Nederlands Kamerkoor magazine najaar 2016

nummer 5 • JANUARI - MEI 2017 • € 5

magazine

Interview

Remy van Kesteren

Jaarlijstjes

Hoogtepunten van 2016 Column

Paul de Leeuw

CULTURE CLASH OR

CULTURE CHANGE? AMSTERDAM

DEN HAAG

EINDHOVEN

TOTAL IDENTITY FIT FOR FUTURE

ANTWERPEN

Welkom

In dit magazine

Sinds oktober draait De Matthäus Missie van Cherry Duyns in Nederlandse bioscopen. Een ontroerende documentaire, die in beeld brengt hoe wij – Nederlands Kamerkoor en Holland Baroque – geraakt werden door de onconventionele benadering van Bachs Matthäus-Passion door dirigent Reinbert de Leeuw. Een man die in de herfst van zijn leven het hedendaagse repertoire achter zich laat, en zich bijna obsessief op Bach stort. Het raakt de kijker, omdat het toont hoe bij De Leeuw alles mag wijken voor dat ene doel, de perfecte uitvoering.

Tegelijk ging in Beijing de 3D-opera Blank Out van Michel van der Aa in Chinese première. Dit werk, waarin (video)techniek en muziek hand in hand gaan, laat zien hoezeer Van der Aa in staat is om kunstvormen bijna achteloos in elkaar te laten overvloeien.

Het Nederlands Kamerkoor zong een belangrijk deel van de partituur in op band. En zo zijn we te horen van Amsterdam tot Rome tot Beijing.

Beide mannen, De Leeuw en Van der Aa, hebben een in het oog springende overeenkomst: de onvoorwaardelijke toewijding aan het artistieke resultaat.

Daarvoor moeten bergen worden beklommen, hordes worden genomen. Maar het leidt tot prachtige resultaten. Niet iedereen kan het waarderen. Volgens sommigen vloekt De Leeuw in de kerk die MatthäusPassion heet. Anderen hebben weinig affiniteit met de beeldtaal van Van der Aa. Maar het is onvoorwaardelijke kunst. En dat is fascinerend.

Het speelveld van het Nederlands Kamerkoor is de podiumkunsten. Een concert, even vluchtig als ontroerend, vervliegt. Ontroering sijpelt - liefst langzaam, maar wel onvermijdelijk - weg door de mazen van het net dat Tijd heet. Daarom is het zo mooi om ook aan dit soort uitingen onze medewerking te verlenen. We gaan de wereld over, niet alleen fysiek, maar ook in beeld en geluid.

"Ik wil niet kleuren binnen de

lijntjes die anderen trekken."

P. 4

Jaarlijstjes

foto: Peter van der Heyden

Remy van Kesteren

De hoogtepunten van 2016 voor de zangers van het Nederlands Kamerkoor P. 10

Column Paul de Leeuw "Ik heb je lief! werd ingezet en het hele koor deed mee.

Ik waande me in de hemel."

P. 13

• P. 8 P. 14 P. 16

P. 17

P. 25 P. 27 P. 30 P. 31 P.34 P. 36 P. 38 P. 40 P. 42 P. 44 P. 46

foto: William Rutten

foto: Wiebrig Krakau

•

De dag van het concert 150 Psalms, een monument voor de koormuziek Weihnachts-Oratorium in drie van de mooiste kerken van Nederland Cantus Nobilitas: Verslag openbare repetitie, Uit het archief en Interview Concertkoor Haarlem Verslag Zingdag 2016 Reisverslag China Backstage Janneke Godschalk Zingen doe je samen!

Wat vond u ervan?

Programmatoelichting: Big to Basics Programmatoelichting: Philip Glass 80 Programmatoelichting: Britten: Sacred and Profane Programmatoelichting: Via Crucis Programmatoelichting: Brahms' Requiem Reinvented Concertagenda

— Tido Visser Algemeen directeur Nederlands Kamerkoor

1

Peter Dijkstra benoemd tot professor aan Hochschule für Musik und Tanz Köln Chef-dirigent Peter Dijkstra is benoemd tot professor van koordirectie aan de Hochschule für Musik und Tanz Köln, het grootste conservatorium van Europa. Peter Dijkstra studeerde er zelf als gaststudent bij Marcus Creed en wordt nu zijn opvolger. Hij kijkt er naar uit zijn ervaring en werkwijze over te kunnen brengen op de studenten.

Concerten Meesters&Gezellen 2017 In 2017 gaan de meesters en gezellen weer samen op tournee. Een ambitieuze concertserie door en voor jonge professionele zangers. Tijdens een intensieve repetitieperiode werken twintig jonge zangers (gezellen) samen met vier ervaren zangers van het Nederlands Kamerkoor en Cappella Amsterdam (meesters) aan techniek, communicatie en klankvorming.

In 2017 staat Meesters&Gezellen wederom onder leiding van Sigvards Kļava (chef-dirigent van het Lets Radiokoor). Voor deze editie heeft de dirigent een spannend en veelzijdig programma samengesteld. Daarbij ligt de nadruk op de Noord-Europese koortraditie, met werken van de Fin Einujohani Rautavaara, de Est Arvo Pärt, de Letten Pēteris Vasks en Ēriks Ešenvalds en de Zweed Sven-David Sandström.

Meesters&Gezellen 2017: concerten van 15 t/m 26 februari 2017 in Amsterdam, Rotterdam, Eindhoven, Nijmegen, Maastricht, Groningen, Dalfsen en Utrecht.

Kijk voor meer informatie op www.tettix.nl

2

Nederlands Kamerkoor viert 80-jarig bestaan In het najaar van 2017 viert het Nederlands Kamerkoor zijn 80-jarig bestaan. Het Nederlands Kamerkoor werd in 1937 opgericht door Felix de Nobel, die tot 1971 het ensemble leidde.

Begin 2017 maken wij het jubileumprogramma bekend.

Tot de festiviteiten behoort in ieder geval het project 150 Psalms. In een weekend klinken 150 psalmen uit 1000 jaar koormuziek, in samenwerking met drie van de beste koren ter wereld. 150 Psalms vindt plaats op 1 en 2 september 2017, in het kader van het Festival Oude Muziek Utrecht. Een ander belangrijk deel van de vieringen vormen de Vespers van Rachmaninov o.l.v. chef-dirigent Peter Dijkstra.

Meer over 150 Psalms op pagina 14

Subsidietoekenning Het Nederlands Kamerkoor ontvangt voor de periode 2017-2020 meerjarige financiële ondersteuning van het landelijke Fonds Podiumkunsten en de Gemeente Utrecht. Het stelt ons in staat om verder vorm te geven aan de artistieke ambities, in binnenen buitenland. Een deel ervan zetten we - samen met stichting Operamakers van Anthony Heidweiller - in voor de ontwikkeling van NKK NXT, een talentontwikkelingstraject dat jonge, net afgestudeerde zangers midden in de maatschappij plaatst.

Lees er meer over op pagina 31

Openbare repetities Ook in de tweede helft van het seizoen 2016-2017 krijgt u weer regelmatig de kans om een repetitie van het Nederlands Kamerkoor bij te wonen.

• Ma. 9 januari 2017, 13:30-15:30 Big to Basics o.l.v. Edo de Waart • Ma. 23 januari 2017, 10:00-13:00 Philip Glass 80 o.l.v. Peter Dijkstra • Do. 9 februari 2017, 10:00-13:00 Britten: Sacred and Profane o.l.v. Peter Dijkstra • Wo. 10 mei 2017, 13:40-15:10 Brahms' Requiem Reinvented o.l.v. Peter Dijkstra

De repetities vinden plaats in de Silokerk te Utrecht. Voor vrienden en donateurs zijn ze gratis toegankelijk. Bent u geen vriend of donateur, dan vragen wij een kleine bijdrage van €5. Wees er snel bij, want er is maar een beperkt aantal plaatsen beschikbaar.

Meer informatie en aanmeldingen: www.nederlandskamerkoor.nl/openbarerepetities

3

foto: Peter van der Heyden

interview

Harpist Remy van Kesteren vindt zichzelf graag opnieuw uit. Hij speelt op poppodia en waagt zich met het Nederlands Kamerkoor aan een hertoonde versie van Ein deutsches Requiem van Johannes Brahms. "Ik wil niet kleuren binnen de lijntjes die anderen trekken."

4

interview

"Er valt nog zoveel te ontdekken.

Ik wil mezelf steeds opnieuw uitvinden. Desnoods ga ik op mijn neus."

"Het afgelopen jaar was het spannendste van mijn leven", zegt Remy van Kesteren. "Het risico dat ik nú heb genomen... Ik heb altijd gedacht dat ik de Janine Jansen van de harp wilde worden. Beroemd zijn, de wereld rondreizen, een ambassadeur zijn van mijn instrument. Het heeft me jaren gekost om uit te vinden dat die carrière niet bij mij past."

Remy van Kesteren (27) drinkt een slok thee in Zouthaven, restaurant in het Muziekgebouw aan 't IJ. Hij staart naar buiten, alsof hij in de watermassa richting Amsterdam-Noord een jongensdroom kopje-onder ziet gaan. Dan: "Er valt nog zoveel te ontdekken. Ik wil mezelf steeds opnieuw uitvinden. Desnoods ga ik op mijn neus."

Orkesten die hem uitnodigen als solist in Mozarts Harpconcert, krijgen tegenwoordig een wedervraag. Mag het ook Ginastera of Debussy zijn? Of een stuk van Van Kesteren zelf? Per slot van rekening heeft hij de laatste jaren best 'een paar dingetjes' gecomponeerd voor harp en orkest. Maar als ze echt alleen Mozart willen, zegt hij nee. "Ook tegen orkesten van naam. Dat is een risico, want wat doe ik als ze daarna nooit meer bellen?"

Een koor dat hem wil lokken, verzint dus

maar beter een list. Zoals zinspelen op de ontroering die Van Kesteren overviel in het radioprogramma Diskotabel. Er kwam een cd voorbij met de Vespers van Rachmaninov, gezongen door het Nederlands Kamerkoor. Remy van Kesteren raakte ontroerd en liet dat in de uitzending duidelijk blijken. "En als ik iets mooi vind, wil ik er ook iets mee.

Dus toen Tido Visser van het Kamerkoor belde met de vraag of ik Ein deutsches Requiem van Brahms op harp wilde begeleiden, zei ik niet meteen nee. Binnen de kortste keren raakte ik enthousiast. Hoe werpen we nieuw licht op dat beroemde stuk?"

Control freak Zo kennen we Remy. Hij had zijn conservatoriumdiploma nog niet op zak, of Van Kesteren richtte het Dutch Harp Festival op. Plagerige leus: Real men play the harp. Juist werd hij bekend als klassieke harpsolist, of hij zwenkte de steven naar popmuziek en improviseren. Net stroomden de nieuwe stukken binnen die hij her en der had besteld, of hij trok de conclusie dat hij misschien beter zelf kon componeren. "Het klinkt hard, maar zo'n opdrachtwerk kwam zelden overeen met wat ik stiekem al in mijn hoofd had.

Ik ben nu eenmaal een enorme control freak." Maar wel een met een gevoelige

5

sociale antenne. Raakt Van Kesteren in Londen aan de praat met taxichauffeur Achmed uit Afghanistan, inspireert diens aangrijpende vluchtelingverhaal hem tot een compositie. Loopt hij in Kyoto te leuren met zijn harp, treft hij op straat een bejaarde Japanse dame. Slot van hun gesprek in gebarentaal: Remy mocht een paar dagen bij haar komen logeren. Lachend: "Ik kan me enorm verwonderen over wat het leven allemaal voor mij in petto heeft."

Wah-wah We kijken dan ook niet raar op bij het verhaal hoe Remy van Kesteren aanliep tegen de elektrische harp. Over dat nog onbestaande instrument had hij gefantaseerd in een interview. Krijgt hij prompt een Facebookbericht: "Volgens mij ben ik aan het maken wat jij beschrijft. Kom je langs in Londen?"

"Joris Beets, ik ging meteen op hem af. Hij had een driehoekige harp gebouwd die aan een schouderband hangt, je kunt ermee rondlopen. Het ontwerp was af, maar ik mocht meedenken over de klank.

Joris had er een gitaarpedaal aan gekoppeld. Je kon galm maken, of er een distortion op gooien. Ook leuk was de freezer, een akkoord dat blijft hangen, waarna je er andere noten doorheen speelt. Sinds-

foto: Truus van Gog

foto: Peter van der Heyden

interview INTERVIEW

Picasso Naar Brahms neemt de harpist een inzicht mee uit zijn studietijd. Voor zijn eerste concours reisde Van Kesteren op z'n 17de naar Parijs. "Ik speelde Bach en ging door naar de volgende ronde.

Maar ik merkte dat iedereen wat aan te merken had op mijn spel. De een vond het te dit, de ander te dat. Ik liep algauw verloren rond."

dien heb ik al meer dan twaalf pedalen verzameld. Wah-wah, een ritme, een gekke klank: bij de elektrische harp is je fantasie de enige beperking."

Het instrument komt op het podium bij Brahms' Requiem Reinvented, zoals het project met het Kamerkoor is gaan heten.

Ook de akoestische harp doet trouwens mee. Voor het hertonen van Brahms' noten heeft Van Kesteren de Grieks-Nederlandse componist Yannis Kyriakides in de arm genomen. "Ik heb best componeerambitie, maar hiermee zou ik mezelf overschatten."

De volgende dag waaide hij uit in het Musée d'Orsay. Er was een tentoonstelling rond Le déjeuner sur l'herbe van Édouard Manet. Niet alleen het schilderij pronkte in volle glorie, er was ook een keuze gemaakt uit de doeken, gravures en tekeningen die Pablo Picasso er als commentaar aan had gewijd. Van Kesteren: "Terwijl Manet een enorme sereniteit uitstraalt, gebruikte Picasso juist waanzinnige vormen en kleuren. Na elke Picasso liep ik terug naar Manet en bekeek het schilderij met andere ogen.

Elke interpretatie van Picasso verdiepte mijn beleving van het origineel. Ter plekke bedacht ik: dit is hoe ik voortaan wil werken. Niet kleuren binnen de lijntjes die anderen trekken. Ik word mijn eigen Picasso, ik kies mijn eigen pad."

Afgelopen zomer voerde dat pad langs het popcircuit. Van Kesteren schreef muziek, verzamelde een bandje, nam de cd Tomorrow Eyes op, en speelde op festivals

"Dit is hoe ik voortaan wil werken. Niet kleuren binnen de lijntjes die anderen trekken.

Ik word mijn eigen Picasso, ik kies mijn eigen pad." als Best Kept Secret en Into The Great Wide Open. "Ik wist niet dat ik me op het podium zo eufoor kon voelen. Heerlijk, optreden voor drieduizend leeftijdgenoten in een dampende tent!" Inmiddels is de volgende stap alweer gezet: Remy van Kesteren zit op zangles. "Niet dat ik in Brahms' Requiem Reinvented ga zingen, hoor. Dat wil ik toch wel voor 99 procent uitsluiten. Maar ik vind het gewoon fijn weer als amateur bezig te zijn met muziek."

— Guido van Oorschot

BRAHMS' REQUIEM REINVENTED Vr. 12 mei 2017, 20.15 Eindhoven, Muziekgebouw (kleine zaal) Met Inez Weski Za. 13 mei 2017, 20.15 Amsterdam, Concertgebouw (kleine zaal) Met Inez Weski Do. 18 mei 2017, 20.15 Arnhem, Musis Vr. 19 mei 2017, 20.15 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk Voorprogramma (19.30): Vocaal Ensemble Leeuwarden

Za. 20 mei 2017, 20.00 Enschede, Muziekcentrum Voorprogramma (19.30): Il Cocodrillo Cante

Zo. 21 mei 2017, 20.00 Utrecht, TivoliVredenburg (Hertz) www.nederlandskamerkoor.nl/brahmsrequiem Of kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

6

UW STEUN, ONZE ADEM

Word donateur van het Nederlands Kamerkoor Het Nederlands Kamerkoor beleeft in 2017 zijn 80-jarig jubileum. Dankzij onze donateurs zijn wij al tachtig jaar in staat hoogwaardige en grensverleggende programmering te presenteren, en educatieprogramma's te ontwikkelen voor kinderen, talenten en amateurs. Uw steun is onze adem.

ltán Kodály, Mátrai Képek

04.30

mund Sturton, Gaude Virgo Mater Christi

13.00

uard Tubin, Ôhtulaul

03.20

Als u nu donateur wordt, ontvangt u een exclusieve cd met de mooiste concertmomenten van de afgelopen anderhalf jaar.

Natuurlijk ontvangt u daarnaast ook de gebruikelijke voordelen, afhankelijk van de hoogte van uw donatie.

o Basics, dirigent Hartmut Haenchen

04.30

aatste Lamentatie, dirigent Paul Van Nevel

andinavische Kringen…, dirigent Rist Joost

ut Nystedt, Immortal Bach

épek 05.30

átrai K

y, M n Kodál

en Haench

13.00 ti r Chris

ut te 1. ZoltáBasics, dirigent Hartm irgo Ma ude V05.00 l ljo Tormis, Sügismaastikud, deel 1,2,4,7 Big to ton, Ga n Neve und Sturtie, dirigent Paul Va m py Birthday, Arvo Pärt, dirigent Tõnu Kaljuste Ed . nta 2 te Lame De Laats ulaul 07.46 muel Barber, Agnus Dei in, Ôhtdirigent Rist Joost rd TubKr en…, merikaanse Kringen…, dirigent Daniël Reuss he ing 3. Edua ach dinavisc In Scan ortal B04.35 m vid Lang, Again dt, Im dirigent Risto Joost ,4,7 t Nyste ijd Staat Stil, dirigent Klaas Stok deel 1,2 4. Knuandinavische Kringen…, stikud, a04.30 a m In Sc is c Whitacre, Sleep is, Sügdirigent Tõnu Kaljuste rm To rt, Tijd Staat Stil, dirigent Klaas Stok , Arvo Pä 5. Veljo Dei s Birthday nus03.00 Happy us oltán Kodály, Esti dal ber, Agigent Da niël Re uel Bar dir to Basics, dirigent Hartmut Haenchen 6. Samerikaanse Kringen…, In Am in a , Ag aas Stok id Lang Kl 7. Davd Staat Stil, dirigent De Tij ep cre, SleKlaas Stok ta hi W 8. Eric d Staat Stil, dirigent De Tij ti dal en Es y, ch ut Haen n Kodál 9. Zoltá dirigent Hartm

candinavische Kringen…, dirigent Risto Joost

03.20 05.30 05.00 07.46 04.35

& 2

016 Ne

derlands

Kamerk oor

04.30 03.00

BEDA NKT!

sics, Big to Ba

B E DA

NKT!

UW O N Z ES TAE U N , DEM

P&J Techniek

016 Nederlands Kamerkoor

www.nederlandskamerkoor.nl

ek

chni P&J Te

EXCLUSIEVE

oor.nl skamerk

derland

www.ne

CD VOOR DO

or

merko nds Ka

NATEURS

derla

16 Ne & 20

" Mijn bedankje hiervoor kan niet uitblijven, wat een beauty van een cd! Je hoort, je voelt, je ervaart de liefde voor muziek, de harmonische eenheid die dit Nederlands Kamerkoor is, de betrokkenheid bij en het inleven in elk stuk, ongeacht de taal, de moeilijkheidsgraad, de ontstaansperiode of de dirigent die er voor staat.

Nauwelijks onder woorden te brengen, zoveel schoonheid in alle negen stukken."

— Willem van Katwijk, Velp Donateur

OOK DONATEUR WORDEN? U kunt zich aanmelden als donateur via www.nederlandskamerkoor.nl/worddonateur.

Wilt u eerst meer informatie? Onze relatiemanager Margriet Stok beantwoordt graag al uw vragen. margriet.stok@nederlandskamerkoor.nl / 030-230 3024

7

DE DAG VAN HET CONCERT João Moreira (35) Als João 's avonds laat thuiskomt na een concert, wisselt hij alvast het overhemd van zijn pak, zodat hij daar de volgende dag niet meer aan hoeft te denken.

Vorig jaar hebben João en zijn partner (professioneel fagottist) hun huis in Den Haag volledig verbouwd. Na een jaar vol stof zijn ze erg gelukkig met het resultaat. Het stelt João in staat om concerten voor te bereiden op de manier waarop hij dat het liefst doet. De dag voorafgaand aan een concertavond houdt hij namelijk graag zo ontspannen mogelijk. Hij doet wat ademhalingsoefeningen, neemt de muziek door en spreekt zo min mogelijk om zijn stem te sparen. In alle rust pakt hij vervolgens zijn rugtas in en fietst met zijn pak aan het stuur op de vouwfiets naar station Den Haag Centraal.

— Wiebrig Krakau Beeld en tekst

8

9

JAARLIJSTJES

De hoogtepunten van 2016 vOOR de zangers van het Nederlands Kamerkoor

Het is weer december, en in december staat de muziekwereld in het teken van de jaarlijstjes.

De Top 2000 bestond natuurlijk al lang, maar in de afgelopen jaren is daar een heel aantal jaarlijstjes aan toegevoegd: lokale platenzaken, muziekbladen, online muziekforums, iedereen doet er aan mee. Ook de klassieke muziek blijft niet achter: sinds een aantal jaar stelt Radio 4 een eigen 'Hart & Ziel lijst' samen met de favoriete klassieke werken van de Nederlander. Daarom in deze decembereditie van het Magazine: de persoonlijke jaarlijstjes van onze zangers.

10

JAARLIJSTJES

1. foto: Donald Bentvelsen

15 april – 1 mei 2016: Cinq Rechants van Olivier Messiaen Ik ben dol op de grilligheid, de poëzie, de frivoliteit en de krachtige beelden die Messiaen schetst. Een bijzonder kleurenpalet dat over je uitgestort wordt.

2.

15 april – 1 mei 2016: Messe pour Double Choeur van Frank Martin Onbetwist een van de meest ontroerende stukken die voor a-cappellakoor zijn geschreven. Ik zing het stuk al 30 jaar (!!!) en iedere keer weer word ik getroffen door de schijnbare eenvoud van de muzikale lijnen, de effectiviteit van de muzikale middelen die Martin heeft gevonden en de ongewone verstilling die dit in mensen teweeg kan brengen. Een meesterwerk. Had ook op 1 gemogen.

Karin van der Poel (alt) E WE RK EN IN 201 6 TO P 5 UIT GE VO ERD

3.

14 – 25 mei 2016: Songs of Ariel van Frank Martin Nog zo'n meesterwerk van Frank Martin. Zelden zulke rijke koorwerken gehoord, die je, hoe vaak je ze ook gezongen hebt, altijd dwingen tot totale toewijding als zangeres, maar ook als luisteraar. Veel complexer dan de mis, maar kleurrijk als geen ander in zijn tekstbehandeling.

4.

28 juli – 7 augustus 2016: Echoes of Heaven and Earth van Guo Wenjing Een stuk oermuziek dat leunt op de Chinese traditie, zowel qua tekst als klankkleuren.

Heel effectief in het gebruik van de stemmen.

5.

30 september – 8 oktober 2016: de madrigalen van Gesualdo Eigenlijk zijn alle madrigalen van Gesualdo de moeite waard. Allemaal even spannend en prachtig. Dit jaar stond een aantal ervan gelukkig geprogrammeerd.

De madrigalen van Gesualdo zijn, net als de Cinq Rechants, onnavolgbaar, grillig en ongelofelijk expressief.

1. foto: Donald Bentvelsen

16 januari 2016: Israel in Egypt in het Konzerthaus (Wenen) Een prachtige zaal vol bladgoud die ook geweldig klonk. En (helaas) het laatste concert van dit project in samenwerking met Concerto Copenhagen.

2.

15 april 2016: De Mis van Martin in de Grote Kerk (Zwolle) Dit was een heel mooi begin van Peter Dijkstra's chef-dirigentschap. Bovendien was het concert in mijn thuisstad Zwolle, en kregen we prachtige recensies voor de concerten in deze serie!

3.

Jasper Schweppe (BAS) TOP 5 CON CER TEN IN 2016

22 januari 2016: Big to Basics in het Concertgebouw (Amsterdam) Het was heel fijn werken met Hartmut Haenchen en bovendien geweldig om in de belangrijke korenserie van het Concertgebouw te staan.

4.

6, 7, 8 april 2016: KCO en Fischer in het Concertgebouw (Amsterdam) Het is altijd fantastisch om met het KCO te werken, en zeker als Iván Fischer dirigeert.

Het waren spannende concerten voor mij persoonlijk omdat ik met een groepje mannen gregoriaanse antifonen moest zingen, die ik zelf ook moest dirigeren!

5.

18 december 2015: het Weihnachts-Oratorium in de Grote Kerk (Naarden) Het Weihnachts is altijd heerlijk om te zingen en ik geniet als ik die solopartijen mag zingen.

11

JAARLIJSTJES

1.

22 januari 2016: Big to Basics in het Concertgebouw (Amsterdam) Het was voor mij een geweldige ervaring en grote eer om te werken met zo'n inspirerende dirigent als Hartmut Haenchen. Bovendien mocht ik solo zingen in dit project, en kreeg daar een prachtige recensie voor in de Volkskrant!

2.

19 februari 2016: Memento Mori in het Muziekgebouw aan 't IJ (Amsterdam) Het is altijd een mooie ervaring om te zingen onder leiding van de componist.

Het stuk Seven Last Words from the Cross van MacMillan is voor mij extra speciaal.

We zongen dit ook bij één van de eerste projecten met het Nederlands Kamerkoor waaraan ik meedeed. Het is daarom iedere keer als ik het weer zing een emotionele ervaring.

João Moreira (tenor) ER TE N TO P 5 CO NC

IN 20 16

3.

8 april 2016: KCO en Fischer in de Doelen (Rotterdam) Een prachtige concertzaal, geweldige dirigent en bovendien schitterende muziek.

Perfectie!

4.

15 april 2016: De Mis van Martin in de Grote Kerk (Zwolle) Deze kerk is altijd heerlijk om in te zingen, en het programma was heel bijzonder met zowel de Mis van Frank Martin én Cinq Rechants van Messiaen.

5.

4 augustus 2016: het concert in het National Center for the Performing Arts (Beijing, China) Het was een geweldige concertzaal die volledig was uitverkocht. Het concert was een combinatie van veel emoties!

1.

15 – 29 maart 2016: Only the sound remains Dit was mijn première bij De Nationale Opera, en een hele inspirerende tijd. De regie was in handen van Peter Sellars; hij was met name de inspirerende factor. Wat een gewéldige man! Heel intens. Leuk om eens iets heel anders te doen!

2.

15 april – 1 mei 2016: De Mis van Martin De Messe pour Double Choeur van Frank Martin blijft een van mijn lievelingsstukken, en zeker in combinatie met Cinq Rechants was dit een prachtig project!

3.

Heleen Koele (sopraan) TO P 5 PR OJE CT EN IN 201 6

30 september – 8 oktober 2016: Nederlands Kamerkoor ontmoet… Rob Wijnberg De muziek in dit project was van buitenaardse schoonheid. Ondanks de vele concerten verveelde het geen moment.

4.

28 juli – 7 augustus 2016: de tournee naar China China was een belevenis, en met name het concert in Beijing was geweldig! Overal blije mensen!

5.

15 – 16 januari 2016: Israel in Egypt met Concerto Copenhagen Met name het concert in Kopenhagen was memorabel. De Deense koningin was aanwezig, en het concert begon met een toespraak in het Deens. En dat terwijl Tido de avond daarvoor in de bar van het hotel in zijn beste 'nepdeens' een toespraak had gehouden... We durfden elkaar niet aan te kijken!

12

Column

• Paul de Leeuw Ik heb een knapenkoor bij mij op zolder. Annie M.G. Schmidt schreef het al, maar ik begrijp dat maar al te goed. Stel dat je permanent een koor bij je in huis hebt wonen. En dan nog wel het beste koor van de wereld. Dat je 's morgens wakker maakt door een stukje in te zingen. Je uitzingt als je naar je werk gaat en je toezingt als je vermoeid weer thuis komt. Dat je troostend iets toe neuriet of van blijdschap een hymne aanheft omdat het sommige dingen zo leuk voor je vindt.

"Ik heb je lief! werd ingezet en het hele koor deed mee. Ik waande me in de hemel."

foto: William Rutten

Ik heb het Nederlands Kamerkoor vorig jaar weer eens aan den lijve meegemaakt. We waren beiden gast in De Wereld Draait Door en het leek de redactie een leuk idee om misschien samen voor de uitzending iets te zingen. Het koor was bij DWDD voor de Matthäus-Passion o.l.v. Reinbert de Leeuw en nu wordt ze gevraagd om Vlieg met mee naar de regenboog mee te zingen?

Hoe gek kun je het maken? Ik smeekte de redactie om het niet te vragen. Serieuze zangers moet je in hun waarde laten ook als ze met z'n allen een koor vormen. Maar toen ik bij het programma aankwam riep een redacteur dat het hele koor het enig vond. Ik kwam de studio binnen en het koor zat al. Strak in het zwarte pak of rokje en met allemaal een partituurboek op schoot. En gaan zij straks met mij zingen? Ik heb je lief! werd ingezet en het hele koor deed mee. Ik waande me in de hemel. Of in het huis waar ik ooit van droomde en waar een heel koor bij mij op zolder woonde.

Niets is wat het lijkt. Dolenthousiast stonden we na de uitzending bij elkaar. "Zullen we met z'n allen onder de douche gaan?" stelde ik voor. Het werd even stil. Kelen werden geschraapt en een klein koorlid kwam naar me toe en lachte. "Sommige dingen gaan ook ons net iets te ver!"

13

PSALM I am poured out like water, and all my bones are out of joint.

150 Psalms, een monument voor de koormuziek In één weekend klinken in 12 concerten alle 150 psalmen uit 1000 jaar koormuziek. Uitgevoerd door vier van de beste koren ter wereld: The Tallis Scholars, het Noors Solistenkoor, Trinity Wall Street Choir én initiator Nederlands Kamerkoor, dat hiermee op grootse wijze zijn 80-jarig bestaan viert.

Actualiteit De psalmen bestaan al 3000 jaar en zijn nog altijd actueel: de psalmen vertellen over vluchtende volkeren, over geweld, over compassie. Die actualiteit wordt tijdens deze twee dagen belicht. Hoogtepunt vormen ongetwijfeld de lezingen van grote internationale denkers over een thema uit de psalmen in relatie tot hun eigen domein.

M 22:14

My heart has turned to wax; it has melted within me.

Bestel nu uw kaarten en word 150Psalms-vriend Maak 150 Psalms mede mogelijk door nu al uw kaarten te bestellen. Als 150Psalms-vriend ontvangt u een passe-partout, krijgt u als eerste te horen wie er spreken tijdens 150 Psalms, en maakt u kans op een meet & greet met een van de belangrijke internationale sprekers. Daarnaast krijgt u exclusieve kijkjes achter de schermen in de aanloop naar dit unieke project.

150 PSALMS TIJDENS FESTIVAL OUDE MUZIEK 1 EN 2 SEPTEMBER 2017 UTRECHT, TIVOLIVREDENBURG Dagpas – 6 concerten en 1 avondlezing – €115.50 Weekendpas – 12 concerten en 2 avondlezingen – €184.50 Meld u aan via het formulier in dit magazine. Of ga naar www.150psalms.com

Een project van

In Nederland gepresenteerd in samenwerking met

Weihnachts-Oratorium INTERVIEW

Weihnachts-Oratorium in drie van de mooiste kerken van Nederland Dit jaar zingt het Nederlands Kamerkoor Bachs WeihnachtsOratorium voor het eerst in drie van de mooiste kerken van Nederland, drie rijksmonumenten: de Pieterskerk in Leiden, de Grote Kerk in Naarden en de St. Gudulakerk in Lochem.

Pieterskerk in Leiden

De Pieterskerk is een laatgotische kerk en van oudsher de hoofdkerk van Leiden.

Er wordt vermoed dat op 11 september 1121 de eerste Pieterskerk gewijd zou zijn, maar in haar huidige vorm kwam de Pieterskerk gedurende ongeveer 180 jaar vanaf 1390 tot stand.

De stad heeft haar wapen en haar bijnaam 'Sleutelstad' te danken aan de patroonheilige, Sint-Pieter, tot wie Jezus in het Evangelie volgens Mattheus zegt: "Ik zal u de sleutels geven van het Koninkrijk der hemelen(..)."

Grote of Sint-Vituskerk in Naarden

Naarden, gesticht in 1350, bouwde zijn eerste stenen kerk tussen 1380 en 1440.

Vanwege de oude relaties tussen Naarden en het Vrouwenstift in Elten, waar Sint Vitus werd vereerd, werd de kerk hier ook aan Sint Vitus gewijd. Van deze kerk is alleen de toren over. De huidige Grote of Sint-Vituskerk is een laatgotische kruisbasiliek, met bovengenoemde toren als oudste gedeelte. In de 15e eeuw werd de kerk tweemaal verwoest door brand.

Uit die periode stammen de uitbreidingen met de kooromgang en opvallend lage dwarsbeuken.

Grote of Sint-Gudulakerk in Lochem

Op de plek waar de Grote of SintGudulakerk staat, werd omstreeks 950 een houten schuurkerkje gebouwd van twaalf bij vier meter. Na meerdere verbouwingen en de verbreding van de

16 16

zijbeuken omstreeks 1550 ontstond de huidige hallenkerk. Tijdens de laatste restauratie van de kerk in 1973-1976 zijn beeltenissen van Sint Christoffel met het kind en de Heilige Sebastianus en Jacobus Maior weer onder de deklaag vandaan gehaald. De Sint-Gudulakerk is genoemd naar de heilige Gudula. Zij werd in 652 geboren uit een adellijk Frankisch geslacht. Het is onduidelijk waarom de kerk in Lochem als enige in de Graafschap en de Achterhoek haar naam draagt.

WEIHNACHTS-ORATORIUM Het Weihnachts-Oratorium 2016 wordt niet alleen in drie van de mooiste kerken van Nederland uitgevoerd, maar ook in Utrecht, Arnhem en Heerlen.

Het Nederlands Kamerkoor werkt dit jaar samen met Europa's meest swingende barokensemble, het Belgische B'Rock, en staat onder leiding van chef-dirigent Peter Dijkstra. Het complete Weihnachts-Oratorium klinkt: van de feestelijke cantate voor Eerste Kerstdag tot die voor Driekoningen.

Do. 15 december 2016, 19.30 Utrecht, TivoliVredenburg (grote zaal) Vr. 16 december 2016, 19.30 Naarden, Grote Kerk Za. 17 december 2016, 19.30 Lochem, Grote of Sint-Gudulakerk Zo. 18 december 2016, 14.15 Arnhem, Eusebiuskerk Di. 20 december 2016, 19.30 Heerlen, Parkstad Limburg Theaters Do. 22 december 2016, 19.30 Leiden, Pieterskerk www.nederlandskamerkoor.nl/ weihnachts-oratorium Of kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

CANTUS NOBILITAS

Vrienden van het Nederlands Kamerkoor

In de keuken van de muze

Peter Phillips faciliteert het Nederlands Kamerkoor pagina 18

Uit het archief

Beste Felix: brieven van Henk Badings aan Felix de Nobel pagina 20

Concertkoor Haarlem

Vriendkoor van het Nederlands Kamerkoor pagina 23

17

Cantus Nobilitas

In de keuken van de muze •

Verslag openbare repetitie: Peter Phillips faciliteert het Nederlands Kamerkoor

Veertien zangers zitten in een halve cirkel achter veertien lessenaars waar hun bladmuziek op staat en in het midden van die cirkel zit Phillips op een stoel rustig te wachten tot het tijd is. Zangers wisselen nog een laatste nieuwtje uit of overleggen over details in hun partijen. Op die lessenaars staat de Missa In Illo Tempore van Monteverdi. Uit 1610, het jaar waarin Galileo Galileï zijn telescoop, op dat moment een gloednieuwe uitvinding, op de hemel richtte en ontdekte dat om de planeet Jupiter manen cirkelen, net als om de aarde. In het jaar ervóór had Johannes Kepler berekend dat de planeet Mars een ellipsbaan beschrijft om de zon. En in 1607 had Monteverdi L'Orfeo gecomponeerd, de oudste grote opera die we bezitten. Wat een tijd!

Renske Vrolijk

foto: Jaenette Kruys

Ruim vierhonderd jaar later gaat Phillips staan. Hardop vraagt hij zich af: "Hoe repeteren jullie eigenlijk, het klinkt zo stralend..." Tja, repetitor was Peter Dijkstra himself. Tenor William Knight, zelf Brits, kan daar wel iets over zeggen. "O, I see, all right", antwoordt Phillips bedachtzaam. Het blijkt typerend voor de hele middag: hier geen dictator op de bok die het allemaal precies weet, maar een man die luistert en overlegt.

We beginnen met het Credo uit de Mis. Als een herdershond houdt Phillips de zangers in de gaten, geeft inzetten en accenten aan, maar neemt ze ook mee of neemt juist wat terug. Ik heb gelukkig ook partituren gekregen en kan het allemaal goed volgen.

Maar hoe mooi ze ook zingen, we zijn er nog niet. Phillips neemt het hele Credo door, dit woord wat meer nadruk, daar wat terugnemen en pas op: de woorden passen niet altijd op de noten - hij geeft een tegendraads ritme aan - gewoon doorzingen dan!

En even een klein college: de bogen die aangeven welke noten bij elkaar horen zijn anders dan wij gewend zijn. Monteverdi gebruikt de Palestrinatechniek, waarbij je niet naar de hoogste noot toezingt maar waarbij het hoogtepunt juist wat vroeger valt: "A completely new world!"

B

enieuwd ging ik woensdag 28 september tegen tweeën de Utrechtse Silokerk binnen. Ik ben wel vaker bij een openbare repetitie van het Nederlands Kamerkoor geweest, maar nog nooit in de Silokerk waar het Kamerkoor sinds de verhuizing naar Utrecht repeteert. Nog nieuwsgieriger ben ik naar de dirigent. Peter Phillips, de oprichter van The Tallis Scholars, is een beroemdheid als het gaat om oude muziek, speciaal de muziek van de zestiende eeuw. Tijdens een openbare repetitie waar elke belangstellende zich voor op kan geven, kun je zo iemand bijna aanraken.

Ik had al gehoord dat de zangers heel graag met hem samenwerkten, dus ik stelde me er veel van voor.

Overal in het koor worden ijverig aantekeningen gemaakt. Want dit is geen simpele muziek. Het gaat niet om één stem die een melodie zingt terwijl de rest begeleidt, in het eenvoudigste geval met oe - oe -oe. Integendeel, deze muziek is heel democratisch: elke stem heeft zijn eigen inbreng en is gelijkwaardig aan de

18

foto: Jaenette Kruys

Cantus Nobilitas

andere. Het stuk is bovendien zesstemmig (aan het eind zelfs zevenstemmig) dus u kunt zich wel voorstellen dat het een gecompliceerd geheel is met een geheel eigen schoonheid.

En humor, die onmisbare specerij. Als het koor na de Mis overgaat op Timor et Tremor van Orlando di Lasso laat hij ze het eerste deel daarvan uitzingen, wacht dan even en zegt: "That's something for a rainy day, isn't it? I'm really touched." Het is inderdaad een tamelijk sombere tekst. Het is mij nu volkomen duidelijk waarom de zangers van het Kamerkoor zo graag met hem werken.

Vooral het evenwicht tussen de stemmen krijgt dan ook voortdurend aandacht. Als het Kamerkoor het Credo nogmaals zingt, nu met de aantekeningen erbij, slaat Phillips na zo'n veertig maten af. "There is a very strong bass part and a not very strong soprano part", de bassen zijn te sterk ten opzichte van de sopranen.

Dat resulteert niet in de opdracht aan de bassen om wat zachter te zingen maar in een uitnodiging aan het koor: wat vinden jullie? Hoe pakken we dit aan? Daar hebben verschillende zangers, onder wie sopraan Heleen Koele, een mening over. Phillips luistert aandachtig. Het koor doet het nog eens en op dezelfde plaats als zo even slaat Phillips lachend af: "Much better!" En tegen Heleen: "You were right!"

Na afloop raak ik even in gesprek met Phillips. Ik vertel hem dat ik zijn wijze van dirigeren erg waardeer omdat die nergens dicteert maar juist attent begeleidt - zo heb ik het tenminste ervaren. Dat zie ik goed, vindt hij: hij wil geen leiding geven, dat hoeft ook niet, je hoeft deze zangers niets te vertellen. Amateurs, zegt hij, vinden me hopeloos, die hebben niets aan me. Enigszins verbaasd vraag ik of hij dan nog met amateurs werkt. "O ja", zegt hij, "afgelopen zaterdag nog. Amateurs willen dat ik zeg hoe het moet en dat kan ik niet." Nee, not leading, facilitating, dĂĄt is wat hij wil. Het ideale dirigeren is faciliteren.

Niet alleen het evenwicht echter, ook ritmische precisie en de frasering, de manier dus waarop muzikale zinnen worden gevormd, krijgen ruime aandacht. Het moet immers pakkend zijn.

Als het Kamerkoor al een tijd bezig is met het Credo en aan een nieuw deel daarvan begint, roept Phillips hen op: "Make people listen to it!"

— Jan Verhoef

19

Cantus Nobilitas

Uit het archief •

Beste Felix Brieven van Henk Badings aan Felix de Nobel

Henk Badings (17 januari 1907 – 26 juni 1987) wordt beschouwd als een van de belangrijkste Nederlandse componisten van de 20ste eeuw.

Door zijn rol in het Nederlandse muziekleven en door zijn opmerkelijke persoonlijkheid is hij al onderwerp geweest in talrijke passages, al is het helaas nog niet gekomen tot een biografie. Ook in dit artikel is Badings het centrale personage, met als invalshoek zijn connectie met Felix de Nobel (27 mei 1907 – 25 maart 1981), oprichter van het Nederlands Kamerkoor.

Henk Badings studeerde geologie en mijnbouwkunde aan de Technische Hogeschool te Delft, waar hij in 1931 cum laude het ingenieursdiploma haalde.

Vervolgens was hij tot 1934 werkzaam bij de afdeling Historische Geologie en Paleontologie van genoemde Hogeschool.

Hij begon al op twaalfjarige leeftijd met componeren en had daar onwaarschijnlijk vroeg succes mee. In 1930 werd zijn

Badings was leeftijdgenoot van De Nobel en hun carrières namen een aanvang en bloeiden op in niet alleen hetzelfde tijdsgewricht maar ook in nagenoeg dezelfde muzikale atmosfeer. Het is dus niet verwonderlijk dat zij, nadat zij elkaar hadden leren kennen, jarenlang een levendige vriendschap onderhielden.

In de nalatenschap van De Nobel heeft die vriendschap talrijke papieren sporen nagelaten: brieven en briefkaarten maar ook partituren, in manuscript en in druk.

Al deze sporen zijn van de hand van Badings, we beschikken helaas niet over De Nobels aandeel in correspondentie.

Het eerste tastbare blijk van contact in de collectie is een briefje van Badings, geschreven op 27 januari 1935 en nog gericht aan de "Zeer Geachte Heer de Nobel". Voordat we ingaan op de inhoud van de brief schetsen we ter verduidelijking eerst in het kort hoe het leven er op dat moment voor beide jongemannen uitzag.

20

Eerste Symfonie uitgevoerd in het Concertgebouw en in 1933 zijn Tweede Symfonie (onder leiding van Eduard van Beinum), eveneens in het Concertgebouw.

In 1934 besloot Badings zich geheel aan de muziek te wijden. Hij was nog ongehuwd, maar uit correspondentie uit 1936 kan men concluderen dat hij een relatie had met de destijds bekende violiste Olly Folge Fonden.

Cantus Nobilitas Felix de Nobel volgde een pianistenopleiding aan het Amsterdams Conservatorium, aanvankelijk met het idee concertpianist te worden. Maar al op het conservatorium ging zijn voorkeur steeds meer uit naar kamermuziek en ontdekte hij zijn bijzondere talent voor het begeleiden van zangsolisten. Wat de laatste discipline betreft, vanaf 1930 verzorgde hij een aantal jaren liederenavonden met mezzosopraan Hans Gruys, destijds een bekend vertolkster van het moderne lied.

Felix de Nobel was in 1929 gehuwd met Dina (Dineke) Knegtmans.

Klaarblijkelijk had Badings in het jaar ervoor bij De Nobel aandacht gevraagd voor enkele liederen die hij had gecomponeerd. Het betreft waarschijnlijk de drie Dullaart-liederen (Petrus weenende, Christus bespot en Christus stervende), die zijn geschreven in een barok Vondeliaans taalgebruik. Ze werden voor het eerst door Hans Gruys en Felix de Nobel op 6 februari 1936 in de Kleine Zaal ten gehore gebracht. Het publiek was enthousiast maar de critici waren nog gereserveerd.

In het briefje wordt ook een cellosonate vermeld. Felix de Nobel en zijn jongere broer Johan gaven op 27 april 1935 de eerste uitvoering van Badings' Sonate voor cello en piano in de Kleine Zaal. In de pers werd al wel lovend gesproken over Badings' instrumentale werk in het algemeen en ook dit werk in het bijzonder.

Nadat het contact was gelegd volgde een intensieve brief- of kaartwisseling, vooral om elkaar op de hoogte te houden van hun werkzaamheden, of om afspraken te maken om elkaar te bezoeken. Badings' brieven werden dan altijd geopend met "Beste Felix" en afgesloten met "Hartelijke groeten van je Henk". Uit de correspondentie wordt duidelijk dat de interesses en belangen van beide jongemannen nauw op elkaar aansloten. Felix de Nobel had naam gemaakt als eminent musicus en was voor Henk Badings de ideale persoon om zijn composities ten gehore te brengen. Badings stuurde De Nobel regelmatig composities in een vroeg stadium toe, die deze dan becommentarieerde en soms zelfs corrigeerde.

Het lag voor de hand dat het eindproduct dan aan Felix de Nobel werd opgedragen,

die aldus de beschikking kreeg over belangwekkend nieuw repertoire.

De frequentie van de briefwisseling was vooral in de beginjaren 1936 en 1937 zeer hoog. Badings, die zijn brieven vaak in haast schreef - zoals hij zelf verontschuldigend opmerkte - vond het meestal niet nodig om ze van een volledige datum te voorzien. In veel gevallen staat er alleen een dag in de week boven, zodat we de precieze volgorde niet altijd kunnen vaststellen. Ook van het volgende briefje

21

kennen we de precieze datum niet, maar het zou heel goed geschreven kunnen zijn op de dag nadat Badings De Nobel voor het eerst thuis had bezocht. Beide jongelieden hadden het kennelijk goed met elkaar kunnen vinden en de fles niet onberoerd gelaten. Badings' briefje is geschreven in een studentikoze stijl en voorzien van een tekening waarop een man in kennelijke staat de weg naar zijn huis (in de Van Speykstraat, Badings' Delftse adres) tracht te vinden.

Cantus Nobilitas

werk maar ook over het soms ontbreken van werklust schrijft, is het volgende grote fragment uit een brief gedateerd "± 16 augustus" (ongetwijfeld 1936). Klaarblijkelijk had De Nobel een bezoek gebracht aan Badings en was laatstgenoemde daarna overvallen door een depressie.

Nadat De Nobel de mogelijkheid had geopperd dat zijn bezoek wellicht de oorzaak was geweest schreef Badings: "Na het lezen van je brief heb ik gewetenswroeging overgehouden. Omdat je verband gelegd hebt tusschen je komst en mijn tijdelijke depressie, welke kort daarna volgde. Ik schreef je dit alleen omdat je anders een lijstje van nieuwe werken had kunnen verwachten. Doe me een genoegen en verlos me van mijn – nee – van dit deel van mijn knagend geweten. Moet ik werkelijk expliciet zeggen, dat het er niets mee te maken heeft?"

Als Badings De Nobel over zijn componeerwerk schrijft gaat het uiteraard vooral over vocale werken. In 1935 componeert hij zijn Coplas, dat hij aan Hans Gruys en Felix de Nobel opdraagt. Op 21 juli 1936 schrijft hij dat de kunstschilder Toon Kelder zowel voor de Wiegeliedjes als voor Coplas de omslag zal tekenen.

Hij zal dat uit eigen portemonnee moeten bekostigen want Broekmans en Van Poppel, die de werkjes zullen uitgeven, hebben er niets voor over. Het resultaat is op z'n minst opmerkelijk te noemen (zie illustratie), maar of het bij Badings in de smaak is gevallen komen we niet te weten. In elk geval vielen de schilderijen van Kelder zeer bij Badings in de smaak.

In een van de volgende brieven (datum onbekend) schrijft hij: "Jullie moeten hoog noodig weer eens wijn bij me komen drinken, niet om de wijn, niet om het drinken, maar om mijn twee nieuwe Kelder-olieverf-aanwinsten te zien, die werkelijk ongelooflijk mooi zijn." Badings is hot medio jaren dertig en naar uitvoeringen van nieuw werk wordt door de muziekkritiek reikhalzend uitgekeken.

In maart 1936 worden de Vier Wiegeliedjes

en Zes Coplas door Annie Woud en Felix de Nobel in Den Haag uitgevoerd. Recensenten geven in hun krant uitgebreid commentaar. Op 27 april 1936 zingt Hans Gruys begeleid door Felix de Nobel in de Londense Wigmore Hall. De Engelse pers toont zich geestdriftig. Vooral de Coplas van Badings hebben veel succes.

Op 23 november 1936 is Felix de Nobel de centrale musicus in een geheel aan Badings gewijd concert in de Kunstkringzaal te Rotterdam. Met violiste Olly Folge Fonden en cellist Johan de Nobel voert hij dan het Trio voor viool cello en piano (1934) en de Cellosonate (1935) uit. Met zangeres Annie Woud brengt hij Vier Wiegeliedjes, Coplas en Christus Stervende ten gehore. De Coplas worden gebisseerd.

De productie van Henk Bading is enorm.

Als hij schrijft over de composities die hij onder handen heeft, komt hij naar voren als iemand die koortsachtig aan het werk is en geen moment last heeft van gebrek aan inspiratie. Maar hij schrijft ook herhaaldelijk over een periode van depressie en inertie. Typerend voor Badings' sensitiviteit en de wijze waarop hij over zijn

22

"Intusschen heeft die depressie zich tot vandaag uitgestrekt, ik heb gezwoegd al dien tijd en practisch niets gepresteerd.

Vandaag heb ik gelukkig weer al boemelend zestig maten van een nieuw orkestwerk geschreven plus een heel vergezicht dat ik slechts langs notenbalken hoef af te wandelen. De vorm ervan zal je interesseeren, ik verklap hem echter niet voor ik er tevreden mee ben (het stuk staat pas voor een derde op papier). Voor zoover er iets nieuws onder de zon kan zijn, lijkt deze vorm mij nieuw."

"Hierbij stuur ik je de liederen op teksten van Engelman, bij deze drie laat ik het. Ik heb ze niet laten overschrijven, omdat je ze misschien nog moet transponeeren – wanneer je ze althans gebruiken kunt of wilt. (. . . ) Ik schrijf voorloopig geen liederen op moderne teksten meer. Avondlijk zwijgen is een prachtig gedicht, maar toch heb ik nog altijd kippevel van dat 'wreef zich met geril'. Waarom moeten die kerels toch een arme componist plagen met zulke gekke dingen; er zijn toch wel meer woorden die op 'stil' rijmen!" …wordt vervolgd.

— Gerard Maassen

Cantus Nobilitas

Concertkoor Haarlem •

Vriendkoor van het Nederlands Kamerkoor

Koren zijn ook vriend van het Nederlands Kamerkoor. Deze keer zetten we Concertkoor Haarlem in de schijnwerpers.

In december 2012, na het volgen van inspirerende masterclasses o.l.v.

NKK-zangers Annet Lans en Kees Jan de Koning, besloot het koor zich aan te sluiten bij de vriendenvereniging van het Nederlands Kamerkoor. Concertkoor Haarlem telt maar liefst 115 leden tussen 23 en 80 jaar. Het koor staat al 25 jaar onder leiding van dirigent Ger Vos - die zelf les kreeg van twee oud-kamerkoordirigenten, Felix de Nobel en Eric Ericsson - en begeleidend pianiste en repetitor Gonny van der Maten. In mei dit jaar vierde het koor zijn 70-jarig bestaan.

Aan het woord is de secretaris, Geno Out, al zo'n 14 jaar lid van Concertkoor Haarlem.

23

Altijd dienstbaar aan de muziek "Het fijne van onze dirigent Ger Vos is, dat hij de zangers altijd grondig voorbereidt, zodat je vol vertrouwen kunt zingen. Dan pas kom je toe aan echt muziek maken. Bij een concert komt zijn vaardigheid als orkestdirigent naar voren en dat is altijd een verrassing. Alles valt dan op zijn plek, je hoort het stil worden in de zaal. Het koor ademt als één long en het orkest ademt mee!

Verder besteedt Ger Vos altijd veel aandacht aan de keuze van de zangers, met stemmen die passen bij het stuk en goed bij elkaar kleuren. Met zijn grote netwerk treden de betere zangers en orkesten bij ons op. Bij het lustrumconcert was dit Noa Frenkel. Daarnaast was de samenwerking met Het Balletorkest geweldig. We besteden veel aandacht aan een homogene koorklank. Het is niet mogelijk om bij ons vlak voor het concert nog even in te stappen 'omdat je het stuk al gezongen hebt'. Gelukkig beschikken we over voldoende 'eigen mannen'. Bij de dames is er een bovengrens van 40 per stemsoort, daarna kom je op de wachtlijst. Repetitor Gonny van de Maten studeerde als laatste leerling van Jos de Klerk cum laude bij hem af. Vertrekkende koorleden bedanken haar vaak voor het prachtige pianospel waar zij ons iedere week op trakteert."

Goed voorbereid zingen geeft energie!

"Dirigent zijn van een groot koor vraagt speciale vaardigheden.

Met veel geduld en de nodige humor werken wij in een hoog tempo. Ger bruist van energie en na afloop ga ik altijd blij en tevreden naar huis, het zingen geeft energie. Daarbij verstaat Ger de kunst ieder koorlid in zijn waarde te laten. Bij een koor ben je

Cantus Nobilitas

als zanger afhankelijk van de zwakste schakel. Gelukkig hebben we leden met conservatoriumopleiding, scholing van de koorschool in Haarlem of anderszins geschoold die aangeven graag in dit koor te willen zingen. Een van hen was de echo-sopraan bij het Weihnachts-Oratorium, vorig jaar december."

Geschiedenis Concertkoor Haarlem werd in 1946 opgericht door de Haarlemse componist, organist en dirigent Albert de Klerk onder de naam Koor Katholiek Haarlem. Toch gaat de geschiedenis van Katholieke koren in Haarlem verder terug. In 1895 al richt Nico Andriessen, organist van de St. Josephkerk te Haarlem, de R.K. Oratoriumvereniging Jan Albert Ban op met ongeveer 200 leden. Die bestaat tot 1902; er volgt een R.K. zangvereniging o.l.v. Jac. de Jong. De vereniging houdt in 1910 op te bestaan, waardoor er geen katholiek koor meer is in Haarlem.

In 1930 richt Hubert Cuypers weer een R.K. Oratoriumvereniging op. In 1935 volgt Eduard van Beinum hem op als dirigent. Er is nog een generale repetitie op 9 mei 1940. De uitvoering op 10 mei gaat echter vanwege de oorlog niet door en het koor heft zich op.

Hoge kwaliteit mag iets kosten "Onze concerten kenmerken zich door een weloverwogen keuze van solisten, orkest, soms kinderen van de koorschool Haarlem en een gratis inleiding door een musicoloog. Heel vaak geven we concerten met orkest en orgel. De concerten zijn over het algemeen op zondagmiddag. Dan is de huur van de Philharmonie hoger, maar dat is in de donkere dagen een fijne middag om uit te gaan. Waar andere koren de generale repetitie in een kerk laten plaatsvinden vanwege de kosten, doen wij dat altijd in de Philharmonie. Vanuit artistiek oogpunt is een generale voorafgaand aan de dag van de uitvoering gewenst. De kost gaat voor de artistieke baat uit. Dit prachtige, gastvrije theater met het Cavaillé-Collorgel heeft overigens ook een speciale binding met de Andriessens: er bevindt zich een buste van Hendrik op 16-jarige leeftijd en op de glazen pui rondom het theater staat de compositie 'Klokken van Haarlem' van Jurriaan Andriessen afgedrukt. Wij zingen altijd iets anders. Dat vraagt zangers die openstaan om te leren, maar het vraagt ook veel van het bestuur om de zaal gevuld te krijgen."

Jos de Klerk komt in 1914 als vluchteling uit de Eerste Wereldoorlog met vrouw en kind berooid uit België aan met een cum-laudediploma van het conservatorium. Het gezin komt toevallig naast dat van Hendrik Andriessen te wonen, organist van de bisschoppelijke St. Josephkerk. Al spoedig wordt De Klerk benoemd tot dirigent van het kerkkoor. Zoon Albert de Klerk zingt in het kerkkoor en krijgt van Andriessen zijn eerste orgellessen. Op 17-jarige leeftijd volgt hij hem op als organist, omdat zijn leermeester benoemd is aan het conservatorium in Utrecht.

— Maria Janssen

In mei 1946 richt Albert de Klerk Koor Katholiek Haarlem op ter gelegenheid van het 10-jarig episcopaat van monseigneur Huibers én als dank voor de weerbare houding van de Bisschoppen tijdens WOII. Het koor wijzigt in 1999 zijn naam op verzoek van de leden. Ook nu nog is die band met de De Klerks zichtbaar: er zijn vier familieleden lid van het huidige Concertkoor Haarlem.

In 2017 staan evenementen gepland rondom de herdenkingen van de families Andriessen en De Klerk.

Kijk daarvoor op www.andriessendeklerkfestival.nl.

Meer informatie over Concertkoor Haarlem op www.concertkoorhaarlem.nl.

24

Verslag Zingdag 2016 •

"In de knisperende herfstlucht fiets ik naar het station. In de ochtendschemering gloort de belofte van een prachtige dag.

Na een ritje van anderhalf uur kom ik aan op station EdeWageningen. Een heerlijk lange dag zingen ligt voor me."

Zaterdag 29 oktober. Er zijn maar liefst 76 enthousiaste zangers uit het hele land bijeen gekomen om de Zingdag van het Nederlands Kamerkoor mee te maken. Dit jaar staat deze dag onder leiding van niemand minder dan Klaas Stok.

Al bij de eerste verkennende repetitie valt op dat iedereen zijn noten goed heeft ingestudeerd. Again van David Lang geeft, zoals te verwachten was, wel even wat problemen met tellen. Hoewel ik het eerder heb gezongen bij het Overijssels Kamerkoor, is het toch weer goed opletten.

Na de eerste pauze gaan we uiteen in stemgroepen om te werken met zangers van het Nederlands Kamerkoor. Voor de sopraangroep staat Mónica Monteiro, een sprankelende Portugese jonge dame. Na een keurige Nederlandstalige inleiding gaat ze toch maar over in het Engels. In de anderhalf uur die volgen krijgen we veel goede tips. Met name 'the line' (denk een verticale lijn in je lijf ) is belangrijk. "Keep

a line! Stretch the line! Don't get lazy!"

Ook 'spinning the air' is nieuw en werkt fantastisch: alsof je de energie bij lange en hoge noten laat rondtollen in jezelf. Na de workshops staat de lunch klaar. We maken kennis met medezangers en praten bij met bekende en minder bekende NKK'ers.

Wat is het toch heerlijk om mensen te ontmoeten die je passie delen.

De middagrepetitie van Klaas Stok is best hard werken; een hele klus om de muziek met zo'n grote groep tot een geheel te smeden. Heel bijzonder is Immortal Bach van Nystedt. We worden in vijf SATB-groepen verdeeld, elke groep houdt de noten van het koraal een ander aantal seconden vast. Christe adoramus te van Monteverdi blijkt nog niet zo makkelijk.

Toch komen we in vrij korte tijd tot goede resultaten. Als Klaas 'zeker' zegt, weet je dat het goed was. En dat zegt hij toch best vaak.

25

Ineens loopt het dan tegen vieren. Nog even een korte pauze en dan mogen we 'op'. Er wacht ons een verrassing: de zaal zit stampvol. Het volledige Bachkoor Apeldoorn, dat ook repeteerde in het Akoesticum, is gebleven om ons concertje te horen. Daarnaast is een flink aantal vrienden en familieleden van de deelnemers aanwezig om te horen waar we de hele dag aan hebben gewerkt. Erg leuk en inspirerend!

Natuurlijk zal het niet vlekkeloos zijn geweest, maar het publiek was enthousiast en de zangers tevreden. Blij met dit resultaat gaan we aan de borrel, waar verdere kennismaking tot stand komt. In de trein terug naar Zwolle kijk ik terug op een fijne, inspirerende dag. Ik kom volgend jaar graag weer. Van harte aanbevolen!

— Wendela Gort Erbrink, deelnemer Zingdag

Actief

GENIETEN VAN I N BI N N E N- EN BU MUZIEK ITENLAN D

ZANGWEEKEND MESSIAH 26 EN 27 AUGUSTUS 2017

Een weekend lang nazomeren in gemoedelijk Zuid-Limburg en samen toewerken naar een topuitvoering in Abdijkerk Rolduc.

MEESTERLIJKE ORATORIA 5 JUNI 2017

Meezingen met delen uit de mooiste oratoria in de Dominicuskerk in Amsterdam op 2de Pinksterdag.

Sing Along Events voor meezingconcerten op niveau! www.singalongevents.nl 071-361 94 86

Prachtige muziek- en cultuurreizen met een uitgelezen keuze aan bestemmingen.

Concertreizen speciaal georganiseerd voor koren en orkesten.

Koorprojecten in diverse Europese steden voor individuele of groepsdeelname met uitvoeringen in de prachtigste concertzalen van Europa! www.icproductions.nl 013-536 39 21

BROEKMANS.COM VOOR AL UW BLADMUZIEK! Broekmans & van Poppel B.V. Badhoevelaan 78 1171 DE Badhoevedorp info@broekmans.com Broekmans & van Poppel Utrecht B.VMinrebroederstraat 24 3512 GT Utrecht 030-2343673

GENERATIESOPONTDEKKING

In de vakanties op pad met kinderen of kleinkinderen? Leuke suggesties voor verschillende generaties jong en oud lees je op www.generatiesopontdekking.nl

OASE ZANGOPLEIDINGEN

Zangopleidingen voor kinderen en volwassenen.

De kinderen van OASE zingen o.a. MatthäusPassion, Mass of the Children, Nicolas Cantata.

Kijk voor boekingen en contact op de website. www.oasezangopleidingen.nl

SING ALONG EVENTS

Actief genieten van muziek? Sing Along Events organiseert meezingconcerten op niveau. Zing mee met de beroemdste concertmissen op 23 april 2016 in Amsterdam, of kom of kom met uw koor naar het korenfestival op 16 mei 2016 in het Concertgebouw van Amsterdam. www.singalongevents.nl

STEMEXPRESSIE – ONTDEKKINGSREIZEN IN KLANK

Ontwikkel vrijheid en vertrouwen om te zingen en te spreken, om te zijn wie je bent en uit te dragen wat je wilt. Marius Engelbrecht www.mariusengelbrecht.nl

ZANGPEDAGOGEN BEROEPSVERENIGING

Verfrist de mond, verzacht de keel.

Diele is de bekende keelpastille in het ronde blikje. Het product is bedoeld voor dagelijks gebruik, voor het verzachten van de keel en voor een frisse adem. Het karakteristieke blikje maakt het product ideaal voor onderweg of voor in de handtas om altijd direct van de verzachtende werking te genieten.

Het inspirerende professionele platform voor állen die zich vakmatig bezig houden met de stem, zingen, vocale coaching en zangpedagogiek. Nederlandse Vereniging van Zangpedagogen! www.zangpedagogen.nl

ZANGSCHOOL UTRECHT

Zangopleidingen voor kinderen. Het Utrechts Kinderkoor zingt regelmatig mee in diverse opera's en werken waar een kinderkoor bij nodig is (bv Matthauspassion) en heeft meerdere malen een Eerste prijs gewonnen bij het Europees Muziekfestival voor de jeugd. www.zangschool.nl

foto: Donald Bentvelsen

Reisverslag

Het Nederlands Kamerkoor op tournee in China Op 23 juli begon het Nederlands Kamerkoor niet aan vakantie, maar aan een nieuwe spannende productie: de eerste tournee door China in de geschiedenis van het koor. Op kantoor waren de voorbereidingen natuurlijk al maanden eerder gestart, maar voor de zangers begon het nu pas werkelijk.

Een verslag van bariton Jasper Schweppe.

Dag 1 (Amsterdam - Qingdao) Dat het warm is hier in China, was bij iedereen wel bekend. Bij de landing waarschuwt de piloot er nog even voor: 38 graden, zegt hij. Maar de overweldigende hitte die we voelen als we een paar meter van de vliegtuigtrap naar de bus moeten lopen, de ongelooflijk verzengende vochtige hitte, is nog veel erger dan we ons hadden voorgesteld!

Door vertraging moeten we lang wachten op onze aansluiting naar Qingdao, waardoor we de tijd hebben om alvast met de Chinese keuken kennis te maken. Als we in Qingdao aankomen schrikken we, zelfs 's avonds laat is het nog meer dan 30 graden!

Op de luchthaven van Qingdao ontmoetten we Pan. Hij zal als hulp, tolk en producent met ons meereizen.

27

Dag 2 (Qingdao) Door de jetlag en de lange reis is het opstaan moeilijk. We beginnen met een avontuurlijk Chinees ontbijt. Wij zijn tot 16.30 uur vrij, maar de meesten blijven in de omgeving van het hotel. Qingdao heeft 2,5 miljoen inwoners en de gehele agglomeratie zelfs 7 miljoen. Het strand van de Gele Zee is op een paar honderd meter van het hotel.

Voorafgaand aan het eerste concert krijgen we een maaltijd aangeboden door de zaal. Dat gaat iets anders dan we gewend zijn. We worden mee teruggenomen naar het hotel en in de dienstlift naar beneden gebracht. In een kelder waar water op de grond staat, lopen we door een aantal gangen en komen uit naast de ondergrondse parkeergarage. Daar blijkt een deur ons toegang te verschaffen tot de personeelskantine. TL-verlichting, afgebladderde

De groepsfoto met Pan

muren, armoedige tafels en stoelen en een glibberige plavuizen vloer. Onze maaltijd krijgen we op een roestvrijstalen bord. Ondanks de armoedige eetzaal blijkt het eten heerlijk!

Het eerste concert is een kleine belevenis, we zingen in een moderne concertzaal naar westerse standaard. Het enige nadeel is het gevecht tegen de hoge temperatuur. Van tevoren waren we gewaarschuwd voor de Chinese gebruiken tijdens een klassiek concert: ze spreken, telefoneren, of lopen heen en weer. We zijn verbaasd dat ongeveer de helft van het publiek bestaat uit jonge kinderen.

De meesten zijn onder de tien.

Dag 3 & 4 (Shenyang) De volgende ochtend vliegen we naar Shenyang. Overdag rusten we uit, gaan ergens uit eten of bezoeken het Mausoleum van de Qing-dynastie uit begin zeventiende eeuw. Op de vierde dag zingen we 's avonds in het Shenyang Grand Theater. Als Annelot, onze producent, iets vraagt, staan er onmiddellijk acht technici voor haar klaar die meteen uitvoeren wat nodig is. De sfeer tijdens het concert is uiterst gemoedelijk, maar onrustig, zoals ons voorspeld was. Als het publiek de eerste Chinese toegift herkent, krijgen we een open doekje. Heel voldaan lopen we na afloop naar de bus om naar het hotel te gaan om een biertje te drinken,

foto: Donald Bentvelsen

foto: Donald Bentvelsen

Reisverslag

Het mausoleum in Shenyang

maar er staan auto's zodanig geparkeerd dat de bus er niet langs kan. De mannen uit het koor proberen de auto te duwen en zelfs op te tillen, maar wanneer dat niet lukt, moeten we wachten. Het koude bier smaakt daarna extra goed!

Dag 5 (Shenyang - Dalian) Na het ontbijt vertrekken we van Shenyang naar Dalian. Tijdens de treinreis zien we eindeloze rijst- en maïsvelden met leefvijvers voor vissen ertussen, onafzienbare fabriekshallen in aanbouw en lege vierbaanswegen die ineens tussen de rijstvelden liggen. Altijd is er die grijze smog-achtige bewolking, damp.

Dan doemt er een stad op, weer honderden wolkenkrabbers. Zo nu en dan zie je zeer armoedige bebouwing tussen de rijst en het maïs, het lijken sloppen.

De wederom zeer moderne concertzaal van Dalian ligt aan zee. Ook hier is de akoestiek prima en weer zijn er veel aandachtig luisterende kinderen in de zaal.

In deze zaal is er een instructiekaart hoe men zich moet gedragen bij een concert, zoals in een vliegtuig een kaart met veiligheidsinstructies te vinden is. Het publiek lijkt in ieder geval geconcentreerd te luisteren. Het is het beste concert tot nu toe en na afloop komen de culturele verantwoordelijken van de stad en de directeur van de zaal ons bedanken.

Ze vonden het prachtig!

28

Op weg terug naar het hotel wil Pan ergens een groepsfoto maken. Niet met de zaal op de achtergrond, dus we gaan ergens anders heen. Het blijkt een op het westen geïnspireerde straat met een hoog Disney-gehalte. Gebouwen die aan het Louvre doen denken, aan Brugge en een beetje aan Venetië, want er varen gemotoriseerde Venetiaanse gondels door de gracht. Hier wilde Pan graag de foto maken.

Dag 7 (Tangshan) Gisteren (dag 6) hadden we vrij en vandaag beginnen we met een treinreis van vijf uur. De trein vertrekt als altijd hier met het vallen van de wijzer en gaat 250 km per uur. Als we aankomen in Tangshan gaan we rechtstreeks door naar de concertlocatie. Het gebouw blijkt pas kort geleden geopend en wij zijn het vierde gezelschap dat er optreedt. Doordat wij het eerste echte concert geven, is de zaal voor negentig procent uitverkocht. Het concert gaat goed en de zaal klinkt weer prima, maar het is er alleen, zoals overal, zeer warm.

Dag 8 (Beijing) Op 3 augustus reizen we per trein naar Beijing, een stad van een heel andere orde. Alleen op het station al zijn ontelbare mensen. Beijing telt 20 miljoen inwoners. Sommigen beweren zelfs 22 miljoen.

Ach, wat is het verschil? Het idee dat er

foto: Donald Bentvelsen

Reisverslag

NKK in dienstlift

De concertzaal in Beijing

zoveel mensen, met al hun eigen levens, huishoudens, persoonlijke belangen en liefdesverhalen op een kluitje gebundeld zijn, is onbegrijpelijk. Onvoorstelbaar.

lijkt in een vijver. De zaal is compleet uitverkocht, 1800 plaatsen bezet! De zaal is groot, maar heerlijk te bezingen en het is het rustigste concert tot nu toe. Onze dirigent Sigvards Kļava weet het Chinese publiek inmiddels te bezweren en echt tot stilte te manen. 1800 mensen zitten op het puntje van hun stoel te luisteren. Na afloop rijdt de bus naar de Nederlandse ambassade. We krijgen daar een hartelijk ontvangst door de ambassadeur. Heerlijk eten en wijn! Toch gaan we vroeg naar bed want morgen gaat de bus om 07:15 uur!

Dag 9 (Beijing) We hebben deze avond een concert met na afloop een ontvangst op de ambassade, dus het is zaak onze krachten te sparen. 's Ochtends gaan we naar de Verboden Stad, maar als we om 10:00 uur bij de ticketverkoop staan, zijn we al doordrenkt van het zweet. Hoe gaan we dit doen?

Zo'n smorende klamme hitte. Maar ja...

"Wat een heerlijk gevoel. We hebben met zijn allen China bedwongen. We hebben het met elkaar gedaan.

Een heel avontuurlijke tournee is heel goed afgelopen."

Het is nu of nooit. We dwalen plein na plein, trap na trap, gebouw na gebouw af. Smog, hitte en duizenden - gelukkig ook bezwete - Chinezen. Uiteindelijk bereikten we de kleine straatjes waar de tijd eeuwenlang heeft stilgestaan. Het is enorm enerverend, wat bijzonder om dit mee te maken! Het concert in het Internationale Korenfestival in Beijing is de aanleiding voor deze hele tournee.

De zaal waarin we zingen is een enorm grijs half ei dat als een grote ufo geland

Dag 10 (Baotou) Op naar Inner Mongolia. Na een vlucht van twee uur blijkt dat sommige koffers niet zijn aangekomen. Ook geen concertkleding dus. Donald en ik hebben de pech. Kleding huren in China blijkt lastig met Nederlandse maten. We moeten enorm fantaseren om ons toonbaar te krijgen voor het concert. Wie heeft er schoenen? Wie een zwart overhemd?

Een zwarte broek? Uiteindelijk sta ik in de schoenen en een broek van Tido, een

29

overhemd van Kees Jan en gehuurd jasje.

Donald draagt Tido's nieuwe pak en overhemd en Tido's andere paar schoenen.

Tido loopt op de schoenen van Kees Jan. Het concert is in een operazaal met weinig akoestiek. Het publiek luistert aandachtig. De solo op snaredrum met het jongleren van de drumstokken van Niek KleinJan wordt zoals steeds bejubeld. De Mongoolse toegift wordt zeer gewaardeerd.

Dag 11 (Boatou – Guangzhou) Guangzhou, 13 miljoen mensen, doet het meest modern en westers aan tot nu toe. Het operahuis van Guangzhou was in 2014 het beste operahuis van de wereld. Dat zegt wat. De zaal blijkt zich uitstekend te lenen voor a-cappellakoormuziek. Dit is de beste akoestiek die we gehad hebben! En het concert, op de middag, is ook het beste concert van de tournee.

Dag 12 (Guangzhou – Amsterdam) Na veel vertraging - met ingelaste tussenstop in Parijs vanwege noodweer in Amsterdam - landt de Airbus 380 uiteindelijk op Schiphol. We zijn weer thuis. China is voor ons niet meer wat het was. We hebben een indruk van het land. Het is voor ons veel toegankelijker dan voorheen.

— Jasper Schweppe

magazine #0

Backstage

•

Janneke Godschalk (38 jaar) is zakelijk leider van het Nederlands Kamerkoor. Naast deze drukke baan is ze moeder van een zoon van drie en een dochter van een. Een kijkje in haar leven binnen én buiten het koor.

Hoe ben je bij het NKK terecht gekomen?

Ik leerde Tido Visser (algemeen directeur) kennen tijdens het Grachtenfestival, waarvoor ik werkte als productiecoördinator. Hij was toen zakelijk leider van het Combattimento Consort. We werkten samen aan een opera in de Hilton-tuin. Later heeft hij mij vanuit zijn functie als directeur bij het Nederlands Kamerkoor benaderd om productiemanager te worden. Dat is inmiddels zo'n 2,5 jaar geleden!

Wat is jouw rol bij het NKK? Inmiddels ben ik sinds 1 oktober zakelijk leider. We kwamen er al snel achter dat er binnen de organisatie behoefte is aan iemand die focust op de meer zakelijke aspecten, en de afgelopen jaren heb ik steeds meer van dat soort taken op me genomen. Nu ben ik verantwoordelijk voor de bewaking van de financiën, de dagelijkse leiding van het team, het reilen en zeilen van het koor en de zakelijke voorbereiding van de concerten.

Wat is je achtergrond?

Ik heb conservatorium gedaan, docent muziek. Het leek me heel leuk om mijn liefde voor muziek over te brengen op scholieren. Ik vond het fantastisch om met pubers te werken en heb dan ook een tijdje voor de klas gestaan.

Uiteindelijk bleek die baan niet bevredigend, muzikaal ging het voor mij niet genoeg de diepte in en de leerlingen zag ik maar 50 minuten per week, dat vond ik veel te weinig. Ik heb tijdens mijn studie

30 30

bestuurservaring opgedaan en vond het toen al interessant om in een organisatie mee te denken over beleid en implementatie. Ik ben toen als ZZP'er onder meer als productieleider en orkestinspecteur actief geworden.

Welke activiteiten heb je naast het NKK? Ik speel cello in een orkest en sport als het lukt twee keer in de week bij Mom In Balance. Je verwacht het misschien niet, maar we worden hard aangepakt!

En ik ben moeder van twee kinderen: Kiet is drie en Doris is een, naar hun gaat natuurlijk het grootste deel van mijn tijd.

Als we oppas kunnen regelen ga ik graag met mijn partner Rik uit eten of gaan we samen naar een concert.

Lekkerste recept?

Ik ben zelf vooral goed in snelle recepten die mijn kinderen lekker vinden: pasta, risotto, muffins en natuurlijk pannenkoeken. Rik kookt meestal de wat ingewikkelder recepten die meer tijd vragen en eigenlijk lekkerder zijn.

Favoriete muziek?

Ik houd erg van Mahler en dan met name van zijn symfonieën. Ook Brahms (bijvoorbeeld de strijksextetten), Rachmaninoff en Bach vind ik altijd fijn om naar te luisteren. Ik zong tijdens mijn studie wel in een koor, maar toch heb ik kamerkoormuziek vooral door mijn werk bij het Nederlands Kamerkoor leren kennen. Ik vond de Mis van Frank Martin en het programma met werken van Arvo Pärt prachtig!

Mooiste plek op aarde?

Laos, door de prachtige berglandschappen en rijstvelden en de bijzondere, lieve mensen. Het geeft je het gevoel dat de tijd heeft stil gestaan. Ik houd heel erg van duiken, dus alle plekken waar je mooie blauwe zeeën hebt en goed kunt duiken zijn ook favoriet, zoals Thailand en Australië.

Cantus Nobilitas

Ensemblezang in e de 21 eeuw: op zoek naar verbinding In september 2016 ontving het Nederlands Kamerkoor het goede nieuws dat het Fonds Podiumkunsten onze aanvraag voor subsidie over de periode 2017-2020 heeft gehonoreerd.

Het Fonds heeft daarmee ook een bedrag beschikbaar gesteld voor talentontwikkeling, zodat wij ons verder kunnen richten op het stimuleren van jong talent met een interesse in koorzang.

Bij het ontwikkelen van een nieuw talentontwikkelingstraject stellen wij ons de vraag: wat heeft Nederland nodig? We zien daarbij twee belangrijke bewegingen. Allereerst is Nederland een korenland, met maar liefst 25.000 actieve koren en professionele koren van internationaal aanzien. De zangopleidingen op conservatoria richten zich echter voornamelijk op solo- en operazang, en slechts een klein deel van de jongeren geĂŻnteresseerd in zingen, kiest uiteindelijk voor een specialisatie in ensemblezang.

Daarnaast is ensemblezang conventioneel qua repertoire en vorm, het bouwt voort op een sterk westerse traditie. Daarmee sluit het zich af voor een groot deel van de kosmopolitische samenleving die Nederland tegenwoordig is.

31 31

Op zoek naar een antwoord op de eerder genoemde vraagstukken werken we nauw samen met Anthony Heidweiller, oprichter en artistiek leider van Operamakers. Wij stellen hem graag aan u voor.

Waar staat Operamakers voor?

"In 2012 heb ik Operamakers opgericht. Ik was toen 10 jaar artistiek leider van het Yo-Opera Festival, dat ik in 2001 heb opgericht. Binnen het theater maar ook binnen de dans was ik altijd gefascineerd door de toevoeging 'maker'. De dansmaker en de theatermaker symboliseerden voor mij innovatie, dynamiek en flexibiliteit, begrippen die de opera vaak mist. Vanaf 2000 noemde ik mezelf een operamaker. Door middel van zingen vanuit een prachtige eeuwenoude traditie zoeken naar emotionele antwoorden op de vragen die de wereld ons momenteel stelt, dat is voor mij een operamaker."

De Zingende Revolutie Tussen 1987 en 1991 vond in de Baltische staten Estland, Litouwen en Letland een serie vreedzame demonstraties plaats tegen de Russische overheersing. De revolutionaire beweging wordt informeel de Zingende Revolutie genoemd, omdat het zingen van nationale liederen een belangrijk middel was om protest te uiten. Zo verzamelden in 1988 naar schatting 300.000 Esten zich bij een muziekfestival om nationalistische liederen te zingen – iets wat door de Russen verboden was. Ook in Litouwen en Letland vonden grote zangfeesten plaats. Het hoogtepunt van de revolutie was 23 augustus 1989, toen meer dan 2 miljoen mensen een 600 kilometer lange keten vormden van Tallinn via Riga naar Vilnius. Zingen, met name in koorverband, is dan ook een essentieel onderdeel van de Baltische cultuur. Niet voor niets bestaat zeker de helft van Arvo Pärts oeuvre uit werk voor koor.

Hoe heb jij in voorgaande projecten van Operamakers jonge mensen enthousiast gekregen voor (koor)zingen?

"Binnen de educatieprojecten bij het Yo-Opera Festival en later bij het Concertgebouw merkte ik dat ik een grote passie heb voor het enthousiasmeren van jonge mensen. Voor een klas staan, met name binnen het voortgezet onderwijs, geeft een onbeschrijfelijk gevoel van noodzaak en urgentie. Het is geweldig om een klas binnen te komen en je eerst niet welkom te voelen, maar na 5 minuten enthousiasme te ervaren. Hoe me dat lukt?

Door de leerlingen een eerlijk en gepassioneerd antwoord te geven op de vraag 'waarom doe je wat je doet?'. Trouwens, in dit antwoord mag echt nooit dat vreselijke woordje 'leuk' voorkomen."

en de strijd tegen de Apartheid in Zuid-Afrika belangrijke inspiratiebronnen om de urgentie van zingen in koorverband te ervaren."

Hoe zie jij persoonlijk de toekomst van koormuziek voor je in deze kosmopolitische samenleving?

"Het zingen in koorverband zie ik in de 21e eeuw als een bijdrage aan het verbinden van mensen. We moeten ons daarbij afvragen hoe het zingen in koorverband zich moet ontwikkelen om aan te sluiten op de wereld waarin we nu leven. Denk aan nieuw repertoire, een plek voor meer improvisatie, de verhalen waarover gezongen wordt, flexibiliteit in vorm en opstelling, etc. Voor mij zijn de Zingende Revolutie die in 1989 plaatsvond in Estland

Waarom is koorzingen belangrijk in een veranderende samenleving?

"De geschiedenis heeft aangetoond dat samen ademhalen, fraseren en klank maken wezenlijke bijdragen vormen om veranderingen te stimuleren. Zingen helpt om je te kunnen uit-

32

Kersttips!

Met Kerst kunnen koorliefhebbers hun hart weer ophalen. Naast het Weihnachts-Oratorium van het Nederlands Kamerkoor brengen tal van koren door heel Nederland programma's met werken voor kersttijd. Verwarm de kille winternachten met deze prachtige koorconcerten, speciaal geselecteerd vanuit deelnemende koren van Zingen doe je samen!.

A Festival of Lessons and Carols door het Goudsch Kamerkoor o.l.v. Mark Lippe • Kerstliederen en poëzie bij kaarslicht.

• Oud-Katholieke Kerk in Gouda; 17 december om 19.30 en 21.00 en 18 december om 16.00u en 17.30u.

Meer info: www.goudschkamerkoor.nl

drukken, het verrijkt je verbale palet met zoveel kleuren. Zingen ondersteunt je vermogen om je stem te verheffen, je stem te laten klinken. Zingen, alleen en samen, zorgt er uiteindelijk voor dat verandering verbaal kan ontstaan vanuit passie en plezier en niet, zoals we nu vaak horen, vanuit angst en woede."

A Christmas Festival door Amsemble o.l.v. Benjamin Bakker • Kerstliederen van o.a. Britten, Rutter en MacMillen, i.s.m. koperensemble Neos Brass • De Ark in Amsterdam; 22 december om 20.15.

Meer info: www.amsemble.nl Christmas Carols door Davanti Vrouwenensemble • Op verschillende plekken door het land zingt Davanti Engelse carols op Dickensiaanse wijze. Bijvoorbeeld tijdens de Dickens Night Brandevoort in Helmond op 11 december, of op de Kerstmarkt in Leusden op 17 december.

Meer info: www.davanti.nl Kaarsjesavond door Kamerkoor Rotterdam • Met carols, samenzang en instrumentale intermezzi.

• Pelgrimvaderskerk in Rotterdam-Delfshaven; 19 december 20.30u. Meer info: www.kamerkoorrotterdam.nl

De rol van koren in de geschiedenis Al in de Griekse oudheid staan koren voor verandering, revolutie en een nieuwe orde. De rol van het 'choros' in Griekse tragedies is vaak één waarin een conflict uit het verleden wordt beschreven. De resolutie van dit conflict wordt onderstreept door de strikt gestileerde vorm van de kooruitvoering. Ook de Griekse filosoof Plato zag het belang van koren, en beschrijft hoe leden van een gemeenschap verbonden worden door samenzang. Hij dicht een sterke overtuigingskracht toe aan de koren: zowel de koorzanger als de luisteraar zou zich aangesproken voelen door de boodschap die het koor brengt, en koorzingen is daarom een belangrijk educatief middel.

Light of Lights door Photonen o.l.v. Jeroen Spitteler • De afsluiting van het 20-jarige jubileumjaar van Photonen, een concert in het teken van het Licht, met o.a. Lux Aeterna van Lauridsen en A Ceremony of Carols van Britten.

• Dominicuskerk in Amsterdam; 18 december om 15.15u.

Meer info: www.photonen.nl Música Celestial door Huygens Vocaal Ensemble en kamerkoor Canticum Novum o.l.v. Hans Tijssen.

• Een bijzonder kerstconcert met Zuid-Amerikaanse adventsmuziek.

• 7 concerten in Norg, Deventer, Dalfsen, Den Haag, Almelo, Hattem en Nijverdal van 27 november t/m 11 december.

Meer info: www.huygensmusic.nl

Meer weten over de nieuwe educatie- en participatieplannen?

Schrijf u op www.nederlandskamerkoor.nl in voor de nieuwsbrief van het Nederlands Kamerkoor en blijf op de hoogte!

33

wat vond u ervan

Wat vond u ervan?

•

72 Angels

"Ik ben een enthousiast bezoeker van nieuwemuziekconcerten en ook het Nederlands Kamerkoor ken ik al lang. Het is sowieso het beste koor dat ik ken, maar wat ik vanavond heb gehoord, is misschien wel het mooiste ooit.

Fenomenaal!"

— Meria Bakker "Het concert was ontzettend mooi en zo nu en dan heel ontroerend. Het is een heel afwisselend stuk, omdat het af en toe stemmig en dan juist weer heel erg uitbundig is. De stilte die aan het einde van het stuk werd aangehouden, vind ik heel mooi."

— Christiaan Hogenhuis

• Tweets Cobie Groenendijk @C_Groenendijk 9 oktober 2016

Mooie quote van @robwijnberg gisteren tijdens lezing bij concert @ned_kamerkoor : "Vooruitgang klinkt in het begin vaak vals"

De Mis van Martin "Dit kan maar één koor in Nederland! Ik vind het zo knap dat jullie, ondanks al die beledigende behandelingen van onze regering, zo van excellente kwaliteit blijven en dichter bij jullie publiek zijn gekomen! Fantastisch!! Mag best eens gezegd worden!!

— Wilma van der Grinten-Helderman

Zingdag 2016 "Ik vond het fantastisch om mee te doen! Dank voor de goede organisatie en bezielende muzikale leiding!"

— Margreet Verhaar

MichaelNieuwenhuizen @_Nieuwenhuizen 24 september 2016

Cherry Duyns' #MatthäusMissie v Reinbert de Leeuw laat je niet onberoerd @Nedfilmfestival; cheers @HollandBaroque @ned_ kamerkoor @vpro e.v.a

Romy @RvdN 25 mei 2016

In de pers

• De Mis van Martin

"Met een compleet 20ste-eeuws programma deed het Nederlands Kamerkoor vrijdag de Grote Kerk in Zwolle zinderen van klank. (…) Het Nederlands Kamerkoor blijkt voor de koormuziek wat het Concertgebouworkest is voor de orkestmuziek: een toonaangevend topensemble."

— Frits van der Waa, Volkskrant

Wat een heftige, maffe maar mooie voorstelling van Nederlands Kamerkoor en @Hademini in @ MuziekgebouwEHV!

Uw reactie in het volgende magazine?

Laat ons weten wat u ervan vond via @ned_kamerkoor /nederlandskamerkoor of mail uw reactie naar: info@nederlandskamerkoor.nl 34

PROGRAMMATOELICHTINGEN

BIG TO BASICS

PHILIP GLASS 80

SACRED & PROFANE

VIA CRUCIS

35

BRAHMS' REQUIEM REINVENTED

PROGRAMMATOELICHTING Ook in 2017 luidt het Nederlands Kamerkoor het nieuwe jaar in met Big to Basics. Feestelijke nieuwjaarsconcerten waarin grote symfonische dirigenten teruggaan naar de basis van de westerse muziek: de meerstemmige vocale muziek. In 2017 gaat niemand minder dan Edo de Waart deze uitdaging aan. Hij stelde een programma samen met werken van Brahms, Bruckner en het schitterende Frieden auf Erden van Schönberg.

PROGRAMMA Carlo Gesualdo / Igor Stravinsky Tres Sacrae Cantiones Anton Bruckner Motetten: Locus Iste / Os Justi / Vexilla Regis / Virga Jesse /Ave Maria Johannes Brahms selectie uit Zigeunerlieder op. 103 Robert Schumann 4 doppelchörige Gesänge op. 141 Arnold Schönberg Friede auf Erden

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Daria van den Bercken pianist Edo de Waart dirigent

CONCERTAGENDA Wo. 11 januari 2017, 20.15 Arnhem, Eusebiuskerk Voorprogramma (19.45): Collegium Musicum Salland Do. 12 januari 2017, 20.00 Utrecht, TivoliVredenburg Vr. 13 januari 2017, 20.15 Alkmaar, Grote Sint Laurenskerk Za. 14 januari 2017, 20.15 Den Haag, Nieuwe Kerk Voorprogramma (19.45): Collegium Musicum Leiden Zo. 15 januari 2017, 15.00 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ Voorprogramma (14.30): Lelystad Kamerkoor

BIG TO BASICS: Edo de Waart BIG TO BASICS

KATHOLIEK

Het is een verrassend avontuur om een gelauwerde dirigent die meestal door omvangrijke orkestpartituren bladert, uit te nodigen een koorprogramma te verzorgen. Welke stukken kiest een maestro, gepokt en gemazeld in de instrumentale klankwerelden? Welke accenten legt hij?

Heeft hij affiniteit met de koorklank? Wat doet hij met de teksten? Voor dit programma grasduinde Edo de Waart door het rijke koorrepertoire en zet hij zijn brede muzikale kennis en ervaring in op vocaal terrein, iets waar hij als operadirigent veel affiniteit mee heeft. Maar voor het eerst in zijn indrukwekkende loopbaan staat de 75-jarige dirigent voor een kamerkoor in een a-cappellaprogramma.

De symfonieën van Anton Bruckner zijn voor een dirigent als De Waart 'gefundenes Fressen'. Maar de Oostenrijkse componist had meer muzikale pijlen op zijn boog dan monumentale, muzikale kathedralen. Gedurende zijn leven schreef de vrome, door-en-door katholieke meester tal van werken voor koor – al dan niet met begeleiding van orkest. Het vrij eenvoudige motet Locus iste maakte hij in 1869 voor de wijding van een kapel in Linz. De herhaalde noten in de baspartij zou je als het fundament van het bouwwerk kunnen interpreteren. Tien jaar later ontstond de achtstemmige graduale Os justi, waarin we zijn achtergrond als Sinfoniker terughoren. De hymne van het heilige kruis Vexilla regis, uit 1892, is een laat werk en toont, binnen bescheiden grenzen, Bruckners rijpe meesterschap.

Datzelfde geldt voor de harmonisch spannende graduale voor Mariageboorte, Virga Jesse (1885). Een van zijn indrukwekkendste motetten, het zevenstemmige Ave Maria schreef Bruckner al in Linz. De afwisseling tussen vrouwen- en mannenstemmen doet dubbelkorig aan.

RESTAURATIE Op het verlanglijstje van De Waart stonden in de eerste plaats de Tres sacrae cantiones van de Renaissance-componist Carlo Gesualdo da Venosa in een bewerking van Igor Stravinsky. Gesualdo, een excentrieke en paranoia prins - hoofdverdachte toen in 1590 zijn vrouw en haar minnaar werden vermoord - schreef tal van koorstukken, waarin hij zijn tijd ver vooruit leek. De soms bizarre harmonieën die de Italiaan produceerde, waren in de vorige eeuw koren op de molen van Stravinsky. Hij bewerkte een aantal vooruitstrevende madrigalen voor zijn Momentum pro Gesualdo en werd ook geïntrigeerd door Gesualdo's Sacrae cantiones uit 1603. Van deze wat traditionelere werken bleven alleen de vier bovenstemmen bewaard. Stravinsky besloot – als een architect die een oud gebouw restaureert met nieuw materiaal – bij drie van deze werken de basstem, die verloren was gegaan, eigenhandig aan te vullen.

www.nederlandskamerkoor.nl/bigtobasics 0f kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

A CAPPELLA

ROMANTIEK

36

KLEINE ROMAN Tegenwoordig zijn de werelden van orkest- en koordirigenten vaak gescheiden.

In het verleden kwam het vaker voor dat een orkestdirigent zich over een koor ontfermde. Een paar jaar nadat hij in 1844 met zijn familie van Leipzig naar Dresden verkaste, nam Robert Schumann een mannenkoor ('Liedertafel') onder zijn hoede, en richtte hij een gemengd koor op. De gevoelige (en labiele) muzikale poëet was - als zoon van een boekhandelaar - tussen de boeken opgegroeid en had ooit zelf literaire ambities. Zijn romantische inborst toonde hij in tal van liederen, maar kon hij in

foto: Albert Roosenberg

PROGRAMMATOELICHTING

Dresden ook tonen in koormuziek. Zijn enige werken voor dubbelkoor, waarin de nadruk meer ligt op het harmonisch verloop dan op ingewikkelde polyfonie, zijn vermoedelijk voor de Dresdense kelen geschreven. De teksten van de eerste drie Doppelchörige Gesänge, op.

141 - die pas na Schumanns dood werden uitgegeven - hebben een min of meer wereldlijke inslag. Het indrukwekkendste laatste gezang is wel religieus. Ook Roberts jonge vriend Johannes Brahms zwaaide in steden als Detmold, Hamburg en Wenen regelmatig de scepter voor koren. In zijn Zigeunerlieder, op. 13 wordt - net als in Brahms' populaire Liebeslieder-Walzer - een vocaal kwartet begeleid

Net als zijn andere vroege composities wortelt deze donkerkleurige achtstemmige hymne nog volop in de late Romantiek. Toen de première in 1911, met 200 zangers in Wenen plaatsvond, moest de Eerste Wereldoorlog nog beginnen. Meer dan tien jaar later schreef Schönberg dat hij het werk beschouwde als 'een illusie voor gemengd koor', die hij componeerde in een tijd dat hij 'reine harmonie tussen de mensen' nog voor denkbaar hield. In een artikel met de titel Ontbeert de wereld een vredeshymne? mijmerde hij vervolgens dat je misschien wel religieus moet zijn om kerkmuziek te schrijven en verliefd om liefdesliederen op papier te zetten. Maar "men hoeft zeker niet ge-

door de piano. De 'kleine roman', zoals een recensent de cyclus uit 1887 of 1888 noemde, is heerlijke huismuziek, waarin de Noord-Duitser de uit het Hongaars vertaalde volksliedteksten romantisch en subtiel inkleurt.

wond of stervend te zijn om een gewonde of stervende te portretteren. Zo zou het zeker mogelijk moeten zijn om een vredeshymne te componeren, zonder dat men aan een eeuwige vrede gelooft."

— Dirk Luijmes

VREDESHYMNE Met Arnold Schönberg belanden we in de 20ste eeuw. De Weense revolutionair zou met zijn radicale twaalftoonsmuziek de muziekgeschiedenis flink opschudden, en aan de wieg staan van complexe, atonale klankwerelden. Zover was het nog niet in 1907, toen hij een kersttekst van Conrad Ferdinand Meyer verklankte in zijn koorwerk Friede auf Erden, op. 13.

37

BIOGRAFIE EDO DE WAART Edo de Waart is muzikaal directeur bij het New Zealand Symphony Orchestra en het Milwaukee Symphony Orchestra.

Daarnaast was hij tot voor kort chef-dirigent van deFilharmonie, is hij ere-dirigent bij het Radio Filharmonisch Orkest en werkte hij o.a. met het Koninklijk Concertgebouworkest en het San Francisco Symphony Orchestra. Edo de Waart studeerde hobo, piano en orkestdirectie in Amsterdam en werd na zijn studies aangesteld als eerste hoboïst van het Koninklijk Concertgebouworkest. Twee jaar later, op 23-jarige leeftijd, won hij de Dimitri Mitropoulos Conducting Competition in New York, waarna hij aangesteld werd als assistent van Leonard Bernstein bij de New York Philharmonic. Bij zijn terugkeer naar Nederland werd hij assistent van Bernard Haitink bij het Concertgebouworkest. In 1967 werd hij door het Rotterdams Philharmonisch Orkest aangesteld als vaste gastdirigent en zes jaar later als chef-dirigent en artistiek directeur. Nadien werd hij artistiek directeur van het San Francisco Symphony en Minnesota Orchestra, chef-dirigent van het Sydney Symphony Orchestra en chef-dirigent van de Nederlandse Opera en van het Hong Kong Philharmonic Orchestra. Edo de Waart stond voor diverse toporkesten, waaronder de Berliner Philharmoniker, de New York Philharmonic en het Los Angeles Symphony Orchestra.

Als operadirigent werkte hij in de allergrootste opera-instellingen ter wereld: o.a. de Metropolitan Opera, Opéra de Bastille, Covent Garden en de Nationale Opera.

PROGRAMMATOELICHTING Avantgarde-componist Philip Glass wordt 80 jaar. Als opmaat voor zijn verjaardag brengt het Nederlands Kamerkoor onder leiding van chef-dirigent Peter Dijkstra kamerkoorwerken van hem en componisten die door hem zijn geïnspireerd.

Philip Glass 80

Glass wordt gezien als de 'godfather van de minimal music', al noemt Glass het zelf liever 'muziek met een herhalende structuur'. Het programma wordt gecompleteerd met werken van Arvo Pärt, David Lang en Thomas Jennefelt, de muzikale soulmate van Glass.

VAN TAXICHAUFFEUR TOT BEROEMDHEID

Arvo Pärt Solfeggio Philip Glass Three songs for chorus a cappella Thomas Jennefelt Villarosa sarialdi David Lang Where you go Arvo Pärt Da pacem Domine Thomas Jennefelt Vinamintra elitavi Philip Glass Another look at harmony part 4 (enkele delen)

Op zijn tachtigste kan Philip Glass terugblikken op een rijk muzikaal leven.

Glass werd op 31 januari 1937 geboren in Baltimore en begon al op zijn achtste met fluitlessen aan het Peabody Conservatory aldaar. Na een studie compositie aan de beroemde Juilliard School in New York vertrok hij naar Parijs om verder te studeren bij Nadia Boulanger, die eerder les gaf aan Amerikaanse componisten als Aaron Copland. Terug in New York in 1967 moest Glass hard aan de slag om rond te komen; hij werkte als loodgieter en taxichauffeur, en probeerde ondertussen het Philip Glass Ensemble op te zetten. Tegenwoordig is Glass de beroemdste levende operacomponist uit Amerika en een van de bekendste minimalistische componisten ter wereld.

UITVOERENDEN

TWEE WERELDEN

Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra dirigent

Waar Glass in zijn vroege werk alle harmonie uit zijn muziek probeerde te weren en zich richtte op een ritmische basis, keerde hij met Another look at harmony (1975) terug naar tonale muziek. In de jaren zestig had Glass met de Indiase sitarvirtuoos Ravi Shankar en tablaspeler Alla Rakha gewerkt aan de soundtrack van de film Chappaqua (1966). Hier leerde Glass over de ritmische subtiliteit van Indiase muziek, en deed hij inspiratie op voor de manier waarop hij ritme kon gebruiken in zijn eigen composities. In Another look at harmony wilde Glass, op wiens stijl

PROGRAMMA

CONCERTAGENDA Wo. 25 januari 2017, 21.00 Amsterdam, Concertgebouw (kleine zaal) Do. 26 januari 2017, 20.00 Enschede, Grote Kerk Za. 28 januari 2017, 20.30 Tilburg, Concertzaal Zo. 29 januari 2017, 20.15 Groningen, De Oosterpoort Voorprogramma (19.45): Jong Vocaal Groningen

www.nederlandskamerkoor.nl/philipglass80 Of kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

A CAPPELLA

HEDENDAAGS

38

niet-Westerse muziek een belangrijke invloed heeft gehad, zijn Westerse training combineren met dat wat hij bij Shankar en Rakha geleerd had. Later gebruikte Glass gedeeltes van Another look at harmony voor zijn opera Einstein on the Beach (1976) waarin die twee werelden echt samen kwamen.

IN DE JAZZCLUB De projecten op Glass' cv lopen sterk uiteen: zo schreef hij naast de minimalistische opera Einstein on the Beach muziek voor de opening van de Olympische Spelen in 1984, maar ook meer traditioneel geïnstrumenteerd werk zoals stukken voor strijkkwartet en orkest.

Glass' muziek is niet alleen te horen in de concertzaal, maar ook op televisie en in de bioscoop, bij het ballet, in theaters en in jazzclubs. Glass werkte graag samen met specialisten uit andere disciplines; zo schreven Leonard Cohen, Raymond Levesque en Octavio Paz gedichten die Glass op muziek zette als Three songs for chorus a capella (1984).

PLEIDOOI VOOR DE WERELDVREDE Net als Glass wordt de Estse Arvo Pärt gerekend tot de minimalisten. Maar hoewel in Glass' muziek soms een duidelijk onderwerp ontbreekt, bevat de muziek van Pärt altijd een narratief, dat wordt opgeroepen door het gebruik van muzikale symbolen, signalen en verwijzingen.

Denk daarbij aan het gebruik van mineur en majeur of van canons. Met Da pacem

CHEF-DIRIGENT

foto: Astrid Ackermann

PROGRAMMATOELICHTING

Domine (2004), waarvan de opname in 2007 een Grammy Award won, leverde Pärt bijvoorbeeld een pleidooi voor de wereldvrede. Het polyfone stuk is gebaseerd op het Gregoriaanse gezang met dezelfde naam, en is opgebouwd uit een hiërarchie van harmonieën.

CONTROLE HOUDEN Pärts Solfeggio (1964) is geschreven in vierkwartsmaat, met stemmen die op de eerste of derde tel beginnen. Geen van de noten wordt echter op de tel los gelaten, wat zorgt voor een onvoorspelbaar effect. Het stuk bestaat uit tien toonladders in C majeur. Elke noot van elke

toonladder begint twee tellen na de vorige noot en duurt vijf en een halve tel bij de eerste zes toonladders, maar varieert de rest van het stuk. Solfeggio is het eerste werk dat Pärt schreef voor SATB-koor en zijn enige koorwerk zonder religieuze tekst. Hoewel Solfeggio maar 36 maten lang is, kan het stuk door het largo tempo vijf tot zes minuten duren. Hier geldt: hoe langzamer het gezongen wordt, hoe meer controle over ademhaling en toonhoogte nodig is.

RITMISCHE PULS De Zweedse componist Thomas Jennefelt werd geboren in 1954 en studeerde elektronische muziek in Stockholm, gevolgd door een studie compositie. Jennefelt, die vanaf zijn zestiende in koren zingt en naast componist professioneel zanger is, leerde naar eigen zeggen veel

over compositie door het zingen in koren.

Net als Glass schreef Jennefelt voor veel verschillende genres: zo schreef hij niet alleen voor koor, maar componeerde hij ook kamermuziek, orkestmuziek, balleten operawerk. Begin jaren tachtig verdiepte Jennefelt zich in de Amerikaanse minimalistische muziek, wat terug te horen is in zijn composities uit die periode. Zijn werken bevatten vaak een repetitieve ritmische puls.

LATIJNSE KLANKEN Jennefelt's Villarosa sarialdi (1993) en Vinamintra elitavi (1995) zijn beide afkomstig uit een korale cyclus van zeven

gedeeltes genaamd Villarosa sequences.

De cyclus, waaraan Jennefelt acht jaar lang werkte (van 1993 tot 2001), is beïnvloed door barokmuziek en de Zweedse koortraditie, maar ook door Amerikaans minimalisme. Bij het schrijven van de tekst voor de Villarosa Sequences gebruikte Jennefelt klanken die kenmerkend zijn voor Latijn, maar liet die vrij van een directe betekenis, waardoor de nadruk op het vocale geluid komt te liggen. Villarosa sarialdi heeft een minimalistische stijl met weinig zettingen die lang worden aangehouden, waardoor er een soundscape ontstaat.

— Sanne Thierens

39

BIOGRAFIE PETER DIJKSTRA Peter Dijkstra studeerde koordirectie, orkestdirectie en solozang aan de conservatoria van Den Haag, Köln en Stockholm en behaalde zijn diploma's summa cum laude met onderscheiding. Met de toekenning van de Kersjes van de Groenekanbeurs voor jonge orkestdirigenten in 2002 en de eerste prijs van de Eric Ericson Award 2003 werd zijn internationale carrière in gang gezet. In 2005 werd Peter Dijkstra artistiek leider van het Chor des Bayerischen Rundfunks, en in september 2007 werd Dijkstra aangesteld als chef-dirigent van het Zweeds Radiokoor. Na een lange periode als eerste gastdirigent werd Dijkstra in september 2015 chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor. Als gastdirigent is Dijkstra actief bij vele gerenommeerde professionele koren en orkesten, waaronder het RIAS Kammerchor Berlijn, het Norske Solistkor, Collegium Vocale Gent, Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, het Japan Philharmonic Orchestra en het Residentie Orkest. Hij wordt alom gezien als een specialist op het gebied van vocale muziek, en voelt zich thuis in een breed spectrum aan muziekstijlen. Zijn interpretaties van de grote oratoria van Mozart, Händel en Bach werden geroemd en zijn cd´s werden meermaals met prijzen bekroond. Peter Dijkstra is erelid van de Royal Swedish Academy of Music. In 2013 werd hem het Gouden Viooltje toegekend, en in 2014 won hij de Eugen Jochum prijs. Dijkstra zet zich speciaal in voor de verbinding tussen de professionele muziekpraktijk en de amateurwereld. Hij werkt graag met amateurensembles, en is artistiek leider van vocaal ensemble MUSA en vaste gastdirigent van vocaal ensemble The Gents. Daarnaast engageert hij zich voor de jonge generatie dirigenten en geeft regelmatig masterclasses.

PROGRAMMATOELICHTING Chef-dirigent Peter Dijkstra stelde een meesterlijk programma samen rondom een tijdloos thema: de zoekende mens, dolend tussen hemel en aarde. Luisteren we naar gods gebod, of geven we toe aan de lokroep van het aardse?

Benjamin Britten moet ook met die vraag geworsteld hebben. Dat is te horen in een van zijn mooiste koorwerken, Sacred and Profane, op middeleeuwse teksten. Diezelfde middeleeuwen klinken zowel komisch als hartverscheurend door in Cries of London van Luciano Berio. Met werken van de Zweed Lars Johan Werle laat Peter Dijkstra een componist horen die hij als chef-dirigent van het Zweeds Radiokoor heeft leren kennen. Een 'klassiek' koorprogramma met een tijdloze touch.

PROGRAMMA Benjamin Britten Hymn to St. Cecilia Gabriel Jackson Ave regina coelorum Luciano Berio Cries of London Lars Johan Werle Orpheus Lars Johan Werle Canzona 126 di Francesco Petrarca opus 6 Benjamin Britten Sacred and profane

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Wiek Heijmans gitaar Peter Dijkstra dirigent

Sacred and Profane ONSTERFELIJK HEILIG VUUR EN ZORGELOZE EXTASE Het hemelse en het aardse. In het mensenleven en in de kunsten vullen ze elkaar aan maar komen ze ook met elkaar in conflict. Die intrigerende spagaat tussen heiligheid en heiligschennig loopt als rode draad door het nieuwe, tijdloze programma Sacred and Profane van het Nederlands Kamerkoor. De titel grijpt terug op een gelijknamige vocale cyclus van Benjamin Britten (1913-1976). Een jaar voor zijn overlijden schrijft de bekende Britse componist voor het Wilbye Consort of Voices op middeleeuwse teksten Sacred and Profane, opus 91 (voor vijfstemmig gemengd koor). De eerste uitvoering vindt plaats in Snape (Suffolk) op 14 september 1975. Onder de premièrezangers treffen we bekende namen aan als de alt Margaret Cable en de tenor Nigel Rodgers. Niemand minder dan Brittens levensgezel Peter Pears leidt het concert.

UITGEDAAGD

CONCERTAGENDA Vr. 10 februari 2017, 20.15 Utrecht, Pieterskerk Voorprogramma (19.45): Concerto Cherise Za. 11 februari 2017, 16.00 Boxtel, St. Petrusbasiliek Zo. 12 februari 2017, 15.00 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ Voorprogramma (14.30): Amsemble Di. 7 maart 2017, 19:30 Sheffield, Saint Marie's Cathedral (Engeland) Wo. 8 maart 2017, 19.30 Londen, Cadogan Hall

Sindsdien voelen vocaal ensembles en koren zich uitgedaagd door de wijze waarop Benjamin Britten de acht Engelse gedichten uit de Middeleeuwen heeft getoonzet. Neergaande glissandi (glijtonen) en stijgende akkoordreeksen bepalen het openingsnummer St. Godrics' Hymn.

Syncopen domineren de blijdschap om de komst van de lente met al zijn geneugten in Lenten is come.

(Groot-Brittanië) Do. 9 maart 2017, 20.00 Sittard, Michielskerk Vr. 10 maart 2017, 20.15 Haarlem, De Philharmonie Za. 11 maart 2017, 20.15 Zwolle, Grote Kerk Voorprogramma (19.45): Vrouwenkoor Sarabande

Voor Britten is traditie altijd belangrijk geweest. De componist die op 22 november, de feestdag van Sint Cecilia, de patrones van de muziek, het levenslicht zag,

www.nederlandskamerkoor.nl/sacredandprofane Of kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

A CAPPELLA

CHEF-DIRIGENT

40

volgt in 1942 met zijn Hymn for St. Cecilia het voorbeeld van illustere voorgangers als Purcell en Händel. Als tekst gebruikt hij de voor hem geschreven Three Songs for St. Cecilia's Day van de dichter W. H. Auden. Het is niet de eerste maar wel de laatste keer dat 'Ben' Britten en de dominante Wystan Hugh Austen samenwerken. Daarna scheiden hun wegen.

DOUANE Britten start de compositie in Amerika maar wanneer hij in 1942 terugkeert naar Engeland wordt het manuscript door de douane in beslag genomen. Aan boord van het schip naar huis ziet hij zich genoodzaakt het werk opnieuw op te schrijven vanuit zijn herinnering. De eerste uitvoering wordt verzorgd door de BBC Singers, natuurlijk op 22 november 1942.

In de tekst staan verloren onschuld, verdriet en schandvlekken tegenover de puurheid van Cecilia. Zij wordt aan het eind van het telkens terugkerende refrein aangeroepen om componerende stervelingen te bezielen met onsterfelijk vuur.

GITAAR De in de katholieke kerk meest verhevene aller vrouwen, de Moeder Gods Maria, wordt bezongen in het Ave regina coelorum ('Wees gegroet koningin des hemels') van Gabriel Jackson (Bermuda, 1962). Hij doet dat op bijzondere wijze: jazzmusicus Jackson schrijft zijn partituur voor vierstemmig gemengd koor en elektrische gitaar. De Latijnse tekst (een middeleeuws Maria antifoon) wordt afgewisseld met een tekst van de negentiende-eeuwse dichteres Christina Rossetti. Daarin staat de aankondiging

PROGRAMMATOELICHTING

van Jezus' geboorte centraal. Jackson, ooit koorzanger in Canterbury Cathedral en afgestudeerd aan het Royal College of Music, is nauw verbonden met de BBC Singers. Zijn muziek staat op de lessenaars van vooraanstaande koren als The Sixteen, Polyphony en het Staatskoor van Letland. Het eerstgenoemde ensemble zong in 2008 de eerste uitvoering van Ave regina coelorum, met Tom Kerstens op elektrische gitaar.

'simpel, als een volksdeuntje met een vleugje extase'. Hoewel zij oorspronkelijk bedoeld is voor de zes zangers van The King Singers, schrijft Berio de geestige partituur om naar achtstemmig gemengd koor. Deze versie dateert van 1976.

Het opnemen van 'straatgeschreeuw' in concertrepertoire dateert trouwens uit de zestiende eeuw. Van Gibbons en Janequin kennen we koorwerken met 'kreten' uit Londen en Parijs.

Het a-cappellawerk dateert uit 1989 en hanteert een tekst uit Shakespeares Hendrik VIII. Hierin wordt beschreven hoe Orpheus met zijn luit alles en iedereen in zorgeloze extase brengt. Het koorwerk herinnert aan het magische luitspel met fijnzinnig staccato en contrasteert dat met een teder legato. Helemaal in de stijl van de traditionele partsongs.

ENGELACHTIG

GEESTIG

HALFGOD

Luciano Berio (1925-2003) neemt zijn gehoor in Cries of London (1973/74) mee naar het rauwe straatleven met al zijn venters van middeleeuws Londen. Wondermiddeltjes als knoflook en de verkoop van oude lompen komen voorbij.

De zangpartijen combineren het geroep en de imitaties van straatgeluiden in moderne klankpatronen met exotische trekjes. Berio weet de straatgeluiden onder meer te vangen in zeer virtuoze ritmische motieven die hoge eisen stellen aan de dictie en de flexibiliteit van de zangers.

De tekst These are the cries of London town is de titel van drie van de zeven delen. Als openingstempo geeft de componist aan:

De Zweedse componist Lars Johan Werle (1926-2001), die onder meer twee films van Ingmar Bergman van muziek voorzag, completeert het programma met Orpheus en Canzone 126 di Francesco Petrarca, opus 6.

Werle vestigt zijn naam als avantgardist in 1960 met zijn strijkkwartet Pentagram.

Dat wint de eerste prijs op het Gaudeamus Festival in Bilthoven. Zijn koorwerken zijn echter gematigder van toon.

Orpheus brengt ons weer in goddelijke sferen, hoewel: de mythologische titelheld die zijn vrouw uit het dodenrijk probeert te halen, is slechts een halfgod.

41

Het tweede werk dateert uit 1967 en haakt op originele wijze aan bij de zeventiende-eeuwse madrigaaltraditie van Monteverdi. De tekst van de middeleeuwse Italiaanse dichter Petrarca schetst op erotische wijze hoe een verliefde man een vrouw met haar engelachtige borst observeert tijdens het baden.

De 'hemelse' plek bij het water heeft voor hem sindsdien een magische en tegelijkertijd obsederende aantrekkingskracht.

In alle eenzaamheid is dit tevens de plek van de ultieme rust.

Werle vertaalt de wonderlijke sfeer van de canzone in een delicaat vocaal idioom met tal van dynamische en ritmische subtiliteiten. Zij geven aan hoezeer de componist hier de tekst op de huid zit. — Maarten-Jan Dongelmans

Zie pagina 39 voor de biografie van Peter Dijkstra

PROGRAMMATOELICHTING De lijdensweg van Christus, zo meesterlijk verklankt in Liszts Via Crucis, eindigt in Gubaidulina's witte wereld van sneeuw en kou. Waar belanden we, in de hemel of in de hel? In een fijnzinnige mis-en-espace van Neil Wallace leidt Reinbert de Leeuw de ensembles door twee van zijn lijfstukken. Dirigent en pianist Reinbert de Leeuw (1938) heeft al decennia lang een fascinatie voor de late Liszt, in het bijzonder Via Crucis. In 1986 nam hij het werk op met het Nederlands Kamerkoor, een opname die een Edison won. Zijn opname voor viool en piano uit 2013 won ook een Edison. "Reinbert de Leeuw geeft iedere noot een enorme zeggingskracht. Compositie, klank, interpretatie en concentratie vormen een sublieme eenheid. Dat is de ware virtuositeit", aldus het juryrapport.

PROGRAMMA Franz Liszt Via Crucis Sofia Gubaidulina Jetzt immer Schnee

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Asko|Schönberg Reinbert de Leeuw dirigent, pianist Neil Wallace mise-en-espace

CONCERTAGENDA Do. 16 maart 2017, 20.15 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ Voorprogramma (19.45): Lelikoor Amsterdam Zo. 19 maart 2017, 15.00 Leeuwarden, De Harmonie Voorprogramma (14.30): COV Steenwijk Ma. 20 maart 2017, 20.00 Enschede, Muziekcentrum Wo. 22 maart 2017, 20.30 Rotterdam, Grote of

VIA CRUCIS – REINBERT DE LEEUW FAVORIETE D Reinbert de Leeuw heeft een welhaast mystieke relatie met Franz Liszts Via Crucis. De compositie uit 1879 is al meer dan dertig jaar een obsessie voor hem.

Een D uit het stuk vindt De Leeuw een van de mooiste D's uit de muziekgeschiedenis.

dat nog moest komen, maar waarvan niemand wist hoe het zou gaan klinken.

In Via Crucis overschrijdt Liszt duidelijk de grens van het welluidende naar het onwelluidende. Arnold Schönberg zou later het stokje overnemen door de gelijkberechtiging van alle twaalf tonen van de toonladder radicaal door te voeren. Hoe verfrissend Via Crucis voor die tijd ook was, tegelijkertijd klinkt er een eenvoudige, op het gregoriaans gebaseerde eenstemmigheid. Die combinatie maakt het werk spannend.

Met Via Crucis heeft de componist een vernieuwend werk afgeleverd. Liszt speelt met de verwachtingen van de luisteraar. De enige houvast die de luisteraar heeft, is de kruisweg van Christus, een toonzetting van de veertien staties. De Leeuws favoriete D zit in de vierde statie, waar Jezus zijn moeder ontmoet. Maar het lijkt alsof die D maar niet wil komen, terwijl je haar wel verwacht. Er wordt een spanning opgebouwd, die maar niet oplost. Ondertussen heeft de luisteraar nog weinig grond onder de voeten. Als die noot dan eindelijk klinkt, vult deze voor De Leeuw een leegte met muzikale schittering. Alsof de Maagd Maria zelve is verschenen. Volgens De Leeuw komen we er nooit achter wat dit stuk uiteindelijk zo wonderschoon maakt. Wat mystiek is, moet mystiek blijven.

Liszt genoot meer bekendheid als pianovirtuoos dan als muziekvernieuwer.

De oprichting van The Liszt Society in 1950 bracht daar enige verandering in, doordat de organisatie de vernieuwende werken onder de aandacht ging brengen, waaronder Via Crucis. Er bestaan verschillende versies van de compositie.

Reinbert de Leeuw heeft het stuk vele malen met het Nederlands Kamerkoor uitgevoerd en opgenomen. Het vergt volgens De Leeuw opperste concentratie, omdat volgens hem elke noot op precies de goede plaats staat.

OVERGANGSWERK

WIT

Wellicht was de structuur van de kruisweg ook voor Liszt een houvast. Via Crucis is hoorbaar een transitiecompositie van de late Liszt. Een afscheid van een tijdperk van welluidendheid dat achter hem lag. Hij stond daarin vrij alleen, want tijdgenoten componeerden meer behoudende werken. In La lugubre gondola en Nuages gris (ook Trübe Wolken genaamd) had Liszt al de eerste voorzichtige schreden gezet in een tijdperk

De overgang van het uitgebeende Via Crucis naar het ijzige Jetzt immer Schnee van Sofia Gubaidulina is een sprong naar ruim een eeuw later. Het werk voor kamerkoor en -orkest op poëzie van Gennadi Aigi ging in 1994 met het Schönberg Ensemble en het Nederlands Kamerkoor onder leiding van Reinbert de Leeuw in première. Gubaidulina is sinds haar studententijd met de dichter bevriend. Ze noemt Aigi's werk een ori-

OPPERSTE CONCENTRATIE

St. Laurenskerk Voorprogramma (20.00): Ars Vocalis Do. 23 maart 2017, 20.15 Alkmaar, Grote Sint Laurenskerk Voorprogramma (19.45): Davanti Vr. 24 maart 2017, 20.15 Nijmegen, Concertzaal De Vereeniging Za. 25 maart 2017, 20.15 Den Haag, Nieuwe Kerk Zo. 26 maart 2017, 15.00 Utrecht, TivoliVredenburg (grote zaal) Voorprogramma (14.30): Vrouwenkoor Nordlys

www.nederlandskamerkoor.nl/viacrucis 0f kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

REINBERT DE LEEUW

42

HEDENDAAGS

PROGRAMMATOELICHTING

REINBERT DE LEEUW

ëntatiepunt, een wereld van zuiverheid en witheid. Vandaar dat deze compositie 'over' eeuwige sneeuw gaat. Gubaidulina heeft de Sovjet-dictatuur nog meegemaakt, en in de gedichten van Aigi wordt de pijn verwoord die de kunstenaars voelden. Tegelijkertijd vertolkt de poëzie volgens de componist het verlangen naar licht, naar de kleur wit, naar sneeuw en naar zuiverheid.

VISIOEN Ze is een 'intuïtieve' componist. In elementen die op het eerste gehoor niet veel met elkaar te maken hebben, herkent zij verbanden. Vandaar dat Anton Webern

geluidsverticaal'. Het is alsof de hele atmosfeer tot leven komt. Dan wil ze nog maar één ding: het geluidsverticaal veranderen in een horizontaal met een tijdsdimensie. Dat is componeren. En componeren is voor haar een kwelling – een 'kruisgang' zelfs – omdat ze het klankverticaal dat zij als één geheel ervaart, moet verminken. Het buitentijdelijke moet tijdelijk worden. Een kwestie van techniek, en die heeft ze naar eigen zeggen nog steeds niet onder de knie.

Reinbert de Leeuw, met wie ze een lange, intensieve samenwerking heeft, denkt daar anders over. Of er nu gezongen wordt of gefluisterd, of er een heftig

Dirigent, pianist, componist Reinbert de Leeuw (8 september 1938, Amsterdam) wordt zowel nationaal als international gewaardeerd als groot kenner en pleitbezorger van hedendaagse muziek.

Hij heeft in binnen- en buitenland een groot aantal ensembles, symfonieorkesten en opera's gedirigeerd: in Nederland onder andere het Koninklijk Concertgebouworkest en het Rotterdams Philharmonisch Orkest.

Reinbert de Leeuw was drie seizoenen artistiek adviseur aan het Sydney Symphony Orchestra voor de series moderne en hedendaagse muziek. In 1992 was hij artistiek directeur van het Aldeburgh Festival en van 1994 tot 1998 was hij in die functie verbonden aan het Tanglewood Festival voor hedendaagse muziek in de Verenigde Staten. Hij ontving diverse prijzen en onderscheidingen voor zijn baanbrekende werk. In 1994 werd hem een eredoctoraat van de Universiteit Utrecht uitgereikt en in augustus 2004 werd hij aangesteld als hoogleraar aan de Universiteit Leiden. In 2008 is hij onderscheiden met de Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

In maart 2015 stortte hij zich met het Nederlands Kamerkoor en Holland Baroque op zijn interpretatie van Bachs Matthäus-Passion, waarover een veel-vertoonde documentaire werd gemaakt door Cherry Duyns.

ASKO|SCHÖNBERG

en Dmitri Sjostakovitsj – die doorgaans niet in één adem worden genoemd – wel haar voorbeelden zijn. Gubaidulina's intuïtief gemotiveerde muzikale wereld werd een spiritueel alternatief voor het leven onder een dictatuur.

Het oermoment van haar composities is een soort visioen. Ze hoort dan een 'totale klank', zegt ze in een documentaire van Cherry Duyns over Jetzt immer Schnee. Die totaalklank verschijnt aan haar in de vorm van een 'kolossaal

paukenduet klinkt zoals in Jetzt immer Schnee, er sprake is van Sprechgesang of dat er ruimtelijke effecten worden ingezet, het bijzondere aan Gubaidulina's muziek is volgens De Leeuw de vanzelfsprekende eenheid die al deze elementen samen vormen. Gubaidulina creëert een eigen muzikaal universum. Haar muzikale logica overtuigt de luisteraar dat alles precies zo is, zoals het zou moeten zijn. Dat is goed componeren.

— Erwin Roebroeks

43

Asko|Schönberg is een toonaangevend ensemble voor nieuwe muziek. Deze muziek is niet alleen van grote, gevestigde namen, maar ook werk van de huidige generatie als Michel van der Aa, Huang Ruo, Calliope Tsoupaki en Joey Roukens.

Het ensemble biedt kansen aan jong talent door jaarlijks compositie-opdrachten te verlenen. Daarnaast komen de grondleggers van de twintigste-eeuwse muziek ruimschoots aan bod: van Weill tot Schönberg en van Stravinsky tot Messiaen. Reinbert de Leeuw was mede-oprichter van het Schönberg Ensemble in 1974 (tegenwoordig Asko|Schönberg). en is sindsdien vaste dirigent van het ensemble.

PROGRAMMATOELICHTING Een 21e-eeuwse visie op Brahms' beroemde werk: de eenzame harp van Remy van Kesteren, tegenover het complete Nederlands Kamerkoor. Waar de zangpartijen grotendeels intact blijven, 'hertoont' componist Yannis Kyriakides de orkestpartij voor de door Remy zelf ontwikkelde elektrische harp.

Brahms' Requiem Reinvented Yannis Kyriakides schetst Ein Deutsches Requiem in nieuwe impressies

PROGRAMMA Johannes Brahms – Ein Deutsches Requiem (hertoond door Yannis Kyriakides)

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Remy van Kesteren elektrische harp Peter Dijkstra dirigent

CONCERTAGENDA

Een van de actuele actiepunten van het Nederlands Kamerkoor voor de nabije toekomst is het zingen van nieuwe muziek waarin de enkeling (de solist) tegenover het collectief (het koor) wordt afgezet. Zo staat voor 2020 bij James MacMillan een compositieopdracht genoteerd voor vocaal ensemble en viool.

De componist vertelt er het volgende over. "Ik zie de dodenmis bij voorkeur als een ruimte waar de luisteraar doorheen navigeert. Een klankwereld, niet lineair, waarin toehoorders kunnen struikelen over fragmenten die soms herkenbaar en soms vervormd zijn."

Voor het zover is, gaat in mei 2017 Brahms' Requiem Reinvented in première.

Dat opdrachtwerk confronteert het Nederlands Kamerkoor met de akoestische en elektrische harpen van de veelzijdige musicus Remy van Kesteren, in 2016 winnaar van de prestigieuze Nederlandse Muziekprijs.

"Het lijkt op een droomlandschap met flarden van Ein Deutsches Requiem die op een wanordelijke manier opduiken en verdwijnen. De harp wordt de leidende figuur die de luisteraar door deze ruimte gidst, zoals Dantes Virgillius ons door de gewijde ruimte van Ein Deutsches Requiem leidt."

DROOMLANDSCHAP

Vr. 12 mei 2017, 20.15 Eindhoven, Muziekgebouw Met Inez Weski Za. 13 mei 2017, 20.15 Amsterdam, Concertgebouw (kleine zaal) Met Inez Weski Do. 18 mei 2017, 20.15 Arnhem, Musis Vr. 19 mei 2017, 20.15 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk Voorprogramma (19.30): Vocaal Ensemble Leeuwarden Za. 20 mei 2017, 20.00 Enschede, Muziekcentrum Voorprogramma (19.30): Il Cocodrillo Cante Zo. 21 mei 2017, 20.00 Utrecht, TivoliVredenburg (Hertz)

www.nederlandskamerkoor.nl/brahmsrequiem

Yannis Kyriakides, die ruimschoots zijn sporen op het gebied van de elektronische muziek heeft verdiend, is bij het bewerken van Ein Deutsches Requiem van Johannes Brahms op een onorthodoxe wijze te werk gegaan. In plaats van het maken van een bewerking van de originele orkestbegeleiding of van de piano à quatre mains versie komt hij met totaal nieuwe impressies. Ook de vertrouwde koorpartijen en de solo's voor sopraan en bariton gaan op de schop.

0f kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

ELECTRISCHE HARP

44

BRAHMS

BOODSCHAP Op de vraag of hij met zijn Brahms' Requiem Reinvented een boodschap wil uitdragen, antwoordt Yannis Kyriakides behoedzaam. "Ik weet niet of er een vastomlijnde boodschap is die ik wil overbrengen. Ik wil graag een bewustwording van een meervoudig perspectief op de dodenmis communiceren."

"Het gevoel van troost bieden aan de levenden, zoals we dat aantreffen in Ein Deutsches Requiem, daar kan ik me in

CHEF-DIRIGENT

foto: Albert Roosenberg

PROGRAMMATOELICHTING

vinden. Hier bouw ik op verder, terwijl ik een ruimte schep waar diverse lagen van herinnering tegelijkertijd vreedzaam naast elkaar bestaan. De partituur wordt gedomineerd door troostende gedachten en rust."

Een dodenmis is volgens de componist een van de meest tot overpeinzing uitnodigende muzikale vormen. "We denken hierin na over de dood vanuit de tijd dat we leven. Ons leven bezien we door ons gevoel van het goddelijke. Het requiem

is een epische vorm waarin wij onszelf vanuit een zeker perspectief zien. Deze bespiegelende kwaliteit is iets wat ik wil handhaven en doorgeven in Brahms' Requiem Reinvented", aldus Kyriakides.

MODEWOORD Voor de componist is 'reinvented', in de betekenis van 'opnieuw uitgevonden' of 'hertoond', meer dan een modewoord alleen. "De uitdrukking 'reinvent' klinkt op de een of andere manier veel groter dan nodig is in dit geval. Het idee van opnieuw uitvinden betekent voor mij het opzoeken van een andere manier om te luisteren."

Yannis Kyriakides, die muziek ging schrijven nadat hij ooit Ein Deutsches Requiem had gehoord, vervolgt: "Dit is een van mijn belangrijkste drijfveren als

componist: op de proppen komen met geluiden (of andere middelen) die ons begrip van muziek op een andere manier focussen of in een nieuwe context plaatsen. Derhalve betekent het 'hertonen' van Ein Deutsches Requiem voor mij eenvoudigweg om vanuit een andere invalshoek naar dat onderwerp kijken."

VOORRECHT "Zoals je van Johannes Brahms zou kunnen zeggen dat hij het fenomeen dodenmis heeft 'hertoond' door zijn persoonlijke en culturele gezichtspunten als negentiende-eeuws componist, zou ik diens Ein Deutsches Requiem willen gebruiken om opnieuw waardering uit te spreken voor hetgeen een requiem ons vandaag de dag te zeggen heeft."

"Dat ik bij het ontwikkelen van mijn ideeën over Brahms' Requiem Reinvented aan de slag mocht gaan met Remy van Kesteren is geweldig. Werken met zo'n briljante en gevoelige musicus is een voorrecht."

BIOGRAFIE REMY VAN KESTEREN Remy van Kesteren (1989) wordt beschouwd als een harptalent van wereldformaat en als een van de avontuurlijkste harpisten van dit moment. Al op tienjarige leeftijd werd hij toegelaten tot het Utrechts Conservatorium in de klas van Erika Waardenburg en studeerde er in 2010 met de hoogste onderscheiding af. Hij vervolgde zijn opleiding aan het Conservatoire National Supérieur de Musique de Paris, waar hij studeerde bij de beroemde harpiste Isabelle Moretti.

In 2012 behaalde hij zijn masterdiploma 'summa cum laude' aan het Conservatorium van Amsterdam. Op zijn twintigste richtte Remy het Dutch Harp Festival op, waarvan al drie succesvolle edities plaatsvonden in Utrecht. In 2016 zal de vierde editie van het festivalplaatsvinden.

Hij is pas 27 jaar, maar heeft al veel prijzen in de wacht gesleept. Hij won o.a. de USA International Harp Competition in 2013 en de Nederlandse Muziekprijs in 2016, de hoogste onderscheiding die het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap toekent aan musici in de klassieke muziek. In januari 2016 verscheen zijn derde cd Tomorrow Eyes met voornamelijk eigen composities. Hiervoor werkte hij samen met saxofonisten en pianisten, maar ander nummers ontstonden uit jamsessies, in de file of bij een tandartsafspraak. Hij creëerde zo een nieuwe muzikale wereld waarbij de grenzen tussen genres en vormen worden overschreden.

— Maarten-Jan Dongelmans Zie pagina 39 voor de biografie van Peter Dijkstra

45

CONCERTAGENDA

Concertagenda & bestelinformatie 2016-2017 Alkmaar, Grote Sint Laurenskerk Woensdag 13 januari 2017, 20.15 Big to Basics: Edo de Waart Woensdag 23 maart 2017, 20.15 Via Crucis - Reinbert de Leeuw voorprogramma (19.45): Davanti Kaarten: www.theaterdevest.nl 072 – 548 9999

Amsterdam, Concertgebouw Vrijdag 23 december 2016, 20.15 Weihnachts-Oratorium KCO (grote zaal) Zondag 25 december 2016, 14.15 Weihnachts-Oratorium KCO (grote zaal) Woensdag 25 januari 2017, 21.00 Philip Glass 80 (kleine zaal) Donderdag 16 februari 2017, 20.15 Bernard Haitink dirigeert Bruckners Zevende symfonie (grote zaal) Vrijdag 17 februari 2017, 20.15 Bernard Haitink dirigeert Bruckners Zevende symfonie (grote zaal) Zondag 19 februari 2017, 14.15 Bernard Haitink dirigeert Bruckners Zevende symfonie (grote zaal) Zaterdag 13 mei 2017, 20.15 Brahms' Requiem Reinvented (kleine zaal) Kaarten: www.concertgebouw.nl 0900 – 671 8345

Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ Zondag 15 januari 2017, 15.00 Big to Basics: Edo de Waart voorprogramma (19.45): Lelystad Kamerkoor

Zondag 12 februari 2017, 15.00 Britten: Sacred & Profane voorprogramma (14.30): Amsemble Donderdag 16 maart 2017, 20.15 Via Crucis - Reinbert de Leeuw voorprogramma (19.45): Lelikoor Amsterdam Kaarten: www.muziekgebouw.nl 020 – 788 2000

Arnhem, Musis/Eusebiuskerk Zondag 18 december 2016, 14.15 Weihnachts-Oratorium (Eusebiuskerk) Woensdag 11 januari 2017, 20.15 Big to Basics: Edo de Waart (Eusebiuskerk) voorprogramma (19.45) Collegium Musicum Salland Donderdag 18 mei 2017, 20.15 Brahms' Requiem Reinvented Kaarten: www.arnhemsepodia.nl 026 – 443 7343

Boxtel, St. Petrusbasiliek Zaterdag 11 februari 2017, 16.00 Britten: Sacred & Profane Kaarten: www.nederlandskamerkoor.nl 030 – 230 3020 Den Haag, Nieuwe Kerk Zaterdag 14 januari 2017, 20.15 Big to Basics: Edo de Waart voorprogramma (19.45): Collegium Musicum Leiden Zaterdag 18 februari 2017, 20.15 Schubert Festival Zaterdag 25 maart 2017, 20.15 Via Crucis - Reinbert de Leeuw voorprogramma (19.45): Cappella Den Haag Kaarten: www.nkklassiek.nl 070 – 880 0333

46

Den Haag, Zuiderstandtheater Vrijdag 14 april 2017, 19.00 Matthäus-Passion Zaterdag 15 april 2017, 19.00 Matthäus-Passion Kaarten: www.zuiderstrandtheater.nl 070 – 880 0333

Eindhoven, Muziekgebouw Vrijdag 12 mei 2017, 20.15 Brahms Requiem Reinvented

Enschede, Wilminktheater Donderdag 26 januari 2017, 20.00 Philip Glass 80 (Grote Kerk) Vrijdag 20 maart 2017, 20.00 Via Crucis - Reinbert de Leeuw Zaterdag 20 mei 2017, 20.00 Brahms' Requiem Reinvented voorprogramma (19.30): Il cocodrillo Cante Kaarten: www.wilminktheater.nl 053 – 485 85 00

Groningen, Oosterpoort Zondag 29 januari 2017, 20.15 Philip Glass 80 voorprogramma (19.45) Jong Vocaal Groningen Kaarten: www.de-oosterpoort.nl 050 – 368 0368 Haarlem, De Philharmonie Vrijdag 10 maart 2017, 20.15 Britten: Sacred & Profane Kaarten: www.theater-haarlem.nl 023 – 512 1212 Heerlen, Parkstad Limburg Theaters Dinsdag 20 december 2016, 19.30 Weihnachts-Oratorium Kaarten: www.parkstadlimburgtheaters.nl 045 - 571 6607

CONCERTAGENDA

Leeuwarden, Harmonie/Grote Kerk Zondag 19 maart 2017, 15.00 Via Crucis - Reinbert de Leeuw voorprogramma (19.45): COV Steenwijk Vrijdag 19 mei 2017, 20.15 Brahms' Requiem Reinvented (Grote Kerk) voorprogramma (19.45): Vocaal Ensemble Leeuwarden Kaarten: www.harmonie.nl 058 – 233 0233

Leiden, Pieterskerk Donderdag 22 december 2016, 19.30 Weihnachts-Oratorium Kaarten: www.pieterskerk.com 071 - 516 3881

Lochem, Grote Kerk Zaterdag 17 december 2016, 19.30 Weihnachts-Oratorium Kaarten: www.schouwburglochem.nl 0573 – 250 051 Naarden, Grote Kerk Vrijdag 16 december 2016, 19.30 Weihnachts-Oratorium Kaarten: www.spant.org 035 – 693 3254

Nijmegen, De Vereeniging Vrijdag 24 maart 2017, 20.15 Via Crucis - Reinbert de Leeuw Kaarten: www.stadsschouwburgendevereeniging.nl 024 – 322 1100

Buitenland

Sittard, Michielskerk

Londen, Cadogan Hall (Engeland)

Donderdag 9 maart 2017, 20.00 Britten: Sacred & Profane Kaarten: www.dedomijnen.nl 046 – 452 4400

Woensdag 8 maart 2017, 19.30 Britten: Sacred & Profane Kaarten: www.cadoganhall.com +44 (0)20 - 7730 4500

Tilburg, Concertzaal Zaterdag 28 januari 2017, 20.30 Philip Glass 80 Kaarten: www.theaterstilburg.nl 013 – 543 2220

Sheffield, Saint Marie's Cathedral (Engeland) Dinsdag 7 maart 2017, 19.30 Britten: Sacred & Profane

Utrecht, TivoliVredenburg/ Pieterskerk

Donderdag 15 december 2016, 19.30 Weihnachts-Oratorium Donderdag 12 januari 2017, 20.00 Big to Basics: Edo de Waart Vrijdag 10 februari 2017, 20.15 Britten: Sacred & Profane (Pieterskerk) voorprogramma (19.45): Concerto Cherise Zondag 26 maart 2017, 15.00 Via Crucis - Reinbert de Leeuw voorprogramma (14.30): Vrouwenkoor Nordlys Zondag 21 mei 2017, 20.00 Brahms' Requiem Reinvented Kaarten: www.tivolivredenburg.nl 030 – 231 4544

Zwolle, Grote kerk Zaterdag 11 maart 2017, 20.15 Britten: Sacred & Profane voorprogramma (19.45): Vrouwenkoor Sarabande Kaarten: www.zwolsetheaters.nl 0900 - 1435

Kaarten bestellen?

Via www.nederlandskamerkoor.nl zijn alle concerten gemakkelijk te vinden en wordt u direct doorverwezen naar de bestelpagina van de concertlocatie.

Rotterdam, Grote of St. Laurenskerk Woensdag 22 maart 2017, 20.30 Via Crucis - Reinbert de Leeuw voorprogramma (20.00): Ars Vocalis Kaarten: www.dedoelen.nl 010 – 217 1717

47

In de volgende editie foto: Wiebrig Krakau

โ ข

Colofon Magazine Nederlands Kamerkoor: Redactie Maria Janssen, Gerard Maassen, Jettie Nijenhuis, Kirsten Pennings, Lizet Spijker, Margriet Stok, Jan Verhoef, Tido Visser.

Foto-omslag Gerrit Schreurs Ontwerp Roman Jans, romanontwerp.nl Concept & initieel ontwerp Green Room Creatives, Pony Design Club Druk BCM Nederlands Kamerkoor Doelenstraat 46 3512 XJ Utrecht 030 - 230 30 20 info@nederlandskamerkoor.nl www.nederlandskamerkoor.nl /nederlandskamerkoor @ned_kamerkoor

april 2017

Seizoensbrochure 2017-2018

Samenwerkingen met o.a. Amsterdam Sinfonietta, Lavinia Meijer en Maarten Engeltjes

80-jarig bestaan

Het Nederlands Kamerkoor viert zijn jubileum op grootse wijze

Chef-dirigent Peter Dijkstra Kantoor Tido Visser algemeen directeur Janneke Godschalk zakelijk leider Annelot Rijkaart producent Jettie Nijenhuis marketingmanager Lizet Spijker educatie/participatie & officemanager Anna Kesler developer Margriet Stok relatiebeheer Jasper Schweppe artistiek coรถrdinator Iris van 't Veer bibliothecaris Eline Langejan productiestagiaire Kirsten Pennings marketingstagiaire Raad van Toezicht Julienne Straatman voorzitter Huibrecht Bos Saskia Laseur Olivier Sueur Het Nederlands Kamerkoor wordt ondersteund door:

150 Psalms

Een monument voor 1000 jaar koormuziek

Wilt u adverteren in dit magazine?

Neem contact op met Medialijn, Caroline Sanders: c.sanders@medialijn.nl of 0314 - 763735 Kijk voor de laatste informatie op: WWW.NEDERLANDSKAMERKOOR.NL

Wie is wie?

•

Van links naar rechts Heleen Koele sopraan Marian Dijkhuizen alt Gilad Nezer bas Karin van der Poel alt Kees Jan de Koning bas Dorien Lievers alt Jasper Schweppe bas Kaspar Kröner countertenor Alberto ter Doest tenor Annet Lans sopraan João Moreira tenor Maria Valdmaa sopraan Marleene Goldstein alt Mónica Monteiro sopraan William Knight tenor Matthew Baker bas Stefan Berghammer tenor

Kernleden Nederlands Kamerkoor Sopranen Heleen Koele Annet Lans Mónica Monteiro Alten Marleene Goldstein Dorien Lievers Karin van der Poel Tenoren Stefan Berghammer William Knight João Moreira Alberto ter Doest Bassen Kees Jan de Koning Gilad Nezer Jasper Schweppe

www.nederlandskamerkoor.nl