Nederlands Kamerkoor magazine - nr. 10

Seizoensoverzicht 2019/2020 Interview Merlijn Geurts Verslag Inlooprepetitie The Public Domain Achtergrond Koren bundelen hun krachten

Nummer 10 2019

IN SAMENWERKING MET NEDERLANDS KAMERKOOR

EEN MOOIE

AANBIEDING VOOR U D O S S IER : C L A R A S C HUM A NN › › › GR O OT MEE Z ING CO NC ER T 2 019 › › › MIS S ENM A R AT H O N MOZ A R T › › › C A L EFA X & ER IC V LO EIM A NS

N R 7 3 9 › › › S I N DS 1 952 ››› A P R I L 2 019 ››› PA S S I E VOOR K L A S S I E K › › › € 8 . 9 9

W5 CD’IN S VAN

LANG LANG

VOORDELEN VOOR ABONNEES Goedkoper dan in de winkel Gratis als eerste thuisbezorgd Lees Luister overal gratis online Profiteer van aanbiedingen en lezersacties

1STE EDITIE

Naarden International Piano Festival PA SSIEMUZIEK ››› ››› ›››

MAT THÄUS VER SUS JOHANNE S R EINBER T DE LEEUW OVER LIS Z T S VIA C RUC IS 6 S TAB AT MATER S UITGELIC HT

CHINE SE S TERPIANIS T

LANG LANG ›››

Terug naar zijn eerste liefde

W W W . L U I S T E R . N L

ONTVANG 8 NUMMERS VOOR € 49,50 (EEN LOS NUMMER KOST € 8,99 IN DE WINKEL)

››› Ga naar www.luister.nl/nederlands-kamerkoor of bel met +31 85 7600237 (lokaal tarief)

Luister verschijnt acht keer per jaar en besteedt uitvoerig aandacht aan klassieke muziek in al haar facetten: interviews, recensies, beschouwingen en portretten van componisten en artiesten.

VOLG ONS OP

EN SCHRIJF JE IN VOOR DE NIEUWSBRIEF OP WWW.LUISTER.NL Deze actie geldt eenmalig per adres en is geldig tot 31 december 2019

welkom Als Nederlands Kamerkoor vraag je je bijna dagelijks af: zijn we op koers? Bieden we ons publiek dat wat het verlangt? En blijven we desondanks voldoende bij ons eigen DNA? Maar ja, wie is dat publiek, en wat als je een breder publiek wilt aanspreken? De gedachte dat kwaliteit en publieksbereik omgekeerd evenredig zijn is een onzinnige, maar is jarenlang een serieuze tegenwerping geweest van deze of gene kunstenaar om niet na te hoeven denken over de relatie met zijn of haar publiek en over de relevantie van het eigen werk. Het is niet makkelijk om de dunne lijn te bewandelen waarbij je een breed publiek trekt, bij jezelf blijft ĂŠn vasthoudt aan de hoogste kwaliteitscriteria. Met een chef-dirigent als Peter Dijkstra wordt die doelstelling haalbaar. Wat hij de afgelopen jaren heeft bewerkstelligd bij het Nederlands Kamerkoor, is van onbeschrijfelijk belang. Er wordt - dat kan niet als een verrassing komen - aan hem getrokken.

Daarom is het extra bijzonder dat hij zich voor nog eens vijf jaar (tot 2025) aan het Nederlands Kamerkoor committeert. Peter gelooft in de koers die het koor vaart, inspireert en wordt geĂŻnspireerd, en wil die reis voortzetten.

foto: Wiebrig Krakau

We gaan een prachtig seizoen tegemoet, en zijn ook al druk bezig met de seizoenen erna. Ik kijk in het bijzonder uit naar de opening van het seizoen 2019-2020 in het Muziekgebouw aan 't IJ, aanstaande september: De Staat der Nederlanden. Daarin gaan we, met onze partner De Balie, in op klimaatverandering en consumentisme. Een buitengewoon relevant thema. De vorm die we kiezen is een opzienbarende: we willen de oratoriumvorm naar onze hand zetten.

Een aria wordt vervangen door een lezing, de evangelist is een acteur, die in de huid van de bijbelse Noach kruipt, jonge componisten krijgen een kans. Vreselijk spannend, net zoals het maken van de productie Vergeten doodeng was. We zullen het pas weten, als u als publiek het eindresultaat te zien krijgt. Niets is spannender, niets is enger, niets is mooier dan dat.

inhoudsopgave

Nieuws P2 Interview: Merlijn Geurts P4 Seizoensoverzicht 2019 - 2020 P9 Hoe werkt het: financiering P18 De dag van het concert P20 Column: Yoeri Albrecht P22 Backstage P23 72 Angels: de cd-opname P24 Word Vriend P25 Concertverslag: NKK NXT 18/19 P27 Koren bundelen hun krachten P29 Zingen doe je samen P32 Wat vond u ervan?

P34 The Public Domain P35 Terugblik: Vergeten P38 Programmatoelichting P41 Concertagenda P46

Tido Visser Algemeen directeur Nederlands Kamerkoor

1

nieuws interview

Nieuwe kledinglijn door ontwerper Claes Iversen Het is zover! We hebben een ontwerper gevonden die gaat werken aan een nieuwe uitstraling voor koor en dirigent; Claes Iversen. Samen met hem gaan we op zoek naar een kledingstijl die nog beter past bij het topniveau van het Nederlands Kamerkoor. Zowel als persoon als ontwerper houdt Claes van contrasten, van dualiteit. Authenticiteit en kwaliteit staan tegenover onconventionele materialen en combinaties. Daarnaast is hij een perfectionist en houdt hij van details. Voor meer informatie over zijn werk: www. claesiversen.com We zijn ontzettend blij dat we met hem mogen samenwerken en hopen in het voorjaar van 2020 de nieuwe kledinglijn van het Nederlands Kamerkoor te presenteren.

Chef-dirigent Peter Dijkstra tekent bij tot 2025

foto: Kasimir Szekeres

Peter Dijkstra en het Nederlands Kamerkoor zijn tot overeenstemming gekomen over de verlenging van het contract van de chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor. Peter Dijkstra zal tenminste tot 1 september 2025 bij het koor betrokken blijven als chef. Dijkstra ziet erg uit naar de continuering van de samenwerking: “Het is fantastisch om met deze zangers te mogen werken. Ze zijn zo betrokken, brengen zo’n hoge kwaliteit en staan open voor nieuwe inzichten of samenwerkingen binnen andere kunstvormen. Ik ben heel blij de reis te vervolgen die we samen zijn aangegaan.” Ook directeur Tido Visser is verheugd: “Peter is een ongelofelijke muzikant. Een fenomenale dirigent die de blik naar buiten richt. Hij staat open voor nieuwe invalshoeken, en stelt prachtige programma’s samen. Dat hij zijn contract verlengt, is voor ons een enorm belangrijke bouwsteen in de verdere ontwikkeling van het Nederlands Kamerkoor als topkoor en als topkunstinstelling.”

2

150 Psalms gaat naar Adelaide Na het overweldigende succes van de 150 Psalms in Utrecht, New York en Brussel trekt het Nederlands Kamerkoor verder de wereld over. De baanbrekende concertmarathon met zettingen van álle 150 psalmen is in 2019 te horen in Australië op het op het Adelaide International Arts Festival. Voor concertinformatie, zie pagina 12.

nieuws

Zingen als medicijn bij dementie

foto: Ana Hop

Genezing van dementie is helaas nog altijd niet in zicht. Daarom is het van groot belang (ook) te zoeken naar behandelmethoden die gericht zijn op het vergroten van de levenskwaliteit van mensen met dementie. Samen zingen lijkt dat te doen. Depressieve gevoelens worden minder en onrust neemt af. Wie weet kent u het uit uw eigen omgeving: mensen met dementie herkennen zichzelf niet meer in de spiegel, maar zingen nog steeds enthousiast liedjes uit hun jeugd.

Samen zingen is een zeer laagdrempelige manier van contact maken.

Iedereen kan het!

In maart werkten we samen met Maartje de Lint rondom onze concerttour Vergeten. Zij traint verzorgers om samen met mensen met dementie te zingen. Het Erasmus MC gaat een grootschalig onderzoek doen naar de effecten van zingen als behandelmethode bij mensen met dementie. Wij bij het Nederlands Kamerkoor hebben gezien dat het werkt en ondersteunen het onderzoek dan ook ten volste. Bent u ook enthousiast? Doneert u dan alstublieft ten behoeve van het onderzoek op www.muziekalsmedicijn.nl/onderzoek.

Nederlands Kamerkoor Zingdag 2019 De jaarlijkse Zingdag van het Nederlands Kamerkoor vindt dit jaar plaats op zaterdag 28 september 2019 in Akoesticum in Ede. Doet u ook mee aan deze inspirerende dag?

Onder leiding van dirigent Boudewijn Jansen studeren we een aantal prachtige koorwerken in. De stemgroepen worden gecoacht door vier zangers van het Nederlands Kamerkoor. We verwachten van u dat u de koorstukken thuis goed voorbereid.

Aan het einde van de dag, rond 16.00 uur, presenteren we het repertoire in een kort concert. Uw familie en vrienden zijn uiteraard welkom om te komen luisteren!

De kosten voor deze dag zijn â‚Ź 65,- p.p./â‚Ź 52,- (voor Vrienden NKK). Dit is inclusief koffie/ thee, lunch en borrel na afloop.

U kunt zich vanaf 1 mei aanmelden via het aanmeldingsformulier op onze website www.nederlandskamerkoor/Zingdag2019

3

interview

We merken we hoe koorzang mensen kan raken.

Hoe klinkt klimaatverandering?

4 4

interview

Een interview met Merlijn Geurts

programmamaker bij De Balie, onder meer van De Staat Der Nederlanden.

Nederlands Kamerkoor, De Balie en Muziekgebouw aan ’t IJ slaan begin september de handen ineen voor de grand opening van het culturele seizoen. In een muzikaal spektakel wordt klimaatverandering – en vooral onze rol als consument daarin – invoelbaar gemaakt door muziek die speciaal door veelbelovende jonge componisten voor deze avond geschreven is. Hoe klinkt een stijgende zeespiegel? En wat is het geluid van een opstijgend vliegtuig? Een moderne Noach krijgt wéér de opdracht om een ark te bouwen om de mensheid te redden van de aanstaande apocalyps. Hij twijfelt, heeft het nog wel zin? En luisteren mensen nog wel naar hem? Aan de hand van een script van Eddy Terstall speelt Cees Geel de rol van Noach. Merlijn Geurts, programmamaker bij De Balie, maakt samen met Yoeri Albrecht, directeur De Balie, Tido Visser, directeur Nederlands Kamerkoor, en Muziekgebouw aan het IJ dit programma. We stelden haar een paar vragen:

In De Staat der Nederlanden speelt de Bijbelse figuur Noach de hoofdrol. Waarom hebben jullie gekozen voor dít Bijbelse verhaal?

Toen we nadachten over het thema klimaatverandering zagen we meteen een aantal paralellen met het verhaal van Noach. Allereerst: bij klimaatverandering denk je al snel aan apocalyptische rampscenario’s, waarbij wij, als consument, de missie hebben om die verwoesting tegen te gaan. Als we niks doen komt het water omhoog en gaan we allemaal ten onder. Die missie lijkt heel erg op Noach’s opdracht om een ark te bouwen. Dat vonden

door LOTTE DE GROOT

we een hele interessante parallel.

Verder komen de tsunami en de stijgende zeespiegel qua beeldtaal heel dicht in de buurt van de zondvloed. En ook de manier waarop we over klimaatverandering praten. Dat we het onszelf hebben aangericht en dat we dus eigenlijk de zonde over onszelf hebben afgeroepen. Dat lijkt een beetje op het idee van de straffe gods. Er zijn dus eigenlijk heel veel paralellen, die laten zien dat het verhaal aan de ene kant iets nieuws is, en aan de andere kant eeuwenoud. Dat idee vonden we heel mooi, dat Noach ons misschien op een andere manier naar klimaatverandering kan laten kijken.

Wat is dan die ‘andere manier’?

De hoofdvraag van dit programma is: we weten dat we met z’n allen de aarde kapot aan het maken zijn, maar hoe kan het nou dat we niet in staat zijn om hier iets aan te veranderen? Ik denk dat dat ten dele komt door de manier waarop we erover praten. Politici en wetenschappers hebben de neiging om op een hele abstracte manier

5

interview

over consumentisme & klimaatverandering

over het probleem te praten, met cijfertjes en grafieken. Dit houdt het probleem op afstand. Het is dan makkelijk om te denken, ik heb hier niks mee te maken. Ik denk dat als je iemand hoort zeggen dat de zeespiegel met 1,9 millimeter per jaar stijgt, dat je er dan niet zoveel mee kan – dan komt het niet binnen. Terwijl muziek en theater in staat zijn om echt bij je binnen te

Waarom dan een oud verhaal? Verdient een nieuwe situatie niet ook een nieuw verhaal?

Door als basis een eeuwenoud verhaal te nemen laten we zien dat hoe we omgaan met klimaatverandering, in een grote lijn der dingen ligt. Dat bij problemen die we met zijn allen moeten oplossen, we telkens terugkerende hindernissen hebben. En dat dit niet een futu-

“Hoe klinkt een stijgende zeespiegel? En een opstijgend vliegtuig?” dringen, het probleem tastbaar te maken. Dat je kan voélen wat het effect is van klimaatverandering.

Dus eigenlijk is deze vorm, het combineren van klassieke muziek met lezingen en debat, ook een manier om mensen persoonlijk aan het nadenken te zetten. Wat is mijn verantwoordelijkheid, heb ik hier iets mee te maken, en waarom ben ik niet in staat iets te veranderen?

We zoeken de confrontatie op persoonlijk niveau. En we laten zien: hoe denken we erover na, wat is het verhaal dat we erover moeten vertellen?

6

ristisch probleem is in een verre toekomst. Ook leggen we met dit verhaal de verbinding met klassieke koormuziek. Noach’s verhaal biedt ons de mogelijkheid om iets heel nieuws te creëren met een oude basis. Net zoals koormuziek een verhaal over het nu kan vertellen, terwijl het een hele oude oorsprong heeft.

Noach is een boodschapper, wat hij toen ook was. En in het script hebben we er een idealist van gemaakt, die de hoop een beetje verloren is. Hem wordt wéér gevraagd om die ark te bouwen.

Vroeger was hij daar heel idea-

interview

listisch over en had hij ook wel het idee dat hij daar wat mee kon bereiken, maar daar begint hij inmiddels aan te twijfelen. Moet de mensheid wel nóg een keer geed worden? En in die twijfel komen alle soorten menselijke reacties op klimaatverandering langs: van klimaatdrammer tot klimaatactivist.

Noach stelt vraagtekens bij alle variaties die ertussen liggen. Zodat je als publiek gaat nadenken: waar sta ík dan?

Waarom dit thema? Er zijn toch veel andere thema’s ook belangrijk?

De Staat der Nederlanden is ontstaan vanuit het idee dat aan het begin van het culturele seizoen de balans moet worden opgemaakt: waar staan we eigenlijk? In de klassieke muziekwereld is het soms moeilijk om dat engagement te vinden. Daar willen we verandering inbrengen met dit project. En als er nou één thema is dat een uitdaging is voor de kunsten, dan is het wel klimaatverandering: omdat het zo groots en ongrijpbaar is. Juist omdat dit een onderwerp is waar in de podiumkunsten niet zoveel mee wordt gedaan, vonden we het belangrijk. Klimaatverandering gaat echt iedereen aan. Iedereen weet dat de wereld kapot gaat. Toch besluiten we om een vliegticket naar Londen te boeken, of even snel een broodje in een plastic verpakking te kopen. We weten allemaal dat dit een negatief effect heeft, maar we zijn toch niet in staat om het te stoppen. We zijn dus ook een beetje verslaafd aan dat consumentisme. En die spanning tussen die verslaving, dat pure geloof in constante groei en alle ellende die dat met zich meebrengt vonden we heel interessant. Het gaat dus echt iedereen aan, maar het lukt ons niet om het tastbaar te maken.

Waarom muziek en debat combineren?

We praten en debatteren, onder

meer in De Balie, vaak over klimaatverandering. Het moeilijke van dit onderwerp is dat we er allemaal wel iets van vinden en dat het tegelijkertijd best wel abstract blijft.

Muziek is iets superemotioneels, kan echt bij je naar binnen dringen.

Ik hoop dat door het probleem van klimaatverandering op muziek te zetten er iets beweegt bij mensen.

Dat je denkt shit, ik moet hier iets mee. Of: ik ben te streng geweest naar de klimaatontkenner. Dat zou ook de uitkomst kunnen zijn. Muziek kan bij je binnendringen, waar een debat vaak blijft haken in je ratio.

genomen wordt. Eddy is goed in staat om je aan de ene kant echt te confronteren en het aan de andere kant luchtig te houden. Hij heeft echt een hele leuke Noach neergezet, die ook een gewone man is. Ik vind het knap dat Eddy een personage heeft neergezet waar je meteen een beeld bij hebt. Dit doet hij met kleine details, zoals hoe hij tegen zijn laptop praat of wat voor soort tasje hij meeheeft.

Hou je van klassieke muziek?

Ik ben absoluut geen klassieke muziekkenner, maar ik vind het wel heel mooi. Het heeft iets ‘oers’ wat

“Muziek kan bij je binnendringen, waar een debat vaak blijft haken in je ratio.”

Waarom is gekozen voor Eddy Terstall als scriptschrijver?

De rol van Noach is een hele belangrijke rol. Hij moet de muziek en de lezingen verbinden. Hij leidt je door de avond en geeft houvast.

Iemand met veel ervaring en kunde moest dat personage schrijven.

Iemand die van positie kan veranderen, en het publiek daar in mee kan nemen. Het karakter van Noach is een veelzijdig karakter waar iedereen in het publiek zich soms in moet kunnen vinden. En toen dachten we, wie kan zo’n experiment aan en wie is er heel goed in het neerzetten van zo een karakter?

Een geloofwaardig karakter, dat verschillende mensen kan aanspreken en die niet teveel afstoot. En toen dachten we aan Eddy. Hij is heel goed in het schrijven van dialogen en teksten. Hij snapt de vorm die we uitproberen. Want het is tenslotte best een experiment. En Eddy was meteen enthousiast.

En daar zijn we heel erg blij mee.

Eddy schrijft heel grappig. Dit onderwerp heeft de potentie om heel zwaar te worden, zeker met koormuziek erbij. Het kan bombastisch zijn en loopt het risico om lachwekkend te worden als het té serieus

ik als programmamaker interessant vind. En ik denk ook dat het goed is dat er iemand bij zit die geen kenner is. Je kan er namelijk heel technisch naar luisteren, maar uiteindelijk gaat het om: hoe komt het over en hoe luister ik hier naar?

Dat is bij dit project extra belangrijk. Het is mooi als je het geluid van een opstijgend vliegtuig of van opkomend water, wat eigenlijk hele muzikale geluiden zijn, weet te vangen in muziek. Als je dat in die stukken gaat horen, dan komt het veel meer binnen dan als je het er heel abstract en theoretisch over hebt. Ik zie daar wel de muziek in.

Zie pagina 10 voor de volledige programering.

# cross-over # oratorium

# lezing

www.nederlandskamerkoor.nl/ destaatdernederlanden

7

Haarlem Amsterdam

28 juni t/m 7 juli 2019

Blijf op de hoogte van het laatste nieuws, volg ons op Facebook of meld je aan voor de nieuwsbrief via koorbiennale.nl

Avontuurlijk vocaal festival op topniveau Voor liefhebbers van koormuziek, is de KoorbiĂŤnnale een festival waar je bij wilt zijn.

Seizoensoverzicht 2019 - 2020

seizoensoverzicht

De Ark van Noach Editie #1 van De Staat der Nederlanden een coproductie van het Nederlands Kamerkoor, Muziekgebouw aan ‘t IJ, De Balie September 2019 We kopen en vliegen ons een ongeluk, ondanks alarmerende berichten over het klimaat en de rol van ons consumptiegedrag daarin. Voor een land dat grotendeels onder de zeespiegel ligt: is het tijd een ark te bouwen om ons te redden van de aanstaande apocalyps? Vanavond komt Noach aan het woord. Hij vraagt zich af: wordt zijn zondvloed de onze?

Aan de hand van een script van filmmaker Eddy Terstall speelt Cees Geel de rol van Noach. Alle archetypen van het consumentisme passeren de revue: de egoïst, de opportunist, de ontkenner, de verlamde, de pragmaticus en de activist. Het Nederlands Kamerkoor geeft muzikaal commentaar met nieuwe werken van jonge en gevestigde componisten van Nederlandse bodem.

Muziek van: Jacob ter Veldhuis, Jan-Peter de Graaff, Maxim Shalygin, Marijn Simons en Bec Plexus Hoe klinkt klimaatverandering?

De Balie, het Nederlands Kamerkoor en Muziekgebouw aan ’t IJ geven kunstenaars een stem om de actualiteit tastbaar te maken.

Talentvolle componisten, acteurs en filosofen confronteren ons met een Gesammtkunstwerk vol muziek, theater en scherpzinnige lezingen over onze ongebreidelde koopzucht. Een avond over een moderne Noach. Neemt hij opnieuw de taak op zich een ark te bouwen voor een naderende, door onszelf veroorzaakte zondvloed?

De serie De Staat der Nederlanden is een een co-productie van De Balie, Nederlands Kamerkoor en Muziekgebouw aan ’t IJ.

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent Eddy Terstall scenarist/ regisseur Cees Geel acteur REDACTIE Yoeri Albrecht algemeen directeur De Balie Merlijn Geurts programmamaker De Balie Maarten van Boven artistiek en algemeen directeur Muziekgebouw aan ’t IJ Peter Dijkstra chef-dirigent Nederlands Kamerkoor Tido Visser artistiek en algemeen directeur Nederlands Kamerkoor CONCERTAGENDA 7 september 2019 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 9 september 2019 Utrecht, TivoliVredenburg 12 september 2019 Enschede, Grote Kerk 14 september 2019 Den Haag, Nieuwe Kerk www.nederlandskamerkoor.nl/destaatdernederlanden

# cross-over # oratorium

10

# lezing

seizoensoverzicht

O Sacrum Convivium

Iedereen, gelovig of niet gelovig, richt zich wel eens in wanhoop tot de hemel. Maar krijgen we ook een antwoord? Of blijft het angstvallig stil? O Sacrum Convivium gaat over dat teken van boven, over het moment dat we ons niet tot een god wenden, maar die god tot ons komt. Of niet. Dat de leegte gevuld wordt. Of niet.

En we opnieuw in wanhoop verzanden.

Leidraad voor dit programma vormen wereldberoemde toonzettingen van de tekst O Sacrum Convivium, door o.a. Olivier Messiaen, Palestrina en Tomás Luis de Victoria, die zich als kleine zonnestralen door delen van La Figure Humaine van Poulenc rijgen. Wanhoop en leegte vullen zich. Alsof de hemel even over ons neerdaalt.

foto: Jesse Willems

Oktober 2019

Edo de Waart: Brahms, Strauss en Wagner

November – december 2019

Olivier Messiaen O sacrum convivium!

Francis Jean Marcel Poulenc Figure humaine Olivier Messiaen Cinq rechants Tomás Luís de Victoria O sacrum convivium Giovanni Pierluigi da Palestrina Super flumina Babylonis (psalm 137) Arnold Schönberg De Profundis Giovanni Pierluigi da Palestrina O sacrum convivium Iannis Xenakis Nuits Olivier Messiaen O sacrum convivium!

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent 3 oktober 2019 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk 6 oktober 2019 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 7 oktober 2019 Wageningen, Theater Junushoff 8 oktober 2019 Rotterdam, Grote of St. Laurenskerk 9 oktober 2019 Enschede, Grote Kerk 10 oktober 2019 Arnhem, Musis en Stadstheater 11 oktober 2019 Alkmaar, Grote of Sint-Laurenskerk 12 oktober 2019 Cuijck, Sint Martinuskerk 13 oktober 2019 Utrecht, TivoliVredenburg www.nederlandskamerkoor.nl/osacrumconvivium # Peter Dijkstra

# a cappella

Drie jaar geleden maakte Edo de Waart zijn debuut bij het Nederlands Kamerkoor, op 75-jarige leeftijd. Hij ondervond hoe fantastisch het is om a cappella-repertoire te dirigeren. Nu, 78 jaar oud, is hij opnieuw te gast, in een programma dat hem op het lijf is geschreven, met werken van componisten als Brahms, Wagner en Richard Strauss.

Met dit programma gaat een diep gekoesterde wens van koor én dirigent in vervulling om opnieuw samen te werken. Edo de Waart vierde successen bij operahuizen over de hele wereld met zijn interpretaties van opera’s van Richard Strauss, zoals Die Frau ohne Schatten en Der Rosenkavalier. Hij dirigeerde Brahms en Wagner met de belangrijkste symfonieorkesten, op een manier zoals alleen de grote dirigenten dat kunnen.

Muziek van o.a. Mahler, Bruckner en Strauss UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Edo de Waart dirigent 27 november 2019 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 28 november 2019 Zwolle, Grote Kerk 29 november 2019 Den Haag, Nieuwe Kerk 30 november 2019 Utrecht, TivoliVredenburg 7 december 2019 Heerlen, Parkstad Limburg Theaters

foto: Foppe Schut

www.nederlandskamerkoor.nl/dewaart # traditioneel

# romantiek

# Duitsland

11

foto: Melle Meivogel

foto: Anne Dokter

seizoensoverzicht

Fausts’ Szenen

met het Koninklijk Concertgebouworkest December 2019

Sir John Eliot Gardiner dirigeert Schumanns meesterlijke Szenen aus Goethes ‘Faust’. Het Koninklijk Concertgebouworkest en Gardiner worden bijgestaan door grote sterren als Christian Gerhaher en Ann Hallenberg plus twee gemengde koren en een kinderkoor.

John Gardiner is bovenal een barokspecialist, maar hij geeft ook een verrassend frisse kijk op romantisch repertoire. Szenen aus Goethe´s ‘Faust’ vormt een piek in het oeuvre van Schumann. Hij had zich bewezen als liedcomponist en waagde zich nu met succes aan een avondvullend stuk voor een gigantische bezetting. Als onderwerp koos hij Goethes dramatische tekst over een wetenschapper die een pact met de duivel sluit.

Goethe zelf dacht dat alleen Mozart er muziek bij had kunnen schrijven - en dat maakte de uitdaging voor Schumann extra groot. Het resultaat is even meesterlijk als meeslepend.

WeihnachtsOratorium met Akademie für Alte Musik December 2019

De populariteit van het Weihnachts-Oratorium neemt exponentieel toe en begint Matthäus-achtige vormen aan te nemen. Met enig recht mag worden gezegd dat het Nederlands Kamerkoor die traditie aanvoert, en dat doet het op een prikkelende manier: elk jaar werkt het Nederlands Kamerkoor samen met een ander barokensemble van naam. Dit seizoen is het de beurt aan Akademie für Alte Musik Berlin. Ook dit jaar komt Bach’s meesterwerk voor kerst weer tot klinken in een uitvoering die je niet mag missen, met een topcast onder aanvoering van chef-dirigent Peter Dijkstra.

Robert Schumann Szenen aus Goethes ‘Faust’ UITVOERENDEN Koninklijk Concertgebouw Orkest Nederlands Kamerkoor Laurens Collegium Rotterdam Nationaal Kinderkoor John Elliot Gardiner dirigent SOLISTEN Christiane Karg sopraan Louise Alder sopraan Ann Hallenberg alt Christian Gerhaher bariton Kurt Rydl bas Tareq Nazmi bas 6 december 2019 Amsterdam, Het Koninklijk Concertgebouw 8 december 2019 Amsterdam, Het Koninklijk Concertgebouw

Johann Sebastian Bach Weihnachts-Oratorium BWV 248 (cantates 1-6) UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Akademie für Alte Musik Berlin Peter Dijkstra chef-dirigent SOLISTEN Hannah Morrison sopraan Maarten Engeltjes countertenor Sebastian Kohlhepp tenor Matthias Winckhler bas 17 december 2019 Lochem, Grote of Sint-Gudulakerk 18 december 2019 Amsterdam, Het Koninklijk Concertgebouw 20 december 2019 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk 21 december 2019 Leiden, Pieterskerk 22 december 2019 Utrecht, TivoliVredenburg

www.nederlandskamerkoor.nl/faust www.nederlandskamerkoor.nl/weihnachtsoratorium # John Elliot Gardiner

# KCO # Peter Dijkstra

12

# Bach

# Kerst

seizoensoverzicht foto: F. Reinhold

Touch the Cloud met Asko|Schönberg o.l.v. Reinbert de Leeuw Januari 2020

Zou er een meer toegewijde uitvoerder zijn dan Reinbert de Leeuw? De Leeuws talloze concerten en opnames, vaak in nauwe samenwerking met de componisten, vormen een schitterend oeuvre. Zijn muziekvrienden van Asko|Schönberg en het Muziekgebouw schonken De Leeuw voor zijn tachtigste verjaardag (op 8 september 2018) het mooist denkbare cadeau, nieuwe muziek van een geliefd componist: Touch the Cloud van de Rus Valery Voronov (1970). Het Nederlands Kamerkoor heeft de eer dit stuk als wereldpremiére te mogen brengen.

Een van de componisten met wie De Leeuw gedurende zijn lange carrière een intensieve relatie opbouwde, is de Hongaar György Kurtág. De Leeuws opname, met Asko|Schönberg, van Kurtágs volledige ensemblewerk werd jubelend onthaald en bekroond met een Edison Klassiek. Speciaal voor Reinbert de Leeuw maakte Olivier Cuendet een vrijere versie van Kurtágs meesterlijke …concertante… opus 42 uit 2003. Vanavond klinkt deze versie voor het eerst. Hartstochtelijke muziek, waarvoor Kurtág in 2006 de prestigieuze Grawemeyer Award kreeg.

Valery Voronov Touch the Cloud (wereldpremière) György Kurtág / Olivier Cuendet …concertante… opus 42 (voor ensemble bewerkt door Olivier Cuendet, wereldpremière)

Goetia 72 In umbra lucis Nederlandse première-tour Januari 2020

Het toegankelijke werk van de Russisch-Amerikaanse componiste Lera Auerbach (1973) is vol van vuur en zeggingskracht. De wereldpremière van haar compositie 72 Angels voor koor en saxofoonkwartet in 2016 werd laaiend enthousiast ontvangen. Ars Goetia is het vervolg op dit meesterwerk en belooft al even spraakmakend te worden. Het Nederlands Kamerkoor trekt voor deze Nederlandse première samen op met het fameuze strijkkwartet Quatuor Danel uit Frankrijk.

72 Angels, een werk voor 24 zangers en saxofoonkwartet, bezong de 72 namen van de engelen uit de Hebreeuwse bijbel. Ars Goetia verkent juist de duistere schaduwwereld, die van de 72 demonen. Auerbach mag gerust gerekend worden tot een van ’s werelds meest toonaangevende componisten.

Dit programma komt mede tot stand in samenwerking met de Strijkkwartet Biënnale Amsterdam.

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Reinbert de Leeuw dirigent Lera Auerbach Ars Goetia (Nederlandse première) 16 januari 2020 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ www.nederlandskamerkoor.nl/touchthecloud # Reinbert de Leeuw

# Asko|Schönberg

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Quatuor Danel Peter Dijkstra chef-dirigent 30 januari Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 31 januari Utrecht, TivoliVredenburg 2 februari Boedapest, Liszt Academy Concert Centre 5 februari Nijmegen, De Vereeniging 7 februari Groningen, SPOT 9 februari Den Haag, Nieuwe Kerk www.nederlandskamerkoor.nl/goetia

foto: G errit Schreurs

# Peter Dijkstra

# hedendaags

# 72angels # strijkkwartet

13

foto: Michiel Hendryckx

foto: Foppe Schut

seizoensoverzicht

Op zijn Frans…

150 PSALMS Maart 2020

Februari 2020

In het Franse chanson nemen componisten al in de 13e eeuw geen blad voor de mond. Zelfs anno nu krijgen we rode oortjes van de teksten uit de late Middeleeuwen en vroege Renaissance. Paul van Nevel neemt ons mee in een wereld waarin de schoonheid van de muziek en de verlokkingen van het lichaam om voorrang strijden. De bekende Vlaamse schrijver Luuk Gruwez draagt de teksten in eigen vertaling voor. Kortom, een programma om duimen, vingers en geliefden bij af te likken.

Het ambitieuze voorpaginaproject 150 Psalms trekt verder de wereld over. Na Utrecht, New York en Brussel zijn de psalmen nu te horen in het Hong Kong Arts Festival en Adelaide International Arts Festival.

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra dirigent Tallis Scholars Det Norske Solistkor Lokaal koor (n.t.b.)

29 februari t/m 3 maart 2020 Australië, Adelaide International Arts Festival 7 t/m 8 maart 2020 (onder voorbehoud) Hong Kong, Hong Kong Arts Festival

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Paul Van Nevel dirigent Luuk Gruwez dichter, spreker

# 150 Psalms

16 februari 2020 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 19 februari 2020 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk 20 februari 2020 Enschede, Grote Kerk 21 februari 2020 Utrecht, Pieterskerk 22 februari 2020 Haarlem, Philharmonie www.nederlandskamerkoor.nl/opzijnfrans # Paul Van Nevel # a cappella

14

# Frans

# Oude Muziek

met het Residentie Orkest April 2020

De jaarlijkse uitvoering van Bach’s meesterwerk in de Pieterskerk te Leiden, dit jaar onder leiding van dirigent Matthew Hallls.

foto: Mats Bäcker

Matthäus Passion

foto: Marco Borggreve

seizoensoverzicht

Made in Amsterdam: van Sweelinck tot Sonneveld April 2020

Johann Sebastian Bach Matthäus-Passion UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Residentie Orkest Matthew Halls dirigent 9 april 2020 Leiden, Pieterskerk 10 april 2020 Leiden, Pieterskerk www.nederlandskamerkoor.nl/matthausleiden # Pasen

# Bach

Van Sweelinck tot Sonneveld is een muzikale ode aan Amsterdam en aan haar inwoners. Samen met bariton Thomas Oliemans en accordeonist/pianist Bert van den Brink gaan vier zangers van het Nederlands Kamerkoor vijf eeuwen Amsterdamse muziekgeschiedenis langs. Uit alle straten en steegjes halen zij muzikale herinneringen op van de stad ‘waar alles mag’. Een chanson van Brel, een chanson van Sweelinck, eeuwenoud gezang uit een Amsterdamse synagoge. Een programma zo gevarieerd als de stad zelf.

Thomas Oliemans is naast operazanger ook begenadigd vertolker van het chanson- en liedrepertoire. Samen met Bert van den Brink nam hij verschillende cd’s op, met werk van Schubert tot Jacques Brel.

Met medewerking van Thomas Oliemans bariton, piano Bert van den Brink accordeon, piano Met zangers van het Nederlands Kamerkoor 23 april 2020 Het Concertgebouw, Amsterdam www.nederlandskamerkoor.nl/sweelincktotsonneveld

foto: Foppe Schut

# Nederlandse muziek

15

seizoensoverzicht

Spiegel im Spiegel In dit programma verkennen het Nederlands Kamerkoor en Amsterdam Sinfonietta letterlijk de grenzen van muziek, tekst, bezetting en zaal. Of het nu Arvo Pärts hemelse Spiegel im Spiegel betreft, of Veljo Tormis’ woeste Curse upon Iron, de twee topensembles zweven langs kleine, solistische werken en weidse toonzettingen voor koor en strijkorkest. Vanuit alle uithoeken klinken, echoën, antwoorden en bewegen de klanken zich door de ruimte. De composities stijgen op vanuit alle tijden, of het nu de zoete Tunes van Thomas Tallis uit de zestiende eeuw betreft of het vurige Concerto van Lepo Sumera uit 2006.

Thomas Tallis Tunes Arvo Pärt Spiegel im Spiegel Peteris Vasks Plainscapes Ralph Vaughan Williams Fantasy on a theme

by Thomas Tallis Lepo Sumera Concerto per voci e strumenti Veljo Tormis Curse upon Iron UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Candida Thompson leiding & viool Amsterdam Sinfonietta Martina Batic dirigent 6 mei 2020 Den Bosch, Theater aan de Parade 7 mei 2020 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 8 mei 2020 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 13 mei 2020 Enschede, Wilminktheater en Muziekcentrum 14 mei 2020 Den Haag, Zuiderstrandtheater 15 mei 2020 Heerlen, Parkstad Limburg Theaters 16 mei 2020 Arnhem, Musis en Stadstheater Arnhem 19 mei 2020 Utrecht, TivoliVredenburg 20 mei 2020 Zwolle, Theater de Spiegel 21 mei 2020 Groningen, SPOT

foto: Mats Bäcker

met Amsterdam Sinfonietta Mei 2020

La Passion de Simone – met Anne Sofie von Otter Mei 2020

Met de wereldberoemde mezzosopraan Anne Sofie von Otter brengt het Nederlands Kamerkoor La Passion de Simone, een weergaloos oratorium van de Finse componiste Kaija Saariaho. Het Nederlands Kamerkoor voerde al eerder werk van haar uit, zoals het spraakmakende Only the sound remains in een regie van Peter Sellars. Ditmaal buigt het Nederlands Kamerkoor zich over La Passion de Simone, samen met het New European Ensemble o.l.v.

Christian Karlsen.

Kaija Saariaho La Passion de Simone UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor New European Ensemble Anne Sofie von Otter mezzosopraan Christian Karlsen dirigent 30 mei 2020 Amsterdam, Het Koninklijk Concertgebouw www.nederlandskamerkoor.nl/lapassiondesimone

www.nederlandskamerkoor.nl/spiegel # Christian Karlsen # Innovatief # Amsterdam Sinfonietta

16

# hedendaags

foto: Melle Meivogel

seizoensoverzicht

reprise Vergeten

Een concert over dementie September 2019

Met Vergeten presenteerde het Nederlands Kamerkoor in maart 2019 een bijzondere en zeer succesvolle concertserie over dementie. Tido Visser, directeur van het Nederlands Kamerkoor, zag zijn vader – de beroemde operazanger Lieuwe Visser – steeds dieper wegzakken in Lewy Body Dementie. Een vorm van dementie die niet alleen vergeetachtigheid veroorzaakt, maar ook hallucinaties, waanbeelden, achterdocht. In Vergeten stellen we ons met muziek als belangrijkste middel de vraag: wat maakte hij door? Waar houdt de geest op en begint het universum? Een reis door de uithoeken van de dementerende geest, op de golven van muziek.

In het seizoen 2019-2020 gaat de voorstelling de grens over, ditmaal als onderdeel van het vermaarde Gent Festival van Vlaanderen.

Met werken van o.a. Johannes Brahms, David Fennessy en Spinvis UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent Erik Bosgraaf blokfluit Jorrit Tamminga elektronica Spinvis teksten

vooruitblik Carlos Amorales Het Nederlands Kamerkoor gaat een spannende samenwerking aan met kunstenaar Carlos Amorales en ZIMHIC. Samen met twee amateurkoren worden nieuwe grenzen verkend op het gebied van koormuziek, tekst en ruimte. Maatschappij en koormuziek worden vervlochten in een nieuw systeem om muziek uit te voeren en te presenteren.

Details worden later bekend gemaakt via de website en nieuwsbrief van het Nederlands Kamerkoor. www.nederlandskamerkoor.nl/carlosamorales

27 september 2019 Gent Festival van Vlaanderen # Carlos Amorales

# experimenteel

www.nederlandskamerkoor.nl/vergeten # Vergeten

# Peter Dijkstra

17

hoe werkt het

Hoe werkt het? deel 3:

financiering Een van de meest gestelde vragen aan professionele zangers is: “Wat leuk, je zingt! En wat doe je voor je werk?” Onze zangers zijn allemaal professionals van wereldniveau die fulltime bezig zijn met het repeteren en geven van concerten. In Hoe werkt het? verkennen we de wereld achter de schermen van het koor. Wat gebeurt er allemaal om een kamerkoor van topniveau draaiende te houden? Hoe worden programmering en logistieke zaken geregeld? Voor dit nummer buigen we ons over de financiering.

We werken er als organisatie keihard aan om onze zangers eerlijk te kunnen betalen betalen voor hun harde werk. De streefnormen die we als sector hebben opgesteld halen we helaas nog altijd niet, zoals dat binnen bijna de gehele sector het geval is, maar de ‘fair practice’ krijgt meer en meer vorm binnen onze organisatie.

Dat roept de vraag op: hoe wordt een organisatie als de onze gefinancierd?

Het Nederlands Kamerkoor – het is geen verrassing, want u kunt het gewoon online opzoeken – had de laatste jaren een omzet van om en nabij de 2,4 miljoen euro. We zijn een stichting met ANBI-status. Dat betekent dat wij een ‘algemeen nut beogende instelling’ zijn en dus geen belasting hoeven te betalen over bijvoorbeeld giften van particulieren. Particulieren mogen op hun beurt hun gift aftrekken. En het betekent dat we geen winstoogmerk hebben. Maar we zijn – hoe kan het

18

ook anders in deze tijden? – wel heel ondernemend.

Voor een gezonde financiële huishouding heb je een goede ‘financieringsmix’ nodig. Denk daarbij aan inkomsten uit subsidies, uit donaties van particulieren en private fondsen, sponsoring van bedrijven, en natuurlijk inkomsten uit kaartverkoop. Het Nederlands Kamerkoor heeft – net als een aantal collega-ensembles zoals Amsterdam Sinfonietta en het Nederlands Blazers Ensemble – een groot percentage eigen inkomsten. 60% van de inkomsten bestaat uit publieksinkomsten en giften.

Ter vergelijking: veel grote kunstinstellingen in Nederland hebben niet meer dan 20 à 25% eigen inkomsten.

Zij steunen dus voor een aanzienlijk deel op overheidssubsidies.

Uitzonderingen zijn er uiteraard ook: het Koninklijk Concertgebouworkest (KCO) ontvangt miljoenen uit particuliere inkomsten en sponsoring. Waarom, vraag je

hoe werkt het je misschien af? Met name in de bedrijfssponsoring ligt de grote discrepantie. Laat er geen misverstand over bestaan: het KCO doet dagelijks zijn stinkende best om sponsoring binnen te halen. Dat is niet makkelijk, en dat het ze lukt is dus bijzonder knap. Dagelijks zijn vele mensen bij het KCO bezig om particulieren en bedrijven aan zich te binden, en verbonden te houden. Dat vergt heel veel aandacht en zorg. Ze hebben één groot voordeel ten opzichte van het Nederlands Kamerkoor: het merk is ijzersterk, en wereldwijd bekend. Het orkest werd in 2008 uitgeroepen tot beste orkest ter wereld.

Als het KCO iets doet, trekt dat de aandacht. Dat maakt het interessant voor grote sponsors om zich te binden.

Voor het Nederlands Kamerkoor blijkt dat een stuk lastiger. De algemene tendens is namelijk heel anders, en het KCO zal dat ondanks de successen die ze boeken, ook voelen en beamen: bedrijven zijn niet happig op cultuursponsoring, anno 2019. En dat is jammer. Want er liggen legio kansen voor prachtige samenwerkingen tussen culturele instellingen en bedrijven. Onze projecten worden internationaal besproken en gezien, raken regelmatig aan maatschappelijke thema’s en staan garant voor topkwaliteit. Hoe beter we dat weten uit te dragen, hoe interessanter het wordt voor bedrijven om na te denken over samenwerking. Want zo zien wij dat: je houdt niet zomaar je hand op. Je werkt aan kruisbestuiving. Het aandeel bedrijfssponsoring in de totale financieringsmix van het Nederlands Kamerkoor mag dus nog wel een duwtje in de rug krijgen, en we denken dat daar prachtige mogelijkheden liggen.

Particulieren blijken zich al wel steeds vaker aan het koor te willen binden. We prijzen ons bijzonder gelukkig met onze donateurs, onze Vrienden, waarvan de grootste gevers zich hebben verzameld in De Nobelkring, vernoemd naar de oprichter van het Nederlands Kamerkoor, Felix de Nobel. En dat we daarin enkele notabele schenkers mogen verwelkomen doet ons natuurlijk deugd. Op kantoor hebben wij een klein maar fijn team van mensen die zich op dagelijkse basis over onze donateurs ontfermen. Onder aanvoering van Sanne van den Brink, onze relatiemanager, werven we nieuwe gevers, organiseren we activiteiten voor de Vrienden, van privéconcerten tot reizen naar het buitenland met het koor.

Daarnaast doen we aanvragen bij particuliere fondsen.

Ook daar liggen anno 2019 uitdagingen, want steeds meer fondsen richten zich op specifieke onderwerpen zoals educatie en participatie. Hoewel wij veel doen op dat gebied, is onze kerntaak toch echt het brengen van spraakmakende koorproducties. Hoe meer fondsen zich richten op specifieke onderwerpen, hoe moeilijker het wordt om bijzondere projecten te realiseren die daarbuiten vallen. Des te meer noodzaak om onze kring van particuliere gevers verder uit te breiden.

Het belangrijkste deel inkomsten komt – en zo hoort het ook – uit uitkoopsommen, garanties, recettes en partages. Even uitleggen: het zijn allemaal publieksinkomsten. Uitkoopsommen betalen zalen als ze een vast bedrag op tafel leggen. Wij stellen een honorarium voor, en na onderhandeling komt daar een definitief bedrag uit. Dat wordt aan ons betaald, of er nu 10 of 10.000 mensen zitten. Bij een partage delen we het risico met de zaal, eventueel met een verzekerd minimumbedrag, via een zogenaamde garantiesom. Soms huren we een concertlocatie, en krijgen we dus alle kaartopbrengsten, de recette. Of we nu een uitkoopsom krijgen of de locatie zelf huren, in alle gevallen willen we een volle zaal.

Zingen voor een lege zaal is vervelend voor het koor én de zaaleigenaar. Het is dus een gezamenlijke inspanning van zalen en kunstinstelling om de concertlocaties vol te krijgen.

Tot slot nog de overheidsfinanciering: wij krijgen geld van de landelijke én de gemeentelijke overheid. Overheidssubsidies zijn in ons geval meerjarig. Elke vier jaar mogen we een aanvraag schrijven. De subsidies die we ontvangen van het Fonds Podiumkunsten en de gemeente Utrecht zijn in totaal 40% van onze inkomsten.

Daarvoor geven wij de maatschappij iets terug. Niet alleen door het maken van mooie, relevante voorstellingen, maar ook in economische én maatschappelijke zin. We zijn een instelling met een internationale naam en faam. Als wij naar het buitenland gaan, verbinden we regelmatig overheden en bedrijfsleven. Het concert functioneert als een soort van kapstok, een netwerkmoment.

En als wij in een uitverkocht TivoliVredenburg staan, verdienen er een heleboel organisaties geld aan onze inspanningen: de Q-Park onder het theater, de benzinestations, de lokale horeca, ticketservicebureau’s en de papier- en printindustrie, om maar enkele te noemen. Kunnen wij ze een factuur sturen voor de omzet die zij maken? Nee, natuurlijk. Onze activiteiten hebben daarnaast ook een rol te vervullen in de sociale cohesie.

In de wijken van Utrecht, bijvoorbeeld, waar we ons focussen op het verbinden van mensen in de wijken.

Dat doen we het liefst met onze partners, elk met een eigen netwerk, zoals ZIMIHC, dat drie theaters in de buitenwijken van Utrecht heeft. Op die manier dragen we zowel economisch als maatschappelijk gezien ons steentje bij.

Overal liggen dus uitdagingen. En kansen. Een ding is duidelijk: of je nu Koninklijk Concertgebouworkest heet of Nederlands Kamerkoor, rusten op je lauweren is er niet bij. Het is keihard werken om te komen tot een evenwichtige financieringsmix. We nodigen u van harte uit ons te helpen in het realiseren van al onze prachtige projecten. We hebben uw steun hard nodig.

19

de dag van het concert

William Knight (tenor) Op een concertdag zorgt tenor William Knight (31) ervoor dat hij zo relaxt mogelijk is. “Ik zorg dat ik de muziek zó goed ken, dat ik er op de dag zelf helemaal niet meer naar hoef te kijken. Ik wil in het moment, tijdens het concert, iets extra’s kunnen geven. Want als mijn stem goed opgewarmd is en ik volledig comfortabel ben met de muziek, dan kan ik vol overtuiging zingen.”

Meestal gaat William op de dag van een concert iets doen dat niets te maken heeft met de muziek die hij die avond gaat zingen. “Ik ga een stuk hardlopen of componeren: dat doe ik naast mijn werk bij het Kamerkoor.” Voordat hij het podium opstapt drinkt hij iets warms. “Het maakt niet uit wat. Het houdt me warm, zodat ik de juiste spanningsboog heb voor het concert.” beeld en tekst WIEBRIG KRAKAU

20

21

column

Yoeri Albrecht #nofilter “Als ik ’s ochtends op de fiets zit naar De Balie zing ik vaak fragmenten uit de koorliederen die ik heb geleerd op de middelbare school. Een fysiek buitengewoon prettige bezigheid.

Hoe je je rug recht, je longen volblaast met lucht en je eigen lichaam als klankkast gebruikt. Heerlijk! Maar luisteren naar koorliederen raakt mij nog meer. Als ik gezongen muziek hoor bewegen mijn longen en mijn ademhaling mee. Dan voel ik me écht betrokken.

Muziek is de podiumkunst die het meest direct tot het gevoel spreekt. En die het minst gefilterd aankomt bij het publiek.

Bij De Balie proberen wij dagelijks mensen te verleiden om te reflecteren, na te denken, aan te gaan. Muziek is daarvoor een heel effectief middel, de minst gemitigeerde. Vlak daarna komt drama - toneelspel. Dat komt ook vrij direct aan in het gevoel.

Podiumkunsten zijn erg goed in het overbrengen van ideeën.

We merken bij De Balie vaak dat door de combinatie van gesproken woord en muziek mensen veel eerder bereid zijn om te luisteren naar hun eigen, en andermans gedachten. Mensen stellen zich door muziek makkelijker open voor ideeën. Met De Staat der Nederlanden (7, 9, 12 en 14 september, onder meer in Muziekgebouw aan ‘t IJ) hopen we dat te doen. We proberen de discussie over de klimaatproblematiek uit het abstracte te trekken en invoelbaar te maken voor de toeschouwers. Omdat muziek direct raakt.

Hoe klinkt klimaatverandering? Wellicht zing ik na september wel koorliederen over een stijgende zeespiegel onderweg naar werk. “

De Ark van Noach Editie #1 van De Staat der Nederlanden een coproductie van het Nederlands Kamerkoor, Muziekgebouw aan ‘t IJ, De Balie 7 september 2019 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ 9 september 2019 Utrecht, TivoliVredenburg 12 september 2019 Enschede, Grote Kerk 14 september 2019 Den Haag, Nieuwe Kerk foto: Kelly-ann van Steveninck

22

foto: Zsara Grunfeld

Yoeri Albrecht - algemeen directeur De Balie

22

backstage Wie zorgt er eigenlijk voor dat de zangers altijd hun bladmuziek op tijd toegestuurd krijgen? Iris van 't Veer is bibliothecaris bij het Nederlands Kamerkoor. Wat doet zij daarnaast allemaal in haar dagelijks leven?

Hoe ben je bij het Nederlands Kamerkoor terecht gekomen?

Ik heb zangles van één van de zangeressen van het Nederlands Kamerkoor en zij wees me op de vacature van bibliothecaris, toen die vrijkwam. Zij vond het echt iets voor mij, omdat ik tijdens mijn conservatoriumstudie Zang ook met veel plezier in de bibliotheek werkte.

De vorige bibliothecaris was een studiegenoot van me dus ik heb hem even aan de tand gevoeld over de ins and outs van de baan en besloot te solliciteren. Ik werk hier nu 2,5 jaar. Mijn functie is een parttimebaan, en daarnaast ben ik werkzaam als zangeres, zangdocent en dirigent van Studentenvrouwenkoor Medusa in Utrecht. De combinatie van dit alles vind ik heel erg afwisselend, leerzaam en leuk!

en films kijken.

Ook word ik heel blij van reizen. En van zingen, nog steeds: ik geniet van mijn werk als klassiek zangeres maar zing daarnaast als hobby in een metalband!

Wat is je favoriete muziek?

Ik houd van klassieke muziek met zang erin, zowel koorzang als solistische zang, uit alle stijlperiodes.

Ik heb een zwak voor Scandinavisch en Frans repertoire.

Daarnaast luister ik heel graag naar (hard)rock en heavy metal.

Symfonische metal is hierin mijn favoriet, daarin worden harde gitaren afgewisseld met invloeden uit de klassieke muziek en wordt er regelmatig gewerkt met koren en orkesten.

Wat vind je de mooiste plek op Aarde?

Wat is jouw rol?

Als bibliothecaris beheer ik de bladmuziekbibliotheek samen met onze vrijwilliger Jan Mevius en zorg ik ervoor dat de zangers, dirigent en repetitoren alles krijgen wat ze nodig hebben op het gebied van bladmuziek. Mijn doel is dat de zangers de bladmuziek een maand vóór de eerste repetitie in huis hebben, zodat ze nog ruim de tijd hebben om te studeren voor de projecten. Ook verzorg ik de teksten en vertalingen van de stukken voor het programma dat bij de concerten uitgedeeld wordt.

Tot nu toe vind ik Bonaire de mooiste plek die ik bezocht heb. Wat dichter bij huis is Slovenië prachtig en als stad heeft Barcelona veel indruk op me gemaakt. Maar binnenkort ga ik naar Hawaii, daar heb ik ook hoge verwachtingen van! De natuur daar lijkt me heel erg bijzonder.

Wat zijn je hobby's?

In mijn vrije tijd wandel ik graag, speel ik graag bordspellen en games als Pokémon Go en ik hou van lezen

23

relatiebeheer onze Vrienden al klaar om zijn verhaal te horen. Tido vertelt over de mooie plannen voor seizoen 2019/2020.

Tot vandaag waren deze nog een groot geheim: de zalen hebben nog niets bekend gemaakt en ook op onze website is hier nog niks over te vinden. Tido neemt onze Vrienden mee door het programma, maar vertelt ook over het artistieke proces: hoe komt de programmering tot stand? Welke ideeën liggen aan de concerten ten grondslag?

72 Angels: de cd-opname in bijzijn van onze Vrienden

Zes februari 2019, rond etenstijd. Het regent in Amsterdam, het is druilerig en grijs, de avond zet in. Voor de Waalse Kerk, in hartje centrum, heeft zich een groep mensen voor de dichte deuren van de kerk verzameld. Van achter de gesloten deuren klinken, heel zacht, de stemmen van 24 zangers. Ondanks de grijze wolken overheerst een opgewekte stemming.

Het is tijd voor de jaarlijkse Vriendenbijeenkomst van het Nederlands Kamerkoor. Tijdens deze bijeenkomst, de zogenaamde seizoenspreview, vertelt directeur Tido Visser wat het publiek het komende seizoen allemaal van ons kan verwachten. Vaak wordt deze bijeenkomst gevolgd door een concert, maar deze keer staat er wat bijzonders op het programma: onze Vrienden wonen de opname van de cd 72 Angels, van Lera Auerbach bij.

Om 18.00 uur, als de middagrepetitie eindigt, gaan de deuren van de Waalse Kerk open. De groep Vrienden die zich voor de deur heeft verzameld, loopt snel naar binnen, de warmte van de kerk in. Eenieder wordt begroet door medewerkers van het NKK, natte jassen worden weggehangen en men wordt langzaam warm bij een kopje koffie met wat lekkers. Veel van onze Vrienden hebben elkaar vaker ontmoet, bijvoorbeeld bij de jaarlijkse bijeenkomst, de Zingdag, of tijdens één van de openbare repetities, die voor Vrienden gratis toegankelijk zijn.

Ondanks dat er gezellig gekletst wordt kan men duidelijk niet wachten tot het zover is. Op het programma staat de presentatie van Tido om 18.45 uur gepland, maar een kwartier voor aanvang zitten

24

Onze Vrienden reageren enthousiast op de plannen.

Ze hebben duidelijk zin in het komende seizoen, maar trappelen ook van ongeduld voor het volgende programmaonderdeel: de cd-opname. Om 19.30 uur zit iedereen, na een korte pauze, weer op zijn of haar plek, in de volle veronderstelling dat de opname nu elk moment gaat beginnen. Maar zover is het nog niet. Tido roept chef-dirigent Peter Dijkstra naar voren en vraagt ook alle zangers erbij. De fles champagne die al de hele avond op tafel staat krijgt ineens zijn bestemming: ten overstaan van zangers en Vrienden wordt bekend gemaakt dat Peter Dijkstra zijn contract bij het NKK heeft verlengd en zeker tot 2025 aan het NKK verbonden blijft. Luid applaus vanuit zangers en Vrienden volgt.

Uitgelaten, maar gelijk weer in opperste concentratie, beginnen de zangers onder leiding van Peter aan de cd-opname. Onze Vrienden luisteren ademloos en iedereen is het erover eens: dit wordt een heel bijzondere cd. Bent u benieuwd naar hoe de cd is geworden? Naar verwachting ligt deze vanaf februari 2020 in de winkel – de cd komt uit als Goetia 72, het vervolg op 72 Angels, in première gaat. Na afloop van de opname drinken onze Vrienden, samen met de zangers en staf van het NKK nog gezellig wat met elkaar.

Mensen praten na over welk stuk in de opname ze het mooist vonden, welke concerten ze in hun agenda gaan zetten en of ze de cd alvast zullen voorbestellen. Het blijft nog lang gezellig in de Waalse Kerk, voordat een ieder weer naar buiten gaat en de regen trotseert.

Onder leiding van Peter Dijkstra brachten het Nederlands Kamerkoor en Raschèr Saxophone Quartet de wereldpremière van 72 Angels van Lera Auerbach. Lera Auerbach (1973) is componist en beeldend kunstenaar. Ze is één van de meest uitgevoerde componisten van de nieuwe generatie.

72 Angels is een groot werk voor koor en saxofoonkwartet en bestaat uit 72 preludes. Elke prelude vertegenwoordigt een engel uit de joods-mystieke interpretatie van Exodus 14:19-21. Lera zegt over het stuk: “72 Angels is een muzikale meditatie die iedere luisteraar op zijn eigen manier kan interpreteren”. In 2020 gaat het vervolg op 72 Angels, Goetia, in première bij het Nederlands Kamerkoor. In deze nieuwe compositie worden de 72 demonen bezongen.

Word Vriend

Word vriend Wilt u ook een seizoenspreview bijwonen? Word dan Vriend van het NKK door middel van onderstaande antwoordkaart, of vul deze in op www.nederlandskamerkoor.nl/steun-hetkoor/. U wordt al Vriend vanaf 5 euro per maand. Onze Vrienden ontvangen jaarlijks een uitnodiging voor de Vriendenbijeenkomst, daarnaast kunt u gratis de openbare repetities bezoeken en sturen we u twee keer per jaar ons magazine toe. Uw donatie gebruiken we om gewaagde,

innovatieve concerten te kunnen maken en om te investeren in de toekomst van koorzang: uw donatie wordt onder meer gebruikt om ons talentontwikkelingstraject NKK NXT mogelijk te maken. Naast Vriend kunt u ook toetreden tot de Nobelkring. Voor meer informatie over schenken aan het NKK, fiscale voordelen of andere vragen kunt u terecht bij relatiemanager Sanne van den Brink: sanne.vandenbrink@ nederlandskamerkoor.nl of 030 230 3024.

Antwoordkaart Vrienden | SEPA-machtiging Ja, ik word Vriend van het Nederlands Kamerkoor en geef: €5 per maand

€10 per maand

€25 per maand

Ik doe eenmalig een gift van €

Uw gegevens: Dhr. Voornaam

Mw.

Voorletters Achternaam

Adres Woonplaats

Postcode Telefoonnummer

E-mail Geboortedatum IBAN Ja ik machtig Stichting Nederlands Kamerkoor om het door mij gekozen bedrag maandelijks tot wederopzegging of eenmalig van mijn rekening af te schrijven Ja ik ontvang graag dagelijks de digitale nieuwsbrief van het Nederlands Kamerkoor met daarin concertinformatie nieuws en meer.

Datum + Plaats

Handtekening

Stuur dit formulier in ongefrankeerde envelop naar: Nederlands Kamerkoor/ Antwoordnummer 58281 / 3508 WB Utrecht * Door ondertekening van dit formulier geeft u toestemming aan het Nederlands Kamerkoor om incasso-opdrachten te sturen naar uw bank om het genoemde bedrag van uw rekening af te schrijven en aan uw eigen bank om het bedrag van uw rekening af te schrijven overeenkomstig de opdracht van Nederlands Kamerkoor. Als u het niet eens bent met deze afschrijving kunt u deze laten terugboeken. Neem hiervoor binnen acht weken na afschrijving contact op met uw bank. Vraag uw bank naar de voorwaarden. De incassant-id is NL94ZZZ411978900000 en het kenmerk van de machtiging is NKKVriend.

25

ISVW.NL SUMMERSCHOOLS Geniet op het prachtige Landgoed ISVW van diepgaande gesprekken, heerlijke maaltijden en mooie wandelingen in de bossen bij Leusden. Kijk op isvw.nl.

René Gude over René Descartes René Gude

SUMMERSCHOOL

MET NIETZSCHE NAAR DE OPERA

‘Wat is wijsheid? Het tegendeel van besluiteloosheid.’

29 JULI  2 AUGUSTUS 2019 v.a. € 772,-

'Zonder muziek zou het leven een vergissing zijn' – Nietzsche Muziek had een belangrijke plaats in het leven en denken van Nietzsche. Als jonge man heeft hij zelf heel wat composities geschreven. Hij was een goede vriend en bewonderaar van Richard Wagner, totdat hij die componist en zijn muziek eerder symptomatisch vond voor de ziekte van de tijd en de vriendschap verbrak.

Een ‘gezonde’ tegenhanger vond hij in George Bizet en diens opera Carmen.

In de cursus besteden we aandacht aan beide opera-componisten en luisteren we ook naar Nietzsches eigen composities. We onderzoeken hoe Nietzsche naar opera keek en luisterde,

welke dingen hem opvielen en wat hij wellicht over het hoofd zag. Maar vooral proberen we Nietzsches denken beter te begrijpen door – na een algemene inleiding – met name zijn teksten over muziek en muziektheater te lezen en bespreken.

DOCENTEN

Prof. Paul van Tongeren is hoogleraar ethiek aan de KU Leuven. Hij was 26 jaar lang hoogleraar wijsgerige ethiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

Wout van Tongeren is dramaturg, redacteur en filosoof. Hij is actief als dramaturg en redacteur bij het Nationale Opera en Ballet.

SUMMERSCHOOLS 2019

VOLG ONS:

€ 15,00 | 124 BLZ.

Meer informatie, inschrijven en bestellen: isvw.nl

AUGUSTUS

JULI 8-12 8-12 10-14 15-19 15-19

Als er één filosoof is waaraan René Gude gehecht was, was het wel zijn naamgenoot, René Descartes.

In René Gude over René Descartes komen fascinatie en wijsheid samen in een boek vol humor en liefde voor filosofie.

Filosofisch wandelen Filosofie in de Lage Landen Tao en Qigong Halte nu op de lijn oost-west Denken in tijden van versnelling

17-21 Stoïcijnse levenskunst 22-26 Vrij zijn en inspiratie 22-26 Medische doorbraken 29-2 aug. Met Nietzsche naar de opera

@ info@isvw.nl

5-9 7-11 12-16 14-18

19-23 21-25 21-25 26-30 26-30

Socratisch gesprek Fenomenologie en depressie Liefde, seks, dood en God Interculturele esthetica

@isvwijsbegeerte

ISVW

Grote denkers in de oosterse filosofie Opgeruimd gemoed Proust. Op zoek naar de verloren tijd Oefening baart ethiek Wat dichters weten ISVW

INTERNATIONALE SCHOOL VOOR WIJSBEGEERTE | DODEWEG 8 | 3832 RD LEUSDEN | 033  465 07 00 | INFOISVW.NL | WWW.ISVW.NL

concertverslag

koormuziek van de toekomst

“Hoe ziet de toekomst van de koormuziek en de uitvoering daarvan er in 2050 uit?

Met die onmogelijke vraag gingen de acht zangers van NNK NXT aan de slag. Het resultaat I want to be like you is aangrijpend en uiterst actueel, met een verrassende repertoirekeuze in een prachtige choreografie waarin vorm en inhoud samensmelten.

Het is bovenal adembenemend mooi.

Fenomenaal is ditmaal een understatement.”

Henri Drost, Theaterkrant, 8 maart 2019

Vraag een groep van acht jonge makers om een voorstelling te creëren over de toekomst van de koormuziek en je weet dat je een prikkelende uitkomst kunt verwachten. De tweede generatie van NKK NXT, een groep van acht jonge zangers en artistieke talenten, ging als trainee van het Nederlands Kamerkoor aan de slag met deze opdracht en boog zich over dit vraagstuk. Het resultaat was een voorstelling die minstens zo prikkelend was als adembenemend. Of de prachtig uitgewerkte toekomstvisie van deze NXT-ers een rooskleurig beeld schetst is nog vraag twee.

Verslag van JOOST VERHEGGEN

Stel je voor: acht zangers met prachtige stemmen, feilloos op elkaar ingespeeld, die het ene moment samensmelten en het andere moment frontaal botsen. Het geheel omlijnd door elektronische klanken en geometrische lichtpatronen die dwars door de ronde klanken en organische vormen heen breken. Deze acht jonge talenten vormden een bonte verzameling met gevarieerde expertise.

In de gelederen waren onder andere een componist, een theatermaker en een cultureel antropoloog.

Zij werden in het proces begeleid door onder andere Peggy Olislaegers (Het Nationaal Ballet), Patrick Housen, Cris Mollee en zangers van het Nederlands Kamerkoor. En wat leverde dat op?

27

De hoofdrol in I want to be like you werd niet gespeeld door een van de jonge zangers, maar door algoritmes en de dialoog tussen mens en computer, tussen organische stemmen en regels code en wetmatigheden. En, niet geheel tegen de verwachtingen in, won de computer langzaam maar zeker aan terrein. Waar het eerste stuk een voorzichtige echo was, een zachte wisselwerking tussen de zangers en de elektronische klanken, zwol de invloed en omvang van de computergestuurde geluiden aan tot een hoogtepunt waarin zang en elektronica op gelijke voet stonden. Bij tijd en wijle kreeg de computer de overhand, waar de algoritmes de hoofdrol opeisten.

I want to be like you Mirthe Dokter Niels Hak Tom Herring Luuk ten Hoor Arjan Lienaerts Maartje Masereeuw Anna Trombetta Jikke van der Velde Geluid Patrick Housen & Rutger Muller (Intro In Situ) Licht Cris Mollee Dramaturgie Peggy Olislaegers

28

In zekere zin zijn we daar nu al collectief debet aan: wie laat nooit eens Spotify de “best picks” uitzoeken als de zin ontbreekt om zelf een goede artiest op te zoeken?

Wie klikt nooit gedachteloos op de eerste de beste trailer die wordt gepresenteerd door Netflix, “speciaal voor jou” en “gebaseerd op jouw recente kijkgedrag”? Ongemerkt sluipen algoritmes in leven binnen die de beslissingen voor ons nemen en in een toenemende mate vormgeven wat we aan het doen zijn. Dat is niet anders in de koormuziek van de toekomst van de NKK NXT’ers.

Het (kloppende) hart en omkeerpunt van de voorstelling was een uitvoering van Bach’s motet Ich lasse dich nicht. Waar normaal gesproken de zangpartijen worden afgewisseld door twee koren, werden in deze voorstelling de NXT-zangers afgetikt door een live-gesamplede computerversie van zichzelf. Waar eerst een rauw elektronisch geluid de ragfijne koorzang leek te verscheuren, ontwikkelde langzaam de elektronica zich tot iets wat meer verheven was: een ware dialoog tussen mens en machine.

Naast de prachtige zang en choreografie riep de voorstelling ook boeiende vragen op. Waar willen we en kunnen we naartoe in de toekomst? De zangers zochten de uitersten op, zowel op het gebied van hun eigen stem en lichaam als op het terrein van de koormuziek.

Met bewonderenswaardige moed gingen ze de confrontatie aan met klassieke conventies en aannames, wat resulteerde in een prachtige en verbluffende voorstelling. Hoe de koormuziek over vijftig jaar uiteindelijk uit zal zien zal de tijd leren, maar I want to be like you was een veelbelovende blik in de toekomst.

Koren bundelen hun krachten Door RENÉ VAN PEER

Muziekjournalist René van Peer gaat in op de toekomst van de Nederlandse koormuziek. Een gesprek met Tido Visser, artistiek en algemeen directeur van het Nederlands Kamerkoor, Martine Spanjers van het Utrechtse podium voor amateurkunst ZIMIHC, Daphne Wassink, voorzitter van Koornetwerk Nederland, Naud van Geffen, zakelijk leider van het koor van De Nationale Opera en Roland Kieft, directeur van het Muziekcentrum van de Omroep.

Het is een merkwaardig gegeven.

Als je op straat een balletje trapt, staat daar niemand van te kijken.

Maar als je zingend over straat gaat, kijken omstanders daar al gauw vreemd van op. Je geeft iets van jezelf bloot in de openbare ruimte, want niets is zo persoonlijk als zingen. Wat je zingt is je eigen keuze, weerspiegelt je eigen smaak.

Elk individueel stemgeluid is uniek.

Het voortbrengen van het geluid is onmiddellijk verbonden met je lichaam. Voelen en horen hoe je stem een melodie vormt, geeft al diepe voldoening. In groepsverband zingen verhevigt die ervaring, ongeacht of dat is op de tribunes tijdens een voetbalwedstrijd, of tijdens een repetitie of een optreden van een koor. Merken hoe je stem bijdraagt aan dat grote geheel, en er tegelijkertijd in opgaat, geeft een gevoel van samenhang, van kracht. Dat geheel is inderdaad meer dan de som van al die individuen.

Het kan dan ook geen verwondering wekken dat een op de tien Nederlanders in georganiseerd verband zingt. Koren en vocale ensembles hebben samen meer leden dan voetbalclubs, toch volkssport nummer 1. Maar terwijl voetbal zich mag verheugen in uitgebreide aandacht in media, en ondersteuning krijgt van politiek en overheid, blijft zingen daar ver bij achter. Om daar verandering in te brengen stelden organisaties in de koorwereld, waaronder het Nederlands Kamerkoor, in 2016 een manifest met tien punten op, ‘Zingen, lekker belangrijk!’ In 2020, wanneer een nieuwe culturele beleidsperiode begint, zou het moeten leiden tot verankering van het samen zingen in het overheidsbewustzijn. Tido Visser, artistiek en algemeen directeur van het Nederlands Kamerkoor, is een van de initiatiefnemers van ‘Zingen, lekker belangrijk!’.

Hij benadrukt de urgentie van het manifest. Er zijn drie redenen

29

waarom koorzang volgens hem zo belangrijk is. “Je kunt stellen dat de ontwikkeling van symfonische muziek op zijn einde loopt. Er wordt nog veel mooie muziek voor orkest geschreven, maar aan de vorm is niet zoveel meer te doen.

Koormuziek, daarentegen, is nog volop in ontwikkeling. Het is een prachtig medium in de ontmoeting en versmelting van kunstvormen: beweging, tekst, theater, audiovisuals, noem maar op. Dat maakt een koor tot ideale component in een multidisciplinaire voorstelling.

Ten tweede kan het fungeren als een medicijn tegen de verbrokkeling en de vereenzaming in onze samenleving. Zingen in koor is per definitie een activiteit die mensen onderling verbindt, die zorgt voor cohesie. Tot slot: er is niets zo eenvoudig om te delen met elkaar.

Zet mensen rond een tafel, laat hen zingen en je hebt al een koor. Daar heb je geen instrumentenfonds voor nodig. Koorzang is de meest beoefende tak van muziek. En toch merken we hoe moeilijk het is om koormuziek een plaats te geven in het komende stelseladvies van de Raad voor Cultuur.”

Het is een van de doelen van het manifest. Door de oprichting in 2017 van Koornetwerk Nederland, rechtsopvolger van de Vereniging

30

van Nederlandse Korenorganisaties, is er een koepelorganisatie met een nieuw elan. De samenwerking tussen verschillende organisaties en ensembles heeft ervoor gezorgd dat hun krachten gebundeld zijn. In ‘Zingen, lekker belangrijk!’ hebben ze hun gedachten geformuleerd over punten die aandacht nodig hebben, zoals het omgaan met zangers op leeftijd, het betrekken van jongeren bij koren, manieren waarop koren van amateurs en professionals bij elkaar gebracht kunnen worden. “Professionele koren kunnen dienen als rolmodel”, aldus Visser. “Je bewerkstelligt geen aanwas van jong atletiektalent als er geen Daphne Schippers is, die met haar prestaties een rolmodel is. Dat zou ook bij koren zo moeten werken. Ik zie grote potentie in de koorwereld, maar er zijn ook nog veel uitdagingen. Het Groot Omroepkoor is aan het verjongen.

Cappella Amsterdam, dat door het Fonds Podiumkunsten uit het cultuurplan gezet is, houdt zich met moeite staande. Het Nederlands Kamerkoor krijgt als enige koor nog een meerjarige ondersteuning van het fonds. Maar als je genres als barokmuziek en koormuziek niet beter borgt, bestaat de kans dat die genres op een bepaald moment niet meer terug zijn te vinden in een meerjarige ondersteuning.

Dat kan ook met koormuziek gebeuren.”

Martine Spanjers van het Utrechtse podium voor amateurkunst ZIMIHC (de lichtelijk ironische afkorting van ‘Zat ik maar in Hoog Catharijne’) is een van de initiatiefnemers van het manifest. “Zingen is het belangrijkste tijdverdrijf in Nederland”, zegt ze over de cijfers. Ze doet er nog een schepje bovenop. “Volgens het Sociaal Cultureel Planbureau zingt vijfentwintig procent van de Nederlanders. Dat percentage omvat ook leden van bandjes en mensen die thuis op zolder voor hun eigen plezier muziek maken. Het SCP becijferde ook dat tien procent van de Nederlanders in een koor zingt. Hoewel het een geweldige kracht is, is er van overheidswege steeds meer op beknibbeld. Door bezuinigingen op alle niveaus is de infrastructuur afgebroken. De negatieve spiraal die dat opgeleverd heeft, willen we doorbreken met de punten uit het manifest. Die zijn er allemaal op gericht om de koorwereld in ons land te versterken.”

Uit de tien punten in het manifest zijn er vier gekozen waar de opstellers zich speciaal op willen richten. “Educatie is van het grootste belang”, zegt Spanjers. “Er moet weer structureel muziekonderwijs

interview op scholen komen. Zingen moet weer terug in het curriculum. Kinderen moeten weer zingen in de klas. Een van de dingen om dat te stimuleren is een schoolkorenfestival. Zo ontstaan er vanzelf contacten tussen koren. Verder willen we dat het vak van dirigent bij amateurkoren verder geprofessionaliseerd wordt. We willen ook de besturen van koren sterker maken.

Tenslotte is het van belang dat de sector zelf versterkt wordt. Er is nu veel versnippering door een gebrek aan een goede infrastructuur en ondersteuning. De informatievoorziening is nog te veel her en der verspreid, op provinciaal niveau, maar ook deels op landelijk niveau.

Koornetwerk Nederland is een heel goed instrument om uitwisseling van kennis en informatie te faciliteren.”

Dat was ook een belangrijke reden voor de omvorming van Vereniging van Nederlandse Korenorganisaties tot Koornetwerk Nederland, zegt voorzitter Daphne Wassink, met Tido Visser en Martine Spanjers initiatiefnemer van het manifest.

“De oude vereniging was landelijk onvoldoende zichtbaar.” Ook zij ziet vergrijzing van het koorwezen als een urgent onderwerp. “Koren stoppen omdat de leden te oud worden en er geen jonge zangers bij komen. Dan heb je het vaak over koren die al meer dan honderd jaar bestaan. Naar schatting houden per jaar tussen de 4000 en 4500 mensen om die reden op met zingen en verliezen hiermee ook een stukje van hun sociale omgeving. Het is daarom belangrijk om alternatieven voor deze doelgroep te stimuleren.

Het aantal koorzangers lijkt tegelijk niet minder te worden. Er is groei, met name in de koren voor lichte muziek en muziektheater, en in shanty- en smartlappenkoren. Bovendien ontstaan er nieuwe manieren waarop zangers zich verenigen, zoals projectkoren of inloopkoren, die weer een hele andere behoefte hebben dan de meer traditionele vormen.”

Een van de grote winstpunten in het manifest is dat amateur- en professionele koren samen optrekken, vindt Wassink. “Die twee geledingen opereerden te veel los van elkaar. Door die krachten te bundelen kunnen ze zich sterk maken voor het opnemen van koormuziek in het toekomstige Nederlandse cultuurbeleid. De sector als geheel moet daarin geborgd worden.”

Het samen optrekken van amateurs en professionals gebeurt al langer in de praktijk. Zo laat het Nederlands Kamerkoor eigen concerten voorafgaan door optredens van lokale koren. Cappella Amsterdam wil de brug slaan naar amateurs door masterclasses te verzorgen voor koren en directiestudenten.

Ook wil het ensemble contacten leggen met kinder- en jeugdkoren, en zich gaan bezighouden met educatie aan kinderen die nog niet zingen. Voor het eind van dit jaar staat een optreden gepland met kinderkoor Nieuw Vocaal Amsterdam. Cappella Amsterdam presenteert later dit jaar een visie op vernieuwing en zijn positie in de maatschappij.

Ook Naud van Geffen, zakelijk leider van het koor van De Nationale Opera, onderschrijft het belang van het manifest. “Zingen moet weer op de kaart komen”, zegt hij. “Je ziet nu al dat zangstudenten zich op het buitenland richten, of zelfs afhaken, omdat ze hier weinig perspectief op werk hebben. Dat heeft gevolgen voor de opleidingen, en dus voor de aanwas. Op termijn kunnen we alleen maar functioneren bij de gratie van een bloeiend koorleven. Anderzijds zijn we een rolmodel, doordat we zichtbaar zijn. Zo kunnen we jonge mensen inspireren om meer te gaan zingen. We zoeken meer verbinding met amateurs, semi-professionals en jongeren, ondermeer door het Opera Forward Festival. Daarnaast participeren we in Nieuw Vocaal Amsterdam, dat zangers opleidt van 4 tot 23 jaar uit de stad en de

wijde omgeving. We hebben een eigen educatieafdeling, maar we moeten niet een taak uitvoeren die de overheid laat liggen. Want dan zetten wij daar geld voor in dat we van die overheid gekregen hebben.

Als de overheid vindt dat muziekeducatie van belang is, moet ze zorgen dat die weer integraal onderdeel wordt van het onderwijs.”

Roland Kieft, directeur van het Muziekcentrum van de Omroep waar het Groot Omroepkoor onder ressorteert, is er ook van overtuigd dat alles begint met muziekonderwijs op scholen. “Je hebt veel melk nodig om room te scheppen”, zegt hij. “Dan kun je het huidige sublieme peil handhaven. Aan educatie op basisniveau kunnen wij weinig doen. Daar hebben we gewoon de middelen niet voor. We zoeken wel verbinding in onze jaarlijkse meezingconcerten. Dan repeteren we met 1250 amateurzangers voor een uitvoering in TivoliVredenburg. Dat is altijd een ontroerende belevenis.

Maar als het gaat om talentontwikkeling richten we ons toch op de conservatoria. Bachelorstudenten kunnen aan onze concerten meedoen, en we hebben een uitgebreid masterprogramma waarin studenten een aantal maanden met begeleiding mee kunnen lopen.”

Volgens Martine Spanjers van ZIMIHC is het manifest zinvol geweest.

“We hebben regelmatig contact met de Raad voor Cultuur en het Ministerie van OCW. Koren worden weer genoemd in stukken, dus het manifest is al opgepikt.” Het initiëren en opstellen van dat manifest heeft er in ieder geval voor gezorgd dat de verschillende organisaties en ensembles binnen de koorwereld elkaar gevonden hebben. “Zo worden kansen die er liggen eindelijk ingelost”, zegt Tido Visser. In die verbinding tussen amateurs en de profs heeft de koorsector nu een voorbeeldfunctie voor de hele kunstwereld.

31

Door LIZET SPIJKER

In 2014 begon het Nederlands Kamerkoor met een nieuw educatietraject voor amateurkoren: Zingen doe je samen! Het koor had een kleine twee jaar daarvoor het 75-jarig jubileum gevierd met een treinreis door Nederland. In elke province stopte de trein en zong het Nederlands Kamerkoor met koren uit die provincie. De ontmoeting met deze twaalf koren smaakte naar meer. Zowel voor de zangers van de deelnemende koren, als die van het Nederlands Kamerkoor.

Sommige van de deelnemende koren aan de treinreis klopten zelf al aan bij het Nederlands Kamerkoor: de workshop die onderdeel uitmaakte van de ontmoeting, was zo goed bevallen dat zij dit nog een keer wilden meemaken. Zo ontstond het idee om niet alleen vaker workshops te geven aan koren door het hele land, maar hen ook uit te nodigen als voorprogramma bij de concerten van het Nederlands Kamerkoor.

Een voorprogramma: iets wat in de lichte muziekscene heel normaal is.

Daar worden bij de meeste grote, internationale of nationale acts lokale, up-and-coming bandjes uitgenodigd om een kort voorprogramma te verzorgen. Op die manier heeft het publiek de kans om nieuw talent te ontdekken, en krijgen jonge bands de mogelijkheid om

32

Een terugblik op vijf jaar Zingen doe je samen!‌ te spelen op grote podia met een breed publiek. Een succesformule – dus waarom gebruiken we die niet in de klassieke muziek?

In nauwe samenwerking met de zalen waar het Nederlands Kamerkoor regelmatig optreedt, werd het plan gevormd. Want natuurlijk moest het format uit de popwereld aangepast worden aan de wensen van de klassieke musici en het publiek. Waar je in de popwereld op elk moment de zaal in en uit kunt lopen, een biertje koopt en tijdens de muziek ook met je vrienden kletst, vereist de fragiele muziek van een kamerkoor toch meer stilte en aandacht. Daarnaast heeft het Nederlands Kamerkoor stricte afspraken met de musici over werktijden en pauzes: niet langer dan 45 minuten mag er zitten tussen het einde van de podiumrepetitie en de aanvang van het concert.

In deze 45 minuten gaan de deuren van de zaal open en kan het publiek hun plekje in de zaal vinden. Maar het Nederlands Kamerkoor wilde in deze korte tijd ook nog een voorprogramma inplannen. Met de deuren dicht, zodat het koor in alle rust en met volledige aandacht van het publiek kan optreden. En met de deuren zowel voor als na het optreden open, zodat iedereen zelf kan kiezen of zij naar het voorprogramma willen luisteren.

Na wat trial-and-error bleek een voorprogramma van 15 minuten muziek precies te passen. Met een korte introductie vooraf, en natuurlijk een lang applaus na afloop, duurt het geheel 20 minuten. Dat geeft precies 15 minuten van tevoren, en 10 minuten na afloop, voor het publiek om hun plaats in de zaal te vinden. Iedereen moet op scherp staan: de producent backstage, zodat het Nederlands Kamerkoor stipt op tijd eindigt met de repetitie, en het voorprogramma op tijd start. En de managers van de foyer, die zo snel mogelijk alle kaartjes van de bezoekers moeten controleren en hen naar de juiste plek in de zaal wijzen. Na vijf jaar loopt het bijna altijd op rolletjes en weet het zaalpersoneel en de betrokkenen bij het Nederlands Kamerkoor precies wat ze moeten doen om alles soepel te laten verlopen.

Het Nederlands Kamerkoor is trots te mogen zeggen dat sinds 2014 al ruim 75 koren een voorprogramma hebben verzorgd en nog meer koren een workshop door een zanger hebben gevolgd. Op naar de 100!

zingen doe je samen!

Meedoen met Zingen doe je samen!?

Ook in het seizoen 2019-2020 nodigt het Nederlands Kamerkoor amateurkoren uit om deel te nemen aan Zingen doe je Samen! Bij de concerten van een heel aantal tournees is ruimte voor voorprogramma’s.

Wil je meedoen? Dit is hoe het werkt: Als je je aanmeldt voor Zingen doe je Samen ga je samen met de manager educatie, Lizet Spijker, op zoek naar een geschikt concert. De voorwaarden voor het optreden in een voorprogramma zijn: • Je volgt een workshop door een van de zangers van het Nederlands Kamerkoor • Je treedt op bij een concert in een stad bij jou in de buurt • Je kunt bij dit concert een programma van 15 minuten ten gehore brengen, dat past bij het repertoire van het Nederlands Kamerkoor. Zo zorgen we ervoor dat het voorprogramma zo aantrekkelijk mogelijk is voor het publiek om te bezoeken.

Als er een geschikt concert is gevonden, gaan we op zoek naar een datum en coach voor de workshop.

De workshop maken we helemaal op maat voor jullie koor: we kijken aan welke aandachtspunten, thema’s of repertoire jullie willen werken en gaan vervolgens op zoek naar een coach die daar goed op aansluit.

Iedere zanger van het Kamerkoor heeft een eigen aanpak en specialiteit. De coach bespreekt de inhoud van de workshop verder door met jullie dirigent, die ook bij de workshop aanwezig is. Zo kan de coach echt aansluiten op datgene waar jullie behoefte aan hebben.

Aan de workshop zijn kosten verbonden: €400,- excl. 21% btw en reiskosten voor een hele dag (5 uur excl pauze) €300,-. excl 21% btw en reiskosten voor een avondrepetitie of dagdeel (max. 3 uur) Voor het concert waar je optreedt als voorprogramma ontvangen alle koorleden een vrijkaartje. Bovendien regelen we in overleg met de zaal een mooie korting voor jullie vrienden en familie.

Meld je nu aan voor deelname aan Zingen doe je Samen! in seizoen 2019-2020!

Bel of mail Lizet Spijker: lizet.spijker@nederlandskamerkoor.nl of 030-2303025

33

tweets

Wat vond u ervan?

Over Duister Rusland: Wat een geweldig concert vorige week. Het Requiem was een ontdekking.

Schnittke ken ik van de cd-opname, en het NKK volg ik al een aantal jaren. Desondanks heeft het zeer veel indruk gemaakt. Wat een geweldig niveau van koorzang is dat toch. Dat betreft het hele koor, maar met speciale vermelding van de hoge sopranen. Bedankt!

Arie Bergwerff @ArieBergwerff 15 maart Arjan Ederveen imponeert en ontroert in ‘Vergeten’, samen met Ned Kamerkoor. Daar waren we met z’n allen wel even stil van in de Grote Kerk Alkmaar. #dementie #blijvenzingen!

Jos Boshouwers

Over Vergeten: Het was een adembenemende en indrukwekkende voorstelling. Herkenning, verrassing, mooie momenten. Het mooie vond ik wel dat het één geheel werd: muziek, spraak, Erik, koor, dokter en zoon speelden samen het indrukwekkende traject van voortschrijdende dementie. Er was geen moment dat dit schouwspel werd verstoord door iets wat er niet in thuis hoorde. Prachtige opzet! Dat wilde ik toch even aan jullie terugkoppelen, Groet,

Wim

Marko Draisma @markodraisma 25 januari Gisteren heb ik een prachtig concert mogen bijwonen van het @ ned_kamerkoor in @TiVre_Utrecht.

Een oud Russisch requiem, en het requiem van Alfred Schnittke. Wat een stembeheersing, bij zulke complexe muziek, we hebben er enorm van genoten, veel dank!

Wat was dat een prachtig concert eergisteravond in Ede. Door de inleiding vooraf en het gesprek na afloop was het helemaal een bijzondere belevenis. Ik heb zelden zo’n schitterend koor gehoord in voor zangers toch niet gemakkelijke muziek, en de fluiten pasten daar heel mooi bij.

Ook Arjan Ederveen was geweldig. Ik heb alle documentatie doorgegeven aan de staf van het verpleeghuis waar mijn vrouw in verblijft; men was zeer belangstellend. Ik wens je heel veel succes met dit geweldige project.

Vriendelijke groeten,

Robert Bogers.

In de pers Duister Rusland

Arjen Noordzij @dokter_no 21 december Als de hemel bestaat, heb ik er een glimp van opgevangen. ‘Ich steh an deiner Krippen hier’ a capella @ned_ kamerkoor. Mooier wordt muziek niet.

in NRC voor ons programma Duister Rusland!

"Onder Dijkstra’s even exacte als bezielde leiding ontsloot het een heel universum van religieuze sferen, uiteenlopend van boetvaardigheid tot zondigheid en ootmoed."

Vergeten NRC: "Geweldig zingend kamerkoor is behalve origineel ook relevant bezig" de Volkskrant: "Arjan Ederveen is ontroerend als demente man en het Nederlands Kamerkoor verklankt de treurnis geweldig" Trouw: "Het Nederlands Kamerkoor pakt een maatschappelijk relevant onderwerp bij de kladden en slaagt erin een genuanceerde uitwerking op de planken te brengen."

34

The Public Domain

Voorproefje The Public Domain Repeteren in Schalkwijk Door FIRMA FLUKS

In de Wereldmuziekschool in het Haarlemse Schalkwijk is de eerste inlooprepetitie gehouden voor The Public Domain. Met als doel: zoveel mogelijk zangers te enthousiasmeren voor het Schalkwijk Koor, dat onderdeel wordt van de duizend zangers die deze compositie van David Lang gaan uitvoeren op 5 en 6 juli.

Dirigent Hans Veldhuizen laat geoefende en minder geoefende zangers samen zingen, geeft tips en laat de zangers kennismaken met het bijzondere werk. En met succes. “Het lijkt wel of we al jaren samen zingen.”

Tien minuten voordat de repetitie begint, loopt Geer Beemsterboer (65) de zaal van de Wereldmuziekschool binnen. Ze was hier vanochtend nog, voor een repetitie met de klezmerband waarin ze saxofoon speelt.

“Vroeger heb ik ook in koren gezongen, maar aan zoiets groots heb ik nog nooit meegedaan. Het lijkt me ontzettend leuk om met zoveel mensen tegelijk te zingen. Ik zie het als een soort positieve demonstratie.

Dat is nodig in deze tijd, want muziek is verbindend en het kan hartverwarmend zijn om naar elkaar te luisteren. Eigenlijk houd ik helemaal niet van mensenmassa’s, maar zo’n groep die zingt, dat is iets totaal anders. Ik weet nog helemaal niet wat we gaan zingen en dat maakt me ook niet zoveel uit. Ik wil zeker meedoen aan de uitvoering van The Public Domain.”

35

The Public Domain

Krul de tenen Ondertussen melden zich steeds meer nieuwsgierige zangers. Het zaaltje is zo vol dat er stoelen bijgezet moeten worden. Als iedereen een plek heeft gevonden – met de heren aan de rechterkant en de dames links – begint dirigent Hans Veldhuizen met een geruststellende mededeling. “U kunt niets verkeerd doen.” Hij speelt vier tonen op de piano en vraagt de dames na te zingen. Vervolgens doen de heren hetzelfde op een andere toonhoogte en daarna zingt iedereen samen.

De zangers zijn er zelf van onder de indruk. “Leuk hè”, fluisteren twee buurvrouwen tegen elkaar. “Het lijkt wel of we al jaren samen zingen”, zegt één van de zangers.

Na wat stemoefeningen, geeft dirigent Hans tips over de beste houding om in te zingen. “Voeten uit elkaar, schouders los, krul de tenen, want die doen ook mee.”

Niet streng Het eerste werk van de avond is Lean on me. De dames beginnen, “meteen spatzuiver”, volgens de dirigent. De mannen vormen de tegenstem in het stuk.

Dat ze in de minderheid zijn vanavond, is geen enkel probleem. “Met uw power compenseert u het aantal dames”, zegt dirigent Hans. Een van die mannen is Mustafa Elaichi (53), die naar de repetitie is gekomen zonder enige zangervaring. “Ik luister normaal naar muziek, zelf zingen heb ik nog nooit gedaan. Maar dat is hier geen probleem. Zie je hoe de dirigent het doet?

36

Hij is niet streng en neemt je echt mee in de muziek”, vertelt hij. Mustafa heeft zichtbaar plezier vanavond en hij vindt het initiatief om samen te zingen heel mooi.

“Kijk maar rond, iedereen is hier: allochtoon, autochtoon, man, vrouw, jong, oud. Dit koor bevordert de integratie. Dat we dit in Schalkwijk kunnen creëren, is echt prachtig.”

Verrassende woorden Dan is het tijd om kennis te maken met de muziek van The Public Domain. Het start met het fluisteren van woorden over wat mensen gemeen hebben met elkaar.

De woorden worden steeds harder en gaan over in gezang: “Our love of music, our favourite sandwich, our own experience.” Voor veel zangers is het even wennen om de woorden te fluisteren, hardop te zeggen en te zingen. Vanwege het tempo dat deels zelf te bepalen is, maar ook vanwege de bijzondere onderwerpen. “Ik wist niet wat ik ervan kon verwachten, maar er zitten verrassende stukken in”, vertelt Gudy van Veen (42). “Het is echt een ander muziekstuk dan ik gewend ben. Dat je ineens zingt over een sandwich, dat vind ik grappig. Terwijl de woorden ‘power to choose’ juist weer heel krachtig en mooi zijn.’’ Gudy is naar de repetitie gekomen met haar dochter Lynn (12). “Er hangt een fijne sfeer hier en ik vind het ook mooi klinken.

Het lijkt me indrukwekkend om dit straks met duizend mensen te zingen”, vertelt Lynn.

The Public Domain

The Public Domain: een unieke compositie van David Lang geschreven voor 1000 zangers. Op 5 en 6 juli 2019 wordt het stuk voor het eerst uitgevoerd in Nederland, in een coproductie van het Nederlands Kamerkoor en de Koorbiënnale. Misschien wel het hoogtepunt voor zingend Nederland: iedereen mag meedoen, ook jij!

Luisteren en laten meevoeren Aan het einde van de repetitie zingen de koorleden het gerepeteerde stuk uit The Public Domain nog een keer achter elkaar. Als hij hoort dat sommige zangers improviseren, heeft de dirigent nog een paar tips. “Het meest voorname is dat u luistert. Laat u meevoeren door de buurvrouw. En als u niets hoort, moet u misschien zelf wat zachter zingen.”

Na afloop van de repetitie is Frank Hilterman (66), die de avond hielp organiseren, erg tevreden. “Het is verbazingwekkend hoe een groep van vijftig mensen die elkaar niet kent, samen zo kan zingen. Het idee van deze avond was om te proeven wat er met The Public Domain gaat gebeuren. Ik kreeg de indruk dat mensen erg enthousiast zijn. Dus ik hoop dat deze mensen allemaal iemand meenemen naar de volgende repetitie.

Dan passen we niet meer in deze zaal, maar dan gaan we ervoor staan, in het winkelcentrum.” Een verdubbeling van het aantal zangers op de volgende repetitie zou mooi zijn, want er is nog plek voor extra zangers in het Schalkwijk Koor. Zelf is Frank in ieder geval overtuigd. “Ik zing normaal alleen in de badkamer, dus de repetitie van vanavond was voor mij een hele ervaring. Maar ik ga zeker meedoen.”

Wil je ook meezingen?

Op 5 en 6 juli wordt het stuk The Public Domain van de wereldberoemde componist David Lang gezongen door duizend zangers op de Koorbiënnale. Kijk voor meer informatie en deelname op www.thepublicdomain.nl of stuur een e-mail naar: info@publicdomain.nl

37

terugblik Vergeten

“Als ik zing, gooi ik alles eruit!”

Voorafgaand aan de concertserie Vergeten van het Nederlands Kamerkoor verzorgt zangeres Maartje de Lint de training Zingen in de zorg bij dementie. Zorgprofessionals leren hoe zij met zang de kwaliteit van leven van hun cliënten kunnen vergroten.

We liepen een middag mee.

Door ERIK ZWIERS

Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent Erik Bosgraaf blokfluit Spinvis muziek & teksten met

Arjan Ederveen 14 t/m 24 maart 2019 www.nederlandskamerkoor.nl/vergeten

een concert over dementie

De medewerkers van verzorgingshuis Zuydtwijck zitten in tweetallen tegenover elkaar en kijken elkaar in de ogen. In het eerste uur besteedt Maartje aandacht aan de theorie van zingen met mensen met dementie.

Tijdens de eerste twee trainingssessies werd aandacht besteed aan de werking van muziek in het brein en waarom favoriete liedjes van vroeger zo waardevol zijn.

“Die kennen zij nog en roepen herinneringen op aan gebeurtenissen of perioden uit het verleden. Dat is een goede aanleiding om met elkaar tot gesprek te komen”, vertelt Maartje. “Maar het begint met contact maken.”

Activiteitenbegeleidster Jolanda steekt een hand omhoog. Haar collega spiegelt iedere beweging die Jolanda maakt. Een ander koppel streelt elkaars armen en schiet in de lach. “Goed zo!”, moedigt Maartje aan. “Zo laat je merken dat je de ander ziet. Zonder woorden vertel je dat je er voor die ander bent. Dat geeft vertrouwen.” Na een kwartiertje oefenen merken de deelnemers dat nonverbaal contact maken meteen al een band schept. “Gek eigenlijk”, zegt Jolanda. “Het voelt alsof

38

terugblik Vergeten

je elkaar begrijpt.” Dat is volgens Maartje de spijker op z’n kop. “De manier waarop iemand beweegt, zegt ook iets over hoe die persoon zich voelt. Door te spiegelen laat je weten dat je het ziet, dat je er aandacht voor hebt.” “Dan valt er meteen al een hoop spanning weg”, vult Jolanda aan. En dat is precies waar Maartje naartoe wil. Contact maken en ontspannen, want anders kun je niet lekker zingen. “Ik ben dit niet gewend”, zegt Peter.

“Maar ik zie wel dat het werkt. Ik ga het gewoon eens proberen.”

In de praktijk Na het theoretisch gedeelte is het tijd voor de praktijkoefening. Terwijl pianist Wim Veenhof wat vrolijke melodieën speelt, komen vijftien bewoners de recreatiezaal binnen. Sommigen kijken afwachtend om zich heen. Ze hebben geen idee wat hen te wachten staat. Als een van de laatsten komt Marina in haar rolstoel binnen. Ze begint direct te zingen. Maartje neemt haar beide handen in de hare. “Heb je er zin?” Dat heeft ze zeker. “Als ik zing dan gooi ik alles eruit!”, zegt de vrolijke dame en steekt lachend beide armen in de lucht. “Vlieg met

me mee”, begint Maartje en zingt iedereen persoonlijk toe terwijl ze ze even aanraakt. Eerst verschijnt er een twinkeling in de ogen, dan krult een glimlach rond de mond en in een mum van tijd zingt iedereen uit volle borst mee.

“U bent toch óók wel eens verliefd geweest?”, vraagt een van de deelnemers aan de mevrouw naast haar nadat ze Een beetje verliefd hebben gezongen. “Ach jawel, maar hij is zoveel weg”, reageert ze somber.

“Maar uw man komt toch nog iedere dag op bezoek?”, probeert ze nog, maar de dame begint nerveus met haar vingers over haar liedboek te wrijven en stapt uit het contact. “Ik mis hem zo. Dat vind ik niet fijn”, zegt ze voor zich uit starend. Maartje knielt bij de dame neer, pakt haar hand en zingt vrolijk Als ik tweemaal met mijn fietsbel bel. Ze laat zich verleiden en valt Maartje bij: “Nou dan weet je het wel”.

39

Actief

NMF.indd 1

GENIETE N VAN M IN BINNE UZIEK N- EN BU ITENLAN D IC Productions verzorgt

unieke koorprojecten in het buitenland. Volledig verzorgde reizen inclusief excursies en uitvoeringen in de prachtigste concertzalen van Europa!

4 – 11 JUNI 2019

Händels Messiah in Boedapest.

11 – 16 SEPTEMBER 2019

Requiem Fauré en Duruflé, kathedraal van Orléans.

10 – 14 OKTOBER 2019

The Armed Man van Jenkins in Nottingham.

Sing Along Events voor meezingconcerten op niveau! Ervaar het plezier van zingen in prettig gezelschap.

31 AUGUSTUS – 1 SEPTEMBER 2019

Zangweekend Mozart in Noord-Limburg inclusief overnachting in gastvrij hotel, met concert in de kathedraal van Roermond.

23 NOVEMBER 2019

Zingen in Lissabon: drie concerten op toplocaties.

Fauré’s Requiem in de feeërieke Dominicuskerk te Amsterdam. Extra oefendag op 9 november.

www.koorprojecten.org 013 - 536 39 21

www.singalongevents.nl 071 - 361 94 86

6 – 10 NOVEMBER 2019

40

18-04-19 14:52

HIER KAN UW ADVERTENTIE STAAN Maar liever bieden we meer dan dat.

Laten we samen op zoek gaan naar de optimale samenwerking tussen uw bedrijf en het NKK. Benieuwd naar de mogelijkheden?

Neem contact op met Relatiemanager Sanne van den Brink via 030 – 2303024 of mail naar sanne.vandenbrink@nederlandskamerkoor.nl.

Wilt u meer informatie?

Kijk dan op www.nederlandskamerkoor.nl/bedrijven.

Programmatoelichting O Sacrum Convivium Edo de Waart: Brahms, Strauss en Wagner

41

interview # Peter Dijkstra

# a cappella

In het programma O sacrum convivium plaatst het Nederlands Kamerkoor onder leiding van Peter Dijkstra totaal verschillende religieuze koorwerken en drie delen uit de cantate Figure humaine van Poulenc - een van de hoogtepunten uit het profane twintigste-eeuwse koorrepertoire - in een verrassende context.

O Sacrum Convivium Peter Dijkstra

programma Olivier Messiaen O sacrum convivium!

Francis Jean Marcel Poulenc Figure humaine Olivier Messiaen Cinq rechants Tomás Luís de Victoria O sacrum convivium Giovanni Pierluigi da Palestrina Super flumina Babylonis (psalm 137) Arnold Schönberg De Profundis Giovanni Pierluigi da Palestrina O sacrum convivium Iannis Xenakis Nuits Olivier Messiaen O sacrum convivium! uitvoerenden Nederlands Kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent www.nederlandskamerkoor.nl/osacrumconvivium

door MAARTEN-JAN DONGELMANS

GODDELIJKE GENADE De muziek legt de link met leven en geloven in een hogere macht. Een mensenleven bestaat uit vallen en opstaan. Dat is een open deur. Toch? Maar gelovigen en ook veel mensen die het geloof al jaren geleden hebben afgezworen richten op zulke tegengestelde momenten hun ogen naar boven. Voor steun of uit dankbaarheid. Dat vertrouwen op goddelijke genade - niet zelden tegen beter weten in - wordt tijdens de katholieke mis versterkt door de viering van de eucharistie (het herdenken van het Laatste Avondmaal). Hiermee wordt de band met de hemel aangehaald.

PIEPKLEIN DEEL In de liedtekst O sacrum convivium horen we de relatie met het goddelijke en het teken van god expliciet bezongen. De inhoud luidt als volgt: ‘O heilig gastmaal waarin Christus wordt genuttigd, de gedachtenis van diens lijden wordt vernieuwd, de geest wordt door genade vervuld en ons het onderpand van toekomstige glorie gegeven. Alleluia.’ Het Nederlands Kamerkoor plaatst de gloedvolle woorden van Thomas van Aquino als een rode draad door dit intrigerende programma vol hoop, wanhoop en berusting.

42

Van de middeleeuwse geleerde, dichter, dominicaan en heilige Thomas van Aquino is precies bekend hoeveel woorden hij heeft geschreven. Zeven miljoen om precies te zijn. Een piepklein deel daarvan is terug te vinden in de vier gedichten die Sint Thomas maakte voor het feest van Sacramentsdag (tien dagen na Pinksteren). Het was de paus zelf die hem in 1263 de opdracht gaf nieuwe teksten voor de liturgie aan te leveren. Eén onderdeel van dit poëtische kwartet is het Magnificat-antifoon O sacrum convivium. Kort maar krachtig, en inspirerend voor componisten. Van Palestrina tot Messiaen.

MUZIKALE TAAL Olivier Messiaen (overleden in 1992) zoekt het in het openingswerk van het programma in mystieke statigheid. Zijn enige motet O sacrum convivium! stamt uit 1937, toen de schrijver 29 jaar oud was. Het korte, nog geen vijf minuten durende koorwerk levert een sprekend voorbeeld op van Messiaens fascinatie voor harmonische kleuren. De componist beschouwde het echter niet als representatief voor zijn muzikale taal.

programmatoelichting concertagenda 3 oktober 2019 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk 6 oktober 2019 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 7 oktober 2019 Wageningen, Theater Junushoff 8 oktober 2019 Rotterdam, Grote of St. Laurenskerk 9 oktober 2019 Enschede, Grote Kerk 10 oktober 2019 Arnhem, Musis en Stadstheater 11 oktober 2019 Alkmaar, Grote Sint Laurenskerk 13 oktober 2019 Utrecht, TivoliVredenburg

Dit in tegenstelling tot Cinq rechants. De vijf refreinachtige liederen over liefde stellen het cyclische aspect centraal en hebben daardoor iets mantra-achtigs over zich. Messiaen uit zich hier onder meer in een soort van pseudo-Sanskriet.

SUPERIORITEIT In de tijd van de contrareformatie moet de tekst over het ‘heilig gastmaal’ zoveel als een statement zijn geweest. Een soort van promotie en tevens benadrukking van de superioriteit van de katholieke mis tegenover de protestantse avondmaalsviering. Het Nederlands Kamerkoor laat polyfone zettingen horen van Tomás Luis de Victoria en Giovanni Pierluigi da Palestrina, meesters uit het laat zestiende-eeuwse Rome.

Muzikale troost en berusting voor momenten van wanhoop en verdriet, wanneer de ‘link met boven’ wat moeilijk ligt, brengen de psalmteksten van Palestrina’s Super flumina Babylonis (psalm 137, over het gedwongen verblijf van de joden in Babylon) en Schönbergs De profundis (psalm 130 ‘Uit de diepte’, voor overledenen), en het engagement van Xenakis’ Nuits (‘Nachten’).

TEGENSTANDERS Dat laatste, profane en twaalfstemmige werk, in 1967 geschreven op het moment dat Iannis Xenakis (1922-2001) vanwege de Griekse militaire junta in ballingschap leefde, is opgedragen aan politieke gevangenen. Met en zonder naam.

Xenakis bedient zich van Soemerische en Perzische woordklanken.

In Nuits is het koor door deze opzet van taal beroofd, precies zoals aan slachtoffers van dictatuur het recht om vrij

en verstaanbaar te spreken ontnomen wordt. De componist plaatst de onderlinge stemmen bovendien als tegenstanders tegenover elkaar. Alsof ze een (overlevings)strijd moeten leveren. Een indringende luisterervaring, dat moge duidelijk zijn.

UIT DE HEMEL Letterlijk uit de hemel kwam de troost van de dichtregels van de door de Duitsers verboden poëet Paul Élouard. Zijn aangrijpende, geniale gedicht Liberté (‘Vrijheid’) werd tijdens de Tweede Wereldoorlog door Britse vliegtuigen over bezet Frankrijk uitgestrooid.

Francis Poulenc, de na de dood van een goede vriend en collega in 1936 in de schoot van de katholieke kerk teruggekeerde componist, heeft de tekst opgenomen in zijn cantate Figure humaine (‘Menselijke gestalte’) uit 1943. Hij stelde hiermee op zijn eigen persoonlijke wijze een daad tegen de nazi’s.

ABSURDE RITUELEN Dat leverde een meesterwerk op dat in slechts zes weken tot stand kwam en in januari 1945 in Londen in première ging.

Poulenc had de clandestien gedrukte partituur overigens al voor zijn raam gezet toen de geallieerden door de straten van Parijs marcheerden. Liberté vormt in de achtdelige cyclus de finale maar wordt in het programma ‘O sacrum convivium’ niet uitgevoerd. Peter Dijkstra en het Nederlands Kamerkoor kiezen voor de eerste drie delen, waarin hoop en de soms absurde rituelen rond de dood naast elkaar staan in kleurrijke, soms extatische felheid en ritmiek. Om daarna de spanningsboog te voltooien door Messiaens ‘heilig gastmaal’ nog één keer in reprise te nemen.

43

# romantiek interview

# traditioneel

# Duitsland

Edo de Waart: Brahms, Strauss en Wagner

programma Johann Hermann Schein Diletto Pastorale "Aurora schön mit ihrem Haar" Johannes Brahms Drei Gesänge für sechsstimmigen Chor Johann Hermann Schein O scheiden, o bitter scheiden Richard Strauss - Hymne Johann Hermann Schein O Venus und Cupido blind (uit Diletti Pastorali) Johann Hermann Schein O Amarilli zart Richard Wagner Im Treibhaus (arrangement Clytus Gottwald) Richard Wagner Träume (arrangement Clytus Gottwald) Richard Strauss Der Abend uitvoerenden Nederlands Kamerkoor Edo de Waart dirigent www.nederlandskamerkoor.nl/dewaart

door ERWIN ROEBROEKS

EDO DE WAART Drie jaar geleden debuteerde Edo de Waart bij het Nederlands Kamerkoor. Hij vond het fantastisch om a cappella-repertoire te dirigeren, en het genoegen was wederzijds.

Inmiddels 78 jaar oud, dirigeert hij het koor opnieuw, met composities die hij van binnen en buiten kent.

Edo de Waart maakte wereldwijd faam met zijn interpretaties van opera’s van Richard Strauss, zoals Die Frau ohne Schatten en Der Rosenkavalier, en dirigeerde Mahler en Bruckner voor de internationale top van de symfonieorkesten.

JOHANN HERMANN SCHEIN Als Thomaskantor in Leipzig was Schein (1586-1630) een voorganger van Bach. Ook compositorisch zat Johann Hermann al op het spoor van Johann Sebastian. Schein was een van de eerste componisten die het Italiaanse madrigaal en concerto met traditionele elementen van de lutherse kerkmuziek combineerde. Naast componist was hij ook dichter, en het verwondert dan ook niet dat zijn vocale werk het belangrijkste is, zowel geestelijk als wereldlijk.

44

In 1624 componeerde Schein de vijftien stukken van Diletti pastorali (herderslust). Deze collectie van vijfstemmige, vaak dramatische continuo-madrigalen is de wereldlijke tegenhanger van het in 1623 verschenen Fontana d’Israel.

O Scheiden, o bitter Scheiden komt uit Musica boscareccia (bosliederen), een collectie concertos voor enkele stemmen en continuo.

JOHANNES BRAHMS Brahms (1833-1897) werd een reus doordat hij op de schouders van reuzen stond. Hij stond op de schouders van Beethoven en Schubert wat betreft de grotere vormen van kamermuziek en orkestmuziek, op die van Schubert en Schumann qua kleine pianowerken en liederen, en op die van de polyfonisten uit eind renaissance en begin barok qua koormuziek. Brahms boetseerde drie eeuwen muziek met behulp van volks- en dansmuziekinvloeden tot een eigen taal.

Drei Gesänge für sechsstimmigen Chor a cappella (Op. 42) werd in 1868 gepubliceerd. Het is Brahms’ vroegste wereldlijke werk voor gemengd koor. Het eerste lied, Abendständ-

programmatoelichting concertagenda 27 november 2019 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ 28 november 2019 Zwolle, Grote Kerk 29 november 2019 Den Haag, Nieuwe Kerk 30 november 2019 Utrecht, TivoliVredenburg 7 december 2019 Heerlen, Parkstad Limburg Theaters

chen (kleine avondserenade), is naar het gelijknamige, tweestrofige gedicht over natuur en ziel van Clemens Brentano uit 1802. Het tweede lied heet Vineta, over de mythische stad uit het gelijknamige gedicht van W. Müller. Het derde lied is Darthulas Grabesgesang, naar Ossian von Herder. De tekst is een melancholisch verhaal dat zich afspeelt op het slagveld waar Darthula de dood van haar geliefde beweent. Brahms koos het moment dat zij beseft te gaan sterven.

RICHARD WAGNER Richard Wagner (1813-1883), operavernieuwer, was Kapellmeister in Dresden toen hij het gegeven van Tristan und Isolde leerde kennen. Omdat hij aan de Revolutie van 1848/49 deelnam, moest Wagner Dresden ontvluchten om aan de doodstraf te ontkomen. In 1852 ontmoette hij in Zürich Otto en Mathilde Wesendonck, die zich over hem ontfermden. In het door Otto ter beschikking gestelde huis werkte Wagner gelijktijdig aan de Walküre, de tweede akte van Siegfried, en schreef prozaontwerpen voor Parsifal en Tristan. Mathilde stuurde Wagner een reeks van haar gedichten, vijf daarvan toonzette Wagner voor zangstem en piano.

De Liederen Träume (1857) en Im Treibhaus (1858) noemde hij Studien zu Tristan und Isolde. Wagners verhouding met Mathilde had vormen aangenomen die de Tristan-mythe gelijken. De première van Träume vond plaats tijdens Mathildes verjaardag in huize Wesendonck. Nadat Otto de buitenechtelijke verhouding had ontdekt, vertrok Wagner naar Venetië. De eerste akte van de opera Tristan und Isolde was toen al voltooid. In Venetië, stad van liefde, eros, verval en dood, componeerde hij de tweede akte, waarin de liefdesnacht wordt bezongen.

RICHARD STRAUSS Richard Strauss (1864-1949) was letterlijk en figuurlijk een toondichter. Na de dood van Wagner en Brahms werd hij algauw de belangrijkste levende Duitse componist. Zijn carrière was lang, en hij componeerde in welhaast elk muzikaal genre. Het bekendst zijn de symfonische gedichten en opera’s. Wars van Wagners metafysica en Mahlers filosofisch gemotiveerde muziek verkende Straus paradoxen en wijsheden in het alledaagse leven. Zijn eclecticisme is goed hoorbaar in Der Rosenkavalier.

Zwei Gesänge Nr. 1: Der Abend en Zwei Gesänge Nr. 2: Hymne zijn beide composities voor 16-stemmig gemengd koor a cappella. Ze gingen in 1898 respectievelijk 1899 in Keulen in première, met het Konservatoriumschor onder leiding van Franz Wüllner. In 1897 zette Richard Strauss het gedicht ‘Abend’ van Friedrich von Schiller op muziek, en droeg het stuk op aan zijn vriend Julius Buths. Als laatste serieuze vertegenwoordiger van de klassiek-romantische traditie in de twintigste eeuw, blijft hij in de compositie dicht bij de inhoud van de tekst. Hij vertaalt de beelden uit Schillers gedicht in dichte harmonie. Strauss maakt er een heus toonschilderij van. De hoge g van de sopraan, die meer dan twintig maten pianissimo aanhoudt, vormt het uitgangspunt voor een schitterende zonsondergang.

Aan Hymne, uit datzelfde 1897 en opgedragen aan Strauss’ vriend Philipp Wolfrum, ligt een tekst van Friedrich Rückert ten grondslag. Het is een meer polyfone toonzetting van een gedicht waarin het bijbels verhaal van terugkeer van Jozefs favoriete zoon van wordt vergeleken met de terugkeer van de lente na de winter, kalmte na storm, en vreugde na verdriet.

45

concertagenda

Concertagenda & bestelinformatie 2019-2020

Alkmaar, Grote Sint Laurenskerk Vrijdag 11 oktober 2019, 20:15 O Sacrum Convivium www.theaterdevest.nl 072-548 9999

Den Haag, Zuiderstrandtheater / Nieuwe Kerk Zaterdag 14 september 2019, 20:15 De Staat der Nederlanden - De Ark van Noach Vrijdag 29 november 2019, 20:15 Edo de Waart: Brahms, Strauss en Wagner

Amsterdam, Het Koninklijk Concertgebouw Vrijdag 6 december 2019, 20:15 Fausts’ Szenen Zondag 8 december 2019, 14:15 Fausts’ Szenen Woensdag 18 december 2019, 19.30 Weihnachts-Oratorium Donderdag 23 april 2020, 20:15 Van Sweelinck tot Sonneveld Zaterdag 30 mei 2020, 14:15 La Passion de Simone www.concertgebouw.nl 0900-671 8345

Zondag 9 februari 2020, 15:00 Goetia 72 – In umbra lucis Donderdag 14 mei 2020, 20:00 Spiegel im Spiegel www.zuiderstrandtheater.nl 070-880 0333

Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ Zaterdag 7 september 2019, 15.00 De Staat der Nederlanden - De Ark van Noach Zondag 6 oktober 2019, 15:00 O Sacrum Convivium Woensdag 27 november 2019, 20:15 Edo de Waart: Brahms, Strauss en Wagner Donderdag 16 januari 2020, 20:15 Touch the Cloud Donderdag 30 januari 2020, 20:15 Goetia 72 – In umbra lucis Zondag 16 februari 2020, 20:15 Op zijn Frans…

Donderdag 7 mei 2020, 20:15 Spiegel im Spiegel Vrijdag 8 mei 2020, 20:15 Spiegel im Spiegel www.muziekgebouw.nl 020-788 2000 ABONNEMENT AMSTERDAM* Bij 6-9 concerten krijgt u 25% korting.

Te bestellen tot 1 oktober 2019 Arnhem, Musis en Stadstheater Donderdag 10 oktober, 20:00 O Sacrum Convivium Zaterdag 16 mei, 20:00 Spiegel im Spiegel www.musisenstadstheater.nl 026-443 7343 Cuijck, Sint Martinuskerk Zaterdag 12 oktober 2019, 20:15 O Sacrum Convivium www.schouwburgcuijck .nl 0485-314344

46

ABONNEMENT DEN HAAG* 5 concerten (inclusief een concert van Capella Amsterdam) Toprang: € 136 / 1e rang: € 128 / 2e rang: € 112 Enschede, Muziekcentrum / Grote Kerk Donderdag 12 september 2019, 20:00 De Staat der Nederlanden - De Ark van Noach Woensdag 9 oktober 2019 20:00 O Sacrum Convivium Donderdag 20 februari 2020 20:00 Op zijn Frans…

Woensdag 13 mei 2020 20:00 Spiegel im Spiegel www.wilminktheater.nl 053-458 85 00 ABONNEMENT ENSCHEDE* 3 concerten: € 52,75 (normaal € 73,50) Groningen, SPOT (voorheen De Oosterpoort) Donderdag 6 februari 2020, 20:15 Goetia 72 – In umbra lucis Donderdag 21 mei 2020, 20:15 Spiegel im Spiegel www.spotgroningen.nl 050-368 0368 Haarlem, De Philharmonie Zaterdag 22 februari 2020, 20:15 Op zijn Frans… www.theather-haarlem.nl 023-512 1212 Heerlen, Parkstad Limburg Theaters Zaterdag 7 december 2019, 20:00 Edo de Waart: Brahms, Strauss en Wagner Vrijdag 15 mei 2020, 20:00 Spiegel im Spiegel www.plt.nl 045- 5716607

concertagenda

Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk Donderdag 3 oktober 2019, 20:15 O Sacrum Convivium Vrijdag 20 december 2019, 19.30 Weihnachts-Oratorium Woensdag 19 februari 2020, 20:15 Op zijn Frans… www.harmonie.nl 058-2330233 Leiden, Pieterskerk Zaterdag 21 december 2019, 19.30 Weihnachts-Oratorium Donderdag 9 april 2020, 19.30 Matthäus-Passion Vrijdag 10 april 2020, 11.30 Matthäus-Passion www.pieterskerk.nl 071-516 3881 Lochem, Grote of Sint-Gudulakerk Dinsdag 17 december 2019, 19.30 Weihnachts-Oratorium www.schouwburglochem.nl 0573-250051 Nijmegen, Concertgebouw De Vereeninging Woensdag 5 februari 2020, 20:15 Goetia 72 – In umbra lucis www.stadsschouwburgendevereeniging.nl 024-322 8344 Rotterdam, Grote of St. Laurenskerk Dinsdag 8 oktober 2019, 20:30 O Sacrum Convivium www.dedoelen.nl 010-2171717 ‘s-Hertogenbosch, Theater aan de Parade Woensdag 6 mei 2020, 20:15 Spiegel im Spiegel www.theateraandeparade.nl 073-680 9809 Utrecht, TivoliVredenburg / Pieterskerk Maandag 9 september 2019, 20:00 De Staat der Nederlanden - De Ark van Noach Zondag 13 oktober 2019 20:00 O Sacrum Convivium Zaterdag 30 november 2019 20:00 Edo de Waart: Brahms, Strauss en Wagner Zondag 22 december 2019 15:00 Weihnachts-Oratorium Vrijdag 31 januari 2020 20:00 Goetia 72 – In umbra lucis

Vrijdag 21 februari 2020 20:15 Op zijn Frans…

Dinsdag 19 mei 2020 20:15 Spiegel im Spiegel www.tivolivredenburg.nl 030-231 4544 ABONNEMENT UTRECHT* 7 concerten (inclusief Weihnachts-Oratorium) 1e rang: € 162 / 2e rang: € 143 / 3e rang: € 119 Wageningen, Theater Junushoff Maandag 7 oktober 2019, 20:15 O Sacrum Convivium www.junushoff.nl 0317- 46 55 00 Zwolle, Grote Kerk / Theater De Spiegel Donderdag 28 november 2019, 20:00 Edo de Waart: Brahms, Strauss en Wagner Woensdag 20 mei 2020, 20:00 Spiegel im Spiegel www.zwolsetheaters.nl 0900 - 1435

BUITENLAND Gent Festival Vlaanderen 27 september 2019 Vergeten – een concert over dementie www.gentfestival.be Adelaide, Australië - Adelaide International Arts Festival 29 februari t/m 3 maart 2020 150 Psalms www.adelaidefestival.com.au Hong Kong, Hong Kong Arts Festival 7 t/m 8 maart 2020 150 Psalms (onder voorbehoud) www.hk.artsfestival.org/en/ Boedapest, Hongarije - Liszt Academy Concert Centre Zondag 2 februari 2020 Goetia 72 – In umbra lucis www.zeneakademia.hu/en * TE BESTELLEN VIA BIJGEVOEGD BESTELFORMULIER

47

interview

in de volgende editie

concertagenda Colofon Magazine Nederlands Kamerkoor: Redactie Sanne van den Brink, Maarten-Jan Dongelmans, Wiebrig Krakau, Erwin Roebroeks, Lizet Spijker, Stephanie Spijkerman, Joost Verheggen, Tido Visser, Erik Zwiers, Minke van der Stelt, Lotte de Groot, René van Peer Ontwerp Roman Jans, romanontwerp.nl Ontwerp omslag Total Identity Koorfoto Kasimir Szekeres Druk BCM

Spiegel im Spiegel

met Amsterdam Sinfonietta

Nederlands Kamerkoor Doelenstraat 46 3512 XJ Utrecht 030 - 230 30 20 info@nederlandskamerkoor.nl www.nederlandskamerkoor.nl /nederlandskamerkoor @ned_kamerkoor Peter Dijkstra chef-dirigent

concertverslag

The Public Domain: een concert voor 1000 zangers

Kantoor Tido Visser algemeen directeur Janneke Godschalk zakelijk leider Annelot Rijkaart productieleider Sanne van den Brink relatiemanager Minke van der Stelt officemanager Joost Verheggen marketeer Lizet Spijker coördinator educatie/ participatie Margriet Stok relatiebeheer Jasper Schweppe artistiek coördinator Iris van 't Veer bibliothecaris Raad van Toezicht Julienne Straatman voorzitter Huibrecht Bos Merlijn de Gruijter Saskia Laseur Olivier Sueur Het Nederlands Kamerkoor wordt ondersteund door:

Carlos Amorales

Vernieuwing en relevantie in koormuziek

Wilt u adverteren in dit magazine?

Neem contact op met Medialijn, Caroline Sanders: c.sanders@medialijn.nl of 0314 – 763735 Kijk voor de laatste informatie op: www.nederlandskamerkoor.nl

48

48

Kernleden Nederlands Kamerkoor Sopranen

Alten

Tenoren

Bassen

Heleen Koele Annet Lans MĂłnica Monteiro

Elsbeth Gerritsen Marleene Goldstein Dorien Lievers

Stefan Berghammer William Knight JoĂŁo Moreira Alberto ter Doest

Kees Jan de Koning Gilad Nezer Jasper Schweppe