν και την Σαουδική Αραβία, διχάζοντας την περιοχή και μεγαλώνοντας το χάσμα ανάμεσα στους σουνίτες, που στηρίζει η Σαουδική Αραβία, και τους σιίτες, που στηρίζονται από το Ιράν. Μετά την εκτέλεση του σιίτη ιερωμένου, βίαιες διαδηλώσεις έλαβαν χώρα στην πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας στην Τεχεράνη, και τα γεγονότα οδήγησαν στην διακοπή των διμερών διπλωματικών σχέσεων. Ο αλ-Νιμρ εθεωρείτο για την σαουδαραβική μοναρχία μια απειλητική φωνή διαμαρτυρίας. Το 2011 οδήγησε τους σιίτες της ανατολικής Σαουδικής Αραβίας σε διαδηλώσεις κατά της μοναρχίας των αλ-Σαούντ, με κύριο αίτημα την ‘ισότητα για την σιιτική μειονότητα’. Το 2012 ο αλ-Νίμρ συνελήφθη για «ανυπακοή προς τον ηγεμόνα» και «ενθάρρυνση και συμμετοχή σε διαδηλώσεις». Στο τέλος του 2014 του επιβλήθηκε η θανατική ποινή, καθώς κρίθηκε ένοχος για επιδίωξη «ξένης ανάμειξης» στο βασίλειο. Το Μπαχρέϊν, το Σουδάν, το Τζιμπουτί και η Σομαλία, ακολουθώντας το παράδειγμα της Σαουδικής Αραβίας, διέ74

κοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις με το Ιράν, ενώ άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Κατάρ και το Κουβέϊτ προχώρησαν στην υποβάθμισή τους. Επιπλέον, η Ιορδανία και η Αίγυπτος πήραν θέση υπέρ του Ριάντ, ενώ αντίθετα στο πλευρό της Τεχεράνης τάχθηκαν η λιβανέζικη Χεζμπολάχ, η σιιτική κυβέρνηση του Ιράκ και η συριακή κυβέρνηση υπό τον Άσαντ. Η διαμάχη σιιτών-σουνιτών λαμβάνει χώρα και στην Συρία –όπου η Τεχεράνη υποστηρίζει τον Μπασάρ αλ-Άσαντ και το Ριάντ τους αντιπολιτευόμενους αντάρτες. Επιπλέον, τον Μάρτιο του 2015, το ίδιο ‘σκηνικό’ επαναλαμβάνεται και στην Υεμένη, όπου η Σαουδική Αραβία μάχεται εναντίων των σιιτών ανταρτών Χούθι. Μάλιστα, τον Ιανουάριο, η Σαουδική Αραβία εξαπέλυσε βομβαρδισμό εναντίον της πρωτεύουσας της Υεμένης, προχωρώντας σε άλλη μια έμμεση πλην σαφή ενέργεια κατά της Τεχεράνης, την οποία κατηγορεί ότι παρέχει υποστήριξη στους αντάρτες Χούθι. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την διακοπή των διμερών διπλωματικών σχέσεων μετά τον εμπρησμό της πρεσβείας της Σαουδικής Αραβίας στην Τεχεράνη, έκανε ακόμα μεγαλύτερο το «ρήγμα» στις ήδη τεταμένες διμερείς σχέσεις. Ως οικονομικά αντίποινα, το ιρανικό υπουργικό συμβούλιο αποφάσισε την απαγόρευση των εισαγωγών σαουδαραβικών προϊόντων, τρεις ημέρες αφ’ ότου το Ριάντ είχε διακόψει τις εμπορικές του σχέσεις με την Τεχεράνη. Οι παραπάνω εξελίξεις δείχνουν πως ο «Ψυχρός Πόλεμος» ανάμεσα στις δύο μουσουλμανικές δυνάμεις κινδυνεύει να προκαλέσει «ντόμινο» στην Μέση Ανατολή.

η επιστροφή του «Ψυχρού Πολέμου» στις σχέσεις Ιράν-Σαουδικής Αραβίας Η αναζωπύρωση της διαμάχης Ιράν-Σαουδικής Αραβίας αποτελεί μια «μαύρη κηλίδα» στο πολυτάραχο γεωπολιτικό πεδίο της Μέσης Ανατολής. Ένας σημαντικός λόγος της σημερινής ανάφλεξης στις σχέσεις Ιράν-Σαουδικής Αραβίας, αποτελεί το γεγονός ότι μέρος των σαουδαραβικών πετρελαιοπηγών βρίσκεται στις περιοχές που κατοικεί η σιιτική μειονότητα της Σαουδικής Αραβίας. Για τον βασιλικό οίκο των Σαούντ, ο στόχος δεν είναι άλλος από την αποδυνάμωση του σιιτικού πληθυσμού και την πολιτική ισχυροποίηση του σουνιτικού στοιχείου. Επιπροσθέτως, οι σιιτικοί πληθυσμοί της Σαουδικής Αραβίας ζουν κοντά στα σύνορα με το Ιράκ και απέναντι από το Ιράν. Η κυβέρνηση του Ιράκ, όμως, η οποία είναι σιιτική, ελέγχεται από την Τεχεράνη, χάρις στην οποία και επιβιώνει. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος Η εκλογή, όμως, του μετριοπαθούς προέδρου Ρουχανί στο Ιράν αντί του σκληροπυρηνικού Αχμαντινετζάντ τον Ιούνιο του 2013 άλλαξε τα δεδομένα. Μετά την αλλαγή ηγεσίας στην ιρανική προεδρία, οι ΗΠΑ προφανώς επιθυμούν την διατήρηση των στενών σχέσεων με το Ριάντ, αλλά ενδιαφέρονται εξ ίσου και για την προοπτική βελτίωσης των διμερών σχέσεων με την Τεχεράνη και την απεμπλοκή της από την ρωσσική σφαίρα επιρροής. Η πρόσφατη αναζωπύρωση της έντασης στις σχέσεις μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας σχετίζεται περισσότερο με την μεταβαλλόμενη φύση των δύο χωρών και την φιλοδοξία τους να αποτελέσουν ηγετικό περιφερειακό ρόλο στην Μέση Ανατολή. Στο Ριάντ ασκείται πίεση λόγω των συνεχών προκλήσεων σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο, και συγκεκριμένα της πτώσης των τιμών του πετρελαίου, των αυξανόμενων ελλειμμάτων, του πολυδάπανου πολέμου εναντίον των Χούθι και της ανάδυσης του Ιράν, που από την μία προσεγγίζει την Δύση και από την άλλη σχηματίζει έναν ισχυρό άξονα με την Ρωσσία. Από την δική του πλευρά, το Ιράν, μετά την επίτευξη της πυρηνικής συμφωνίας η οποία σήμανε το τέλος των κυρώσεων από την Δύση, επιθυμεί συνεχίσει την επέκταση της επιρροής του σε περιφερειακό επίπεδο, με την υποστήριξη του καθεστώτος του Άσαντ, τις φιλοϊρανικές σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ και την Χεζμπολάχ στον Λίβανο. Ακόμη, στηρίζει τους Χούθι στην Υεμένη. Το Ιράν θέτει σε κίνδυνο την πυρηνική συμφωνία, επιδιώκοντας την δοκιμή προγράμματος βαλλιστικών πυραύλων, και προκαλώντας την ανησυχία της Δύσης. Στο Ριάντ, ένας συνδυασμός της πρόσφατα υπογραφείσας πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν, των χαμηλών τιμών του πετρελαίου, των προβλημάτων με τον προϋπολογισμό, των περικοπών των επιδοτήσεων, και του πολέμου κατά του Ισλαμικού Κράτους, έχει ασκήσει πίεση στην σαουδαραβική βασιλική οικογένεια να ενισχύσει την υποστήριξή της στους συντηρητικούς πολιτικούς κύκλους. Ο ανταγωνισμός μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν αποτελεί μείζον θέμα στην γεωπολιτική ατζέντα της Μέσης Ανατολής. Αμφότερες οι πλευρές χρησιμοποιούν τον σεχταρισμό, προκειμένου να προαγάγουν τα περιφερειακά τους συμφέροντα. Ωστόσο, η χρησιμοποίησή του ως μοχλού πίεσης προς τις κυβερνήσεις αποτελεί ένα επικίνδυνο εγχείρημα, λόγω ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

των μειονοτήτων, των σουνιτών στο Ιράν και των σιιτών στην Σαουδική Αραβία. Οι εγχώριες μειονότητες αποτελούν εμπόδιο στην απερίσπαστη εφαρμογή των περιφερειακών πολιτικών των δύο κρατών και παράλληλα εγείρουν σοβαρό ζήτημα εσωτερικής ασφάλειας. Σε περιφερειακό επίπεδο, το Ιράν χάνει την επιρροή του στην Υεμένη, το Μπαχρέϊν, το Σουδάν και την Νιγηρία, ενώ τίθεται υπό αμφισβήτηση η επιρροή του στην Συρία. Η προσέγγιση Ιράν-Δύσης ύστερα από την συμφωνία για τα πυρηνικά, προκάλεσε την αντίδραση της Σαουδικής Αραβίας, που επιθυμεί τον περιορισμό της περιφερειακής ισχύος του Ιράν. Η πρόσφατη εκτέλεση του σιίτη Νίμρ αλ- Νίμρ από την Σαουδική Αραβία και η μετέπειτα καταστροφή της πρεσβείας της Σαουδικής Αραβίας στην Τεχεράνη από Ιρανούς διαδηλωτές, έχει οδηγήσει σε έναν νέο «Ψυχρό Πόλεμο» μεταξύ του Ριάντ και της Τεχεράνης, με την εμπλοκή της Μόσχας και της Ουάσινγκτων. Το Ιράν θέλει να διαδραματίσει τον ρόλο του αξιόπιστου συμμάχου για την Δύση στην Μέση Ανατολή, μετά την άνοδο στον προεδρικό θώκο του φιλοδυτικού Ρουχανί και την συμφωνία για τα πυρηνικά. Η Σαουδική Αραβία θέλει να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην καταπολέμηση της αστάθειας και να αντισταθεί στα μεγαλεπίβολα σχέδια της Τεχεράνης, με κεντρικούς άξονες την οικονομική ισχύ στην παγκόσμια ενεργειακή αγορά και την συμπαράσταση των ΗΠΑ. Ωστόσο, σε έναν πολυπολικό κόσμο με διαρκώς μεταβαλλόμενες πολιτικο-οικονομικές συνθήκες, ο αγώνας για την περιφερειακή πρωτοκαθεδρία επιβάλλει προσεκτικές κινήσεις στην παγκόσμια γεωπολιτική «σκακιέρα». Μέσα σε αυτό το πλαίσιο καλούνται να κινηθούν Τεχεράνη και Ριάντ, καθώς μια αναζωπύρωση της έντασης ίσως οδηγήσει σε απρόβλεπτες καταστάσεις, που καταστήσουν δυσοίωνο το μέλλον για περιφερειακή σταθερότητα και ειρήνη στην Μέση Ανατολή.

Οι ρωσσο-ιρανικές σχέσεις έχουν παρελθόν και μέλλον του Σωτήρη Δημόπουλου

τη Τεχεράνη, στις 11 Φεβρουαρίου του 1829, ένας μανιασμένος όχλος όρμησε στο κτίριο που στεγαζόταν η ρωσσική διπλωματική αποστολή. Στην πόλη είχε διαχυθεί η πληροφορία –που πηγή της ήταν η βρεταννική αποστολή– ότι οι Ρώσσοι είχαν φυγαδεύσει έναν ευνούχο από το χαρέμι του σάχη και δύο Γεωργιανές γυναίκες από το χαρέμι του γαμπρού του σάχη. Το αποτέλεσμα ήταν να εξοντωθούν όλα τα μέλη της αποστολής και ανάμεσά τους ο διπλωματικός εκπρόσωπος της Ρωσσίας στην Περσία Αλέξανδρος Σεργέγιεβιτς Γκριμπογιέντωφ, συγγραφέας του διάσημου έργου «Συμφορά από το πολύ μυαλό». Όλα τούτα τα τραγικά και εξωτικά συνάμα, έλαβαν χώρα την επαύριον ενός ακόμη ρωσσο-περσικού πολέμου, που από το 16ο αιώνα και εντεύθεν είχαν ως κύρια αιτία την επιδίωξη του ελέγχου του Καυκάσου, της Κασπίας και του νοτίου Αζερμπαϊτζάν –σε ένα τριγωνικό στην ουσία σχήμα με τρίτο ανταγωνιστή την Οθωμανική αυτοκρατορία. Μια διαμάχη που, από τον 18ο αιώνα, διεξαγόταν στο φόντο του «Μεγάλου Παιχνιδιού», την διαρκή αντιπαράθεση Ρωσσίας και Μεγάλης Βρεταννίας για τον «Δρόμο του Μεταξιού» και την γεωγραφική ζώνη που ξεκινά από το ανατολικό Τουρκεστάν και το Κασμίρ και καταλήγει στα παράλια της Μεσογείου.

Τα βασικά στοιχεία αυτής της αντιπαράθεσης διατηρήθηκαν και όταν ακόμη η ρωσσική αυτοκρατορία μεταμορφώθηκε δια χειρός Λένιν σε Σοβιετική Ένωση. Δύο φορές το μέγα κομουνιστικό κράτος –το 1920 με την Περσική Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία στο Γκιλάν και το 1945-46 με τη Λαϊκή Κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν και την κουρδική, Δημοκρατία του Μαχαμπάντ– αποπειράθηκε να δημιουργήσει κράτη-δορυφόρους στο έδαφος της Περσίας/Ιράν, που ωστόσο αποδείχθηκαν θνησιγενή. Ως εκ τούτου, η φιλύποπτη στάση των Ιρανών απέναντι στην Ρωσσία είχε πολλούς λόγους να μένει ενεργή έως σχετικά πρόσφατα, όταν ο Αγιατολάχ Χομεϊνί είχε χαρακτηρίσει την Σοβιετική Ένωση ως τον «μικρότερο σατανά», ενώ την θέση του «μεγάλου σατανά» την «χάριζε» στις ΗΠΑ! Τα πράγματα, πάντως, άρχισαν να αλλάζουν σε μεγάλο βαθμό από τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Ο θάνατος του Χομεϊνί, το τέλος του πολέμου Ιράκ–Ιράν (1980-1988), κατά τον οποίο η Μόσχα είχε επικερδείς δοσοληψίες και με τους δύο εμπολέμους, η αποχώρηση του σοβιετικού στρατού από το Αφγανιστάν και, τέλος, η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οριοθέτησαν μια νέα περίοδο των διμερών σχέσεων. Στην νέα φάση που ακολούθησε, έως ακόμη και το 2013, τα δύο μέρη βρέθηκαν σε μια κατάσταση επικερΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος δούς και για τους δύο επαφής. Συγκεκριμένα, από το 1992 έως το 2012, το 52% των Ιρανικών εισαγωγών σε στρατιωτικό εξοπλισμό προερχόταν από την Ρωσσία, ενώ είχε συμφωνηθεί η συνεργασία για την ολοκλήρωση του πυρηνικού αντιδραστήρα στο Bushehr. Η συνεργασία αυτή, ωστόσο, δεν προήχθη στο επίπεδο μια στενής συμμαχίας. Μάλιστα, το 2010, βαρειά έπεσε η σκιά στο τοπίο των σχέσεων της Τεχεράνης με την Μόσχα, όταν η τελευταία προχώρησε σε πάγωμα της πώλησης των πυραύλων S-300 προς το Ιράν, μετά από απαίτηση της Ουάσιγκτον. Επιπλέον, ήταν φανερό ότι η Ρωσσία, τηρώντας το πλαίσιο των κυρώσεων εναντίον της Τεχεράνης για το πυρηνικό του πρόγραμμα, λόγω και των καλών σχέσεων της Μόσχας με το Ισραήλ, υπονόμευε και τις απεγνωσμένες προσπάθειες του Ιράν να διεισδύσει στην Υπερκαυκασία, ώστε να βρει διέξοδο προς την Μεσόγειο για τις εξαγωγές πετρελαίου του. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο δυνητικός άξονας Ρωσσίας-Κίνας-Ιράν, ίσως και Ινδίας, που συνιστούσε μια εφιαλτική προοπτική για την Δύση στις αρχές του 2000, φαινόταν ως απίθανο πλέον σενάριο, ενώ παρέμενε η αμοιβαία καχυποψία Ρώσσων και Ιρανών. Από το 2013, με πρωτοβουλία του Πούτιν, ο οποίος επεδίωξε μια μακράς προοπτικής γεωστρατηγική ανατροπή των δεδομένων που στόχο έχει την κατάλυση της αμερικανικής πλανητικής ηγεμονίας, επιτεύχθηκε σύσφιξη των σχέσεων με το Ιράν. Η νέα φιλο-ιρανική ρωσσική πολιτική απογειώθηκε μετά και από την ρωσσική επέμβαση της 30ης Σεπτεμβρίου στην Συρία. Δεν αποτελεί άλλωστε μυστικό ότι η απόφαση αυτή ελήφθη σχεδόν από κοινού με την ενεργό συμμετοχή του στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμάνι, επικεφαλής των ειδικών δυνάμεων Kuds. Με την άδεια χρήσης του ιρανικού εναέριου χώρου από την ρωσσική αεροπορία, καθώς και των Ιρανικών αεροδρομίων, έγινε δυνατή και η πλήρης ανάπτυξη της ρωσσικής παρουσίας στο συριακό μέτωπο στο πλευρό του Μπασάρ Αλ Άσαντ. Πλέον, οι ρωσσο-ιρανικές σχέσεις ανέβηκαν στο επίπεδο ενός άξονα, στον οποίο συντάσσεται το σιιτικό τόξο, που πυρήνα του έχει το Ιράν και περιλαμβάνει την Λιβανική Χεζμπολλάχ, την πλειοψηφία του πληθυσμού του Ιράκ, τους Αλαουίτες της Συρίας –αλλά και τους Χούτι της Υεμένης και την πλειοψηφία του Μπαχρέϊν. Το γεγονός αυτό από μόνο του, και με την προοπτική της επικράτησης του συριακού στρατού του Άσαντ με την βοήθεια της Kuds, της Χεζμπολλάχ και κυρίως της ρωσσικής αεροπορίας (που εγκατέστησε υπερσύγχρονα οπλικά συστήματα στο συριακό έδαΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φος, ελέγχοντας στην ουσία κάθε εναέρια δραστηριότητα), δημιούργησε ντε φάκτο νέα δεδομένα, και όχι μόνον για την Μέση Ανατολή. Όλοι οι παίκτες, παγκόσμιοι και περιφερειακοί, από τις ΗΠΑ μέχρι το Ισραήλ και από την Τουρκία μέχρι την Σαουδική Αραβία, είχαν μπροστά τους μια νέα πραγματικότητα, που είναι φανερό πως σηματοδοτεί το τέλος της εποχής που άνοιξε με την συμφωνία Σάϊκς-Πικώ. Η εντυπωσιακή αναβάθμιση των ρωσσο-Ιρανικών σχέσεων επιβεβαιώθηκε και κατά την επίσκεψη του Πούτιν στην Τεχεράνη τον Νοέμβριο του 2015, όπου υπογράφηκαν 35 συμφωνίες που αφορούν ένα ευρύ πλαίσιο δραστηριοτήτων. Οι δύο χώρες έχουν υπογράψει συμβόλαια για την κατασκευή θερμοηλεκτρικών σταθμών και μιας σιδηροδρομικής γραμμής κόστους 2,2 δις ευρώ, η Μόσχα έχει συμφωνήσει να αγοράζει μισό εκατομμύριο βαρέλια πετρελαίου ημερησίως, ρωσσικά αγροτικά και άλλα αγαθά θα διοχετεύονται στην αγορά του Ιράν, ενώ θα κατασκευάσει στο Bushehr δύο ακόμη πυρηνικούς αντιδραστήρες. Παράλληλα, η Μόσχα έχει συμφωνήσει να παράσχει στο Ιράν πιστωτική γραμμή 5 δις. δολλαρίων, ενώ προωθείται με ταχύτατους ρυθμούς η ιδέα της συμφωνίας καθιέρωσης ελεύθερου εμπορίου με την «Ευρασιατική Οικονομική Ένωση». Βεβαίως, εκκρεμεί και η πώληση των S-300, αξίας 800 εκατομμυρίων δολλαρίων, λόγω κυρίως των αντιδράσεων εκ μέρους του Ισραήλ, με το οποίο η Ρωσσία δεν επιθυμεί να διαρρήξει τις σχέσεις του. Οι ανησυχίες της Δύσης, όπως ήταν αναμενόμενο, εντάθηκαν από την αναβάθμιση των σχέσεων Μόσχας–Τεχεράνης. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο επικεφαλής της Αμερικανικής στρατιωτικής διοίκησης στην Μ. Ανατολή στρατηγός Llioyd Austin, η συνεργασία της Ρωσσίας με το Ιράν δείχνει να ξεπερνά τα όρια ενός συντονισμού των επιχειρήσεων στην Συρία και οδηγείται σε στρατηγική συνεργασία. Τα δεδομένα αυτά προκάλεσαν και την επιτάχυνση εκ μέρους των ΗΠΑ της λήψης της απόφασης σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και την άρση των κυρώσεων. Η συμφωνία 5+1 της 17ης Ιανουαρίου 2016 στοχεύει σαφώς στην αναστροφή μιας αρνητικής για την Ουάσιγκτων αλληλουχίας γεγονότων, δημιουργώντας μια καθοριστική τομή που θα αναχαιτίσει την ορμή του Πούτιν. Αυτός ήταν άλλωστε και ο λόγος που προέτρεπε την αμερικανική ηγεσία να αλλάξει πολιτική στο ζήτημα του Ιράν ο μαιτρ της realpolitik Χένρυ Κίσινγκερ (όρ. το βιβλίο του Παγκόσμια Τάξη). Ο πρόεδρος Ομπάμα, τελικώς, προχώρησε σε αυτό το βήμα παρά τις αντιρρήσεις του υπερσυντηρητικού λό77

μπυ και κυρίως του Ισραήλ, που θεωρεί, και δικαίως, το Ιράν υπ’ αριθμόν ένα εχθρό του. Η συλλογιστική της αμερικανικής ηγεσίας είναι ότι, με την άρση της απομόνωσης του Ιράν, θα υπάρξει εντατικοποίηση της οικονομικής συνεργασίας με δυτικά συμφέροντα, κάτι που θα επιτρέψει και την εμφάνιση των πραγματικών διαφορών Μόσχας-Τεχεράνης και της χρόνιας αμοιβαίας καχυποψίας που διέπει τις σχέσεις τους διαχρονικά, και που τώρα παραμερίζονται στο όνομα της επιδίωξης των κοινών στόχων. Η Ουάσιγκτων θα ήθελε να ενταθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ τους σχετικά με την τροφοδοσία της Ευρώπης με πετρέλαιο και φυσικό αέριο, κάτι που θα απέβαινε σε όφελος των αμερικανικών σχεδιασμών, που συν τοις άλλοις επιθυμούν να περιορίσουν τον, απρόβλεπτο πια, τουρκικό παράγοντα. Το Ιράν έχει από καιρό ζητήσει να χρησιμοποιήσει τις υποδομές του TransAnatolianGasPipeline και του TransAdriaticPipeline που ενώνουν την Κασπία με τη Μεσόγειο, ενώ έχει ανακοινώσει 50 περίπου σχέδια για πετρέλαιο και αέριο αξίας 185 δις δολλαρίων μετά την άρση των κυρώσεων. Τουλάχιστον κάποια από αυτά τα σχέδια θα έχουν ως προορισμό την Ευρώπη, μέσω των αγωγών που θα περνούν από τον νότιο Καύκασο και την Τουρκία. Επιπλέον, το άνοιγμα προς την Δύση δημιουργεί την προσδοκία αλλαγής και των εσωτερικών πολιτικών συσχετισμών στο Ιράν και της ενίσχυσης των μεταρρυθμιστικών δυνάμεων, που διαφάνηκε άλλωστε και στις πρόσφατες εκλογές. Είναι, όμως, αρκετή η άρση των κυρώσεων και η επανεμφάνιση του Ιράν στην διεθνή κοινότητα, με λυμένα τα χέρια για επικερδείς συμφωνίες με δυτικούς εταίρους, για να υπονομεύσει την στενή συνεργασία με τον Πούτιν; Αυτό παραμένει ένα μεγάλο ερώτημα, το οποίο απαντάται με αντιδιαμετρικά αντίθετες μεταξύ τους αναλύσεις. Υπάρχει, δηλαδή, η σοβαρή πιθανότητα, η Μόσχα να εκμεταλλευθεί την άρση των κυρώσεων και να προχωρήσει σε μεγαλύτερη διείσδυση στο Ιράν, παραχωρώντας στους Ιρανούς μέρος της επιρροής στην Υπερκαυκασία, στην οποία θα πραγματοποιηθούν κοινά επιχειρηματικά σχέδια. Αυτό είναι πολύ πιθανόν να συμβεί στην Αρμενία, όπου οι δύο 78

χώρες διατηρούν παραδοσιακάπολύ καλές σχέσεις και ήδη υφίστανται σχέδια για την συνεργασία στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών. Ως προς το Αζερμπαϊτζάν, όμως, τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Αν και τύποις η χώρα είναι μουσουλμανική (τουρκόφωνοι σιίτες), στην πραγματικότητα διατηρεί σχεδόν αδιάφορη στάση προς την θρησκεία. Επιπλέον στο Ιράν υπάρχει μια τεράστια αζερική μειονότητα, που ωστόσο είναι πιο κοντά στο Ισλάμ από ό,τι οι συμπατριώτες τους του βορρά. Τέλος, το Αζερμπαϊτζάν έχει πολύ στενές, οικονομικές και στρατιωτικές σχέσεις με το Ισραήλ. Ερώτημα επίσης παραμένει ποιά θα είναι η στάση της Τεχεράνης στο ζήτημα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου παρατηρείται ανησυχητική αναζωπύρωση της διένεξης μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας. Η διαμάχη αυτή επιτρέπει ώς σήμερα στην Μόσχα να έχει καταλυτική επιρροή στην περιοχή και να απειλεί ευθέως τα ζωτικά δυτικά συμφέροντα. Υπέρ ποίου θα βαρύνει στην ζυγαριά το Ιράν; Τέλος, και για την Μόσχα και για την Τεχεράνη, είναι κοινός ο φόβος της δημιουργίας ενός οικονομικού και στρατιωτικού άξονα Τουρκίας, Γεωργίας, Αζερμπαϊτζάν (και Ουκρανίας, Τουρκμενιστάν) που προωθεί η Δύση, ενώ κοινές είναι οι επιδιώξεις τους στο Αφγανιστάν. Το συμπέρασμα είναι, λοιπόν, ότι η άρση των κυρώσεων έναντι του Ιράν και το άνοιγμα στις δυτικές αγορές θα βοηθήσει αναμφίβολα στην εξισορρόπηση των ανταγωνισμών, αλλά δεν φαίνεται να αλλάζει δραματικά το ισοζύγιο υπέρ των δυτικών συμφερόντων ούτε θα προκαλέσει ρήξη στον άξονα Μόσχας-Τεχεράνης, τουλάχιστον στον άμεσο χρονικό ορίζοντα.

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος

Γιατί οι Ιρανοί είναι Σιίτες του Χαρίτου Αναστασίου

ταν το 632, χρονιά του θανάτου του Προφήτη Μωάμεθ στην Μέκκα, όταν ο τελευταίος Σασσανίδης και Ζωροάστρης βασιλιάς του Ιράν Yazdegerd Γ’ ανερχόταν στον θρόνο. Κληρονομούσε μια χώρα εξασθενημένη από τους πολυετείς πολέμους με την Βυζαντινή Αυτοκρατορία και από τις εσωτερικές διαμάχες με τους πολλούς λαούς που την κατοικούσαν. Πιό νότια, στην Αραβική Χερσόννησο, το Ισλάμ εξελισσόταν από παναραβικό κίνημα σε οικουμενική θρησκεία με επιθετικό επεκτατισμό. Μετά το 637 (μάχη του Γιαρμούκ), οι ΄Αραβες κατέλαβαν σταδιακά τα μεσανατολικά και αφρικανικά έδάφη εδάφη της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ταυτόχρονα, επετέθησαν εναντίον της Σασσανιδικής Περσίας, ενώ οι υποτελείς Άραβες στα νοτιοδυτικά όρια του Ιράν έβρισκαν μια ευκαιρία να αποτινάξουν τον αλλόφυλο ζυγό. Μέσα σε 20 περίπου χρόνια και υπό την ηγεσία των χαλιφών Abu Bakr και Umar, ολόκληρο το ιρανικό πεδίο, από την Μεσοποταμία μέχρι το μακρινό Χορασάν, ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

είχε ενταχθεί στο Χαλιφάτο, πλην της νότιας ακτής της Κασπίας. Εκεί, τους επόμενους αιώνες, οι ντόπιοι Ζωροάστρες ηγεμόνες θα έδιναν σκληρές μάχες υπερασπιζόμενοι την πίστη τους. Το οικτρό τέλος των Σασσανιδών θα σήμαινε την αυγή μιας νέας εποχής για το Ιράν και την γέννηση ενός νέου πολιτισμικού κράματος, που όφειλε πολλά στο προϊσλαμικό Ιράν. Μιάς κληρονομιάς που, αν και αλλοιωμένης, δέχθηκε την ζωτικότητα της Ισλαμικής κατάκτησης και γέννησε έναν νέο πολιτισμό, έντονα διαφοροποιημένο από τον γειτονικό αραβικό. Απαλλαγμένο από τον άμεσο έλεγχο του Ηγέτη των Πιστών, το Ιράν διοικείτο από τοπικές ιρανικές δυναστείες, ενώ η συλλογή των φόρων γινόταν από Ιρανούς φοροεισπράκτορες, που συγκέντρωναν την δυσαρέσκεια των ντόπιων Ιρανών και των Αράβων εποίκων. Προσδοκώντας να εξαιρεθούν από τον φόρο των αλλόθρησκων ζωροαστρών, χριστιανών και ιουδαίων, οι Ιρανοί θα ασπάζονταν μαζικά το Ισλάμ και θα αποκτούσαν σταδιακά ισχυρή θέση στο Χαλιφάτο. Υπό 79

την ασφάλεια της Pax Islamica, που κυριαρχούσε στο κολοσσιαίο Χαλιφάτο των Ομμεϋαδών, καθώς και εξ αιτίας του ενδιαφέροντος των μετέπειτα Αββασιδών χαλιφών για την ανατολική ανάπτυξη του Ισλάμ, το Ιράν θα ζούσε μια πραγματική αναγέννηση: έχοντας αφομοιώσει έναν μεγάλο αριθμό αραβικών λέξεων, καθώς και το αραβικό αλφάβητο, και έχοντας διαμορφωθεί στις αυλές των νέων περσικών ελίτ, η περσική γλώσσα θα αναδεικνυόταν σε κύριο όργανο της φιλολογικής δημιουργίας του αχανούς ισλαμικού κόσμου. Εμφανιζόμενη υπό την μορφή της ποίησης, η περσική γλώσσα θα πειθαρχείτο και θα διαμορφωνόταν σε ένα εξαιρετικό εκφραστικό και πλαστικό όργανο των λογίων και των ποιητών. Οι Άραβες ποιητές και λόγιοι θα ομιλούσαν και τις δύο γλώσσες, υπό τον χαλίφη δε Abdal-Malik η Περσική θα ελάμβανε επίσημο χαρακτήρα πλάϊ στην αραβική σε ορισμένες επαρχίες της αυτοκρατορίας, ενώ η ιρανική Μπουχάρα θα ανταγωνιζόταν σε πλούτο και πνευματικό μεγαλείο την πρωτεύουσα Βαγδάτη. Η αντίθεση του τέταρτου χαλίφη και γαμπρού του Προφήτη Αλή με την ανερχόμενη δυναστεία των Ομμεϋαδών και η μετά τον θάνατο αυτού απόσχιση των οπαδών του από το σώμα του Χαλιφάτου, θα οδηγούσε στην γέννηση του Σιιτισμού, ως αίρεσης εντός του Ισλάμ. Στηριζόμενοι στην αρχή πως μόνον άτομα προερχόμενα από την φυλή του Προφήτη μπορούν να αναλάβουν το αξίωμα του Χαλίφη, οι Σιίτες θα προσέδιδαν έντονο θεολογικό περιεχόμενο στις πολιτικές τους θέσεις. Δίνοντας έναν μεταφυσικό χαρακτήρα στο πρόσωπο του πολιτικού τους αρχηγού, του ιμάμη, ως εκφραστή του θείου, οι Σιίτες θα τόνιζαν τον ιδεαλισμό και τον υπερβατισμό τους στην αντιπαράθεσή τους με τον ψυχρό πραγματισμό των Σουνιτών, έχοντας ιδιαίτερη πίστη στην γνώση που απορρέει από μη αλάθητες πηγές, και στο αλάνθαστο του ιμάμη. Παράλληλα, ο Σιιτισμός θα υιοθετούσε το δόγμα της ελευθερίας της ανθρώπινης βούλησης και της ικανότητας της λογικής να διαχωρίζει το καλό από το κακό, ενώ θα εισήγαγε στον ισλαμισμό το στοι80

χείο του πάθους που τόσο έλειπε από τον Σουνιτισμό: η θεατρική παράσταση και αφήγηση του βίαιου θανάτου του τελευταίου πεφωτισμένου χαλίφη Αλή, ο θρήνος και ο βίαιος κοπετός στα στήθη θα στόλιζε τις γιορτές όχι μόνο των Σιιτών αλλά και των Σουνιτών ινδοευρωπαίων (όπως και οι Ιρανοί) μουσουλμάνων του Αφγανιστάν και της Ινδικής χερσονήσου, προδίδοντας την παντελή έλλειψη πάθους στην λατρεία των Αράβων Σουνιτών της χερσονήσου και της Αφρικής. Ως το ανατολικό και σχετικά αποκομμένο από την κεντρική εξουσία του Χαλιφάτου σύνορο, η περιοχή του Ιράν θα δεχόνταν πρώτη τις εισβολές από τα τουρκομογγολικά φύλα της Άπω Ανατολής: οι Σελτζούκοι και οι Μογγόλοι Ιλχανίδες αρχικά, οι Τιμουρίδες και οι Τουρκμένοι στην συνέχεια, θα μετέτρεπαν το ιρανικό πεδίο σε ραχοκοκκαλιά των νομαδικών αυτοκρατοριών τους, ενώ θα επέβαλαν την περσική ως γλώσσα της επίσημης διοίκησης και των δικαστηρίων, διατηρώντας τις τουρκικές διαλέκτους ως γλώσσες της στρατιωτικής και δυναστικής ελίτ και την αραβική για θρησκευτική και εκπαιδευτική χρήση. Οι Σιίτες θα επιβάλλονταν στα δυτικά δημιουργώντας το Χαλιφάτο των Φατιμιδών, το οποίο και θα απλωνόταν από τον Ατλαντικό μέχρι την Ερυθρά θάλασσα, ερχόμενο σε αντιπαράθεση με τη Σουνιτική ορθοδοξία των Σελτζούκων. Σταδιακά το κέντρο βάρους θα μετατοπιζόταν στην περιοχή του ΑζερμπαϊΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος

τζάν όπου και οι εκπερσισμένες τουρκικές δυναστείες θα έθεταν τις βάσεις τους. Υπό την ηγεσία του Ταμερλάνου (Τιμούρ χαν), μια τεράστια ενοποιημένη ιρανική αυτοκρατορία θα δημιουργείτο με επίκεντρο την Σαμαρκάνδη και εκτεινόμενη από το Αζερμπαϊτζάν μέχρι και το Χορασάν. Παράλληλα, στο ανατολικό Αζερμπαϊτζάν, η μεικτής καταγωγής τουρκομανική δυναστεία των Σαφαβιδών θα μεταστρεφόταν από τον Σουνιτισμό στον Σιιτισμό και υπό την ηγεσία του Ισμαήλ Α’ θα συνένωνε τα διάφορα τουρκομανικά ουζμπεκικά φύλα της περιοχής και θα κατακτούσε το σύνολο σχεδόν του Ιράν και του Αζερμπαϊτζάν μέσα στην επόμενη δεκαετία. Με την ανακήρυξη του Ισμαήλ Α’ σε Σάχη του Ιράν και του Αζερμπαϊτζάν το 1501, θα ξεκινούσε η επιβολή του Σιιτισμού ως κρατικής και μοναδικής θρησκείας του Ιράν, σηματοδοτώντας ένα από πιο κρίσιμα γεγονότα στην παγκόσμια ιστορία. Θέλοντας να προσδώσει έναν μοναδικό χαρακτήρα στο δικό του κράτος, ώστε να αντιμετωπίσει τον έντονο ανταγωνισμό της Σουνιτικού Οθωμανικού Χαλιφάτου και των επίσης Σουνιτών Ουζμπέκων φυλάρχων στα βορειοανατολικά, και προσπαθώντας παράλληλα να διαμορφώσει μια ενιαία συνείδηση ανάμεσα στα διάφορα εθνικά και θρησκευτικά στοιχεία του αχανούς Ιράν, ώστε να μείνουν πιστά στο σύνολό τους στη νέα κρατική διοίκηση και αρχή, ο Ισμαήλ θα μεθόδευε την μεταστροφή του πληθυσμού στον Σιιτισμό με διάφορους τρόπους. Αρχικά επιβλήθηκε ο Σιιτισμός ως η μόνη κρατική θρησκεία και το σύνολο των Σούφι Σουνιτών υποχρεώθηκε να μεταστραφεί στον Σιιτισμό. Εισήχθησαν αρ κετοί σιι τικοί θρησκευτικοί θεσμοί άγνωστοι ώς τότε στο Ιράν, ενώ κα ταστρά-φηκαν βίαια όλα σχεδόν τα σουνιτικά τεμένη και ταφικά μνημεία. Ο Πορτογάλος απεσταλμένος στη Κίνα Tome’ Pires, που θα επισκεπτόταν το Ιράν το 1511-12, θα ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

κατέγραφε τις έντονες καταστροφές των παλαιών τεμενών, ο δε Οθωμανός σουλτάνος και χαλίφης Βαγιαζίτ Β’ θα έστελνε γράμμα στον νεαρό Σάχη, όπου με πατρικό ύφος θα του ζητούσε να σταματήσει τις αντισουνιτικές του πολιτικές, συγχαίροντάς τον παράλληλα για τις στρατιωτικές του επιτυχίες. Η διάδοση παρ’ όλα αυτά του Σιιτισμού με το ξίφος θα συνεχιζόταν έντονα από τον Ισμαήλ, με τους εναπομείναντες Σουνίτες να φυλακίζονται, να εκδιώκονται και να εκτελούνται, τα τελετουργικά προς τους τέσσερις πρώτους Χαλίφες να επιβάλλονται και τον εορτασμό της μνήμης του Αλή να διαδίδεται σε όλη την αυτοκρατορία. Παράλληλα θα εκαλείτο το σύνολο των Σιιτών που ζούσαν εκτός του Ιράν να έρθει πλέον να κατοικήσει εκεί, ώστε να προστατευτεί από τις σουνιτικές πλειοψηφίες. Παρά την βιαιότητα της πολιτικής του Ισμαήλ, ο εκσιιτισμός του Ιράν δεν ολοκληρώθηκε παρά με το τέλος της δυναστείας των Σαφαβιδών το 1722. Πλέον το Ιράν θα μετατρεπόταν σε κοιτίδα του παγκόσμιου Σιιτισμού, τα δε ανατολικά του σύνορα δεν θα ήταν πλέον τόσο εθνικά, όσο θρησκευτικά. Υπό τον νέο του ρόλο ως προστάτη και αυθεντικού εκφραστή του Σιιτισμού, το Ιράν θα κληρονομούσε την νέα σιιτική ιεραρχία, που θα του επέβαλε αιώνες αργότερα το σημερινό του Ισλαμικό Θεοκρατικό καθεστώς.

Η Γεωπολιτική του Ιρανικού Σιιτισμού του Μάριου Νοβακόπουλου

ια το Ιράν, όπως και για την λοιπή Μέση Ανατολή, η θρησκεία έχει βαρύνουσα γεωπολιτική σημασία. Η θέση του Ιράν ως προπυργίου του Σιιτικού Ισλάμ (το 89% των Ιρανών είναι Σιίτες και το 37-40% των Σιιτών παγκοσμίως ζει στο Ιράν) αυτομάτως δημιουργεί δύο πραγματικότητες: πρώτον, ιδιαιτέρους δεσμούς με τους λοιπούς σιιτικούς πληθυσμούς της περιοχής και, δεύτερον, αντιπαλότητα και καχυποψία με τα σουνιτικά κράτη. Οι τεταμένες σχέσεις του Ιράν με τα σουνιτικά κράτη και ιδιαίτερα το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας, ανάγονται στον Ψυχρό Πόλεμο και στην Ισλαμική Επανάσταση του Ιράν το 1979, που ανέτρεψε τον φιλοδυτικό, εκσυγχρονιστή αλλά αυταρχικό Σάχη και εγκαθίδρυσε καθεστώς θεοκρατίας. Πριν το ορόσημο αυτό, Ιράν και Σαουδική Αραβία είχαν παράδοση καλών σχέσεων (Συνθήκη Φιλίας 1929 κ.ά.), αν και ο κοινωνικός εκδυτικισμός που προσπάθησε να επιβάλει ο Σάχης μετά το 1960 δεν έκανε καθόλου καλή εντύπωση στον υπερσυντηρητικό οίκο των Σαούντ. Ύστερα από την επανάσταση, το Ιράν βρέθηκε απομονωμένο ως κράτος-παρίας της περιοχής. Το 1980 ενεπλάκη σε πόλεμο με το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν, που κράτησε σχεδόν όλη την δεκαετία του 1980 (ως το 1988). Για να αντισταθμίσει την απομόνωση και την εχθρικότητα του σουνιτικού κόσμου, το Ιράν έπρεπε να βρει στηρίγματα, αλλά και να ανοίξει νέα μέτωπα για τους ανταγωνιστές του, βασιζόμενο στους ομοθρήσκους του. Εδώ πρέπει να κανείς να παρατηρήσει την θρησκευτική γεωγραφία της Μέσης Ανατολής. Το Ιράν είναι φυσικά σιιτική χώρα. Σιιτική είναι και η πλειονότητα του πληθυσμού

του Ιράκ (60-65%). Επί Σαντάμ Χουσεΐν κυβερνούσε η σουνιτική μειονότητα, αλλά με την κατάρρευσή του και την άνοδο αιρετών κυβερνήσεων οι Σιίτες πήραν τα ηνία της χώρας. Η Συρία είναι κατά πλειονότητα σουνιτική, αλλά επί δεκαετίες την κυβερνά η οικογένεια Άσσαντ εκ μέρους της μειονότητας των Αλαουιτών, σιιτικού κλάδου (12% του πληθυσμού). Στον Λίβανο οι Σιίτες είναι επίσης μειονότητα (32%), αλλά από αυτούς προέρχεται η εξαιρετικά ισχυρή και άρτια οργανωμένη παραστρατιωτική οργάνωση Χεζμπολάχ. Στο Μπαχρέιν το 65% των κατοίκων είναι Σιίτες, αλλά και εκεί κυβερνά η μειονότητα, στην περίπτωση αυτή των Σουνιτών. Στην Υεμένη οι σιίτες αποτελούν το 35-40% του πληθυσμού, στο Κουβέιτ το 30-35%. Στην ίδια την Σαουδική Αραβία, κοιτίδα του σουνιτικού κόσμου και έδρα του Ουαχαμπισμού (της αυστηρότερης ερμηνείας του σουνιτικού Ισλάμ, την οποία ασπάζονται και οι διάφοροι τζιχαντιστές), οι σιίτες αποτελούν το 10 έως 20% (τα στοιχεία ποικίλλουν).

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος

Αυτή η μειονότητα είναι σχετικά μικρή και εξαιρετικά καταπιεσμένη, αλλά κατοικεί στον μυχό του Περσικού Κόλπου κοντά στο Ιράν, και στις περιοχές της βρίσκεται το σύνολο σχεδόν των σαουδαραβικών πετρελαιοπηγών. Τι σημαίνει, όμως, αυτή η χαρτογράφηση του σιιτικού πληθυσμού; Σημαίνει ακριβώς το πεδίο γεωπολιτικών παιγνίων της Τεχεράνης. Η ευρύτερη σιιτική περιοχή, που ξεκινά από το Μπαχρέϊν και το Ιράν, συνεχίζει μέσω Ιράν και Συρίας και καταλήγει στον νότιο Λίβανο, αποκαλείται ενίοτε ως η “Σιιτική Ημισέληνος”. Τον όρο αυτό επινόησε το 2004 ο βασιλιάς Αμπντουλάχ Β’ της Ιορδανίας. Μιλώντας στο NBC για τις απόπειρες του Ιράν να χειραγωγήσει την σιιτική πλειονότητα του Ιράκ εν όψει κοινοβουλευτικών εκλογών το επόμενο έτος, ανέφερε πως: “Εάν υπήρχε ένα υπό σιιτική ηγεσία Ιράκ, το οποίο θα είχε ειδική σχέση με το Ιράν, και εάν δούμε αυτήν την σχέση με την Συρία και την Χεζμπολάχ-Λίβανο, τότε βλέπουμε αυτήν την νέα ημισέληνο που εμφανίζεται, η οποία θα μπορούσε να είναι πολύ αποσταθεροποιητική, ειδικώτερα για τις χώρες του Κόλπου και ουσιαστικά για όλην την περιοχή”. Επειδή στην σύγχρονη εποχή και την παρούσα συγκυρία οι συμβατικοί πόλεμοι μεταξύ κρατών έχουν γίνει πιο σπάνιοι, πιο δύσκολοι και λιγώτερο συμφέροντες, Ιράν και Σουνίτες μάχονται δι’ αντιπροσώπων (proxy war). Η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ εδώ και χρόνια χρηματοδοτούν και εξοπλίζουν οργανώσεις φανατικών ισλαμιστών τρομοκρατών στην Μέση ΑναΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

τολή, κυρίως εις βάρος Ιρανικών συμφερόντων. Η Αραβική Άνοιξη (Χειμώνας στην πραγματικότητα) αναζωπύρωσε τα θρησκευτικά πάθη και τους στρατηγικούς ανταγωνισμούς. Ο σιιτικός διάδρομος προς την Μεσόγειο (Ιράν-Ιράκ-Συρία/Λίβανος) αποτελούσε εμπόδιο στα σχέδια ασφαλείας και επέκτασης των Σουνιτών και έτσι προωθήθηκε η αποσταθεροποίηση της Συρίας και του Ιράκ. Το Ισλαμικό Κράτος (ISIS), το Μέτωπο Αλ Νούσρα και λοιπές ανταρτοομάδες ισλαμιστών γαλουχήθηκαν και εξαπολύθηκαν από τις σουνιτικές μοναρχίες του Κόλπου, με την ανοχή ή και την έμπρακτη στήριξη των ΗΠΑ, με στόχο να ανατραπεί ο φιλοϊρανός Άσαντ και να αποκοπεί βιαίως η Σιιτική Ημισέληνος. Το Ιράν αντίστοιχα υπήρξε και παραμένει βασικός σύμμαχος της Συρίας στην συνεχιζόμενη διαμάχη (όπως και η Χεζμπολάχ), ενώ ενισχύει σταθερά και το Ιράκ, στέλνοντας ειδκές δυνάμεις και εθελοντές να πολεμήσουν τους τζιχαντιστές. Στην δε Υεμένη, η εξέγερση των Σιιτών Χούθι άνοιξε ένα νέο μέτωπο στην “πίσω αυλή” της Σαουδικής Αραβίας, η οποία έχει επέμβει ανοικτά για να τους καταστείλει, μέχρι στιγμής ανεπιτυχώς. Ο ανταγωνισμός αναμένεται να οξυνθεί. Τα μέτωπα της Υεμένης και της Συρίας παραμένουν ανοικτά. Οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας παραμένουν εξαιρετικά τεταμένες, ιδίως μετά την εκτέλεση του σιίτη σεΐχη Νιμρ Αλ Νιμρ από τις σαουδΑραβικές αρχές προ μηνών. Ιδίως μετά την συμφωνία του Ιράν με την Δύση για το πυρηνικό του πρόγραμμα, οι σουνιτικές μοναρχίες βρίσκονται σε μεγάλη ανησυχία και αναμένεται ότι θα προσπαθήσουν να πιέσουν στρατηγικά το Ιράν, να του δημιουργήσουν επιπλέον προβλήματα ασφαλείας και να εκτροχιάσουν την διπλωματική εξομάλυνσή του με την Δύση. Και, όπως πράττουν συνεπώς επί δεκαετίες, θα χαράξουν την απάντησή τους πάνω στους θρησκευτικούς άξονες της Μέσης Ανατολή. Η μακραίωνη διαπάλη των Σιιτών και των Σουνιτών παρατείνεται και εξελίσσεται. Το πώς, θα φανεί στο εγγύς μέλλον. 83

Η Ιρανική Οικονομία του Γεωργίου Τσώνη συμβούλου επιχειρήσεων

άρση των διεθνών κυρώσεων σε βάρος του Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα, τον Ιανουάριο του 2016, έχει αλλάξει σημαντικά το πολιτικό και οικονομικό κλίμα στην χώρα. Οιμετριοπαθείς που στηρίζουν τον πρόεδρο Χασάν Ρουχανί σημείωσαν, μάλιστα, ιδιαίτερα καλή επίδοση στις εκλογές του Φεβρουαρίου. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι έχει συμβάλει στην αύξηση του επενδυτικού ενδιαφέροντος και των εξαγωγών πετρελαίου, η άρση των κυρώσεων δεν θα είναι πανάκεια για τα προβλήματα της οικονομίας, η οποία θα συνεχίσει να επηρεάζεται αρνητικά από τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου, την αβεβαιότητα που υπάρχει σε επίπεδο χάραξης πολιτικής και τις μονομερείς κυρώσεις των ΗΠΑ που εξακολουθούν να ισχύουν. Η οικονομία του Ιράν χαρακτηρίζεται από σχετικά μεγάλη διαφοροποίηση. Αν και το Ιράν είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς πετρελαίου στον κόσμο, ο πετρελαϊκός κλάδος αντιπροσωπεύει μόνο το

23% του ΑΕΠ. Ο κλάδος με την μεγαλύτερη συμβολή στο ΑΕΠ είναι εκείνος των υπηρεσιών (ο οποίος αντιπροσωπεύει περίπου το 50% της συνολικής παραγωγής). Στον κλάδο των υπηρεσιών, οι σημαντικώτεροι τομείς είναι των ακινήτων και των εξειδικευμένων και επαγγελματικών υπηρεσιών (14% του ΑΕΠ), του εμπορίου, της εστίασης και των ξενοδοχείων (12% του ΑΕΠ) και των δημοσίων υπηρεσιών (10% του ΑΕΠ). Οι μεταποιητικές βιομηχανίες και τα ορυχεία αντιπροσωπεύουν το 20% του ΑΕΠ και η γεωργία 10%. Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) του Ιράν παρουσίασε αύξηση 0,60% κατά το πρώτο τρίμηνο του 2015 σε σύγκριση με το ίδιο τρίμηνο του προηγούμενου έτους. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ στο Ιράν ήταν κατά μέσον όρο 4,52% από το 1963 έως το 2015, ανερχόμενος στο ιστορικά υψηλό επίπεδο του 23,01% κατά το δεύτερο τρίμηνο του 1992 και υποχωρώντας στο ιστορικά χαμηλό επίπεδο του -12,54% κατά το τέταρτο τρίμηνο του 1979. Τα στοιχεία για τον ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος

ετήσιο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ στο Ιράν παρέχει η Κεντρική Τράπεζα του Ιράν. Ο κρατικός προϋπολογισμός του Ιράν αναμένεται να διαμορφωθεί στο -1,46% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος του 1ου τριμήνου του 2016, κυρίως λόγω της προβλεπόμενης αύξησης των δαπανών στα 1473726,80 δισεκατομμύρια ριάλ Ιράν (IRR), όπως φαίνεται στο γράφημα που ακολουθεί. Τα έσοδα για την ίδια περίοδο προβλέπεται να είναι της τάξεως των 689271,89 δισεκατομμυρίων ριάλ Ιράν. Το δημόσιο χρέος, σύμφωνα με την κεντρική τράπεζα της χώρας, αναμένεται να μειωθεί στο 15,7% κατά το 1ο τρίμηνο, από 16,3% κατά το προηγούμενο τρίμηνο. Ο πληθωρισμός ανήλθε στο 15,5% κατά το τελευταίο δωδεκάμηνο, κυρίως λόγω των ανατιμήσεων στα τρόφιμα και ποτά, οι τιμές των οποίων αυξήθηκαν κατά 2,6% λόγω της αύξησης των τιμών στα νωπά φρούτα και λαχανικά κατά 15,1% και 11,8% αντίστοιχα. Ο δείκτης της ομάδας «Ένδυση και υπόδηση» αυξήθηκε και αυτός κατά 0,4% λόγω της αύξησης των τιμών των ετοίμων ενδυμάτων και των ημερομισθίων στους κλάδους της ραφής, του καθαρισμού και του πλυσίματος, σύμφωνα με τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας του Ιράν. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε πλεόνασμα 7,5 δισεκατομμυρίων δολλαρίων για το εννεάμηνο του 2015, έναντι πλεονάσματος 16,9 δισεκατομμυρίων δολλαρίων για την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους. Η εξέλιξη αυτή αποδίδεται στην αύξηση των εισαγωγών και την μείωση των εξαγωγών κατά την δεδομένη περίοδο και, σε μικρότερο βαθμό, στην μείωση των εισοδημάτων. Επιπλέον, ο χαμηλότερος ρυθμός αύξησης των εξαγωγών ως προς τις εισαγωγές επηρέασε και αυτός το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Το ιρανικό ριάλ έχει ενισχυθεί κατά 7,95% κατά την διάρκεια του τελευταίου δωδεκαμήνου, με την συναλλαγματική ισοτιμία του έναντι του δολλαρίου να διαμορφώνεται σε 30,01 ριάλ ανά δολλάριο. Η Κεντρική ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Τράπεζα του Ιράν έχει καθορίσει το επιτόκιο αναφοράς στο 21% και το επιτόκιο καταθέσεων στο 16,9%. Το ποσοστό της ανεργίας στην χώρα μειώθηκε στο 10,70% κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2015, από 10,90% το τρίτο τρίμηνο του 2015, καθώς το ποσοστό ανεργίας στους νέους υποχώρησε στο 25% κατά το δεύτερο τρίμηνο. Ωστόσο, ο αριθμός των απασχολούμενων στο Ιράν μειώθηκε σε 22046733 άτομα κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2015, από 22403630 το τρίτο τρίμηνο του ίδιου έτους. Ως η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Μέσης Ανατολής, το Ιράν αναμένεται να βγει κερδισμένο από την πρόσφατη ιστορική συμφωνία για τα πυρηνικά με την ομάδα των «P5+1» –των μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας συν την Γερμανία– τον Ιούλιο του 2015. Βάσει της συμφωνίας, το Ιράν θα περιόριζε ορισμένες πτυχές του πυρηνικού προγράμματός του σε αντάλλαγμα για την άρση των σχετικών με το πρόγραμμα οικονομικών κυρώσεων. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές είναι θετικές αν τεθεί σε ισχύ και εφαρμοστεί το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA), και η κυβέρνηση προχωρήσει στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις για την τόνωση της ανάπτυξης και την δημιουργία θέσεων εργασίας κυρίως στον ιδιωτικό τομέα. Αν αρθούν όλες οι κυρώσεις μέχρι τις αρχές του ιρανικού ημερολογιακού έτους 2016 (Μάρτιος-Ιούνιος 2016), το πραγματικό ΑΕΠ θα πρέπει να ανέλθει σε 5,8% και 6,7% το 2016 και το 2017 αντίστοιχα, καθώς η παραγωγή πετρελαίου θα φτάσει τα 3,6 και 4,2 δισεκατομμύρια βαρέλια ημερησίως. Για να επιταχυνθεί, όμως, η ανάπτυξη και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας κυρίως στον ιδιωτικό τομέα, πρέπει να γίνουν μεταρρυθμίσεις υπέρ της επιχειρηματικότητας, για την ενίσχυση του ανταγωνισμού, τον εξορθολογισμό της διαδικασίας αδειοδότησης, την μείωση του αποτυπώματος των κρατικών επιχειρήσεων στην οικονομία και την εξυγίανση του χρηματοοικονομικού και χρηματοπιστωτικού κλάδου.

Ιρανικός κινηματογράφος Ένα ανοιχτό παράθυρο για τον κόσμο και τον άνθρωπο του Γεωργίου Κ. Στράτου

ην ώρα που οι σχέσεις του Ιράν με την διεθνή κοινότητα εξομαλύνονται, για τους λόγους που εξαιρετικά αναπτύσσονται στις σελίδες αυτού του φακέλου, θα ‘ταν άδικο να μην γίνει ειδική μνεία σ’ εκείνον τον παράγοντα ο οποίος συνέβαλε καθοριστικά και επί μακρόν στο να κρατηθεί ανοιχτός ο δίαυλος επικοινωνίας της χώρας αυτής με τον υπόλοιπο κόσμο. Ο κινηματογράφος του Ιράν ξεκίνησε πριν από 60 περίπου χρόνια, μικρή περίοδος σε σύγκριση με άλλες χώρες, αλλά σήμερα θεωρείται ως ένας από τους πιο επιτυχημένους εθνικούς κινηματογράφους στον κόσμο. Αποτελεί μια ζωντανή και δημοφιλή καλλιτεχνική έκφραση, στηρίζοντας μια βιομηχανία η οποία παράγει 6070 ταινίες μεγάλου μήκους ετησίως, υπό καθεστώς δρακόντειας λογοκρισίας και με πενιχρά οικονομικά μέσα. Ποιά είναι, όμως, αυτά τα στοιχεία, που κάνουν τις ταινίες του τόσο ενδιαφέρουσες, ικανές να παρακάμπτουν τα εμπόδια της γλώσσας και της πολιτισμικής διαφοράς και να προσελκύουν το δυτικό κοινό; Κατ’ αρχήν οι Ιρανοί είναι οι κληρονόμοι ενός από τους παλαιότερους και λαμπρότερους πολιτισμούς στον κόσμο. Η παράδοσή τους στην ποίηση, τη λογοτεχνία, τη μουσική και τις εικαστικές τέχνες, έχει αποφασιστική συμβολή στην δημιουργική εξιστόρηση και τη μυθοπλασία, απαραίτητα κινηματογραφικά συστατικά. Η παράδοση αυτή, κατά οξύμωρο τρόπο, αποδεικνύεται ότι ευνοήθηκε και από την ιστορική συγκυρία! Με την επικράτηση της ισλαμικής επανάστασης, ήρθε και η ολοκληρωτική εξαφάνιση των αμερικανικών ταινιών από τις οθόνες της χώρας. Οι δυτικές επιρροές καταδικάστηκαν ως «ανήθικες, αμαρτωλές και αντι-ισλαμικές». Το καθεστώς προώθησε έναν κινηματογράφο με στοιχεία του τοπικού πολιτισμού, όπου η βία, το σεξ και οι αρνητικές εκδοχές της ζωής απουσίαζαν. Αυτός ο κινηματογράφος απευθυνόταν κατ`αρχήν προς ένα παιδικό κοινό, δεδομένου ότι η χώρα έχει από τα μεγαλύτερα ποσοστά ανηλίκων στον συνολικό πληθυσμό παγκοσμίως. Αναπτυσσόμενος συνεπώς σε συνθή-

κες θερμοκηπίου και λογοκρισίας, ο κινηματογράφος αυτός διαμόρφωσε στην πορεία χαρακτηριστικά, αντίστοιχα με την ηλικία των θεατών του! Εμμονή στην αφήγηση απλών και κατανοητών ιστοριών, σκηνοθετική λιτότητα και έντονο συναίσθημα. Οι ιρανικές ταινίες χαρακτηρίζονται από έναν έντονο ανθρωπισμό, από μια πολύ ισχυρή πίστη στον άνθρωπο. Αυτός ο ανθρωποκεντρισμός αποτέλεσε κατ’ εξοχήν και το στοιχείο που γοήτευσε το δυτικό κοινό. Ο δυτικός θεατής, σε πλήρη αναντιστοιχία με αρκετά από τα άλλα θεάματά του, βρήκε στις ταινίες αυτές την χαμένη εικόνα του ανθρώπου, ανακάλυψε ξανά το συναίσθημα και την αθωότητα. Η θέση των παιδιών ως πρωταγωνιστών σ’ αυτές τις ταινίες, αλλά και η παρουσία πολλών ερασιτεχνών ηθοποιών δημιούργησε ένα σινεμά όπου ο σταρ απουσιάζει μαζί με τη λαμπερή και απατηλή γοητεία του. Έτσι ο θεατής αναγκαστικά θα συναντηθεί με την αλήθεια του ανθρώπινου προσώπου και του χώρου μέσα στον οποίο κινείται. Αυτές οι ταινίες, πέρα από τις ιστορίες που αφηγούνται σαν παραμύθι, αφηγούνται και την σχέση των ανθρώπων με το περιβάλλον στο οποίο ζουν. Αυτός ο διάλογος ανάμεσα στον άνθρωπο και στον χώρο, κάνει το ιρανικό σινεμά μοναδικό στην ιστορία του κινηματογράφου. Για μία εγγύτερη …θέαση, παραθέτουμε τα ονόματα των σημαντικώτερων ιρανών σκηνοθετών και σε παρένθεση της ταινίας τους: Αμπάς Κιαροστάμι (Taste of cherry, 1997), Μαγίντ Μαγιντί (Children of heaven, 1998), Τζαφάρ Παναχί (The circle, 2000), Μπαράμ Μπεϊζαγί (Killing mad dogs, 2001), Νταριούς Μπεχρουτζί (Sara, 1992), Μοχσέν Μαχμαλμπάφ (Kandahar, 2001) και η κόρη του Σαμίρα Μαχμαλμπάφ (The apple, 1998), Μασούντ Κιμιγιαϊ (Snake Fang, 1990), Σοχράντ Σαϊμπ Σαλές (Utopia, 1983), Ιμπραήμ Φορουζέτς (The jar, 1994), Παρβίζ Κιμιγιαβί (The garden of stones, 1976), Αμίρ Ναντερί (The runner, 1985), Αμπολάφζλ Τζαλιλί (Det means girl, 1984), Μαχμούντ Ραχμανί (Gagola, 2003), Ασγκάρ Φαραντί (A separation, 2011) και Χουσεϊν Σαχαμπί (The bright day, 2013). ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος

Οι Πέρσες του Αισχύλου και το Βιβλίο της Εσθήρ της Παλαιάς Διαθήκης Μια ιστορική υπερδύναμη και δύο αρχαίοι Λαοί σε συνάρτηση με αυτήν

του Γρηγόρη Βασδέκη

πό το πρώτο έτος της βασιλείας του, ο Κύρος ο επονομαζόμενος μέγας, και πατέρας της Άτοσσας, συζύγου του Δαρείου και μητέρας του Ξέρξη, έβγαλε το διάταγμα που έλεγε, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Ο Κύρος, βασιλιάς των Περσών, προστάζει: Ο Κύριος του Ισραήλ, ο ύψιστος Θεός, ανέδειξε εμένα βασιλιά της οικουμένης και μου φανέρωσε να του χτίσω έναν οίκο στην Ιερουσαλήμ, που είναι στο Ιούδα. Όλοι, λοιπόν, όσοι ανήκετε στο έθνος εκείνο, ο Κύριός σας να είναι μαζί σας! Ανεβείτε στην Ιερουσαλήμ, που είναι στο Ιούδα, και ανοικοδομήστε τον οίκο του Κυρίου του Ισραήλ, του Κυρίου που κατοικεί στην Ιερουσαλήμ. Και όσοι στις διάφορες περιοχές κατοικούν μαζί με Ισραηλίτες, ας τους βοηθήσουν δίνοντάς τους χρυσάφι και ασήμι, δώρα, άλογα, ζώα και διάφορα άλλα αντικείμενα, που είχαν προσφερθεί ως αφιερώματα στο ναό του Κυρίου στην Ιερουσαλήμ.» (Α’ Εσδ. 2 : 2 -4 ). Κάπου εδώ, γύρω στo 539 π.Χ., τελειώνουν τα 150 χρόνια της βαβυλώνιας αιχμαλωσίας και αρχίζει η οικοδόμηση του Δεύτερου Ναού. Από δε την πρώτη διαμόρφωση της Παλαιάς Διαθήκης, στα χρόνια του βασιλιά Ιωσία, έχουν περάσει περίπου 180 χρόνια. Και, βέβαια, όλο αυτό το διάστημα, το ιερό βιβλίο των Εβραίων διαμορφωνόταν και έπαιρνε την τελική του μορφή. Σίγουρα ο Κύρος, όπως φαίνεται, δεν άφησε τους Εβραίους να επιστρέψουν και να ανοικοδομήσουν την Ιερουσαλήμ και τον Ναό, επειδή ήταν ή ένιωθε φίλος τους. Απλώς ακολουθούσε μια πολιτική την οποία συνέχισε και ο Αλέξανδρος αργότερα. Προτιμούσε να έχει φιλικές προς τον ίδιο και τους Πέρσες άρχουσες τάξεις, που θα ακολουθούσαν τα ήθη και τα έθιμά τους, ενώ ταυτόχρονα θα ήταν φιλικές και υποταγμέ-

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

νες στους Πέρσες. Στο Ιούδα, από την άλλη μεριά, η περίοδος της βασιλείας είχε πλέον τελειώσει και τον εκλεκτό λαό του Θεού θα κυβερνούσε το ιερατείο, με πρώτο τον Έσδρα, έναν άνθρωπο μεγάλου κύρους και επιρροής. Από το 516 π.Χ., όμως, που ολοκληρώνεται η ανοικοδόμηση του Ναού και αρχίζει η περίοδος του Δεύτερου Ναού του ιουδαϊσμού, μέχρι την έλευση του γραμματέα Έσδρα στην Ιερουσαλήμ, γύρω στο 458 π.Χ., μεσολαβεί μια περίοδος η οποία χαρακτηρίζεται σκοτεινή (Ίσραελ Φίνκελστάιν και Νηλ Άσερ Σίλμπερμαν, Βίβλος, Η Αλήθεια μέσα από τις Ανασκαφές, 2003 ). Εδώ ακριβώς, στα χρόνια του Ξέρξη, μπαίνει η ιστορία της Εσθήρ. Στο διάστημα που ακολούθησε το διάταγμα του Κύρου, και βέβαια μετά την επιστροφή πολλών Εβραίων στην Ιερουσαλήμ, αρκετοί άλλοι έμειναν στους τόπους της εξορίας. Ανάμεσά τους ήταν και ο Μαρδοχαίος με την Εσθήρ της Παλαιάς Διαθήκης, τους οποίους βρίσκουμε στην αυλή του Ξέρξη, γιου του Δαρείου. Το έργο αυτό γράφτηκε κάπου από τον 4ο μέχρι το 2ο αιώνα π.Χ. και βασίστηκε σε παλαιότερη παράδοση, γεγονός που εξηγεί την πολύ καλή γνώση των περσικών αυλικών εθίμων. Η ιστορία είναι γνωστή και με ευκολία μπορεί να την βρει κανείς ανοίγοντας την Παλαιά Διαθήκη. Ο Μαρδοχαίος βλέπει ένα όνειρο και σώζει την ζωή του Πέρση βασιλιά. Στη συνέχεια η βασίλισσα Αστίν πέφτει σε δυσμένεια και η εβραιοπούλα Εσθήρ, ανεψιά του Εβραίου Μαρδοχαίου, γίνεται γυναίκα του Ξέρξη. Ο Αμάν, σύμβουλος του βασιλιά, σχεδιάζει την εξόντωση όλων των Εβραίων. Ο Μαρδοχαίος μαζί με την Εσθήρ σώζουν τους ομοεθνείς τους από βέβαιη καταστροφή και ο Αμάν απαγχονίζεται στην θέση του Μαρδοχαίου. Σε ανάμνηση των γεγονότων αυτών ορίστηκε και εγκαθιδρύθηκε από τότε η γιορτή των «πουρίμ» (των «κλήρων»). Η γιορτή αυτή περιλαμβάνει συμπόσια και ανταλλαγές φαγητών, αλλά και θρήνους και νηστείες (τέλη Φεβρουαρίου). Ο Παναγής Λεκατσάς (Η Καταγωγή των Θεσμών, των Εθίμων και των Δοξασιών, 1951), πολύ σωστά συσχετίζει τημ γιορτή των «πουρίμ» με τα βαβυλωνιακά Σάκαια, την περσική «Καβάλλα του Σπανού» και τελικά τημ Σταύρωση του Ιησού. Πρόκειται για γιορτές όπου την άνοιξη ένας ψευτοβασιλιάς, αφού πρώ88

τα γνωρίσει βασιλικές τιμές, στημ συνέχεια θυσιάζεται. Φαίνεται ότι σε κάποιες περιπτώσεις (Μαρδοχαίος– Αμάν και Ιησούς–Βαραββάς) οι ψευτοβασιλιάδες αυτοί ήταν δύο και ο ένας γλίτωνε. Παλαιότερα βέβαια θυσίαζαν τον ίδιο το βασιλιά. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να πούμε ότι, και με μια απλή ματιά, τα ονόματα Μαρδοχαίος και Εσθήρ παραπέμπουν στους Μαρδούκ και Ιστάρ, θεούς των Βαβυλωνίων, κάνοντας τους παραλληλισμούς με τα Σάκαια αναπόφευκτους. Για να μη μακρηγορούμε κουράζοντας τον αναγνώστη ή την αναγνώστρια, ας στρέψουμε τώρα την προσοχή μας στους Πέρσες του Αισχύλου. Πρόκειται για την παλαιότερη γνωστή μας τραγωδία, που χρονολογείται στο 472 π.Χ. Αφού τα Μεγάλα Διονύσια συμπίπτουν ουσιαστικά με το δικό μας Πάσχα, η τραγωδία εντάσσεται στον ίδιο κύκλο με τα Σάκαια, τα «πουρίμ», την περσική Καββάλα και τελικά την Σταύρωση του Ιησού. Εδώ ένας κουρελιασμένος Ξέρξης εμφανίζεται ηττημένος μπροστά στημ μητέρα του. Λίγο πριν, είχε εμφανιστεί το φάντασμα του πατέρα του Δαρείου. Ο Ξέρξης, που εμφανίζεται στους Πέρσες, είναι ο ηττημένος στην Σαλαμίνα μεγάλος βασιλιάς, που, οπωσδήποτε, καθώς είναι ταπεινωμένος και ταλαίπωρος, αναδίδει κάτι από τον ψευτοβασιλιά ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

φάκελος εκείνον που είδαμε στα Σάκαια, τα «πουρίμ», την Καβάλλα και την ιστορία με τον Ιησού. Μέχρις εδώ είδαμε από μια ανθρωπολογικού τύπου σκοπιά το τι συνέβαινε στην μακρινή για μας αρχαιότητα και γνωρίζουμε καλά το πώς γιορτάζουμε σήμερα το Πάσχα με την Σταύρωση, τους θρήνους, τη νηστεία και άλλα. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε και το τι συνέβαινε στην ακόμα πιο μακρινή προϊστορία, σε ό,τι αφορά την αρχική καταγωγή αυτών των εθίμων. Ο βασιλιάς αυτός ήταν κάποιο είδος πρωτόγονου βασιλιά που θανατωνόταν και γινόταν βορά των άλλων, για να γλιτώσουν από την παρατεταμένη και αδυσώπητη πείνα. Όμως εδώ τώρα μας ενδιαφέρει κάτι διαφορετικό. Συγκεκριμένα μας ενδιαφέρει το ποιά συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε από τις δύο ιστορίες (Πέρσες και Εσθήρ), ανεξάρτητα από το ανθρωπολογικό τους υπόβαθρο. Οι ιστορίες, λοιπόν, αυτές μπορούν να μας πουν κάποια πράγματα για τους τρεις λαούς που μας ενδιαφέρουν εδώ, δηλαδή τους Πέρσες, τους Έλληνες και τους Εβραίους. Για τους Πέρσες μας δίνουν ανάγλυφα την άνοδο και την πτώση μιας αυτοκρατορίας. Ένας Ξέρξης και μια Περσία στις πιο μεγάλες στιγμές τους είναι στο κέντρο της ιστορίας της Εσθήρ. Όποιος θέλει, μέσα και από τις αυλικές συνήθειες, να δει το μεγαλείο των Περσών στο απόγειο της ακμής τους, δεν έχει παρά να διαβάσει το βιβλίο της Εσθήρ. Από την άλλη μεριά, όποιος θέλει να αποκτήσει μιαν αίσθηση της αρχής της κατάπτωσής τους δεν έχει παρά να διαβάσει τους Πέρσες του Αισχύλου. Σε αυτό το πλαίσιο έχουμε και παρατηρούμε δύο διαφορετικούς Ξέρξες, έναν παντοδύναμο και έναν ταπεινωμένο. Μια άλλη ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι οι Έλληνες συνηθίζουν να δρουν μετωπικά, όπως πολλές φορές έχουν δείξει μέσα στην μακρά ιστορική τους διαδρομή, ενώ οι Εβραίοι με εσωτερική ανέλιξη, μέσα από τον αντίπαλο ή τον ισχυρό της κάθε εποχής. Μερικά παραδείγματα, εκτός από τον Μαρδοχαίο και την Εσθήρ, θα μπορούσαν να είναι ο Ιωσήφ, ο Έσδρας, ο Νεεμίας και σε κάποιο βαθμό ο Μωυσής και η Ιουδήθ. Άλλωστε τους τρόπους αυτούς δράσης τους παρατηρούμε και στην σημερινή ζωή. Το σχήμα ύβρις–άτη– νέμεσις– τίσις, τόσο εμφανές στην ελληνική τραγωδία γενικά, αλλά και ειδικά στους

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Πέρσες, είναι πολύ εμφανές και στο βιβλίο της Εσθήρ, ειδικά στην περίπτωση του Αμάν. Από την άλλη μεριά, ο Αμάν, όπως σημειώνει ο Π. Λεκατσάς, είναι μια αρχαία ελαμιτική θεότητα που πεθαίνει και ανασταίνεται εδώ ως Μαρδοχαίος. Το Μαρδοχαίος (από το Μαρδούκ!) είναι ρίζα σε γνωστά εβραϊκά ονόματα, όπως Μορδώχ, Μορδεχάϊ και ίσως και άλλα. Ένα άλλο ενδιαφέρον θέμα στις ιστορίες μας είναι ο κίνδυνος αφανισμού των λαών από τους μεγάλους, όπως οι Πέρσες. Τόσο οι Έλληνες όσο και οι Εβραίοι συχνά κινδύνευσαν και κινδυνεύουν να αφανιστούν. Τούτο, βέβαια, ισχύει ιδιαίτερα για τους μικρούς λαούς, όπως οι δύο παραπάνω. Στο πλαίσιο αυτό ανέπτυξαν και στρατηγικές σαν αυτές που αναφέραμε. Δεν πρέπει όμως να παραλείψουμε να επισημάνουμε ότι, στις ιστορίες μας, διαφαίνεται και η δύναμη των ενστίκτων, όπως της αρπακτικότητας, της ωμής ή καλυμμένης βίας, της αναπαραγωγής, της αυτοσυντήρησης, καθώς και της επιβολής που προβάλλει ο ισχυρός πάνω στον πιο αδύναμο. Θα κλείσουμε το σύντομο αυτό σημείωμα με δύο ακόμα θέματα που επιζητούν την προσοχή μας. Το ένα είναι ο ρόλος και η δύναμη των γυναικών στις μεγάλες αυτοκρατορίες και όχι μόνο. Στους Πέρσες του Αισχύλου είναι η Άτοσσα ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε τρεις γενιές βασιλέων μιας μεγάλης αυτοκρατορίας. Είναι κόρη του Κύρου, σύζυγος του Δαρείου και μητέρα του Ξέρξη. Ταυτόχρονα, βέβαια, πρόκειται για μια αυτοκρατορία που συμβαδίζει με ένα πέρασμα, θα λέγαμε, από τον ανατολικό κόσμο στον ελληνορωμαϊκό, με άλλα λόγια από την Ασία στην Ευρώπη. Και τούτο έχει την σημασία του. Οι γυναίκες, όμως, είναι πρωταγωνίστριες και στο βιβλίο της Εσθήρ, αφού πολλά νήματα κινούνται από αυτές. Τέλος θα ολοκληρώσουμε με τον ρόλο και τη σημασία των θρησκειών, ο οποίος είναι καθοριστικός σε πολλά επίπεδα. Για όλους τους λαούς που προαναφέραμε, είναι ο συνεκτικός εκείνος δεσμός που όχι μόνον τους ενώνει αλλά και τους διασώζει στις πιο κρίσιμες περιστάσεις, εκεί μάλιστα που κυριολεκτικά κινδυνεύουν με αφανισμό. Και πίσω ακόμα από τα ονόματα του Μαρδοχαίου και της Εσθήρ αναδύεται έντονη η μυρωδιά και η επίδραση της ξακουστής Βαβυλώνας και της θρησκείας της.

επιστημονικά νέα στις επιχειρήσεις υψηλής k Χάος τεχνολογίας στην Ελλάδα –

πάνω από 4.200 λουκέτα

ο 2015 έκλεισαν πάνω από 4.200 επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας στην Ελλάδα, σύμφωνα με μελέτη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Ο αριθμός των διαγραφών επιχειρήσεων στον τομέα υψηλής τεχνολογίας αυξάνεται διαχρονικά, καθώς ήσαν περίπου 2.100 το 2011. Αναλυτικώτερα, πέρυσι δημιουργήθηκαν συνολικά 52.650 νέες επιχειρήσεις στην Ελλάδα, εκ των οποίων οι 3.249 ήσαν υψηλής τεχνολογίας, ενώ διαγράφηκαν από τα μητρώα συνολικά 95.504 εταιρείες, από τις οποίες οι 4.277 ήσαν υψηλής τεχνολογίας. Συνεπώς έκλεισαν 1.028 περισσότερες επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας από όσες άρχισαν να λειτουργούν.

Η φυγή των ‘’μυαλών’’ k Guardian: από την Ελλάδα θα έχει συνέπειες

στην οικονομική ανάπτυξη

την έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος, σύμφωνα με την οποία 427.ΟΟΟ Έλληνες έχουν μεταναστεύσει από το 2008, αναφέρεται σε ρεπορτάζ του ο Guardian, κάνοντας λόγο για την μεγαλύτερη «διαφυγή ταλέντων» στη σύγχρονη ιστορία. Όπως τονίζεται, η «έξοδος των εργαζόμενων, πολλοί από τους οποίους είναι υψηλά εξειδικευμένοι, καθιστά την προοπτική της οικονομική ανάπτυξης ακόμα πιο αδιαφανή». Σύμφωνα με την έκθεση οι νέοι επαγγελματίες αναζητούν την τύχη τους στην Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. «Υπήρξε μια βαθειά και μακροχρόνια διαρροή των πιο ικανών και ταλαντούχων, κάτι που θα έχει σημαντικές συνέπειες για τις μελλοντικές δυνατότητες ανάπτυξης στην Ελλάδα», σχολιάζει ο καθηγητής Kevin Featherstone, που ηγείται του Ελληνικού Παρατηρητηρίου του London School of Economics. «Το βάθος και η διάρκεια της ύφεσης είναι παρόμοια με την κατάθλιψη που υπέστη Ανατολική Ευρώπη στις αρχές της δεκαετίας του 1990», σχολιάζει ο Guardian.

η Σελήνη διατηρεί την γη k Πώς ζωντανή

Τ 90

ο φεγγάρι είναι από τα ομορφότερα «κοσμήματα» του ουρανού. Δεν θα έπρεπε όμως να το…

ευχαριστούμε μόνον επειδή ομορφαίνει τις νύχτες μας, αλλά επειδή δίχως αυτό, λογικά, δεν θα υπήρχαμε. Κοιτώντας τον πλανήτη μας από το διάστημα, βλέπουμε μια μικρή μπλε σφαίρα. Κάτω όμως από την επιφάνεια της Γης και τα ωραία της χρώματα, υπάρχει μια «καυτή» μάζα υγρού κράματος νικελίου και σιδήρου, καθώς και στερεός σίδηρος σε διάμετρο σχεδόν 6.000 μιλίων. Ο εσωτερικός και ο εξωτερικός πυρήνας μαζί, συγκεντρώνουν το ένα τρίτο της συνολικής μάζας της Γης, δημιουργώντας ένα μαγνητικό πεδίο που προστατεύει την ζωή του πλανήτη από τα διάφορα φορτισμένα σωματίδια που προέρχονται από τον Ήλιο. Ωστόσο, ο πυρήνας της Γης δεν θα μπορούσε να σώσει την ανθρωπότητα από μόνος του. Δίχως την βοήθεια της Σελήνης, ο πλανήτης μας θα είχε (σύντομη) ημερομηνία… λήξης. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Earth and Planetary Science Letters, το φεγγάρι είναι ο λόγος που η ζωή μας είναι ασφαλής. Παρ’ όλο που βρίσκεται 384.403 χιλιόμετρα μακριά, οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως η βαρυτική έλξη του ενεργοποιεί το κράμα του σιδήρου στον πυρήνα, διατηρώντας το μαγνητικό πεδίο και προστατεύοντας την Γη. Σύμφωνα με την κλασσική θεωρία του δυναμό, το γήινο μαγνητικό πεδίο δημιουργείται από την κίνηση των ηλεκτρικά αγώγιμων υγρών στον εξωτερικό πυρήνα της Γης. Ο λιωμένος σίδηρος στον εξωτερικό πυρήνα δημιουργεί ηλεκτρικό ρεύμα, καθώς κινείται, και έτσι παράγεται το μαγνητικό πεδίο. Αν όμως το πεδίο δεν τροφοδοτείτο συνεχώς, ο Denis Andrault και η ομάδα του, στην έρευνά τους, εκτιμούν ότι η ζωή στην Γη θα εξαφανιζόταν σε περίπου 20.000 χρόνια.

επιστήμονες «διάβασαν» k Ισπανοί για πρώτη φορά το πλήρες

γονιδίωμα του δέντρου της ελιάς.

ελιά είναι ένα από τα πρώτα δέντρα που καλλιεργήθηκαν στην ιστορία της ανθρωπότητας, πριν από περίπου 6.000 χρόνια, μια διαδικασία που ξεκίνησε στην ανατολική Μεσόγειο και μετά επεκτάθηκε προς τα δυτικά. Σήμερα αποτελεί εμβληματικό δέντρο όλης της Μεσογείου, έχοντας ζωτική σημασία για την αγροτική οικονομία της Ελλάδας, της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Πορτογαλίας. Συνολικά υπάρχουν σχεδόν 1.000 ποικιλίες ελιάς. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

επιστημονικά νέα Μέχρι σήμερα, το γονιδίωμα της ελιάς (Olea eu ropaea), που περιέχει πάνω από 56.300 γονίδια, ήταν άγνωστο στην ολότητά του, παρ’ όλο που ρυθμίζει τις διαφορές ανάμεσα στις ποικιλίες, στα μεγέθη και στην γεύση των καρπών, την διάρκεια ζωής των δέντρων (τα οποία μπορεί να ζήσουν έως 4.000 χρόνια!) και την ικανότητά τους να προσαρμόζονται σε ξηρά περιβάλλοντα. Οι ερευνητές, που έκαναν την σχετική δημοσίευση στο περιοδικό Giga Science, ανέφεραν ότι η αποκωδικοποίηση των γενετικών μυστικών της ελιάς θα βοηθήσει στην ανάπτυξη ποικιλιών πιο ανθεκτικών στα βακτήρια, στους μύκητες και στην κλιματική αλλαγή, και πιθανώς να παραχθούν λάδι και ελιές καλύτερης ποιότητας.

πρώτη Μονάδα Ανάλυσης k HΑρχαίου DNA στην Ελλάδα

α επίσημα εγκαίνια της νεοσύστατης Μονάδας Ανάλυσης Αρχαίου DNA του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (IMBB) του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ITE) πραγματοποιήθηκαν πρόσφατα στο πλαίσιο της Διεθνούς Ημερίδας με τίτλο «Ανάλυση αρχαίου DNA: Μια νέα ματιά στο παρελθόν». Η σύσταση της συγκεκριμένης μονάδας, η οποία συγχρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Κρήτης, είναι η μοναδική στην Ελλάδα και η τρίτη σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η μονάδα αυτή αναμένεται να ανοίξει νέες προοπτικές για την ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς της Ελλάδας, την υποστήριξη της αρχαιολογικής έρευνας και την ανάπτυξη ερευνητικών συνεργασιών ανάμεσα στις ανθρωπιστικές και φυσικές επιστήμες.

αποκαλύπτουν k Επιστήμονες τη μεταθανάτια ζωή του... DNA!

κατοντάδες γονίδια εξακολουθούν να εμφανίζουν σημάδια –και μάλιστα έντονης– δραστηριότητας δύο ημέρες μετά τον θάνατο ενός ζωντανού οργανισμού, σύμφωνα με μια νέα αμερικανική επιστημονική έρευνα. Η ανακάλυψη αυτή μπορεί να έχει επιπτώσεις για τις μεταμοσχεύσεις οργάνων, τις εγκληματολογικές αναλύσεις για τον ακριβή προσδιορισμό της ώρας θανάτου, ακόμη και για τον ίδιο τον ορισμό της ζωής, καθώς σε έναν οργανισμό που έχει ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

ιατρικά θεωρηθεί νεκρός, το DNA του μπορεί να είναι ενεργό για ένα χρονικό διάστημα ακόμη. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τους Πίτερ Νομπλ και Άλεξ Ποτσίτκοφ του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτων στο Σιάτλ, που έκαναν τις σχετικές προδημοσιεύσεις στο BioRxiv, σύμφωνα με τον New Scientist, πειραματίστηκαν με ποντίκια και ψάρια-ζέβρες. Οι επιστήμονες παρακολούθησαν τον βαθμό δραστηριότητας των γονιδίων των πειραματόζωων αμέσως μετά τον θάνατό τους. Διαπίστωσαν ότι 548 γονίδια των ψαριών και 515 γονίδια των τρωκτικών ήσαν ενεργά έως 48 ώρες μετά τον θάνατο των ζώων, την ώρα που το υπόλοιπο DNA τους διαλυόταν. Ο θάνατος θεωρείται ότι επέρχεται όταν σταματά να λειτουργεί η καρδιά και ο εγκέφαλος, αλλά αν αρκετά γονίδια ζουν ακόμη, οι επιστήμονες αναρωτιούνται πότε ακριβώς κάποιος πρέπει να θεωρείται τεχνικά... τελείως νεκρός.

Πύλος θα συμμετάσχει στην k Ηκατασκευή του μεγαλύτερου

τηλεσκοπίου νετρίνων στον κόσμο

ροχωρά η υλοποίηση, στον βυθό της Μεσογείου, του μεγαλύτερου υποθαλάσσιου τηλεσκοπίου νετρίνων στον κόσμο, όπως ανακοίνωσε η διεθνής επιστημονική κοινοπραξία που έχει αναλάβει την ανάπτυξή του. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ξεχωριστά αλλά διασυνδεδεμένα μεταξύ τους τηλεσκόπια σε… συσκευασία ενός. Το τηλεσκόπιο, γνωστό εν συντομία ως KM3Net (Τηλεσκόπιο Νετρίνων Κυβικού Χιλιομέτρου), θα αναπτυχθεί σε βάθη τριών έως τεσσάρων χιλιομέτρων σε τρεις πολύ βαθειές περιοχές της Μεσογείου, στα ανοιχτά της Τουλόν (νότια Γαλλία, κοντά στην Μασσαλία), της νοτιοανατολικής Σικελίας (Ιταλία) και της Πύλου (Ελλάδα). Οι ερευνητές δημοσίευσαν την σχετική «επιστολή προθέσεων», με το χρονοδιάγραμμα του όλου σχεδίου, στο περιοδικό πυρηνικής και σωματιδιακής φυσικής Journal of Physics G: Nuclear and Particle Physics. Από Ελληνικής πλευράς, την πρωτοβουλία συνυπογράφουν περίπου 20 επιστήμονες από τον «Δημόκριτο», τα Πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Ανοικτό Πανεπιστήμιο, καθώς και το ΤΕΙ Πειραιά. Το KM3NeT θα είναι μια τεράστια διάταξη δικτυωμένων ανιχνευτών, με «ομοσπονδιακή» δομή, κεντρι91

επιστημονικά νέα κό μάνατζμεντ (με έδρα το Άμστερνταμ) και με κοινή ανάλυση όλων των επιστημονικών δεδομένων. Το τηλεσκόπιο θα προσπαθήσει να ανιχνεύσει τα φευγαλέα υποατομικά σωματίδια νετρίνα, που έχουν αστροφυσική προέλευση (μαύρες τρύπες και άστρα που συγκρούονται, εκρήξεις σούπερ-νόβα και ακτίνων-γάμα, ενεργοί γαλαξιακοί πυρήνες-κβάζαρ κ.α.). Στόχος είναι αφ’ ενός να δώσει σάρκα και οστά σε μια νέου τύπου «αστρονομία νετρίνων», που θα μελετήσει το σύμπαν με νέους τρόπους, και αφ’ετέρου να ρίξει φως στα ίδια τα νετρίνα, τα οποία αλληλεπιδρούν μόνον ασθενώς με την ύλη, γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο να γίνουν αντιληπτά.

τα ελληνικά ως την k Καθιέρωσε μόνη ξένη γλώσσα διδασκαλίας! Ε

ίδηση που μας κάνει όλους υπερήφανους. Η Ελληνικής καταγωγής (απ’ την Κεφαλληνία) διευθύντρια σε σχολείο του Χάρλεμ, η Πένυ (Πανωραία) Παναγιωσούλη, κατάφερε να καθιερώσει τα ελληνικά, ως την μόνη ξένη γλώσσα διδασκαλίας στο πρότυπο σχολείο της! Το πρόγραμμα ξεκίνησε με την διδασκαλία των Ελληνικών απλά ως ξένης γλώσσας, με το βάρος στην γραμματική, το λεξιλόγιο και κάποια στοιχεία πολιτισμού. Σημαντικό ρόλο έπαιξε, όπως λέει η κ. Παναγιωσούλη, και η δεκαήμερη εκδρομή 33 μαθητών του σχολείου και 19 συνοδών τους στην Ελλάδα, καθώς τους δόθηκε η ευκαιρία να δουν από κοντά όλα αυτά που διδάσκονταν στις τάξεις τους. Πάντως, όπως αναφέρει η ίδια, πηγή έμπνευσης του εγχειρήματός της ήταν ο πατέρας της, ο λογοτέχνης Γαβριήλ Παναγιωσούλης, που γεννήθηκε στην Κεφαλληνία, για τον οποίο μιλά με υπερηφάνεια, τονίζοντας ότι μέσω των οραμάτων του μπόρεσε να εκτιμήσει τι πραγματικά σημαίνει να είσαι Έλληνας.

είναι μαθηματικά. k Όλα Αλγόριθμος στις ΗΠΑ προβλέπει

δράστες και θύματα δολοφονιών!

οναδικός στο είδος του, ένας μυστηριώδης αλγόριθμος βοηθάει την αστυνομία του Σικάγο στην μάχη κατά της ένοπλης βίας, βαθμολογώντας ουσιαστικά τους κατοίκους που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο να εμπλακούν σε ένα περιστατικό με πυροβολισμούς, είτε πρόκειται να είναι

το θύμα είτε πρόκειται να είναι ο δράστης. Ο έξυπνος αυτός αλγόριθμος λαμβάνει υπ’όψιν του ποικίλους παράγοντες, όπως το ποινικό μητρώο, το αν ένα πρόσωπο είναι μέλος μιας συμμορίας, το αν κάποιος έχει τραυματιστεί κατά το παρελθόν από σφαίρα, πόσες φορές έχει κάποιος άνθρωπος συλληφθεί κ.ἀ. Ωστόσο η ακριβής φύση των κριτηρίων και η σημαντικότητά τους παραμένουν απόρρητες και σαφώς αμφιλεγόμενες. Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα των συνδυα σμών που κάνει ο υπολογιστής λαμβάνει την μορφή μιας βάσης δεδομένων, που αποκαλείται «Strategic Subject List» (Κατάλογος Στρατηγικών Υποκειμένων) και στοχεύει στο να συμβάλει στον περιορισμό των λουτρών αίματος σε μια πόλη όπου τα ξεκαθαρίσματα λογαριασμών μεταξύ των συμμοριών αποτελούν καθημερινότητα. Οι επικριτές του εν λόγω συστήματος του προσάπτουν ότι θίγει τις δημόσιες ελευθερίες, στιγματίζοντας την «φερόμενη τάση προς την βία» ορισμένων πολιτών. Η αστυνομία, όμως, υποστηρίζει ότι το εργαλείο που έχει ήδη στα χέρια της βοηθά τις δυνάμεις επιβολής του νόμου να επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους στα πρόσωπα που ενδεχομένως είναι επικίνδυνα, τα οποία πολύ συχνά είναι κι εκείνα που απειλούνται σε μεγαλύτερο βαθμό με τον θάνατο.

Αλιβιζάτος: ο Έλληνας k Παύλος καθηγητής που βράβευσε

ο Ομπάμα

πό τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Μπάρακ Ομπάμα βραβεύθηκε ο διακεκριμένος επιστήμων Παύλος Αλιβιζάτος με καταγωγή από την Κεφαλονιά, στις 19 Μαΐου 2016. Ο κ. Αλιβιζάτος είναι καθηγητής των Νανοεπιστημών και της Νανοτεχνολογίας στο Berkeley και πρώην διευθυντής του Berkeley National Laboratory Law rence (Berkeley Lab). Έλαβε το Εθνικό Μετάλλιο των Επιστημών (Natio nal Medal of Science), που είναι η υψηλότερη τιμή στις ΗΠΑ για τα επιτεύγματα στους τομείς της επιστημονικής έρευνας. Ο Παύλος Αλιβιζάτος βρίσκεται ανάμεσα στους «πατέρες της νανοεπιστήμης», λόγω της πρωτοποριακής έρευνάς του στις τεχνητές νανοδομές. Ο Παύλος Αλιβιζάτος είναι διακεκριμένος καθηγητής των Νανοεπιστημών και της ΝανοτεχνολογίΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

επιστημονικά νέα ας στο Berkeley και πρώην διευθυντής του Berkeley National Laboratory Lawrence (Berkeley Lab). Επίσης, διευθύνει το Ινστιτούτο Kavli Energy Nanosciences (ENSI) και κατέχει έδρες στα τμήματα της Επιστήμης Υλικών και Χημείας. Επιπλέον, είναι ένας από τους ιδρυτές δύο εξεχουσών εταιρειών νανοτεχνολογίας, των Nanosys και Quantum Dot Corp. Ήταν ένας από τους βασικούς διεκδικητές του Νομπέλ Χημείας για το 2013. Γεννήθηκε το 1959 στο Σικάγο των ΗΠΑ, αλλά σε ηλικία 10 ετών έχασε τη μητέρα του και πέρασε τα εφηβικά του χρόνια στην Ελλάδα, στην οικογένεια ενός θείου του. Αποφοίτησε από ελληνικά σχολεία και μετά το λύκειο επέστρεψε στις ΗΠΑ, όπου έλαβε πτυχίο Χημείας από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο το 1981 και Διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ το 1986. Η αλματώδης πρόοδός του τον οδήγησε στην πρώτη πεντάδα των 100 κορυφαίων χημικών της περασμένης δεκαετίας στην λίστα που έχει καταρτίσει η βιβλιομετρική εταιρεία Τόμσον-Ρόϋτερς. Ειδικότητα του επιστήμονα κ. Αλιβιζάτου είναι οι νανοκρύσταλλοι, δηλαδή μικροί κρύσταλλοι διάφορων υλικών με διαστάσεις μερικά νανόμετρα, όπου ένα νανόμετρο ισοδυναμεί με 1 δισεκατομμυριοστό του μέτρου. Οι νανοκρύσταλλοι έχουν πολλές και σημαντικές εφαρμογές στην τεχνολογία, οι σημαντικώτερες ίσως από τις οποίες είναι η κατασκευή φωτοβολταϊκών στοιχείων χαμηλού κόστους και συσκευών τεχνητής φωτοσύνθεσης.

Ancestrale: η ταυτότητα k Terra των «Ελλήνων της Ιταλίας»

erra Ancestrale, «προγονική γη», είναι ο τίτλος της μελέτης η οποία παρουσιάστηκε στην Ρώμη και είναι αφιερωμένη στην «σύγχρονη ελληνική διασπορά στην Ιταλία, μεταξύ πρώτης και δεύτερης γενιάς». Την μελέτη, όπως και την σχετική έκδοση (του ιταλικού Ιδρύματος Ερευνών Cnr), επιμελήθηκαν ο ερευνητής Αντρέα Πελίτσια και ο ιστορικός Ρήγας Ραυτόπουλος, οι οποίοι προέρχονται, επίσης, από μεικτές, ελληνοϊταλικές οικογένειες. «Από την ιστορική αυτή έρευνα προκύπτει ότι τον περασμένο αιώνα υπήρξαν δύο κύρια κύματα διασποράς από την Ελλάδα προς την Ιταλία: Αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών», δήλωσε στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Ρήγας Ραυτόπουλος.

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

«Μπορούμε να πούμε επίσης, ότι από την αρχή της δεκαετίας του ’80, η Ελλάδα έδωσε μεγαλύτερο βάρος στον απόδημο ελληνισμό με την δημιουργία ειδικού τομέα, στα πλαίσια του κυβερνητικού σχήματος», πρόσθεσε ο Ελληνοϊταλός ερευνητής. Σύμφωνα με τον Ρήγα Ραυτόπουλο, είναι σαφές ότι υπάρχει μια συνεχής, αδιάλειπτη σχέση ανάμεσα στην Ιταλία και στην Ελλάδα, με εγκατάσταση και δραστηριοποίηση Ελλήνων στη γειτονική μας χώρα, η οποία ξεκινά δυναμικά, με την άλωση της Κωνσταντινούπολης και συνεχίζεται μέχρι τον 21ο , έστω και –φυσικά– υπό διαφορετικές συνθήκες. Παράλληλα, ο ιστορικός (ο οποίος έχει μελετήσει σε βάθος την παρουσία και δράση των Ελλήνων στην Ιταλία, στα χρόνια της αντίστασης στη Χούντα) τονίζει ότι «κάποιοι, πριν λίγα χρόνια, βιάστηκαν να βγάλουν το συμπέρασμα ότι το φαινόμενο της Ελληνικής διασποράς είχε τελειώσει. Η ιστορία των τελευταίων ετών όμως, μας δείχνει ότι η πραγματικότητα είναι διαφορετική». «Σε ό,τι αφορά την έρευνά μας, η οποία συμπεριέλαβε πάνω από διακόσια πενήντα έξι ερωτηματολόγια και εβδομήντα αναλυτικές συνεντεύξεις, διαπιστώσαμε ότι υπάρχει ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον φαινόμενο πολιτιστικού υβριδισμού: Οι Έλληνες δεύτερης γενιάς που ζουν στην Ιταλία, αποκτούν ουσιαστικά μια νέα ταυτότητα. Μια ταυτότητα η οποία ξεπερνά την απλή μείξη του Ελληνικού και ιταλικού στοιχείου», παρατήρησε ο Αντρέα Πελίτσια. «Η αίσθηση της Ελληνικής καταγωγής και ταυτότητας είναι υπό συνεχή αναδιαμόρφωση»,προσθέτει, ενώ είναι πολύ δυνατός ο λεγόμενος «roots turism», τα ταξίδια στην Ελλάδα, αναζητώντας τις προσωπικές και οικογενειακές ρίζες. Από την έρευνα του Αντρέα Πελίτσια (o οποίος ασχολείται σε βάθος με τα ευρύτερα, μεταναστευτικά φαινόμενα) προκύπτει παράλληλα ότι οι Έλληνες δεύτερης γενιάς που ζουν στην Ιταλία, δεν συμμετέχουν πάντα μαζικά στις δραστηριότητες των διαφόρων Ελληνικών συλλόγων και κοινοτήτων. Συγχρόνως όμως, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον και αγάπη σε ό,τι αφορά τη χρήση της Ελληνικής γλώσσας. Αναφερόμενος στην έρευνα «Προγονική γη», ο πρέσβης της Ελλάδας στη Ρώμη Θεμιστοκλής Δεμίρης θέλησε να τονίσει: «Στο βιβλίο, οι δύο συγγραφείς, μας θυμίζουν την ετυμολογία της λέξης διασπορά: Προέρχεται από το Ελληνικό ρήμα διασπείρω. Η ίδια η λέξη, ως έννοια, 93

επιστημονικά νέα έχει άμεση σχέση με λέξεις, φράσεις και έννοιες όπως: Σπόρος, γη, ρίζες, άνθιση, καρποφορία, αναπαραγωγή Πράγματι, το βιβλίο του Αντρέα Πελίτσια και του Ρήγα Ραυτόπουλου, παρουσιάζει όλα αυτά τα στοιχεία που αφορούν την ελληνική διασπορά στην Ιταλία, και τα οποία, όλα μαζί, συνθέτουν ακριβώς τη διασπορά αυτή και είναι αναγκαία για να μπορέσει να κατανοηθεί και να εκτιμηθεί καλύτερα». Το ερευνητικό και ιστορικό αυτό έργο μπόρεσε να βασισθεί στην πρόθυμη συνεργασία των Ελληνικών κοινοτήτων και αδελφοτήτων Ιταλίας, του ιταλικού Ιδρύματος Ερευνών και της Ελληνικής Πρεσβείας στη Ρώμη.

ανακαλύφθηκε k Πειραιάς: η μεγαλύτερη ναυτική βάση

της αρχαιότητας!

α ερείπια μιας αρχαίας ναυτικής βάσης, η οποία χρονολογείται από το 493 π.Χ. και ήταν το «κλειδί» για τη νίκη στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας ανακάλυψαν στον Πειραιά αρχαιολόγοι από τη Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης μαζί με Έλληνες συναδέλφους τους. Τα σπουδαία ευρήματα ανακαλύφθηκαν στο αρχαίο λιμάνι της Μουνιχίας, τη ναυτική βάση της αρχαίας Αθήνας, από όπου πιθανότατα απέπλευσαν τα πλοία του αθηναϊκού ναυτικού για τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Κατά την αρχαιότητα Μουνιχία ονομαζόταν ο σημερινός λόφος της Καστέλλας του Πειραιά και συγκεκριμένα η κορυφή και η ανατολική πλαγιά, που αποτελούσε τον λεγόμενο λιμένα Μουνιχίας, το σημερινό Μικρολίμανο. Οι επιστήμονες πιστεύουν πως τα δύο τρίτα των Ελληνικών πλοίων που συμμετείχαν στη ναυμαχία της Σαλαμίνας επιχειρούσαν από τη συγκεκριμένη ναυτική βάση η κατασκευή της οποίας φαίνεται ότι διατάχθηκε από τον ίδιο τον Θεμιστοκλή. Σε αφιέρωμά της για την ανακάλυψη στον Πειραιά, η ισραηλινή «Haaretz» φιλοξενεί, μεταξύ άλλων, δηλώσεις του επικεφαλής των ανασκαφών και κα θηγητή του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, Bjørn Lovén. «Εντοπίσαμε την αρχαία ναυτική βάση του Πειραιά. Βρήκαμε τα υπόστεγα που προστάτευαν τα πλοία όταν αυτά δεν επιχειρούσαν στη θάλασσα, τις οχυρώσεις του λιμανιού», αποκάλυψε, σημειώνοντας ακόμη ότι οι

κολώνες που στήριζαν τα υπόστεγα ήταν 1,4x1,4 μέτρα, ενώ τα ίδια τα υπόστεγα είχαν 8 μέτρα ύψος και 50 μέτρα πλάτος, γεγονός που καθιστά τη συγκεκριμένη ναυτική βάση μια από τις μεγαλύτερες του αρχαίου κόσμου! Σύμφωνα με το δημοσίευμα, οδηγήθηκαν στο σημείο το 2010 από έναν ψαρά ο οποίος όταν ήταν παιδί συνήθιζε να κάθεται και να ψαρεύει πάνω σε μια αρχαία κολώνα, η οποία ήταν –όπως αποδείχτηκε κομμάτι του αρχαίου λιμανιού το οποίο ήταν ικανό να φιλοξενήσει εκατοντάδες τριήρεις. Αφού ο ψαράς τους οδήγησε στο σημείο, δύτες βούτηξαν στη θάλασσα και ανάμεσα σε σύγχρονα συντρίμμια, άγκυρες και λάσπη, «έπεσαν» πάνω σε ένα μοναδικό εύρημα: στα ερείπια ενός αρχαίου μνημειακού τείχους στον βυθό της θάλασσας. «Είχε μια τεράστια οχύρωση και χώρο ικανό να φιλοξενήσει εκατοντάδες τριήρεις, ενώ ήταν πάρα πολύ δύσκολο να βρεθεί καθώς είχε θαφτεί κάτω από τα νερά της αλιείας και τα σκάφη αναψυχής στη Μαρίνα Ζέας», σημειώνουν ακόμη οι συγγραφεύς της μελέτης, με τον καθηγητή Lovén να τονίζει ότι μερικές ημέρες η ορατότητα κάτω από τα νερά ήταν μικρότερη των 20 εκατοστών!

αποκαλύψεις για τον k Νέες Mηχανισμό των Αντικυθήρων:

έδινε στοιχεία αντίστοιχα με της NASA

ι όμως οι σημερινοί υπολογιστές και τα κινητά έχουν ρίζες στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Την μέχρι τώρα συνολική ανάλυση των επιγραφών που βρίσκονται στο εσωτερικό του Μηχανισμού των Αντικυθήρων παρουσίασε η ομάδα μελέτης αυτού του αινιγματικού για την επιστημονική κοινότητα αντικειμένου. Τα ευρήματα της μελέτης είναι το αποτέλεσμα διεθνούς ερευνητικής προσπάθειας κατά τα τελευταία περίπου 10 χρόνια. Πρώτο το Ελληνικό κοινό είχε την ευκαιρία να ενημερωθεί για τα νέα στοιχεία που προέκυψαν από την αποκρυπτογράφηση των επιγραφών που βρίσκονται «κρυμμένες» στις πτυχές του Μηχανισμού, αποκαλύπτοντας ένα ολόκληρο σύμπαν μέσα στα γρανάζια της αρχαίας συσκευής. Όπως συμφώνησαν όλοι οι ομιλητές της εκδήλωσης, πρόκειται για ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

επιστημονικά νέα τον αρχαιότερο υπολογιστή, ο οποίος παρείχε στον κάτοχό του τη δυνατότητα να βλέπει με ακρίβεια τις εκλείψεις της σελήνης και του ήλιου καθώς και την κίνηση των ουράνιων σωμάτων. Την «εξιστόρηση» των γεγονότων ξεκίνησε με την ομιλία του ο Γιάννης Μπιτσάκης, Φυσικός και Ιστορικός των Επιστημών και της Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κι ένα από τα βασικά μέλη της ερευνητικής ομάδας, εξηγώντας πώς ακριβώς δούλευε ο Μηχανισμός. Συγκεκριμένα, στη μία πλευρά της συσκευής υπήρχε μία λαβή η οποία κινούσε όλο το σύστημα. Γυρίζοντας τη λαβή άρχιζαν να περιστρέφονται οι δείκτες που υπήρχαν στο εμπρόσθιο και στο οπίσθιο μέρος του Μηχανισμού. Επιλέγοντας μία ημερομηνία αποκαλύπτεται τα αστρονομικά φαινόμενα που συμβαίνουν γύρω από τη Γη. Όπως πρόσθεσε ο ίδιος, αν μπει κανείς στην ιστοσελίδα της NASA όπου αναφέρονται όλες τις εκλείψεις του παρελθόντος και αυτές που είναι να γίνουν στο μέλλον, αναγράφεται ότι «αυτό που κάνουμε εμείς εδώ με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές είναι και αυτό που έκανε ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων πριν από περίπου 2.000 χρόνια». Όπως ανέφερε ο κ. Μπιτσάκης, ο Μηχανισμός αναγνωρίστηκε ως αστρονομικό μηχανικό όργανο από την πρώτη στιγμή που ανακαλύφθηκε το 1902 από τον Σπυρίδωνα Στάη, ο οποίος την εποχή εκείνη εκτελούσε καθήκοντα υπουργού Παιδείας. Ο Στάης πρόσεξε ότι σε ένα από τα ευρήματα υπήρχε ένα οδοντωτός τροχός και ήταν διακριτές οι λέξεις «ΑΦΡΟΔΙΤΗ» και «ΗΛΙΟΥ». Έως το 1972 είχαν αναγνωστεί με επιτυχία περίπου 923 γράμματα και αριθμοί, ενώ πρόσφατα ο αριθμός αυτός ανήλθε στους 3.400 χαρακτήρες που υπήρχαν πάνω στα συνολικά 82 θραύσματα του Μηχανισμού. Η ερευνητική ομάδα έχει καταφέρει να αναγνωρίσει ολόκληρες προτάσεις οι οποίες βοηθούν στην κατανόηση των λειτουργικών του αντικειμένου και αποτελούν κάτι σαν «εγχειρίδιο» χρήσης του Μηχανισμού. Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο Φιλόλογος Παλαιογράφος Αγαμέμνων Τσελίκας, ο οποίος είχε αναλάβει το έργο της ανάγνωσης των κειμένων. Όπως παραδέχτηκε ο ίδιος το έργο του ήταν ιδιαίτερα δύσκολο καθώς τα γράμματα στην πραγματική τους διάσταση είχαν μέγεθος μικρότερο των 2 χιλιοστών, ενώ υπήρχαν και ανωμαλίες στην επιφάνεια του χαλκού με αποτέλεσμα ο αξονικός τομογράφος, το ειδικό μηχάΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

νημα που χρησιμοποιήθηκε για τη φωτογράφηση των θραυσμάτων, να μην είναι σε θέση να «δει» μονομιάς ολόκληρη την επιφάνεια. Ο Ξενοφών Μουσσάς, καθηγητής Φυσικής Διαστήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών, αφού πήρε το λόγο εξήγησε ότι «οι σημερινοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές και τα κινητά τηλέφωνα έχουν τις ρίζες τους στα γρανάζια του Μηχανισμού», όπως αποδεικνύεται με τις επιγραφές που υπάρχουν πάνω στις πτυχές του αντικειμένου. «Το πιο σημαντικό είναι ότι βλέπουμε να υπάρχουν οι νόμοι της φυσικής ήδη μέσα στο Μηχανισμό, τόσο στις επιγραφές όσο και στους αριθμούς 76, 19, 223 και αποδεικνύουν, όχι μόνο αυτοί αλλά και όλη η δομή του Μηχανισμού, ότι εντέλει είναι και η υπογραφή αυτού που τον έφτιαξε. Μας λέει καθαρά είμαι ένας πυθαγόρειος», είπε ο κύριος Μούσας χαρακτηριστικά. Όπως υποστήριξε ο ίδιος, αυτό το μηχάνημα αποτελεί τις ρίζες όλου του πολιτισμού και ολόκληρης της τεχνολογίας και στην ουσία πρόκειται για το αρχαιότερο «tablet». Στον Μηχανισμό επίσης εμπεριέχεται και ένα αστρολογικό ημερολόγιο, οι δείκτες του οποίου φαίνεται πως περιστρέφονται γύρω από τον ζωδιακό κύκλο αποκαλύπτοντας τις κινήσεις τόσο της Σελήνης όσο και των πλανητών. Όπως αποκαλύπτεται επίσης, οι κινήσεις των πλανητών είναι άμεσα συνδεδεμένες με συγκεκριμένους τόπους παρατήρησης, κάτι που δείχνει ότι ο δημιουργός του Μηχανισμού των Αντικυθήρων είχε προβλέψει το μηχάνημα αυτό να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περισσότερες από μία τοποθεσίες, αφού πάνω του έχουν ανακαλυφθεί χαραγμένες οι λέξεις Δωδώνη και Αλεξάνδρεια. Επίσης συνδέονται με αθλητικά γεγονότα που πραγματοποιούνταν ανά τετραετία, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες και τα Ίσθμια. Όλοι οι ομιλητές που παρέθεσαν τις απόψεις τους κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης συμφώνησαν ότι το ναυάγιο όπου ανακαλύφθηκε ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτελεί το σημαντικότερο ναυάγιο όλων των εποχών. Επιθυμία όλων είναι να γίνουν περαιτέρω ανασκαφές με την ελπίδα να ανακαλυφθούν περισσότερα θραύσματα αυτού του αινιγματικού αλλά ταυτόχρονα συναρπαστικού μηχανισμού ώστε οι επιστημονική κοινότητα να καταφέρει εντέλει να λύσει όλους του γρίφους που κρύβονται στα γρανάζια του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. 95

Από την Κοινωνία της Παραγωγής στην Κοινωνία της Γνώσης του Χαρίτου Αναστασίου σπουδαστού Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου

λο και πιο συχνά γίνεται αντιληπτό πως ο ανεπτυγμένος οικονομικά κόσμος τείνει σε μία μεταβιομηχανική οικονομική κατάσταση, όπου ο τριτογενής τομέας, αυτός των υπηρεσιών, παράγει περισσότερο πλούτο από ό,τι η δευτερογενής και κυρίως η πρωτογενής παραγωγή. Η ίδια η παραγωγική διαδικασία απασχολεί όλο και λιγώτερους εργαζομένους από ό,τι ο τομέας των υπηρεσιών, η γνώση εκφραζόμενη ως ανθρώπινο κεφάλαιο αποτελεί τον πλέον αναγκαίο πόρο, ανώτερο από κάθε άλλο κεφαλαιουχικό μέσο. Αυτή η καμπή αποτελεί ίσως την αρχή της μετάβασης από τον μακρύ 20ο αιώνα στη ξεκάθαρη πλέον εικόνα του πρώϊμου 21ου, από τις κοινωνίες της παραγωγικής οικονομίας και των βιομηχανιών στις κοινωνίες της γνώσης και των υπηρεσιών. Πέραν βέβαια των οικονομικών και τεχνολογικών διεργασιών, που θίγονται εδώ, αρκετές γεωπολιτικές, πολιτισμικές και πολιτικές/ θεσμικές διεργασίες φαίνεται να οδηγούν την κοινωνία του 20ο αιώνα στην λήξη της. Ο Βρετανός οικονομολόγος Colin Clark, πρωτοπόρος της έννοιας του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος και σημαντικός μελετητής των εθνικών οικονομιών, συνόψισε θεωρητικά την μετάβαση αυτή: η συνεχής τεχνολογική πρόοδος μιας κοινωνίας συμβάλλει στην μείωση των εργαζομένων που απαιτούνται για τις πρωτογενείς καθώς και τις δευτερογενείς (βιομηχανικές) διεργασίες, προκαλώντας τη παράλληλη ανάπτυξη ενός τριτογενούς τομέα γραφειοκρατίας και υπηρεσιών κάθε είδους για την υποστήριξή του. Η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα φθίνει διαρκώς, ενώ στην βιομηχανική παραγωγή πάλι φτάνει σε ένα μέγιστο προτού αρχίσει να φθίνει, συνεπικουρούμενη από την διαρκή αύξηση των εργαζόμενων του τριτογενούς τομέα. Θεωρητικά η ταύτιση των τριών μεγεθών σημαίνει την αρχή της αποβιομηχανοποίησης, ακολουθούμενη 96

από την δημιουργία και την άνοδο ενός τεταρτογενούς τομέα, τον οποίον και απαρτίζουν υπηρεσίες στηριγμένες στη παροχή γνώσης. Ο τεταρτογενής αυτός τομέας περιλαμβάνει τόσο τις υπηρεσίες τεχνολογίας των πληροφοριών και των τηλεπικοινωνιών (ICT), έρευνας και ανάπτυξης (R&D), όσο και τις συμβουλευτικές υπηρεσίες (consultancy) που προσφέρουν άμεσα γνώση στις επιχειρήσεις. Ενώ στις παραδοσιακές οικονομίες το 65% του εργατικού δυναμικού απασχολείται στην πρωτογενή παραγωγή, ενώ ο δευτερογενής και ο τριτογενής τομέας απασχολούν μόλις το 20% και το 15% αντίστοιχα, στις μεταβιομηχανικές κοινωνίες ο τριτογενής τομέας απασχολεί το 70% των εργαζομένων, μόλις το 20% ασχολείται με δευτερογενείς δραστηριότητες και μόλις το 10% με πρωτογενείς. Η αγροτική παραγωγή των ΗΠΑ έρχεται τρίτη στον κόσμο με μέγεθος 300 δις δολλαρίων περίπου και με τον μεγαλύτερο όγκο εξαγωγών αγροτικών προϊόντων παγκοσμίως, μόλις το 7% του πληθυσμού της όμως κατοικεί στην αγροτική ύπαιθρο, και ακόμη μικρότερο ποσοστό ασχολείται άμεσα με αγροτικές δραστηριότητες. Όλο και περισσότεροι επιστήμονες, τεχνικοί και υπάλληλοι εργάζονται στον τριτογενή και τον ανερχόμενο τεταρτογενή τομέα.Παλαιά βιομηχανικά αστικά κέντρα όπως το Detroit, το Cleveland, το Cincinnati και άλλες πόλεις της νυν αμερικάνικης rustbelt παρακμάζουν βλέποντας τον πληθυσμό τους να μειώνεται έως και 20%. Αντίθετα μεγαλοπόλεις σαν αυτές της βορειοανατολικής ακτής και της νοτίου Καλιφόρνιας φιλοξενούν από 20 μέχρι και 50 εκατομμύρια κατοίκους. Αν σε κάποιον αυτή η αλλαγή φαίνεται ξένη και αφύσικη, αρκεί να παρακολουθήσει την ανθρώπινη ιστορία σε μεγάλη κλίμακα: ο παλαιολιθικός και μεσολιθικός τροφοσυλλέκτης πέτυχε με την νεολιθική επανάσταση να μεταβεί στην κοινωνία της πρωτογενούς αγροτικής παραγωγής, ένα άλμα που συνέβαλε ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

σημαντικά στην αύξηση του πληθυσμού του από μερικές χιλιάδες σε μερικά εκατομμύρια. Οι κοινωνίες της Εύφορης Ημισελήνου και του Αιγαιακού χώρου γέννησαν τους πρώτους πολιτισμούς –αιγυπτιακός, σουμερικός/Μεσοποταμίας, κυκλαδικός, μινωικός– χαρακτηριστικά των οποίων ήταν η εντονώτερη αστικοποίηση, το μεγάλο μέγεθος του μεταποιητικού και εμπορικού τομέα, καθώς και η ύπαρξη μίας ομάδας ανθρώπων της γνώσης (γραφέων, διανοουμένων, μελετητών), που συνεπικουρούσε στην παραγωγική διαδικασία παρέχοντάς της την αναγκαία τεχνογνωσία γιά την ανάπτυξή της. Οι πολιτισμοί αυτοί συνέβαλαν πάλι στην αντικατάσταση των λίθινων εργαλείων με χάλκινα, με την χρήση δε του σιδήρου οδηγούμαστε στην κλασσική αρχαιότητα. Στο απόγειο της δόξας της, η αθηναϊκή δημοκρατία στηρίζονταν σε μια οικονομία επικεντρωμένη στο εμπόριο και στις λοιπές τριτογενείς υπηρεσίες, πολύ περισσότερο από ό,τι οι αγροτικές οικονομίες των υπολοίπων πόλεων. Η εμπορική αυτή οικονομία προσέφερε στον κάθε πολίτη, ακόμη και τον ακτήμονα, ευκαιρίες ώστε να πλουτίσει και να προκόψει, ο Αθηναίος πολίτης απολάμβανε έτσι ένα επίπεδο ζωής πολύ ανώτερο από αυτό των πολιτών της συντηρητικής Λακεδαίμονας, της αγροτικής Βοιωτίας ή των καθυστερημένων φυλετικών μοναρχιών της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, γεγονός που οδήγησε στην σημαντική της πνευματική ανάπτυξη και επιρροή. Οι Ελληνιστικές μοναρχίες και η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία ανέπτυξαν και διέδωσαν το πνευματικό κεφάλαιο της κλασσικής Αθήνας, το κέντρο βάρους μά-

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

λιστα μετατοπίστηκε από τις μικρές κλασσικές πόλεις στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ανατολής (Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, Πέργαμος) και της Ρώμης. Με το τέλος του Μεσαίωνα και την μετάβαση στην Αναγέννηση η ανθρωπότητα γνώρισε τα πρώτα της τεχνολογικά άλματα. Η βιομηχανική επανάσταση αντικατέστησε την δύναμη των ζώων, του ανθρώπου, του νερού και του αέρα με την δύναμη του ατμού, αλλάζοντας άρδην τις ανθρώπινες κοινωνίες. Την χημική ενέργεια, που έκρυβαν τα στερεά και υγρά καύσιμα και που προσέφερε τεράστια ποσά ισχύος στον άνθρωπο, ακολούθησε η μαγική δύναμη του ηλεκτρισμού στα τέλη του 19ου αιώνα. Η παγίωση των μηχανών εσωτερικής καύσης, της χρήσης του ηλεκτρισμού και της ψηφιακής επανάστασης, θεμελίωσε τον 20ο αιώνα. Η πράσινη επανάσταση στην γεωργία προσέφερε πληθώρα τροφίμων σε εξαιρετικά μικρότερα κόστη, εκτινάσσοντας έτσι τον ανθρώπινο πληθυσμό από τα τρία δισεκατομμύρια της δεκαετίας του ’60 στα έξι δισεκατομμύρια που καταμετρήθηκαν στις 12 Οκτωβρίου του ’99. Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση οδήγησε στην ανάπτυξη των μηχανών εξωτερικής και εσωτερικής καύσης, στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος και στην χημική βιομηχανία. Η δεύτερη, γνωστή ως η ψηφιακή επανάσταση, συνέβαλε στην μετάβαση από τα αναλογικά ηλεκτρονικά συστήματα στα ψηφιακά, η διάχυση των ψηφιακών μέσων και δικτύων συνέβαλε στην ανάπτυξη τόσο του κινητού τηλεφώνου όσο και του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τα τελευταία χρόνια συζητείται από αρκετούς στοχαστές και επιστήμονες η είσοδος σε μια τρίτη περίοδο, καλούμενη συχνά τρίτη βιομηχανική επανάσταση, κατά την οποία η ίδια η βιομηχανική παραγωγή αλλάζει πρόσωπο. Στον κατασκευαστικό τομέα (κατασκευή εργαλείων και βιομηχανικών προϊόντων) οι εκτυπωτές τριών διαστάσεων (3-Dprinters) φαίνονται ικανοί να αντικαταστήσουν τις κλασσικές μεθόδους παραγωγής. Στις 21 Απριλίου 2012 το περιοδικό Economist έβλεπε σε αυτούς την αντικατάσταση όλου του παραδοσιακού βιομηχανικού μοντέλου. Εκτυπωτές θα κατασκευάζουν νέα προϊόντα με διαδοχικές 97

προσθήκες επάλληλων στρώσεων υλικού σε συγκεκριμένα σημεία του χώρου, το σχέδιο του προϊόντος θα εισάγεται σε υπολογιστή και ο ίδιος ο εκτυπωτής θα το ακολουθεί πιστά, κατασκευάζοντάς το με εξαιρετική λεπτομέρεια και ακρίβεια. Σε μια ενιαία διαδικασία κατασκευής, οι κατά πολύ φθηνότεροι, ταχύτεροι και εύχρηστοι τρισδιάστατοι εκτυπωτές θα έχουν την δυνατότητα να κατασκευάσουν πληθώρα εξαρτημάτων, από νανοδομές μέχρι κινητήρες, όσο περίπλοκα και αν είναι, αναπαράγοντας ακόμη και τον ίδιο τους τον εαυτό. Όχι μόνον πλαστικά και μεταλλικά εξαρτήματα, αλλά ακόμη και βιολογικούς ιστούς είναι ικανά να συνθέσουν τα μηχανήματα αυτά. Ήδη ομοιώματα εξαιρετικής ακρίβειας ανθρώπινων οργάνων αξιοποιούνται στον σχεδιασμό περίπλοκων εγχειρήσεων αφαίρεσης όγκων και αποκατάστασης κακώσεων, σώζοντας ανθρώπινες ζωές. Η χημική πάλι βιομηχανία στρέφεται όλο και εντονώτερα στην επιστήμη της βιοτεχνολογίας. Ένα βακτήριο με κατάλληλα ανασυνδυασμένο γονιδίωμα μπορεί να αντικαταστήσει τον παραδοσιακό χημικό αντιδραστήρα. Οι βιολογικές διεργασίες προσφέρουν τις πλέον περίπλοκες χημικές ουσίες, αρκετά συγκεκριμένες (specificness) και με ακρίβεια, καθαρότητα και αποδόσεις πολύ ανώτερες από ό,τι οι αντίστοιχες χημικές. Η ποιότητα του προϊόντος αυξάνεται κατά πολύ, η ίδια όμως η διεργασία γίνεται όλο και πιο δαπανηρή: οι βακτηριακές αποικίες απαιτούν αντιδραστήρες για τα οικοσυστήματά τους μεγέθους ίσου ή και μεγαλύτερου των ανάλογων χημικών. Πρόκειται γιά οικοσυστήματα πολύ πιο ασταθή και περίπλοκα από κάθε χημικό σύστημα, οι απαιτήσεις των οποίων σε αποστείρωση και καθαρισμό ξεπερνούν σε κόστη συχνά ακόμη και αυτό της κατασκευής του ίδιου του αντιδραστήρα. Η βιομηχανική παραγωγή στην Δύση αλλάζει η ίδια τις βάσεις της. Το ξεπερασμένο πλέον πρότυπο της αυτόματης μαζικής παραγωγής που εισήγαγε ο 98

Henry Ford στις αρχές του 20ου αιώνα στηρίζονταν στην διαρκή εξειδίκευση του εργαζόμενου μέσα από την διαρκή επανάληψη της ίδιας διαδικασίας στην γραμμή παραγωγής. Πλέον στις βιομηχανικές κοινωνίες η παραγωγή γίνεται σε σχετικά μικρές παρτίδες, παρέχοντας εξειδικευμένα προϊόντα και υπηρεσίες, η έμφαση δίνεται πλέον στον εξατομικευμένο τύπο του καταναλωτή παρά σε μία ευρεία κοινωνική τάξη, οι ίδιες οι υπηρεσίες του τέταρτου τομέα εισέρχονται όλο και εντονώτερα εκεί. Η γνώση και κυρίως η εφαρμογή της γνώσης στην εργασία και στην παραγωγή καταναλώνει πολύ περισσότερους εταιρικούς πόρους από ό,τι κάποτε, η εμπειρία μέσα από την εξειδίκευση και την συνήθεια δεν αρκεί, ο εργαζόμενος καλείται να έχει όλο και περισσότερες γνώσεις και ικανότητες από ό,τι κάποτε, τα ίδια τα στεγανά μεταξύ των επιστημονικών τομέων παύουν σταδιακά να υφίστανται. Οι θετικές επιστήμες συνδυάζονται με αυτές της πληροφορικής και της τεχνολογίας, οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες κρίνονται αναγκαίες για την διαχείριση και την ανάπτυξη του εταιρικού θεσμού. Οι δεξιότητες από μόνες τους δεν φτάνουν πια, η γνώση αποτελεί την νέα μορφή κεφαλαίου, κεφάλαιο που αποκτάται και διαχειρίζεται πολύ πιο δύσκολα από οποιοδήποτε άλλο. Ο μεγάλος Βρεταννός γκουρού του μάνατζμεντ και χριστιανός ανθρωπιστής Peter Drucker, επηρέασε όσο ελάχιστοι με το έργο του την σημερινή επιχειρηματική θεωρία. Για τον Drucker, η επιχείρηση δεν αποτελεί απλά έναν κερδοσκοπικό οργανισμό, αποτελεί τον φορέα μιας φιλοσοφίας και μιας αντίληψης που εκφράζουν τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που προσφέρει. Οι επιχειρήσεις αποτελούν οργανικά κύτταρα όχι μόνον της οικονομίας αλλά και του ίδιου του κοινωνικού ιστού. Ο συνδυασμός της εταιρικής απληστίας με τους κακούς συσχετισμούς μισθοδοσίας και την απουσία μακροπρόθεσμων στόχων οδηγεί στην δημιουργία συστηματικών ασυνεχειών και κοινωνικών χασμάτων. Η επαγγελματική επάρκεια, η ικανότητα δηλαδή των εργαζομένων να εκτελούν καλύτερα τις διαδικασίες με μικρότερα κόστη, διαφοροποιείται από την αποτελεσματικότητα, την ικανότητα δηλαδή της εταιρείΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

ας να ορίζει και να επαναπροσδιορίζει την αποστολή, τον στόχο και τις στρατηγικές της δράσεις. Ο Drucker υπήρξε προφήτης του μεταβιομηχανικού εργάτη της γνώσης, εργαζόμενου που δεν ανταποκρίνεται σε αμιγώς οικονομικά οφέλη και κίνητρα, αλλά στην αίσθηση καθήκοντος και σκοπού, του εργαζόμενου μέσα από τον οποίον η γνώση παρέχει πολύ περισσότερα από ό,τι οι εμπειρίες ή τα ταλέντα. Η ίδια η καινοτομία δεν αποσκοπεί απλά στην παραγωγή ενός τεχνολογικού και επιστημονικού επιτεύγματος, αλλά στην αλλαγή της νοοτροπίας και της συμπεριφοράς ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων, καταναλωτών, προμηθευτών, εργαζόμενων και συνεργατών, επομένως πρέπει να είναι επικεντρωμένη στο μάρκετινγκ και να επιδρά στο οικονομικό περιβάλλον. Η τεχνολογική ανάπτυξη δεν αφήνει ούτε τον τραπεζικό και οικονομικό τομέα αμετάβλητο: το παλαιό πρότυπο του συνεργάσιμου και έμπειρου τραπεζικού υπαλλήλου δεν αρκεί για να διαχειριστεί τις νέες ανάγκες. Ο τραπεζίτης πλέον οφείλει να έχει όλο και μεγαλύτερη γνώση στις νέες τεχνολογίες, και ιδιαίτερα της πληροφορικής, ώστε να κάνει τις οικονομικές συναλλαγές πιο εύκολες και αποδοτικές. Νεοφυείς επιχειρήσεις (startups), που προσφέρουν αποδοτικές ηλεκτρονικές εφαρμογές για την διεκπεραίωση των τραπεζικών υπηρεσιών, ανταγωνίζονται πλέον τους λιγώτερο σχετικούς με την χρήση λογισμικού παραδοσιακούς τραπεζικούς οίκους, οι οποίοι και τείνουν να προσαρμοστούν στην νέα πραγματικότητα. Οι περισσότερες (αν όχι όλες) τραπεζικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων μπορούν να γίνουν ηλεκτρονικές, με καλύτερη απόδοση και κυρίως ταχύτητα. Το «ψηφιακό πορτοφόλι» για την μισθοδοσία, η δυνατότητα μαζικής εύρεσης μεγάλου αριθμού ισότιμων επενδυτών (equity crowd funding), η παροχή μικρο-δανείων και πιστωτικών διευκολύνσεων, η ψηφιακή διαχείριση ρίσκου ενός ασφαλιστικού συμβολαίου, καθώς και η διασταύρωση δεδομένων (cross-process) από έναν μεγάλο όγκο ψηφιακών δεδομένων (bigdata), ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

με σκοπό την πρόρρηση αποφάσεων, είναι παραδείγματα των προϊόντων του αναδυόμενου τομέα της οικονομικής τεχνολογίας (financial technology), ή εν συντομία fintech (με το ανάλογο του ασφαλιστικού τομέα γνωστό ως insurtech), ο οποίος και έρχεται να συνδυάσει τις τεχνολογικές καινοτομίες του χώρου της πληροφορικής με τις λειτουργίες του χρηματοπιστωτικού, του τραπεζικού και του ασφαλιστικού τομέα. Ο μελλοντικός υποψήφιος υπάλληλος στους παραπάνω τομείς, θα πρέπει, πέραν των θεωρητικών οικονομικών και χρηματοπιστωτικών γνώσεων, να εφοδιάσει τον εαυτό του με γνώσεις πάνω στις τεχνολογικές εφαρμογές, γνώσεις που πλέον είναι ανώτερες της εμπειρίας ή των ατομικών ταλέντων. Κύριο μέλημα των εργατών της γνώσης, των νέων στυλοβατών αυτής της μεταβιομηχανικής εποχής, είναι η ικανότητά τους να κάνουν την γνώση παραγωγική: οι επιστημονικές και τεχνολογικές γνώσεις, θεωρίες και αξιώματα είναι άχρηστες αν δεν μπορούν να εφαρμοστούν αποδοτικά σε πραγματικές συνθήκες, ο ίδιος ο τεχνικός, ο ηγέτης, ο μάνατζερ, απαιτείται να ξέρει να σχεδιάσει περιληπτικά τους στόχους και τα σχέδιά του πάνω σε ένα πακέτο τσιγάρα, πάνω σε ένα κομμάτι χαρτί. Η ίδια η γνώση είναι εξαιρετικά πιό ευπαθής από ό,τι οι δεξιότητες αλλά και κάθε άλλος πόρος, ξεχνιέται γρήγορα όσο δεν χρησιμοποιείται και δεν αυξάνεται. Κάθε μεγάλη επιτυχία, κάθε δυνατή προσπάθεια παρακινεί τον εργάτη αυτόν να προχωρά όλο και παραπέρα. Το πώς θα τον διαχειριστεί η ίδια η εταιρεία παραμένει προς το παρόν κάτι άγνωστο. Η εμπειρία, τα ταλέντα και οι ατομικές ικανότητες δεν αρκούν πλέον για την εύρεση εργασίας σε ανώτερους τομείς, η ίδια η γνώση και δη η διαχείρισή της αποτελούν τις κύριες δεξιότητες, για τα οποία και ο εργοδότης δίνεται να σπαταλήσει πολλά παραπάνω. Όπως δείχνει η ιστορική εμπειρία, η τεχνολογική πρόοδος δεν μειώνει τις θέσεις εργασίας, οι αντιλήψεις των λουδιτών και των saboteurs κρίθηκαν εξ αρχής λανθασμένες. Οι τεχνολογικές μεταβολές που υφιστάμεθα μπορεί να μειώνουν τον όγκο εργασίας στους πρωτογενείς και δευτερογενείς παραγωγικούς τομείς, γενούν όμως νέες θέσεις και ευκαιρίες. Τα κτίρια, τα οχήματα, ο εξοπλισμός, τα εργαλεία και ευρύτερα οι τραπεζικές καταθέσεις και παροχές δεν αποτελούν το μείζον κεφάλαιο για την παραγωγή, όπως την απαιτεί η σύγχρονη αγορά. Στην μεταβιομηχανική κοινωνία που βιώνουμε, μέγιστο κεφάλαιο αποτελεί το δυσκολώτερο στην απόκτηση, του οποίου όμως οι κάτοχοι δεν έχουν να φοβηθούν πως θα χάσουν ποτέ. Μέγιστο κεφάλαιο στην εποχή μας είναι πλέον η γνώση… 99

100 χρόνια γενική σχετικότητα του Γεωργίου Πάστρα θεωρητικού φυσικού, PhD Harvard University

εν έχουν περάσει πολλά χρόνια από το 2005 που γιορτάστηκε το έτος Einstein. Ήταν τα 100 χρόνια από το 1905, μια χρονιά απίστευτης παραγωγικότητας για τον διάσημο επιστήμονα, οπότε και δημοσίευσε τρεις εργασίες, η κάθε μία από τις οποίες θα μπορούσε να τιμηθεί με ένα βραβείο Νομπέλ: την εξήγηση της κίνησης Μπράουν, την ειδική θεωρία της σχετικότητας και την εξήγηση του φωτοηλεκτρικού φαινομένου. Ωστόσο, το μακράν κορυφαίο επίτευγμα του Ein stein είναι η θεωρία που δημοσίευσε το 1916 για την βαρύτητα, δηλαδή η γενική θεωρία της σχετικότητας. Επομένως το 2016 είναι μια πιο σημαντική επέτειος για το έργο του Einstein. Μάλιστα συμπτωματικά τον Φεβρουάριο, μετά από πολυετείς προσπάθειες, ανακοινώθηκε η πειραματική επιβεβαίωση μίας από τις βασικώτερες προβλέψεις της θεωρίας, η ύπαρξη βαρυτικών κυμάτων. Ας αδράξουμε λοιπόν αυτήν την ευκαιρία για να ανατρέξουμε στην ζωή, το έργο και την σκέψη του μεγάλου αυτού επιστήμονα, αλλά και στην τεράστια σημασία της πρόσφατης επιστημονικής ανακάλυψης. Ο Αλβέρτος Αϊνστάιν (Einstein), παιδί εβραϊκής οικογένειας, γεννήθηκε το 1879 στο Ουλμ της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Στην παιδική του ηλικία ο νεαρός Αλβέρτος παρουσίασε καθυστέρηση στην ομιλία, γεγονός που τον οδήγησε στο να αναπτύξει έναν τρόπο σκέψης βασισμένο κυρίως σε εικόνες και όχι σε λέξεις. Πολλοί μελετητές ισχυρίζονται ότι η ιδιαιτερότητα του Einstein οφείλεται σε παθολογική συστηματικοποίηση, πιθανό σύμπτωμα αυτισμού. Ωστόσο, μια τέτοια διάγνωση αντιβαίνει στην κοινωνική ζωή του Einstein, ο οποίος κάθε άλλο παρά ζούσε απομονωμένος∙ αντίθετα ως έφηβος είχε δημιουργήσει πολύ στενές φιλίες, παθιασμένες σχέσεις, αλλά και σε μεγαλύτερη ηλικία ήταν διάσημος για το γεγονός ότι απολάμβανε έντονες συζητήσεις σχετικά με τις εργασίες του. 100

Αυτός ο ιδιαίτερος διαισθητικός τρόπος σκέψης, που βασίζεται σε παιχνίδια του μυαλού, είναι έκδηλος στην διατύπωση της ειδικής θεωρίας της σχετικότητας, η οποία μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς καθόλου μαθηματικά∙ ίσως είναι και η αιτία του πιο διαδεδομένου μύθου γύρω από τον Einstein, δηλαδή ότι δεν ήταν καλός στα μαθηματικά. Στην πραγματικότητα ο Einstein ήδη στην ηλικία των 15 ήξερε διαφορικό και ολοκληρωτικό λογισμό και οι γνώσεις του ήταν πολύ πιό μπροστά από τις απαιτήσεις του σχολείου. Στο μουσείο Einstein της Βέρνης, το οποίο στεγάζεται στο σπίτι που διέμενε το 1905, μπορεί να δει κανείς τις καρ-

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

τέλες βαθμολογίας του σχολείου του, και είναι αστείο το ότι οι περισσότεροι από τους επισκέπτες αναρωτιούνται το ίδιο πράγμα: «μα δεν τον είχαν απορρίψει στα μαθηματικά;». Στο σημείο αυτό μπαίνω στον πειρασμό να χρησιμοποιήσω ένα από αυτά τα παιχνίδια του μυαλού, ένα «νοητικό πείραμα» όπως συνήθως λέμε, για να μπορέσει ο αναγνώστης να αγγίξει όχι μόνον τη ζωή και το έργο του μεγάλου επιστήμονα, αλλά και ως έναν βαθμό την σκέψη του. Η ειδική θεωρία της σχετικότητας βασίζεται στο γεγονός ότι μια ακτίνα φωτός κινείται με την ίδια ταχύτητα, περίπου 300.000 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο, για όλους όσους την παρατηρούν. Η πρόταση αυτή είναι πολύ πιο σοκαριστική από ό,τι ακούγεται. Είναι σαν να υπάρχει ένα αυτοκίνητο στον δρόμο, το οποίο ένας οδηγός που το ακολουθεί παρατηρεί ότι όσο και να πατήσει το γκάζι, όχι μόνο δεν πρόκειται να το προσπεράσει, αλλά αυτό θα εξακολουθεί να απομακρύνεται με την ίδια ταχύτητα∙ ταυτόχρονα απομακρύνεται με την ίδια ταχύτητα και από το ακίνητο δέντρο δίπλα στο δρόμο. Όσο αντιδιαισθητική και αν ακούγεται, η αναλλοιότητα της ταχύτητας του φωτός είχε ήδη μετρηθεί πειραματικά το 1887 από δύο εξαιρετικούς πειραματικούς φυσικούς, τους Μάϊκελσον και Μόρλευ, και αποτελούσε το μεγαλύτερο μυστήριο της φυσικής την εποχή του Einstein. Ο Einstein, αντί να προσπαθήσει να λύσει το γρίφο στα πλαίσια της τότε φυσικής, αποφάσισε ότι το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι δεχτούμε το πείραμα και

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

να καταλάβουμε τις επιπτώσεις που έχει σε άλλες βασικές έννοιες της φυσικής, όπως ο χρόνος. Ας φανταστούμε λοιπόν το «τραίνο του Einstein», ένα τραίνο που μπορεί να κινείται στο μυαλό μας και μας επιτρέπει να κάνουμε απλά πειράματα. Ας υποθέσουμε ότι το τραίνο τρέχει με 180.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, ενώ ο ελεγκτής στέκεται σε ένα από τα σκοτεινά του βαγόνια, το οποίο είναι πολύ ψηλοτάβανο, έχοντας ύψος 300.000 χιλιόμετρα, και ανάβει ένα φακό για να δει κάτι στο ταβάνι του βαγονιού. Ο ελεγκτής θα καταλάβει ότι το ταβάνι θα φωτιστεί ένα δευτερόλεπτο αργότερα, γιατί τόσο χρόνο χρειάζεται το φως για να διανύσει 300.000 χιλιόμετρα. Την ίδια στιγμή συμπτωματικά εμείς καθόμαστε σε ένα παγκάκι, στον σταθμό από τον οποίο περνάει το τραίνο. Και εμείς βλέπουμε το φως να προχωράει με 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, αλλά δεν θα φτάσει στο ταβάνι σε ένα, αλλά σε 1,25 δευτερόλεπτα (επαληθεύστε το!), γιατί το ταβάνι τρέχει κάθετα στην ακτίνα φωτός με 180.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, αναγκάζοντας το φως να κάνει μεγαλύτερη διαδρομή για να φτάσει στο ταβάνι (δες εικόνα), άρα και περισσότερο χρόνο αφού το φως έχει πάντα την ίδια ταχύτητα. Αυτό σημαίνει ότι το συμβάν της άφιξης του φωτός στο ταβάνι δεν συμβαίνει την ίδια χρονική στιγμή για τους δύο παρατηρητές και κατ’ επέκταση δεν υπάρχει απόλυτος χρόνος ούτε γεγονότα που συμβαίνουν ταυτόχρονα για όλους. Τα ρολόγια που κινούνται ως προς τον παρατηρητή εμφανίζονται να χτυπούν με αργότερους ρυθμούς από ό,τι το δικό του (το ρολόϊ του σταθμάρχη έγραψε μόλις ένα δευτερόλεπτο, ενώ το κινούμενο ρολόϊ του ελεγκτή 1,25 δευτερόλεπτα), την ίδια στιγμή που συμμετρικά το ρολόϊ του παρατηρητή φαίνεται να χτυπάει πιο αργά από αυτόν που φοράει το κινούμενο ρολόϊ. Αυτό είναι το φαινόμενο που ονομάζουμε «διαστολή του χρόνου», το οποίο σήμερα είναι επιβεβαιωμένο πειραματικά. Με τέτοια απλά νοητικά παιχνίδια μπορεί κανείς να καταλήξει και σε άλλα παρόμοια φαινόμενα, όπως η «συστολή των μηκών» ή η 101

«διαστολή των μαζών» και να θεμελιώσει πλήρως την ειδική θεωρία της σχετικότητας, χωρίς να γράψει στο χαρτί ούτε ένα μαθηματικό σύμβολο. Η γενική σχετικότητα βασίζεται σε ένα επίσης απλό νοητικό υπόδειγμα, ωστόσο έμελλε να περάσει μια ολόκληρη δεκαετία προσπαθειών και ανάπτυξης νέων μαθηματικών μεθόδων για να ολοκληρωθεί. Είναι αδύνατον να μπούμε σε πολλές λεπτομέρειες, αλλά μπορούμε να σκιαγραφήσουμε την βασική αρχή. Ας υποθέσουμε ότι στεκόμαστε όρθιοι μέσα σε ένα λεωφορείο, το οποίο δεν έχει παράθυρα, έτσι ώστε να μην έχουμε την δυνατότητα να καταλαβαίνουμε την ταχύτητά του. Ο οδηγός κάποια στιγμή πατάει απότομα φρένο, με αποτέλεσμα να αισθανθούμε μια δύναμη που μας σπρώχνει προς τα εμπρός. Θα μπορούσαμε να αποδώσουμε αυτήν την δύναμη σε κάτι άλλο εκτός από το φρενάρισμα του οδηγού; Μια πρώτη υπόθεση είναι ότι θα μπορούσε να είναι μια ηλεκτρική δύναμη∙ ξαφνικά εμφανίστηκε μπροστά από το λεωφορείο ένα φορτισμένο αντικείμενο και μας τράβηξε προς τα εμπρός. Σε μια τέτοια περίπτωση, όμως, η δύναμη θα επηρέαζε μόνο τα ηλεκτρικά φορτισμένα αντικείμενα, ενώ παρατηρούμε όλα τα αντικείμενα μέσα στο λεωφορείο να νοιώθουν αυτήν τη δύναμη προς τα εμπρός. Αν όμως υποθέταμε ότι η δύναμη είναι βαρυτική; Αν μαγικά εμφανίστηκε μπροστά μας ένας μικρός συμπυκνωμένος πλανήτης και μας τράβηξε προς τα εμπρός; Σε αυτήν την περίπτωση πραγματικά δεν θα μπορούσαμε να βρούμε διαφορά με το φρενάρισμα, αφού και οι βαρυτικές και οι αδρανειακές δυνάμεις (οι δυνάμεις που νοιώθουμε κατά το φρενάρισμα) είναι ανάλογες της μάζας του αντικειμένου στο οποίο ασκούνται. Αυτή η διαπίστωση, γνωστή και ως «αρχή της ισοδυναμίας» (βαρυτικής και αδρανειακής μάζας), είναι ο θεμέλιος λίθος της γενικής θεωρίας της σχετικότητας. Η ιδέα είναι απλή: αφού οι βαρυτικές και οι αδρανειακές δυνάμεις δεν μπορούν να διακριθούν πειραματικά, τότε είναι το ίδιο πράγμα και επομένως μπορούμε να κατανοήσουμε την βαρύτητα σαν δυνάμεις από «φρενάρισμα». Για να υλοποιηθεί μια τέτοια εικόνα είναι απαραίτητο να φανταστούμε ότι οι μάζες κατά κάποιο τρόπο καμπυλώνουν το ύφασμα του χώρου και του χρόνου με τέτοιον τρόπο που οι άλλες μάζες, ακόμα και αν δεν κινούνται, κατά κάποιον τρόπο επιταχύνονται. Στην εικόνα αυτή, η βαρύτητα μας έλκει προς τα κάτω, επειδή τα πόδια μας γερνούν με ελάχιστα μικρότερο ρυθμό από ό,τι το κεφάλι μας (γεγονός το οποίο έχει σήμερα μετρηθεί και είναι απαραίτητο να ληφθεί υπ’ όψιν για τη σωστή λειτουργία των συστημάτων GPS). 102

Ας επιστρέψουμε όμως για λίγο στην προσωπική ζωή του Αλβέρτου Einstein. Την εποχή που μεγαλουργούσε γεννώντας τις θεωρίες του, σχετιζόταν με την μόνη γυναίκα συμφοιτήτριά του, τη Μιλέβα Μάριτς. Η σχέση τους υποδεικνύει ότι ένας άνθρωπος δεν είναι εύκολο να βρίσκει ισορροπία σε όλες τις εκφάνσεις τις ζωής του, όσο έξυπνος, δημιουργικός ή εργατικός και αν είναι. Το ζευγάρι παντρεύτηκε το 1903, αφού είχε ήδη αποκτήσει μια κόρη, της οποίας η τύχη δεν είναι ακριβώς γνωστή, και αφού απέκτησαν δύο γιούς χώρισαν το 1912. Αν και η Μιλέβα κατηγορούσε τον Αλβέρτο για τον χωρισμό τους, δεν έπαψε ποτέ να έχει εμπιστοσύνη στις ικανότητες και το μέλλον του. Όταν τελικά πήραν διαζύγιο το 1919, ο Αλβέρτος της πρόσφερε ως διατροφή τα χρήματα από το βραβείο Νομπέλ, το οποίο πίστευε ότι θα λάβει∙ η Μιλέβα δέχτηκε και χρειάστηκε μόνον δύο χρόνια αναμονή για να πληρωθεί την διατροφή της. Οι εργασίες του Einstein στην αρχή θεωρήθηκαν περίπλοκες και αιρετικές. Η αμφισβήτηση τόσο καθιερωμένων εννοιών, όπως ο απόλυτος χρόνος και χώρος, ήταν δύσκολο να γίνει αποδεκτή. Είναι χαρακτηριστικό ότι το βραβείο Νομπέλ δεν του δόθηκε για την θεωρία της σχετικότητας, αλλά για την εξήγηση του φωτοηλεκτρικού φαινομένου. Το 1919, όμως, έμελλε να γίνει η χρονιά που τα πράγματα θα άλλαζαν. Μία βασική πρόβλεψη της γενικής θεωρίας της σχετικότητας είναι η καμπύλωση των ακτινών φωτός που διέρχονται κοντά από αντικείμενα με μεγάλη μάζα, όπως ο ήλιος. Για να μελετηθεί το φαινόμενο απαιτείτο μια ολική έκλειψη ηλίου ώστε να παρατηρηθούν άστρα πολύ κοντά στον ήλιο, τα οποία υπό κανονικές συνθήκες δεν είναι ορατά λόγω του ηλιακού φωτός. Η ευκαιρία δόθηκε το 1919 και οι μετρήσεις του Έντινκτον ήταν απολύτως σύμφωνες με τις προβλέψεις της θεωρίας. Μέσα στα λίγα λεπτά της ώρας που διαρκεί μια έκλειψη, ο μηχανικός κόσμος του Νεύτωνα κατέρρευσε και τον διαδέχτηκε ένας άλλος κόσμος, όπου η πραγματικότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από αυτόν που την βλέπει. Οι επιστήμονες πλέον δεν μπορούσαν να αγνοήσουν τις θεωρίες του Einstein και ο τελευταίος εξελίχθηκε σε παγκόσμιο είδωλο. Η επίδραση της θεωρίας της σχετικότητας θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι δεν περιορίστηκε στην επιστήμη. Η ενσωμάτωση της σχετικότητας στην κοινή κουλτούρα οδήγησε σε μια «σχετικότητα» τις τέχνες, τα γράμματα, αλλά ακόμα και την πολιτική. Πλέον ο κόσμος δεν πίστευε σε απόλυτες αλήθειες και ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

αξίες, και αντικομφορμιστικές θεωρίες άρχισαν να διαδίδονται σε όλους τους κλάδους της ανθρώπινης δραστηριότητας. Στις τέχνες έγινε σύμβολο ο Πικάσο, στα γράμματα ο Τζόϋς, στην φιλοσοφία ο Φρόϋντ, στην μουσική ο Στραβίνσκι. Ο Einstein επηρέασε ακόμα και την γεωπολιτική του μεταπολεμικού κόσμου. Το 1933 έφυγε από την αυξανόμενα αντισημιτική Ευρώπη και μετεγκαταστάθηκε στο Πρίνστον του Νιού Τζέρσεϋ (στην παρακάτω φωτογραφία ορκίζεται Αμερικανός πολίτης). Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, δεν ήταν πλέον μόνο τα Ευρωπαϊκά πανεπιστήμια τα κορυφαία κέντρα έρευνας στον κόσμο, αλλά και τα Αμερικανικά. Ο Einstein υπήρξε σε όλη του την ζωή φιλειρηνιστής, όμως η έξαρση του πολέμου στην Ευρώπη τον έκανε να υποστηρίξει την κατασκευή της ατομικής βόμβας, φοβούμενος ότι υπήρχε κίνδυνος το ναζιστικό καθεστώς να την κατασκευάσει πρώτο. Μετά τον πόλεμο, όμως, έγινε υποστηρικτής του πυρηνικού αφοπλισμού, υποστηρίζοντας ότι τέτοια όπλα θα έπρεπε να βρίσκονται υπό τον έλεγχο μόνον μιας παγκόσμιας κυβέρνησης. Την ίδια εποχή, οι πεποιθήσεις του υπέρ της ελευθερίας του λόγου τον έκαναν από τους πιο εμβληματικούς αντιμακαρθιστές στις ΗΠΑ. Παρά τις έντονες πολιτικές του απόψεις, ο ίδιος δεν ασχολήθηκε ποτέ άμεσα με την πολιτι-

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

κή. Όταν μετά τον πόλεμο συστάθηκε το κράτος του Ισραήλ, του προτάθηκε να γίνει ο πρώτος πρόεδρος του νέου κράτους, αλλά αρνήθηκε για να συνεχίσει την έρευνά του στην φυσική. Αντίθετα με την διαδομένη εικόνα για τους επιστήμονες, ο Einstein ήταν βαθειά θρήσκος. Δεν φανταζόταν τον Θεό όπως οι περισσότεροι από εμάς, όμως είχε την βεβαιότητα ότι η αρμονία των νόμων της φύσεως ήταν η ανάκλαση μιας ανώτερης διανόησης. Ο ίδιος εξηγούσε τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις ως εξής: «Είμαστε στην θέση ενός μικρού παιδιού, που μπαίνει σε μια τεράστια βιβλιοθήκη γεμάτη με βιβλία γραμμένα σε πολλές γλώσσες. Το παιδί ξέρει ότι κάποιος έγραψε τα βιβλία. Δεν ξέρει όμως πώς. Δεν καταλαβαίνει τις γλώσσες στις οποίες είναι γραμμένα. Το παιδί αμυδρά υποψιάζεται ότι υπάρχει μια μυστηριώδης τάξη στην διάταξη των βιβλίων, αλλά δεν ξέρει ποιά ακριβώς. Αυτή, μου φαίνεται, είναι η στάση ακόμα και του πιο εφυούς ανθρώπινου όντος μπροστά στον Θεό. Βλέπουμε το σύμπαν θαυμαστά τακτοποιημένο να υπακούει σεσυγκεκριμένους νόμους, αλλά μόλις αμυδρά καταλαβαίνουμε αυτούς τους νόμους.» Το έργο του Einstein έχει περάσει την δοκιμασία του χρόνου. Σήμερα, 100 χρόνια μετά την διατύπωσή της, η Θεωρία της Σχετικότητας όχι μόνον δεν έχει αντικατασταθεί από κάποια πιο μοντέρνα θεώρηση, αλλά έχει επιβεβαιωθεί με χιλιάδες πειράματα που ελέγχουν διάφορες προβλέψεις της και πάντα συμφωνούν με αυτήν. Ακόμα και απόκοσμα αντικείμενα της θεωρίας, όπως οι μελανές οπές, σήμερα γνωρίζουμε ότι υπάρχουν στο σύμπαν και παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξή του. Μία μόνον βασική πρόβλεψη της θεωρίας παρέμενε μέχρι πρότινος ανεπιβεβαίωτη∙ τα βαρυτικά κύματα. Στην Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, όταν μεγάλες μάζες επιταχύνονται (για παράδειγμα δύο άστρα που περιστρέφονται το ένα γύρω 103

από το άλλο) ακτινοβολούν ένα μέρος της ενέργειας τους υπό την μορφή βαρυτικών κυμάτων–ρυτιδώσεων του χωροχρόνου, που διαδίδονται με την ταχύτητα του φωτός. Επειδή οι βαρυτικές αλληλεπιδράσεις είναι γενικά πολύ ασθενείς (για παράδειγμα σκεφτείτε ότι η βαρυτική δύναμη από ολόκληρη την Γη αντισταθμίζεται από άλλες δυνάμεις, από μια μικρή μάζα αέρα στην περίπτωση ενός αεροπλάνου), η ανίχνευση τέτοιων ρυτιδώσεων αποτελούσε μια τεράστια πρόκληση για τους πειραματικούς φυσικούς για δεκαετίες. Η εξέλιξη της τεχνολογίας τελικά ωρίμασε τις συνθήκες και για πρώτη φορά τα βαρυτικά κύματα ανιχνεύτηκαν πέρυσι τον Νοέμβριο, ενθουσιάζοντας τους απανταχού φυσικούς. Το πρώτο σήμα που έγινε αντιληπτό προερχόταν από ένα τρομακτικά βίαιο φαινόμενο∙ δύο μελανές οπές με μάζα αρκετές φορές μεγαλύτερη από τον ήλιο, οι οποίες περιστρέφονταν η μία γύρω από την άλλη μέχρι που ενώθηκαν σε μία σε ένα κατακλυσμικό γεγονός, το οποίο απελευθέρωσε ενέργεια υπό την μορφή βαρυτικών κυμάτων, ίση με την ενέργεια που θα προέκυπτε από την εξαΰλωση τριών ηλίων σε μόλις 0,35 δευτερόλεπτα (ως μέτρο σύγκρισης, ο ήλιος θα εκπέμψει σε όλη του την ζωή, περίπου δέκα δισεκατομμύρια χρόνια, μόλις το 0,07% της μάζας του σε ακτινοβολία, ελάχιστο μέρος της οποίας επιτρέπει την ζωή στην γη). Για την ώρα, η τεχνολογία μας επιτρέπει την ανίχνευση μόνον τέτοιων ακραίων πηγών βαρυτικών κυμάτων. Σύντομα, όμως, αναμένεται η ευαισθησία αυτή να βελτιωθεί, ανοίγοντας ένα νέο επιστημονικό πεδίο στην παρατήρηση του σύμπαντος. Οι ατελείωτες φωτογραφίες γαλαξιών και νεφελωμάτων, που όλοι μας έχουμε δει, είναι μόνον ένα μικρό παράθυρο στην παρατήρηση ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων, στα μήκη κύματος των οποίων τα μάτια μας είναι ευαίσθητα. Όταν, την δεκαετία του 1930, οι επιστήμονες άρχισαν να παρατηρούν το Σύμπαν σε μια άλλη περιοχή του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, τα ραδιοκύματα, ένα νέο παράθυρο άνοιξε και πληθώρα ανακαλύψεων ακολούθησε, κάποιες από τις οποίες είχαν τεράστια αξία ακόμα και για την κατανόηση της ολότητας του σύμπαντος. Το 2016 η παρατήρηση βαρυτικών 104

κυμάτων δεν ανοίγει απλά ένα ακόμα παράθυρο, αλλά ένα ολόκληρο νέο φάσμα, από το οποίο τίποτα δεν μπορεί να κρυφτεί, αφού η βαρύτητα αλληλοεπιδρά με κάθε μορφή ύλης (όπως για παράδειγμα κρύβεται η σκοτεινή ύλη από το φως). Επίσης, οι κοσμολόγοι υποστηρίζουν ότι στα βαρυτικά κύματα περιέχονται πληροφορίες προερχόμενες από εποχές πιο κοντά στις απαρχές του σύμπαντος από όντι στο φως, πληροφορίες που μπορεί να μας βοηθήσουν να ξεκλειδώσουμε τα μυστικά των αρχέγονων αυτών εποχών και ίσως της ίδιας της γένεσης του σύμπαντος. Όταν ο Einstein ήταν πλέον στα τελευταία του το 1955, ξεκίνησε να γράφει μια επιστολή για να αναγνωστεί στην δέκατη επέτειο της ίδρυσης του Ισραηλινού κράτους. Η επιστολή ξεκινούσε ως εξής: «Σήμερα σας μιλάω όχι σας Αμερικανός πολίτης, ούτε σαν Εβραίος, αλλά σαν ανθρώπινο ον...». Την επιστολή αυτή δεν την τελείωσε ποτέ, γιατί σύντομα κάποια σκέψη τον οδήγησε στο να την παρατήσει και να συνεχίσει τους υπολογισμούς του πάνω στην ενοποιημένη θεωρία του, μέχρι που οι πόνοι δεν του επέτρεπαν πλέον να εργάζεται. Όμως, μέσα σε αυτές τις τελευταίες του ημιτελείς γραμμές, νομίζω ότι κρύβεται μια βαθειά αλήθεια, ότι άνθρωποι σαν τον Einstein δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται από την ανθρωπότητα ως μέλη μια εθνικής, θρησκευτικής ή οποιαςδήποτε άλλης μορφής ομάδας, αλλά ως τέκνα όλης της ανθρωπότητας, τέκνα των οποίων το έργο όλοι κληρονομήσαμε, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα την ευθύνη της συνέχισής του.

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Θέατρο

Eπτά επί Θήβας του Αισχύλου Σκηνοθεσία: Τσέζαρις Γκραουζίνης

τραγωδία Επτά επί Θήβας αποτελεί το τελευταίο μέρος της τριλογίας του Αισχύλου για τον Θηβαϊκό κύκλο (περιλαμβάνονται επιπλέον τα έργα Λάϊος και Οιδίπους) και το μοναδικό έργο της τριλογίας που σώζεται έως σήμερα. Παρουσιάστηκε στην Αθήνα το 467 π.Χ. και με το έργο αυτό ο Αισχύλος κέρδισε τον ποιητικό αγώνα που πραγματοποιήθηκε κατά το πρώτο έτος της 78ης Ολυμπιάδας. Η ιστορία της τραγωδίας είναι βασισμένη στον μύθο των γιων του Οιδίποδα και της Ιοκάστης, Ετεοκλή και Πολυνείκη. Σύμφωνα με αυτόν, τα δύο αδέλφια συμφώνησαν αρχικά να κυβερνούν εναλλάξ την Θήβα. Ωστόσο, μετά από την άρνηση του Ετεοκλή να παραδώσει τον θρόνο στον Πολυνείκη, ο τελευταίος οργάνωσε με έξι ακόμα βασιλείς (τον Άδραστο, τον Αμφιάραο, τον Καπανέα, τον Ιππομέδοντα, τον Τυδέα και τον Παρθενοπαίο) εκστρατεία εναντίον του Ετεοκλή και της πόλης της Θήβας. Η πολεμική αυτή σύγκρουση κατέληξε σε νίκη των Θηβαίων αλλά και τον θάνατο των δύο διεκδικητών του θρόνου, μετά από μεταξύ των μάχη σώμα με σώμα στην έβδομη και τελευταία πύλη. Πρόκειται για έργο αντιπολεμικό, στο οποίο, αν και εξυμνείται η γενναιότητα και η ρώμη των στρατηγών που αντιτάσσονται σε κάθε πύλη, στο τέλος κυριαρχεί ο θρήνος και ο οδυρμός για τον παράλογο αλληλοσκοτωμό των αδερφών Πολυνίκη και Ετεοκλή. Η τραγωδία είναι το πιο δύσκολο θεατρικό είδος και οι τραγωδίες του Αισχύλου είναι οι πιο δύσκολες να παρασταθούν, καθώς η δομή τους απέχει πολύ από την σύγχρονη θεατρική δομή. Χαρακτηριστικό είναι πως υπάρχει μόνον ένας ηθοποιός ο οποίος συνομιλεί με τον χορό, οπότε η πλοκή εκτυλίσσεται περισσότερο αφηγηματικά. Εδώ ο χορός είναι οι γυναίκες της πόλης, που συνδιαλέγονται με τον βασιλιά Ετεοκλή. Η συγκεκριμένη απόπειρα παράστασης έργου του Αισχύλου είναι η πλέον ενδιαφέρουσα από όσες έχει τύχει να δω, αν και μάλλον άνιση και ανολοκλήρωτη. Το μεγάλο πρόβλημα παραμένει ο λόγος, το ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

μέρος δηλαδή όπου ο ηθοποιός καλείται να αντιμετωπίσει μεγάλους μονολόγους οι οποίοι στην ουσία είναι αφηγηματικοί . Εδώ ο σκηνοθέτης έδωσε την σκυτάλη στους ηθοποιούς, φροντίζοντας να κρατήσει το σκηνικό τοπίο όσο πιο καθαρό γίνεται. Αλλά δεν ήταν αρκετό, καθώς το φορτίο που έπεσε στους ώμους των ερμηνευτών ήταν μεγάλο και παρά την αξιέπαινη προσπάθειά τους το αποτέλεσμα είναι φτωχό και έρχεται σε μεγάλη αντίθεση με την ενέργεια και την εκφραστικότητα του χορού. Ένας χορός πραγματικά εμπνευσμένος με έξοχη δυναμική τόσο στην κίνηση όσο και στην όρχησή του, κλέβει την παράσταση, καθώς δίνει τον τόνο και τον βηματισμό της . Το αποτέλεσμα είναι η παράσταση να μην καταφέρνει να απογειωθεί μεν, αλλά να γοητεύει και να κεντρίζει το ενδιαφέρον του θεατή, με στιγμές εξαιρετικής σκηνοθετικής έμπνευσης, όπως η σκηνή της πάλης των αδελφών, που γίνεται με αγκαλιές. Σημαντικό, επίσης, στοιχείο της παράστασης είναι πως καταφέρνει να περάσει αλώβητη και με ξεκάθαρο τρόπο την αντιπολεμική θέση του ποιητή. Όπως πολύ χαρακτηριστικά ανέφερε και μια γνωστή μου θεατής, ο Τσέζαρις ξέρει να στήνει πολύ ωραίες σκηνές συνόλου και αυτό είναι που τελικά κάνει το θέατρό του τόσο ουσιώδες.

Γιάννης Δρακόπουλος

105

κινηματογράφος

Sully

Αμερική –μόνον η Αμερική τάχα;– αναζητά ήρωες, και εδώ έχουμε δύο. Ή μήπως να πούμε τρεις; Ο ένας είναι ο πιλότος Τσέσλι Σαλενμπέργκερ, ο επιλεγόμενος Σάλι, από το Ντένιζον του Τέξας, ο οποίος στις 15 Ιανουαρίου του 2009 προσθαλάσσωσε το Αίρμπας της πτήσης 1549 με προορισμό το Σάρλοτ της Βόρειας Καρολίνας στον ποταμό Χάντσον της Νέας Υόρκης, όταν λίγα λεπτά μετά την απογείωση σταμάτησαν και οι δύο του κινητήρες. Ο άλλος, φυσικά, είναι ο 86χρονος Κλιντ Ίστγουντ, ηθοποιός, σκηνοθέτης, παραγωγός, συνθέτης, μουσικός, επιχειρηματίας και πολιτικός από το Σαν Φραντσίσκο της Καλιφόρνιας, ο οποίος έκανε ταινία τις αναμνήσεις του Σάλι. Υπάρχει, τέλος, ο επίσης Καλιφορνέζος, ο ελληνορθόδοξος1 Τομ (Τόμας/Θωμάς) Χανκς, που είναι η δεύτερη φορά που τον βλέπουμε φέτος στις οθόνες, μετά το Ένα ολόγραμμα για τον Βασιλιά, ο οποίος υποδύεται εδώ τον Σάλι. Είναι, όμως, ο Σάλι ήρωας, ή ένας ριψοκίνδυνος (και επικίνδυνος) ξεροκέφαλος; Το ίδιο ερώτημα μπορεί να επαναληφθεί και για τον Ίστγουντ, εν όσω ξετυλίγεται η ταινία και η έρευνα της Επιτροπής Ασφαλείας Εθνικών Μεταφορών των Η.Π.Α. για το ατύχημα. Η ταινία αφηγείται το ατύχημα μέσα από την έρευνα της Επιτροπής, η οποία, πιθανόν για λόγους σκοπιμότητας των ασφαλιστικών εταιρειών, επιχείρησε να αμαυρώσει το κατόρθωμα του πιλότου, που από την πρώτη στιγμή τιμήθηκε από το κοινό ως ήρωας. Εκλογές έρχονται, και ο πάντα ενεργός πολιτικά Κλιντ διάλεξε κοντά στην αποφράδα μέρα της 11ης Σεπτεμβρίου να δείξει μια ταινία για τη Νέα Υόρκη, όπου το αεροπλάνο δεν πέφτει πάνω σε κάποιον ουρανοξύστη αλλά βουτά στον ποταμό και παρ› όλα αυτά σώζονται οι εκατόν πενήντα πέντε επιβαίνοντές του. Όταν, όμως, τόσα μηνύματα συνωστίζονται σε ένα έργο, το μόνο σίγουρο είναι ότι χαμένος είναι ο ίδιος ο κινηματογράφος. Όπως ακριβώς γίνεται και εδώ. Γιατί τι άλλο κάνει ο κινηματογράφος από το να δραματοποιεί τον άνθρωπο και τη ζωή του; Τα μηνύματα είναι αλλωνών υπόθεση, και εάν το έργο επικεντρωθεί σε αυτά, στο γαϊτανάκι που ξεκινά ο άνθρωπος χάνεται. Ή, όπως το λέει ο Σάλι στο τέλος, στην κατάθεσή του στην Επιτροπή, αντιμετωπίζοντας τα δεδομένα των υπολογιστών και των προσομοιωτών, «προσπαθείτε να βρείτε το ανθρώπινο λάθος στην υπόθεση, ενώ ξεχάσατε τον ανθρώπινο παράγοντα». 106

Όχι, δεν αρκεί που η ταινία βασίζεται σε αληθινό γεγονός. Θα πρέπει και να καταδείχνει την ανθρώπινη αλήθεια, και αυτό μόνο μέσα από τη δραματουργία και από τους κανόνες της ποιητικής, για να θυμηθούμε τον Αριστοτέλη, επιτυγχάνεται. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ταινία καταφέρνει να παρασύρει κάποτε τους θεατές της να μεθέξουν στην αγωνία, ιδιαίτερα στις πολύ καλά κουρδισμένες σκηνές του ατυχήματος. Αλλά η κρίση του ήρωα που αντιμετωπίζει, παρά την ανδραγαθία του, το φάσμα της απόρριψης, δε γίνεται επαρκώς μεθεκτή. Συνεπώς και η κάθαρση είναι λειψή. Αυτό φαίνεται πως το κατάλαβαν οι δημιουργοί της ταινίας, βάζοντας στους τίτλους τέλους σκηνές με τον πραγματικό Σάλι και τους πραγματικούς επιβάτες της πτήσης, σα να επιχειρούν να ξαναρχίσουν την ταινία από την αρχή. Αλλά ο Ίστγουντ δεν κάνει ντοκυμαντέρ, ούτε έχει τη διάθεση εδώ –αλλού το έχει κάνει– να βουτήξει βαθειά είτε στο έλασσον, στην πολιτική παρακμή της διαπλοκής με το ισχυρό χρήμα, είτε στο μείζον, στα χαίνοντα σπήλαια της ανθρώπινης ψυχής. Ο κόσμος χρειάζεται ήρωες και ο Σάλι είναι ένας απ› αυτούς. Ο Κλιντ μοιάζει αμήχανος επίσης μπροστά σε ένα άλλο στοιχείο του έργου του, στοιχείο που τον διαφοροποιεί –και εδώ ίσως κρύβεται το πιο ενδιαφέρον μέρος της ταινίας– τόσο από την υπόλοιπη καριέρα του, όσο και από την εν γένει αντίληψη της αμερικανικής κοινωνίας και του αμερικανικού κινηματογράφου συνακόλουθα για τον ήρωα. Το είδαμε πιο καθαρά στις δύο μεγαλειώδεις του ταινίες τού 2006, στα Γράμματα από την Ίβο Ζίμα και τις Σημαίες των προγόνων μας. Η συνεργασία και η ομάδα-κοινότητα είναι ο ήρωας –όπως ολοκληρώνει την κατάθεσή του στην Επιτροπή ο Σάλι– και όχι ο γνώριμος από το αμερικανικό σινεμά και όχι μόνο μοναχικός καβαλάρης-εκτελεστής. Να δείχνει ο πολιτικοποιημένος Ίστγουντ μια διάθεση για επιστροφή στις ρίζες και στην κοινότητα των πρώτων πουριτανών εποίκων στη νέα Ήπειρο, εκείνη που στη χαραυγή της Αμερικανικής Ιστορίας, συσπειρωμένη γύρω από τις αξίες της, κατάφερε να επιβιώσει και να ριζώσει στη νέα, αφιλόξενη γη; Και να είναι έτσι, το εγχείρημά του μένει μετέωρο, σα να μην έχει πια τόπο να βλαστήσει μια τέτοια κοινότητα στη χώρα που όσο καμμιά άλλη καλλιέργησε τον ακραίο ατομισμό του χρήματος και του κέρδους. Ο Σάλι μπορεί να συγκινεί λέγοντας πως όλοι μαζί τα ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

κινηματογράφος

κατάφεραν τη μέρα εκείνη και όχι μόνος του, αλλά ποιός τον πιστεύει; Η Αμερική είναι η χώρα του Σούπερμαν, του Ντέρτι Χάρρυ, που στην πρώτη στραβοτιμονιά παίρνει το νόμο στα χέρια του. Ο Τομ Χανκς, ωστόσο, στην ιδιότυπη μοναξιά του αντι-ήρωα, που την έχει χτίσει χρόνια τώρα από ταινία σε ταινία, κουβαλάει και εδώ μια γόνιμη μελαγχολία. Είναι πράγματι αξιοσημείωτο που ο Ίστγουντ, αυτός ο ηθοποιός-πολεμιστής, διάλεξε για πρωταγωνιστή του έναν ηθοποιό στον αντίποδα της δικής του εικόνας. Ίσως η αδυναμία του να εντάξει έναν τέτοιον ήρωα στον δικό του κόσμο να είναι αυτή που κυρίως κόστισε στην ταινία. Για να καταλάβει κανείς καλύτερα αυτή την αντίθεση, θα πρέπει να θυμηθεί την άλλη ταινία όπου είδαμε φέτος τον Χανκς να πρωταγωνιστεί: στο Ένα ολόγραμμα για τον Βασιλιά του Τομ Τίκβερ υποδύεται έναν απολυμένο λόγω κρίσης πωλητή, ο οποίος για να κερδίσει εκ νέου τη θέση του θα πρέπει να πουλήσει την τεχνολογία προβολής ολογράμματος στον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας. Επικεφαλής μιας ομάδας –όπως άλλωστε και στη Διάσωση του στρατιώτη Ράιαν (1998) του Σπήλμπεργκ– κερδίζει μόνο τις εντυπώσεις του Βασιλιά, αλλά χάνει την παραγγελία και αποτυχαίνει στην αποστολή. Δεν είναι πιστολέρο σαν τον Ίσγουντ ο Χανκς, παραμένει ένας μελαγχολικός ήρωας, συναισθηματικός και ευαίσθητος, που πιστεύει στους άλλους. Το καλό παιδί, στον αντίποδα του μοναχικού λύκου εκδικητή με το σκοτεινό παρελθόν, καθ’ αυτό εικόνα του Αμερικανού ήρωα που ο Ίστγουντ τον έχει πάμπολλες φορές ενσαρκώσει στο σινεμά. Όχι, δεν είναι η καλύτερη ταινία του Ίστγουντ, ούΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

τε από τις καλύτερες. Παρ› ό,τι τη βλέπει κανείς με ενδιαφέρον. Αλλά και τελικά ο Σάλι δεν μας ανοίγει την καρδιά του. Η ταινία είναι φιλότιμη. Και αληθινή. Ανεπίγνωστα μεταφέρει στην οθόνη μια Αμερική που πασχίζει να συμμαζέψει τις όποιες ήττες της και να αλλάξει προς όφελος της κοινής μοίρας, του κοινού των Αμερικανών, μέσα σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται άρδην. Αλλά τελικά παραπαίει. Δεν είμαι εύκολο για ένα έθνος, που χτίστηκε από μοναχικούς καβαλάρηδες στην Άγρια Δύση, από ξεριζωμένους μετανάστες εκ περάτων γης και από αδίστακτους κερδοσκόπους να επιστρέψει στο «εμείς», ακόμα και αν το απειλεί ο Μπιν Λάντεν ή το ISIS μέσα στην ίδια του την πρωτεύουσα, τη Νέα Υόρκη. Ίσως οι ωδίνες ενός τοκετού μόλις άρχισαν και θα διαρκέσουν πολύ. Ή, όπως το έλεγε ένας αείμνηστος φίλος, «κάποτε, στο απώτερο αλλά όχι στο απώτατο μέλλον, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ευλογηθούν με την συντριβή και την ταπείνωση»2. Έτσι και μόνον έτσι, στη χώρα του «μόλις χθες» θα γεννηθεί η Ιστορία. Και η Ιστορία φέρνει τους ήρωες, τους αληθινούς, τους ματωμένους ήρωες που η υπεράσπιση της ζωής της κοινότητας ανδρώνει. Και είναι προφανές ότι αυτό δεν ισχύει μονάχα για Αμερικανούς. Σημειώσεις 1. Όλα τα βιογραφικά στοιχεία από την αγγλική Βικιπαιδεία. 2. Ηλίας Λάγιος, στην εισαγωγή του Ρόμπερτ Ε. Χάουαρντ «Κόναν ο βάρβαρος», εκδ. «Κατάρτι», σ. 8

Κωνσταντίνος Μπλάθρας 107

Βιβλιοκριτική

Η μυθολογία του ωραίου Με αφορμή το τελευταίο βιβλίο του Σπύρου Γεωργίου Δημήτρης Καπετανάκης, Δημιουργική Θέα προς το Αιώνιο Έν- προσεγγίσεις στον στοχασμό του, Εκδόσεις poema, Αθήνα 2016 του Σπύρου Κουτρούλη Μετά το πυκνό και ουσιώδες δοκίμιο για τον Ντίμη Αποστολόπουλο, ο Σπύρος Γεωργίου, με το νέο του δοκίμιο ξαναφέρνει στην επικαιρότητα έναν άλλο πρόωρα χαμένο, εκλεκτό, στοχαστή. Τον Δημήτρη Καπετανάκη. Ο Ζήσιμος Λορετζάτος ονόμασε τον Δημήτρη Καπετανάκη και τον Γιώργο Σαραντάρη «Διόσκουρους». Πράγματι μοιράστηκαν και οι δύο αρκετά κοινά χαρακτηριστικά. Ανήκαν σε μια γενιά που ωρίμασε πολύ γρήγορα, ίσως πρόωρα. Δεν γνωρίζουμε αν αυτό οφείλεται στα γεγονότα που μεσολάβησαν μετά το ξεκλήρισμα του Ελληνισμού της Ιωνίας, ή η παιδεία τότε παρείχε καλύτερες προϋποθέσεις για πνευματική καλλιέργεια από ό,τι στα χρόνια μας. Πάντως, αν και οι προσβάσεις στην διεθνή βιβλιογραφία ήταν πολύ λιγώτερες από ό,τι σήμερα, όπως και οι οικονομικές δυσκολίες πολύ πιο έντονες, την ίδια χρονική περίοδο ο Α. Καραντώνης λίγο μετά τα είκοσί του γράφει το δοκίμιο με το οποίο καθιερώνεται ως ποιητής ο Γ. Σεφέρης, ενώ ο Καπετανάκης και ο Σαραντάρης δημιουργούν το μεγαλύτερο μέρος του έργου τους πριν ολοκληρώσουν την τρίτη δεκαετία της ζωής τους Ταυτόχρονα εντάσσονται στον ευρύτερο κύκλο του περιοδικού Αρχείον Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών, που εξέδιδε η γνωστή τριάδα της Χαϊδελβέργης, ο Κ. Τσάτσος, ο Π. Κανελλόπουλος και ο Ι. Θεοδωρακόπουλος. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα φιλοσοφικά περιοδικά που χρησιμοποίησε συστηματικά και δίχως ενοχές την δημοτική. Εκτός από την στρατευμένη αντίθεση που είχαν προς τον μαρξισμό, κατά τα άλλα ανάμεσα σε αυτούς που συμμετείχαν στο όλο εγχείρημα υπήρχει ένας ευδιάκριτος θεωρητικός πλουραλισμός, που έδινε τον χώρο να αναπτυχθούν ξεχωριστές προσωπικότητες με διαφορετικά χαρακτηριστικά αλλά με κοινό αναλλοίωτο χαρακτηριστικό την υψηλή ποιότητα. Έτσι ο Κ. Τσάτσος υπήρξε ένας συνεπής νεοκαντιανός, παθιασμένα αντιρομαντικός αλλά και συγχρόνως θαυμαστής κάθε ιδεοκρατίας από τον Πλάτωνα ως τον Χέγκελ. Ο Π. Κανελλόπουλος φέρει περισσότερες επιρροές από τον Κ. Γιάσπερς, τον Β. Σόμπαρτ και τον Γκ. Ζίμμελ. Ο Γ. Σαραντάρης, έχοντας ζήσει αρκετά χρόνια στην Ιταλία, στο δοκίμιο «Συμβολή σε μια φιλοσοφία της ύπαρ 108

ξης», θα ξεδιπλώσει μια σκληρή κριτική της Δύσης και θα αποδώσει ένα δυσβάστακτο χρέος στους Νεοέλληνες, γράφοντας: «νομίζω πως η σημερινή Ελλάδα μπορεί να κρίνει τον λεγόμενο δυτικό πολιτισμό∙ μπορεί και πρέπει να κρίνει τον τέτοιο πολιτισμό, αν θελήσει να σωθεί από την επιρροή που η ίδια η Ευρώπη εξάσκησε πάνω μας έναν ολάκερο αιώνα, κι αν επιθυμήσει να βρει την καθαρότητα μιας παρθενικής θέας και το αυτούσιο κάλλος της δικής μας χώρας και των ανθρώπων κριτήριο αλήθειας για όλους τους ανθρώπους της γης». Στην απόψεις αυτές θα απαντήσει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος από το Αρχείον (τεύχος 4) στο δοκίμιο με τίτλο «Οι αλήθειες ενός απρόσιτου». Εκεί η πιο σημαντική σκέψη του είναι πως, αν σωθούμε, θα σωθούμε μέσα στην Ευρώπη, δηλαδή σε τελική ανάλυση μπορούμε και οφείλουμε να κρίνουμε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό όχι όμως ως ξένοι από αυτόν. Στο ίδιο δοκίμιο του Κανελλόπουλου υπάρχει η έμμεση αναφορά στην Δημήτρη Καπετανάκη, εφ’ όσον αναγνωρίζει ότι υπήρξε μαθητής του μεν, αλλά με χαρά αναγνωρίζει ότι πλέον βρίσκει τον δικό του προσωπικό δρόμο, γεγονός που θεωρεί ότι τον δικαιώνει ως δάσκαλο. Γνωρίζουμε πλέον ότι ο Καπετανάκης και ο Σαραντάρης είχαν μια πολύ σύντομη ζωή. Ο Σαραντάρης θα πεθάνει νεώτατος, 33 χρόνων κατά τραγικό τρόπο στα βουνά της Αλβανίας στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο. Ο Καπετανάκης πέθανε το 1944 σε ηλικία μόλις 32 χρονών από λευχαιμία. Όμως, το εξαιρετικής ποιότητας έργο που δημιούργησαν είναι μια άλλη πρόσθετη απόδειξη ότι στον Ελληνικό μεσοπόλεμο, πέραν του πυρήνα της γενιάς του ’30, υπήρξε μια συνολική πνευματικά ανάταση. Από τις μαρτυρίες των συγχρόνων τους ξεχωρίζει αυτή από το βιβλίο της Ιωάννας Τσάτσου Κυδαθηναίων 9, όπου μαθαίνουμε ότι στο σπίτι τους μαζευόντουσαν οι καλύτεροι φοιτητές του Κ. Τσάτσου: ο Δ. Καπετανάκης, ο Άγγελος Βλάχος, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος και ο Γιώργος Σαραντάρης. Προφανώς όλοι τους υπήρξαν ξεχωριστές προσωπικότητες και ο καθένας ακολούθησε τον δικό του δρόμο, που κάποτε ήταν αντίθετος ή ασύμπτωτος από των υπολοίπων. Όμως είχαν εντιμότητα και ποιό ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Βιβλιοκριτική τητα σκέψης, γεγονός που μας οδηγεί να ασχολούμεθα σήμερα μαζί τους με μεγάλο ενδιαφέρον, αλλά και με την βεβαιότητα ότι σε αυτούς βρίσκουμε κάποιες ποιότητες που απουσιάζουν από την σημερινή Ελλάδα. Τον Καπετανάκη, όπως και τον Σαραντάρη, περισσότερο από την έλλογη σκέψη θα τους απασχολήσει η ίδια η ύπαρξη και κατά συνέπεια η ανυπαρξία και το μηδέν. Είναι ένα συμπέρασμα το οποίο θα συμμεριστούμε, τεκμηριωμένα, διαβάζοντας το έργο του Σπύρου Γεωργίου. Ολοκληρώνοντας το δοκίμιο του για τον Ρεμπώ, ο Καπετανάκης τονίζει «να τολμήσουμε να αντικρύσουμε το πρόβλημα της ύπαρξής μας. Το μηδέν μπορεί να σώσει ή να καταστρέψει αυτούς που το αντικρίζουν, αλλά αυτοί που το αγνοούν είναι καταδικασμένοι σε αυταπάτη. Δεν μπορούν να προσποιούνται για μια πραγματική ζωή, η οποία, αν είναι γεμάτη από πραγματικούς κινδύνους, είναι επίσης γεμάτη από πραγματικές επαγγελίες» (Μυθολογία του ωραίου, εκδόσεις Χαρβεϋ Λίμνη-Αθήνα 1988, σελ. 179). Ο Σπύρος Γεωργίου αναφέρεται αναλυτικά στην διάλεξη του Καπετανάκη για τον Προύστ, όπου συνδέεται με ευφυή τρόπο το Μηδέν με τον Θεό: «Το μηδέν –το πανπου οι πιστοί τ’ ονομάζουν Θεό– είναι δυο ονόματα που δίνουν οι φιλόσοφοι στο ζόφο που κυκλώνει την ύπαρξή μας! Αληθινοί φιλόσοφοι είναι εκείνοι που μπορούν να μας κάμουν να αισθανθούμε αυτό που μερικοί ονομάζουν Θεό και άλλοι το μηδέν. Και γι’ αυτό βρίσκομε στον Προύστ τον αληθινό φιλόσοφο. Μας μιλάει πάντοτε για το μηδέν, για τον ζόφο της ψυχής μας και για τη νύχτα που απλώνεται πέρα απ’ τη ζωή μας: τη νύχτα που εκείνοι που πιστεύουν την ονομάζουν Θεό». (ό.π. 225). Ο συγγραφέας στέκεται επίσης στο δοκίμιο του Καπετανάκη «Ντοστογιέφσκι», στο οποίο αποδεικνύεται ένα λαμπρό, πρωτότυπο και γόνιμο πνεύμα. Ο Καπετανάκης καταλήγει πως αν ο Ντοστογιέφσκι είναι θρησκευτικός συγγραφέας «δεν είναι γιατί δίδαξε την πίστη στο Θεό, αλλά γιατί έδειξε, με ασύγκριτη δύναμη, πόσο επισφαλής είναι η πίστη» (ό.π. 227). Έφτασε όσο μακριά φτάνει ο μηδενισμός, για να διαπιστώσει «πως δεν υπάρχουν φράχτες γύρω από την ύπαρξη του ανθρώπου που να τον προφυλάξουν από τις δυνάμεις του τίποτε» (ό.π. 227). Όπως επεσήμανε ο Ζ. Λορετζάτος, αριστουργηματική είναι η σύγκριση που κάνει ανάμεσα στον Λόγο περί της Μεθόδου του Ντεκάρτ και Το όνειρο ενός γελοίου του Ντοστογιέφσκι. Ξεκινούν και οι δύο από την ριζική αμφιβολία, από το ερώτημα που ο Χάϊντεγκερ διατύπωσε ως «γιατί να υπάρχει ο κόσμος και όχι το τίποτε;». Με την διαφορά ότι η αμφιβολία στον Ντεκάρτ είναι επιφανειακή και προσποιητή, ενώ στον Ντοστογιέφσκι ριζική, υπαρξιακή και αληθινή. Ξεκινά με την σκέψη ότι τίποτε δεν έχει νόημα. Δεν θα τον ενοχλούσε αν δεν υπήρχε ο κόσμος, αν είχαν καταστραφεί τα πάντα. Όμως το θέαμα ενός μικρού κοριτσιού που πάσχει, του αποκάλυψε το νόημα της ύπαρξης ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

και αναίρεσε τις προηγούμενες μηδενιστικές ενατενίσεις. Ο μεγάλος Ρώσσος στοχαστής, μετεωριζόμενος ανάμεσα στην ύπαρξη, την ανυπαρξία και το μηδέν, καταλήγει ότι «στη δική μας γη μπορούμε κι αγαπάμε αληθινά μόνο με βάσανα και μόνο μέσω βασάνων». Έτσι, ενώ η ριζική αμφιβολία οδηγεί τον Ντεκάρτ στον λόγο, τον Ντοστογιέφσκι τον οδηγεί στην αγάπη ως δικαίωση της ύπαρξης και του κόσμου. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Νίτσε, θαυμαστής και αυτός του Ντοστογιέφσκι στο πρώιμο έργο του για την γέννηση της Τραγωδίας, καταλήγει ότι η ύπαρξη δικαιώνεται με την Τέχνη, ως αισθητικό γεγονός. Ο συγγραφέας θα αφιερώσει ένα μέρος του δοκιμίου του στο βιβλίο του Καπετανάκη «Από τον αγώνα του ψυχικώς μόνου». Πρόκειται για ένα έργο που δημοσιεύθηκε αρχικά στο «ΑΘΦ» και στην συνέχεια εκδόθηκε από τον ίδιο τον συγγραφέα. Αποσκοπεί να περιγράψει την διαδρομή της ύπαρξης που προϋποτίθεται ως μοναχικής. Ίσως αναφέρεται στην ύπαρξη μετά τον θάνατο του Θεού, ή στην ύπαρξη στην εποχή της νεωτερικότητας που είναι «ριγμένη στον κόσμο». Καλείται να απαντήσει πότε η μοναξιά είναι κατάρα και πότε ευλογία. Οι επιρροές του Π. Κανελλόπουλου, του Γιάσπερς, του Νίτσε, του Ταίνις, του Ζίμμελ, του Σπένγκλερ, του Λ. Σεστώβ είναι προφανείς, όμως όχι μόνο δεν βλάπτουν την πρωτοτυπία της σκέψης του, αλλά αποτελούν μέρη ενός νέου οργανικού όλου που δημιουργεί ο ίδιος ο Καπετανάκης. Δεν είναι συμπτωματικό όμως ότι το έργο του ο Καπετανάκης το αφιερώνει στον Π.Κ ως δείγμα οφειλής στον δάσκαλο αλλά και ως στοιχείο της πνευματικής τους φιλίας. Ο Σπύρος Γεωργίου, για όσους γνωρίζουν προηγούμενα δοκίμια του, όπως αυτό για τον Ντίμη Αποστολόπουλο, χαρακτηρίζεται από αρετές που τον ακολουθούν πλέον στην συγγραφική του πορεία. Στέκεται με άρτιο, μεθοδικό και διαφωτιστικό τρόπο στην εργογραφία και βιογραφία του Δ. Καπετανάκη. Μας αποκαλύπτει με διαύγεια όλες τις διαστάσεις της σκέψης του, ώστε να κατανοήσουμε την καίρια σημασία που έχει για τον σημερινό αναγνώστη. Με καλαίσθητη και γλαφυρή γλώσσα και τρόπο εξαντλητικό παρουσιάζει όλες τις σύγχρονες μαρτυρίες. Είναι πολύ σημαντική η καταληκτική απόφανση του: «Λογιζόμενη, επομένως, με γνώμονα την Υπόσταση, αυτή η μετάβαση συνιστά μια τολμηρή εσωτερική πράξη ελευθερίας, η οποία καταδεικνύει ότι ο Καπετανάκης στοχάστηκε, έγραψε κι έζησε μ’ έναν τρόπο γνήσια ποιητικό και ελεύθερο, σε μιαν ατμοσφαιρική φωταύγεια παρόμοια με εκείνην που διακρίνει την ποιητική των Ελληνικών τραγωδιών», αλλά και ακόμη πως αυτός ο σπουδαίος στοχαστής και συγγραφέας, ενσάρκωσε και φιλοτέχνησε με το έργο και τη ζωή του έναν αυθεντικό ιδεότυπο: έναν τύπο πνευματικού ανθρώπου στον οποίο το φιλοσοφείν «είναι ένα βαθύτερο ποιείν, μια διεργασία μετουσιωτική της προσωπικής του αλήθειας». 109

Έθνος και συνειδητοποίηση ταυτότητας του Σπύρου Γεωργίου Ο κόσμος των ανθρώπων είναι αδιανόητος χωρίς κάποιους τρόπους για να μαθαίνουμε ποιοί είναι οι Άλλοι και κάποια αίσθηση αυτού που είμαστε Εμείς. Richard Jenkins Η ανθρώπινη συνείδηση είναι η εσωτερική γνώση και αίσθηση που έχει κάποιος για κάτι, όπως για τον εαυτό του και τον κόσμο που τον περιβάλλει, και η οποία κατανοείται ως μια δέσμη από “καλειδοσκοπικές εκφάνσεις” αλληλεπιδράσεων. Οι “εκφάνσεις” αυτές και τα σχόλιά τους, καθώς εκτυλίσσονται, συνιστούν το εφαλτήριο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η απόκτηση συνείδησης (του εαυτού μου και του περιβάλλοντος κόσμου μου) ορίζεται με την λέξη συνειδητοποίηση. Κι αυτό, πιο αναλυτικά, σημαίνει ότι συνειδητοποιώ (κατά τον Τσαρλς Χόρτον Κούλεϋ) πως: «Ο εαυτός διαμορφώνεται μέσα από την επικοινωνία του ατόμου με τους άλλους και μέσα από τον τρόπο που το άτομο ερμηνεύει το πώς το βλέπουν οι άλλοι.»1 Με άλλα λόγια συνειδητοποιώ (σύμφωνα με τον Τζωρτζ Χέρμπερτ Μηντ) ότι: «Ο εαυτός είναι κάτι που αναπτύσσεται. Δημιουργείται κατά την διαδικασία της κοινωνικής εμπειρίας και δραστηριότητας, αναπτύσσεται δηλαδή στο δεδομένο άτομο σαν αποτέλεσμα των σχέσεών του με ολόκληρη αυτήν την διαδικασία και με τα άλλα άτομα που βρίσκονται στην ίδια διαδικασία.»2 Αυτή η κατάσταση συνειδητοποίησης προϋποθέτει και συνεπάγεται ποικίλους “κώδικες κοινωνίας”, που σημαίνουν την συνδιαλλαγή ανάμεσα στο ατομικό και το ομαδικό. Σηματοδοτούν δηλαδή ένα πεδίο συγκερασμού τους, το οποίο υποχρεώνει στην αποσαφήνιση των εννοιών “ταυτότητα” και “εαυτός”. Τι εννοείται, λοιπόν, με την έννοια “ταυτότητα”; Δίκην ορισμού, η συγκεκριμένη έννοια είναι: η κατανόηση εκ μέρους μας αυτού που είμαστε και αυτού που είναι οι άλλοι άνθρωποι και, αντιστοίχως, η κατανόηση εκ μέρους των άλλων ανθρώπων του εαυτού τους και των άλλων (που περιλαμβάνει κι εμάς). Η ταυτό110

τητα (βέβαια) δεν είναι αμετάβλητη και εκτυλίσσεται στο πολιτισμικό πεδίο και εφ’όσον δεν λογίζονται ασύμπτωτα, το πολιτισμικό με το κοινωνικό, όλες εν τέλει οι ανθρώπινες ταυτότητες είναι κοινωνικές.3 Πιο συγκεκριμένα: «Η έννοια της ταυτότητας (identitas, από το idem), ισχύει σε όλο το σύμπαν πλασμάτων, πραγμάτων και ουσιών, όπως και στους ανθρώπους, και αξίζει να δούμε τα γενικώτερα νοήματά της. Τα δύο βασικά νοήματά της είναι: η ομοιότητα και η συνέπεια ή η συνέχεια στον χρόνο, που αποτελεί την βάση για την παγίωση και την κατανόηση της προσδιοριστικότητας και της διακριτότητας. Από όποια πλευρά κι αν το δει κανείς, η έννοια της ταυτότητας εμπεριέχει δύο κριτήρια για την σύγκριση μεταξύ προσώπων ή πραγμάτων: την ομοιότητα και την διαφορά. Πηγαίνοντας βαθύτερα, όμως, υπάρχει και κάτι ενεργό στην ταυτότητα που δεν μπορεί να αγνοηθεί: δεν βρίσκεται «απλώς εκεί», αλλά πρέπει πάντα να θεμελιώνεται. Αυτό προσθέτει άλλα δύο νοήματα: κατατάσσω πράγματα ή πρόσωπα, και συνδέομαι με ή αφοσιώνομαι σε κάτι ή σε κάποιον. Καθένα από αυτά θέτει την ταυτότητα στην πράξη: και τα δύο είναι πράγματα που κάνουν οι άνθρωποι. Επιπλέον το τελευταίο εμπεριέχει έναν βαθμό αναστοχαστικότητας».4 Τα νοήματα, συνεπώς, της ομοιότητας και της διαφοράς, των διαδικασιών αλληλόδρασης και αναστοχαστικότητας (θεωρημένα στο φως της διαχρονικότητας) συνδέονται κατ’ ευθείαν με την ταυτότητα.5 Φυσικά ο καθορισμός της ταυτότητας δεν είναι απλώς ένα ζήτημα ταξινόμησης, καθώς η σημασία μιας ταυτότητας έγκειται και στο ιδιαίτερο νόημα που ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

επιφυλλίδα

έχει στη ζωή εκάστου. Κάτι τέτοιο σημαίνεται με την διάκριση μεταξύ ονομαστικής και πραγματικής ταυτότητας. «Είναι πιθανό διάφορα άτομα να μοιράζονται την ίδια ονομαστική ταυτότητα και για τον λόγο αυτόν στην πράξη να σημαίνει πολύ διαφορετικά πράγματα γι’ αυτούς, να συνεπάγεται διαφορετικά πράγματα για την ζωή τους, να «πράττουν» ή να την «βιώνουν» με διαφορετικό τρόπο. Η διάκριση μεταξύ ονομαστικής-πραγματικής ταυτότητας είναι σημαντική. Η ονομασία μπορεί να παραμείνει η ίδια –«Χ»– αλλά η σημασία που έχει στην καθημερινότητα να αλλάξει ριζικά. Ομοίως, η εμπειρία μπορεί να παραμείνει σχετικά σταθερή αλλά να αλλάξει η ονομασία. Και τα δύο μπορεί να αλλάξουν.»6 Στην πραγματικότητα, όμως, το ονομαστικό και το πραγματικό δεν βιώνονται ξεχωριστά καθώς (αμφότερα) εντάσσονται στην λογική των διαδικασιών αλληλόδρασης, που συνταιριάζονται στο πεδίο νοηματοδότησης της ταυτότητας. Σε τελική, λοιπόν, ανάλυση, ο καθορισμός της ταυτότητας είναι ζήτημα νοήματος και το νόημα εμπεριέχει την αλληλόδραση. Η ταυτότητα (ή μάλλον οι ταυτότητες) του εαυτού μας ή των Άλλων κατανοείται ως δυναμική διαδικασία και όχι ως ένα οριστικό ζήτημα. Σχετικά τώρα με την έννοια “εαυτός”. To πιο διαδεδομένο νόημα αυτής της λέξης αναφέρεται στην ουσία ενός προσώπου ή πράγματος, υπονοώντας, ταυτόχρονα, την εσωτερική ομοιότητά (του) στην πάροδο του χρόνου και την εξωτερική διαφορά (του) από του Άλλους. Επίσης σημαντικό νόημα είναι αυτό που αναφέρεται στην διαδικασία της ενδοσκόπησης ή την αναστοχαστική δράση.

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Όπως γίνεται αντιληπτό (σημειώνει ο R. Jenkins): τα γενικά νοήματα του εαυτού και της ταυτότητας ισοδυναμούν κι έτσι μπορεί να οριστεί ο εαυτός ως η αναστοχαστική αίσθηση (κάποιου) της ιδιαίτερης ταυτότητάς του, η οποία έχει συγκροτηθεί ως προς τους Άλλους όσον αφορά τις ομοιότητες και τις διαφορές∙ αίσθηση δίχως την οποία δεν θα ήξερε ποιος είναι και συνεπώς δεν θα ήταν σε θέσει να δρα.7 Τι σημαίνει λοιπόν –μετά από τούτες τις αποσαφηνίσεις– το «να έχεις μια ταυτότητα, δηλαδή να έχεις επίγνωση ότι έχεις έναν εαυτό; Αυτό το ερώτημα το είχε θέσει ο Σωκράτης απορητικά κι’ αυτό υπήρξε το πρώτο αίτημα για αυτοσυνείδηση. Το σωκρατικό “γνώθι σαυτόν” σημαίνει: φώτισε την ύπαρξή σου στην συνέχεια και την ενότητά της δια μέσου του χρόνου (ώστε να) φανερώνει το νόημα και την αξία της. Για τους λαούς αυτή η συνέχεια σημαίνει Ισ το ρ ί α . Συνείδηση της ταυτότητάς των έχουν οι λαοί, εφ’ όσον έχουν συνείδηση της Ιστορίας των. Διαθέτουν, δηλαδή, μνήμη για πράξεις και έργα δεμένα σε τόπο και χρόνο με ό,τι ονομάζουμε πατρίδα και που είναι άξια αναγνώρισης. Η Ιστορία έτσι σφραγίζει την Ιδ ι α ιτερ ότ ητα ενός λαού. Ό,τι ισχύει για τους λαούς, ισχύει και για τα πρόσωπα. Η συνέχεια στην περίπτωση αυτή αφορά την προσωπική ζωή, τα συσσωρευμένα βιώματα που πλάθουν το υπόβαθρο της συνείδησής μας, για να ξεχωρίσουν βαθμιαία σε επίγνωση της ιδιαιτερότητας του προσώπου. Η συνείδηση της ταυτότητας (συνεπώς) δεν μας ξεχωρίζει μόνον από τους άλλους, αλλά μας δίνει και την ευθύνη να υπάρχουμε και να δημιουργούμε.»8 Είναι φανερό ότι με τη φράση συνείδηση της ταυτότητας (που προαναφέρθηκε) καταδεικνύονται συλλογικότητες όπου οι άνθρωποι σχετίζονται (ως πρόσωπα και μέλη) ωσάν αυτό να αποτελεί μια βαθιά εδραιωμένη αναγκαιότητα στον εσωτερικό τους κόσμο. Καταδεικνύονται δηλαδή συλλογικές οντότητες με ενυπόστατα τα νοήματα ταυτότητας (ομοιότητα & διαφορά, αλληλόδραση & αναστοχαστικότητα –στο φως της διαχρονικότητας.) Τούτη όμως η διαπίστωση παραπέμπει, σχεδόν αναπότρεπτα στην συλλογική συνείδηση και συλλογική ταυ111

τότητα9 –ως άμεσα νοούμενους όρους. Και μάλιστα αυτοί οι δύο όροι (όπως διαφαίνεται κι από τον ορισμό τους) δεν εναντιοδρομούν, καθ’ όσον μπορούν να αναφέρονται εξ ίσου στην Κοινότητα και στην Κοινωνία10– ως μορφές κοινωνικού δεσμού. Η φράση επομένως συνείδηση της ταυτότητας είναι προτιμώτερο να νοείται ως συνειδητοποίηση της ταυτότητας. Κι αυτή η φραστική μετουσίωση προβάλλει αναντίλεκτη καθώς (χάρις σ’ αυτήν) η εσωτερική γνώση και συναίσθηση των μελών ότι μοιράζονται κάτι κοινό, καταυγάζει αμέσως σε εκείνες τις συλλογικότητες που συγκροτούνται ως οιονεί ομάδα. Η έννοια αυτή: δηλώνει ένα σύνολο που μοιάζει με ομάδα. Πρόκειται για μια ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία, που έχει συνείδηση της ιδιαίτερης υπόστασής της. Το πρόσθετο κριτήριο που διαστέλλει την οιονεί ομάδα από την κοινωνική κατηγορία είναι ψυχολογικό: η συνείδηση των προσώπων που την αποτελούν ότι συνθέτουν ένα ιδιαίτερο σύνολο.11 Οι οιονεί ομάδες, λοιπόν, ενδιαφέρουν πολύ. Επειδή το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας ομάδας ίσως να είναι η εθνότητα, η οποία στην ευρεία έννοιά της ταυτίζεται με το έθνος (ενώ με την στενή έννοιά της δηλώνει κάποια διακριτή-πολιτιστικά-ομάδα του ίδιου έθνους). Σε κάθε περίπτωση, όμως, πρόκειται για συλλογικότητες που η συγκρότησή τους προσομοιάζει με συναισθηματικού τύπου κοινότητες. Και στην λεγόμενη συναισθηματική κοινότητα12 (όπως επισημαίνεται θεωρητικά) πολλές φορές ο δεσμός των μελών (τον οποίο συμμερίζεται απροσδιόριστος αριθμός τους) «δεν προκύπτει από τον κοινό βιοτικό χώρο αλλά αντίθετα ο δεσμός παρωθεί στην συσπείρωση σ’ έναν κοινό βιοτικό χώρο».13 Το μείζον, βεβαίως, δίλημμα για μια τέτοια συλλογική υπόσταση είναι αν η συνειδητοποίηση της ταυτότητας διαπιστώνεται ως εμπέδωση ή ως επινόηση –καθ’ όσον η ταυτότητα νοούμενη ως κατασκευή στο πλαίσιο κάποιου συνόλου λειτουργεί ευνοϊκά για τις ταυτίσεις των μελών, πέρα από την επίγνωση νοημάτων ομοιότητας και διαφοράς, αλληλόδρασης και αναστοχαστικότητας– στο φως της διαχρονίας. Η ουσία του διλήμματος, με άλλα λόγια, έγκειται στο αν αναγνωρίζονται ή όχι στο έθνος (εν είδει οιονεί ομάδας) στοιχεία από (και με) τα οποία να τεκμαίρεται η συνειδητοποίηση της ταυτότητας –με ενυπόστατα τα νοήματά της. Η οποιαδήποτε απόπειρα προσέγγισης ενός τέτοιου ζητήματος συνδέεται, αναπόφευκτα, με πολλαπλές και ποικίλες προσεγγίσεις, οι οποίες εκβάλλουν σε ένα ευρύτατο θεωρητικό πεδίο, με πολυειδείς σημάνσεις περί έθνους. Λόγου χάριν, για τον Benedict Anderson14 το έθνος αποτελεί μια κυρίαρχη πολιτική κοινότητα σε 112

φαντασιακό όμως επίπεδο, επειδή κανένα μέλος δεν θα γνωρίσει τα περισσότερα άλλα μέλη αν κι έχει την αίσθηση του συνανήκειν. Για τον Antony D. Smith15 το έθνος αφορά σε μια διαδικασία επαναπροσέγγισης ήδη υπαρχόντων πολιτισμικών μοτίβων και ανασύστασης παλαιότερων δεσμών και συναισθημάτων. Για τον Ι. Βαλλερστάιν16 η εθνική ομάδα υποτίθεται ότι είναι μια πολιτιστική κατηγορία η οποία ορίζεται από ορισμένες σταθερές συμπεριφορές που δεν συνδέονται με κρατικά σύνορα και ως τέτοια κατηγορία μας επιτρέπει να διατυπώνουμε προτάσεις χρησιμοποιώντας το παρελθόν. Για άλλους δεν προϋπάρχει ιστορικά το έθνος του εθνικισμού, λογικά και δομικά δεν προηγείται το έθνος του εθνικισμού αλλά είναι ο εθνικισμός που δίνει νόημα, συγκροτεί και συναρθρώνει το έθνος17. Στο πλαίσιο, μάλιστα, αυτής της οπτικής είναι απαραίτητη μια πρόσθετη διασαφήνιση αναφορικά με τον ονομαζόμενο «πολιτικό» και “πολιτιστικό” εθνικισμό: «Ο μεν πολιτικός εθνικισμός έλκει την καταγωγή του από την σκέψη του Rousseau και του Βολταίρου, ο οποίος είχε αποκαλέσει τον εθνικισμό “θρησκεία του πολίτη” (religion civile), και σημαίνει ένα σύνολο πολιτικών και δικαιϊκών αρχών που διασφαλίζουν την προς τα έσω και προς τα έξω έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας. Για τον πολιτικό εθνικισμό, έθνος είναι ένα κυρίαρχο αλλά και ανώτερο πολιτικό σώμα, που αυτοκυβερνάται βάσει κοινής και ενιαίας νομοθεσίας. Στον δε πολιτιστικό εθνικισμό τώρα, το έθνος κατανοείται ως μια ενύπαρκτη δια μέσου της ιστορίας συλλογική οντότητα, η ιδιαιτερότητα της οποίας εδράζεται στην κοινή καταγωγή, την γλώσσα ή και την θρησκεία. Αν και η θεμελίωση του έθνους διαφέρει άρδην στις δύο αυτές εκδοχές του εθνικισμού, αμφότερες το εννοιολογούν ως μια μορφή κοινωνικού δεσμού, που έχει προτεραιότητα απέναντι σε όλες τις άλλες μορφές αλληλεγγύης και κατηγορίες ταυτίσεων. Ειρήσθω εν παρόδω ότι στην βιβλιογραφία ο πολιτικός και ο πολιτιστικός εθνικισμός αποδίδονται και με τους όρους “φιλελεύθερος” και “ρομαντικός”, αντιστοίχως, εθνικισμός, ακριβώς διότι εν πολλοίς κατάγονται από τα δύο αυτά ρεύματα σκέψης.»18 Σε αυτό όμως το πολυσήμαντο θεωρητικό πεδίο του διλήμματος (που εξετάζεται), δεν μπορεί παρά να θεωρηθούν ισάξια βαρύτητας και τα εξής: Στην Δημοκρατική Επιθεώρηση του 1946 είχε πρωτοδημοσιευτεί (γι’ αυτό το ζήτημα) κείμενο του Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου με τον τίτλο Έθνος και Ανθρωπότητα, το οποίο αναδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ευθύνη. Αντιγράφουμε ενδεικτικό απόσπασμά του: «Τρία πράγματα είναι που πρέπει να διαχωρίσουμε με το νου μας, αν θέλουμε να καταλάβομε το πρόβλημα που λέγεται έθνος, α) την πραγματικότητα του έθνους, β) την ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

επιφυλλίδα

ιδέα του έθνους και γ) την ιδεολογία του έθνους. Άλλο πράγμα είναι η πραγματικότητα, άλλο η ιδέα και άλλο η ιδεολογία του έθνους. »Η πραγματικότητα είναι το γεγονός ότι το έθνος ζει και μάχεται, παράγει, δημιουργεί, ανανεώνεται και τέλος ανθίσταται. Απ’ αυτήν την ιστορική πραγματικότητα, από το γεγονός τούτο της ζωής, και τον πολιτισμό του έθνους, πηγάζει η ιδέα του έθνους. Με την ιδέα ολοκληρώνεται το νόημα και η αξία ενός έθνους. Η ιδέα αυτή, όπως και η πραγματικότητα, δεν γεννήθηκαν μονομιάς, αλλά επήγασε σιγά-σιγά από τα βιώματα, τα πραγματικά αντικειμενικά γεγονότα της ζωής του. Δεν είναι κατασκευή, αλλά πραγματικό νόημα ζωής. »Ως κάτι τρίτο, όλως διόλου διαφορετικό και αντίθετο προς αυτά τα δύο, έρχεται η ιδεολογία περί έθνους, η οποία δεν είναι ούτε η πραγματικότητα, ούτε η ιδέα, ούτε η ζωή, ούτε ο πολιτισμός ενός έθνους, αλλά ένα σχέδιο, ένα σχεδίασμα αφηρημένο. Αυτή η λεγόμενη ιδεολογία είναι κατασκευή, επινόημα. »Τι ακριβώς είναι ένα έθνος, τούτο φαίνεται μόνο από το εσωτερικό του, από την ψυχή και τη διάνοια, που έχει το έθνος αυτό, από τα έργα του πολιτισμού του. Η ζωή ενός έθνους είναι αχώριστη από το πνεύμα του. »Έθνος είναι κοινότητα πολιτισμού. Η κοινή τύχη, ο κοινός τόπος, η κοινή ιστορία και μνήμη, ίσως η κοινή θρησκεία, πάντως όμως η κοινή τέχνη και φιλοσοφία, γενικά ο κοινός πολιτισμός, αυτά είναι μερικά από τα εσωτερικά θεμελιακά γνωρίσματα του έθνους. Όταν μάλιστα η κοινότητα του πολιτισμού ενός έθνους γίνεται και πολιτική κοινότητα, τότε το έθνος γίνεται κράτος. (…) Όμως κανένα από τα γνωρίσματα που απαρτίζουν την ιδέα και την πραγματικότητα του έθνους, δεν είναι τόσον απαραίτητο, τόσο ουσιαστικό και σωτήριο όσο η κοινή εθνική θέληση. »Η εθνική αυτή θέληση μορφώνεται σε κάθε λαό πάντοτε από λόγους ιστορικούς, μοναδικούς. Κάθε έθνος ακολουθεί δικό του, ξεχωριστό δρόμο για ν’ αποκτήσει συνείδηση για τον εαυτό του.»19 Έγραφε για το συγκεκριμένο θέμα ο Κλέων Παράσχος (επικαλούμενος τον Μιγκέλ Ουναμούνο): «ένα έθνος μπορεί να σταθεί ισότιμα και αυτόνομα δίπλα στα άλλα έθνη, να μη στερέψει και να μη μαραζώσει, μόνο αν βαθιά και πραγματικά γνωρίσει τον εαυτό του, βυθίσει την ιστορική του συνείδηση στο χωρίς σταθερή και καθορισμένη ιστορική έκφραση ασυνειδητό του, δηλαδή στις μεγάλες ανώνυμες λαϊκές δυνάμεις, τις διαρκώς ανανεούμενες και εξελισσόμενες, που τις θρέφουν και τις συντηρούν παραδόσεις μακραίωνες, πάντα ζωντανές, όπου είναι εναποτεθειμένη όλη η υπόσταση ενός έθνους, σε ό,τι πιο ουσιαστικό έχει. Συγχρόνως όμως αν δε θέλει μοιραία ν’ ατροφήσει και να εμηδενιστεί ένα έθνος, πρέπει θαρρετά να μην αποφύγει καμμιά επαφή. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

Γιατί το έθνος, όπως και το άτομο, έχει δύο προσωπικότητες: εκείνην που το ξεχωρίζει από τα άλλα έθνη, και μια άλλη, την κοινή, την πανανθρώπινη, που το ενώνει με το ανθρώπινο πρωτόπλασμα.»20 Συμπληρωματικά, τέλος, σημειώνεται απ’ τον Κ. Γεωργουσόπουλο: «Έθνος, και ετυμολογικά, σημαίνει έθος, ήθος, δηλαδή τόπος, διαμονή, ενδιαίτημα και στη συνέχεια τρόπος, ιδιάζουσα σχέση ανάμεσα στα στοιχεία, έμψυχα και άψυχα, αυτού του τόπου. Έθνος είναι, τέλος, ο δεσμός ενός λαού με το τοπίο του. Γλώσσα είναι ένας κώδικας σημείων που αφηγούνται αυτό το δεσμό και τον ανακαλούν. Η γλώσσα μιλάει την ιδιάζουσα σχέση του ανθρώπου με το ήθος του, τη διαμονή του.»21 Από την παράθεση αυτών των προσεγγίσεων αναδεικνύεται, το δίχως άλλο, μια εξαιρετικής σπουδαιότητας ομοιότητα. Όλες εναποθέτουν το έθνος στο πολιτισμικό πεδίο. Θεωρούν το έθνος έννοια πολιτισμικής σήμανσης, νοώντας αυτόν το χαρακτηρισμό στην αφηρημένη εκδοχή του με όλα όσα τον συνοδεύουν – όπως πνευματικός πολιτισμός/κουλτούρα, εθνική ιδιοπροσωπία. Παράλληλα όμως (με τούτη την παράθεση) διακρίνονται, με ευκρίνεια, και οι διαφορές στην προσέγγιση του όλου ζητήματος. Πιο συγκεκριμένα: Οι αρχικές προσεγγίσεις συναρτούν, άμεσα και άρρηκτα, το έθνος με τον εθνικισμό και περιστρέφονται γύρω από την έννοια του παρελθόντος. Πιο συγκεκριμένα θεωρούν ότι το έθνος ορίζεται, γίνεται μέτρο σύγκρισης ανάμεσα στο χθες και το σήμερα και προβάλλεται αναλόγως, δια μέσου της ανακατασκευής του παρελθόντος από την εθνικιστική ιδεολογία. Αυτές οι προσεγγίσεις λοιπόν στηλιτεύουν την “χρησιμοποίηση” του Χρόνου (απ’ τον εθνικισμό) με έναν τρόπο που εξασφαλίζει νοήματα “δεδομενικότητας – συνέχειας – εξιδανίκευσης” και προτάσσουν την “πολλαπλή αντίληψη/μελέτη” του παρελθόντος. Δεν προσλαμβάνουν συνεπώς τη ροή του Χρόνου ως κάτι το αδιάσπαστο που αποτυπώνεται έτσι δίκην συλλογικής μνήμης, αλλά ως μια εξελικτική διαδικασία αλλαγών. Οι επόμενες προσεγγίσεις θεωρούν ότι το έθνος είναι θεμελιώδης έννοια, που συνιστά πρωτεύουσα μορφή συλλογικής υπόστασης. Ουσιαστικά την προσλαμβάνουν ως μια καίρια πραγματικότητα· μια «χειροπιαστή πραγματικότητα που γίνεται (όμως) φευγαλέα έννοια κάθε φορά που προσπαθούμε να τη συλλάβουμε με τα εργαλεία της θεωρίας.»22 Αυτές οι προσεγγίσεις λοιπόν προσδίδουν μέγιστο βάρος στο πρόταγμα της διασύνδεσης ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν. Αποτιμώντας κάποιος σε γενικές γραμμές τούτες τις διαπιστώσεις, θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι οι μεν αρχικές προσεγγίσεις φέρουν έκτυπα τα σημάδια ενός 113

απόλυτου λόγου καθώς δηλώνεται, τρόπον τινά ως εμμονή, η ταύτιση του έθνους με την “εθνικιστική ιδεολογία”.23 Στις δε επόμενες προσεγγίσεις ελλοχεύει ένας, υπαινικτικός λόγος καθώς υποδηλώνεται, τρόπον τινά ως νύξη, η συνάφεια του έθνους με την “εθνοκεντρική αντίληψη”.24 Χωρίς αμφιβολία, για κάθε μια από αυτές τις προσεγγίσεις μπορούν να διατυπωθούν πολλά και ισότιμης βαρύτητας επιχειρήματα· τόσο υπέρ όσο και κατά. Ο γνώμονας, ωστόσο, δεν μπορεί παρά να ’ναι η απόκριση στην ουσία του καίριου διλήμματος που απασχολεί. Στο αν (δηλαδή) αναγνωρίζονται ή όχι στην συλλογικότητα έθνος (νοούμενη ως οιονεί ομάδα) στοιχεία από και με τα οποία να τεκμαίρεται συνειδητοποίηση της ταυτότητας (των μελών) με ενυπόστατα τα νοήματά της –θεωρημένα στο φως της διαχρονικότητας. Η λυδία λίθος, λοιπόν, γι’ αυτή την απόκριση φαίνεται ότι αφορά στην έννοια των “κοινωνικών χρόνων”: «Η Γαλλική σχολή υπήρξε αναμφισβήτητα η πρώτη που έδωσε πραγματική κοινωνική υπόσταση στην έννοια του χρόνου. Έθεσε τα θεμέλια για μια κοινωνική κατανόηση του χρόνου. Αναδείχτηκε (έτσι) ο κοινωνικός χαρακτήρας του χρόνου, με την έννοια ότι ο χρόνος ερμηνεύει και αρθρώνει τις θεμελιώδεις αξίες μιας κοινωνίας, όπως και τις δοξασίες της, αποτελώντας πραγματικό συστατικό της «συλλογικής συνείδησης» και θεμέλιο του κοινωνικού ιστού. Οι κύριοι εμψυχωτές αυτής της σχολής (εκτός από τον Εμίλ Ντυρκέμ 1858-1917) θα συγκροτήσουν την αποκαλούμενη, έκτοτε, Γαλλική παράδοση των κοινωνικών χρόνων.»25 Ένας βασικός εκπρόσωπος αυτής της σχολής ήταν (και) ο Μορίς Χάλμπβαχς (1887-1945), ο οποίος εστίασε στην μελέτη της μνήμης: Η μνήμη, κατά τον Χάλμπβαχς, προϋποθέτει την κοινωνική δομή του χρόνου και ως προς αυτό είναι συλλογική μνήμη, πηγή όλων των ατομικών μνημών. Αυτή η συλλογική μνήμη ωστόσο, μας προειδοποιεί ο Χάλμπβαχς, δεν θα πρέπει να συγχέεται με την ιστορική μνήμη. Η ιστορική μνήμη δεν είναι σε θέση να αναστήσει την συλλογική μνήμη· «επικαιροποιεί», μόνο, ορισμένα στοιχεία, κατά τρόπο μερικό ή υποκειμενικό. Η συλλογική μνήμη, η οποία οργανώνει τον παρελθόντα χρόνο, είναι ένας ουσιώδης παράγοντας της συνοχής μιας κοινωνίας, ένας συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Για τον Χάλμπβαχς (η συλλογική μνήμη) όχι μόνον επιτρέπει την εκδήλωση και την ενίσχυση της συλλογικής συνείδησης σε συμβολικές ημερομηνίες και σε προνομιούχες στιγμές όπου το άτομο και η κοινωνία γίνονται ένα, αλλά είναι και η αναγκαία συνθήκη κάθε 114

διαπροσωπικής επικοινωνίας μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον. Η συλλογική μνήμη αποτελεί συνθήκη ύπαρξης του κοινωνικού περιβάλλοντος. Ο Χάλμπβαχς ισχυρίζεται επίσης ότι τα στοιχεία της συλλογικής μνήμης διαφέρουν από ένα κοινωνικό περιβάλλον σε ένα άλλο και γι’ αυτό μιλάει για κοινωνικούς χρόνους στον πληθυντικό, θεωρώντας ότι υπάρχει πολλαπλότητα, διαφορετικότητα και ετερογένεια των κοινωνικών χρόνων.26 Στην συλλογική μνήμη, επομένως, φωτοβολεί με ενάργεια η επίλυση του διλήμματος· επειδή αυτή μας προσφέρει την δυνατότητα να συλλάβουμε το έθνος ως καίριας αξίας οιονεί ομάδα πολιτισμικής σήμανσης με ενυπόστατα –θεωρημένα στο φως της διαχρονικότητας– νοήματα. Είναι αληθές ότι η μνήμη, ως παραγωγή νοημάτων πολιτισμικού χαρακτήρα, συνδέεται με την ταυτότητα και την συνειδητοποίηση (των μελών). Ωστόσο είναι απαραίτητο να μην αγνοούμε την διαφορά ανάμεσα στην ιστορική και στη συλλογική μνήμη. Η ιστορική μνήμη διαμορφώνεται από επίσημες ιστορικές πηγές & ιστορικά αρχεία, μέσα από επετειακές τελετές κ.ά., διερμηνεύοντας –με όρους θεσμοθέτησης– το παρελθόν. Η συλλογική μνήμη είναι ένας κοινός τόπος, που προκύπτει μέσα από την τήρηση μιας πολύτροπης συλλογικής επικοινωνίας & πρακτικής, την βίωση εμπειριών & αναμνήσεων από πεπραγμένα, την εξιστόρηση αφηγήσεων για τη ζωή (των προσώπων-μελών) κ.ά. Φυσικά ούτε η συλλογική μνήμη στερείται διερμήνευσης. Η διαφορά τους επομένως δεν σημειώνεται προκειμένου να αρθεί η χροιά της υποκειμενικότητας σε κάποια εκ των δύο – εφ’ όσον οποιαδήποτε πηγή (σχετική με το χθές) θεαθεί επί του παρόντος λογαριάζεται ως “υποκειμενική”. Η διαφορά τους σημειώνεται επειδή η συλλογική μνήμη παραπέμπει ab initio στην συλλογική συνείδηση και συλλογική ταυτότητα, λόγω του διττού (ατομικού-συλλογικού) χαρακτήρα της, ενώ συνάμα αντίκειται αβίαστα στη λήθη. Η συλλογική μνήμη, λοιπόν, είναι αυτή (κυρίως) με και μέσα από την οποία αιματώνονται τα νοήματα του έθνους – ως οιονεί ομάδας με πολιτισμική σήμανση. Σε αυτήν είναι που εντοπίζονται προγονικά κοιτάσματα και αναπτύσσονται πιο αυθεντικά ριζώματα, τα οποία ευνοούν την μεταβίβαση πολιτισμικών στοιχείων/αξιών που συμβάλλουν στην συνειδητοποίηση της ταυτότητας. Οι αξίες αυτές μεταβιβάζονται (βεβαίως) δια της ιστορικής μνήμης, ως συνειδητή προσπάθεια. Ωστόσο η υποσυνείδητη μεταβίβαση (παρατηρεί ο Δ. Γληνός) των πολιτισμικών αξιών του παρελθόντος: που γίνεται με την συνέχεια από γενιά σε γενιά, επιτρέπει να μεταΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

επιφυλλίδα

βιβάζονται ως άμεση κληρονομιά γλωσσικοί, λογοτεχνικοί και εκφραστικοί γενικά τύποι, θρησκευτικές και ηθικές αντιλήψεις –που αποτελούν το θεμέλιο του πολιτισμού.27 Το έθνος συνεπώς μπορεί να λογίζεται ως καίριας αξίας οιονεί ομάδα πολιτισμικής σήμανσης όπου χάρις, κυρίως, στη συλλογική μνήμη, τεκμαίρεται συνειδητοποίηση της ταυτότητας των μελών –με ενυπόστατα τα νοήματα της ομοιότητας και διαφοράς, της αλληλόδρασης και αναστοχαστικότητας– στο φως της διαχρονικότητας. Το έθνος, πράγματι, αρδεύεται απ’ τις πηγές του πολιτισμού και μελετάται στο φως της διαχρονίας. Ο διαχρονικός εν τούτοις χαρακτηρισμός του δεν υποδηλώνει οπωσδήποτε συνέχεια στον χρόνο. Ο χαρακτηρισμός αυτός είναι, μάλλον, υπομνηστικός της αξίας που έχει η συνειδητοποίηση της ταυτότητας για τα μέλη αυτής της οιονεί ομάδας, εφ’ όσον και καθ’ όσον λειτουργεί η συλλογική (κυρίως) μνήμη· πέρα κι έξω, βεβαίως, από κάθε λογής βλέψεις όσων επιδιώκουν την εξίσωση του έθνους με τον εθνικισμό και με τα νοσηρά απόνερά του. Το έθνος νοούμενο κατ’ αυτόν τον τρόπο και με αυτήν την οπτική είναι, όντως, μια πραγματικότητα· είναι κάτι πραγματικό, αληθινό. Ο Διονύσιος Σολωμός, λοιπόν, διακηρύσσοντας πως “εθνικό είναι κάθε τι το αληθινό” εννοούσε (ορισμένως) την αλήθεια του έθνους. Φυσικά «(…) η αλήθεια δεν έχει εθνικά σύνορα. Είναι αξία οικουμενική και διαχρονική. Γι’ αυτό και την ίδια φράση θα μπορούσε να επαναλάβει ένας Άγγλος, ένας Γάλλος, ένας Ιταλός, κ.λπ., εννοώντας με τον όρο “εθνικός” το επίθετο “αγγλικό”, “Γαλλικό”, “ιταλικό”, κ.λπ. ανάλογα με την περίπτωση. Μήπως, όμως, αυτό ακριβώς εννοούσε ο εθνικός μας ποιητής; (Ότι δηλαδή η αλήθεια του έθνους είναι) κάτι πανανθρώπινο;»28 Αυτή η “αλήθεια” του έθνους, η πραγματικότητά του, προβάλλει αδιάψευστη στην περίπτωση του ελληνισμού – που ως όρος αναφέρεται στο σύνολο των Ελλήνων και στον πολιτισμό τους. «Κοινοί κίνδυνοι, κοινοί αγώνες ζωής και πνεύματος, κοινά βιώματα, κοινοί θεοί έδωσαν στους Έλληνες την ιδέα του έθνους. Μέσα από αυτήν την πραγματικότητα της ζωής και του πνεύματος προέκυψε η ιδέα (και όχι το επινόημα – η κατασκευασμένη ιδεολογία) του (Ελληνικού) έθνους.»29 Η πραγματικότητα, όμως, του Ελληνικού έθνους δεν θα πρέπει να παρερμηνεύεται. Η συλλογική (πρωτίστως) μνήμη πράγματι λειτούργησε ως εφαλτήριο για την συνειδητοποίηση της ταυτότητας (των Ελλήνων) –μέσω της μεταβίβασης πολύτιμων πολιτισμικών αξιών. Αλλά αυτό δεν συνεπάγεται απαραίτητα ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

μια γραμμική κι αδιάλειπτη συνέχειά του στο διάβα του χρόνου. Ούτε συνεπάγεται όμως υποχρεωτικά μια κατασκευασμένη παρουσίασή του στον χρονικό ορίζοντα. Η αλήθεια μάλλον βρίσκεται στην άποψη της “λανθάνουσας πολιτισμικής συνέχειας του Ελληνικού έθνους”, όπως αυτή νοείται με βάση το έργο: «Το Ελληνικό έθνος. Γένεση και διαμόρφωση του νέου ελληνισμού» του Ν.Γ. Σβορώνου. Πιο συγκεκριμένα σημειώνεται επ’ αυτού: «Ο 12ος αιώνας, ο οποίος χωρίζει την στρατιωτική ήττα του Βυζαντίου στο Μαντζικέρτ (1071) από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204, έχει χαρακτηριστεί από τους ιστορικούς ως περίοδος κρίσιμης καμπής, που σηματοδοτεί για το Βυζάντιο την μετάβαση από αυτόκλητη παγκόσμια αυτοκρατορία σε μεσαιωνική πόλη-κράτος.(…) Στην περίοδο αυτή τα γεωγραφικά όρια της Αυτοκρατορίας φαίνεται να συνέπιπταν, περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο στην ιστορία της, με τις περιοχές οι οποίες κατοικούνταν από Έλληνες κατά την αρχαιότητα αλλά και αργότερα κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. »Σ’ αυτήν ακριβώς την χρονική φάση (…) ο όρος “Έλλην” αναβιώνει ως όρος αυτοπροσδιορισμού ανάμεσα σε ορισμένους διανοούμενους στην αυτοκρατορική αυλή των Κομνηνών (και) από αρκετούς μελετητές επιχειρείται ο παραλληλισμός της αναπτυσσόμενης συλλογικής συνείδησης της βυζαντινής ελίτ του 12ου αιώνα με την ανάδειξη της “εθνικής συνείδησης” στις αρχές του 19ου αιώνα.»30 Η λεγόμενη “λανθάνουσα πολιτισμική συνέχεια” αποτελεί, επομένως, ένα ισχυρότατο επιχείρημα, που τεκμηριώνει, αναμφίλεκτα, την πραγματικότητα του Ελληνικού έθνους · και επ’ αυτού έχουν ειπωθεί και γραφτεί πάρα πολλά. Μολαταύτα, η πλέον σημαντική πτυχή του όλου θέματος αφορά στην λειτουργία της συλλογικής (κυρίως) μνήμης στο “πολιτισμικό” του νεοΕλληνικού έθνους. Αυτό είναι το μείζον· αυτό αξίζει πρωτευόντως την μέγιστη προσοχή. Γιατί το ύστατο πρόταγμα, εν τέλει, είναι να μην κατισχύσει κάποια δύσληπτη “εθνοκεντρική” ή “πολυκεντρική” νοηματοδότηση31 για το έθνος, αλλά αντίθετα να αναδειχθεί η μη λήθη, η α-λήθεια του, κυρίως μέσω της συλλογικής μνήμης, κι αυτή να αποτιμηθεί αξίως με γνώμονα την πραγματική συμβολή της στην συνειδητοποίηση της ταυτότητας των νεοελλήνων. Έτσι, πάνω σε αυτόν τον άξονα (διαχρονικά), θα γίνεται αντιληπτή η ομοιότητα και η διαφορά με όρους ρεαλιστικής περιγραφής, θα κατανοείται η αλληλόδραση με το κοινωνικό περιβάλλον σε τοπικό και σε διεθνές επίπεδο και θα παραμένει ζώσα η συνεχής -δημιουργική αναστοχαστικότητα (τους). 115

παραπομπές 1. Τσαούσης Γ.Δ., Η κοινωνία του ανθρώπου, εκδ. Gutenberg, σελ. 150. 2. Τσαούσης Γ.Δ., οπ.π. σελ. 150 3. JenkinsRichard, Κοινωνική ταυτότητα, μετάφρ. Κ. Γεωργοπούλου, εκδ. Σαββάλας, 2007, σελ. 29 4. Jenkins Richard, όπ.π. σελ. 27 5. Σε αρκετούς θεωρητικούς (γράφει ο R. Jenkins) γίνεται διάκριση μεταξύ ταυτότητας/ομοιότητας και διαφοράς. Ωστόσο ομοιότητα και διαφορά είναι ισότιμες δυναμικές αρχές για τον καθορισμό της ταυτότητας, αφού η λεγόμενη πολιτισμική ιστορία της ανθρωπότητας μπορεί να γίνει αντιληπτή και ως ιστορία των προσπαθειών συμβιβασμού αυτών των δυναμικών αρχών. 6. Jenkins Richard, οπ.π. σελ. 52. 7. Jenkins Richard, οπ.π. σελ. 59. 8. Μιχαηλίδης Π. Κώστας, Προβλήματα ταυτότητας, Θεματικοί Κύκλοι, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΥΠΕΠΘ, εκδ. ΟΕΔΒ. 2010, σελ. 459-462. 9. Συλλογική συνείδηση (collective consciousness): Η συνείδηση του κοινωνικού συνόλου που εκφράζεται μέσα από την συνείδηση των μελών του, την οποία και διαμορφώνει. Η «συνείδηση των συνειδήσεων» σύμφωνα με τον Eμίλ Ντυρκέμ.[Τσαούση Γ.Δ., Χρηστικό Λεξικό Κοινωνιολογίας, εκδ. Gutenberg, 1989, σελ. 250] Συλλογική ταυτότητα (collective identity): Η συνείδηση των μελών ενός κοινωνικού συνόλου ότι αποτελούν ένα ιδιαίτερο σύνολο, ξεχωριστό κα διαφορετικό από τα άλλα. [Τσαούση Γ.Δ., Χρηστικό Λεξικό Κοινωνιολογίας, εκδ. Gutenberg, 1989, σελ. 250]. 10. Κοινότητα: ιδεότυπος που διατυπώθηκε από τον Φέρντιναντ Ταίνις. Μορφή κοινωνικού δεσμού, η οποία πηγάζει από το ένστικτο και το συναίσθημα. Τα κοινωνικά σύνολα που συνέχονται από αυτό το είδος κοινωνικού δεσμού χαρακτηρίζονται από άτυπες, άμεσες και προσωπικές σχέσεις και από παραδοσιακότητα. [Τσαούση Γ.Δ., Χρηστικό Λεξικό Κοινωνιολογίας, εκδ. Gutenberg, 1989, σελ. 128]. Κοινωνία: ιδεότυπος που διατυπώθηκε επίσης από τον Φέρντινταντ Ταίνις. Μορφή κοινωνικού δεσμού η οποία πηγάζει από την ανάγκη ρύθμισης των σχέσεων σύμφωνα με τους αμοιβαία επιδιωκόμενους σκοπούς. Τα κοινωνικά σύνολα που συνέχονται από τον κοινωνικό δεσμό της κοινωνίας χαρακτηρίζονται από τυπικές, έμμεσες και συμβατικές σχέσεις, από ορθολογισμό και υπολογιστικότητα. [Τσαούση Γ.Δ., Χρηστικό Λεξικό Κοινωνιολογίας, εκδ. Gutenberg, 1989, σελ. 130]. 11. Τσαούσης Γ.Δ., Η κοινωνία του ανθρώπου, εκδ. Gutenberg, 1983, σελ. 269. 12. Κοινότητα συναισθηματική (affective community): Το σύνολο των ατόμων που αισθάνονται πως συνδέονται με κοινούς δεσμούς εκ του γεγονότος ότι έχουν κοινά ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, ιδιότητες ή συμφέροντα και κοινούς ιδιαίτερους κανόνες συμπεριφοράς που ρυθμίζουν τις σχέσεις τους. (…) Σε αντίθεση με την γεωγραφική κοινότητα, η συναισθηματική κοινότητα δεν έχει γεωγραφικούς προσδιορισμούς ούτε συγκεκριμένο μέγεθος. Η συναισθηματική κοινότητα στην οποία συμμετέχει απροσδιόριστος αριθμός ατόμων συνιστά οιονεί ομάδα. [Τσαούση Γ. Δ., Χρηστικό Λε116

ξικό Κοινωνιολογίας, εκδ. Gutenberg, 1989, σελ. 129-130]. 13. Τσαούσης Γ.Δ., Η κοινωνία του ανθρώπου, εκδ. Gutenberg, 1983, σελ. 287. 14. Anderson B., Φαντασιακές κοινότητες: Στοχασμοί για τις απαρχές και την διάδοση του εθνικισμού, μετάφρ. Π. Χαντζαρούλα, Νεφέλη, 1997. 15. SmithA. D., Εθνική ταυτότητα, μεταφρ. Ε. Πέππα, Οδυσσέας, 2000. 16. Βαλλερστάιν Ιμμάνουελ, Η οικοδόμηση των λαών: ρατσισμός, εθνικισμός, εθνισμός – Φυλή, Έθνος, Τάξη, μετάφρ. Άγγ. Ελεφάντης – Ελ. Καλαφάτη, Ο Πολίτης, 1991. 17. Έθνος-Κράτος-Εθνικισμός, Επιστημονικό Συμπόσιο Εταιρείας Σπουδών ΝεοΕλληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Σχολή Μωραΐτη, 1994, σελ. 84. 18. Έθνος-Κράτος-Εθνικισμός, οπ. π. σελ. 108. 19. Θεοδωρακόπουλος Ν.Ι., Έθνος και ανθρωπότητα, ΕΥΘΥΝΗ, τχ. 123, 1982, σελ. 105-109 20. Παράσχος Κλέων, Προβλήματα Λογοτεχνίας, εκδ. Ζαρβάνος, 1964, σελ. 24-25. 21. Γεωργουσόπουλος Κώστας, Ο τόπος της μνήμης, ΕΥΘΥΝΗ, τχ. 112, 1981, σελ. 159. 22. Βασιλείου Σπ., Ο λόγος πάλι για την Ελληνικότητα, ΕΥΘΥΝΗ, τχ. 112,1981, σελ. 589. 23. Η αναγωγή των πάντων στην ιδέα του έθνους και στο ίδιο το έθνος [Μπαμπινιώτης Γ., Λεξικό Ελληνικής Γλώσσας, 1998, σελ. 557]. 24. Ιδεολογία που εμφανίστηκε στο πλαίσιο αστικών επαναστάσεων και έθετε ως πολιτικό θεμέλιο του κράτους την έννοια του έθνους (εθνικό κράτος) και όχι π.χ. την θρησκεία ή τον βασιλιά [Μπαμπινιώτης Γ., Λεξικό Ελληνικής Γλώσσας, 1998, σελ. 556]. 25. Μπαδογιαννάκις Γιάννης, Ο κόσμος του Χρόνου, εκδ. Καστανιώτη, 2009, σελ. 208. 26. Μπαδογιαννάκις Γιάννης, οπ.π. σελ. 210-211 27. Γληνός Δημήτρης, Δημιουργικός ιστορισμός, Κείμενα ΝεοΕλληνικής Λογοτεχνία, Α΄ τχ., εκδ. Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος», σελ. 497. 28. Μαραθεύτης Ι. Μιχαλάκης, Εθνική συνείδηση και Ελληνικός πολιτισμός, ΕΥΘΥΝΗ, τχ. 132, 1982, σελ. 639. 29. Θεοδωρακόπουλος Ν.Ι. οπ.π. σελ. 106. 30. Beaton Roderick, Η ιδέα του έθνους στην ελληνική λογοτεχνία, μετάφρ. Ε. Πιπίνη – Π. Νοτιά, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2015, σελ. 3, 4, 21. 31. «Στην πρώτη περίπτωση (“εθνοκεντρικό” νόημα), το έθνος τίθεται με όρους ενσωμάτωσης και αφομοίωσης ως προεξάρχουσα κοινωνική ταυτότητα, που ιεραρχεί όλες τις υπόλοιπες. Πριν από δεξιός, αριστερός, γονέας, πλούσιος, φτωχός, μορφωμένος ή επαγγελματίας, είναι Άγγλος, Σουηδός, Έλληνας, Γερμανός ή Σέρβος. (…) Στην δεύτερη περίπτωση (“πολυκεντρικό” νόημα), το έθνος συλλαμβάνεται ως μια από τις πολλές ταυτότητες που συγκροτούν τα υποκείμενα στα πλαίσια της κοινωνικής αλληλόδρασης, η οποία μπορεί κάλλιστα να έρχεται σε σύγκρουση με τις υπόλοιπες και να τίθεται σε δεύτερη ή και τρίτη μοίρα, εφ’ όσον και όταν δεν συνάδει προς οικουμενικές κανονιστικές αρχές, όπως είναι λόγου χάριν τα ανθρώπινα δικαιώματα.» [Δεμερτζής Νίκος, Ο εθνικισμός ως ιδεολογία, Έθνος-Κράτος-Εθνικισμός, οπ.π. σελ. 100]. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

117

118

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

η ζωή είναι ένα σταυρόλεξο... 2

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

... και, μάλιστα, για δυνατούς λύτες!

12 13 14 15 16 17

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1. Γυναικείος καλλωπισμός – Σάλος, μεγάλη αναστάτωση. 2. Είδος καφέ – Η ξεκούραση των αγρών. 3. …Τσε, Κινέζος φιλόσοφος – Αρχαίων… ευτυχής – Μάρκα αυτοκινήτων – Μάρκα απορρυπαντικού. 4. Δεν ισχύουν αυτά – Μεγάλη χριστιανική εορτή – Ζουν και αναπνέουν. 5. Θρεπτική τροφή – Απέναντι, αλλά και προκαταβολή – Ατελείωτο… άτομο – Όμοια σύμφωνα. 6. Αυτά αναφέρονται στο όνομα – Η πρωτεύουσα του Καναδά. 7. Παλιά αεροπορικά αρχικά – Μισή… ριπή – Μέρος του παπουτσιού – Δείχνει ή διατάζει. 8. Επιλέγει υπαλλήλους (αρχικά) – Πρόθεση με άρθρο – Κομμένη γόπα – Έναρξη φωτιάς. 9. Το αρχαίο Μιλάνο – Μάρκα στερεοφωνικών – Φοβάται τη φάκα. 10. Ζωύφιο – Λιμάνι του Μαρόκου – Το τιμόνι του πλοίου. ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016

11. Διπλό χορεύεται – Άκομψο, άγαρμπο – Υπάρχει και τέτοιο μίσος. 12. Όμοια ένρινα – Παλιά μάρκα στερεοφωνικών – Βασκική οργάνωση – Νησιά της Γαλλίας – Αρχή ραφής. 13. Ασάφεια - Ο γραφειοκράτης (μτφ.). 14. Τοπικό επίρρημα – Συνοδεύουν απόστρατους – Αρχικά Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων – Αρνείται ξενικά. 15. Υπάρχει και των απόψεων – Ο καθένας (καθ.) – Βουδιστής ιερέας. 16. Σχηματισμός κόμπου – Γιος του Ισαάκ και της Ρεβέκκας – Διπλό, χαϊδευτικό παλαιάς σταρ – Ειδικός σύνδεσμος. 17. Πρόθεση – Γενάρχης των Αραμαίων – Οι εξοπλισμοί.

ΚΑΘΕΤΑ

1. Θαλάσσια έκταση – Μακριά (επίρρημα) – Επιτακτικό μόριο. 2. Λιμάνι της Ιαπωνίας – Άφραγκο – Αρνητικό μόριο. 3. Δόλιος – Έδωσε το όνομά του σε μία από τις 12 119

η ζωή είναι ένα σταυρόλεξο... φυλές του Ισραήλ - Η σύζυγος του Γκορμπατσόφ. 4. Αρχή δράσης – Τίτλος ταινίας του Κουροσάβα – Διαστημικός σταθμός – Τρίτο πρόσωπο ρήματος. 5. Η κοίτη χειμάρρου – Άγγλων διαζευκτικό – Λιμάνι της Σαντορίνης – Το τελευταίο κρασί στο βαρέλι. 6. Βασιλιάς του Ιούδα – Δισκογραφική εταιρεία – Μάρκα πίτσας – Μισός… τόρνος. 7. Ηχεί στα γήπεδα – Αλλαντικά. 8. Τελετή στα κάρβουνα – Γιος του Νώε. 9. Πεδίο μάχης των Βαλκανικών Πολέμων – Συγκοινωνιακά αρχικά. 10. Άφωνη… μαγιά – Μορφή κόλλας – Δείχνει – Δικά μου – Πρώτη ποιότητα. 11. Βόρειος ωκεανός – Σωματείο για ταξιτζήδες – Μορφή του και το υγρόν.

12. Η πατρίδα της Μήδειας – Όχι άλλα – Γυναικείο χαϊδευτικό. 13. Αναπνοή – Λιλίκα… Ελληνίδα συγγραφέας – Αλλιώς η φυλάκιση. 14. Η νότα του διαπασών – Επεξηγηματικό – Ευοίωνες (καθ.) – Άφωνη πίτα. 15. Παιδική λεξούλα – Μεσαία στο ποτέ – Αραβικό όνομα – Ομιλώ. 16. Αλλιώς ο νιπτήρας – Έχει κάθε πλεούμενο. 17. Ένα Άγγλων – Χαρακτηρισμός ανέμου (αρχικά) – Για… μάλλον ξεκίνησε – Γεωγραφικές περιφέρειες. 18. Αρχαίων χοίρος – Λεξούλα μωρών – Ο φυσητήρας – Αρχικά Τράπεζας. 19. Αντρικό όνομα – Αντίθετό του, το σκοτάδι – Αρχικά συγκοινωνιών – Κλωστίτσα.

Λύση σταυρολέξου προηγούμενου τεύχους 1

Μ Α

Λ Α

Ο Α

Σ Σ

Ο Α

ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ . 19 . ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2016