Θέμα: Πώς επηρεάζουν οι διακυμάνσεις της τιμής του πετρελαίου τη διεθνή αγορά συναλλάγματος; Αναφερθείτε συγκεκριμένα στην ισοτιμία ευρώδολαρίου ΗΠΑ.
Μάθημα: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Καθηγητές: Γ. Β. ΠΑΠΑΔΙΟΔΩΡΟΥ – Δ. ΚΑΛΗΜΕΡΗΣ Εισήγηση: Γεωργιτσόπουλος Νικόλαος Α.Μ.: 172/10
Ακαδημαϊκό έτος 2010-2011 Εαρινό Εξάμηνο, Μάιος 2011
1
Περίληψη Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι να μελετηθεί η επίδραση της τιμής του πετρελαίου στις συναλλαγματικές ισοτιμίες κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στην ισοτιμία Ευρώ/ Δολαρίου και το πώς αυτή επηρεάζεται από την τιμή του πετρελαίου και το αντίστροφο. Για λόγους ευκολίας, στην παρούσα εργασία μελετήθηκε η τιμή του αργού πετρελαίου. Έγινε ιδιαίτερη αναφορά στο πως ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης επηρεάζει την τιμή του πετρελαίου, τους νόμους που διέπουν την συναλλαγματική ισοτιμία Ευρώ/ Δολαρίου προκειμένου να γίνει αντιληπτό πως αυτοί οι παράγοντες συσχετίζονται μεταξύ τους. Διαπιστώθηκε ότι υπάρχει άμεσος συσχετισμός μεταξύ της τιμής του πετρελαίου και της συναλλαγματικής ισοτιμίας του δολαρίου καθώς και αρνητικός συσχετισμός μεταξύ της σχέσης Ευρώ/ δολαρίου και της τιμής του πετρελαίου.
2
Πετρέλαιο και συναλλαγματικές ισοτιμίες
Η τιμή του αργού πετρελαίου και των συναλλαγματικών ισοτιμιών αποτελούν βασικά ερευνητικά θέματα, και οι δύο μεταβλητές έχουν σημαντικές επιπτώσεις όσον αφορά τις μακροοικονομικές συνθήκες, όπως είναι η οικονομική ανάπτυξη, το διεθνές εμπόριο, ο πληθωρισμός, και η διαχείριση ενέργειας. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο έχουν μελετηθεί τόσο για την αλληλεπίδραση τους όσο και για την αιτιότητά τους. Κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, οι μεταβολές της τιμής του πετρελαίου έχει αποδειχθεί ότι αποτελούν βασικό παράγοντα για την εξήγηση των κινήσεων των συναλλαγματικών ισοτιμιών, ιδιαίτερα εκείνων που μετριούνται σε σχέση με το αμερικανικό δολάριο1. Δεδομένου ότι η εμπορία του αργού πετρελαίου γίνεται σε δολάρια, και ότι το πετρέλαιο εξακολουθεί να είναι η πρωταρχική πηγή ενέργειας παγκοσμίως, είναι λογικό ότι οι διακυμάνσεις στη διεθνή εμπορία του πετρελαίου να έχουν σημαντική επίπτωση στην σχετική αποτίμηση του δολαρίου ΗΠΑ (USD). Από την άλλη, ορισμένες πρόσφατες μελέτες έχουν παράσχει έμμεσες αποδείξεις ότι το δολάριο έχει σημαντική επίδραση στην τιμή του πετρελαίου. Οι Yousefi και Wirjanto (2004) έδειξαν ότι οι τιμές εξαγωγής του αργού πετρελαίου από τον ΟΠΕΚ αντιδρούν στις μεταβολές της συναλλαγματικής ισοτιμίας του αμερικανικού δολαρίου. Οι Zhang et al. (2008) τεκμηρίωσαν μια σημαντική, μακροπρόθεσμη επίδραση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του αμερικανικού δολαρίου στη διεθνή αγορά αργού πετρελαίου, αλλά διαπίστωσαν ότι οι βραχυπρόθεσμες και άμεσες επιρροές ήταν αρκετά περιορισμένες. 1
(Amano και Norden, 1998b; Chen και Chen, 2007; Bénassy-Quéré et al, 2007;. Lizardo και Mollick, 2010).
3
Οι Yousefi και Wirjanto (2004) έδειξαν ότι όταν το δολάριο υποτιμάται, οι προμηθευτές του πετρελαίου τείνουν να αυξήσουν τις τιμές εξαγωγής προκειμένου να διατηρήσουν τα έσοδά τους.. Εν τω μεταξύ, η ζήτηση για πετρέλαιο θα πρέπει να καθοδηγείται από τον παγκόσμιο πληθυσμό, την επιχειρηματική κίνηση, καθώς και από τη διαθεσιμότητα εναλλακτικών πηγών ενέργειας - παράγοντες που έχουν πολύ μικρή συσχέτιση με τη συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου. Επιπρόσθετα, κατά την εξέταση των ιστορικών στοιχείων,
παρατηρείται ότι οι
διακυμάνσεις των τιμών του πετρελαίου επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την οικονομία και την χρηματιστηριακή αγορά. Όταν οι τιμές του πετρελαίου ανεβαίνουν, η οικονομία μπαίνει πάντα σε ύφεση και οι συναλλαγές στα χρηματιστήρια μειώνονται. ως εκ τούτου, η τιμή του πετρελαίου αποτελεί σημαντική ένδειξη για την υγεία της οικονομίας και τις αλλαγές στην χρηματιστηριακή αγορά. Εμπειρικά αποτελέσματα δείχνουν ότι η ξαφνική αύξηση της τιμής του πετρελαίου έχει θετική επίδραση στο επιτόκιο των τριμήνων εντόκων γραμματίων (three-month Treasury bills), και έχει αρνητικές συνέπειες για τις πραγματικές τιμές μετοχών. Ειδικά μετά το 1986, οι τιμές του πετρελαίου μπορούν να εξηγήσουν καλύτερα τη διακύμανση των σφαλμάτων πρόβλεψης σε πραγματικές αποδόσεις των μετοχών από ότι το επιτόκιο. Προσφορά και Ζήτηση – Πετρελαίου Η αγορά πετρελαίου είναι ασυνήθιστη, επειδή - βραχυπρόθεσμα - τόσο η ζήτηση όσο και η προσφορά είναι ιδιαίτερα ανελαστικές. Ανεξάρτητα από το κόστος της βενζίνης, το αυτοκίνητο δεν μπορεί εύκολα να στραφεί σε άλλο καύσιμο. Τα πλοία και τα αεροπλάνα δεν μπορούν να μετακινηθούν από το πετρέλαιο ντίζελ και την κηροζίνη. Σε περίπτωση ψύχους, η μόνη επιλογή για μία οικογένεια είναι να πληρώσει περισσότερο το πετρέλαιο θέρμανσης.
4
Το αποτέλεσμα είναι ότι η βραχυπρόθεσμη καμπύλη ζήτησης να είναι ως εξής (Chaudhuri and Daniel 1998):
Με άλλα λόγια, μια μεγάλη αλλαγή στην τιμή έχει μόνο μικρό αντίκτυπο στη ζήτηση. Η προμήθεια του συμβατικού πετρελαίου είναι επίσης σχετικά ανελαστική, αν και για διαφορετικό λόγο. Το πραγματικό κόστος της άντλησης ενός οριακού βαρελιού πετρελαίου είναι σχετικά χαμηλό, αφού οι δαπάνες κεφαλαίου της αναζήτησης και της οικοδόμησης μίας εξέδρας άντλησης πετρελαίου (και των συναφών υποδομών) έχουν ήδη γίνει. Η λειτουργία μίας πετρελαιοπηγής θα κοστίσει περίπου το ίδιο είτε λειτουργώντας στο 50% της παραγωγικής της ικανότητας είτε σε πλήρη δυναμικότητα. Δεδομένου αυτού, από την στιγμή που υπάρχει μία πετρελαιοπηγή, οι παραγωγοί θα τείνουν να αντλούν στο μέγιστο βαθμό. Φυσικά, υπάρχει πάντα κάποια ευελιξία: η προγραμματισμένη συντήρηση μπορεί να αναβληθεί, και μεγαλύτερες συγκεντρώσεις αερίου μπορούν να αντληθούν στο πηγάδι. Αλλά αυτά έχουν κόστος, και οι ιδιοκτήτες των κοιτασμάτων πετρελαίου είναι απρόθυμοι να τα κάνουν, εάν η τιμή του πετρελαίου δεν είναι αρκετά υψηλή για να το αιτιολογήσει. Το αποτέλεσμα αυτού είναι ότι η αγορά του πετρελαίου είναι ένας τομέας όπου οι μικρές αλλαγές στην καμπύλη προσφοράς ή ζήτησης προκαλούν μεγάλες αλλαγές στην τιμή εκκαθάρισης ή αλλιώς στην τιμή ισορροπίας.
5
Οι πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970 Αυτό το μοντέλο μπορεί να εφαρμοστεί στις πετρελαϊκές κρίσεις του 1973. Μετά την υποστήριξη των ΗΠΑ προς το Ισραήλ στον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, ο νεοϊδρυθέντας ΟΠΕΚ ανακοίνωσε ότι θα σταματούσε την πώληση του πετρελαίου προς τις ΗΠΑ, και θα περιόριζε την συνολική παραγωγή του σε πετρέλαιο 1. Επειδή ο ΟΠΕΚ προμηθεύει μεγάλο μέρος του πετρελαίου παγκοσμίως, το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μεταβολή του σχήματος της καμπύλης προσφοράς. Με άλλα λόγια, για οποιοδήποτε επίπεδο τιμών, θα υπήρχε μικρότερη παροχή πετρελαίου:
1
(Tang and Hammoudeh 2002)
6
Όπως φαίνεται από το διάγραμμα παραπάνω, ο περιορισμός του εφοδιασμού μετακίνησε την μπλε καμπύλη προσφοράς προς τα αριστερά, και η τιμή ανέβηκε στα ύψη. Η τιμή του πετρελαίου της Saudi Light Oil εκτινάχθηκε από λιγότερα από 3 δολάρια το βαρέλι που κόστιζε το 1971 σε σχεδόν $ 40 μέχρι το 1980. Λοιπές
βραχυπρόθεσμες
αλλαγές
στις
καμπύλες
προσφοράς
και
ζήτησης
Δεν είναι μόνο τα καρτέλ που επηρεάζουν την τιμή του πετρελαίου. Όταν ο τυφώνας Κατρίνα χτύπησε την παραγωγή στον Κόλπο του Μεξικού, επέφερε ένα ανάλογο αποτέλεσμα: η καμπύλη προσφοράς μετατοπίστηκε προς τα αριστερά και οι τιμές αυξήθηκαν. Η άνοδος των αναδυόμενων αγορών έχει αλλάξει, επίσης, τη δυναμική της προσφοράς και της ζήτησης. Καθώς η Κίνα, η Ινδία και άλλες χώρες βιομηχανοποιούνται, και η αναδυόμενη μεσαία τάξη τους αγοράζει αυτοκίνητα, αυτό έχει ως αποτέλεσμα την μετακίνηση της καμπύλης ζήτησης προς τα δεξιά 1. Για οποιοδήποτε δεδομένο επίπεδο τιμών, χρειάζεται περισσότερο πετρέλαιο. Όπως δείχνει το παρακάτω διάγραμμα, το γεγονός αυτό, έχει ακριβώς τις ίδιες επιπτώσεις στην τιμή εκκαθάρισης του πετρελαίου όπως και όταν μειώνεται η προσφορά δηλαδή υπάρχει απότομη μετακίνηση της τιμής.
1
(Benassy et al. 2007)
7
Δυναμική της μακροπρόθεσμης Προσφοράς και Ζήτησης Από την ανάλυση αυτή λείπει ένα βασικό σημείο. Η προσφορά και ζήτηση του πετρελαίου μπορεί να είναι ανελαστικές βραχυπρόθεσμα, αλλά μακροπρόθεσμα, είναι εξαιρετικά ελαστικές. Ο τυφώνας Κατρίνα δεν προκαλεί μια μακροπρόθεσμη αλλαγή στη συμπεριφορά των καταναλωτών, αλλά αν οι μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τις τιμές του πετρελαίου αυξάνονται, τότε, τόσο οι καμπύλες της προσφοράς και της ζήτησης θα μετατοπίζονται. Αυτό φαίνεται από την μελέτη των αποτελεσμάτων της δεκαετίας του 1970 για τις πετρελαϊκές κρίσεις. Στις ΗΠΑ, η κυβέρνηση απάντησε με την εισαγωγή του ορίου των 56 μιλίων/ώρα ως εθνικό ορίου ταχύτητας, και με την επιβολή αυστηρών νέων προτύπων αποδοτικότητας. Το 1975, το αυτοκίνητο του μέσου Αμερικάνου είχε 136 ίππους, το 1982, ο αριθμός είχε μειωθεί σε λιγότερο από 100. Οι καταναλωτές στράφηκαν σε αυτοκίνητα που εξοικονομούν καύσιμα (όφελος για τους Ιάπωνες κατασκευαστές, και όλεθρος για το Ντιτρόιτ), και η καμπύλη της ζήτησης μετακινήθηκε προς τα αριστερά. Ομοίως, οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας επέλεξαν να κατασκευάσουν σταθμούς πυρηνικής ενέργειας ή άνθρακα και όχι πετρελαίου1. Στα τρία χρόνια που ακολούθησαν την πρώτη πετρελαϊκή κρίση του 1973, η κατανάλωση πετρελαίου συνέχισε να αυξάνεται - παρά τη ραγδαία αύξηση των τιμών. Ωστόσο, μετά από την κορύφωση του 1976, η κατανάλωση άρχισε να μειώνεται, πέφτοντας τελικά από το 15% των υψηλών της. Και, πάλι, η κατανάλωση συνέχισε να μειώνεται για τρία χρόνια, ακόμα και όταν οι τιμές του πετρελαίου κορυφώθηκαν το 1980 και αφού η παγκόσμια οικονομία άρχισε να ανακάμπτει. Οι κινήσεις για αποτελεσματικότερη ενεργειακή απόδοση και
εναλλακτικές πηγές
ενέργειας είναι αργές, αλλά η επίδρασή τους στην καμπύλη της ζήτησης, δεν μπορεί υπερτιμηθεί. Η αύξηση των τιμών είχε άλλο ένα αποτέλεσμα στη δεκαετία του 1970, έδωσε ώθηση σε επενδύσεις στην έρευνα και την παραγωγή σε τομείς που προηγουμένως δεν ήταν 1
(Yousefi and Wirjanto 2003).
8
αποδοτικοί. Εξέδρες πετρελαίου στα εχθρικά ύδατα της Βόρειας Θάλασσας, ή στην άγρια φύση της Αλάσκας, ήταν άνευ σημασίας, όταν η τιμή του Σαουδικού αργού πετρελαίου ήταν $3 το βαρέλι. Αλλά ο περιορισμός του πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας, και η εκτόξευση της τιμής στα $30 το βαρέλι, έκανε το νέο πετρέλαιο ανταγωνιστικό. Η καμπύλη προσφοράς μετακινείται προς τα δεξιά1. Ο αντίκτυπος μιας καμπύλης προσφοράς που κινείται δεξιά (μεγαλύτερη προσφορά σε οποιαδήποτε δεδομένη τιμή), και η καμπύλη της ζήτησης που κινείται προς τα αριστερά (μικρότερη ζήτηση σε οποιαδήποτε δεδομένη τιμή) επέφερε κατάρρευση της τιμής εκκαθάρισης της αγοράς2. Μέχρι το 1985, η τιμή του πετρελαίου είχε πέσει στα $10 το βαρέλι. Εάν η τιμή αυτή προσαρμοσθεί στον πληθωρισμό τότε διαπιστώνεται ότι το πετρέλαιο ήταν τόσο φθηνό όσο ήταν πριν την πετρελαϊκή κρίση του 1973. Το μάθημα εδώ είναι απλό: δεν υπάρχει "υπερβάλλουσα" ή "μη" προσφορά, υπάρχει μόνο η τιμή εκκαθάρισης. Μακροπρόθεσμα, οι υψηλές τιμές του πετρελαίου θα τείνουν να ενθαρρύνουν τους καταναλωτές να μειώσουν είτε την κατανάλωση ενέργειας είτε να στραφούν σε άλλες μορφές ενέργειας.
1 2
(Yousefi and Wirjanto 2003). (Bentzen and Engsted 1993)
9
Ομοίως, οι επενδύσεις είτε σε αφιλόξενες περιοχές είτε στην ανάπτυξη τεχνολογιών θα οδηγήσει σε μεγαλύτερες ποσότητες πετρελαίου ή συνθετικού
αργού. Κάθε
έκρηξη της τιμής του πετρελαίου σπέρνει την ίδια την καταστροφή του.
Σχέση Ευρώ – Δολαρίου Η συναλλαγματική ισοτιμία ευρώ - δολαρίου είναι η τιμή στην οποία η παγκόσμια ζήτηση για το δολάριο ισούται με την παγκόσμια προσφορά του ευρώ. Ανεξάρτητα από τη γεωγραφική προέλευση, μια αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης για το ευρώ, οδηγεί σε ανατίμηση του ευρώ. Παράγοντες που επηρεάζουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες Τέσσερις παράγοντες είναι θεμελιώδεις για την συναλλαγματική ισοτιμία ευρώ δολαρίου 1: • Η διεθνής πραγματική διαφορά επιτοκίου. • Οι σχετικές τιμές των εμπορεύσιμων και μη εμπορεύσιμων αγαθών . • Η πραγματική τιμή του πετρελαίου. • Η σχετική δημοσιονομική κατάσταση. Η ονομαστική διμερής ισοτιμία ευρώ δολαρίου, είναι η συναλλαγματική ισοτιμία που 1
(Amano and Norden 1998).
10
προσελκύει την μεγαλύτερη προσοχή. Παρά τη συγκριτική σημασία του ευρώ με το δολάριο για τις διμερείς εμπορικές σχέσεις, το εμπόριο με το Ηνωμένο Βασίλειο, είναι σε κάποιο βαθμό, πιο σημαντικό για την ευρωζώνη από ό, τι αφορά το εμπόριο με τις ΗΠΑ. Το δολάριο και το ευρώ έχουν ισχυρή προδιάθεση να τρέξουν μαζί βραχυπρόθεσμα, αλλά μερικές φορές μπορεί να υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις. Η πολύ ισχυρή ανατίμηση του δολαρίου έναντι του ευρώ το 2003, είναι ένα παράδειγμα αυτών των διαφορών. Σε μακροπρόθεσμη βάση, η αντιστοιχία μεταξύ της διμερούς συναλλαγματικής ισοτιμίας ευρώ-δολαρίου, και των διαφορετικών μέτρων της σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας της Ευρωζώνης, ήταν αρκετά υψηλή, ειδικά εάν εξετασθεί η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία. Καθώς ο πληθωρισμός είναι σε παρόμοια επίπεδα στις ΗΠΑ και στην ζώνη του ευρώ, δεν υπάρχει λόγος προσαρμογής του δολαρίου στο ευρώ για διαφορές πληθωρισμού, αλλά επειδή η ζώνη του ευρώ εμπορεύεται επίσης σε μεγάλο βαθμό με χώρες που έχουν σχετικά υψηλό πληθωρισμό (π.χ. ορισμένες χώρες στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, Τουρκία κ.λπ.), είναι πιο σημαντικό να υποβαθμισθούν τα μέτρα συναλλαγματικής ισοτιμίας εξετάζοντας τις εξελίξεις της σχετικής τιμής και του κόστους. Η πτώση του δολαρίου Η σταθερή και ομαλή πτώση του δολαρίου από τις αρχές του 2002 έως τις αρχές του 2004 (συνεχίζεται έως σήμερα) έναντι του ευρώ, του δολαρίου Αυστραλίας, του Καναδικού δολαρίου Καναδά και μερικών άλλων νομισμάτων (δηλαδή, ο εμπορικά σταθμισμένος μέσος όρος, ο οποίος είναι αυτός που μετράει για τους σκοπούς της προσαρμογής του εμπορίου), ενώ ήταν σημαντική , ήταν μόνο 10 τοις εκατό1. Υπάρχουν δύο λόγοι για τους οποίους οι ανησυχίες για μια ελεύθερη πτώση του δολαρίου δεν αξίζουν την προσοχή. Ο πρώτος είναι ότι το εξωτερικό έλλειμμα των ΗΠΑ θα παραμείνει υψηλό μόνον εάν η ανάπτυξη των ΗΠΑ παραμείνει έντονη. Αλλά εάν οι ΗΠΑ εξακολουθούν να αναπτύσσονται έντονα, θα αποτελέσουν ένα ισχυρό πόλο έλξης για το ξένο κεφάλαιο, το οποίο θα πρέπει να στηρίξει το δολάριο. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι οι προσπάθειες από τις νομισματικές αρχές της Ασίας να 1
(Lizardo and Mollick 2010).
11
διατηρήσουν τα νομίσματά τους αδύναμα κατά πάσα πιθανότητα δεν θα επιτευχθούν.
Οι βασικές θεωρίες της συναλλαγματικής ισοτιμίας ευρώ δολαρίου1: Νόμος της μίας τιμής: Στις ανταγωνιστικές αγορές οι οποίες είναι απαλλαγμένες από φραγμούς κόστους μεταφοράς στο εμπόριο, ίδια προϊόντα τα οποία πωλούνται σε διαφορετικές χώρες θα πρέπει να πωλούνται στην ίδια τιμή, όταν οι τιμές είναι στο ίδιο νόμισμα. Επιπτώσεις Επιτοκίου: Αν το κεφάλαιο επιτρέπεται να ρέει ελεύθερα, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες γίνονται σταθερές στο σημείο όπου η ισότητα των τόκων επιτυγχάνεται. Οι διπλές δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης καθορίζουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες του ευρώ έναντι του δολαρίου. Διάφοροι παράγοντες επηρεάζουν αυτές τις δύο δυνάμεις, οι οποίες με τη σειρά τους επηρεάζουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες: Το επιχειρηματικό περιβάλλον: Θετικές ενδείξεις (σε σχέση με την κυβερνητική πολιτική, τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, το μέγεθος της αγοράς, κ.λπ.) αυξάνουν τη ζήτηση για το νόμισμα, καθώς όλο και περισσότερες επιχειρήσεις επιθυμούν να επενδύσουν. Χρηματιστήριο: Οι κύριοι δείκτες μετοχών έχουν επίσης υψηλή συσχέτιση με τις τιμές συναλλάγματος. Πολιτικοί παράγοντες: Όλες οι συναλλαγματικές ισοτιμίες είναι ευπαθείς σε πολιτική αστάθεια και προσδοκίες σχετικά με τη νέα κυβέρνηση. Για παράδειγμα, η πολιτική ή οικονομική αστάθεια στη Ρωσία αποτελεί κίνδυνο για την ισοτιμία ευρώ δολαρίου λόγω του σημαντικού αριθμού των γερμανικών επενδύσεων στη Ρωσία.
1
(Zhang et al. 2008)
12
Οικονομικά στοιχεία: Οικονομικά στοιχεία, όπως εκθέσεις εργασίας (μισθοδοσίες, ποσοστό ανεργίας και οι μέσες ωριαίες αποδοχές), οι δείκτες τιμών καταναλωτή (ΔΤΚ), οι δείκτες τιμών παραγωγού (PPI), το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ), το διεθνές εμπόριο, η παραγωγικότητα, η βιομηχανική παραγωγή, η καταναλωτική πίστη, επηρεάζουν τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών των νομισμάτων. Η εμπιστοσύνη σε ένα νόμισμα είναι ο μεγαλύτερος καθοριστικός παράγοντας της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας ευρώ-δολαρίου. Οι αποφάσεις λαμβάνονται βάσει των αναμενόμενων μελλοντικών εξελίξεων που ενδέχεται να επηρεάσουν το νόμισμα.
Τιμή του πετρελαίου και της συναλλαγματικής ισοτιμίας του Αμερικανικού Δολαρίου
Οι Tang και Hammoudeh (2002) διαπίστωσαν ότι ο ΟΠΕΚ προσπαθεί να διατηρήσει την τιμή του πετρελαίου μέσα σε μια "ζώνη-στόχο» αλλάζοντας το πλαφόν παραγωγής, όταν η τιμή είναι κοντά στο όριο. 13
Οι Wirl και Kujundzic (2004) τεκμηρίωσαν την επίδραση των αποφάσεων του ΟΠΕΚ στη διαμόρφωση των τιμών του πετρελαίου, και ο De Santis (2003) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι σημαντικές διακυμάνσεις των τιμών του πετρελαίου προκαλούνται από τα πρότυπα παραγωγής της Σαουδικής Αραβίας. Οι Kaufmann et al. (2004) έδειξαν ότι ο ΟΠΕΚ μπορεί να χειραγωγήσει τις τιμές του πετρελαίου μέσω της διαχείρισης της ποσόστωσης, της παραγωγής και της λειτουργικής ικανότητας. Από καιρό έχει τεκμηριωθεί ότι οι διακυμάνσεις των τιμών του πετρελαίου είναι υπεύθυνες για τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών 1. Η συμπεριφορά των συναλλαγματικών ισοτιμιών με τη σειρά της επηρεάζει σημαντικές μακροοικονομικές μεταβλητές όπως είναι το διεθνές εμπόριο, ο πληθωρισμός, και η προσφοράς χρήματος. Για να δοθεί ένα παράδειγμα των επιπτώσεων του πετρελαίου στις συναλλαγματικές ισοτιμίες, οι Bénassy-Quéré et al. (2007) είπαν ότι μια αύξηση κατά 10% της τιμής του πετρελαίου συμπίπτει με μια 4,3% ανατίμηση του δολαρίου σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, και ότι η αιτιότητα εκτείνεται από το πετρέλαιο στο δολάριο. Οι Yousefi και Wirjanto (2003) εφάρμοσαν ένα μοντέλο μετακύλισης που εξετάζει τις επιπτώσεις των διακυμάνσεων της συναλλαγματικής ισοτιμίας δολαρίου ΗΠΑ στο εμπορικό ισοζύγιο των τριών χωρών που εξάγουν πετρέλαιο (Ιράν, η Βενεζουέλα και η Σαουδική Αραβία). Τα αποτελέσματά τους δείχνουν ότι οι χώρες αυτές χειραγωγούν την τιμή των εξαγωγών τους από το πετρέλαιο σε σχέση με τις αλλαγές του δολαρίου. Οι Yousefi και Wirjanto (2004) ήταν οι πρώτοι που τεκμηρίωσαν τον άμεσο και σημαντικό αντίκτυπο των διακυμάνσεων της συναλλαγματικής ισοτιμίας του δολαρίου στην τιμή εξαγωγής του πετρελαίου του ΟΠΕΚ. Προσκόμισαν αποδεικτικά στοιχεία ότι οι μεγάλοι παραγωγοί πετρελαίου άσκησαν ισχύ στην αγορά καθορίζοντας τις τιμές εξαγωγής τους, σε απάντηση στις κρίσεις στην συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου. Οι Zhang et al. (2008) έδειξαν ότι η συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου ΗΠΑ έχει μια σημαντική, μακροπρόθεσμη επιρροή στη διεθνή αγορά αργού πετρελαίου, αλλά ότι δεν υπάρχει σημαντική βραχυπρόθεσμη ή άμεση επιρροή.
1
(Chaudhuri και Daniel, 1998; Amano και Norden, 1998ab; Camarero και Tamarit, 2002; Chen και
Chen, 2007; Huang και Guo, 2007; Lizardo και Mollick, 2010)
14
Τιμή Πετρελαίου και Ισοτιμία Ευρώ Δολαρίου
(Πηγή: Lizardo and Mollick 2010). Ο πίνακας δείχνει ότι η σχέση Ευρώ/Δολαρίου επέδειξε μία υψηλή συσχέτιση με την τιμή του πετρελαίου κατά 0.51%. Έτσι, όσο το δολάριο γινόταν πιο αδύναμο σε σχέση με το Ευρώ, τόσο η τιμή του πετρελαίου ενδυναμωνόταν το 2010. Το ίδιο θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί και για την σχέση του Καναδικού δολαρίου σε σχέση με το Αμερικανικό μόνο που εδώ η συσχέτιση ήταν υψηλότερη – 0.86%. Ο υψηλός συσχετισμός τόσο με το Καναδικό όσο και με το Αυστραλιανό δολάριο οφείλεται στο γεγονός ότι οι χώρες αυτές είναι μεγάλοι εξαγωγείς αργού πετρελαίου και ο Καναδάς είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου στις ΗΠΑ.
15
Η συναλλαγματική ισοτιμία Ευρώ – Δολαρίου και οι τιμές πετρελαίου 1999-2010
(Πηγή: Lizardo and Mollick 2010) Ο πίνακας δείχνει ότι από το 2005 σημειώνεται μία αύξηση στο επίπεδο του συσχετισμού της τιμής του πετρελαίου με το Ευρώ/Δολάριο. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι αλλαγές στην τιμή του πετρελαίου συνδέονται περισσότερο από ότι στο παρελθόν με την εξασθένηση του δολαρίου. Από πολλούς αναλυτές έχει διαπιστωθεί μία αρνητική συσχέτιση μεταξύ των τιμών του πετρελαίου και της σχέσης Ευρώ/Δολαρίου. Όταν το δολάριο εξασθενεί έναντι του Ευρώ τότε οι παραγωγοί ζητούν υψηλότερες τιμές για να αντισταθμίσουν την απώλεια στα εισοδήματά τους. Έτσι εξηγείται και η πρόσφατη υπερτίμηση των τιμών του πετρελαίου η οποία ήταν ταυτόχρονη με την ισχυροποίηση του Ευρώ έναντι του δολαρίου. «Αθροιστικά, μια αύξηση στο ρυθμό μεταβολής της τιμής του πετρελαίου κατά 1 ποσοστιαία μονάδα μπορεί να προκαλέσει αθροιστικά αύξηση του ρυθμού μεταβολής της ισοτιμίας (πτώση του δολαρίου έναντι του ευρώ) κατά 1 μια ποσοστιαία μονάδα σε διάστημα 6 εβδομάδων (ενάμισι μήνα περίπου). Μέσα στο ίδιο
16
χρονικό διάστημα, το 70% της μεταβλητότητας της ισοτιμίας ευρώ/δολαρίου αποδίδεται στις διακυμάνσεις των μεταβολών της τιμής του πετρελαίου» 1. Ένα ισχυρό δολάριο έναντι του Ευρώ είναι θετικό για την Ευρωζώνη λόγω του ότι ευνοεί τις εξαγωγές και η τιμή του πετρελαίου σημειώνει πτώση κατά συνέπεια υπάρχει και μείωση του πληθωρισμού γιατί οι τιμές της ενέργειας υποχωρούν2. Επίλογος-Συμπεράσματα Οι αλλαγές στη συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου μπορεί να επηρεάσει το επίπεδο και τη διανομή της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου και τις συναλλαγματικές ισοτιμίες των άλλων νομισμάτων και κυρίως του ευρώ. Οι Ασιατικές αγορές είναι λιγότερο ευάλωτες γιατί παρεμβαίνουν στις αγορές συναλλάγματος αποτρέποντας την πτώση του δολαρίου σχετικά με τα νομίσματά τους. Οι
διακυμάνσεις στη συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου μπορούν να
επηρεάσουν την παγκόσμια τιμή του πετρελαίου γιατί το πετρέλαιο τιμολογείται σε δολάρια. Πολλά θέματα απορρέουν από αυτή τη σχέση. Πρώτον, εάν η αξία του δολαρίου μειώνεται έναντι των άλλων νομισμάτων τα δολάρια που λαμβάνουν οι χώρες εξαγωγής πετρελαίου έθνη έχουν μικρότερη αγοραστική αξία. Σε περίπτωση που οι εξαγωγείς πετρελαίου είναι σε θέση να ασκήσουν ισχύ στην αγορά όσον αφορά στον καθορισμό των τιμών, ή εάν οι συνθήκες της αγοράς επιτρέπουν στους εξαγωγείς πετρελαίου να θέσουν υψηλότερες τιμές, τότε αυξήσουν την τιμή του πετρελαίου αγοραστική
δύναμη
που
κερδίζουν
έχουν κίνητρα για να
σε μία προσπάθεια να διατηρήσουν την από την
πώληση
του
πετρελαίου.
Το αποτέλεσμα της πτώσης της τιμής του δολαρίου στις χώρες εισαγωγείς πετρελαίου, ποικίλλει ανάλογα με το πώς το νόμισμά τους έχει προσαρμοστεί στη μεταβαλλόμενη αξία του δολαρίου. Για τις ΗΠΑ, φυσικά, οποιαδήποτε αύξηση της τιμής του πετρελαίου σε δολάρια είναι άμεσα αισθητή ως ένα αυξανόμενο βάρος επί των τιμών και ενδέχεται να οδηγήσει σε μείωση της ζήτησης. Για τους καταναλωτές στην Ευρωζώνη, η κατάσταση είναι διαφορετική. Δεδομένου ότι η αξία του ευρώ έχει αυξηθεί σε σχέση με το δολάριο, οι επιπτώσεις από τυχόν αύξηση των τιμών του 1 (Βορλόου 2008, σ. 1). 2 (Βορλόου 2008)
17
πετρελαίου σε δολάρια αντισταθμίζεται από το ποσό της ανατίμησης του ευρώ. Το αποτέλεσμα είναι ότι η ζήτηση πετρελαίου στη ζώνη του ευρώ είναι λιγότερο πιθανό να επηρεαστεί από την υψηλή τιμή του πετρελαίου όσο το ευρώ ανατιμάται» 1. Παρόλα αυτά, «Τα αποτελέσματα μιας ανατίμησης του νομίσματος δεν είναι όλα θετικά. Οι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι ένα υπερτιμημένο νόμισμα αυξάνει το κόστος των εξαγωγών της χώρας στην παγκόσμια αγορά. Η αύξηση του κόστους μειώνει τις πωλήσεις της, και εάν η μείωση των πωλήσεων είναι αρκετά μεγάλη, μπορεί να μειώσει την αύξηση του ΑΕΠ στη χώρα με το ανατιμημένο νόμισμα» 2. Οι Ασιατικές χώρες προτιμούν να επεμβαίνουν στην αγορά συναλλάγματος και να μην δεχθούν την μείωση στην τιμή του πετρελαίου προκειμένου να κρατήσουν σε υψηλό επίπεδο τις εξαγωγές τους3. Κατά συνέπεια, οι επιδράσεις που μπορεί η συναλλαγματική ισοτιμία του δολαρίου να επιφέρει στην τιμή του πετρελαίου και στα άλλα νομίσματα είναι καθαρά θέμα κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής των κρατών.
1
(Chen and Chen 2007). (Yousefi and Wirjanto 2004). 3 (Bennasy-Quere et al.2007). 2
18
Βιβλιογραφικές Αναφορές Amano,R.A.and Norden,S. 1998a. Exchange rates and oil prices. Review of International Economics, Vol (6), pp. 683-694. Amano, R.A.and Norden, S.1998b. Oil prices and the rise and fall of the US real exchange rate.Journal of International Money and Finance, Vol (17), pp. 299-316. Benassy-Quere, A., Mifnon, V. and Penot, A. 2007. China and the relationship between the oil price and the dollar. Bentzen, J. and Engsted, T. 1993. Short-and long-run elasticities in energy demand: a conintegration approach. Energy Economics, Vol(15), pp.9-16. Camarero, M. and Tamarit, C. 2002. Oil prices and Spanish competitiveness: A cointegrated panel analysis. Journal of Policy Modeling, Vol (24), pp. 591-605. Chaudhuri, K., and Daniel, B.C. 1998. Long run equilibrium real exchange rates and oil price. Economic Letters, Vol (58), pp. 231-238. Chen, S.S. and Chen, H.C. 2007. Oil prices and real exchange rates. Energy Economics, Vol (29), pp. 390-404. De Santis, R.A. 2003. Crude oil price fluctuations and Saudi Arabia’s behaviour. Energy Economics, Vol (25), pp. 155-73. Huang, Y. and Guo,F. 2007. The role of oil price shocks on China’s real exchange rate. China Economic Revies, Vol (18), pp. 403-416. Lizardo, R.A. and Mollick, A.V. 2010. Oil price fluctuations and U.S. dollar exchange rates. Energy Economics, Vol (32), pp. 399-408. Tang, L. and Hammoudeh, S. 2002. An empirical exploration of the world oil price under the target zone model. Energy Economics, Vol (24), pp. 577-596. Wirl, F. and Kujundzic,A.2004. The impact of OPEC conference outcomes on world oil prices 1984-2001. The Energy Journal, Vol (25), pp. 45-62. 19
Yousefi, A. and Wirjanto, T.S. 2003. Exchange rate of the US dollar and the J curve: the case of oil exporting countries. Energy Economics, Vol (25), pp. 741-765. Yousefi, A. and Wirjanto, T.S. 2004. The empirical role of the exchange rate on the crude-oil price formation. Energy Economics, Vol (26), pp. 783-799. Zhang, Y.J., Fan, Y., Tsai, H.T. and Wei, Y.M. 2008. Spillover effect of US dollar exchange rate on oil prices. Journal of Policy Modeling, Vol (30), pp. 973-991.
Βορλόου, Κ. 2008. Η Νέα Παγκόσμια Οικονομία: Προοπτικές και Προκλήσεις. Eurobank Research Οικονομία & Αγορές. Τόμος ΙΙΙ. Τεύχος 9, Νοέμβριος 2008. Γ. Β. Παπαδιοδώρου, 2002. ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ, Οι εξωτερικές συναλλαγές της Ελλάδας, εκδ. ΖΥΓΟΣ.
20