երբ հայաստան մի քանի զարմանք եկա, խառը չերքեզի ձորից ժամանակներ էին
ամենացավոտ կեսգիշերային խնդիրը տնակային զրույց ավաններն են...
I
Եթե տնակային ավանները չվերացնենք, դրանց թիվը կաճի եւ Գյումրին, որ ասում են՝ մշակութային քաղաք, կդառնա տնակային ավանների բնակիչների քաղաք։ Եւ Գյումրիում գերիշխող կլինի անօթեւանության մշակույթը՝ իր բոլոր բացասական երեւույթներով։ Պետությունը պետք է ճանաչի այդ մարդկանց եւ պարտավորություն ստանձնի նրանց հանդեպ։
I
Մտավորականները ոչ թե ուղղորդող պետք է լինեն, այլ մի տեսակ ֆիլտրի, զտիչի դեր կատարեն։ Ինքնություն ասվածը հուշարձան չի, արձանագրված մի բան չի։ Ինքնությունը հորդ գետ է, որն, ըստ էության, զուլալ ջուր է, բայց երբեմն տիղմ էլ է բերում, երբեմն ճյուղ ու տերեւ։ Պետք է այնպես անել, որ զուլալ ջուրը հասնի մարդուն։ Դա էլ երեւի ես ու դու պիտի անենք։
I
Չերքեզի ձորում զգում ես, որ ամեն ինչ մտածված ու արված է ոչ թե սպառող-հաճախորդի, այլ հյուր-մարդու համար։ Եւ գուցե սա է պատճառը, որ հարցիս մեջ օգտագործված «ռեստորան» բառից Համիկ Գեւորգյանն, ասես, վիրավորվում է. «Ես ռեստորան չեմ ստեղծել, ոչ էլ`ձկան արդյունաբերություն։ Սա մշակութային միջավայր է, որտեղ պետք է ապրել եւ ոչ թե սոսկ սնունդ ընդունել»։
I
փողի խնդիր չկա, հավատի խնդիր կա
Վիլլա Կարսն արդեն կա, հիմա ուզում ենք Կարսում իրականացնել Վիլլա Գյումրի նախագիծը, որը կմեծացնի մշակութային շփումը հարեւան երկրի հետ եւ մարդկային հիմք կստեղծի խաղաղության համար։ Մենք քաղաքականությամբ չենք զբաղվում, բայց կարող ենք մշակույթային կապեր ստեղծել, տնտեսական հարաբերություններ ձեւավորել, ինչը հետագայում սահմանը բացելու նախապայման կլինի։
I
Ես ուզում եմ հրավիրել մարդկանց, որ գան ու քոչարի պարեն։ Քոչարին ո՞նց են պարում։ Ուս-ուսի են տալիս՝ մեկը բոյով է, մյուսը՝կարճ, մեկը լայն է, մյուսը՝ նեղ, ուսուսի տված պարում են, չէ՞։ Ես էլ ուզում եմ, որ մեկը թենիսի դաշտը կառուցի, մյուսը՝ լողավազանը, մեկն այդ տարածքում հյուրանոց ունենա, մյուսը՝ կինոթատրոն, բայց բոլորի եկամուտը հավաքվի մի տեղ ու ծառայի սպորտի զարգացմանը։
12345
·ÛáõÙñí³ à 2
ամսագրի
à 4
հայրաքաղաքային
à 5
à 6
à 8
ձեր կարծիքով արդարացված է այսօր մշակութային, քննադատական ամսագրի հրատարակումը, եւ եթե այո, ինչ կարող է դա տալ... եթե քննադատության սլաքը ուղղվի ձեր դեմ, ինչպիսին կլինի ձեր վերաբերմունքը...
երկու հարց քանդակագործ ալբերտ վարդանյանին
մասնաբաժին
Մի նոր քաղաք տեսա ժամի սիրահար Բնակիչները հայ, մոտ քսան հազար. Իրանք սնունդ չունին ապրելու համար, Հինգ հատ վանք են շինել, խելքի՛ աշեցեք։
Քննադատությունը պետք է անաչառ լինի, բայց նաեւ պետք է բարոյական ամուր հիմքեր ունենա։ Այսօր դու ազդեցիկ մարդկանց հետ լավ հարաբերություններ ունես, քեզ բարձրացնում են, քո մասին խոսում են միայն լավը։ Հարաբերություններդ հենց փչացան, կարող ես հայտնվել մոռացության մեջ։ Լա՜վ, հարաբերությունները փոխվեցին, բայց արվեստը հո չփոխվե՞ց։ Դրա համար արվեստը պետք է գնահատել կայուն չափանիշներով։
| ջիվանի |
berlin art-hotel տնօրեն ալեքսան տեր-մինասյանին
նկ. հայկ ադամյան
Պիտի մնամ ես գյումրեցի Երգե հետս, Ձորի բողազ, Հետս երգե, ֆայթոնչու ձի, Օր կնուտի տակ չդողաս: Հե՜յ, ֆռնչիք, հետս երգեք, Ընբես երգեք, օր քեֆս գա, Գյումրին չկա, տեղը վերք է, Ծո, վո՞վ բդի վրեն սգա: Դալլաքներդ դառան պոետ, Դոխբազներդ - պրոֆեսոր, Գյումրի քաղաք, քարերուդ հետ Թող մենակ ես խոսիմ էսօր: Իմ Արթեն պապ, հետս երգե՝ Էն աշխարքեն թող ձենդ գա, Գյումրին չկա, տեղը վերք է, Ծո, վո՞վ բդի վրեն սգա: Խելռներուդ մահն էր հանաք՝ Խնդըցրին ու գնացին, Ղասաբներդ կերթան մենակ Սեւ քարերուդ հոգեհացին: Թե մարդ եք դուք, հետս երգեք, Զլեք զուռնեն, օր քեֆս գա, Գյումրին չկա, տեղը վերք է, Ծո, վո՞վ բդի վրեն սգա: Հին գյումրեցիք, թե չեք երգե, Էն աշխարքեն չեք կրնա գա, Գյումրին չկա, տեղը մենք ենք, Ծո, երգից վեր - հե՛չ բա՛ն չկա:
ՍԿԻԶԲԸ՝ HAPPY END-ով Գյումրեցի բանաստեղծ Արա Արթյանի «Գյումրի» գործը կարդացվում է լավ կինո նայելու պես։ Կինոյի պես հուզական է, տագնապալի, կինոյի օրենքով՝ անկանխատեսելի, մարդ կային խղճով՝ երջանկավարտ։ Happy end-ը ձեռաց թարգմանելու այս ճարպկությունն էլ գալիս է «Գյումրին
նկ. հարություն սամուելյան
խմբագրականի պես
չկա, տեղը մենք ենք» տողի համոզիչ լավատեսությունից։ Երջանիկ ավարտը կամ, ինչպես կինոյի վարպետներն են մտածել՝ Happy end-ը, վախճան չէ։ Թեեւ մտածվել է առեւտրային նպատակով՝ կինոն
Մենք դժգոհում ենք անճաշակությունից, դժգոհում ենք, որ արժեքները չեն գնահատվում, որ արժեհամակարգը խախտված է, բայց նաեւ օրինակ չենք տալիս։ Գյումրիում միշտ փորձում ենք կռվել, ասենք, ճարտարապետության մեջ արվող սխալների, աղաղակող անճաշակության դեմ. մեկը շենքի սիրուն ֆասադը փչացրեց, մյուսը պատուհանները փոխեց, երրորդը չգիտեմ ինչ արեց։ Կռվում ենք, բայց մի բան չենք անում, որ ասենք՝ այ, սա է օրինակը։ Իսկ մի իտալացի՝ Անտոնիո Մոնտալդոն, եկավ եւ արեց։ Ես հենց այս իմաստով եմ կարեւորում «Ամսագիր» թերթի ստեղծման անհրաժեշտությունը։ Մենք անընդհատ բողոքում ենք, որ արժեքները չեն գնահատվում, բայց մի տեղ չկա, որ հավաքվենք ու խոսենք դրա մասին։
մշակույթի փոխնախարար ներսես տեր-վարդանյանին
հազիվ վերջացած հրավիրել նորը նայելու, բայց ստացվել է մի անընդ-
ձախողումը, ուրախությունն ու տխ-
ծող ու ստեղծող է՝ նախապես իրեն
հատություն, որը, եթե կյանքի կրկ-
րությունը, եղածն ու լինելիքը, գո-
վերապահված շնորհով։
նու թյու նը
վեստն ու քն նա դա տու թյու նը,
չէ,
նմա նա կումն
է՝
հաստատ։
մյուս-մյուս հա կադ րու թյուն նե րը
Գյումրիի անվանը «Times»-ը կցելը
կողք - կող քի տես նի։
ներկան արժեւորելու միտում ունի, որովհետեւ միայն ներկայում կարելի
«Գյումրվա Times»-ը, որը նոր ստեղծվելիք «Ամսագիր» թերթի մշտական
Այդպես կստացվի մի համապատ-
է նույնացնել քաղաքն ու մարդկանց
մեկ բաժինն է՝ հեղինակների հղաց-
կեր, որում չկան անկումային տրա-
եւ, Happy end որպես՝ խոստովանել.
մամբ, կյանքի կրկնություն կամ նմա-
մադրություններ, որում տեղ չունի
«Գյումրին չկա, տեղը մենք ենք»։
նակում է լինելու։ Ուշադիր կարդա-
նույնքան վտանգավոր անհիմն լա-
ցողը կնկատի դա, երբ նվաճումն ու
վատեսությունը, որում մարդը մտա-
Մշակութային կյանքը կենդանի պահելու համար հարթակներ են պետք։ Լինի էլեկտրոնային, թե տպագիր՝ տարբերություն չկա։ Կարեւորը որ քննադատողի մոտիվացիան լինի անաչառ, որեւէ ուղղորդում չունենա։ Իսկ ամենակարեւորը, որ գրողը լինի նյութին տեղյակ մարդ։ Այդ դեպքում, ես շատ դրական կվերաբերվեմ քննադատությանը։
2
³Ùë³·Çñ ս
կսեմ լավից։ Լավ է, որ Գյումրիում նախորդ իշխանությունն այլեւս չկա։ մթնոլորտը փոխվել է, կայունություն կա։ Բայց նախորդ իշխանությունը դեռ դիմադրում է, քանի որ տարիների ընթացքում հսկայական միջոցներ է կուտակել եւ լծակներ ունի։ իշխանությունը սթրեսներ չի առաջացնում, կրիմինալը նահանջել է։ կրիմինալն արդեն դերակատար չէ։ նոր քաղաքապետի ընտանիքը կրիմինալից դուրս է, եւ դա թույլ չի տալիս, որ
·ÛáõÙñí³
հ ի մ ն ա խ ն դ ի ր
| #0 | հուլիս | 2014 |
նեին, տնակները քանդեին, բնակարաններ տային, այս ամենը չէր լինի։ մի կողմից մարդասիրական է թվում։ ինչ, ավելի լա՞վ չէ տնակում ապրեն, քան փողոցում մնան կամ արտագաղթեն, բայց տնակային ավանների գոյությունը քաղաքի կերպարն է փոխում։ առաջ, եթե տնակում ապրող ընտանիքը բնակարան էր ստանում, տնակն անպայման քանդում էին, տարածքն ազատում։ թվում է՝ ճիշտ է ու տրամաբանական։ Բայց մենք առաջարկեցինք բազմանդամ ընտանիքների դեպքում պահպանել տնակը, որոհե-
ստացել, պետք է ազատես տնակն ու գնաս նոր բնակարանում ապրելու։ առաջ կեղծ փաստաթղթեր էին ձեռք բերում, տնակը վաճառում ուրիշի, օգտագործում որպես ամառանոց կամ ստացված բնակարանը վաճառում ու հետ գալիս։ այս հարցում, սակայն, միայն հսկողությունը քիչ է, նաեւ խիստ օրենք է պետք։ Եթե տնակը չհանձնեց կամ չքանդեց, ի՞նչ ենք անելու։ հիմա մենք առաջարկում ենք որոշակի ժամանակից հետո բնակարանը հետ պահանջել։
վորություն ստանձնի նրանց հանդեպ։
ձեր կարծիքով արդարացված է այսօր մշակութային, քննադատական ամսագրի հրատարակումը, եւ եթե այո, ինչ կարող է դա տալ...
այն ընտանիքները, որոնք ի վիճակի են սեփական միջոցներով բնակարան կառուցելու, անվճար պետք է դառնան իրենց տնակի զբաղեցրածտարածքի տերը։ առաջարկությունն արել ենք, քաղաքապետը համաձայն է։ Պետք է քաղաքի գլխավոր հատակագիծը փոխվի, որովհետեւ տնակային ավանները հիմնականում կանաչ տարածքներն են զբաղեցնում։
եթե քննադատության սլաքը ուղղվի ձեր դեմ, ինչպիսին կլինի ձեր վերաբերմունքը...
ամենացավոտ խնդիրը տնակային ավաններն են... ասում է շիրակ կենտրոնի
նախագահ վահան թումասյանը
մյուսներն ապրեն այդ սկզբունքներով։ հանրապետության ղեկավարները գործող ներկա իշխանություններին զսպաշապիկ հագցնելու եւ կառավարելի դարձնելու համար դեռ պահում են հներին։ սա եւ լավ է, եւ վատ։ Լավ է, որ ներկա իշխանությունները միշտ զգոն են։ վատ է, որ գնահատական չի տրվել հներին եւ այդպիսով փոփոխությունը չի դարձել անշրջելի։ Քաղաքում սկսել են փողոցները ներկել, ասֆալտը նորոգել՝ թեկուզ կարկատաններով։ Գյումրեցիները հետաքրքիր բնավորություն ունեն՝ ամեն փոքր բանով կարող են ուրախանալ։ Փողոց ներկելը կամ ասֆալտ կարկատելն այլ քաղաքներում կարող են մանրուք թվալ, բայց գյումրեցին դրանով ուրախանում է։ մի լավ բան էլ կա՝ չի քանդվում հինը։ նախորդ տարիներին ինչը հնարավոր էր քանդեցին։ Գյումրիի պատմաճարտարապետական արժեք ունեցող շենք-շինությունները, ճիշտ է, չեն վերականգնվում, որովհետեւ դրա համար ահռելի մջոցներ են պետք, բայց գոնե չեն էլ ավերվում, չեն էլ քանդվում։ հիմա փնտրում ենք մարդիկ, որոնք կվերցնեն ու կկառուցեն։ Գյումրիի ամենամեծ ու ամենացավոտ խնդիրը տնակային ավաններն են, որտեղ ապրող ընտանիքների մոտ կեսում տղամարդ չկա։ Դպրոցն ավարտելուց հետո, կարելի է ասել, պատանիների հազիվ տասը տոկոսն է ուսումը շարունակում։ վաղաժամ ամուսնությունը (13-16 տարեկան) զանգվածային երեւույթ է, բնականաբար զանգվածային է նաեւ ամուսնալուծությունը։ սա իշխանությունների վերաբերմունքի ուղղակի հետեւանքն է։ Եթե այդ մարդկանց չմեկուսաց-
CARD center for agribusiness & rural development
Azatutyan 1/21-40 Yerevan 0037, Republic of Armenia Telephone: (374 60) 440-550 Fax: (374 60) 440-551 E-mail: card@card.am http://www.card.am
շատերը սոցիալական պատճառներով չեն ուզում հեռանալ տնակներից։ ասում են՝ մենք տնակում ապրում ենք, ձմռանն ինչ ընկավ ձեռքներս վառում ենք, ավտողդող ճարեցինք, ավտոդող ենք վառում։ շենքի բնակարանում այդպես ապրել հնարավոր չէ։ ուրեմն՝ պետք է գազ օգտագործեն, հոսանք օգտագործեն եւ բնականաբար դրա համար վճարեն։ որտեղի՞ց։
գյումրվա քաղաքապետ սամվել բալասանյանին
Լավ թերթի, ամսագրի կարիք միշտ էլ զգացվում է։ Եթե թերթը բովանդակալի նյութեր ունենա, հեղինակավոր մարդիկ հանդես գան, մեծ տարածում գտնի, կարող է մթնոլորտ փոխել, ինչը շատ կարեւոր է հատկապես Գյումրիի համար։ Քննադատությանը ես շատ լավ եմ վերաբերվում, դա ինձ օգնում է։ Քննադատեք ինձ։ Կարծում եմ՝ ղեկավարն այնպես պետք է աշխատի, որ առիթ չտա քննադատելու, ու հետո էլ չարդարանա։ Շատ կուզեի, որ քաղաքում մարդկանց հետ խոսեիք ու իրենք ասեին՝ ինչ փոփոխություններ են եղել քաղաքապետարանի գործունեության թափանցիկության ապահովման, կոռուպցիայի վերացման ուղղությամբ։ Եւս մեկ հարց - Հեշտ է ղեկավարել երկրորդ քաղաքը,
Բնակարանով ապահովելուց ավելի կարեւոր է անօթեւանների ինտեգրացիայի խնդիրը։ Ես ավելի կողմ եմ բնակարաններ գնելուն եւ բաշխելուն։ Տնակային ավանների բնակիչների համար հատուկ թաղամաս պետք չէ կառուցել։ մենք ունենք մարալիկի փորձը, երբ մանկատների շրջանավարտների համար հատուկ թաղամաս կառուցվեց եւ այն շատ շուտով դարձավ արշակավան։
նկ. նարեկ թումասյան
տեւ եթե 14-15 անձին տալիս են մի սենյակ, բնականաբար բոլորն այնտեղ ապրել չեն կարող։ Պետությունը ստիպված ընդունեց մեր առաջարկությունը եւ թույլատրեց կիսել ընտանիքը՝ մի մասը գնում է, մյուսը՝ մնում։ այլ դեպքերում մեր վերահսկողությունը շատ խիստ է։ Եթե բնակարան ես
Եթե տնակային ավանները չվերացնենք, դրանց թիվը կաճի եւ Գյումրին, որ ասում են՝ մշակութային քաղաք, կդառնա տնակային ավանների բնակիչների քաղաք։ Եւ Գյումրիում գերիշխող կլինի անօթեւանության մշակույթը՝ իր բոլոր բացասական երեւույթներով։ Պետությունը պետք է ճանաչի այդ մարդկանց եւ պարտա-
գյուղատնտեսական հանդես բոլորի համար ե
ռ
ա
մ
ս
յ
շշմելու քաղաք է Գյումրին։ ինչքան հարվածեն, ջարդեն, փշրեն, հալածեն ու նվաստացնեն, ոտքի է կանգնում։ հայաստանը մի հատ չեմպիոն է տալիս, Գյումրիից է։ ինչքան ներուժ ունի, որ չի երեւում։ ինչքան ներուժ կա, որ բացահայտվելու է, երբ մարդկանց ազատ շնչելու հնարավորություն տրվի։ Ýáñ ³Ý Ýï»ë³Ï ï ³ ·ÛáõÕ
³Ùë³·
ա
նչո՞ւ «ԱգրոՄշակույթ» եւ ոչ թե «Գյուղատնտեսություն»: Ագրո մշակույթն Agriculture-ի, իսկ գյուղատնտեսությունը ռուսերեն «Сельское хозяйство»-ի պատճեններն են։ Ուրեմն՝ ի՞նչ տարբերություն՝ «ԱգրոՄշակույթ», թե՝ «Գյուղատնտեսու-
Գյումրիում բավական ակտիվ քաղաքացիական խմբեր կան, որոնք խնդիրներ բարձրացնելու եւ լուծումներ պահանջելու ներուժ ունեն եւ ավելի շատ սոցիալական խնդիրներով են զբաղվում։
NEW
ագրո Ի
այս պահին պետք է կառուցել 1500 եւ գնել 700-800 բնակարան։ այսինքն՝ մոտ 2000-2200 բնակարան։ Բայց մենք առաջարկում ենք միայնակ տարեցների, ոչ կայուն ընտանիքների, կամ ովքեր մի անգամ բնակարանը ստացել ու վաճառել են, նրանց համար գրել սոցիալական բնակարանային ծրագիր։ այսինքն՝ բնակարանը տրամադրել ոչ սեփականության իրավունքով. ապրեք, որքան ուզում եք, բայց բնակարանը վաճառել չեք կարող։
երկու հարց
թյուն»։ Բանն այն է, որ «Գյուղատնտեսություն - Сельское хозяйство»-ն անվանումն է տնտեսության մի ոլորտի, որը մարդուն սննդամթերք, իսկ արտադրությանը հումք է մատակարարում։ Իսկ «Agriculտure»-ր՝ հիմքում ունենալով ager՝ «դաշտ» եւ
ÇñÁ
cultūra՝ մշակում, մշակություն բառերն, ըստ էության, ցուցանում է վարքագիծ։ Շուտով այս տարբերությանն ավելի մանրամասն կարող եք ծանոթանալ CARD-ի «ԱգրոՄշակույթ» եռամսյա հանդեսում։
որն առաջինի հավակնություն ունի:
Գյումրին հանրապետության երկրորդ քաղաքն է, բայց մարդիկ այստեղ ապրում են առաջինի հավակնություններով։ Գյումրին ու գյումրեցին արժանի են, որ նման հավակնություններ ունենան, թեեւ, անկեղծ ասեմ, դա շատ է դժվարեցնում ղեկավարի գործը։ Բայց այդ հավակնությունը հորինված մի բան չէ. քաղաքի պատմությունը, մշակույթը, ճարտարապետությունը, անվանի մարդիկ ստեղծում են այդ զգացողությունը։ Ճիշտ է, շատ խնդիրներ կան՝ տարիներով կուտակված, ձգձգվելու պատճառով ավելի բարդացած, բայց պետք չէ վհատվել։ 2013 թվականին Գյումրին հայտարարվեց ԱՊՀ մշակութային մայրաքաղաք։ Այս տարվանից ուզում ենք հայտարարել հավերժ մշակութային մայրաքաղաք։ Սրանք միայն խոսքեր չեն. Գյումրին բրենդավորման կարիք ունի եւ իր տեսակը պետք է երեւա հենց մշակույթով, ճարտարապետական յուրօրինակ տեսքով, խոհանոցով, ավանդական հյուրասիրությամբ։ Գյումրին պետք է ձգի զբոսաշրջիկներին, եւ առաջին հերթին՝ հայաստանցիներին։ Հայաստանում մարդիկ կան, որ կյանքն ապրում են՝ երբեք չլինելով Գյումրիում։ Մարդիկ կան, որոնց պատկերացումները սահմանափակվում են կամ նախաերկրաշարժյան հուշերով կամ էլ աղետի տեսարաններով, մինչդեռ Գյումրին կենդանի օրգանիզմ է, որը կարող է դառնալ բոլորի սիրելի քաղաքը։
·ÛáõÙñí³
որ ինքը կենտրոնում է հայտնվում։ Գյումրեցիների մոտ այդ ընկալումը, որ իրենք ինչ-որ մի կենտրոն են, բնականաբար եղել է, շատ շուտվանից է եղել։
գայանե շագոյան ազգագրագետ
Ի
շխանությունների համար՝ լինեն դրանք տեղական թե հանրապետական, Գյումրին երկրորդ քաղաքն է։ Ու հենց որ ասում են՝ ինքը երկրորդ քաղաքն է, եղել է եւ կա, կարծես հանվում է Գյումրիի վերակառուցման խնդրի արդիականությունը։ Ու վերահաստատվում է իր խորհրդային կարգավիճակը՝ առանց խորանալու խնդիրների մեջ։ Ընդհանրապես յուրաքանչյուր բնակավայրի բնակչի համար, ըստ էության, իր բանակավայրն աշխարհի կենտրոնն է, որովհետեւ ինքն այդ կետից է նայում աշխարհին եւ, բնական է,
³Ùë³·Çñ
հ ա յ ր ա ք ա ղ ա ք ա յ ի ն
Երկրաշարժից անմիջապես հետո, երբ նրանց աշխարհը փլուզվում էր եւ երբ նրանք հայտնվել էին ողջ երկրագնդի ուշադրության կենտրոնում, մի անեկդոտ ծնվեց։ Ասում էին՝ գիտեինք, որ կենտրոն ենք, չգիտեինք, որ էպիկենտրոն ենք։ Իսկ արդեն 90-ականներին, երբ ծանր ժամանակներ էին եւ Գյումրին անուշադրության էր մատնվել, ասում էին՝ Գյումրին դարձել է երրորդ քաղաք։ Այսինքն՝ Վանաձորին (Կիրովականին) էլ է զիջում, այսինքն՝ դարձել է գյուղի պես մի բան։
հայրաքաղաք
Բայց մի այլ հետաքրքիր կոնցեպցիա էլ է առաջացել, հիմնականում արվեստագետների մոտ, ովքեր որ սկսեցին այդ քանդված քաղաքի մեջ տեսնել Գյումրիի յուրօրինակ մի դիմագիծը եւ փորձեցին ոչ թե փախչել այդ փլատակներից, այլ վերաիմաստավորել այն։ Եւ իրենց կոնցեպցիաների մեջ արդեն քաղաքը նորից դարձավ առաջինը, միակը, կենտրոնը։ Երբ իշխանությունները փորձում են մրցել Երեւանի հետ, իրենց տեքստերն այնպես են կառուցում, որ մենք հին ենք, շատ հին ենք, եւ մեր հնությունը կարեւոր է նրանով, թե ոնց կարող ենք ապացուցել, որ մենք Երեւանից էլ հին ենք։ Այսինքն ասում են՝ եթե Արգիշտին Երեւանի ծննդական է տվել, Գյումրիին տվել է անձնագիրը։ Այսինքն՝ հասունության վկայականը։ Այսինքն՝ չի ասել՝ ես հիմնեցի քաղաք, ասել է՝ եկա ու տեսա, որ քաղաքը կա։ Գյումրեցիների համար շատ կարեւոր է, որ քաղաքը չլինի ուղղակի բնակավայր, դա պետք է հենց քաղաք լինի։ Եթե Գյումրիում ասես՝ գնում եմ քաղաք, նկատի ունենալով Երեւանը, գյումրեցին կվիրավորվի։ Հետո կբացատրի, որ Երեւանը շատ պիտի աճի մինչեւ քաղաք դառնա։
«Առհասարակ, երբ ինչ-որ երկիր ես գնում, ժողովրդի մասին տեղեկություն իմանալու համար պետք է գնաս նրա երկրորդ քաղաքը, ու պարզ կլինի էդ ժողովրդի նիստ ու կացը: Գյումրին Հայաստանի մասին շատ բան է ասում»:
Քաղաքների առաջին-երկրորդը գալիս է սովետական ժամանակից։ Երկրորդ քաղաքի դիսկուրսն էլ խորհրդային համակարգի արդյունք է։ Այլ երկրներոմ չկան առաջին երկրորդ, երրորդ քաղաքներ, կա առաջին եւ պրովինցիալ (գավառական)։ Իսկ սովետական հիերարխիան ենթադրում էր որոշակի իրավունքների հնարավորություն, նախեւառաջ՝ տնտեսական իրավունքների հնարավորություն, ծավալների հնարավորություն։ Երբ Սանկտ Պետերբուրգից մայրաքաղաքը տեղափոխվում է Մոսկվա, այն ձեւակերպվում է որպես մշակութային մայրաքաղաք։ Նույն մոտեցումները շատ հաճախ մեխանիկորեն սկսում են տարածվել նաեւ այլ հանրապետությունների երկրորդների վրա։ Ուրեմն սկսած անունից՝ Լենինգրադ-Լենինական, կենտրոնի նկատմամբ ունեցած դիրքից՝ դեպի հյուսիս, սահմանին ավելի մոտ լինելուց, եղանակային ավելի խիստ պայմաններից, ամեն ինչ կրկնվում է։
նկ. լեւոն աբրահամյան
| ալիկ գյունաշյան |
Խորհրդային տարիներին ոչ մեկը Գյումրիի կամ Լեննագանի մասին խոսելիս չէր ասում՝ մշակութային կենտրոն։ Գյումրեցիք միշտ հպարտանում էին հզոր արդյունաբերական քաղաքով, որն ուներ 40-ից ավել արդյունաբերական միավորումներ։ Այսօր, երբ չունես արդյունաբերություն, երբ նույնիսկ ունենալու որեւէ տեսլական չունես, մշակութայինը խաբկանքի մի տեսակ բան է դառնում։
Our Story Starts Here…Gyumri, Armenia
Gayi st. 1, Gyumri, PR Director: Gayane Ghandilyan +374 93 758951 g.ghandilyan@digitalpomegranate.com
http://www.digitalpomegranate.com
«Digital pomegranate» կազմակերպությունը, որը տեղակայված է Գյումրիի նորաստեղծ տեխնոպարկի շենքում, հիմնականում զբաղվում է վեբ կայքերի ձեւավորմամբ եւ ծրագրավորմամբ։ «Մարդուն հնարավորություն տուր եւ նա կդրսեւորի իր ներուժը» կարգախոսով «Digital pomegranate»-ը կամրջի դեր է կատարում Գյումրիի ՏՏ ոլորտի մասնագետների եւ տարբեր երկրների պատվիրատուների միջեւ։ Դա հնարավորություն է տալիս փոքր բիզնեսի՝ աշխարհով մեկ սփռված, ձեռնարկություններին արագ, էժան եւ հեշտ ներկայություն ունենալու համացանցում՝ միաժամանակ կարեւոր ներդրում անելով Գյումրիի զարգացման գործում։
| #0 | հուլիս | 2014 |
3
«
Տրանսֆորմերը» շարժական բազմաֆունկցիոնալ մշակութային համալիր է, որը փոխակերպվում է բեմի, գրադարանի, համակարգչային լաբորատորիայի, կինոթատրոնի, ցուցասրահի եւ այլն: Շրջելով Հայաստանի մարզերով` մեքենան կանգ է առնում տարբեր քաղաքներում` առաջարկելով բնապահպանական, սոցիալական, քաղաքացիական ակտիվության, գենդերային եւ այլ խնդիրների հետ կապված միջոցառումներ։ «Սա լավ հնարավորություն է, քանի որ Հայաստանում հանրային ոլորտը, հանրային մշակույթը կամաց-կամաց վերանում է». ասում է Գոռ Ենգոյանը։
TRAns
foRmeRը
ԳյՈւՄրԻՈւՄ ԳՈռ ԵՆԳՈյԱՆ
նախագծի համակարգող եւ պատասխանատու Մոտ երկու շաբաթ «Տրանսֆորմերը» գտնվում էր Գյումրիում՝ «Բեռլին» հյուրանոցի բակում։ «Բեռլինը» հյուրանոց լինելուց զատ՝ նաեւ մշակութային հաստատություն է, եւ շատ արագ «Տրանսֆորմերը» համագործակցության նոր ու հետաքրքիր առաջարկներ ստացավ։ «Մեզ օգնեցին տեղափոխվել Գուսանագյուղ եւ ծրագիր անել տեղի արվեստի դպրոցի սաների համար։ Աջակցեցին գերմանական «Գյոթե» ինստիտուտի հետ կապեր հաստատելու գործում։ «Գյոթե» ինստիտուտը մեզ տվեց առաջին աշխարհամարտի մասին պատմող ֆիլմերի շարք, որը ցուցադրելու ենք նաեւ այլ քաղաքներում». պատմում է Գոռ Ենգոյանը։
ART lAbը ԳյՈւՄրԻՈւՄ
Անցած ամիս Գյումրիում էին «Արտ լաբորատորիայի» արվեստագետները։ նրանք Գյումրիի ավերակ շենքերից մեկի պատին ռուսական տանկ նկարեցին։ Տանկի կողքին ռուսերենով գրված է, որ վերջին չորս տարվա ընթացքում Ադրբեջանի գնած զենքի 80 տոկոսը ներմուծվել է Ռուսաստանից։ նշված են նաեւ զենքի այն տեսակները, որոնք Հայաստանի ռազմավարական գործընկեր Ռուսաստանը վաճառել է Ադրբեջանին։
4
³Ùë³·Çñ ձեր կարծիքով արդարացված է այսօր մշակութային, քննադատական ամսագրի հրատարակումը, եւ եթե այո, ինչ կարող է դա տալ...
եթե քննադատության սլաքը ուղղվի ձեր դեմ, ինչպիսին կլինի ձեր վերաբերմունքը...
երկու հարց ազգագրագետ, մշակութաբան լեւոն աբրահամյանին
Մշակույթն այն ամենն է, ինչի մեջ մարդն ապրում է։ Մենք հաճախ դա չենք տեսնում, չենք նկատում, մոռանում ենք, որ մեջն ենք։ Այս իմաստով՝ թերթը կարեւոր դեր ունի՝ հուշարար կարող է լինել։ Բայց նախ՝ կշիռ ու հեղինակություն պետք է ձեռք բերի, որ կարողանա նաեւ չափանիշներ թելադրել։ Դրա համար պետք է հեռանալ այն ժուռնալիստիկայից, որ կա համացանցում։ Ընթերցողն այդ դեպքում տարբերություն կտեսնի։
երկու հարց թարգմանիչ, հրատարակիչ սամվել մկրտչյանին
ԱԼԵՔՍԱն ՏԵՐ-ՄԻնԱՍՅԱն Երկրաշարժը քաղաքի մեջքը կոտրեց։ Ավելի ճիշտ՝ ոչ թե երկրաշարժը, այլ դրան հաջորդած իրավիճակը։ Եթե միայն երկրաշարժը լիներ, ճիշտ է, կմնար կորստի անամոք ցավը, ափսոսանքը, որ մեր հարազատներին, ընկերներին, հարեւաններին չկարողացանք, չհասցրեցինք փրկել, բայց ոտքի կկանգնեինք։ Երկրաշարժը որ եղավ, հիշում եմ, ես շլիֆզավոդում էի աշխատում։ Տները քանդված, մարդիկ հարազատներին ու սիրելիներին կորցրած, մենք բուշլատները հագած, ձմեռվա ցրտին գնում էինք գործարանի տարածքը մաքրելու։ Քարերն էինք հավաքում, հաստոցներն էինք հանում հողի տակից՝ հավատալով, որ նորից պիտի վերականգնենք։ Բայց չեղավ, հետերկրաշարժյան ժամանակաշրջանը շատ երկար ձգվեց։ ԱԼԲԵՐՏ վԱՐԴԱնՅԱն Երկրաշարժից հետո այնպես ստացվեց, որ մարդիկ ցրվեցին։ նրանք, որ հարյուր տարի իրար կողք էին ապրել, մի տեղ էին հավաքվում, զրուցում էին, հեռացան։ Մեկի դոմիկը մի տեղ դրվեց, մյուսինը՝ ուրիշ։ Մթնոլորտը կամ, ինչպես ասում են՝ միկրոկլիման փոխվեց։ Մեր կենցաղն ու կյանքն ուրիշ դարձավ։ Ա. Տ.-Մ.
Սովորաբար ես առաջնորդվում եմ այն սկզբունքով, որ, անկախ իրավիճակից՝ ինչ-որ բան պետք է անել։ Թերթն, իհարկե, ռիսկային է, բայց նաեւ պարտավորեցնող։ Եթե այսօր մշակութային թերթ է արվելու, դրա բովանդակությունն արմատականորեն տարբեր պետք է լինի առկա մամուլի, ինտերնետի, սոցիալական ցանցերի բովանդակությունից։ Եւ ամենակարեւորը՝ դրանում պետք է լինի ճշգրիտ վերլուծություն, ազնիվ քննադատություն։ Օրինակ՝ ես կարոտ եմ քննադատության։ Քննադատության բացակայությունը երկու վատ հետեւանք ունի՝ կամ քեզ անտեսված ես զգում ու դրանից ընկճվում ես կամ էլ շատ վստահ ես զգում ու երես առնում։ Ինձ համար իդեալականը կարծիքների ազատ, անկաշկանդ փոխանակությունն է, ինչն առաջին հերթին եմ ակնկալում «Ամսագիր» թերթից։
երկու հարց նկարիչ, դիզայներ հարություն սամուելյանին
Մշակութային թերթը շատ բան կարող է անել, եթե ունենա ձեւավորված նպատակ եւ հայեցակարգ՝ ի՞նչ, ինչո՞ւ եւ ինչպե՞ս։ Մշակութային թերթը շատ բան կարող է անել, եթե լինի պարզ, բայց ոչ պարզունակ, լինի հասկանալի, համոզիչ, տպավորիչ՝ իր բովանդակությամբ եւ տեսքով։ Այդ դեպքում այն օրինակ կդառնա շատերի համար։
·ÛáõÙñí³
զ ր ո ւ յ ց
| #0 | հուլիս | 2014 |
Դոմիկները, շինարարական կամ կիսաշինարարական վիճակները, օգնության համաշխարհային պոռթկումը. մարդիկ ներշնչվեցին, որ ամբողջ աշխարհը պարտք է իրենց ու դա կամաց-կամաց համոզմունք դարձավ։ Այդ աղմուկի մեջ վերականգնվելու ժամանակ չմնաց։ Ա. վ. 1926 թվին էլ երկրաշարժ եղավ, բայց քաղաքն արագ վերականգնվեց։ Կասեք՝ ծավալներն ուրիշ էին, քաղաքն այսքան մեծ չէր։ Ճիշտ է, բայց հարցն ուրիշ կողմ էլ ունի։ Մարդկանց չասացին՝ դուք գործ չունեք, դուք սպասեք, մենք կվերականգնենք։ Իսկ այս անգամ ասացին՝ սպասեք։ Սպասեցինք ու տեսանք՝ ոչ միայն չի վերականգնվում, այլեւ մի քանի հոգի արագ ու անհագ հարստանում են։
լու։ նորից ընկել ենք հավի ու ձվի պատմության մեջ՝ ո՞րն է սկզբից եղել։ Այսօր մենք դասատու չունենք։ Երեխային ո՞նց ես դպրոց տանում, եթե դասատու չունես։ Կիրթ, դաստիարակված ծնող չունենք։ Ո՞վ է սերունդ դաստիարակելու։ Դպրոցում, մի հատ նայեք, ամեն տարի ռեֆորմ է լինում, այդպես երեխա չես կարող դաստիարակել։ նորմալ դասագիրք չունես, որ դրանով երեխա դաստիարակես։ Բայց դասագիրքն ամենակարեւորը չէ, նորմալ օրինակ պիտի լինի, որ երեխան տեսնի ու ասի՝ ա՛յ, ես էլ այսպիսին պետք է լինեմ։
ԳՅՈՒՄՐԵՑԻնԵՐ ԱԼԵՔՍԱն ՏԵՐ-ՄԻնԱՍՅԱնԻ Եվ ԱԼԲԵՐՏ վԱՐԴԱնՅԱնԻ
կեսգիշերային
զրույցը
Գյումրիի գերխնդիրը մարդն է՝ տեսակի փոփոխությամբ, արժեքների նահանջով։ Ամեն ինչ դարձել է կարճաժամկետ, միանգամյա։ Մարդն ու արժեքներն օտարվում են միմյանցից: Օտարման այդ ընթացքում կորցնում ենք ե՛ւ մարդուն, ե՛ւ արժեքները։ Որովհետեւ մեկն առանց մյուսի՝ սովորաբար չի լինում։ Ա. Տ.-Մ. Մեր հասարակության հիմնական խնդիրը լավ օրինակների պակասն է։ Լավ ղեկավարի օրինակ չունենք, լավ մտավորականի օրինակ չունենք, հանձնառու-պատասխանատու մարդու օրինակ չունենք։ Չեմ ասում, թե այդպիսի մարդիկ չկան։ Կան, բայց նրանք օրինակ չեն դառնում։ Ինձ համար ամենաօրինակելի մարդը եղել է հայրս։ Հասարակ մի բան ասեմ՝ հիսուն տարվա ծխող էր, ծխելը թողեց, որ ես էլ թողնեմ։ Առանց խոսքի։ Չասեց՝ տղա ջան, գիտե՞ս, ծխելն ինչ վատ բան է։ Չէ, ինքը թողեց, ես էլ թողեցի։ Ա. վ.
Ա. Տ.-Մ. Գյումրեցին, նորություն ասած չեմ լինի, ընդգծված տեսակ է։ Յուրահատուկ ստեղծագործ, իմպրովիզատոր, դժվար իրավիճակներում շատ հետաքրքիր վարք ցուցաբերող տեսակ։ Գերմանացի մի ընկեր ունենք, ասում է՝ տարօրինակ ժողովուրդ եք։ Ինքը Գյումրիում հաճախ է եղել, այստեղ աշխատել է։ Ասում է՝ էն բոլոր բաները, ինչն անհնար ես համարում, մտածում ես՝ չի ստացվի, գյումրեցիների մոտ ստացվում է։ Իսկ հասարակ բաները, այն, որ արդեն եղած է թվում, չի ստացվում։ Ա. վ. Հա, ամենապարզ բաները մեզ մոտ չեն ստացվում։ Չենք կարողանում որոշել՝ որտե՞ղ ենք եւ ո՞ւր ենք գնա-
տեղ է կատարել իր հայտնի «Իբրեւ արծիվ սավառնում ես լեռ ու ժայռ» երգը։ Հետո եկան բոլշեւիկներն, ու, ինչպես տատս էր ասում. «Մեր սնգիրը կտրեցին»։ Ճիշտն ասած՝ «սնգիր» բառի ստուգաբանությունը չունեմ, թեեւ հասկանալի է, որ խոսքն ունեզրկման մասին է։ Բայց ամեն ինչ միայն ունեցվածքով չէր։ Կար հարգանք սեփական անձի հանդեպ, կար անօտարելի արժանապատվություն։ Տատս՝ ամեն ինչ կորցրած, իր հայելապատ սենյակը, ամուսնու հյուրանոցը, ամեն ինչն անցյալում թողած, ամեն օր տան դիմաց նավթավառի վրա ջրով լի մեծ կաթսա էր
Այսինքն՝ խոսքի ու գործի միջեւ տարբերություն դնելու առիթ, հնարավորություն չի թողել այդ մարդը։ Եթե, խոսքը շրջանցելով՝ միանգամից անցնում ես գործի, կասկածի տեղ չես թողնում, չես թողնում, որ ասեն՝ բա սա ինչպե՞ս եղավ, էն մյուսը ո՞նց եղավ։ Մարդուն խոսքով չես կարող դաստիարակել։ Ա. Տ.-Մ. Տատս, իմ Սոֆյա տատիկը, շատ ապահովված, բարեկեցիկ կյանք ունեցող կին է եղել։ Թիֆլիսում հայելապատ սենյակ է ունեցել։ Պապս՝ Երկան Ալեքը, հյուրանոցի տեր է եղել Թիֆլիսում։ Շերամի մասին մի գրքում պապիս հյուրանոցը հիշատակվում է։ Այդտեղ է եղել Շերամի եւ զորավար Անդրանիկի հանդիպումը։ Շերամն առաջին անգամ այդ-
դնում, որ գոլորշի բարձրանար ու մարդիկ իմանային, որ Երկան Ալեքի երեխեքը սոված չեն։ Սա գյումրեցու ընդհանրական տեսակն էր, միայն իմ Սոֆյա տատիկի տեսակը չէր։ Ա. վ.
հեռախոսն է զնգում, երրորդը բարձրաձայն խոսում է կողքինի հետ։ Սրա պատճառը մեկն է. մարդը չի ընկալում, ասենք, թատրոնի դերն իր կյանքում, չի հասկանում, որ դա եւս իր բարեկեցության մաս է։ Ա. վ. Բարեկեցություն ասվածը հասկանալու համար ժողովրդին գաղափարախոսություն է պետք։ Որ չընդունեք դա որպես քաղաքական ինչ-ինչ բաներ, ասեմ՝ արժեհամակարգ։ Մի հատ սլաք, որը ցույց կտա, թե որտեղից ո՞ւր ենք գնալու։ Էդ սլաքը ճիշտ մարդն է։ Մարդը, որը գիտի՝ ինքն ո՞վ է, ի՞նչ արմատներ ունի, ի՞նչ արժեքների կրող է։ Իմ ծնողը սովորական մեկն է եղել, բայց ինձ համար արժեք է։ Այդ մարդկանց հետ ապրել եմ, իրենք ինձ կրթել են, հասցրել են այս օրվան։ Իմ դասատուները շատ բան են տվել իրենց օրինակով։ Այդպես էլ իմ երկիրը, իմ ժողովուրդը ինձ համար պետք է արժեք ունենան՝ մեծ կամ փոքր նվաճումներով։ Ես պիտի գիտակցեմ ու կրեմ այդ ամենը։ Կարողացա՞ բացատրել՝ ինչ եմ հասկանում գաղափարախոսություն ասելով։ Ա. Տ.-Մ. Գաղափարախոսություն բառը մի քիչ վախեցնում է, որովհետեւ շատ երկրներում փորձել են այդ սլաքները դնել ու երբեմն շատ տխուր ավարտ է եղել։ Պետք է խոսել ինքնությունը գիտակցելու եւ ինքնությունն իրականացնելու մասին։ Ա. վ. Բայց մտավոր կարողությունների տեր մարդիկ պետք է ուղղորդեն ժողովրդին, ճիշտ ճանապարհ ցույց տան։ Ա. Տ.-Մ.
Մենք ճիշտն ասած՝ այսօր ոչ հարստության կուլտուրա ունենք, ոչ՝ աղքատության։ Երկուսն էլ հարգանքի տեղ չեն թողնում։ Այսօր ունեցողն էլ, չունեցողն էլ բողոքում են։ Երբեմն ունեցողն ավելի շատ է բողոքում։ Երեւի մտածում է, որ օգնությունը կգա, կողքով կանցնի ու իրեն բան չի հասնի։ Ես նկատի չունեմ իսկապես աղքատ, չքավորության եզրին ապրող ընտանիքներին։ Խոսքս նրանց մասին է, ովքեր օգնության վրա գնում են ոչ թե երեխուն սովից փրկելու, այլ խաղից դուրս չմնալու համար։ Չեմ ասում, թե օգնություն ընդհանրապես պիտի չլինի։ Առանց դրա հնարավոր չէ, բայց չի կարելի մարդուն դարձնել օգնության սուբյեկտ, օգնություն ստացողին դարձնել օրինակելի։ Ա. Տ.-Մ. Բարօրության, բարեկեցիկ կյանքի ձեւակերպումը չկա։ Բարեկեցիկը մենակ կուշտ ստամոքսը չի, չէ՞։ Բարեկեցիկը նաեւ ցուցահանդեսն է, որ բացվում է։ Բարեկեցիկը նաեւ ներկայացումն է, որ խաղում են։ Շատ վաղուց ես թատրոն չեմ գնում, որովհետեւ չեմ կարողանում հետեւել բեմի վրա կատարվողին, որովհետեւ հանդիսատեսի վարքը երբեմն ինձ հանում է հունից։ Մեկն անիմաստ ու տափակ ռեպլիկներ է անում, մյուսի
Մտավորականները ոչ թե ուղղորդող պետք է լինեն, այլ մի տեսակ ֆիլտրի, զտիչի դեր պիտի կատարեն։ Ինքնություն ասվածը հուշարձան չի, արձանագրված մի բան չի։ Ինքնությունը հորդ գետ է, որն, ըստ էության, զուլալ ջուր է, բայց երբեմն տիղմ էլ է բերում, երբեմն ճյուղ ու տերեւ։ Պետք է այնպես անել, որ զուլալ ջուրը հասնի մարդուն։ Դա էլ երեւի ես ու դու պիտի անենք։ Ա. վ. Համաձայն եմ՝ ես ու դու անենք։ Բայց մեր զրույցի ընթացքում հորդ օրինակը հիշեցիր, թե ոնց է ստիպել քեզ ծխելը թողնել։ Եթե հարգանքի մթնոլորտ չլինի, եթե լավ օրինակից վարակվելու պայմաններ չլինեն, իմ ու քո ասած-արածը դժվար թե օգուտ տա։ Մեր քաղաքի ամենակարեւոր խնդիրն, իմ կարծիքով, այն է, որ մարդը չունի իր ուժերը, իր կարողություններն իրացնելու հնարավորություն։ Եթե մարդուն չես տեսնում որպես ուժ, եթե նրա ներսից չես հանում այդ ուժը, եթե չես փորձում իրացնել այն, բարօրություն չի լինի։ Բարօրություն ստեղծողը մարդն է։
·ÛáõÙñí³ պոեզ | պոեզիա | պոեզ | պոեզիա «Երբ Լենինականի երկրաշարժի մասին լսեցի, աղոթում, ինձ ներշնչում ու հավատում էի, որ Տանյան ողջ է մնացել, բայց սրտիս խորքում գիտեի, որ եթե անգամ մի տուն փլված լիներ Լենինականում, Տանյան այդ տանն էր լինելու»։ | Վիոլետ Գրիգորյան | Ազդարարում է մեկի ձայնը. պսպղուն ցուրտ է- ինչ էլ ազդարարի` ազդու է ձայնը. -Ձու չկա, միս չկա, կաթ չկա եւ ծաղիկ չկամեր քաղաքում, ողջ քաղաքում,- ահռելի, հսկա, միլիոնանոց... միս չկա, ձու չկա, կաթ չկա եւ ծաղիկ չկա... Ինչ անուշ է հնչում սակայն,- ականջս լայնքով մեկ բացվում է` ասես պատռված պատատուկ, եւ ես հիացած լսում եմ- զմայլված եմ նայում- այլեւս-
ա ր վ ե ս տ
ե ւ
մ շ ա կ ո ւ յ թ
| #0 | հուլիս | 2014 |
հատկանիշներով եւ որ ամենակարեւորն է՝ հիանալի բույրով»։ Համուհոտի նախապայմանն, իհարկե, ցորենի յուրօրինակ տեսակն է, բայց էական է նաեւ հացի պատրաստման եղանակը։ «-Էլեկտրական գործիքներ չենք օգտագործում,-ասում է Համիկ Գեւորգյանը,- ցորենն աղում ենք բացառապես ջրաղացով, իսկ խմորի մեջ չենք օգտագործում արհեստական խմորիչներ։ Այս երեքն արդեն բավական են որակն ապահովելու համար»։
տիգրան պասկեւիչյան
Ա
մեն անգամ Գյումրի գնալ-գալուց հետո լսում ես նույն հարցը՝ Չերքեզի ձորում եղա՞ր։ Ամեն անգամ մտածում ես՝ խոսքն ինչ-որ ռեստորանի մասին է։ Դե, ռեստորանն էլ, ինչպես գիտեք, հաճախ ընկալվում է որպես «օբյեկտ»՝ երաժշտական եւ գաստրոնոմիական բոլոր «բարեմասնություններով»։ Մի օր վերջապես եղա Չերքեզի ձորում, որը նաեւ հայտնի է «Ձկի ձոր» անունով։ Հենց մուտքի մոտ, աստի-
³Ùë³·Çñ
Այստեղ աճող ձկներն՝ իրենց համային որակներով զգալիորեն տարբերվում են Հայաստանի այլ վայրերի
Չերքեզի ձորում որոշ ժամանակ անցկացնելով՝ զգում ես, որ ամեն
մի քանի զարմանք
շուրջս, եւ հասկանում եմ, որ զզվել էի երկար ժամանակ
âºðøº¼Æ Òàð -ից
մսի ու կաթի ու ձվի ու ծաղկի մեջ նստելուց:
ÒÎܲ´àô̲ð²Ü
Նորությունը ինձ համար զրնգուն վզնոց է, որ կախվում է հսկա դատարկության մեջ`
è º ê î à ð ² Ü
նախ եւ առաջ զարմանալի, նախ եւ առաջ հետաքրքիր, նախ եւ առաջ արտառոց, նախ եւ առաջ շշմեցուցիչ: Ինձ համար կարեւորը մունետիկի ձայնն է, եւ ազդարարումն է կարեւոր, եւ հայտարարությունը` տարածվող արագ-
ճաններով իջնելիս օբյեկտային նախատրամադրվածությունս փոխվեց տարակուսանքի. ինչո՞ւ բարձր՝ ժայռ ու քար թնդացնող, երաժշտություն չկա, ինչո՞ւ մեկը՝ կոկորդ պատռելով չի գոռում. «Իմ ախպերս ջա՜ն, ջա՜ն, ջա՜ն»։
հրապարակով, քաղաքով, մեծ, անչափելի կանգուններով, վերստերով, հեկտարներով օդի, եւ թեկուզ մահացու վտանգներով լի, թեկուզ` միջտիեզերական,նորությունը` ինչքան մեծ, սիրտս` այնքան գորովալի, շարժումս` այնքան հերոսական... Ինձ համար կարեւորը նորությունն է, որ ճեղքում է հրապարակը, քարը, հեկտարները օդի եւ չռել է տալիս ականջները, թե` լսեցեք, եւ չռել է տալիս աչքերը` թե տեսեք եւ թե ապրող եքայ, հիմա սկսեցեք, հիմա զուգվեցեք, հիմա ստեղծագործեք, հիմա՛ գրեցեք բանաստեղծությունը: -Միս չկա... մեռել է միսը, ձուն, կաթը, ծաղիկը, հացն է մեռել, ջուրը, արեւը, թագուհին. ա՛յ նորությունըդե մի բան արեքդե տարեք դատարկ դագաղները, ինչպես պիտի թաղեք այն, ինչ չկա այլեւս, չկա այն, ինչ պիտի դառնա մարդ, ապա մեռելնյութը չկա,ինչպես պիտի պատրաստեք հետմահու սեղանը, երբ մեռել է հենց ինքը` օգտագործվողը, անհրաժեշտը, տիրողը, մեծն մթերքը,կամ` պարոն, թե տղամարդ եք, բարձրացրեք կափարիչը եւ դժնի ժամին այս նվագարկեցեք ինձ հետերբ սաստիկ բքաբեր նորություն է, երբ սաստիկ նորովի արարմունք է, շարժում եւ ճար պիտի արվի անշուշտ,եւ սկիզբ պիտի դրվի անտարակույս,-
Հետո, «Չերքեզի ձորի» հիմնադիր Համիկ Գեւորգյանի հետ զրուցելիս՝ ծանոթացա ձեռնարկված գործի սկզբունքներին եւ փարատեցի տարակուսանքս, բայց մինչ դրան անցնելը շարունակեմ ներկայացնել տպավորություններս։ Փայտյա շինությունները՝ տաղավարներ, սրահներ, խոհանոց եւ այլն, զարմանալիորեն ներգրավված են ձորի ռելիեֆների մեջ։ Կառուցապատումը կատարված չէ սպառողական մտայնությամբ. շատ աթոռ-սեղան, շատ հաճախորդի համար՝ որտեղ պատահի-ոնց պատահի։ Թեեւ ասեմ, որ անգամ համեստ, բնությունը չխաթարող նախագիծ ունեցող Չերքեզի ձորն ունակ է միաժամանակ տեղավորելու ավելի քան հարյուր մարդու։ Չերքեզի ձորը նախապես ստեղծվել է որպես ձկնաբուծարան։ Քաղաքի բնակիչները, հին սովորությամբ գալով այստեղ՝ թարմ ձուկ են վայելել։ Հետո առաջացել է ձկնային կերակրատեսակներ մատուցելու գաղափարը։ Տաղավարների ու սրահների միջակայքում գտնվող ավազաններում տարբեր տեսակի ձկներ կան, որոնք տեղում՝ կարելի է ասել, հաճախորդի աչքի առջեւ, դառնում են տապակած, խաշած, խորոված կերակուրներ։ Որպես նախուտեստ մատուցվում է ձկնկիթ, ձկան լյարդ եւ այլ սառը խորտիկներ։
եւ սաստիկ մոլեգնում է բանաստեղծությունը իմ: Համիկ Գեւորգյանն ասում է, որ ձկնաբուծությունը բավական համարձակ գործ էր, քանի որ Շիրակում այդ մշակույթը չի եղել։ «Շիրակն ավանդաբար հողագործական, դաշտավարական տարածք է, իսկ բարձր շրջաններն՝ անասնապահական։ Բայց ես տեսա, որ Չերքեզի ձորում կա մաքուր եւ սառը ջուր, ինչը կարեւոր է ձուկ աճեցնելու համար, ուրեմն եթե նախապայմանը կա, ինչո՞ւ չանենք»։
Չերքեզի ձորում անցկացված Ջամբո Կոմիքս նկարչական երկրորդ ակցիայի նմուշներից
ավազանների արտադրանքից, եւ դրա հիմնական պատճառը ջուրն է, որ սկիզբ է առնում Արագածից ու բխում Չերքեզի ձորում։ Ոչ ավանդական այս ձեռնարկի հեղինակը չի մոռացել նաեւ Շիրակում աճող ցորենի մասին եւ, ձկնաբուծությանը զուգահեռ, ստեղծել է հացի արտադրություն։ «-Խորենացու մոտ կա, չէ՞, էդ խոսքը շատակեր Շարայի որկորի եւ Շիրակի ամբարների մասին,-ասում է Համիկ Գեւորգյանը։Դա հենց այնպես արված համեմատություն չէ, Շիրակը մշտապես աչքի է ընկել ցորենի առատությամբ եւ հատկապես՝ որակով»։ Շիրակի հանրահայտ կարմիր տեսակի ցորենից այստեղ հաց են թխում, որը մեզ հայտնի հացատեսակներից տարբերվում է ե՛ւ սննդային արժեքով, ե՛ւ համային
ինչ նախապես մտածված ու արված է ոչ թե սպառող-հաճախորդի, այլ հյուր-մարդու համար։ Եւ գուցե սա է պատճառը, որ հարցիս մեջ օգտագործված «ռեստորան» բառից Համիկ Գեւորգյանն, ասես, վիրավորվում է. «Ես ռեստորան չեմ ստեղծել, ոչ էլ սա կարելի է արտադրություն կամ ձկան արդյունաբերություն համարել։ Սա մշակութային միջավայր է, որտեղ պետք է ապրել եւ ոչ թե սոսկ սնունդ ընդունել»։ Չերքեզի ձորի հիմնադրի այս խոսքից հետո կարիք չեմ զգում անդրադառնալու առաջին եւ ազդեցիկ տպավորությանս՝ բարձր, խլացնող երաժշտության բացակայությանը, որովհետեւ պարզ է ու հասկանալի, որ այստեղ գործում են ոչ թե «էստի համեցեք» բնազդով, այլ՝ ներդաշնակություն ստեղծելու մտայնությամբ։
5
6
³Ùë³·Çñ
մ ե թ ո դ ա բ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն
| #0 | հուլիս | 2014 |
երկու հարց ձեր կարծիքով արդարացված է այսօր մշակութային, քննադատական ամսագրի հրատարակումը, եւ եթե այո, ինչ կարող է դա տալ... եթե քննադատության սլաքը ուղղվի ձեր դեմ, ինչպիսին կլինի ձեր վերաբերմունքը...
գեղարվեստի ակադեմիայի գյումրվա մասնաճյուղի տնօրեն
համբարձում ղուկասյանին Մշակութային թերթն ուղղակի անհրաժեշտություն է, որովհետեւ մենք կանք, ապրում ենք, սերունդ է գալիս մեր հետեւից։ Կապ չունի, թե երկիրն այսօր ինչ վիճակում է. մարդիկ ապրում են, ստեղծագործում են, եւ շատ կարեւոր է այսօրվա արվեստը ցույց տալը, գնահատելն ու քննադատելը։ Առանց դրա վաղվանից որեւէ սպասելիք չես կարող ունենալ։
տարի առաջ, երբ Հայաստան եկա, խառը ժամանակներ էին, պատերազմի վտանգ կար, եւ առաջնահերթը մարդասիրական օգնությունն էր։ Հիմա, մտածում եմ, որ դա կառավարության գործն է, իսկ մենք պետք է զարգացման այլ
25
Անտոնիո Մոնտալդոն Հայաստանում Իտալիայի պատվո հյուպատոսն է։ Շուրջ 25 տարի նրա գործունեությունը կապված է Հայաստանի հետ։ Վերջին տարիներին Մոնտալդոյի ուշադրության կենտրոնում Գյումրին է, որտեղ նա մասնակցում է քաղաքի պատմամշակութային կենտրոնի վերականգնմանը՝ միաժամանակ փորձելով ստեղծել տնտեսական ու սոցիալական հիմքեր քաղաքի զարգացման համար։
գանալու համար, բայց հույս ունեմ՝ այս տարի կբացենք դպրոցը, որը նաեւ խեցեղենի արտադրություն է։ Զբոսաշրջության կազմակերպման մեր գաղափարը սա է՝ հին շենքերի վերակառուցում, էկոլոգիա, ուսուցում եւ արտադրություն:
·ÛáõÙñí³ ոք չպետք է մնար առանց աշխատանքի, բայց որքանո՞վ էր դա արդյունավետ։ Դրա համար եմ ասում՝ ռեալ աշխատանք, աշխատանք հմուտ եւ վարժ մարդկանց համար, ովքեր սիրում են իրենց գործը եւ ոչ թե ընդունում որպես սոցիալական
Ուզում ենք, որ աշխատեն, հարկերը վճարեն, իշխանություններն էլ այդ դեպքում նոր ներդրումների հնարավորություն կստանան։ Այսպիսի իրավիճակ ենք ուզում ստեղծել։ Եթե բարձրացնենք տնտեսական մակարդակը, իմ կարծիքով, դա բոլորի համար շահավետ կլինի: Վիլլա Կարսն արդեն կա, հիմա ուզում ենք Կարսում իրականացնել Վիլլա Գյումրի նախագիծը, որը կմեծացնի մշակութային շփումը հարեւան երկրի հետ եւ մարդկային հիմք կստեղծի խաղաղության համար։ Մենք քաղաքականությամբ չենք զբաղվում, բայց կարող ենք մշակութային կապեր ստեղծել, տնտե-
երբ Հայաստան եկա, խառը ժամանակներ էին
ծրագրեր իրականացնենք, օրինակ՝ զբոսաշրջության ոլորտում։
Առանց քննադատության առաջընթաց չկա։ Առանց քննադատության չկա արվեստ։ Միայն լավ-լավ բաներ ասելով, միայն սուտ-սուտ բաներ խոսելով չի լինի։ Ազնիվ խոսքը պետք է մեջտեղ գա։
երկու հարց ասպարեզ ակումբի նախագահ լեւոն բարսեղյանին
Մշակութային թերթի պակասը կա։ Թերթ, որը եղած ստանդարտներից ու կլիշեներից դուրս լինի, այսօր չունենք։ Թերթ, որը մշակույթների ամբողջության մասին կխոսի, հաստատ պետք է։ Արվեստն անշուշտ կարեւոր է, բայց պետք է խոսել նաեւ քաղաքաշինության մշակույթի, հասարակության մշակույթի, կենցաղի, փոխհարաբերությունների եւ այլ մշակույթների մասին։ Կարիքը կա, բայց մեծ ու հետեւողական աշխատանք է պահանջվելու։ Կարծում եմ՝ բոլոր գաղափարները պիտի ազատորեն արտահայտվեն։ Չի կարող լինել այնպիսի գաղափար, որն արտահայտվելու իրավունք չունենա։ Ամենաարտասովոր, աննորմալ, խելագար թվացող մտքերը պետք է արտահայտվեն։ Ես համարում եմ, որ հանրության շարժիչ ուժը դա է։ Կյանքը առաջ մղելու համար պետք է տեսնել սխալը, խոսել սխալի մասին, հուշել այլընտրանքը ու թող ոչ ոք դրանից ողբերգություն չսարքի. Ես սխալվելու իրավունքն էլ եմ ընդունում։
Գաղափարը հին շենքերը վերականգնելն է։ Դա կապահովի Գյումրիի տնտեսության ապագան։ Գյումրին շատ գեղեցիկ քաղաք է, ցավոք՝ այսօր վատ պայմաններում։ Քիչ զբոսաշրջիկներ են գալիս, բայց եթե կարողանանք ցույց տալ քաղաքի գեղեցկությունն ու համոզել մարդկանց, զբոսաշրջությունը կզարգանա՝ մեծ օգուտ բերելով նաեւ քաղաքին։ Մարդիկ պետք է այստեղ ապրելու պայմաններ ունենան։ Եթե չունեն, ազատ են հեռանալու, որովհետեւ նրանք մտածում են իրենց զավակների մասին։ Նրանք՝ բոլորն էլ, հեռանալու ուղիներ ունեն: Այդ իմաստով, սա նաեւ սոցիալ-մշակութային գործունեություն է։ Մենք սոցիալական հիմք ենք ստեղծում, որպեսզի մարդիկ չգնան, չլքեն Գյումրին։ Մենք հին շենքերն ենք նորոգում։ Միեւնույն ժամանակ կունենանք արտադրություն։ Ճիշտ է, երկար ժամանակ կպահանջվի զար-
Գիտեք, որ այստեղ աշխատանք չկա: Սա կարող է ռեալ աշխատատեղեր ստեղծել։ Ինչո՞ւ եմ ասում ռեալ, որովհետեւ սովետական տարիներին բոլորն աշխատում էին, բայց առանց հիմքի ու առանց պատճառի։ Այդպես էր սովետական երկրի դրվածքը՝ ոչ
հարցերի լուծման միջոց. դե, այսօր այս կանեմ, վաղը տաքսի կվարեմ, մյուս օրն էլ կգնամ Ռուսաստան։ Մենք ուզում ենք, որ մարդը պատասխանատվություն զգա ոչ միայն իր ընտանիքի, այլեւ պետության հանդեպ։
սական հարաբերություններ ձեւավորել, ինչը հետագայում սահմանը բացելու լավագույն նախապայման կլինի։
գայանե ավետիսյան
Ա
րդեն քառորդ դար Գյումրիի «Շիրակ» հյուրանոցն ավերակ է։
Հյուրանոցից
մնացած
փլատակը
չմաքրելը տպավորություն է թողնում, թե քաղաքի իշխանությունները մտա-
քառորդ դար անց...
դիր են այն վերածել հուշարձանի՝ աշխարհահռչակ երգիչ եւ Գյումրիի մեծ բարեկամ Շառլ Ազնավուրի արձանի հետ ստեղծելով երկրաշարժը հավերժացնող անսամբլ։ Սրա մասին
սագործունեության համար կարեւոր
վերականգնել մինչաղետյան կառուց-
պես հուշ պահպանելու տարբերակը,
խոսվում է, սակայն պաշտոնական
է ներքին կայուն պրոցեսների եւ ար-
վածքները, հասարակությունը կրկին
բայց նախապայմանով. «Եթե դրանք
որեւէ հաստատում դեռեւս չկա։ Ու-
տաքին միջավայրի գործոնների ներ-
վերադառնում է նախկին ներդաշնակ
համապատասխան տեսքի բերվեն,
րեմն՝ ինչո՞ւ չեն մաքրում այս եւ քա-
դաշնակ փոխհարաբերությունը: Սա
վիճակին: Երբ կենսամիջավայրի վե-
դառնան անվտանգ, լինեն բարե-
ղաքի այլ մասերում կանգուն մյուս
հաստատված է մարդկության դա-
րականգնումը բավարար չափով չի
կարգ միջավայրում, կընկալվեն որ-
«հուշարձանները», որոնք անպայման
րավոր փորձառությամբ։ Այն դեպքե-
լինում, կենդանի մնալու «արթնա-
պես հուշ»։
ազդում են քաղաքի բնակիչների վրա։
րում,
ունենում
ցած» բնազդը աղետից բավականին
աղետներ, ավերածություններ, հա-
ժամանակ անց դեռեւս շարունակում է
Այսուհանդերձ՝ Վաղարշակ Խաչատ-
մասնագիտական
սարակությունը ձգտում է արագ վե-
մնալ արդիական` կյանքի պահպան-
րյանը գտնում է, որ նման նախաձեռ-
կարծիք հայտնելով՝ գյումրեցի հոգե-
րականգնել նախկին միջավայրը,
ման նպաստավորությունը փոխարի-
նությունն անիմաստ է, քանի դեռ չեն
բույժ Վաղարշակ Խաչատրյանն ա-
քանի որ աղետների ժամանակ գոր-
նելով կազմաքանդական` դեստրուկ-
լուծվել
սում է, որ ավերակի գոյությունը չի
ծում է կենդանի մնալու բնազդը: Աղե-
տիվ պրոցեսներով: Այն, ինչ աղետի
ղային, մշակութային, հասարակա-
կարող
Հարցի
մասին
երբ
տեղի
են
քաղաքի
սոցիալ-կենցա-
տին հաջորդող կարճ ժամանակա-
վաղ շրջանում նպաստավոր էր կյան-
կան բոլոր խնդիրները, քանի դեռ
ընդհանուր մթնոլորտի առողջացմա-
հատվածում այն նպաստում է կյան-
քի համար, աղետից տեւական ժա-
կան բազմաթիվ անօթեւաններ։
նը։ Նա այսպես է հիմնավորում իր
քի պահպանմանը, որոշ դեպքերում`
մանակ անց կարող է խանգարել
կարծիքը. «Անձի ու հասարակության
նույնիսկ կազմաքանդական եղա-
առողջ կենսակերպին»:
զարգացման, կառուցողական կեն-
նակներով: Եթե հաջողվում է արագ
Հոգեբույժը չի մերժում ավերակը որ-
նպաստել
հոգեբանական
·ÛáõÙñí³ հասմիկ հարությունյան երաժշտագետ
լեքսանդրապոլի քաղաքային մշակույթը, որը ձեւավորվեց 19րդ դարի առաջին կեսին, սկզբում հիշեցնում էր բազմագույն մի խճանկար: Տեղաբնակները հիմնականում հայեր էին: Պատմական հայտնի իրադարձությունների պատճառով սկսվեց արեւմտահայերի մեծ ներգաղթը Կարսից, Էրզրումից, Բայազետից, ինչպես նաեւ Բասենից, Մուշից, Ալաշկերտից: Այստեղ տեղակայվեց Ռուսական կայազորը, որի ներկայությունը մի նոր գույն ավելացրեց հայության կենցաղում:
Ա
ա վ ա ն դ ո ւ յ թ
Ալեքսանդրապոլում աշուղական երգի կայացմանը եւ նոր ավանդույթի ձեւավորմանը: Աշուղները քաղաքի երաժշտական կյանքի անբաժան մասն էին: Նրանք մշտական մասնակիցներն էին ընտանեկան հավաքույթների ու խնջույքների, հարսանիքների եւ այլ հավաքների: Առավել համբավավոր աշուղներից էին Բավեն, Զահրին, Ղեյրաթին, Հավեսը, Մալուլը, Զուլալօղլին եւ այլք: Նրանց բազմաթիվ երգերը հնչում էին նաեւ սրճարաններում, որտեղ էլ տեղի էին ունենում ավանդական աշուղական մրցույթները՝ երբեմն վերածվելով յուրահատուկ ներկայացումների:
յին, Ֆահրատը, Պայծառեն եւ այլք: Շուտով նրանց է միանում նաեւ աշուղ Ջիվանին, որին էլ մոտ երեք տասնյակ աշուղներ 1892-ին ընտրում են իրենց համքարության վարպետաց վարպետ: Այդպիսով Ալեքսանադրապոլում սկսում է գործել աշուղական համքարություն, որի հովանավորը Սուրբ Կարապետն էր: Այս համքարությունը ի վերջո վերաճեց յուրահատուկ դպրոցի եւ կատարեց իր պատմական առաքելությունը: Աշուղական երգարվեստը նախկինում ուրույն ավանդույթներով ստիպում էր հայ աշուղներին օգտագործել հիմնականում թուրքերեն եւ պարսկերեն լեզուները: Ալեքպոլի
³Ùë³·Çñ | #0 | հուլիս | 2014 |
գյումրվա մշակութային բլթբլթոց
հակոբի դասարանը Գ Գուսանգյուղում
յումրեցի նկարիչ Հակոբ Հովհաննիսյանը Շիրակի մարզի (նախկին Ախուրյանի շրջան) ստեղծել է նկարչական դասարան, որն ընդամենը մեկ սենյակ է զբաղեցնում տեղի դպրոցում։ Դասարանը ֆինանսավորում չունի, գործում է Հակոբ Հովհաննիսյանի պրոֆեսիոնալ ներդրման շնորհիվ։ 6-12 տարեկան մոտ քսան երեխա հաճույքով մասնակցում են դասերին՝ փորձելով դրսեւորել իրենց ձիրքը։ «-ես չեմ ուզում երեխաներին նկարել սովորեցնել,-ասում է Հակոբ Հովհաննիսյանը,ինձ համար հաճելի է տեսնել նրանց երեւակայությունը, որը դեռ չի կաղապարվել մասնագիտական գիտելիքով»։ Դպրոցի սենյակներից մեկում էլ գործում է, ծնունդով Գուսանագյուղից, էջմիածինցի նկարիչ Այվազ Ալոյանի աշխատանքների մշտական ցուցադրությունը։
ալեքսանդրապոլը՝
նկ. լեւոն գյուլխասյան
աշուղական կենտրոն
Մի կողմից հայ բազմատարր ազգային դիմագծի դոմինանտը, մյուս կողմից ազգային փոքրամասնությունների ինքնատիպ մշակութային դրսեւորումներն ու դրանց փոխհարաբերություններն աստիճանաբար ձեւավորեցին մի նոր հայկական քաղաքային ինքնատիպ մշակութային կյանք, որը 19-րդ դարի վերջին բնութագրվում էր կայունացած ավանդույթներով: Աստիճանաբար քաղաքային կենցաղում երեւակվեց երգ-երաժշտության բազմաժանր համակարգը: Ալեքսանդրապոլի քաղաքային ժողովրդական երգ-երաժշտությունը պարարտ հող նախապատրաստեց բանավոր ավանդույթի պրոֆեսիոնալ երաժշտության՝ աշուղական ու սազանդարական արվեստների զարգացման համար, ինչը լիովին համապատասխանում էր հիմնականում արհեստավորական համքարություններով հարուստ քաղաքի մշակութային պահանջներին: «Ձեւավորվելով արեւմտահայ արհեստավոր-առեւտրական խոշոր կենտրոններից սերված գաղթականության հիմքի վրա՝ Ալեքսանդրապոլը ժառանգեց դեռեւս միջնադարից եկող այն բոլոր համքարային ավանդույթները, որոնք հատուկ էին Կարինին, Կարսին եւ Բայազետին: Սրանից էլ բխում էր այն հասարակական հարաբերությունների եւ կառույցների բնույթը, որ հատուկ էր արեւմտահայ դասական քաղաքային համայնքին՝ ներքին լայն ինքնավարության, պետություն-հանրույթ միջնորդավորված կապեր ...»: Արեւմտահայ արհեստավոր վարպետների եղբայրությունների շարքերում էին նաեւ կարսեցի աշուղները, որոնք նպաստելու էին
Կ.Կոստանյանցը հիշում է աշուղ Խրթըզի եւ նրա մրցակցի անմոռանալի ելույթը, որը տեղի էր ունեցել Ձորի թաղի տարբեր կողմերում գտնվող տներում, եւ նրանց փոխեփոխ երգեցողությունը լցրել էր գիշերային քաղաքի անդորրը: Քաղաքում ելույթներ են ունեցել նաեւ շրջիկ աշուղները: Նրանց հրավիրել են մասնավոր տներ, որտեղ հնչել են աշուղական սիրավեպեր ու հեքիաթներ՝ սազի, սանթուրի, քամանչայի, թառի նվագակցությամբ: Ալեքսանադրապոլի վեց նշանավոր սրճարաններից մեկը Տալյաններինն էր եւ պատկանում էր կարսեցի հայտնի աշուղ Քյամալիի որդիներին՝ Հովհաննեսին ու Կարապետին: XIX դարի սկզբում Կարսում հայտնի աշուղներից մեկն էր Քյամալին /1803-1832/, որը չնայած երիտասարդ տարիքին, կարողացել է ունկնդիրներին զարմացնել ու հիացնել իր վարպետությամբ: Այդ մասին մի գողտրիկ հուշ է գրառել նրա ծոռը՝ հայ մեծանուն երգիչ, աշուղական երգի անզուգական վարպետ Շարա Տալյանը. «Կարսի փաշան խիստ հրաման է արձակել՝ մահվան դատապարտել օղի քաշողներին: Քյամալիին բռնում են այդ հանցանքի մեջ: Երբ մահավճիռը պետք է ի կատար ածեին, հենց իր՝ փաշայի ներկայությամբ, աշուղը խնդրում է թույլ տալ գոնե մի երգ ասել: Նրա խնդրանքը հարգում են: Փաշան, լսելով աշուղի քաղցր ձայնը եւ սրտառուչ կատարումը՝ ներում է եւ ազատություն շնորհում»: Այս սրճարանը շատ արագ դարձավ աշուղական համերգների նշանավոր վայր: Աստիճանաբար այստեղ են հավաքվում տարածաշրջանում հայտնի աշուղներ Մալուլը, Սազային, Ֆիզա-
մշակութային մթնոլորտում, սակայն, այդ ավանդույթը փոխակերպվեց: Արդեն 1850-ական թվականներին աշուղ Շիրինը այստեղ հայերեն երգեր էր հորինում: Վճռական քայլն, այնուամենայնիվ Ջիվանուն էր վերապահված: Նա բոլոր աշուղներին հորդորում էր հորինել հայերեն երգեր: Ժամանակակիցները վկայում են, որ այդ գործում Ջիվանուն աջակցել է հայ մեծանուն գրող Ղազարոս Աղայանը, որն այդ տարիներին ուսուցչություն էր անում քաղաքում: Բացի երգերի բանաստեղծական բաղադրիչից, Ջիվանին աստիճանաբար ուշադրությունը սեւեռեց նաեւ մեղեդիակերտման վրա: Ավանդական աշուղական մեղեդիները յուրահատուկ կաղապարների դեր էին կատարում: Նա այդ մեղեդիները լիովին հայացրեց եւ հիմնեց հայ ազգային աշուղական երգարվեստի նորացված դպրոցը: Թվում է, թե այս երեւույթը խաթարելու էր աշուղական դասական համարվող հորինվածքների առանձնահատուկ կերտվածքն ու ոճական նկարագիրը, սակայն քաղաքային երգարվեստում կար որոշակի կուտակում, որը յուրահատուկ կերպով երեւաց աշուղ Շերամի երգարվեստում: Նրա յուրաքանչյուր երգն անկրկնելի էր իր մեղեդային կերտվածքով՝ ուղղակի ներծծված քաղաքային ժողովրդական երգերի ոգով ու արտահայտչականությամբ: Այս հատկանիշների շնորհիվ աշուղի երգարվետը բարձր գնահատեց նաեւ Կոմիտասը եւ նրան հորդորեց մշտապես շարունակել ստեղծագործել այդ ոգով: Ալեքսանադրապոլի աշուղներից շատերը մեծ համբավ էին վայելում Կովկասյան տարածաշրջանում: Դա էր նաեւ պատճառը, որ քաղաք էին գալիս հարեւան ժողովուրդների մեջ հանրաճանաչ աշուղներ, հաճախ ոչ միայն համերգ-մրցույթների, այլեւ երկարատեւ, փոխազդեցիկ շփումների համար: Աշուղական արվեստն այն կենսական մշակութային ոլորտն էր, որը շարունակեց զարգանալ նաեւ խորհրդային շրջանի երաժշտական կյանքում: Այսօր էլ ալեքսանդրապոլյան աշուղական երգը իր կարեւորագույն դերն է կատարում քաղաքի մշակութային ինքնության պահպանման գործում:
LIVING ART-ը Գյումրիում Լ
ույՍ Հիմնադրամը Գյումրիի «Տիրամայր Հայաստանի» Պողոսյան կրթահամալիրի «Արհեստներ ապրուստի համար» կենտրոնում ներկայացրեց մի նախագիծ, որն աշխարհում հայտնի է «Living art» անունով։ Բանախոսը թվանշային արվեստագետ, սոցիալական հոգեբան, եւրոպայում առաջին «լը Քյուբ» ստեղծարար կենտրոնի համահիմնադիր Ֆլորան Ազիոսմանովն էր։ «Living art»-ը գեղարվեստական նոր արտահայտչաձեւ է, որն օգտագործում է արհեստական ինտելեկտը՝ ստեղծելու համար արվեստի ինտերակտիվ գործեր, որոնք ասես կամրջում են թվային տեխնոլոգիաներն ու արվեստի ավանդական ձեւերը: ներդրված ալգորիթմերն իրերին թույլ են տալիս ճանաչել եւ փոխազդել շրջապատող միջավայրի հետ: Այլ կերպ ասած՝ «Living art»-ի յուրաքանչյուր ստեղծագործություն՝ կախված դիտողի շարժումից, դիմախաղից, դիտման կետից եւ այլ հանգամանքներից, կարող է փոխել հասարակությանն ուղղված հաղորդագրությունը:
վազոյի ցուցահանդեսը Բ գյումրեցի եռլին
հյուրանոցի «Գալերի 25» ցուցասրահը նշեց նկարիչ Վազգեն Ստեփանյանի (Չաթոյի Վազո) ծննդյան վաթսունամյակը։ Ցուցասրահի տնօրեն Ալեքսան ՏերՄինասյանը հայտնեց, որ ներկայացված գործերը Վազոյի թողած ժառանգության փոքր մասն են միայն։ Քաղաքապետարանի հետ համագործակցելով՝ այս տարի կկազմակերպվի ավելի ընդգրկուն ցուցադրություն, կհրատարակվի նկարչի կատալոգը։
7
8
Հ
³Ùë³·Çñ
ն ա խ ա ձ ե ռ ն ո ւ թ յ ո ւ ն
| #0 | հուլիս | 2014 |
ենց սկզբից էլ գնացել եմ վերադառնալու մտքով։ Գնացել եմ, որ հնարավորություն ունենամ գալ ու ստեղծել։ Հնարավորությունը միայն կարողությունը չի, միայն փողը չի։ Հնարավորությունը մարդիկ են, քո շրջապատը, համախոհները։ Եւ կասկած չունեմ, որ ես միակը չեմ։ Ինձ պես մտածողներ կան, եւ եթե մեր կարողությունները գումարենք, լավ արդյունք կունենանք։ Սպորտը, բոլորն էլ գիտեն, մեծ, շատ մեծ ին-
նակ անցկացնի, ուրեմն՝ հանգստի ու ժամանցի վայրեր էլ են պետք։ Անցած տարի Լեննագանը հայտարարեցին մշակույթի մայրաքաղաք։ Լավ է, չէ՞։ Որ այդպես է, եկեք հաց ու խավիարով, բրդուճներով դուրս գանք փողոց ու հայտարարենք ամենակուշտ քաղաք։ Հետո էլ օճառն ու շամպունները ձեռքներիս կլինի, կասենք՝ ամենամաքուր քաղաք։ Եթե հայտարարելով է, եկեք հայտարա-
·ÛáõÙñí³
Սպորտ Սիթին կփոխի քաղաքի դեմքը։ Քաղաքը կզարթնի։ Սա հզոր ու յուրօրինակ քաղաք է, բայց այսօր որբանոցի է նմանվել, դարձել է մի տեղ, ուր մարդիկ չեն ամաչում աղքատ ու խեղճ լինելուց։ Մարդկանց պետք է վերադարձնել շնորհքը, փառքն ու պատիվը, հպարտությունը։ Հետո պետք է մի այնպիսի բան լինի, որ լեննագանցին մի քիչ լոպազանա, ասի՝ էսպիսի բան ունենք, մենակ մենք ունենք։
փողի խնդիր չկա, հավատի խնդիր կա Հայաստանի Հանրապետության վաստակավոր մարզիչ, Գյումրիում մականախաղի հիմնադիր Հրանտ Պետրոսյանը երկար տարիներ ապրել է Ռուսաստանի Նովոսիբիրսկ քաղաքում, եղել հաջողակ գործարար: Վերադառնալով Գյումրի՝ նա առաջարկում է կառուցել Սպորտ Սիթի, որը կլինի ոչ միայն որակյալ սպորտսմենների ֆաբրիկա, ժամանցի եւ հանգստի վայր քաղաքի բնակիչների համար, այլեւ կդառնա նմանը չունեցող տարածաշրջանային մարզական կենտրոն:
Այսօր ամբողջ աշխարհը էկոլոգիական մաքրության համար է պայքարում։ Մեր այս 1500 բարձրությունը իդեալական նախապայման է սպորտսմեն պատրաստելու համար։ Սա ասում եմ որպես պրոֆեսիոնալ մարզիչ։ Դրան էլ եթե գումարենք մեր ջուրը, մեր օդը, մեր Ամասիայի ու լեռնային մյուս շրջանների սնունդը, Սպորտ Սիթին անհրաժեշտություն կթվա։ Դժվարը առաջին չեմպիոն տալն է՝ որ մարզաձեւից ուզում է լինի։ Չեմպիոնն ինքն իրենով հետաքրքրություն է ծնում։ Երբ մենք առաջին հոկեյիստին հանեցինք միջազգային շուկա, հոկեյ պարապել ցանկացողները սկսեցին մեր դռները կոտրել։ Ծանրամարտի մեր առաջին չեմպիոնը Վարդան Միլիտոսյանն էր, տեսաք՝ դրանից հետո ինչ եղավ՝ Յուրիկ Վարդանյան, Յուրիկ Սարգսյան եւ այլք... Վերջին օրինակը՝ յոթ աղջիկ ծանրամարտ պարապեցին, հինգը Եվրոպայի չեմպիոն եղան։ Փողի խնդիր չկա, հավատի խնդիր կա։ Ինքս ծանոթ եմ շատ հայ մեծահարուստների, եւ ձեզ կարող եմ ասել, որ նրանցից հինգ-վեցը որ միանան, Հայաստանը շատ արագ կարող են կանֆետ դարձնել։ Բայց այսօր մեր երկրում արատավոր մեխանիզմ կա՝ հարկն ավելի շուտ են ուզում, քան գործն է գործ դառնում։ Հեքիաթի վիշապի նման նստել են ակունքի վրա։ Հլը մի բաց թողեք, տեսեք ինչ է լինում։
ԵՍ
Տատյանա Բալանդինան եմ: Ծնվել եմ 1993 թվականին: Հայրս ուկրաինացի է, մայրս՝ ռուս: Փոքր էի, երբ հորս գործուղեցին Հայաստան՝ ծառայելու: Շատ չանցած մենք էլ հաստատվեցինք Գյումրիում: Մեր նոր բնակավայրում ընդհանրապես անելիք չկար, կյանքը «մեռած» էր: Հայրս ամ-
տանյայի նամակը բողջ օրը ծառայության մեջ էր, մայրս` տանը: Ընտանիքում կոնֆլիկտներ առաջացան, քանի որ մայրս այլեւս չէր դիմանում միօրինակ ու ձանձրալի կյանքին: Շուտով նրանք ամուսնալուծվեցին: Հայրս գործուղվեց Ռուսաստան, իսկ մենք մնացինք այստեղ: Մայրս չէր կարողանում աշխատանք գտնել. մի կողմից հայերեն չիմանալն էր, մյուս կողմից՝ համատարած գործազրկությունը։ Հուսահատության ու կարիքի մեջ՝ նա չէր կարողանում խնամել ինձ ու եղբորս։ Այսպես հայտնվեցինք «Հույս» մանկատանը, որտեղ էլ մեծացանք: Ցավոք, ինձ նման շատերը կան, շատերը գիտեն, թե ինչ է նշանակում ապրել կարիքի մեջ, լինել անտեսված: Ճիշտ է արյունով ռուս եմ, բայց հոգեբանությամբ՝ հայ: Չէ՞ որ կյանքիս մեծագույն մասն անցկացրելեմ Հայաստանում: Դրա համար մտածում եմ եւ՛ հայ, եւ՛ ռուս երեխաների մասին, որոնք ապրում են Գյումրիում:
Y T I C T R O P S դուստրիա է։ Կարելի է այդ գործը մի անգամ ճիշտ հիմնել, ծառը մի անգամ ճիշտ տնկել, ջրելու մեխանիզմը ճիշտ բանեցնել, եւ ես համոզված եմ, որ դրանից լավ արդյունք կլինի, որից կօգտվի ոչ միայն մեր քաղաքը, այլեւ՝ ողջ Հայաստանը։ Սպորտ Սիթիի նպատակն, իհարկե, պրոֆեսիոնալ մարզիկներ ու չեմպիոններ «արտադրելն» է, բայց այդ ճանապարհին ավելի կարեւոր բան կա. Սպորտ Սիթիով անցնողն արդեն առողջ մայր է, առողջ հայր, առողջ երեխայի ծնող, առողջ զինվոր։ Քննարկելու հարց չկա, սա ինքնին պլյուս-պլյուս ծրագիր է։ Երկար տարիներ ապրել ու աշխատել եմ Նովոսիբիրսկի ակադեմգորոդոկում։ Դա լավ տեղ է, հոյակապ միջավայր, որտեղ ամեն ինչ կա ու բոլորը միասին են՝ ֆիզիկոսն ու մաթեմատիկո-
րենք։ Բայց հարցն այն է, որ էդ ամեն ինչը պետք է մշակույթ դառնա։
Եվրոպա գնում ես, ոնց որ մտնես սպորտային մեծ դահլիճ կամ մարզադաշտ՝ 40-50 տարեկան մարդը հոկեյ է խաղում, ֆուտբոլ է խաղում։ Սպորտը միայն սպորտսմենի համար չէ։ Սպորտը բոլորի համար է։ Դա զբաղմունք է, փիլիսոփայություն, որ հանգստացնում է մարդուն, միջից հանում ագրեսիան։ Գյումրիում մոտ 10 հազար ռուս է ապրում։ Զինվորականների ընտանիքներում շատ են սպորտսմենները։ 10 հազարից մի 500-ը հաստատ սպորտի վարպետներ են, վարպետության թեկնածուներ, տարբեր կարգեր ունեցող մարզիկներ։ Նրանց պետք է ներգրավել, որ իրենց էլ լավ լինի, մեզ էլ։ Բայց դրա համար կառույցներ են պետք։
Ինքս ծանոթ եմ շատ հայ մեծահարուստների, եւ ձեզ կարող եմ ասել, որ նրանցից հինգ-վեցը որ միանան, Հայաստանը շատ արագ կարող են կանֆետ դարձնել
սը, հումանիտարն ու տեխնիկականը։ Եւ եթե ինչ-որ մի բան է պետք գլուխ բերել, բոլորը միասին են մտածում։ Սպորտ սիթիի գաղափարն էլ նույնն է։ Վերցնենք, օրինակ, ըմբշամարտը։ Ըմբշամարտիկն հո առավոտից իրիկուն գորգի վրա չի՞ լինելու։ Նա պետք է վազի, ուրեմն ստադիոն է պետք։ Պետք է լողա՝ լողավազանի կարիք ունի։ Պետք է թենիս խաղա, թենիսի դաշտ։ Պետք է հանգստանա, ժամա-
·ÛáõÙñí³ VERSUS
_
հայ գրքի կենտրոն
w
w
w .
a
Համահայկական խաղերին 3000-4000 մարդ է մասնակցում։ Ինչո՞ւ այդ խաղերը չանել Գյումրիում։ Մարդիկ եկան, պիտի ման գան, սնվեն, հյուրանոցներից օգտվեն։ Պատկերացնում եք ի՞նչ աշխուժություն կլինի քաղաքում։ Բացի այդ՝ տարբեր մրցույթներ, խաղեր, ունիվերսիադաներ կլինեն։ Այդ ամենի տակ պետք է տեսնել աշխատատեղեր։ Իմ հաշվարկով՝ մոտ 1000 աշխատատեղ է բացվելու։
r
t
e
r
i
a
.
a
m
³Ùë³·Çñ âºðøº¼Æ Òàð ÒÎܲ´àô̲ð²Ü
è º ê î à ð ² Ü
Ես չեմ ուզում Սպորտ Սիթին միայնակ կառուցել։ Ուզում եմ հրավիրել մարդկանց, որ գան ու քոչարի պարեն։ Քոչարին ո՞նց են պարում։ Ուսուսի են տալիս՝ մեկը բոյով է, մյուսը՝ կարճ, մեկը լայն է, մյուսը՝ նեղ, ուս-ուսի տված պարում են, չէ՞։ Ես էլ ուզում եմ, որ մեկը թենիսի դաշտը կառուցի, մյուսը՝ լողավազանը, մեկն այդ տարածքում հյուրանոց ունենա, մյուսը՝ կինոթատրոն, բայց բոլորի եկամուտը գա, հավաքվի մի տեղ ու ծառայի սպորտի զարգացմանը։ Այսպիսի ծրագրերի վրա զարգացած երկրներում պետությունը 70-80 տոկոս ներդրում է անում։ Ռուսաստանում 50 տոկոսն են տալիս։ Եթե դու լողավազան կամ սահադաշտ կառուցես ու դա արժենա, ասենք, 1 միլիոն, պետությունը քեզ 500 հազարը հետ է տալիս։ Մեր երկիրն աղքատ է, նման շռայլություն չի կարող թույլ տալ իրեն, ներդրում չի կարող անել, բայց կարող է, չէ՞, տասը տարի հարկ չվերցնել։ Հողը, որը ես գնել եմ Սպորտ Սիթիի համար, ամայի տարածք է, 2000 տարի քոռ կոպեկի օգուտ չի տվել այս ազգին ու պետությանը, թող տասը տարի էլ չտա, բայց հետո այնպիսի արդյունք կտա, որ փողով չէիր գնի։ Ով է ասել, որ ապագան, երեխայի առողջ մեծանալը, սպորտսմեն լինել-չլինելը, պարապած, պինդ զինվոր ունենալը հովանավորի ու բարերարի գործն է։ Բա պետությունն ի՞նչ պիտի անի։ Ես էլ ասում եմ՝ պետություն ջան, չես կարողանում մասնակցել, փող տալ, գոնե մի խանգարի ու, դռները դեռ չբացված՝ փող մի պահանջի։ Իմ առաջարկածը մոդել է, եկեք փորձենք։
թերթի 1/4 մշտական բաժին լույս է տեսնում ամիսը մեկ անգամ, ծավալը 8 էջ, հրատարակվում է մկրտիչ մաթեւոսյանի, գրիգոր խաչատրյանի եւ տիգրան պասկեւիչյանի նախաձեռնությամբ ACTUAL ART
վարչական պատասխանատու՝ սաթենիկ ֆարամազյան | 091 33 05 63 տպագրված է BEST BOX տպարանում
Երբ լսեցի «Սպորտ Սիթի» ծրագրի մասին, ներսումս հույս արթնացավ, ինչն էլ դարձավ այս նամակը գրելու պատճառը։ Նախաձեռնողը Հրանտ Պետրոսյանն է, ում արդեն մի քանի տարի ճանաչում եմ: Նախկինում հոկեյ եմ մարզվել նրա թիմում: Հենց նրա շնորհիվ էլ սկսել եմ սիրել հոկեյը եւ ընդհանրապես սպորտը: Գաղափարը Հրանտ Պետրոսյանինն է, բայց ցանկալի է, որ այս գործին միանան եւ՛ հայերը, եւ՛ ռուսները, Հայաստանի եւ Ռուսաստանի կառավարությունները, քանի որ «Սպորտ Սիթիի» նման ծրագիրը թանկագին նվեր կլինի նաեւ ռուս ընտանիքների համար։
«Սպորտ Սիթիի» ստեղծմամբ զինվորականների՝ տանը նստած, կանանց մեծ մասը կարող է աշխատանք գտնել, իսկ երեխաները կունենան զարգացման մեծ հնարավորություն։ Իմ օրինակով լավ գիտեմ՝ինչպես է ոչ բարեկեցիկ կենցաղը եւ օտար քաղաքում անգործության մատնվելը քայքայում ընտանիքը: Ուրեմն եկեք բոլորս միասին մտածենք ու փորձենք մասնակցություն բերել այս ծրագրի իրականացմանը։ Եթե ասեմ՝ ինքս պատրաստ եմ ներդրում անել, գուցե ծիծաղելի թվա։ Ի՞նչ ներդրում կարող է ունենալ մանկատնից դուրս եկած 21-ամյա աղջիկը։ Բայց ներդրումն անպայման վեցանիշ կամ յոթանիշ չի լինում: Հայաստանում փողի ամենանվազ միավորը 10 դրամն է։ Ես կարող եմ 10 դրամ նվիրել այս գործին՝ վստահ, որ իմ երկու Հայրենիքներում կան ինձնից ավելի պատրաստակամ ու մեծ կարողություն ունեցող մարդիկ, որոնք հասկանում են, որ ամենամեծ ու անկորուստ ներդրումը ընտանիքի կայունության եւ սերնդի զարգացման համար արվածն է։