Klusdag elektromechanische flippers

Klusdag Elektromechanische (EM) Flipperkasten

Op zaterdag 11 mei jongstleden kwam het klusteam bijeen voor een speciale klusdag: samen met enkele ‘oude rotten’ werd er gekeken naar een aantal elektromechanische kasten uit de opslag. Het eerste doel was om ‘de jeugd’ in te wijden in de flippertechniek uit de jaren 60 en 70.

Hoewel de leden van het klusteam wonderen verrichten met de solid-state, DMD en hedendaagse kasten in het clubhuis, waren ze wat huiverig om de EM-ers op te knappen. Daar wilden ze graag verandering in brengen. Een nevendoel was om een aantal oefenobjecten uit het magazijn op te knappen en speelbaar weg te zetten. Het was immers al enige tijd geleden dat de laatste EM-klusdag plaatsvond, dat was nog in het vorige clubhuis.

Onder leiding van (in volgorde van geleerdheid op het onderwerp) Henk de Jager, Ronald Blom en ondergetekende is de enthousiaste klusgroep aan de slag gegaan. Voordien had een van onze fanatiekste klussers, Brian, al een vijftal kasten klaargezet. De Big Deal van Williams, de Bow and Arrow van Bally, de Argosy van Williams en twee Gottliebs: de Spirit of ‘76 en de Target Alpha. Alle in onbekende staat, dus uitdaging genoeg. Ik citeer: ‘had geen zin om heel Veenendaal zonder stroom te zetten, dus ik heb ze niet aangezet.’

Elektromechanisch Wat is dat nu eigenlijk, een elektromechanische flipperkast? De naam verklapt het al: alle functies in de elektromechanische flipperkast worden gerealiseerd door middel van elektriciteit en mechanische onderdelen. Waar een moderne flipperkast (vanaf circa jaren ‘80) een computer aan boord heeft om de punten bij te houden en het spel te organiseren, zitten er in een EM-er enkel mechanische onderdelen die door middel van elektriciteit in verschillende standen gezet worden.

De basiseenheid is het relais: een metalen plaatje wordt aangetrokken door een spoel. Dit metalen plaatje activeert of deactiveert een reeks schakelaars. De schakelaars op hun beurt zijn weer verbonden met andere spoelen

Met koperpoets poetsen en de sleepcontacten zien er weer als nieuw uit!

die andere schakelaars in- dan wel uitschakelen. Sommige schakelaars zijn verbonden met elementen op het speelveld of in de kopkast, en bepaalde elementen op het speelveld zijn weer verbonden met de spoeltjes. Op deze manier worden allerlei logische schakelingen gerealiseerd. Destijds heel gewoon, computers waren nog niet zo alomtegenwoordig als nu. Van flipperkast tot treinverkeerscentrales, het werd allemaal elektromechanisch bestuurd.

Ook het bijhouden van de score gebeurt mechanisch: met elektrische pulsen worden wielen waarop de cijfers 0 tot en met 9 zijn aangebracht steeds een stand verdergezet. Elk wiel geeft een deel van de score aan: het rechterwiel de eenheden, het tweede wiel van rechts de tientallen, het derde de honderdtallen, enzovoorts. Als er meerdere pulsen nodig zijn, bijvoorbeeld omdat er vijftig punten worden gescoord, dan gaat er een motor onder het speelveld draaien. Deze scoremotor heeft een heleboel tandwielen, en een van deze tandwielen heeft vijf nokjes waarmee een schakelaar wordt geactiveerd. Als de scoremotor een halve omwenteling maakt, wordt deze schakelaar vijf keer geactiveerd en worden er vijf pulsen gegenereerd naar het tien-puntenscorewiel zodat de vijftig punten bij de score worden opgeteld.

Tot slot zien we in de EM-kast vaak diverse ‘stepper units’ of andere draaischijven met sleepcontacten. Bijvoorbeeld om bij te houden welke speler aan de beurt is. Hiervoor wordt een wiel gebruikt dat vier posities kent, voor elke speler een. Staat het wiel in de eerste positie, dan worden alle pulsen om de score op te hogen doorgeleid naar de scorewielen van de eerste speler. Verdwijnt de bal van speler een in de outhole, dan verspringt het wiel een positie. Vanaf dan worden alle scorepulsen doorgezet naar de scorewielen van de tweede speler. Ook het bijhouden van welke bal er gespeeld wordt, gebeurt met zo’n stepper-unit.

Deze op zichzelf simpele bouwstenen van relais, scoremotor stepper-units en scorewielen

Het lesmateriaal Scorewiel

Henk de Jager legt uit hoe je een EM-er op freeplay zet

samen zorgen ervoor dat complexe functies van de kast in de juiste volgorde afgewikkeld worden. Niet alleen het spel zelf, maar ook bijvoorbeeld het afdrukken van een nieuw spel. Door de samenwerking van het relais, de scoremotor en schakelaars in de scorewielen om de nul-positie aan te geven wordt bij het indrukken van de startknop alle spelelementen gereset, de scores op nul gezet en een bal voor de plunger geworpen. Het standaardwerk Henk de Jager weet niet alleen heel veel van elektromechanische flipperkasten, als monteur heeft hij er destijds in rokerige kroegen ontelbare gerepareerd, maar hij deelt die kennis ook graag. Het “Flipper Service Boek” van zijn hand is het standaardwerk voor wie meer wil weten over de techniek. In het clubhuis hadden we reeds twee exemplaren liggen, en een van de aanwezige klussers had van thuis zijn eigen exemplaar meegenomen. Henk was niet te beroerd om al deze exemplaren te signeren. Niet lang daarvoor stelde iemand de vraag “Hoe lees je nou eigenlijk zo’n EM-schema?”. Laat Henk nou toevallig ook daar een boek over hebben geschreven! Deze hadden we nog niet op het clubhuis, maar Henk had een exemplaar bij zich en (na dat deze ook gesigneerd werd) mochten we deze opnemen in de bibliotheek van het techniekhok.

Vakliteratuur

Naast schrijven over EM-techniek ontwerpt en bouwt Henk ook graag kasten. De afgelopen decennia zijn er zo’n zeven kasten van zijn hand verschenen, altijd met een innovatief element in het spel. Zo staat in ons clubhuis de Merlin’s Magic. Deze heeft, naast een bewegende saucer, ook een magic match feature: door MAGIC te spellen en de bewegende saucer in de juiste stand te zetten, kan deze geactiveerd worden. Als de magic match actief is, zal de match aan het eind van het spel doortellen en gegarandeerd een extra spel geven.

Het resultaat Er werd fanatiek geklust, en niet zonder resultaat. De Big Deal is weer helemaal opgeknapt (hoewel er nog wat nieuwe onderdelen besteld moesten worden om het helemaal af te maken). Ook alle lampjes zijn nagelopen, waarbij een aantal fittingen dermate rot waren dat deze vervangen moesten worden. In een enkel geval tot drie keer toe... De Bow & Arrow is helemaal opgeknapt en gepoetst en is speelklaar. De Target Alpha bleek weinig uitdagend: deze speelde prima zonder ingrijpen van de techniekploeg anders dan het in het stopcontact steken van de stekker. Uiteraard nog wel even de lampjes nagelopen en het speelveld gepoetst. Voordat we deze weer kunnen opstellen moet wel het netsnoer nog even vervangen worden. Voor uw en onze veiligheid. Helaas was de Argosy een iets grotere uitdaging. Ondanks dat er de hele dag aan gesleuteld en gepoetst is en veel storingen aan deze kast zijn verholpen, blijven er nog teveel storingen over waardoor deze nog niet speelbaar is. Aan de Spirit of ‘76 zijn we uiteindelijk niet eens meer toegekomen. Gelukkig was iedereen enthousiast. Het was niet alleen een nuttige en leerzame dag, maar het was ook erg gezellig. De opzet is geslaagd, en het eerste doel is behaald. De vaste klusploeg van de NFV heeft geleerd dat EM-ers niet eng zijn en heeft ervaring opgedaan in het onderhouden en repareren van EM-ers.

Omdat het iedereen zo beviel, omdat niet iedereen er bij kon zijn en omdat er nog genoeg EM-reparaties zijn blijven liggen, gaat deze dag zeker een vervolg krijgen! Om nog maar eens een citaat er in te gooien, “elke flipperkast verdient het om gerepareerd te worden”. Dus, om te zorgen dat ook de huidige generatie klussers kundig is op het gebied van EM-klussen blijven we dit soort dagen organiseren. Houd de NFV-agenda in de gaten!

Aan alle klussers die zijn komen opdagen: heel erg bedankt! Ik vond het leuk dat jullie zoveel enthousiasme en interesse toonden. Voor mij blijft de EM-techniek toch het mooiste om aan te klussen, het is allemaal zo tastbaar en ik ben altijd onder de indruk van de ingenieuze manier waarop deze kasten zijn ontworpen. Tot de volgende EM-klusdag!

Henk de Jager bij een kast van eigen hand Serieus kluswerk