Nederlands Kamerkoormagazine jan-mei 2016

magazine

Interviews

nummer 3 • JAN-MEI 2016 • € 5

Hartmut Haenchen Reinbert de Leeuw Uw steun, onze adem

Op naar 300 nieuwe donateurs Zingen doe je samen!

Europa Cantat Column

Spinvis

Gefeliciteerd met jullie nieuwe website!

Het Nederlands Kamerkoor heeft een nieuwe website. Wij hebben hier met heel veel plezier aan gewerkt. Ook interesse in een nieuwe website?

Mail Jurjen van Houwelingen op jurjen@gopublic.nl

go{public} Online strategies, measurable results. Let’s go.

Welkom •

In september van dit jaar hadden de vrouwen van het Nederlands Kamerkoor de eer een substantiële bijdrage te mogen leveren aan de wereldpremière van Dream of the Song van George Benjamin, samen met het Koninklijk Concertgebouworkest en countertenor Bejun Mehta. Na afloop krijgen we een brief van de maestro zelf, waarin hij hoog opgeeft van de kwaliteit van de uitvoering door het Nederlands Kamerkoor, de werkhouding, de intonatie en de klank. Een handgeschreven brief, die we inlijsten en vervolgens over 50 jaar nog op ons kantoor hangt. Een brief waar de zangers en staf van 2065 naar zullen kijken zoals wij nu met trots kijken naar Poulencs opdracht uit 1951 aan Felix de Nobel en zijn 'merveilleux Nederlands Kamerkoor' in de partituur van Poulencs vier kerstmotetten.

Wij denken vaker na over 2065 dan u misschien verwacht. Hoe zal het dan gesteld zijn met koormuziek? Wat zal de rol van klassieke muziek zijn? Houden we aansluiting op het hier en nu? Dat is een verantwoordelijkheid. Daarom is het ook zo belangrijk onze zorg uit te spreken over het gebrek aan muziek in de klas, anno 2015. En daar verantwoordelijkheid in te nemen. Wij gaan het gesprek aan met overheden, op landelijk en op lokaal niveau, om zang terug te brengen in de klas. Want zang heeft een unieke kwaliteit: het verbindt. In het koor staat bankwerker naast bankdirecteur, en wijst de bankwerker de bankdirecteur op een foute noot. Er is geen hiërarchie in een koor, je moet het samen doen. Dat maakt koorzang bijzonder.

Het verbindt door alle lagen heen.

De komende maanden zijn belangrijk voor het Nederlands Kamerkoor, want verschillende overheden en commissies bepalen wat zij belangrijk vinden voor de periode 2017-2020, wanneer het gaat om kunst in het algemeen en cultuureducatie in het bijzonder. Het is onze taak om aanknopingspunten te bieden, creativiteit in te brengen en een concrete vertaling naar aantrekkelijke projecten te maken.

Daarvoor kunnen we uw hulp goed gebruiken. Door donateur te worden bijvoorbeeld. Zodat wij onze bijdrage aan cultuureducatie kunnen leveren, zodat wij grensverleggende programmering kunnen bieden, uiteraard met één belangrijke voorwaarde: op topniveau. Sommigen van u denken mogelijkerwijs: kan mijn kleine bijdrage het verschil maken? Het antwoord is een volmondig ja! Wij hebben u nodig. Uw steun is onze adem.

Aan ons de verantwoordelijkheid om te investeren in programma's en educatietrajecten van kwaliteit. Zo maken wij samen met u het verschil. Op pagina 12 vindt u meer informatie over hoe u donateur kunt worden.

Wiebrig Krakau

— Tido Visser Algemeen directeur Nederlands Kamerkoor

In dit magazine

•

foto: Riccardo Musacchio

Interview Hartmut Haenchen

Over het eerste a cappellaprogramma dat hij dirigeert in 45 jaar Pagina 6

Astrid Ackermann

Uw steun, onze adem

Het Nederlands Kamerkoor zoekt 300 nieuwe donateurs pagina 12

foto: Properpicture

Interview Reinbert de Leeuw

Held van de hedendaagse muziek stort zich op Bach

Pagina 15

Zingen Doe je Samen!

Verslag Europa Cantat en zangtips Pagina 31

Backstage Karin van der Poel Pagina 9

Hoe werkt het?

Deel 1: acquisitie Pagina 10

Backstage Margriet Stok Pagina 18

Cantus Nobilitas Impressies van de Zingdag, uit het archief, verslag openbare repetitie en meer...

Pagina 19

Interview Walter Groenen Terugblik op acht bewogen jaren Pagina 34

Programmatoelichtingen Big to Basics, Matthäus-Passion, De Mis van Martin en De Storm Pagina 37

Concertagenda en bestelinformatie Een handig overzicht per stad Pagina 46

Column

• Spinvis Stem/Band

Een oude opname van een stem. De stem van een mens, toen nog denkend en pratend, maar inmiddels overleden. Wat een gebeurtenis. Niets ontroert mij meer dan het geluid van de menselijke stem. De stem in al zijn uitingen. Van het speelbrabbelen van een peuter, toverend met klanken, tot het zachte zoekfluisteren van een hoogbejaard mens, gravend naar woorden.

Gesproken taal is muziek. De stiltes, de herhalingen, de uh's, de nooit afgemaakte zinnen, het stijgen en dalen van de toon. Allemaal muziek. Ter plekke gemaakt.

En dat is nog niet alles. De stem is ook nog eens een magische lantaarn die ons beelden voor ogen tovert. Als de stem zegt 'wit schip', dan ziet u een wit schip, maar uw witte schip is een ander wit schip dan het witte schip van een ieder ander die dit stukje leest. Uw witte schip is een uniek en persoonlijk boeket van herinneringen, associaties, mogelijk ook angsten en fantasieën, en de stem, lang geleden opgenomen, brengt het beeld hier en nu in uw hoofd.

"De stem is een magische lantaarn die ons beelden voor ogen tovert."

En dat is nog niet alles. Een stem wordt voortgebracht door een lichaam. Een fragiel, sterfelijk en immer veranderend lichaam. Het lichaam bestaat niet meer, maar tijdens de opname stroomde er bloed, verwachting, liefde en leven doorheen. En dat is nog niet alles. De opname vond plaats in een ruimte. Op een moment in een ruimte. Het moment is voorbij. Maar op de opname hoor je heel zacht een klok tikken, of een brommer voorbij scheuren. Allemaal muziek. Muziek die geen componist ooit in een partituur zal kunnen vangen.

foto: Tibor de Jong

Spinvis is de eenmansband van Erik de Jong. Onder die naam componeert, schrijft en dicht hij popliedjes van een ontwapenende breekbaarheid. In 2014 ging zijn eerste opera in première, Kintsukuroi. Spinvis schrijft de tekst voor De Storm, die in mei in première gaat bij het Nederlands Kamerkoor. Zie ook pagina 44.

3

nieuws

Samen zingen versnelt ontstaan van vriendschappen

foto: Jan Kruys

Recent onderzoek laat zien dat mensen die samen zingen, relatief snel een sociale band opbouwen. In het onderzoek volgen deelnemers twee soorten cursussen: een zangcursus en een cursus creatief schrijven. Er werd aangetoond dat de zangers sneller een band opbouwen.

Dit onderzoek toont aan dat zingen werkt

als ijsbreker: het bevordert cohesie in een groep van onbekenden, zonder dat mensen elkaar eerst langdurig persoonlijk moeten leren kennen. Mogelijk zijn gezamenlijke zangrituelen in de loop van de evolutie dan ook ontstaan als middel om groepen mensen dichter bijeen te brengen.

Bron: "The ice-breaker effect: singing mediates fast social bonding."

Auteurs: Eiluned Pearce, Jacques Launay, Robin I. M. Dunbar.

Gepubliceerd door: The Royal Society op 28 oktober 2015

Meesters&Gezellen 2016 met Sigvards Kļava Meesters&Gezellen 2016 zal worden geleid door Sigvards Kļava, chef-dirigent en artistiek leider van het Lets Radiokoor.

Extra concert Weihnachts-Oratorium in Pieterskerk Leiden

Meesters&Gezellen is een uniek project voor jonge getalenteerde zangers. Samen met vier zangers van het Nederlands Kamerkoor en Cappella Amsterdam en een gerenommeerde dirigent (Kaspars Putniņš van 2011 tot 2014, Daniel Reuss in 2015 en Sigvards Kļava in 2016) wordt een ambitieus programma voorbereid. Het resultaat is te horen tijdens de Nederlandse tournee in februari 2016.

Dit jaar zingt het Nederlands Kamerkoor het WeihnachtsOratorium voor het eerst ook in de prachtige Pieterskerk in Leiden. Ook dit concert voeren we uit met Concerto Copenhagen en onder leiding van chef-dirigent Peter Dijkstra.

Meedoen? Er zijn nog plaatsen over! Meesters&Gezellen zoekt zangers die nog bezig zijn met hun opleiding óf recentelijk zijn afgestudeerd, en een goed ontwikkelde solostem hebben.

Dinsdag 15 december 2015 Kaartverkoop: www.weihnachtsoratorium.com

Kijk voor meer informatie op www.tettix.nl.

4

nieuws

Nederlands Kamerkoor sinds lange tijd weer te horen bij De Nationale Opera We moeten decennia terug om het Nederlands Kamerkoor te vinden in een project van De Nationale Opera. Maar nu is het zover, en zelfs tweemaal. Het Nederlands Kamerkoor is te horen in twee bijzondere wereldpremières van Kaija Saariaho en Michel van der Aa. In Only the sound remains combineert regisseur Peter Sellars twee op Nôh-drama's geïnspireerde opera's van de Finse componiste Kaija Saariaho tot een hemelse voorstelling. Een bijzonder stuk voor solisten (o.a. Philippe Jarrousky) en vocaalkwartet, dat wordt gevormd door Kamerkoorzangers Heleen Koele, Marian Dijkhuizen, Albert van Ommen en Gilad Nezer.

Blank Out is het zesde muziektheaterwerk van Michel van der Aa. Een kameropera voor sopraan en 3D-film die de menselijke conditie onderzoekt in een grensverleggende combinatie van liveactie, videobeelden en inventieve muziek. De muziek van de film wordt ingezongen door het Nederlands Kamerkoor.

15 t/m 19 maart, Muziektheater Amsterdam, www.operaballet.nl

20 t/m 25 maart, Muziekgebouw aan 't IJ, www.operaballet.nl

Nieuwe website online!

Cd-opname Missa Unitatis met Cappella Pratensis In april 2016 voert het Nederlands Kamerkoor met Cappella Pratensis het programma Missa Unitatis uit. Dit werk wordt samen met andere werken opgenomen op cd.

Missa Unitatis is een compositie van de Britse componist Antony Pitts. De wijze waarop het ditmaal zal klinken, betekent bovendien een wereldpremière. Volgens aloude traditie verstrekken de proosten van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap van 's-Hertogenbosch de opdracht een complete polyfone mis te componeren. In 2008 viel de eer

Het afgelopen half jaar heeft het Nederlands Kamerkoor samen met webbureau GoPublic achter de schermen hard gewerkt aan een nieuwe website. Op 27 oktober werd de nieuwe website gelanceerd. Op de website kunt u heel gemakkelijk een overzicht vinden van al onze concerten, met de informatie die u nodig heeft om kaarten te bestellen. Verder vindt u er interessante nieuwtjes, informatie én audio en video van het Nederlands Kamerkoor.

te beurt aan Antony Pitts. Hij componeerde een 'mis van de Eenheid'. Deze Missa Unitatis is magisch: ze overbrugt vijf eeuwen muziek en diverse religies.

Concerten van 2 t/m 22 april in Breda, Den Bosch, Antwerpen, Bergen op Zoom, Eindhoven, Tilburg, Amsterdam en Utrecht.

Kijk voor bestelinformatie op pagina 46.

www.nederlandskamerkoor.nl

5

interview

foto: Riccardo Musacchio

Dirigent Hartmut Haenchen begon zijn muzikale loopbaan als koorknaap in Dresden. In januari opent hij met het Nederlands Kamerkoor de nieuwe serie Big to Basics. Het wordt zijn eerste a cappellaprogramma in 45 jaar.

interview

"Dat ik nu naar het Nederlands Kamerkoor kom, is absoluut een uitzondering.

Ik vind het vreselijk opwindend."

K

oormuziek is niet het eerste waaraan je denkt bij de naam Hartmut Haenchen.

Natuurlijk, de voormalige chef van het Nederlands Philharmonisch Orkest heeft koorstormen bedwongen, neem alleen al het geweld van Mahlers Achtste symfonie. Vanuit de orkestbak van De Nationale Opera zag hij treur- en juichkoren aan zich voorbijtrekken. Maar mes op de keel: wanneer heeft Hartmut Haenchen zich voor het laatst gewaagd aan een volledig a cappellaprogramma? De dirigent denkt niet lang na. "In 1970. Dat ik nu naar het Nederlands Kamerkoor kom, is absoluut een uitzondering. Ik vind het vreselijk opwindend."

Big to Basics heet de nieuwe serie waarvan Haenchen (72) in januari het spits afbijt. Grote symfonische dirigenten buigen zich over Europa's muzikale fundament: de meerstemmige vocale muziek. Haenchens hoge dunk van het Nederlands Kamerkoor ("internationaal toonaangevend") spat van het programma. Zie de stembanden op één avond maar eens te plooien voor Bachmotetten, liefdesliedjes van Brahms en de reisimpressies vanuit het Hongaarse Mátragebergte die Zoltán Kodály heeft neergelegd in zijn vijfdelige koorstuk Mátrai Képek.

De concertreeks betekent bovendien Haenchens terugkeer bij het Nederlands

Kamerkoor. Vooral in de jaren 90 heeft hij de zangers gedirigeerd in combinatieprogramma's met het Nederlands Kamerorkest. "We hebben zelfs a cappellakoorwerk van Alphons Diepenbrock op cd gezet, zoals het prachtige Wandrers Nachtlied."

Dresdner Kreuzchor Bij koormuziek gaan Haenchens gedachten onvermijdelijk terug naar zijn beginjaren als dirigent. Als 23-jarige Oost-Duitser vond hij zijn eerste baan aan de Robert-Franz-Singakademie in Halle. Maar vooral betekent koorzang een duik in Haenchens jeugd. In Dresden, zijn geboortestad, deed hij op 17 juni 1953 toelatingsexamen bij het befaamde Kreuzchor. Hoe hij die datum zo precies weet? "Op die dag vielen in Dresden achttien doden", vertelt Haenchen.

"DDR-burgers kwamen voor het eerst in opstand tegen de communistische dictatuur en Russische tanks stelden orde op zaken. Ik zag hoe ze mensen doodreden, dat beeld staat al heel mijn leven op mijn netvlies."

Op het internaat van het Kreuzchor sliep Haenchen met 80 jongens op één zaal.

Elke zaterdagavond zongen ze in de kerk een muzikale vesper, 's zondags traden ze aan in de liturgie. Op z'n 14de liet Haenchen, de koorknaap die was geboren in een niet-gelovig nest, zich dopen. "Het Kreuzchor heeft niet alleen in muzikaal opzicht mijn leven gevormd. Er werkten

7

fantastische mensen bij wie je met al je vragen terecht kon. Natuurlijk botste het Bijbelwoord met de communistische doctrine. Dat maakte onze zangvreugde alleen maar groter. Typisch DDR: je protesteerde op een manier die net niet kon worden verboden."

Eén componist leerde Haenchen tot in elke vezel kennen: Heinrich Schütz. Zijn kerkmuziek drukte een stempel op 17deeeuws Dresden, zoals die van Bach een eeuw later zou doen op Leipzig.

Haenchen, de soloalt, zong repertoire als de Kleine Geistliche Konzerte. De muziek van Schütz zette hem vroeg op het spoor van de historische uitvoeringspraktijk.

"Ik had toen al het gevoel dat in onze interpretatie iets niet klopte. In mijn schaarse vrije tijd zat ik ijverig manuscripten te kopiëren in de Landesbibliothek."

Hedendaagse muziek was de andere poot van het Kreuzchorrepertoire. Haenchen werkte mee aan premières van beroemde koorcomponisten als Willy Burkhard en Ernst Pepping. "Natuurlijk zongen we ook veel werk van onze eigen dirigent, Rudolf Maulsberger. En Hugo Distler kwam voorbij, van a tot z."

Biedermeiergezwijmel Liefde vormt de rode draad in Haenchens programma bij het Nederlands Kamerkoor. Liefde voor de natuur klinkt door in de vijf stukken die Zoltán Kodály in 1931 bundelde onder de titel Mátrai Képek. Kodály deed de impressies op in

INTERVIEW

foto: Riccardo Masacchio

"Ik kwam vaak tot andere conclusies dan zogenoemde specialisten."

Hij vermoedt trouwens dat de stukken een rol hebben gespeeld in de veelbesproken relatie van Brahms met Clara Schumann. Hielden ze de 'Liebe' platonisch, terwijl componist Robert in een inrichting zat? Hartmut Haenchen heeft z'n bedenkingen. "Leg een foto van Clara's jongste zoon Felix naast een jeugdfoto van Brahms, en de twijfel over het vaderschap van Schumann is meer dan groot."

Vibreren in Bach Bach staat in het programma garant voor de hemelse liefde. Zoals Haenchen zich als puber verdiepte in de uitvoeringspraktijk van Schütz, stortte hij zich later even 'gründlich' op Bach. En eerlijk gezegd: "Ik kwam vaak tot andere conclusies dan zogenoemde specialisten." Neem de toonhoogte waarop de Bachmotetten meestal worden gezongen. Barokspecialisten kiezen een stemtoon a' van 415 hertz, een halve toon lager dan de 440 hertz die tegenwoordig gebruikelijk is.

Na spitwerk komt Hartmut Haenchen nóg een halve toon hoger uit: de stemtoon van Bachs orgel in de Thomaskerk in Leipzig. Hij legt uit: "Er bestaat een handschrift van de basso-continuobegeleiding bij de motetten. Die partij is niet naar beneden getransponeerd, zoals steevast het geval is bij de cantates. Ik leid eruit af dat de motetten een toon hoger werden gezongen dan we tegenwoordig horen. Om de stembanden van het Kamerkoor niet te forceren, kies ik trouwens een middenweg. Ik laat Jesu, meine Freude en Lobet den Herrn, alle Heiden zingen op 440 hertz."

Ook Haenchens visie op vibrato zal stof doen opwaaien in authentieke Bach kringen. Wat dat betreft, zegt de dirigent, leeft de wereld in één groot misverstand.

"Tegenwoordig gaan we ervan uit dat een jongenskoor niet vibreert. Ik heb onderzoek gedaan en wat blijkt: in de 17e en 18e eeuw namen cantors de koorknapen juist aan op grond van een goed vibrato."

Gaat dus ook het Nederlands Kamerkoor vibreren in Bach? "Reken maar!", lacht Hartmut Haenchen.

-—

BIG TO BASICS: HARTMUT HAENCHEN Woensdag 20 januari 2016, 20:15 Arnhem, Musis Sacrum Donderdag 21 januari 2016, 20:00 Utrecht, TivoliVredenburg Vrijdag 22 januari 2016, 20:15 Amsterdam, Concertgebouw Zaterdag 23 januari 2016, 20:15 Den Haag, Nieuwe Kerk Zondag 24 januari 2016, 15:00 Leeuwarden, De Harmonie www.nederlandskamerkoor.nl/ bigtobasics Of kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

8

Kevin Dooley

het Hongaarse Mátragebergte, dat hij net als Béla Bartók afstruinde op volksmuziek. De koorklank wordt daarom enigszins 'grob gehauen', belooft Hartmut Haenchen. Van aardse liefde zingt Johannes Brahms in de Liebesliederwalzer.

De achttien korte stukken met pianobegeleiding kunnen in het nuchtere Nederland leiden tot geklaag over biedermeiergezwijmel. Haenchen kent het vooroordeel, maar trekt zich er niets van aan.

"In Duitsland zijn de Liebesliederwalzer standaardrepertoire. De miniaturen zijn lastig te karakteriseren. Om alle nuance erin te krijgen, gaan we hard werken op articulatie en kleur."

Backstage

•

Backstage

•

bij stages en studiekeuzes. Ik heb inmiddels ook een coördinerende taak bij de zangafdeling. Een veelomvattende baan dus. Daarnaast heb ik twee, weliswaar volwassen, kinderen die nog graag aandacht van mij willen. Ik probeer in mijn schaarse vrije tijd mijzelf te blijven ontwikkelen door zo nu en dan een korte studie of scholing te volgen. En te studeren...

Karin van der Poel is al sinds Jasper 1996 Schweppe alt in de is bariton bij het vaste kern van het Nederlands Nederlands Kamerkoor: Kamerkoor. Sinds 2005 behoort volgend jaar dus een 20-jarig hijjubileum! tot de vaste kern van het koor. Een kijkje Wat zijn je hobby's?

We nemen een kijkje in haarinleven zijn leven binnen binnen én buiten het koor.

Bijna geen tijd voor, maar ik lees graag en én buiten het Nederlands Kamerkoor. als ik de kans heb veel, voornamelijk in

Waarom ben je zanger geworden?

Geen idee! Op een gegeven moment was ik het gewoon. Na aanvankelijk piano gestudeerd te hebben, werd ik via de studie Schoolmuziek al doende steeds meer gegrepen door het zingen. Ik vond het gewoon het leukste wat er was.

Hoe ben je bij het Nederlands Kamerkoor terecht gekomen?

Rond mijn afstuderen ging ik rondkijken waar ik eventueel aan het werk kon.

Koorzingen deed ik altijd al in allerlei clubjes, vooral in de oude muziek. Het was een logische stap om auditie bij het Nederlands Kamerkoor te gaan doen.

Het leek me enorm leuk omdat het koor zo'n gevarieerd repertoire zong. Met name de hedendaagse muziek vond ik helemaal leuk. Het was toen het enige a cappellakoor in Nederland dat op dit niveau werkte. Wat me echt triggerde was toen ik hun programma met Ward Swingle hoorde. Dat wilde ik ook. En ik werd aangenomen!

foto: Donald Bentvelsen

Heb je ook nog andere activiteiten naast je werk als alt in het Nederlands Kamerkoor?

Ja, ik werk op dit moment ongeveer halftijd als docent aan het Utrechts Conservatorium. Ik geef daar individuele zanglessen maar ook groepslessen, doe projecten (o.a. in ensemblezang), geef methodiek zang en begeleid studenten

9 9

de zomervakantie. Vooral Nederlandse literatuur. Ik rommel wat met plantjes, ik handwerk regelmatig. Heel mutsig haken en breien of sieraden maken. Ik hou van die mooie materialen. Ik wandel en fiets de hele regio door en ga in ieder geval een keer in de week naar yoga. Ik kook heel graag, hou van lekker eten. Ik kijk detectives als ultieme ontspanning na een drukke dag.

Netflix is onze huisvriend, vrees ik.

Je favoriete muziek?

Heb ik niet. Ik ben een alleseter. Er is zoveel prachtigs. Voor elke gelegenheid is wel iets moois te verzinnen.

Mooiste boek?

Vooruit, een poging: Schitterende Ruines van Jess Walter. Geweldig plot en prachtig opgebouwd. Het Hout van Jeroen Brouwers.

Verschrikkelijk thema maar zó prachtig beschreven. Een van Nederlands beste schrijvers, als je het mij vraagt. En natuurlijk Ik kom terug van Adriaan van Dis. Zeer ontroerend en persoonlijk.

Het lekkerste recept?

Alles met pasta (mag eigenlijk niet van de diëtisten, geloof ik, maar ik kan er niets aan doen, het is gewoon te lekker). Alles met lamsvlees. Alles met vis. Alles met verse groenten. Alles met verse kruiden. En sinds we met het Nederlands Kamerkoor in Israël zijn geweest: alles wat we daar te eten hebben gekregen. En natuurlijk al het voorgaande bereid met een goede olijfolie en genuttigd met een heerlijke wijn erbij.

De mooiste plek op aarde?

De aarde is prachtig in zijn geheel. Kijk maar om je heen!

HOE WERKT HET? Deel 1: Acquisitie In deze nieuwe rubriek leggen we uit hoe de activiteiten van het Nederlands Kamerkoor tot stand komen. Achter elke activiteit gaat een wereld van organisatie schuil. In deze eerste aflevering gaat het over: concertverkoop of acquisitie.

foto's: Roman Jans

Het Nederlands Kamerkoor geeft zo'n zeventig concerten per jaar in binnen- en buitenland.

Sommigen van u kopen een abonnement voor een serie, in Utrecht, Amsterdam of Den Haag bijvoorbeeld. Anderen kopen losse kaarten.

Maar hoe komen die concerten tot stand?

10

Wie het idee heeft dat wij achter de telefoon zitten te wachten tot zalen ons bellen, heeft een verkeerd beeld van wat acquisitie anno 2015 inhoudt. We kunnen drie soorten concerten onderscheiden: die waarvoor wij worden uitgenodigd, concerten waarbij we een samenwerking aangaan met de zaal, en concerten die we helemaal zelf organiseren. In het eerste geval betaalt een zaal een 'uitkoopsom', een bedrag dat tenminste een deel van de kosten dekt. In het tweede geval delen we het risico met de zaal. Aan een dergelijke deal ligt vaak een 'partage-afspraak' ten grondslag. We spreken met de betreffende zaal af welk deel van de zaalopbrengst naar het koor gaat, en welk deel naar de zaal.

Wanneer wij zelf concerten organiseren, huren we de zaal of kerk af. Dit zijn de zogenaamde concerten 'in eigen beheer'. Het risico ligt in dat geval volledig bij ons als Nederlands Kamerkoor. Het aandeel van deze drie soorten concerten binnen één seizoen is ongeveer gelijkwaardig. In alle gevallen geldt: een goede samenwerking met de zaal is essentieel. Of we nu een uitkoopsom ontvangen of het risico zelf dragen, in alle gevallen wil je een goed gevulde zaal. We zullen dus altijd veel tijd steken in marketing, om u als publiek te bereiken. Daarover een andere keer meer.

We moeten – zo luidt de afspraak met onszelf, ons publiek en de overheid – goed letten op spreiding. Dus niet alleen maar optreden in één regio, maar overal in Nederland. In maart van elk jaar sturen wij aan alle zalen en festivals een voorlopige lijst van projecten die wij anderhalf seizoen later zullen uitvoeren. Tussen april en september bezoeken we vervolgens een groot deel van die zalen en festivalorganisaties om de projecten toe te lichten, maar ook om te evalueren over het voorgaande seizoen, te horen van de laatste ontwikkelingen en te vertellen over ons eigen nieuws.

Zo'n negen maanden voor aanvang van het betreffende seizoen worden de laatste details afgehandeld met de zalen die ons uitkopen: het exacte programma wordt

11

bevestigd, een toelichting wordt geschreven en de financiële afspraken worden in een contract gegoten. In de tussentijd hebben wij natuurlijk ook de concerten in eigen beheer gepland. Dat houdt in dat we contracten sluiten met de te huren locaties, en er duidelijkheid komt over catering, kaartverkoopkanalen en marketing. Ons jaarlijkse Weihnachts-Oratorium in Naarden is bijvoorbeeld een concert waar een dergelijke constructie aan ten grondslag ligt.

Tot slot zijn er natuurlijk de projecten waarvoor wij worden uitgenodigd. Zo zijn onze samenwerkingen met symfonie-orkesten vaak op uitnodiging van het betreffende orkest. Soms blijft de productie en financiering in zulke gevallen volledig in handen van de uitnodigende partij, maar soms besluiten we er gezamenlijk in te investeren.

Het is daarnaast belangrijk ons als Nederlands Kamerkoor ook internationaal te doen gelden. Tido Visser, directeur van het Nederlands Kamerkoor, gaat daarom regelmatig naar conferenties waar zowel zalen als agenten aanwezig zijn. Aan de zalen verkopen wij onze programma's rechtstreeks, maar in sommige landen hebben wij een impresario. Die biedt onze programma's aan bij de zalen in zijn of haar land. Hij of zij ontvangt over de uitkoopsom een percentage ter vergoeding van de inspanning. Het is dus altijd een zogenaamde 'no cure, no pay' deal. Het percentage verschilt per land en per impresario, maar ligt normaliter tussen de 10 en 15 procent van de uitkoopsom.

Het kan ook lonen samen met andere ensembles een programma aan te bieden en niet alleen te staan in de verkoop. Zo hebben wij in het recente verleden opgetreden met La Fenice, Le Concert Lorrain, Concerto Köln en Concerto Copenhagen. Dat waren vaak coproducties. Ook in de komende jaren vinden er weer dat soort samenwerkingen plaats.

DONATEURSCAMPAGNE

Het Nederlands Kamerkoor zoekt 300 nieuwe donateurs Het is u vast niet ontgaan: deze herfst is het Nederlands Kamerkoor van start gegaan met een campagne om 300 nieuwe donateurs te werven met de slogan Uw steun, onze adem.

Wij hopen ook u te mogen verwelkomen als donateur.

EEN KOOR VAN WERELDNIVEAU Onze zangers streven het allerhoogste niveau na. Elke keer weer. Met prachtige uitvoeringen als resultaat. En met Peter Dijkstra verwelkomen we een Nederlandse chef-dirigent van internationale allure. Ook de komende jaren treden we weer op in de belangrijkste zalen van Nederland én daarbuiten. We touren in China, Zuid-Amerika en Europa. We werken samen met o.a. het Koninklijk Concertgebouworkest en Amsterdam Sinfonietta, en met dirigenten als Hartmut Haenchen, Edo de Waart en Iván Fischer.

"Het Nederlands Kamerkoor is voor mij een juweel: daar mag je van genieten! En dat wil ik blijven doen.

Daarom ondersteun ik het Nederlands Kamerkoor."

Yolande Gleis, donateur EEN KOOR MET AMBITIE Het koor staat bekend om zijn grensverleggende programmering. We ontwikkelen nieuwe formats en gaan samenwerking aan met uitdagende partners. We gaan op tour met journalist en filosoof Rob Wijnberg (De Correspondent). Met theatergroep De Warme Winkel doen we prins en componist Gesualdo herleven.

En we brengen een a cappella dansvoorstelling met Huang Yi Dance Company uit Taiwan.

"Het Nederlands Kamerkoor staat voor mij - naast topkwaliteit - voor eigenzinnige innovatie. Daarom doneer ik aan het Nederlands Kamerkoor."

Frans Willekens, donateur EEN KOOR MET VERANTWOORDELIJKHEID Zingen verbindt. Daarom maakt het Nederlands Kamerkoor zich sterk voor koorzang. We werken samen met amateurkoren en begeleiden jong talent. We geven opdrachten aan grote én aanstormende componisten. Zo dragen we ertoe bij dat mensen nog generaties lang van koormuziek kunnen genieten. In het kader van Zingen doe je samen! nodigen we lokale amateurkoren uit in ons voorprogramma.

We brengen wereldpremières van componisten als George Benjamin en Michel van der Aa. En met Meesters&Gezellen geven we jong talent de kans op te treden met onze zangers.

"Als lid van het Overijssels Kamerkoor maakte ik onlangs een inspirerende training mee van jullie sopraan Heleen Koele. Ik hoop dat jullie – mede dankzij mijn donatie – nog heel lang doorgaan met educatieve activiteiten!"

Wendela Gort Erbrink, donateur

12

MAAKT

U HET R OND?

DONATEURSCAMPAGNE

De Nobelkring is een ontmoetingsplek voor het Nederlands Kamerkoor en zijn belangrijkste gevers. Waar chef-dirigent en directeur u als lid op de hoogte houden van de laatste ontwikkelingen, en luisteren naar uw visie, naar uw adviezen. Waar leden onderling ervaringen delen, contacten opdoen en onderhouden. En waar de zangers van het Nederlands Kamerkoor na afloop graag met u het glas heffen. Leden van De Nobelkring doneren ten minste € 1.000 per jaar, voor een periode van vijf jaar. Meer weten? Ga naar www.nederlandskamerkoor.nl/denobelkring of neem contact op met Margriet Stok via 030 - 230 30 27 of margriet.stok@nederlandskamerkoor.nl

Word donateur van het Nederlands Kamerkoor Een koor van wereldniveau Een koor met ambitie Een koor met verantwoordelijkheid Dat maken onze donateurs mede mogelijk ALS DONATEUR ONTVANGT U: • abonnement op het Nederlands Kamerkoormagazine (halfjaarlijks) en de nieuwsbrief • uitnodigingen voor speciale activiteiten als openbare repetities, inleidingen, etc.

• uitnodiging voor de Zingdag met 20% korting Daarnaast kunt u profiteren van aantrekkelijke voordelen: € 5 PER MAAND • nodig één relatie uit voor een concert met 50% korting € 10 PER MAAND* • nodig twee relaties uit voor een concert met 50% korting € 25 PER MAAND* • welkomstgeschenk: CD naar keuze • vrijkaart uit een ruime keuze aan concerten • nodig twee relaties uit voor een concert met 50% korting € 50 PER MAAND* • welkomstgeschenk: CD naar keuze • 2 vrijkaarten voor de seizoensopening, met speciale ontvangst • 2 vrijkaarten uit een ruime keuze aan concerten • nodig twee relaties uit voor een concert met 50% korting • reis met de zangers mee naar een concert * Het Nederlands Kamerkoor heeft de ANBI-status, wat betekent dat uw gift onder bepaalde voorwaarden fiscaal aftrekbaar is.

HOE WORDT U DONATEUR? U kunt zich aanmelden als donateur via www.nederlandskamerkoor.nl/worddonateur.

Of vul het aanmeldingsformulier in en stuur het in een ongefrankeerde envelop naar: Nederlands Kamerkoor / Antwoordnummer 58281 / 3508 WB Utrecht MEER INFORMATIE? Onze relatiemanager Margriet Stok beantwoordt graag al uw vragen. margriet.stok@nederlandskamerkoor.nl / 030-230 3027

13

MARIA CAPPELLA VAN NIEUKERKEN

ELEGIEËN AMSTERDAM VAN MARIA 26 januari | Geertekerk, Utrecht tickets via TivoliVredenburg 27 januari | Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam

Elegieën van Fauré, De Leeuw, Mäntyjärvi, Micháns, Milhaud, Nielsen en Nystedt. Van grootse thema’s vanuit werelds en religieus perspectief tot intieme persoonlijke emoties. www.cappellaamsterdam.nl

KAST OP MAAT NODIG??

Wij leveren en installeren in geheel Nederland zonder extra kosten.

Vestigingen in: ALMERE POORT Duitslandstraat 102

GRONINGEN Verlengde Hereweg 66

INFO: 06-57583070

WWW.KASTENTAFELSOPMAAT.NL

Verfrist de mond, verzacht de keel.

Diele is de bekende keelpastille in het ronde blikje. Het product is bedoeld voor dagelijks gebruik, voor het verzachten van de keel en voor een frisse adem. Het karakteristieke blikje maakt het product ideaal voor onderweg of voor in de handtas om altijd direct van de verzachtende werking te genieten.

foto: Hans Hijmering, met dank aan Asko|Schรถnberg

interview

"Ik wist zeker dat het stuk anders moest klinken dan ik altijd had gehoord."

15

INTERVIEW

R

einbert de Leeuw (77), held van de hedendaagse muziek, gaat de Matthäus-Passion dirigeren. Waarom hij zich op Bach stort? "Ik weet zeker dat het anders moet klinken dan ik altijd heb gehoord."

"Ik heb nooit rondgelopen met de gedachte: wanneer kan ik eindelijk de Matthäus-Passion dirigeren. Het kwam op mijn pad. Rond 2012 werd ik gebeld door Henri Broeren, de directeur van het Limburgs Symfonie Orkest. Hij zei: 'ik vind jou de ideale dirigent voor de Matthäus-Passion.' Ik schoot in de lach. 'Ho,' zei ik, 'wacht even, je overvalt me. Maar ik ga er op z'n minst over nadenken.'

Sinds m'n jeugd ben ik bezig met Bach.

Als pianist kom je natuurlijk al gauw met hem in aanraking. Op het conservatorium begon elke les met Das Wohltemperierte Klavier. Rond m'n 18e ging ik naar elke uitvoering van de Matthäus-Passion.

Bij het Concertgebouworkest had je Eduard van Beinum. In Naarden, bij de Bachvereniging, was Anthon van der Horst wat strenger in de leer.

Levensveranderend Eerst overwoog ik nee te zeggen. Was het niet ontzettend pretentieus om de Matthäus te dirigeren, terwijl je weet dat er mensen bestaan als Brüggen, Leonhardt en Harnoncourt? Maar ja, elke noot van de Matthäus zat wel ergens in mijn hoofd.

Een diepere liefde voor dat stuk dan de mijne is amper mogelijk. Ik zie het arrogante heus wel in, maar gaandeweg maakte zich iets van mij meester. Ik wist zeker dat het stuk anders moest klinken dan ik altijd had gehoord. De Matthäus is van begin tot eind een verhaal, elke noot is verbonden met de tekst. Opbouw, cadans, timing: het is niet alleen dirigeren, je voert als het ware de regie. Toen ik dat bedacht, besloot ik het te doen.

De uitvoeringen in Limburg waren een levensveranderende ervaring. Ik kon geen afscheid nemen van het stuk. Eén ding had ik helaas niet voor elkaar gekregen: dat ook orkestmusici 'de tekst spelen'. Waarom klinkt hier deze wending?

Op welk woord, wat zijn de consequenties? Op een dag belde Holland Baroque.

Ze zeiden: dat is precies de benadering

16

waarnaar wij op zoek zijn. Dat ze op historische instrumenten spelen is mooi meegenomen, maar voor mij niet essentieel. Wel dat ze de taal van Bach waanzinnig goed spreken.

Drie zuilen De Matthäus rust op drie zuilen, die zelf buiten het drama staan. In mijn optiek hebben ze een grondpuls, een oertempo gemeen. De eerste zuil is het openingskoor, Kommt, ihr Töchter, helft mir klagen.

Het is een oproep: we gaan iets beleven!

De volgende zuil is O Mensch, bewein dein Sünde groß, de slotkoraal van het eerste deel. Daar worden we ons bewust van de zonde: Petrus' verraad. In alle uitvoeringen die ik ken klinkt die koraal te snel.

Kan niet zijn dat Bach daar, op die tekst, een soort hupse kwiekheid heeft bedoeld.

Bij de derde zuil, het slotkoor Wir setzen uns mit Tränen nieder, kijken we met z'n allen terug op het lijdensverhaal.

Erbarmen De hoofdthema's komen in het openingskoor voorbij in de jongensstemmen: 'Unschuld, Geduld, Schuld, Erbarmen'.

interview MATTHÄUS-PASSION Holland Baroque en Nederlands Kamerkoor o.l.v. Reinbert de Leeuw Dinsdag 15 maart 2016, 19:00 Arnhem, Musis Sacrum Woensdag 16 maart 2016, 19:30 Alkmaar, Grote Sint-Laurenskerk Zondag 20 maart 2016, 19:30 & Maandag 21 maart 2016, 19:30 Amsterdam, Nieuwe Kerk Woensdag 23 maart 2016, 19:00 Utrecht, TivoliVredenburg www.nederlandskamerkoor.nl/ matthaus-passion Of kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

Daarna begint de Evangelist neutraal met 'Da Jesus diese Rede vollendet hatte'.

Gaandeweg komt hij steeds dichter bij het drama, tot hij zich op 'weinete bitterlich' totaal vereenzelvigt met Petrus, de apostel die Christus heeft verraden. Later kruipt de Evangelist zelfs in de huid van de gekruisigde Christus, als hij zijn laatste woorden nazingt in het Duits: 'mein Gott, mein Gott, warum hast du mich verlassen?'

Kees van Houten heeft een boekje geschreven over de kruisvorm van de Matthäus-Passion. Sterk verhaal, dacht ik aanvankelijk, maar het kan bijna geen toeval zijn hoe Bach het stuk in elkaar heeft gezet. Het eerste deel is de horizontale balk van het kruis, deel twee de verticale.

Op het punt waar ze elkaar kruisen, staat in het eerste deel Christus' voorspelling dat Petrus hem zal verloochenen. In deel twee komt op die plek de verloochening zelf, met aansluitend de aria Erbarme dich, voor velen toch het hart van de Matthäus.

Zo bekeken ligt Bachs identificatie het meest bij Petrus, de zondaar die berouw krijgt. Erbarmen is het kernbegrip van het stuk.

Tsjip-tsjip Niemand weet hoe de Matthäus destijds is uitgevoerd. Er zijn geen krantenverslagen, geen brieven, niets. Alle kennis die de historische uitvoeringspraktijk heeft opgeleverd, is uiteraard waardevol. In de hedendaagse barokstijl klinkt alles met een zekere lichtheid. Vind ik prima, maar dat verandert wanneer er tekst bij komt. Neem de aria Blute nur. Het is voor mij ondenkbaar dat de instrumenten na de brede inleiding, 'táádiiiiii-di-di', een monter 'tsjip-tsjip' spelen. In elke andere context: uitstekend. Maar niet hier.

Natuurlijk ben ik in de kwestie van de koorbezetting gedoken: enkelvoudig of niet. Er is geen enkele aanwijzing dat een enkelvoudige koorbezetting Bachs bedoeling was. Ik voerde het de Matthäus uit met tweemaal 16 koorzangers, 32 in totaal. Ik zie de opstelling al voor me. Het jongenskoor staat achterin en straalt z'n klank uit over de hoofden van het publiek. De Evangelist en Christus komen frontaal vooraan te staan, zo dicht mogelijk bij het publiek. Je moet ze woord voor woord kunnen verstaan. Achter hen staan de vier solisten op een verhoging,

17

foto: Properpicture

"Het kan bijna geen toeval zijn hoe Bach het stuk in elkaar heeft gezet." tussen de twee koren en orkesten in. Een kerk is de geëigende, sacrale ruimte, al denk ik niet dat je de Matthäus pas echt kunt doorgronden als je gelovig bent. Je moet zo'n stuk niet verkleinen tot de Bijbel, het is een universeel verhaal van lijden en vergeving.

Open en flexibel Ik heb een lange relatie met het Nederlands Kamerkoor. Ik vind het een buitengewoon prettig gezelschap. In 1981 traden we voor het eerst samen op. Vorig jaar deden we toevallig ook Bach, motetten in Köthen, het hol van de leeuw. Ik had er behoorlijk sterke opvattingen over, maar niemand zei: wie denkt Reinbert de Leeuw wel dat hij is. Integendeel, de zangers stelden zich open en flexibel op, ze vonden het hartstikke leuk. Ik weet nu al dat ze met een enorme souplesse meegaan in mijn kijk op de Matthäus."

— Guido van Oorschot

wat vindt u ervan

Backstage Backstage

•

•

jongste van drie, ik heb een oudere zus en een oudere broer (Klaas Stok, red.).

Mijn moeder zong altijd veel, thuis en in koren. Volgens haar zong ik al toen ik nog in de box lag. Op mijn 11e kreeg ik mijn eerste zangles en zong ik in koren.

Mijn man leerde ik toen al kennen op de muziekschool, maar de vonk sloeg pas over tijdens orgelles, die volgden wij bij dezelfde lerares. Ik was toen 17.

Inmiddels zijn we al 25 jaar getrouwd en hebben we een dochter van 15 en een zoon van 18!

foto: Peter van de Lavoir

Margriet Stok is relatiemanager Jasper Schweppe van is bariton bij het het Nederlands Kamerkoor, Nederlands maar was Kamerkoor. Sinds 2005 behoort ook zangeres in het koor. hijEen tot de kijkje vaste in kern van het koor. Een kijkje haar leven binnen én buiten in zijnhet leven koor. binnen én buiten het koor.

Wat is jouw rol bij het Nederlands Kamerkoor?

Als relatiemanager onderhoud ik de contacten met ons publiek, onze donateurs en zakelijke relaties. Daarvoor organiseer ik borrels en ontvangsten, zorg ik dat onze relaties op de hoogte zijn van wat er bij het Nederlands Kamerkoor speelt en ben ik altijd beschikbaar voor vragen van onze donateurs en relaties. Wellicht kennen mensen me al uit het koor. Ik heb van 1996 tot 2013 als sopraan in het Nederlands Kamerkoor gezongen.

Welke activiteiten heb je naast je werk bij het Nederlands Kamerkoor?

Ik woon in Deventer en daar werk ik als zangdocent. Daarnaast ben ik bezig met een opleiding koordirectie. Dat idee ontstond tijdens het koorweekend van de vriendenvereniging van het Nederlands Kamerkoor. Daar heb ik voor het eerst een programma samengesteld, voorbereid en uitgevoerd, en dat beviel! Ik ben nu dirigent van het kamerkoor Ton sur Ton in Nijmegen, en vind het erg leuk om mijn muzikale visie op de zangers uit het koor over te brengen.

Vertel eens wat over je achtergrond.

Ik ben geboren en getogen in Deventer.

Mijn vader was een echte Fries, maar kreeg een baan in Deventer, als elektrotechnicus. Mijn moeder kwam uit 't Gooi en werkte als verpleegkundige. Ik ben de

18

18 18

Wat zijn je hobby's?

Ik volg een cursus modeltekenen en zet mij in voor concertorganisaties in Deventer. En in een vrij weekend bezoek ik graag mooie steden met interessante musea. Tussen de bedrijven door drink ik graag een goed glas wijn!

Het lekkerste recept?

Een favoriet recept heb ik eigenlijk niet, want er zijn zoveel lekkere recepten. Ik vind het leuk om een mooie combinatie te vinden van wijn en spijs. Vanavond maken we bijvoorbeeld een Portugese vissoep met daarbij een heerlijke Chablis!

Je favoriete muziek?

Tja… dat blijft toch Bach. Als ik Bach zing voel ik mij 'thuis'. Toen ik mijn eerste zangles kreeg, vroeg mijn docente wat ik graag wilde zingen. En dat was Bach. In de loop van de jaren is daar veel bijgekomen, zoals vocale muziek uit de Renaissance en vroege Barok, Monteverdi en tijdgenoten, maar ook van 20e- eeuwse en hedendaagse componisten, zoals Messiaen, MacMillan, Pärt, om een paar van mijn favorieten te noemen.

De mooiste plek op aarde?

Moeilijk te zeggen. Ik heb heel veel mooie landen en interessante steden gezien tijdens de tournees van het Nederlands Kamerkoor, maar in de vakantie ga ik graag naar bestemmingen waar oude cultuur, zon, bergen en zee te vinden zijn, zoals in Italië, Frankrijk of Spanje. Met lekker eten en mooie wijnen, vanzelfsprekend!

CANTUS NOBILITAS

Vrienden van het Nederlands Kamerkoor

Werken in de muziekbibliotheek Verslag van monnikenwerk door vrienden pagina 22

Impressies Zingdag september 2015

Lodewijk van der Ree inspireert in Akoesticum Ede pagina 23

In de keuken van de Muze

Openbare repetitie met dirigent George Benjamin in het Concertgebouw pagina 26

Uit het archief

Geluidsopnamen van Jan Tuender

pagina 28

19

Cantus Nobilitas

Vriendennieuws •

Hulp bij donateursactie Uw steun, onze adem Vriendenvereniging Cantus Nobilitas draagt graag een steentje bij in de donateursactie Uw Steun, onze adem. Wilt u ook helpen? Dat kan. Bijvoorbeeld door de donateursfolder te verspreiden in uw koor. Of wellicht heeft u een goede vriend die u warm wilt maken voor een bijdrage!

Extra bijdragen als Cantuslid?

Extra bijdragen t/m €30,- zijn welkom en komen in hun geheel ten goede aan het Nederlands Kamerkoor. Indien u een bedrag van € 60,- of meer per jaar wenst te geven als donatie aan het Nederlands Kamerkoor, adviseren wij u om donateur van het Nederlands Kamerkoor te worden. Hiervoor verwijzen wij naar de website van het Nederlands Kamerkoor. Het is ook mogelijk om gelijktijdig Vriend (lid van Cantus Nobilitas) en donateur van het Nederlands Kamerkoor te zijn. U betaalt dan afzonderlijk uw contributie aan Cantus Nobilitas en uw donatie aan het Nederlands Kamerkoor.

Aftrekbaarheid: culturele ANBI-status Cantus Nobilitas heeft bij beschikking van 30 april 2015 van de Belastingdienst de status van culturele ANBI verkregen. Dit met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2015. Dit betekent dat eventuele extra giften in aanmerking komen voor aftrek van de inkomstenbelasting. Vanwege de Culturele ANBI-status mag de waarde van deze bedragen worden verhoogd met 25%!

Van het bestuur Op 1 september jl. is er een nieuw cultureel seizoen gestart en daarmee ook een nieuw verenigingsjaar van Cantus Nobilitas. Op 19 september organiseerde het Nederlands Kamerkoor een Zingdag waarvoor ook de Cantusleden werden uitgenodigd. Een verslag van deze activiteit vindt u elders in dit katern. In overleg met directie van het Nederlands Kamerkoor heeft het Cantusbestuur besloten om het fenomeen 'Studiedag' weer in ere te herstellen. Tijdens deze dag wordt onder leiding van een lid van het Nederlands Kamerkoor aandacht besteed aan een bepaald aspect van het koorzingen en/of een bepaalde categorie koorwerken. Met de directie van het Nederlands Kamerkoor is overeenstem-

ming bereikt omtrent de positionering van leden van Cantus Nobilitas ten opzichte van (rechtstreekse) donateurs van het Nederlands Kamerkoor. De term 'Vrienden' zal uitsluitend worden gebruikt voor leden van onze vereniging.

Van hen wordt verwacht dat zij zich opstellen als 'ambassadeurs' van het Nederlands Kamerkoor (door bijvoorbeeld het bezoek aan concerten van het Nederlands Kamerkoor te promoten) en een netwerk vormen van vrijwilligers die ondersteunende diensten verlenen aan het Nederlands Kamerkoor (zoals de cd-verkoop bij concerten). Als tegenprestatie voor bepaalde verleende diensten stelt het Nederlands Kamerkoor gratis toegangskaarten voor concerten

20

beschikbaar. Alle Vrienden ontvangen het Nederlands Kamerkoor-magazine met daarin de verenigingsrubriek van Cantus Nobilitas. Mede hiervoor draagt Cantus Nobilitas een belangrijk deel van de ontvangen contributies af aan het Nederlands Kamerkoor. De coördinatie van de inhoud van onze verenigingsrubriek in het Nederlands KamerkoorMagazine wordt voorlopig nog uitgevoerd door onze penningmeester, Maria Janssen. Wij zijn nog op zoek naar een vrijwilliger, het liefst woonachtig in de Utrecht of omgeving, die deze taak zou willen uitvoeren.

Het bestuur van Cantus Nobilitas wenst u een goed muzikaal seizoen toe.

Cantus Nobilitas

Hulp bij cd-verkoop concerten Jan Mevius is de nieuwe coĂśrdinator voor de inroostering van hulpkrachten bij de cd-verkoop rondom concerten van het Nederlands Kamerkoor. Leden van Cantus Nobilitas die willen helpen, ontvangen een vrijkaartje voor het te bezoeken concert.

U kunt contact met hem opnemen als u interesse heeft via het e-mailadres vrienden@nederlandskamerkoor.nl of telefoonnummer 035-6838105.

Openbare repetities Ook in 2016 kunnen er weer repetities bezocht worden. Op www.nederlandskamerkoor.nl/openbarerepetities vindt u de data en locaties. Repetities zijn gratis toegankelijk voor leden van Cantus Nobilitas en donateurs. Andere bezoekers wordt een toegangsprijs van â‚Ź5,- gevraagd.

Studiedag 13 februari Op zaterdag 13 februari 2016 organiseert de vriendenvereniging, in overleg met het Nederlands Kamerkoor, weer een studiedag voor leden, ditmaal onder leiding van Karin van der Poel, alt in het Nederlands Kamerkoor. De studiedag zal in Amsterdam gehouden worden. Nadere berichten daarover volgen per mail of post.

Hebt u zich opgegeven maar bent u verhinderd, dan is het verzoek dit zo vroeg mogelijk door te geven. Dat geeft degenen voor wie aanvankelijk geen plaats was de gelegenheid toch te komen.

Wie interesse heeft maar nog geen lid van Cantus Nobilitas is, kan zich tot een maand voor aanvang van de studiedag aanmelden als lid, waarna hij/zij verzekerd is van een plaats bij deze inspirerende dag! Niet-leden kunnen per e-mail informatie opvragen via vrienden@nederlandskamerkoor.nl.

Meer info en aanmelding via www.nederlandskamerkoor.nl/ openbarerepetities.

Colofon Cantus Nobilitas Cantus Nobilitas is de vriendenvereniging van het Nederlands Kamerkoor. De leden zetten zich in voor het koor door het maken van promotie en door het verrichten van vrijwilligerstaken (o.a. cd-verkoop). Zij bezoeken met regelmaat de concerten. Zij ontvangen gratis het Magazine van het Nederlands Kamerkoor en kunnen tegen gereduceerd tarief deelnemen aan de Zingdagen die het Nederlands Kamerkoor en Cantus gezamenlijk organiseren. Een belangrijk deel van de verenigingscontributie van minimaal â‚Ź27,50 per jaar wordt afgedragen aan het Nederlands Kamerkoor.

Voorzitter: Ben P. Weber, Leidschendam Secretaris: Jan Mevius, Hilversum, tel. 035-6838105 Penningmeester: Maria Janssen, Nijmegen Ledenadministrateur: Dick Blom, Haarlem Algemeen bestuurslid namens het Nederlands Kamerkoor: Tido Visser Algemeen e-mailadres: vrienden@nederlandskamerkoor.nl Bankrekening: NL14 TRIO 0198 5311 41

21

Cantus Nobilitas

In de muziekbibliotheek van het Nederlands Kamerkoor •

Verslag van ruim 2,5 jaar werk door vrijwilligers Het Nederlands Kamerkoor heeft een flinke bibliotheek met bladmuziek.

In drie jaar tijd is het Nederlands Kamerkoor twee keer verhuisd, en dat heeft heel wat werk meegebracht. Een verslag van Jan Mevius, die samen met Marieke Groenhard de afgelopen 2,5 jaar in die muziekbibliotheek heeft gewerkt.

Na de verhuizing in maart 2013, van het Beursgebouw naar de Majellakerk in Amsterdam, zijn Marieke Groenhard en ik begonnen met het in elkaar zetten van kasten, het legen van verhuisdozen en het alfabetisch wegzetten van bladmuziek in de kasten. Dat klinkt makkelijker dan het is, want voor alle bladmuziek moest worden nagegaan of deze voorkwam in de digitale database. Naast een 'set' – die bestaat uit twintig of meer partituren voor alle koorleden afzonderlijk –, is er van elk stuk dat het Kamerkoor ooit heeft opgevoerd één exemplaar aanwezig in de partiturenkast op de kamer van de directeur. De bladmuziek uit die partiturenkast kan ingekeken en/of gekopieerd worden, maar mag het pand niet verlaten.

De muziek in deze kasten hebben we tot hoofdbestand gemaakt. In de database van bladmuziek zien we soms zeer curieuze opmerkingen bij de werken: "te simpel voor het kamerkoor", "niet geweldig", "viswijvenmuziek (onzin)", "klinkt wel" enzovoort. Het is niet altijd duidelijk van wie de opmerkingen afkomstig zijn.

We dachten hiermee wel een jaartje bezig te zijn, totdat het bericht kwam van de volgende verhuizing, nu naar Utrecht.

Urgent werd toen een sanering van de bestanden, omdat er minder ruimte beschikbaar zou komen. Maarliefst 140 meter muziekstukken werd in kratten opgeborgen en naar Houten verstuurd, waar een self-storage ruimte was ge-

huurd. Ook daar zijn we met vier man nog een dag bezig geweest om orde in de chaos te scheppen. De inhoud van de partituurkasten ging mee naar het kantoor in Utrecht. Omdat de bibliotheek en het kantoor niet meer in één pand zitten, wordt het ordenen en vergelijken een stuk moeilijker en is het werken in de self-storage aanzienlijk saaier dan toen we nog in Amsterdam zaten. Daar hoorden en zagen we af en toe een repetitie of een concert van het Nederlands Philharmonisch Orkest, nu is er nauwelijks daglicht. Maar op kantoor in Utrecht is het wel heel prettig werken en is er ook meer onderling contact. Vanwege de reisafstand is Marieke helaas afgehaakt.

Het is boeiend om af en toe muziek in je handen te hebben waar eigen herinneringen aan kleven: wanneer en waar iets uitgevoerd werd, bijv. Faust in het Spoorwegmuseum (in restauratie) of de Choralpassie van Distler vlak na de Bijlmerramp, of Again van David Lang wat ik op een openbare repetitie van het Nederlands Kamerkoor voor het eerst heb gehoord en wat nu weer wordt uitgevoerd. Maar het is ook leuk om stukken tegen te komen die je zelf hebt gezongen.

Het verveelt niet, maar erg hard gaat het ook niet: typisch een klus voor een gepensioneerde.

— Jan Mevius

22

Alles staat klaar voor de verhuizing

Opslag in Houten

Nieuwe bibliotheek op kantoor in Utrecht

Tido Visser (directeur Nederlands Kamerkoor) over Marieke en Jan: "Wat die twee aan werk hebben verzet, grenst aan het ongelofelijke. Het is een enorme klus, die nooit zijn einde vindt, maar het is zonder meer een stuk makkelijker werken geworden voor een ieder op kantoor die iets met bladmuziek moet doen. In de eerste plaats natuurlijk voor onze bibliothecaris Allard Veldman.

Marieke en Jan, bedankt!"

Cantus Nobilitas

Op 19 september jl. kwamen

Impressies van de Zingdag

ruim zestig Vrienden en andere koorliefhebbers uit het hele land bijeen in het

1 9 S E P T E M B E R 2 0 1 5 , A KO E S T I C U M T E E D E

Akoesticum te Ede om samen Het repertoire van de Zingdag: Samuel Barber To be sung on the water Benjamin Britten The evening primrose Wiliam Byrd Ave verum corpus James McMillan O radiant dawn Thomas Tallis O nata lux de lumine

te zingen. Hier volgt een impressie van deze geslaagde dag.

De jonge dirigent

ngdag: ma van de Zi Het program met koffie/thee inloop 9.45 repertoire verkennen van n der Ree

0 .0 10 va ijk w de o.l.v. Lo

e koffie/theepauz groep o.l.v. Mariët 11.15 em st r pe ie m Knight, tit repe iet Stok, Willia 11.30 gr ar M , er et hi Kaassc

pe Jasper Schwep

ze au hp nc lu 13.00 titie menlijke repe 14.00 geza dewijk van der Ree o.l.v. Lo

e koffie/theepauz publiek 15.30 or vo tie ta en 16.00 pres nde borrel afsluite 16.30

Lodewijk van der Ree was gevraagd om te dirigeren. Dat bleek een goede keuze!

23

Cantus Nobilitas DE DEELNEMERS: "Ik ben super tevreden over de dirigent en de gemaakte muziekkeuze. Daardoor werd je gemotiveerd om vooraf goed te studeren."

"Het heeft heel veel invloed op de muzikaliteit dat er bij elke stemgroep een professional van het Nederlands Kamerkoor staat."

"Vergeleken bij het voormalige zangweekend is er nu minder verdieping: we hebben maar "Bij de stemrepetities van de tenoren moest de

enkele uren."

professional wennen aan het amateurniveau.

Hij begon met een masterclass zangtechniek

"Lodewijk had heel snel door wat hij kon bereiken

maar eindigde met een workshop voor koor.

met deze club. Hij heeft heel goed ingeschat wat

Het kwam goed!"

nodig was."

"De locatie is geweldig!"

"Bij de altenrepetitie hadden we te weinig tijd voor de moeilijkste stukken."

De dirigent van de Zingdag: Lodewijk van der Ree Lodewijk van der Ree (1986) studeerde koordirectie aan het conservatorium van Amsterdam bij Jos Vermunt en Jos van Veldhoven. Hier is hij in 2014 met de beoordeling 'zeer goed' afgestudeerd. Gedurende vier jaar was hij dirigent van het projectkoor en -orkest van Utrechtse studenten muziekwetenschap: Hucbald. Ook leidde hij het jonge mannenkoor de.fundo, en stond hij regelmatig voor de Utrechtse Studenten Cantorij.

Bij het zomerproject 'Slotkoor' in Duitsland assisteerde hij Fokko Oldenhuis in de eerste vijf jaar van het bestaan van dit project. Nu werkt Lodewijk als dirigent van gemengd koor Collegium Utrecht en van het Amsterdamse kamerkoor Amphion, en is hij vanaf 2015 aangesteld als de nieuwe dirigent van het Asko kamerkoor. Ook is hij vaste repetitor bij Toonkunstkoor Amsterdam. Komend jaar gaat Lodewijk zijn geluk beproeven in Estland, waar de geboortegrond van zijn vriendin ligt.

"Fijn als we een deelnemerslijst zouden mogen ontvangen. Dan kun je nog eens contact opnemen met deelnemers die je hier hebt leren kennen!"

"De sfeer is heel goed!"

24

DE ORGANISATOR: "De locatie is prima. Fijn dat er zoveel mensen zijn! Wat goed dat je in zo'n beperkte tijd zo'n resultaat kunt bereiken."

VERDER GEHOORD: "Mooie nieuwe locatie, goed bereikbaar, aardig personeel, duurzame catering, prima hapjes."

Voldoende positieve geluiden dus om in 2016 weer een Zingdag in Ede te hebben. Margriet Stok, bedankt voor de organisatie!

DIRIGENT AAN HET WERK: "Sommigen zijn wat vrij in hun keuze van toon..."

— Maria Janssen

"Stel je een loopband voor met flesjes bier die iedere tel van een kroon worden voorzien. De loopband loopt gewoon door!"

DIRIGENT NA AFLOOP: "Ik was blij verrast want wist van tevoren niet wat ik kon verwachten. De deelnemers waren goed voorbereid. Ik trof een gretig publiek aan."

DE NEDERLANDS KAMERKOORZANGER: "Zo'n dag is superleuk! Je zou meer muziek kunnen zingen en een echt concert kunnen geven.

Nu was er eigenlijk te weinig publiek en een te korte presentatie."

25

Cantus Nobilitas

In de keuken van de muze •

Verslag openbare repetitie: Nederlands Kamerkoor in Koninklijk Concertgebouw

Als om even voor half tien een klein groepje Vrienden van het Nederlands Kamerkoor die zich voor deze open repetitie hadden opgegeven een plek heeft gevonden, is de verrassing groot: de repetitie begint met het laatste stuk van het programma, de Sinfonietta van Janácek. Dat betekent dat er nog geen zangers op het podium zitten, maar des te meer instrumentalisten want de Sinfonietta vraagt extra veel koper: we tellen in de gauwigheid veertien trompetten – waaronder twee bastrompetten die je zelden ziet – vier trombones en drie tuba's. Het hele podium zit vol en allemaal zitten ze in te spelen en bij te praten. Tot dwars erdoorheen, een paar minuten voor half tien, een trompet Lang zal hij leven inzet en iedereen invalt, om zich heen kijkend wie de jarige is.

Renske Vrolijk

foto: Renske Vrolijk

Dan is het tijd. Er wordt gestemd en exact half tien zegt dirigent George Benjamin, die al even klaarzit: "Good morning, ladies and gentlemen. Last movement please." Na de finale, waarin alle geweld losbarst, neemt hij het hele werk vanaf het begin door. Hoe vaak zal hij het stuk gedirigeerd hebben en hoe vaak hebben de muzikanten het gespeeld? Toch wordt er punctueel aan gewerkt, in groepen apart soms - vier trombones met een piccolofluit bijvoorbeeld -, soms zingt hij een lijntje voor: "Can you do that?" Dan weer moet iets een aantal keren over voor hij tevreden is. Na en half uur klinkt het: "Extra brass, great!" Ze krijgen nog een laatste vermaning mee en dan: "Goodbye!"

N

iet in de Kauwgomballenfabriek zoals vorige keer, maar in het Koninklijk Concertgebouw repeteren we deze 24e september. Het begint allebei met een K, verder kon het verschil niet groter zijn.

In het Koninklijk Concertgebouw repeteert het orkest, en dus ook zijn gasten, in de concertzaal zelf: wat een luxe! Om de nu lege zaal ongeveer zo te laten reageren als wanneer er publiek zit, is middenin een groot gordijn opgehangen. Een ander verschil: gewoonlijk tref ik het volledige Kamerkoor zonder begeleiding, dus a cappella, of met een klein ensemble. Nu werken alleen de dames van het Nederlands Kamerkoor mee aan een concert van het stevig bezette Koninklijke Concertgebouworkest.

Maar deze dames zijn wel iets gewend en laten zich niet snel overstemmen.

Het is bijzonder om te zien hoe deze heel benaderbare en communicatieve man met heel weinig woorden toe kan. Een ook aanwezige Engelsman uit Benjamins Londense 'inner circle' zegt lichtelijk verbaasd: "They listen to him!" Het lijkt mij geen wonder.

De extra koperblazers gaan weg, ook elders in het orkest wordt er gewisseld en centraal in het orkest, in het hart en recht voor de dirigent, stellen zich twaalf dames van het Nederlands Kamerkoor op voor Clocks and Clouds van de Hongaarse componist György Ligeti. Voor Benjamin telt intussen elke seconde. Onbewogen door al het gedoe om hem heen wil hij van de harp en enkele blazers een lastig akkoord uit het stuk horen en nee, dat wil hij echt beter!

26

foto: Renske Vrolijk

Cantus Nobilitas

Ik heb de koorpartituur van Clocks and Clouds voor me en kan dus goed volgen wat de koorleden voor de kiezen krijgen. Dit is geen muziek van 1-2-3-4 in de maat: vaak is het wisselend en tastend, zoals ook bij de wolken in de titel hoort. Na een korte inleiding in het orkest - waar Benjamin ruim aandacht aan besteedt - zet het koor in. Ze hebben geen tekst maar zingen allerlei klanken. Het begint heel simpel: allemaal dezelfde toon, die lang aangehouden wordt. Eenvoudiger kan het niet. Er gebeurt echter iets dat je pas hoort als je heel goed luistert maar wat ik in mijn partituur des te beter kan zien: alle twaalf stemmen beginnen kort na elkaar, geen twee beginnen tegelijk, zodat je niet één vlak gezongen toon hoort maar een toon met twaalf bijna onmerkbare pulsjes erin, die bovendien bijna onhoorbaar inzet omdat er maar één begint. De toon wordt dan snel voller en luider omdat er steeds meer stemmen bijkomen. Ook later moeten de zangeressen zelfstandig opereren, zoals wanneer een kort ritmisch figuurtje van de ene stem naar de andere stuitert, met op den duur steeds meer afstand ertussen. Er ontstaat een effect van een machientje dat hortend en stotend vastloopt en tot stilstand komt. "Bravo!" zegt Benjamin tegen het koor en in het orkest klinkt een applausje. Maar hij is nog lang niet tevreden en er moet nog hard worden gewerkt tot hij eindelijk zegt: "OK. Excellent. Well done " en overgaat naar het volgende stuk.

Dat volgende stuk is Dream of the Song van Benjamin zelf. Eerst neemt hij het stuk met het orkest door en geeft hij allerlei aan-

wijzingen. Potlood erbij graag. Dan orkest alleen, dan met koor erbij. Alles moet in minimale tijd op topniveau worden getild.

Tenslotte zijn we klaar om het hele stuk vanaf het begin te doen.

In dit stuk hebben we een solist, de countertenor Bejun Mehta, die zijn virtuoze partij schijnbaar moeiteloos zingt. De rol van het Nederlands Kamerkoor is bescheidener en ook letterlijk beperkter: er zijn vier zangers naar huis zodat er nog maar acht over zijn, maar dat wil niet zeggen dat wat ze te doen hebben zoveel eenvoudiger is. Net als bij het stuk van Ligeti repeteert Benjamin allerlei passages met het orkest apart. Wat het koor te doen heeft is meteen goed: de dames hebben zich perfect voorbereid.

Het was mijn bedoeling om bij het koor in de keuken te kijken om u iets te laten proeven van wat er achter die perfecte optredens schuilgaat. Vandaag kreeg ik meteen een goed bereide maaltijd voorgezet en zeg ik, met Benjamin: "OK. Excellent.

Well done!"

— Jan Verhoef

27

Cantus Nobilitas

Uit het archief • De geluidsopnamen van Jan Tuender Bij een verhuizing zoals het Nederlands Kamerkoor die net achter de rug heeft komt van alles tevoorschijn waar je als archiefgeïnteresseerde nieuwsgierig van wordt. Deze keer is het niet het papieren archief, maar het geluid en het beeld. Een ondergewaardeerd onderdeel van het archief dat al lang bestaat, dat niet echt geordend is en waarop ook vaak niet genoteerd is wat er op staat en vooral: wanneer het is gemaakt.

I

n de loop van de jaren zijn opnamen gemaakt met allerlei apparaten en systemen die al snel werden opgevolgd door nieuwere.

De oude gegevensdragers kunnen niet meer worden afgespeeld omdat de apparatuur in huis ontbreekt.

Dan is het zoeken naar een instelling of een persoon die wel in het bezit is van de nodige apparatuur.

En dan komt iemand kort voor de verhuizing een doos DAT-bandjes brengen, iemand die jarenlang opnamen verzorgde van de uitvoeringen van het Nederlands Kamerkoor: Jan Tuender. Die moet je dan natuurlijk opzoeken.

Jan is inmiddels met pensioen en woont de warme helft van het jaar in Frankrijk, in de winter in Amsterdam. Hij weet vast heel veel van de opnamen die nog te vinden zijn en wat komt het goed uit dat ik niet heel ver van zijn woonplaats in Frankrijk met vakantie ben. Ik ga hem daar opzoeken en neem een tas vol met geluidsdragers mee, misschien dat hij ze nog af kan spelen of kan zeggen wie ons dan wel uit de brand kan helpen.

Jan vertelt over de apparatuur voor de voorlopers van de digitale opslag: banden en bandjes. De opnamen waren analoog.

Een betrekkelijk korte periode bestond er een halfdigitaal systeem met banden die heel duur en kwetsbaar waren. Zelf heeft

28

Jan een collectie apparaten die te gebruiken zouden zijn als ze niet ingepakt in de schuur stonden. Op dit moment is er inderdaad bijna niemand meer die de apparatuur heeft om ze af te spelen. De ontwikkeling van de registratiemiddelen is in de afgelopen 30 jaar buitengewoon snel gegaan. Het Instituut voor Beeld en Geluid was een mogelijkheid, helaas kon dat niet op tijd reageren.

De gewone cassettebandjes roepen geen vragen op voor de 'archiefuitzoeker'. Die zijn inmiddels netjes gesorteerd en geregistreerd. Jan Tuender heeft ze voor het grootste deel gemaakt. Vóór de komst van de cd's werden ze verkocht in de pau-

Cantus Nobilitas

koor meegemaakt. Degenen die hij het meest heeft gewaardeerd waren Paul Van Nevel en Uwe Gronostay. Aanvankelijk maakte Jan van alle Nederlands Kamerkoorconcerten in Nederland opnamen, maar op tournees ging hij niet mee.

Ook de omslagen in de cassettehoesjes maakte hij meestal. De geluidskwaliteit van de bandjes heeft in de loop van de jaren natuurlijk geleden en een voorraad daarvan aanhouden is niet meer nodig.

ze en na concerten van het Nederlands Kamerkoor, op bestelling verzonden of aan relaties cadeau gegeven. Soms waren het er wel 120 tegelijk, voor een ploegje kantoormedewerkers een flinke klus: omslagjes in de cassettedoosjes doen, verpakken, etiketten maken en plakken en versturen.

Jan is de samenwerking met het Nederlands Kamerkoor begonnen in de jaren 80 en heeft die voortgezet tot begin jaren 90, de tijd dat Bert van Mourik directeur was. Daarna kwam de cd op en werden opnamen niet meer in eigen beheer gedaan. Jan heeft heel veel verschillende dirigenten van het Nederlands Kamer-

Jan maakte niet alleen voor het Nederlands Kamerkoor opnamen, maar ook voor het Nederlands Philharmonisch Orkest en andere ensembles. Hij heeft vele beroemde dirigenten meegemaakt en met hen zijn opnamen beluisterd en zo nodig verbeterd. Haenchen bijvoorbeeld hoorde verstoringen die verder niemand hoorde, maar ze moesten wel verwijderd worden. Jan: "Nou, dan nam je gewoon maar een andere maat 23‌" Voor het vak van opnametechnicus (in het Duits: Tonmeister) bestond geen opleiding. Het Haags Conservatorium heeft wel een poging gedaan, maar is daar niet verder in gegaan. In Duitsland is er een beroepsorganisatie: Verband Deutscher Tonmeister, waar je je niet zomaar als lid kunt aanmelden, maar voor moet worden uitgenodigd. Na een gewaardeerde klus werd Jan via Uwe

29

Gronostay uitgenodigd lid te worden. Via die organisatie heeft hij veel bijgeleerd tijdens bijeenkomsten en congressen die voor de leden worden georganiseerd. De collegialiteit onder de leden is bijzonder groot: over en weer biedt men elkaar veel hulp. De zorg voor elkaar reikt zo ver dat men zich ook bekommert om weduwen en weduwnaren van overleden leden.

De enige nog op kantoor werkzame medewerker die dit allemaal heeft meegemaakt is Steven Heybroek. Hij vertelt dat veel van de beeld- en geluidsregistraties zijn opgeslagen op de Nederlands Kamerkoorserver, maar helaas niet heel systematisch. Ligt hier dus nog een mooie taak voor een vrijwilliger? — Mieke van Lingen

Cantus Nobilitas

NoĂŤl Ă Paris!

Kerstmotetten van Charpentier door Ensemble Correspondances

2015/2016

16 t/m 18 december in Utrecht, Amsterdam en Almere

Koop uw kaarten via oudemuziek.nl 30

Het Nederlands Kamerkoor op het EUROPA CANTAT festival Voor het Nederlands Kamerkoor stond de zomer dit jaar in het teken van Europa's grootste korenfestival: EUROPA CANTAT. Het driejaarlijkse festival vond plaats in het pittoreske PĂŠcs in Hongarije, van 24 juli tot 2 augustus. Het Nederlands Kamerkoor was uitgenodigd als 'special guest artist': we leverden als enige professionele koor een flinke bijdrage in de vorm van workshops, masterclasses en concerten. Een verslag van drie dagen waarin elke seconde in het teken stond van koormuziek.

DAG 1

Daar zijn we dan, in PĂŠcs. Een lieflijk dorpje waar de zon volop schijnt en de straten uitpuilen van de koorliefhebbers.

Een groot contrast met het Nederland waaruit we gisteren vertrokken. Dat kreunde namelijk onder de zwaarste zomerstorm sinds 1901. En wij kreunden mee. De vlucht naar Boedapest zou vertrekken om 20:55. De zangers kwamen uit het hele land naar Schiphol gereisd. Maar ja, met bomen op het spoor en gebroken bovenleidingen was dat makkelijker gezegd dan gedaan. Het productieteam zat de hele middag aan de lijn met zangers om te

31

Europa Cantat

zorgen dat iedereen op tijd op Schiphol zou aankomen. De schade was uiteindelijk één taxirit vanuit Lelystad en een paar extra autoritten. Onze vlucht vertrok een kleine twee uur later dan gepland.

Uiteindelijk lagen we om 04:30 in ons hotelbedje in Pécs. Allemaal, op twee bassen na. Ralf en Gilad zouden een dag later vliegen, en hoe dat zou gaan was nog maar de vraag.

Vandaag dus eerst uitslapen, want vanavond moeten we aan de slag. Deze eerste dag zingen we maarliefst drie keer, op bijzondere locaties door de stad: in een verstopte binnentuin bijvoorbeeld, en in een oud-Romeins mausoleum. De sfeer is magisch. Ook Ralf en Gilad zijn nog op tijd – op het nippertje: Gilad wordt door de taxi afgezet op de eerste concertlocatie, waar nog geen minuut later het optreden begint. Tussendoor schieten we nog langs de opening van het Holland House, waarmee we met alle Nederlanders een lans breken om het festival in 2021 naar Utrecht te halen.

DAG 2

Ondertussen lijkt de storm ook Pécs bereikt te hebben. Het plenst van de regen als we onze tweede dag ingaan.

Dat wordt boeiend, want ons concert vanavond staat gepland op een buitenpodium.

Maar eerst wordt er gerepeteerd. Het koor schiet van repetitielocatie naar repetitielocatie. Er wordt geconcentreerd gewerkt. De eerste repetitie is een doorloop van het project van morgen: De Tijd Staat Stil in de Kodály zaal. 's Middags repeteren we in een klaslokaal ons programma voor deze avond. We zingen werken die

ooit voor het Nederlands Kamerkoor zijn geschreven. Een stukje Holland-promotie, met Esscher en Hendrik Andriessen, maar ook Poulenc en Martin.

Terwijl het koor repeteert, vinden er tal van andere activiteiten plaats: een belangrijk onderdeel van EUROPA CANTAT zijn de workshops en masterclasses.

Wij dragen hier ook aan bij en de directeur, Tido Visser, trapt af met een workshop over koormanagement. Met 25 geïnteresseerden is het zaaltje goed gevuld.

Het gaat over het hoe, wat en waarom van je organisatie, over fondsenwerving, over het inrichten van je organisatie, en over marketing.

Whitacre. En dat is wat we gaan doen, want na zo'n dag zijn we doodmoe!

DAG 3

Vandaag is de grote dag: ons bezoek aan Pécs eindigt met een concert in het schitterende Kódaly Centre. Deze zaal – voor meer dan 1.000 toeschouwers – is een akoestische en visuele parel. Het is de ideale koorzaal. Het kleinste pianissimo draagt tot aan de achterste rij. En we horen tot onze vreugde dat de zaal tot de laatste stoel is uitverkocht.

Ondertussen blijkt de regen voor de organisatie lokaal een uitdaging. Onze podiumrepetitie wordt drie keer uitgesteld, en uiteindelijk zelfs afgelast. Het is niet makkelijk om zanger te zijn onder dit soort omstandigheden: je telkens opladen, om vervolgens niet te mogen.

Wachten is geen goede bezigheid als je graag wilt.

Het is 19:00 als het eindelijk lijkt op te houden met regenen. De concerten die gepland stonden die avond op het Domplein kunnen doorgaan. Maar het programma loopt wel uit, en uiteindelijk mogen we pas om 22:30 het podium op.

Het concert van het Nederlands Kamerkoor is een belevenis, zowel voor publiek als zangers. Want publiek is er, in groten getale. De angst dat de regen ze zou weghouden, blijkt volstrekt ongegrond. De zangers kijken uit op de prachtige Dom, en de toeschouwers worden opgewarmd met de klanken van het koor. Niets minder dan een zinderend applaus wordt gevolgd door een toegift: Sleep van Eric

32

Overdag draaien we nog een flink educatieprogramma af. Alberto ter Doest geeft een workshop over de Lax Vox Methode.

Hij heeft een stampvolle zaal met onder andere 50 kinderen van een Chinees koor, die allemaal giechelend maar enthousiast op de Lax Vox tube blazen: een methode om de stembanden te masseren waardoor je binnen korte tijd je bereik kan vergroten en stemgeluid kan verbeteren. Karin van der Poel geeft, geassisteerd door vier van haar collega's, een workshop choral blending. Binnen korte tijd weet ze het geluid van de deelnemers bij elkaar te krijgen. De tranen van de amateurzangers springen in de ogen bij de prachtige solo van Heleen in het Mise-

ZANGTIPS Onze zangers coachen regelmatig amateurkoren in het kader van Zingen Doe je Samen! Daarbij komen ze allerlei uitdagingen tegen waar je als koorzanger tegenaan kunt lopen. We vroegen onze zangers daarom naar hun beste zangtips en publiceerden deze zomer iedere week op Facebook een nieuwe tip. rere van Allegri. Tot slot gaan we naar het Holland House waar we onze bijdrage leveren aan een workshop voor jonge dirigenten, gegeven door Daniel Reuss.

En dan is het zover: De Tijd Staat Stil in het Kodály Centre, met belangrijke gasten: de Nederlandse ambassadeur is aanwezig, en ook Joop Daalmeijer, voorzitter van de Raad voor Cultuur, maakt zijn opwachting. Het is een schitterend concert. De beelden van Lise Bruyneel en de muziek van Lang, Whitacre, Gesualdo, Byström en de jonge componist Pärt Uusberg gaan een onwaarschijnlijk mooie symbiose aan. Het levert een daverend applaus op.

Als de zangers het podium afstappen, valt alle spanning weg, en komen bij velen de emoties los. Het blijkt maar weer: dit was niet zomaar een concert, hier moest op de toppen van ons kunnen worden gepresteerd. Wat een avond.

We sluiten onze tijd in Pécs af met een gezamenlijk diner. De ambassadeur gaat mee, Joop Daalmeijer en Maartje van Wegen zijn ook van de partij. En Joop Daalmeijer steekt met een fantastische speech de zangers een hart onder de riem. Het koor is enorm gekort, en het is te danken aan de financiële opofferingen van juist de zangers en staf dat het Nederlands Kamerkoor kan blijven voortbestaan. Hij constateert dat het koor 'alive and kicking' is. En dat is een klein wonder te noemen. Met deze avond als lichtend voorbeeld. Een prachtige afsluiter van een bijzondere tournee.

Zingen Doe je Samen! wordt mede mogelijk gemaakt door:

Åsa Olsson

William Knight

"Wil je ontspannen en met weinig moeite zingen? Denk bij het opwarmen dan niet alleen aan je stem, maar ook aan je lichaam! Maak voordat je je stem gaat opwarmen je lichaam los met stretchoefeningen, vooral voor de kaak, nek, borst, rug, en schouders. Na het uitvoeren van de oefening kun je weer met nieuwe energie doorgaan!"

"Always look ahead in your music and work out who sings or comes in at the same time. When that moment comes, make contact."

Dorien Lievers

Gilad Nezer

"Wees geen voorzanger, maar zing altijd met elkaar. Zelfs als je weet dat alle anderen te laag of te hoog zingen, blijf bij elkaar en zorg dat de samenklank goed is. Bespreek het vervolgens achteraf."

"Blijf jezelf en let vooral op je adem, wees bewust dat alles wat je doet effect heeft op de anderen, wees bereid om je regelmatig aan te passen. Als je je deze mindset eigen maakt wordt jouw ensemble ook beter!"

Ook onze Facebookpagina volgen? /nederlandskamerkoor

33

INTERVIEW

34

Foto: Hermien Lam

Onlangs nam Walter Groenen, in het dagelijks leven directeur van het CJP, afscheid als lid van de Raad van Toezicht van het Nederlands Kamerkoor. Hij blikt terug op acht bewogen jaren.

Foto: Remco van der Kruis

INTERVIEW

Acht jaar Nederlands Kamerkoor, welk moment blijft jou het meeste bij?

Dat is het jubileumconcert in 2012. Het Miserere van Allegri o.l.v. toenmalig chef-dirigent Risto Joost. Een hemels stuk. Het koor stond in een halve cirkel en zong naar elkaar toe. Daar kwam de intimiteit van muziek, uitvoering en publiek samen. Een bijna heilig moment.

Dat gebeurt je sowieso vaker met het Nederlands Kamerkoor, van die momenten waarin alles samenkomt en je als publiek iets magisch beleeft, samen met de zangers.

Wat heb je zien veranderen in die acht jaar?

Alles. Toen ik kwam zat het Nederlands Kamerkoor in een subsidiestructuur met vaste zekerheden. We konden staf en zangers goede arbeidsvoorwaarden bieden. Dat zijn we allemaal kwijtgeraakt.

Dat is ook voor ons als Raad van Toezicht een hele zware opgave geweest, we zaten er dicht op, en tegelijkertijd werden wij

"Er is zeker toekomst voor canonieke kunst in het algemeen, en koormuziek in het bijzonder.

Ik ben ervan overtuigd dat de schoonheid van die muziek tot de kern van onze ziel geraakt."

ook overvallen door de impact van de bezuinigingen voor alles en iedereen in de organisatie. Het is ongelofelijk om te zien dat het koor zichzelf heeft herontdekt en de weg omhoog heeft gevonden.

Hoe was het contact met de zangers en met de chef als lid van de Raad van Toezicht?

Als lid verkeer je in de luxe positie dat je overal bij mag zijn. Bij ieder concert leer je het koor, de zangers, maar ook het publiek beter kennen. Wat ik mooi vind is dat de liefde voor muziek de verbinding is tussen iedereen die met het Nederlands Kamerkoor te maken heeft.

Je bent directeur van CJP, je ziet nieuwe generaties op een nieuwe manier omgaan met concertbezoek. Is er in jouw ogen toekomst voor koormuziek als podiumkunstvorm?

Er is zeker toekomst voor canonieke kunst in het algemeen, en koormuziek in het bijzonder. Ik ben ervan overtuigd

35

dat de schoonheid van die muziek tot de kern van onze ziel geraakt. Dat gebeurde met Alligri's compositie in de 17e eeuw bij de kardinalen in de Sixtijnse kapel, en dat gebeurde met mij bij ons jubileumconcert, en dat zal ook gebeuren met de volgende generaties. Wel zal de vorm waarin we de muziek gepresenteerd krijgen zich aanpassen aan de tijd. Wellicht kortere concerten, volop gebruikmakend van internetverbindingen en kruisbestuiving met andere disciplines.

Wat wens je het Nederlands Kamerkoor toe?

Dat ze echt opnieuw de toppositie bereiken. Met de komst van de nieuwe chef-dirigent, Peter Dijkstra, wordt die ambitie verder ingevuld en staat ons niets in de weg voor een nieuwe bloeiperiode. En hoewel ik nu afscheid neem, en iets meer op afstand kom te staan, ga ik dat natuurlijk op de voet volgen en als fan en liefhebber van het Nederlands Kamerkoor intens genieten van wat komen gaat.

Wat vond u ervan?

• Happy Birthday, Arvo Pärt

"Diep onder de indruk van het concert gisteravond. Prachtig concert.

Ik hou erg van de muziek van Pärt, zo mooi! En ook Tormis is geweldig, de muziek verbeeldt het verhaal, ik ben er nog stil van..."

— Dorothé van Tol

De Tijd Staat Stil "Het was weer een geweldig concert. Jullie hebben als altijd prachtig gezongen en het geheel was een bijzondere ervaring!"

— Kee Paap

"Een fantastisch concert! Prachtige samensmelting van muziek en beeld."

— Yasemin Göker Hilberdink

In de pers

•

Happy Birthday, Arvo Pärt "En het leek wel alsof de gespreide vingers van Kaljuste de extreme helderheid van het idioom weergaven. Samen met de twintig musici ademt hij de rust, reinheid en regelmaat die spreken uit de tekst en harmonieën."

— Frederike Berntsen, Trouw

"Krachtige klanken, volledig dienstbaar aan de tekst en tegelijk glorieus door de pastorale daadkracht van het Nederlands Kamerkoor.

Fabuleus!"

— Rinus Van Der Heijden, Jazznu.com

• Tweets Overijssels Kamerkoor @OKKZwolle 1 oktober 2015

@ned_kamerkoor Complimenten voor het prachtige concert vanavond in 'ons' Zwolle @GroteKerkZwolle!

Heleen de Boer @heleboer 3 oktober 2015

Hallo @ned_kamerkoor, wat waren jullie goed! En wat een spannende muziek. En wát een finale! Prachtig! Genieten.

Dank! #seizoensopening

Dragons_tongue @9Dragons_tongue 25 oktober 2015

Dank! NederlandsStudentenKamerKoor @ned_ kamerkoor #LiseBruyneel Gaaf concept, Geweldige uitvoering #DeTijdStaatStil

Uw reactie in het volgende magazine?

Laat ons weten wat u ervan vond via @ned_kamerkoor /nederlandskamerkoor of mail uw reactie naar: info@nederlandskamerkoor.nl

PROGRAMMATOELICHTING

BIG TO BASIC

MATTHÄUS-PASSION

DE MIS VAN MARTIN

37

DE STORM

PROGRAMMATOELICHTING Het Nederlands Kamerkoor presenteert een nieuwe serie: Big to Basics. Grote symfonische dirigenten keren terug naar het fundament van de Westerse muziek, de meerstemmige vocale muziek.

De eerste dirigent die het Nederlands Kamerkoor mag verwelkomen is Hartmut Haenchen, zelf ooit koorknaap in het Kreuzchor van Dresden. Voor het eerst sinds lange tijd dirigeert hij een volledig koorprogramma. In een prachtig, feestelijk programma van internationale allure klinken Brahms' Liebesliederwalzer op. 52 en Impressies vanuit het Mátra gebergte van Kodály, voorafgegaan door twee van de mooiste motetten van Bach, een diepgekoesterde wens van de maestro.

BIG TO BASICS DUITSE BEGRAFENISMUZIEK, HONGAARSE IMPRESSIES EN WEENSE FRIVOLITEIT

VERRASSENDE PERSPECTIEVEN

RETORIEK

Dirigenten van naam staan bij symfonieorkesten vaak garant voor spektakel. Maar de écht groten schuwen in hun interpretaties geenszins kamermuzikale intimiteit.

De koppeling van een maestro als Hartmut Haenchen aan het kamerkoor levert in de serie Big to Basics beslist verrassende perspectieven op. Zeker wanneer hij in zijn rol als koordirigent aan het eind van het programma de subtiliteiten van Brahms' Liebesliederwalzer op. 52 voor koor en vierhandig piano tegen het licht houdt.

In Jesu, meine Freude is de retoriek duidelijk te volgen. De tekst wordt verklaard door beeldende stijlfiguren. Zoals de stilte, die volgt wanneer het woord 'nichts' opduikt. Ook het loopje met zestiende noten op 'tobe' ('raas' of 'woed') in het vijfde deel werkt illustrerend. Bach probeert er zijn gehoor mee te ontroeren of misschien wel te beleren. Als een echte dichtende musicus (musicus poeticus).

BIJBELTEKST

PROGRAMMA Johann Sebastian Bach Lobet den Herrn, alle Heiden (BWV 230) Jesu, meine Freude (BWV 227) Zoltan Kodály Mátrai Képek Johannes Brahms Liebesliederwalzer op. 52

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Wyneke Jordans piano Leo van Doeselaar piano o.l.v. Hartmut Haenchen

CONCERTAGENDA Wo 20 januari 2016, 20:15 Arnhem, Musis Sacrum Do 21 januari 2016, 20:00 Utrecht, TivoliVredenburg Vr 22 januari 2016, 20:15 Amsterdam, Concertgebouw Za 23 januari 2016, 20:15 Den Haag, Nieuwe Kerk Zo 24 januari 2016, 15:00 Leeuwarden, De Harmonie

www.nederlandskamerkoor.nl/bigtobasics

Maar voor het zover is, gaat Haenchen met Bach en Kodály aan de slag. Zijn band met Johann Sebastian is bijzonder en dateert uit zijn kinderjaren bij het Dresdner Kreuzchor. Met twee motetten gaat de maestro terug naar die muzikale basis.

De bewuste motetten zijn oorspronkelijk bedoeld als begrafenismuziek. Het genre is eigenlijk al over zijn hoogtepunt heen wanneer Johann Sebastian in 1723 aantreedt als Thomaskantor in Leipzig. In de bloeiperiode (anderhalve eeuw eerder) kent het begrafenismotet in ieder geval een eenstemmig gezongen bijbeltekst en een polyfone omlijsting van de koraalmelodie.

SYMMETRISCH Bach voert enkele weken na zijn indiensttreding bij een uitvaartplechtigheid het vijfstemmige motet Jesu, meine Freude (BWV 227) uit. Hij wisselt daarin de tekst uit Romeinen 8 af met de woorden van het kerklied Jesu, meine Freude van Johann Franck. Centraal staat de zin 'ihr lebt nicht im Fleische, sondern im Geist' (Romeinen 8:9). Daar omheen is heel symmetrisch het motet geconstrueerd.

foto: Riccardo Musacchio

Of kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

HARTMUT HAENCHEN

38

A CAPPELLA

TWIJFELS Duurt het motet Jesu, meine Freude zo'n twintig minuten, het vierstemmige Lobet den Herrn, alle Heiden (BWV 230) is aanmerkelijk korter. Dit werk verschijnt in 1821 voor het eerst in druk. Binnen de muziekwetenschap zijn twijfels of het wel van Bach is. De afsluitende fuga op het woord 'alleluia' lijkt in ieder geval niet op een werk van de grote meester te wijzen.

Wellicht stamt het motet op de tekst van Psalm 117 uit de kring van componisten rond Bach.

'ZACHTJES' De traditie van het meespelen van instrumenten in de motetten wordt overigens niet altijd gerespecteerd. Het Nederlands Kamerkoor en Hartmut Haenchen doen dat wel en terecht. In Bachs tijd mogen instrumenten zonder problemen bij treurplechtigheden de zang ondersteunen. Dat meldt de Historie der Kirchen-Ceremonien in Sachsen uit 1732. Maar alleen 'douce' ('zachtjes'), dat dan weer wel.

VOLKSMUZIEK Net als Béla Bartók trekt Zoltán Kodály in het begin van de twintigste eeuw door het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk om daar primitieve en complexere volksmuziek te beluisteren, op te nemen en te note-

BACH

PROGRAMMATOELICHTING ren. De onderzoeksactiviteiten leveren een schat aan informatie op. Ze zijn van groot belang geweest bij het veilig stellen van de muzikale erfenis van de Balkan.

Daarnaast is sprake van een niet minder interessant neveneffect. Bartók en Kodály raken als componisten zelf danig geïnspireerd door de muzikale roots van hun land.

RUIGE EXPRESSIE Voor Kodály is hetgeen hij in het Hongaarse middelgebergte aantreft de moeite waard om muzikaal te verwerken in Mátrai Képek ('Beelden uit het Mátra Gebergte'). Een werk van ruim tien minuten voor gemengd koor a cappella, geschreven in 1931. Lastig om uit te voeren en buiten Hongarije niet echt vaak te beluisteren.

Mátrai Képek bestaat uit verhalende impressies met folkloristische sfeerteke-

ningen. Volksmelodieën vertakken zich schijnbaar moeiteloos tot meerstemmigheid. Die wordt door Kodály overigens treffend gemodelleerd tot een onopgesmukt geheel. Kwintparallellen tussen de zangstemmen zorgen voor een tijdloos effect en versterken de ruige expressie.

DWALEND Want ook inhoudelijk gaat het er behoorlijk ruig aan toe. Het eerste gedicht Vidrócki verhaalt van de verweesd door het gebergte dwalende kudde van de onafhankelijkheid zoekende Hongaarse vrijbuiter Vidrócki. Deze is eerder met één slag onthoofd door de schurk Pista Pintér en ligt in een grafheuvel. Het thema 'vrijheid' blijft regelmatig opduiken. Zij mag volgens de tekst echter niet ten koste van alles worden nagestreefd. De straffende God houdt immers een oogje in het zeil.

Voor de couleur locale zorgen scènes van een korte ontmoeting tussen jongelui met rode wangen in de wei, de kippen bij de boerderij, en een schets van de proble-

men van een vader die toch niet helemaal onverschillig tegenover het uithuwelijken van zijn dochters staat.

HUISMUZIEK De serieuze en strenge Johannes Brahms als walscomponist? Jazeker. Na zijn verhuizing naar Wenen (1863) ontkomt ook de protestantse Hamburger niet aan het walsvirus. Vlotte Ländler en walsen van de familie Strauss en vooral Franz Schubert inspireren Brahms tot het schrijven van wat in eerste instantie bedoeld is als huismuziek voor de gegoede burgerij.

In zijn achttien delen tellende Liebesliederwalzer op. 52, gecomponeerd in 1868/69, combineert hij Weense luchtigheid met de kamermuziek. De teksten komen uit Polydora, het weltpoetisches Liederbuch van Georg Friedrich Daumer.

GERAFFINEERD Wie de partituur openslaat, ziet een geraffineerde schrijfwijze. Die roept herinneringen op aan het strijkkwartet. Geen simpele driekwartsmaat met een aansprekend melodietje in de sopraan. Nee, de vier stemmen reageren op elkaar en gaan hun eigen weg. En dat in delen die soms nog geen minuut in beslag nemen.

VERVOLG Brahms krijgt de smaak te pakken. De charmant-frivole Liebesliederwalzer op. 52 blijven niet zonder vervolg. Inderdaad: de Neue Liebesliederwalzer op. 65. Die tweede cyclus ziet in 1874 het licht. Op. 52 wordt bewerkt voor piano alleen. De componist maakt ook een versie met orkestbegeleiding. De moeite is niet vergeefs. Met zijn Liebesliederwalzer op. 52 slaat Brahms bij zijn publiek beslist de goede toon aan.

BIOGRAFIE HARTMUT HAENCHEN Harmut Haenchen (1943) werd geboren in Dresden en groeide op in het naoorloogse Oost-Duitsland. Haenchen begon zijn muzikale carrière als lid van het Dresdner Kreuzchor. Toen hij 15 jaar was dirigeerde hij als cantor al uitvoeringen.

Ondanks de door het regime opgelegde restricties, werd Haenchen speciale toestemming verleend om met de beste ensembles uit het westen te werken, zoals het Berliner Philharmoniker en het Concertgebouworkest.

Zijn carrière kreeg een nieuwe impuls toen hij naar Nederland verhuisde in 1986. Haenchen werd muzikaal directeur van De Nationale Opera en chef-dirigent van het Nederlands Philharmonisch Orkest. Zijn interpretaties van de werken van Strauss, Wagner en Mahler trokken grote aandacht. In 1996 werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

In 1999 legde Haenchen zijn functie bij De Nationale Opera neer, maar hij komt nog regelmatig naar Nederland voor gastoptredens, net als bij wereldberoemde orkesten zoals het Royal Stockholm Philharmonic, Orchestre Symphonique de la Monnaie, New Japan Philharmonic en Orchestre National de France.

Hartmut Haenchen heeft meer dan 130 cd-opnames gemaakt, is auteur van diverse boeken over muziek en heeft vele prijzen gewonnen.

— Maarten-Jan Dongelmans Lees ook het interview met Harmut Haenchen op pagina 6

39

PROGRAMMATOELICHTING Avantgardist pur sang Reinbert de Leeuw heeft een nieuwe liefde, uit onverwachte hoek: Bach. Hij is er van bezeten, hij staat ermee op en gaat ermee naar bed. Toen Reinbert, inmiddels 77 jaar, te gast was bij Zomergasten in 2014, liet hij niet voor niets de aria Erbarme Dich als slotfragment zien. Vraag hem iets te vertellen over Bach, en er staat een man die aan zijn tweede jeugd lijkt te zijn begonnen. In september 2014 dirigeerde hij met groot succes Bachs motetten met het Nederlands Kamerkoor. "Uitersten aan sublimiteit" schreef de Volkskrant.

Nu zet hij zijn tanden in Bachs MatthäusPassion. Met zijn ongelofelijke liefde voor, en verbluffend heldere visie op dit stuk, leidt Reinbert de Leeuw Holland Baroque en het Nederlands Kamerkoor door zijn interpretatie van dit magnum opus.

MatthäusPassion BACHS MATTHÄUS ALS DÉ BELEVENIS

RITUEEL

MAGISTRAAL

In Nederland is de Matthäus-Passion van Johann Sebastian Bach gekoppeld aan de weken voor Pasen (de Veertigdagen- of Passietijd) en met name aan de Goede of Stille Week. Met goed recht. Het stuk is oorspronkelijk voor Goede Vrijdag geschreven. Voor velen is het bijwonen van een uitvoering een waar ritueel, vergelijkbaar met de kerstnachtmis. Maar over de grens is het zomaar mogelijk dat je in juli of augustus naar de Matthäus kunt.

De Matthäus komt op een aantal momenten, zoals in de kruisigingskoren, zeker theatraal over. Bijna opera-achtig soms. In feite bedient de componist zich van zoveel mogelijk muzikale uitingen: dansritmes, concertante elementen, arioso's, accompagnati enzovoorts. Het magistrale eindresultaat is door Bach in Leipzig vermoedelijk vier keer uitgevoerd. In 1727, 1729, 1736 en 1740. Musici geven tegenwoordig de voorkeur aan de versie van 1736. Die is als enige compleet overgeleverd. Bach voegt hier voor het eerst ook O Mensch, bewein dein Sünde gross, het originele openingskoor uit de Johannes-Passion, toe. Dit sluit sindsdien het eerste deel van de Matthäus af.

VEELHEID VAN INDRUKKEN

PROGRAMMA Johann Sebastian Bach Matthäus-Passion (BWV 244)

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Holland Baroque Joanne Lunn sopraan (15, 16, 20 & 21 maart) Sophie Junker sopraan (23 maart) Delphine Galou alt Christopher Watson tenor Tomáš Král bas Andreas Wolf Christus Benedikt Kristjánsson evangelist o.l.v. Reinbert de Leeuw

CONCERTAGENDA Di 15 maart 2016, 19:00 Arnhem, Musis Sacrum Wo 16 maart 2016, 19:30 Alkmaar, Grote Sint-Laurenskerk Zo 20 & ma 21 maart 2016, 19:30 Amsterdam, Nieuwe Kerk Wo 23 maart 2016, 19:00 Utrecht, TivoliVredenburg

www.nederlandskamerkoor.nl/matthaus-passion Of kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

Lente, of welk jaargetijde dan ook: een Matthäus-Passion beleef je. Het werk eist een hele avond op en biedt een veelheid van indrukken. Zeker in de uitvoering door het Nederlands Kamerkoor en het volgens authentieke principes spelende ensemble Holland Baroque onder leiding van moderne muziekspecialist Reinbert de Leeuw. Alleen die combinatie is al prikkelend. Bach en zijn tekstdichter Picander (pseudoniem voor Christian Friedrich Henrici) benadrukken in hun passie de dialoogvorm en dat maakt een dubbelkorige aanpak voor de hand liggend. In de barokke praktijk betekent dit dat het publiek het koor en de orkestleden in twee groepen hoort.

OFFERLAM Het openingskoor vormt een treffend voorbeeld van de nummers in dialoogvorm. Dit is een tweespraak tussen de christelijke gelovigen en de 'Dochter van Sion' (een allegorisch personage uit het Hooglied, opgevoerd als een eigentijdse getuige van Jezus' lijden). Het kunstig in het geheel verweven koraal O Lamm Gottes, unschuldig portretteert ondertussen Christus als het onschuldige offerlam. Dit wordt voorgedragen door het jongenskoor.

REINBERT DE LEEUW

40

FAMILIE

NIEUWE TRADITIE Met zijn Matthäus-Passion stapt Bach overigens in een relatief nieuwe traditie. De passie in oratoriumstijl doet pas in 1717 zijn intreden in de Neue-Kirche van Leipzig. Vier jaar later studeren zanger(tje)s van de Thomasschule onder leiding van Johann Kuhnau hun eerste passie in. Bach volgt Kuhnau in 1723 als cantor op.

TEGENSPELERS De rolverdeling in de passie is bepaald door het Nieuwe Testament. In het lijdensverhaal volgens Matteüs is Jezus het lijdend voorwerp. Wanneer hij aan het woord is, breidt de componist de continuo-begeleiding uit met strijkers (dat soort recitatieven worden accompagnati genoemd). Eén van Jezus' tegenspelers is Petrus, de leerling die allerminst een (steen)rots in de branding is. Het verraad van Petrus inspireert Bach tot het schrijven van een van de meest aangrijpende aria's: Erbarme dich. Tegenwoordig vaak het pronkjuweel van countertenors, maar in het verleden het exclusieve domein

BACH

PROGRAMMATOELICHTING van de alt. Althans, sinds het moment dat Felix Mendelssohn-Bartholdy de Matthäus-Passion in 1829 hernieuwd op de kaart zette.

DROOM Voor de damessolisten bevat de Passion slechts kleine rollen. Die van de dienstmaagden bijvoorbeeld. Of de vrouw van Pilatus. Wanneer je hoort hoe Bach in haar partij binnen het tijdsbestek van enkele maten treffend het beeld van een emotionele droom oproept, kun je het alleen maar betreuren dat de grote meester nooit een opera heeft geschreven.

SLANG Bach zet sopraan en alt bij voorkeur in voor meer bespiegelende aria's. Van een hartverscheurende schoonheid is Blute nur, du liebes Herz. De componist gaat op een uiterst suggestieve manier te werk.

Wanneer de tekst meldt 'het is een slang geworden' begint de melodie te slingeren.

Sopraan en alt nemen muzikaal het heft in handen wanneer in het lijdensverhaal de emoties van leerlingen en soldaten in de Hof van Getsemane steeds heftiger worden. Zij bereiden vol ingehouden ontzetting het opzwepende Sind Blitze, sind Donner voor.

GAMBA Het is met name de gamba die een melancholieke stemming onderstreept. Andere 'vergeten' instrumenten, zoals de oboe d'amore en de oboe da caccia, leveren een minstens zo aparte klankkleur op. Ze voeren de luisteraar, met de authentieke speeltrant, terug naar de hoogtijdagen van de barok.

verhaal tot één geheel smeden. De zanger uit zich in secco-recitatieven (begeleiding alleen door het continuo). Af en toe gunt de componist ook de evangelist vocale uitweidingen. Bijvoorbeeld na het verraad van Petrus op het moment dat de tekst beschrijft hoe de volgeling 'bitter weende'.

AANDACHT Een deel van haar belevingswaarde dankt de Matthäus-Passion aan de lengte. Het werk is een van de omvangrijkste oratoria uit het repertoire. Bach weet de aandacht tot het laatst vast te houden. Zo volgt, nadat het relaas met de dood van Jezus zijn dramatisch hoogtepunt heeft bereikt,

nog een juweel van een aria: Mache dich, mein Herze rein. Hoe lang de passiemuziek duurt, hangt af van de tempi. En die zijn niet altijd hetzelfde geweest. Zo'n driekwart eeuw geleden, in de gloriedagen van dirigent Willem Mengelberg, klinkt de muziek van Bach zwaar en gewichtig.

TWEE WERELDEN Rond 1970 komt de omslag. Musicologisch onderzoek voert terug naar de oorspronkelijke bedoelingen van de componist. De geboorte van sprankelend (en sneller) authentiek musiceren verkort ook de zit voor het publiek. Anno 2016 kiezen musici bij voorkeur het beste uit twee werelden. Een mix van 'gewichtige' momenten en barokke 'schwung'.

— Maarten-Jan Dongelmans

BIOGRAFIE REINBERT DE LEEUW

Dirigent, pianist, componist Reinbert de Leeuw (8 september 1938) werd geboren in Amsterdam en studeerde piano en muziektheorie aan het Amsterdamse Conservatorium, gevolgd door een studie compositie bij Kees van Baaren aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Zowel nationaal als internationaal wordt hij gewaardeerd als groot kenner en pleitbezorger van hedendaagse muziek. Hij was mede-oprichter van het Schönberg Ensemble in 1974 (tegenwoordig Asko|Schönberg) Hij heeft in binnen- en buitenland een groot aantal ensembles, symfonieorkesten en opera's gedirigeerd: in Nederland onder andere het Koninklijk Concertgebouworkest en het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Reinbert de Leeuw was gedurende drie seizoenen verbonden aan het Sydney Symphony Orchestra als artistiek adviseur voor de series moderne en hedendaagse muziek. In 1992 was hij artistiek directeur van het Aldeburgh Festival en van 1994 tot 1998 was hij in die functie verbonden aan het Tanglewood Festival voor hedendaagse muziek in de Verenigde Staten.

Hij ontving diverse prijzen en onderscheidingen voor zijn baanbrekende werk. In 1994 werd hem een eredoctoraat van de Universiteit Utrecht uitgereikt en in augustus 2004 werd hij aangesteld als hoogleraar aan de Universiteit Leiden. In 2008 is hij onderscheiden met de Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

VOCALE UITWENDINGEN Bach plaatst de tenor-evangelist in het middelpunt en laat hem dit roerende

Lees ook het interview met Reinbert de Leeuw op pagina 15

41

PROGRAMMATOELICHTING Met De Mis van Martin presenteert Peter Dijkstra zijn eerste a cappella programma als chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor. Het Nederlands Kamerkoor brengt onder zijn leiding een aantal van de grootste werken uit het Franstalige koorrepertoire. Stukken die bovendien deel uitmaken van het vaste repertoire van het Nederlands Kamerkoor, zoals Mahlers symfonieën deel uitmaken van het repertoire van het Koninklijk Concertgebouworkest. Een debuut met een grote gouden rand.

PROGRAMMA Ton de Leeuw À cette heure du jour Olivier Messiaen Cinq rechants Pierre Villette Hymne à la Vierge Frank Martin Messe pour double choeur

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor o.l.v. Peter Dijkstra

CONCERTAGENDA Vr 15 april 2016, 20:15 Zwolle, Grote Kerk Zo 17 april 2016, 14:30 Den Haag, Nieuwe Kerk Do 28 april 2016, 20:15 Arnhem, Musis Sacrum Vr 29 april 2016, 20:15 Leeuwarden, Grote of Jacobijnerkerk

De Mis van Martin

'BEZONGEN LIEFDE VOOR DE MENS EN HET GODDELIJKE'

Peter Dijkstra over De Mis van Martin Is voor jou dit ambitieuze Franse programma bij het Nederlands Kamerkoor een logische eerste stap op jullie gezamenlijke tocht door het a cappellarepertoire gedurende de komende jaren?

"Jazeker. Het sluit aan op de traditie van het Nederlands Kamerkoor. Het is echt op het lijf geschreven van een ensemble waarvan de leden zich als koorzangers én als solisten profileren. Neem alleen maar Cinq rechants ('Vijf refreinen') van Olivier Messiaen. Dat is geschreven voor twaalf solostemmen. En in de dubbelkorige Messe van Frank Martin zit voor het koor veel traditie. Dit magistrale werk is mij trouwens ook dierbaar."

Wat heeft het Nederlands Kamerkoor met Frans repertoire?

"Ik waag te zeggen: heel veel. Het ensemble geniet een uitstekende faam, ook als het gaat om het uitvoeren van buitenlands repertoire. En niet alleen vanwege de taalbeheersing. Ook het retorisch aspect is in goede handen. Het Nederlands Kamerkoor is daarnaast in alle stijlen thuis. De lat wordt hoog gelegd want de groep heeft internationaal een voorbeeldfunctie. Franse muziek is bij de zangers bijzonder geliefd vanwege de vele uitdagingen van taal en muziek. Het ensemble tekende in het verleden niet voor niets voor de wereldpremière van inmiddels zeer bekende koorwerken van onder anderen Ton de Leeuw (Élegie pour les villes détruites) en zelfs Martin (Songs of Ariel)."

Za 30 april 2016, 20:15 Amsterdam, Muziekgebouw aan 't IJ Zo 01 mei 2016, 14:30 Alkmaar, Theater De Vest

www.nederlandskamerkoor.nl/demisvanmartin Of kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

Bij het programmeren werk je uiteraard inhoudelijk aan de opbouw van vocale recitals. Valt daar een persoonlijke rode draad te bespeuren?

PETER DIJKSTRA

HEDENDAAGS

42

"Ik houd niet zo van een concertprogramma met vijftien losse stukjes. Liever maak ik een programma van substantiële werken om een lijn uit te zetten. De lengte van een programma in aantal minuten zegt mij niet zoveel. Belangrijker is of het repertoire uitnodigt tot een subjectieve tijdsbeleving."

De uitvoeringen met de titel De Mis van Martin draaien in essentie om het thema liefde. Katholieke misgezangen en de liefde: hoe zit dat?

"Voor de pauze wordt de liefde tussen mensen onderling belicht. Na de pauze gaat het over de liefde tussen mensen en het goddelijke. Aan het hoofd van het programma staat À cette heure du jour van Ton de Leeuw. Een doorgecomponeerd werk uit 1993 met een Soemerische tekst waarvan de oorsprong niet helemaal duidelijk is. Philippe Selk vertaalde dit prachtige verslag van een koninklijke klerk over de liefde voor een priesteres."

Begeeft De Leeuw zich daarmee in mystieke sferen?

"In de inleiding wordt een warme zomerdag in Mesopotamië geschilderd, vervolgens horen we het aanroepen van de goden. Dat lijkt met zijn cyclische melodische formules op een litanie. Ik beschrijf het als steeds ronddraaiende muziek van klankschalen. Het is een op oosterse klanken georiënteerd idioom.

Muziek die modaal haar ruimte heeft en binnen die ruimte blijft. In die modaliteit is ook de eerste link naar Messiaen, één van De Leeuws docenten. Cinq rechants is een expressief virtuoze compositie met hele sensuele momenten. Het werk maakt deel uit van een liefdestrilogie uit 1948-1949. Hierin komt ook de Tristansaga voor. Cinq rechants sluit dus perfect

A CAPPELLA

PROGRAMMATOELICHTING

aan op de liefdesthematiek die bij De Leeuw zo evident is."

Zijn er meer overeenkomsten tussen À cette heure du jour en Cinq rechants?

"Messiaen kiest voor vijf refreinachtige liederen over liefde, terwijl De Leeuw een doorgecomponeerd geheel presenteert. Maar ook bij Messiaen staat het cyclische aspect centraal. Cinq rechants heeft zelfs iets mantra-achtigs."

"Het werk bevat net als À cette heure du jour oosterse elementen. De tekst maakt onder meer gebruik van een door Messiaen ontwikkeld pseudo-Sanskriet."

De Mis van Martin staat als grande finale in het programma. Wat maakt dit liturgische werk zo fraai?

"De Messe is een werk uit 1922-1926. Een dankbaar stuk om aan te werken en om te mogen uitvoeren. Echt een geschenk.

Martins compositie staat in een meer dan duizend jaar oude traditie van geestelijke muziek. Het refereert aan het gregoriaans en bevat modale elementen in de vorm van kerktoonaarden. Emotioneel is de Messe het meest geladen stuk van het programma. Het gaat pijlsnel de diepte in en bevat een innige relatie tussen tekst en muziek. En dan die opbouw. Magis-

BIOGRAFIE PETER DIJKSTRA Peter Dijkstra studeerde koordirectie, orkestdirectie en solozang aan de conservatoria van Den Haag, Köln en Stockholm en behaalde zijn diploma's summa cum laude met onderscheiding. Met de toekenning van de Kersjes van de Groenekanbeurs voor jonge orkestdirigenten in 2002 en de eerste prijs van de Eric Ericson Award 2003 werd zijn internationale carrière in gang gezet.

In 2005 werd Peter Dijkstra artistiek leider van het Chor des Bayerischen Rundfunks, en in september 2007 werd Dijkstra aangesteld als chef-dirigent van het Zweeds Radiokoor. Na een lange periode als eerste gastdirigent werd Dijkstra in september 2015 chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor.

"Het cyclische karakter biedt trouwens houvast voor de luisteraar. Het is ook heel aansprekend door de virtuositeit. De solistische capaciteiten van het Nederlands Kamerkoor komen glashelder naar voren."

Op de heftigheid van Messiaen volgt een totaal andere sfeer?

"Hymne à la Vierge van Pierre Villette, geschreven rond 1954, werd ooit door het King's College Choir tijdens de kerstdienst in Cambridge gezongen. De componist, die het betreurde dat zijn kerkmuziek zo weinig in kathedralen tot klinken kwam, was er apetrots op. Dat vertelde later althans de weduwe Josette Villette.

Villette kun je plaatsen in de groep componisten rond Francis Poulenc. Hij zong als kind in het kathedraalkoor van Rouen, verbleef jaren op het platteland en eindigde zijn muzikale carrière als directeur van het conservatorium van Aix-en-Provence. Zijn Hymne à la Vierge is een kort maar expressief werk. De eenvoudige melodie is voor de sopranen bestemd. Alleen het begin al met die innige lofprijzing, dat pákt je."

traal. Zo begint het Kyrie (gebed om ontferming) met een enkele altlijn. Er wordt vervolgens een enorme spanningsboog getrokken die steeds intenser overkomt. Ja, die climaxwerkingen zijn echt een uitdaging om goed te doseren. Soms zie je de Geest bijna rondvliegen, zoals aan het eind van het Gloria. Wat een rijke partituur is dit!"

— Maarten-Jan Dongelmans

Als gastdirigent is Dijkstra actief bij vele gerenommeerde professionele koren en orkesten, waaronder het RIAS Kammerchor Berlijn, het Norske Solistkor, Collegium Vocale Gent, Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, het Japan Philharmonic Orchestra en het Residentie Orkest. Hij wordt alom gezien als een specialist op het gebied van vocale muziek, en voelt zich thuis in een breed spectrum aan muziekstijlen. Zijn interpretaties van de grote oratoria van Mozart, Händel en Bach werden zeer geroemd en zijn cd´s werden meermaals met prijzen bekroond. Peter Dijkstra is erelid van de Royal Swedish Academy of Music. In 2013 werd hem het Gouden Viooltje toegekend, en in 2014 won hij de Eugen Jochum prijs.

Dijkstra zet zich speciaal in voor de verbinding tussen de professionele muziekpraktijk en de amateurwereld. Hij werkt graag met amateurensembles, en is artistiek leider van vocaal ensemble MUSA en vaste gastdirigent van vocaal ensemble The Gents. Daarnaast engageert hij zich voor de jonge generatie dirigenten en geeft regelmatig masterclasses.

43

PROGRAMMATOELICHTING In mei gaat De Storm in première, een nieuwe productie van het Nederlands Kamerkoor, met een hoofdrol voor actrice en zangeres Hadewych Minis. De rode draad van De Storm is William Shakespeares gelijknamige tragikomedie over macht en machtsmisbruik, over wraak en vergeving. De Storm is een lezing en concert ineen. Maar… in de woorden van Shakespeare zelf: 'fair is foul and foul is fair', oftewel: niets is wat het lijkt.

Hadewych Minis, Spinvis en Rob Zuidam zetten hun tanden in Shakespeare.

PROGRAMMA Werken van o.a.

Frank Martin Songs of Ariel Ralph Vaughan Williams Three Shakespeare Songs Rob Zuidam Nieuw werk

UITVOERENDEN Nederlands Kamerkoor Hadewych Minis lezinggever / zangeres o.l.v. Manoj Kamps

CONCERTAGENDA Za 14 mei 2016, 20:15 Breda, Chassé Theater Di 17 mei 2016, 20:30 Heerlen, Parkstad Theaters Do 19 mei 2016, 20:00 Utrecht, TivoliVredenburg Vr 20 mei 2016, 20:15 Nijmegen, Stadsschouwburg de Vereeniging Za 21 mei 2016, 20:15 Groningen, De Oosterpoort Zo 22 mei 2016, 15:00 Enschede, Muziekcentrum Di 24 mei 2016, 20:15 Amsterdam, Concertgebouw (kleine zaal) Wo 25 mei 2016, 20:15 Eindhoven, Muziekgebouw

www.nederlandskamerkoor.nl/destorm Of kijk op pagina 46 voor bestelinformatie

De Storm

VERRASSENDE ONTMOETINGEN IN DE STORM

Lezing en concert. Het is een inmiddels vrij gangbare combinatie. Maar de spannende mix van makers en uitvoerenden doet vermoeden dat er meer aan de hand is: actrice en zangeres Hadewych Minis, popmuzikant/tekstschrijver Spinvis, componist Rob Zuidam, dirigent Manoj Kamps en natuurlijk de zangers van het Nederlands Kamerkoor staan niet voor niets samen op het podium.

Tido Visser, algemeen directeur, werd gegrepen door Songs of Ariel, de prachtige liedcyclus voor kamerkoor van de Zwitserse componist Frank Martin. Deze cyclus van vijf liederen op teksten uit The Tempest, gecomponeerd voor het Nederlands Kamerkoor in 1950, behoort tot de hoogtepunten uit de koorliteratuur. Visser wilde een programma samenstellen rondom The Tempest van Shakespeare en de liedcyclus van Martin.

De Storm volgt niet de verhaallijn van Shakespeares toneelstuk. Het dient hooguit als vertrekpunt voor een voorstelling, waarin de grote thema's uit The Tempest als inspiratiebron dienen. Binnen een zorgvuldig gekozen collage van koorwerken vormt de wereldpremière van een nieuw koorwerk van Rob Zuidam ongetwijfeld een hoogtepunt. Zuidam is een begenadigd componist en genereus voor de menselijke stem. Niet zo heel lang geleden bracht het Nederlands Kamerkoor samen met ASKO|Schönberg de wereldpremière van diens Bosch Requiem, ter gelegenheid van Jheronimus Bosch' 500e sterfdag. Ook met dat werk liet Zuidam weer zien prachtige, lyrische zangpartijen te schrijven. Zuidams compositietaal schuwt uitstapjes naar andere muziekstijlen niet. In zijn Bosch Requiem doemt na een hardrockachtige vioolsolo zomaar reggae op. Maar Zuidam zou

SHAKESPEARE

HEDENDAAGS

44

Zuidam niet zijn, als dat geen functie had binnen het grotere geheel. Want hij weet als geen ander de dramaturgische lijn van zijn composities te bewaken, getuige ook zijn opera's waarvoor hij zowel muziek als libretto schreef.

Voor De Storm schrijft singer-songwriter Spinvis de tekst waarmee Zuidam aan de slag gaat. Ook Spinvis (Erik de Jong) verkende al vaker andere disciplines en stijlen. Eind 2014 bracht hij zijn eigen opera Kintsukuroi op de planken. En met filosoof Stine Jensen en het Nederlands Kamerkoor bracht hij de voorstelling Sort Sol, waarin hij als een soort talkshowhost acteert en zingt. Spinvis' teksten hebben een soort ondraaglijke lichtheid. Ze kunnen tot tranen toe roeren, maar niet vanwege de dikke penseelstreken en donkere kleuren, maar juist door een aquarel-achtige stijl. Bijna achteloos legt hij de menselijke ziel bloot.

Spinvis schrijft niet alleen de tekst voor de compositie van Zuidam, maar ook de lezing voor Hadewych Minis, nog zo iemand uit onverwachte hoek. Minis ziet deze productie als een uitdaging. Want hoewel ze al eens een aria uit de Matthäus-Passion uitvoerde op televisie, is ze toch vooral bekend als pop- en musicalzangeres, en als acteur. Minis maakte deel uit van het keurcorps van Toneelgroep Amsterdam, maar het kenmerkt haar levensopvatting dat ze Toneelgroep Amsterdam in 2011 vaarwel zei. Want Minis is zonder meer een van de meest eigenzinnige artiesten die Nederland rijk is. Ze verkent telkens nieuwe wegen om haar verhaal te vertellen, of het nou is met haar band of als actrice.

CROSS-OVER

PROGRAMMATOELICHTING

4 VRAGEN AAN HADEWYCH MINIS We spraken Hadewych Minis de dag nadat ze een Gouden Kalf ontving op het Nederlands Film Festival voor haar rol als Rachel in de film Bloed, zweet & tranen.

Gefeliciteerd met je Gouden Kalf.

Het is je tweede al. Je gebruikt ze als boekenstandaards?

Ja, mijn zoon had er al een, en nu is mijn dochter aan de beurt. Met alle respect voor de Kalfjes overigens. Want ik ben heel blij met de prijs. En de beeldjes zijn prachtig. Maar ze zijn zo lekker massief en hebben precies de goede hoogte. Ideaal dus als boekenstandaard.

mijn ouders. Zij zijn allebei professioneel musicus, gespecialiseerd in het barokrepertoire. Mijn moeder speelt cello en viola da gamba, mijn vader baroktraverso. Er kwam bij ons thuis heel erg veel Bach langs. En ik heb zelf acht jaar viool gespeeld. Het heeft me muzikaal gevormd, maar ook als actrice heb ik heel veel baat gehad bij die muzikale opvoeding. De teksten die je als acteur uitspreekt moeten niet alleen kloppen op begripsniveau, ze hebben ook een bepaalde muzikaliteit in zich. Die muzikaliteit te herkennen, dat heb ik te danken aan het feit dat ik ben grootgebracht met muziek.

Naast film doe je heel veel andere dingen. Je acteert op het toneel, je hebt een band waarin je basgitaar speelt en zingt. En je zingt ook klassiek repertoire.

Ben je in een muzikaal nest grootgebracht?

Jazeker. We gingen regelmatig naar concerten, maar ook naar ballet en theater.

Ik ben dus al vroeg met heel veel kunstvormen in aanraking gebracht dankzij

Rob Zuidam, een van Nederlands beste componisten, schrijft voor De Storm een compositie voor jou en het Nederlands Kamerkoor. Is er wel eens eerder iets voor je geschreven?

Boudewijn Tarenskeen heeft voor mij en het Cello8tet een stuk gecomponeerd.

Het was een feest om met ze te werken.

Ze klinken zo prachtig. Ik zie er enorm naar uit om mijn tanden te zetten in een

45

nieuwe compositie van Rob Zuidam. Er is een soort vertrouwdheid met klassieke muziek, het is mijn thuis. Dat soort muziek ook te kunnen uitvoeren, daar word ik heel blij van. Ik wil niet in hokjes denken.

Of het nou fado, Brecht of Bach is, het inspireert elkaar. Je neemt elke ervaring mee naar de volgende uitvoering.

Je bent zo veelzijdig, je werkt in zoveel disciplines en stijlen. Wat is voor jou de gemene deler? Wat is de bron van waaruit je te werk gaat?

Lastige vraag. Ik denk dat mijn stem de basis is. Ik heb een vrij uitgesproken, herkenbare stem. Die stem bepaalt voor een deel mijn identiteit, het is de plek van waaruit dingen ontspruiten. Of het nou film is of zingen. Ik word er zielsgelukkig van om me daarbij niet te laten beperken tot een stijl of discipline. Voordeel van ouder worden is dat ik heel goed weet wat ik wil, maar vooral ook wat ik niet wil. Hard werken kan iedereen, maar weten wat je wilt, dat is een stuk lastiger.

CONCERTAGENDA

Concertagenda & bestelinformatie 2015-2016

Vrijdag 25 maart 2016, 20:00 Blank Out* Zaterdag 28 mei 2016, 20:15 Israel in Egypt Donderdag 21 april 2016, 20:15 Missa Unitatis (Waalse Kerk) Kaarten: www.muziekgebouw.nl 020 – 788 2000

Alkmaar Theater de Vest Woensdag 16 maart 2016, 19:30 Matthäus-Passion (Grote Kerk) Zondag 1 mei 2016, 14:30 De Mis van Martin Kaarten: www.theaterdevest.nl 072 – 548 9999

Amsterdam Concertgebouw Vrijdag 22 januari 2016, 20:15 Big to Basics voorprogramma (19:45) Toonkunstkoor Amsterdam Woensdag 6 april 2016, 20:15 Bachs Magnificat en Brahms' Eerste Donderdag 7 april 2016, 20:15 Bachs Magnificat en Brahms' Eerste Dinsdag 24 mei 2016, 20:15 De Storm Kaarten: www.concertgebouw.nl 0900 – 671 8345

Amsterdam Muziekgebouw aan 't IJ Zaterdag 19 december 2015, 19:30 Weihnachts-Oratorium Vrijdag 19 februari 2016, 20:15 Memento Mori voorprogramma (19:45) In the Quest Zondag 20 maart 2016, 19:30 Matthäus-Passion (Nieuwe Kerk) Maandag 21 maart 2016, 19:30 Matthäus-Passion (Nieuwe Kerk) Zaterdag 30 april 2016, 20:15 De Mis van Martin voorprogramma (19:45) Photonen Zondag 20 maart 2016, 20:00 Blank Out* Maandag 21 maart 2016, 20:00 Blank Out*

Amsterdam Muziektheater Dinsdag 15 maart 2016, 20:00 Only the sound remains Zaterdag 19 maart 2016, 20:00 Only the sound remains Dinsdag 22 maart 2016, 20:00 Only the sound remains Donderdag 24 maart 2016, 20:00 Only the sound remains

BUITENKUNST

Zondag 27 maart 2016, 13:30 Only the sound remains Dinsdag 29 maart 2016, 20:00 Only the sound remains Kaarten www.operaballet.nl 020 – 625 5455

Arnhem Musis Sacrum Zondag 20 december 2015, 14:15 Weihnachts-Oratorium Woensdag 20 januari 2016, 20:15 Big to Basics Dinsdag 15 maart 2016, 19:00 Matthäus-Passion Donderdag 28 april 2016, 20:15 De Mis van Martin Kaarten: www.arnhemsepodia.nl 026 – 443 7343

Bergen op Zoom Sint Gertrudiskerk Zondag 10 april 2016, 16:00 Missa Unitatis Kaarten: www.nederlandskamerkoor.nl 030 – 230 3020

Breda Chassé theater Zaterdag 14 mei 2016, 20:15 De Storm Kaarten: www.chasse.nl 076 – 530 3132

OASE ZANGOPLEIDINGEN

Zangweekenden en zangwerkplaatsen voor beginners. Workshopweken en Masterclasses voor gevorderden. Van Sweelinck en Purcell, via Whitacre, naar Lady Gaga. Buitenkunst biedt een divers zomerprogramma!

Zangopleidingen voor kinderen en volwassenen.

De kinderen van OASE zingen o.a. MatthäusPassion, Mass of the Children, Nicolas Cantata.

Kijk voor boekingen en contact op de website.

HUISMUZIEK

Actief genieten van muziek? Sing Along Events organiseert meezingconcerten op niveau. Zing mee met de beroemdste concertmissen op 23 april 2016 in Amsterdam, of kom of kom met uw koor naar het korenfestival op 16 mei 2016 in het Concertgebouw van Amsterdam.

www.buitenkunstrandmeer.nl

Huismuziek heeft een gevarieerd aanbod van muziekcursussen voor zangers en instrumentalisten en voor instrumentenbouw.

Gratis cursusbrochure aanvragen? info@ huismuziek.nl | 026-8450788. Of kijk op www.

www.oasezangopleidingen.nl

SING ALONG EVENTS

huismuziek.nl

www.singalongevents.nl

HYMNS

VOCAL COMPANY

Oh melancholie! Vocale topkwaliteit, begeleid door harmoniums. Alweer de derde cd in de serie, getiteld 'Hymns'. Beluister Edith Piaf's onvergetelijke 'Hymne à l'amour' en andere originele arrangementen.

www.dejongdejong.nl

NCRV REIZEN

NCRV verzorgt kampeer-, hotel- en vaarreizen waar cultuur, natuur en rust in goede balans zijn.

Ervaren reisleiders en kleine groepen: reizen in goed gezelschap! www.ncrvreizen.nl

De Vocal Company stelt zich tot doel om mensen te verbinden door te zingen in koorverband.

Drijvende kracht en artistiek vormgever is dirigent Ferdinand Beuse.

www.vocalcompany.nl

ZANGSCHOOL UTRECHT

Zangopleidingen voor kinderen. Het Utrechts Kinderkoor zingt regelmatig mee in diverse opera's en werken waar een kinderkoor bij nodig is (bv Matthauspassion) en heeft meerdere malen een Eerste prijs gewonnen bij het Europees Muziekfestival voor de jeugd.

www.zangschool.nl

CONCERTAGENDA Breda Grote Kerk Zaterdag 2 april 2016, 20:15 Missa Unitatis Kaarten: www.nederlandskamerkoor.nl 030 – 230 3020

Den Bosch Sint Janskathedraal Zondag 3 april 2016, 20:15 Missa Unitatis Kaarten: www.nederlandskamerkoor.nl 030 – 230 3020

Den Haag Nieuwe Kerk Zaterdag 23 januari 2016, 20:15 Big to Basics voorprogramma (19:45) Delft Blue Zondag 17 april 2016, 14:30 De Mis van Martin voorprogramma (14:00) Mrs. Darcy Vrijdag 27 mei 2016, 20:00 Israel in Egypt (Zuiderstrandtheater) Kaarten: www.zuiderstrandtheater.nl 070 – 880 0333

Eindhoven Muziekgebouw

Heerlen Parkstad Theaters Dinsdag 17 mei 2016, 20:30 De Storm Kaarten: www.parkstadlimburgtheaters.nl 045 - 571 6607

Leiden Pieterskerk Dinsdag 15 december 2015, 19:30 Weihnachts-Oratorium www.bachenleiden.nl 071 - 516 3881

Leeuwarden De Harmonie Woensdag 16 december 2015, 19:30 Weihnachts-Oratorium Zondag 24 januari 2016, 15:00 Big to Basics Vrijdag 29 april 2016, 20:15 De Mis van Martin (Grote of Jacobijnerkerk) Kaarten: www.harmonie.nl 058 – 233 0233

Naarden Grote Kerk

Woensdag 25 mei 2016, 20:15 De Storm Kaarten: www.muziekgebouweindhoven.nl 040 - 244 20 20

Vrijdag 18 december 2015, 19:30 Weihnachts-Oratorium Kaarten: www.weihnachtsoratorium.com 030 – 230 3020

Eindhoven Catharinakerk

Nijmegen Stadsschouwburg de Vereeniging

Zaterdag 16 april 2016, 15:00 Missa Unitatis Kaarten: www.nederlandskamerkoor.nl 030 – 230 3020

Enschede Muziekcentrum Zondag 22 mei 2016, 15:00 De Storm voorprogramma (14:30) Canteklaer Kaarten: www.wilminktheater.nl 053 – 485 85 00

Groningen De Oosterpoort Zaterdag 21 mei 2015, 20:15 De Storm Kaarten: www.de-oosterpoort.nl 050 – 368 0368

Haarlem De Philharmonie

Vrijdag 20 mei 2016, 20:15 De Storm Kaarten: www.stadsschouwburgendevereeniging.nl 024 – 322 1100

Rotterdam De Doelen Vrijdag 8 april 2016, 20:15 Bachs Magnificat en Brahms' Eerste Kaarten: www.dedoelen.nl 010 – 217 1717

Tilburg Goirkese Kerk Zondag 17 april 2016, 20:15 Missa Unitatis Kaarten: www.nederlandskamerkoor.nl 030 – 230 3020

Utrecht TivoliVredenburg Donderdag 17 december 2015, 19:30 Weihnachts-Oratorium Donderdag 21 januari 2016, 20:00 Big to Basics voorprogramma (19:30) Nootabene Woensdag 23 maart 2016, 19:00 Matthäus-Passion Vrijdag 22 april 2016, 20:15 Missa Unitatis (Pieterskerk) Donderdag 19 mei 2016, 20:00 De Storm voorprogramma (19:30) Nieuwegeins Kamerkoor Kaarten: www.tivolivredenburg.nl 030 – 231 4544

Zwolle Vrijdag 15 april 2016, 20:15 De Mis van Martin voorprogramma (19:45) Toonkunstkoor Caecilia Kaarten: www.zwolsetheaters.nl 0900 - 1435

Buitenland Kopenhagen (Denemarken) The Royal Danish Academy of Music Vrijdag 15 januari 2016, 19:30 Israel in Egypt Kaarten: www.dkdm.dk

Wenen (Oostenrijk) Wiener Konzerthaus Zaterdag 16 januari 2016, 19:30 Israel in Egypt Kaarten: www.konzerthaus.at

Antwerpen (België) Onze-Lieve-Vrouwekathedraal Zaterdag 9 april 2016, 20:15 Missa Unitatis Kaarten: www.nederlandskamerkoor.nl 030 – 230 3020 Wijzigingen voorbehouden.

Kijk voor actuele informatie en bestellinks op: www.nederlandskamerkoor.nl

Zaterdag 20 februari 2016, 20:15 Memento Mori voorprogramma (19:45) Haarlem Voices Kaarten: www.theater-haarlem.nl 023 – 512 1212

* Het Nederlands Kamerkoor is tijdens deze concerten enkel op een opname te horen, maar niet live.

47

In de volgende editie

โ ข

Voorjaar 2016

Colofon Magazine Nederlands Kamerkoor: Redactie Mieke van Lingen, Gerard Maassen, Jan Mevius, Jettie Nijenhuis, Maria Janssen, Lizet Spijker, Margriet Stok, Jan Verhoef, Tido Visser, Rosalie Zwart Foto-omslag Gerrit Schreurs Ontwerp Roman Jans, romanontwerp.nl Concept & initieel ontwerp Green Room Creatives, Pony Design Club Druk BCM Nederlands Kamerkoor Doelenstraat 46 3512 XJ Utrecht 030 - 230 30 20 info@nederlandskamerkoor.nl www.nederlandskamerkoor.nl /nederlandskamerkoor @ned_kamerkoor Chef-dirigent Peter Dijkstra

Seizoensbrochure 2016/2017

Spannende ontmoetingen, grote namen en meesterwerken Lera Auerbach

Aanstormende componiste uit New York vertelt over haar werk 72

Kantoor Tido Visser algemeen directeur Janneke Godschalk productiemanager Annelot Rijkaart producent Steven Heybroek administratie en ict Jettie Nijenhuis marketingmanager Jasper Schweppe artistiek coรถrdinator Lizet Spijker educatie/participatie & officemanager Margriet Stok relatiebeheer Allard Veldman bibliothecaris Raad van Toezicht Huibrecht Bos voorzitter Saskia Laseur Julienne Straatman Het Nederlands Kamerkoor wordt ondersteund door:

Peter Dijkstra

Dirigeert ook in 2016 Bachs Weihnachts-Oratorium

Wilt u adverteren in dit magazine?

Neem contact op met Medialijn, Caroline Sanders: c.sanders@medialijn.nl of 0314 - 763735 Kijk voor de laatste informatie op: WWW.NEDERLANDSKAMERKOOR.NL

Wie is wie?

•

Van links naar rechts Marleene Goldstein alt Alberto ter Doest tenor Annet Lans sopraan Jasper Schweppe bas Kaspar Kröner countertenor Karin van der Poel alt Kees Jan de Koning bas Dorien Lievers alt Matthew Baker bas Stefan Berghammer tenor Heleen Koele sopraan Marian Dijkhuizen alt Gilad Nezer bas Mónica Monteiro sopraan William Knight tenor João Moreira tenor Maria Valdmaa sopraan

Kernleden Nederlands Kamerkoor Sopranen Heleen Koele Annet Lans Mónica Monteiro Alten Marleene Goldstein Dorien Lievers Karin van der Poel Marian Dijkhuizen Tenoren Stefan Berghammer William Knight João Moreira Alberto ter Doest Bassen Kees Jan de Koning Gilad Nezer Jasper Schweppe

www.nederlandskamerkoor.nl