Φανταστικές συναντήσεις με αξιοσημείωτους ανθρώπους
ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ
ΙΩΣΗΦ ΣΤΑΛΙΝ
Συζήτηση με τον Στάλιν Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ Συνάντησα τον Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι ή "Κάπο" ή "Στάλιν", -προσωνύμιο που με το οποίο και πέρασε βέβαια στην αιωνιότητα-, κάποιο γλυκό πρωινό του Αυγούστου, εκεί, προς τα τέλη της φοβερής δεκαετίας του '30, σε μια από τις πολλές θερινές κατοικίες του, σε κάποιο προάστιο της Μόσχας, δεν ενδιαφέρει ποιο. Είναι αλήθεια ότι οι άντρες της προσωπικής του ασφάλειας με έψαξαν εξονυχιστικά, ο ίδιος ο τρομερός Λαυρέντι Μπέρια με οδήγησε σε κάποιο μυστικό δωμάτιο -κάτι σαν προθάλαμοόπου και προσπάθησε να με "προσανατολίσει" για το περιεχόμενο ακόμη και το ύφος των ερωτήσεων που θα έθετα στον θρυλικό "πατερούλη" της Σοβιετικής Ένωσης. Όλα φαινόταν να έχουν προετοιμαστεί στην εντέλεια. Το ίδιο το ανάκτορο που διέμενε εκείνο το καλοκαίρι ο ηγέτης της απέραντης αυτής χώρας, ήταν πλημμυρισμένο από στρατιώτες. Τίποτε δεν μπορούσε να εισέλθει ή να εξέλθει απαρατήρητο. Όταν όλες οι εξαντλητικές διατυπώσεις και προετοιμασίες ολοκληρώθηκαν οδηγήθηκα στην πίσω βεράντα της έπαυλης όπου είδα για πρώτη φορά από κοντά έναν από τους ισχυρότερους ανθρώπους του πλανήτη στον αιώνα που πέρασε, να κάθεται αναπαυτικά σε κάποια πολυθρόνα, ντυμένος με το καλοκαιρινό του χιτώνιο, καπνίζοντας την θρυλική του πίπα και μασουλώντας αργά κάποιο μπισκότο. Ο Μπέρια με σύστησε, ο Στάλιν δεν σηκώθηκε από τη θέση του αλλά έδειξε με το χέρι του την άδεια πολυθρόνα απέναντί του. Εκεί έπρεπε να καθίσω. Είχα τρακ. Στην πραγματικότητα μου είχαν κοπεί τα πόδια. Πως θα μπορούσε να είναι διαφορετικά άλλωστε; Πριν αρχίσει η συζήτησή μας, είχα την ευκαιρία για ελάχιστα δευτερόλεπτα να παρατηρήσω το πρόσωπο αυτού του σκληροτράχηλου ανθρώπου που κατάφερε να ανέλθει από κάποιο άγνωστο χωριό της Γεωργίας στο ύπατο αξίωμα της πελώριας χώρας του. Η αρχιτεκτονική των οστών του προσώπου του αληθινά παρέπεμπε σε έναν κλασικό Σλάβο. Δυνατά χαρακτηριστικά, έντονα ζυγωματικά, αυστηρό και σκοτεινό -αλλά και γοητευτικόβλέμμα, άγρια σαν σύρματα μαλλιά με αειθαλείς ρίζες, σκαμμένο δέρμα, τραχύ πρόσωπο, πρόσωπο αγρότη, ανθρώπου της γης και της εργασίας όχι κάποιου αριστοκράτη ή διανοούμενου. Η συζήτηση έπρεπε να αρχίσει. Ο ηγέτης μιας τέτοιας χώρας ποτέ δεν έχει χρόνο για χάσιμο.
2
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ "Πως ήταν το ταξίδι σου;", με ρώτησε ξαφνικά εκείνος αφήνοντας να ξεφυσώντας αρωματικό καπνό μέσα από το παχύ του μουστάκι. "Περιπετειώδες
αλλά
συναρπαστικό",
του
απάντησα
και
προσπάθησα
να
καταπολεμήσω το τρακ. "Συναρπαστικό ε;", είπε και έδειξε να χαμογελάει. Παραδόξως, το χαμόγελο πήγαινε πολύ σ'αυτό το μονίμως βλοσυρό άνθρωπο με τις κολοσσιαίες ευθύνες στην πλάτη του. "Αντώνη σε λένε;", με ρώτησε μετά και αφού ένευσα καταφατικά, άνοιξε τις μεγάλες του παλάμες και έκανε το σήμα για να ξεκινήσει αυτή η ιστορική συζήτηση. "Εδώ είμαι, 'χτύπα με'", είπε και αυτή τη φορά δεν χαμογέλασε. Είναι η αλήθεια ότι ενώ προετοιμαζόμουν επί μήνες για αυτή την ημέρα, όταν έφτασε αυτή η στιγμή, όλο το πρόγραμμα των ερωτήσεών μου ανατράπηκε. Κι ενώ είχα στο μυαλό μου και τις "συμβουλές" του μοχθηρού Μπέρια, εγώ ήθελα να αρχίσω αλλιώς. "Κάτι που με απασχολεί είναι το προσωνύμιό σας. 'Στάλιν', που σημαίνει 'ατσάλι'. Γιατί αυτό;" Έδειξε να περιμένει την ερώτηση και απάντησε αμέσως. "Είναι η εποχή του ατσαλιού, δεν είναι; Η εποχή των μηχανών, των μετάλλων, των αυτοκινήτων, των αρμάτων, των αεροπλάνων. Κι αυτό που συντελείται αυτά τα χρόνια απ'άκρου σ'άκρου σε ολόκληρη την Ένωση αλλά και σε όλο το κόσμο, τι άλλο είναι από την είσοδό μας στην εποχή αυτή; Ξέρεις, μου αρέσει πολύ ο Τσάρλυ Τσάπλιν, εσένα;" Ένευσα καταφατικά αν και αιφνιδιάστηκα. "Λοιπόν", συνέχισε, "έχει γυρίσει ένα έργο, 'Μοντέρνοι καιροί', το έχετε δει εκεί στην Ελλάδα; Εγώ έχω τις κόπιες όλων των έργων του και συχνά τον βλέπω και διασκεδάζω. Το έργο αυτό είναι προφητικό αλλά το λάθος του Τσάπλιν είναι ότι είναι μάλλον απαισιόδοξος. Ένας κομμουνιστής όμως δεν είναι ποτέ απαισιόδοξος!" "Όσον αφορά το προσωνύμιο αυτό, να τολμήσω μια παρατήρηση;", ρώτησα και με ενεθάρρυνε ζεστά ανάβοντας ξανά τη πίπα του. "Λένε πολλοί πως διαλέξατε το προσωνύμιο ‘Στάλιν’ γιατί προσιδιάζει στο σκληρό και δυναμικό του χαρακτήρα σας. Το υιοθετείτε αυτό;"
3
Τούτη τη φορά άργησε λίγο να απαντήσει. Ρούφηξε απολαυστικά δυο τρεις φορές τον καπνό και σύντομα ένα όμορφο άρωμα πλημμύρισε το χώρο γύρω μας. Ύστερα είπε. "Ναι, δε θα σου πω ότι είναι άσχετο...όποιος είναι σκληρός σαν ατσάλι δεν λυγίζει από τις δυσκολίες, δεν το βάζει κάτω. Κάθε όνομα τελικά πρέπει να είναι ένα σύμβολο. Ο πόλεμος από τους καπιταλιστές και τους ιμπεριαλιστές είναι καθημερινός και αμείλικτος πως πιστεύεις ότι θα αντέχαμε αν δεν είμαστε από ατσάλι; Αυτό πίστευε ο Μαρξ, ο μεγάλος Λένιν, αυτό πρέπει να έχουμε σύνθημα για να οικοδομηθεί μια μέρα παγκόσμια ο σοσιαλισμός. Καλά και τα λουλούδια και τα ποιήματα αλλά τίποτε δεν χτίζεται με ευχές και χαμόγελα..." Ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης ολοκλήρωσε το μικρό του λογύδριο και ξαναφύσξηε καπνό. Με κοίταξε στα μάτια περιμένοντας την επόμενη ερώτηση. Ένα βλέμμα σταθερό, καθαρό αλλά και ευφυές. "Θέλω προς στιγμήν, αν δεν έχετε αντίρρηση, να κάνω μια μικρή βόλτα στην διεθνή κατάσταση και μετά να επιστρέψω στα εσωτερικά της χώρας σας. Τι γνώμη έχετε για τον Χίτλερ και τον Εθνικοσοσιαλισμό στην Γερμανία; Είναι απειλή για τη χώρα σας ο Ναζισμός, εννοώ μετά την εισβολή στην Αυστρία με το δόγμα του 'Ανσλους', κλπ;" Το βλέμμα του Γεωργιανού αντί να σκοτεινιάσει φωτίστηκε! "Χίτλερ, Χίτλερ, όλοι λοιπόν σήμερα μιλούν για τον Χίτλερ! Θα πρέπει να τον θαυμάζει ειλικρινά κανείς αυτόν τον άνθρωπο. Δες τι έκανε στη χώρα του μέσα σε λίγα χρόνια! Και ενώ πριν κανείς δεν υπολόγιζε τους Γερμανούς, όλοι τους είχαν του κλώτσου και του μπάτσου, να'σου έρχεται αυτός ο τύπος και τώρα όλοι τον φοβούνται. Οι Άγγλοι τον φοβούνται, οι Γάλλοι τον φοβούνται, αλλά όχι ο σ.Στάλιν φίλε μου. Εμείς δεν φοβόμαστε τον Χίτλερ. Είναι φασίστας, είναι άλλη μια ουτοπία που κάποτε θα καταρρεύσει! Και ξέρεις γιατί; Γιατί πολύ απλά, όσοι τον στήριξαν κάποτε θα του τραβήξουν το χαλί κάτω απ'τα πόδια. Και τότε, τι γίνεται τότε;" "Στο 'Μάιν Καμπφ', την βίβλο του Εθνικοσοσιαλισμού, όμως, αναφέρει σαφώς ότι η 'αναζήτηση
ζωτικού
χώρου
[lebensraum]
θα
γίνει
προς
Ανατολάς'.
Αυτό
σας
προβληματίζει;" "Αυτό που με προβληματίζει είναι η ευημερία των πολιτών μου και η οικονομική ισχύς της χώρας μου. Πριν δέκα χρόνια ήμασταν ακόμη ένα όραμα, σήμερα είμαστε η λαμπρή υπόσχεση για το αύριο. Η Σοβιετική Ένωση δεν φοβάται κανέναν!" Στο σημείο αυτό μου προσφέρθηκε τσάι και καφές μαζί με μπισκότα ενώ κάποιος αξιωματούχος είπε κάτι στο αυτί του Γεωργιανού ηγέτη. Η είδηση μάλλον θα πρέπει να
4
ήταν ευχάριστη γιατί αμέσως μετά ο Στάλιν με προέτρεψε με ενθουσιασμό να δοκιμάσω τα μπισκότα και να πιω καφέ. Δοκίμασα απ'όλα και τα βρήκα υπέροχα. "Για την ανερχόμενη νέα παγκόσμια δύναμη, τις ΗΠΑ, τι πιστεύετε;", επανήλθα δριμύτερος. Ο Ιωσήφ Στάλιν κούνησε το κεφάλι του με νόημα. "Η χώρα του Χόλυγουντ και της ατελείωτης διασκέδασης! Κι από την άλλη, οικονομικό κραχ, ανεργία και άστεγοι στους δρόμους που πεθαίνουν απ'τη πείνα και την εξαθλίωση. Βλέπεις και τα δυο πρόσωπα του καπιταλισμού. Λένε ότι τη μέρα που αυτοκτονούσαν άνθρωποι κατεστραμμένοι απ'το κραχ, εγκαινίαζαν αυτό το πελώριο ουρανοξύστη στη Νέα Υόρκη! Παραλογισμός και αθλιότητα! Εμείς οικοδομούμε το μέλλον στην εργασία και στα ιδανικά του Μαρξισμού. Αυτοί στο χρήμα και στην εφήμερη δόξα. Σε ποιον ανήκει το μέλλον; Θα το δείξει η ιστορία φίλε μου. Και η ιστορία γράφεται από τους λαούς πια και όχι από βασιλείς και φεουδάρχες όπως κάποτε. Όλα αλλάζουν και οι ταχύτητες είναι μεγάλες!" Η συζήτηση είχε ζεσταθεί και ήξερα πως δεν είχα άπειρο χρόνο στη διάθεσή μου. Με έκαιγε να τον ρωτήσω για το… ιερατικό του παρελθόν και δεν δίστασα. "Στα νεανικά σας χρόνια περάσατε και από κάποιο ιερατικό σχολείο. Θα γινόσασταν παπάς;", τον ρώτησα και εισέπραξα αμέσως ένα πλατύ χαμόγελο. Η διάθεση του Γεωργιανού ήταν καλή και φαινόταν να απολαμβάνει τη κουβέντα μας. "Ο πατέρας μου ήταν τσαγκάρης και η μάνα μου ξενόπλενε από δω κι από κει. Άγρια χρόνια, άθλια χρόνια… πίστευε η μάνα μου… μου έδειχνε συχνά τον ουρανό και μου έλεγε ‘Σόσο, να μην ξεχνάς πως Εκείνος μας βλέπει’… έτσι πίστευε. Οι Ρώσοι πιστεύουν ακόμη και οι Γεωργιανοί ακόμη περισσότερο… χιλιάδες, εκατομμύρια κόσμος μπλεγμένος στη δεισιδαιμονία και τα παραμύθια των παπάδων… δεν θα γινόμουν παπάς, θεολόγο ήθελε να με κάνει η μάνα μου, να ξεφύγω από το μαρτύριο της φτώχιας…" Ο τόνος της φωνής του μεγάλου ηγέτη είχε μαλακώσει, είχε αποκτήσει μάλιστα και μια τρυφερή χροιά. Η αναφορά του στη μητέρα του ήταν φανερό πως τον είχε συγκινήσει. "… κι όμως, δεν μετανιώνω στιγμή για κείνα τα χρόνια στη Τιφλίδα και τα μαθήματα. Έμαθα από τα μέσα πως χτίστηκε όλο τούτο το φοβερό οικοδόμημα της Εκκλησίας. Πόσος πόνος χρειάστηκε, πόσο ψέμα, πόση αγυρτεία…" Ήθελα να ρωτήσω πολλά, πάρα πολλά αλλά ήξερα πως ο χρόνος μου τελείωνε και
5
έπρεπε να μπω στο θέμα των περίφημων διώξεων. Και ήταν το σημείο που με άγχωνε περισσότερο από όλα. Δεν άντεξα όμως στον πειρασμό να αναφερθώ στον Λένιν και τον Τρότσκι. "Θα θέλατε να μου πείτε δυο λόγια για τον Βλαντιμίρ Ιλιτς Λένιν; Μια προσωπική ανάμνηση θα με ενδιέφερε, κάτι που σας έχει μείνει έντονα". Ο νοσταλγικός τόνος πήγε περίπατο. Ο ‘ατσάλινος’ εαυτός επέστρεψε θριαμβευτής. "Η ιστορία κάποτε θα γράψει ότι η μεγαλύτερη προσωπικότητα όλων των εποχών υπήρξε ο Λένιν! Οι γενιές που θα μας διαδεχθούν θα τραγουδούν για κείνον, οι ποιητές και οι γραφιάδες θα τον υμνούν… τέλος δεν θα έχει τούτος ο ποταμός όπως δεν έχει και η ευγνωμοσύνη του λαού μας για την Επανάσταση! " "Για τον Τρότσκι… κάποια σκέψη;" Ήταν η πρώτη φορά που ο Στάλιν σηκώθηκε από τη καρέκλα του και έκανε δυο βήματα στην βεράντα. Έμεινε σιωπηλός για λίγα δευτερόλεπτα που μου φάνηκαν αιώνες. "Κάπου στο Μεξικό βρίσκεται… κρύβεται, φοβάται! ", είπε μονάχα και ξαναγύρισε χωρίς να προσθέσει τίποτε άλλο και κάθισε ξανά απέναντί μου. Κοίταξε το ρολόι στο χέρι του. Ήταν φανερό πως με ήθελε να με ξεφορτωθεί. Είχαμε φτάσει κιόλας στο πιο κρίσιμο και ακανθώδες σημείο της συνέντευξης. Το σημείο που φοβόμουν απ'την αρχή της συνάντησής μου με τον Στάλιν. Κι αυτό είχε σχέση βέβαια με την τρομοκρατία που είχε εξαπολύσει ο πανίσχυρος ηγέτης σε όλα τα επίπεδα της κομματικής ιεραρχίας αλλά και σε καθαρά κοινωνικό επίπεδο επίσης. Τις εκτελέσεις "εκκαθάρισης
κομματικών
λογαριασμών".
Τις
εξορίες,
τις
απομακρύνσεις
όσων
"αμφισβητούσαν το αλάθητο του ηγέτη", τις μυστηριώδεις "αυτοχειρίες". Δεν είχε περάσει πολύς καιρός από τις "δίκες"-εκτελέσεις των Μπουχάριν και Τσουχατσέφσκι, ζωντανές ήταν ακόμη οι φωνές απόγνωσης και απορίας των Ζινόφιεβ, Κάμενεφ και τόσων χιλιάδων άλλων "προδοτών" και "εχθρών του λαού και της επανάστασης" που είτε "αυτοκτόνησαν", είτε εκτελέστηκαν εν ψυχρώ, είτε είχαν σταλεί και αργοπέθαιναν ξεχασμένοι σε κάποιο "Γκούλαγκ" της μακρινής και παγωμένης Σιβηρίας. Πως θα μπορούσα να ρωτήσω για όλα αυτά τον Στάλιν; Πως θα μπορούσα να του θέσω έστω και έμμεσα τέτοια ζητήματα όταν είχα προειδοποιηθεί αυστηρά από τον Μπέρια να επικεντρωθώ στα "ανώδυνα" και ουσιαστικά "υμνητικά" σχόλια, ερωτήματα γιατί αλλιώς, ποιος ξέρει που θα βρισκόμουν κι εγώ να σπάω πάγο; Κι όμως, δεν άντεξα και αφού πήρα μια βαθιά ανάσα, το τόλμησα.
6
"Σύντροφε Ιωσήφ Στάλιν, θα ήθελα να έρθω τώρα ξανά στα εσωτερικά ζητήματα. Και εννοώ τα πραγματικά εσωτερικά, αυτά που αφορούν την εδραίωση και ισχυροποίηση της ηγεσίας σας στην θέση του Γ.Γραμματέα του Κ.Κ.Σοβιετικής Ένωσης. Μου επιτρέπετε να προχωρήσω; Αλλιώς να θεωρήσω την ήδη ενδιαφέρουσα συζήτησή μας ως ολοκληρωμένη και να αποχωρήσω". Δεν ξέρω τι ήταν αυτό απ'όσα είπα που έκανε τον Στάλιν να αρχίσει να γελάει, όμως ξέρω ότι αυτό σήμαινε πως μάλλον μου έδινε το πράσινο φως. "Έλληνες!", φώναξε μέσα στο γέλιο του και χτύπησε τις μπότες του στο μάρμαρο, "ποιος μπόρεσε να τα βγάλει πέρα μαζί σας; Δυόμισι χιλιάδες χρόνια τώρα, ουσιαστικά εσείς κυβερνάτε τον πλανήτη! Πες μου λοιπόν, ρώτα με ό,τι θες, μη φοβάσαι!" Ομολογώ ότι αυτή την αντίδραση δεν την περίμενα και προχώρησα. "Θα ήθελα να θέσω ένα ερώτημα ευθύ και μια τέτοια απάντηση περιμένω. Ήταν αληθινά απαραίτητες οι... απομακρύνσεις όλων αυτών των ηγετικών στελεχών; Πολύς κόσμος πιστεύει..." Κι εκεί γνώρισα τον... αληθινό Στάλιν. Οργισμένος πετάχτηκε έξαφνα όρθιος και άρχισε να χτυπάει τη γροθιά του στον τοίχο! Εκεί αισθάνθηκα πως είχα κάνει το μοιραίο λάθος της ζωής μου. Κι ύστερα, άρχισε να στριφογυρίζει νευρικά και να φωνάζει. "Ο κόσμος, ο κόσμος! Τι στο διάολο ξέρει ο κόσμος για μένα; Ποιος μπορεί να ξέρει τι αντιμετωπίζω εγώ κάθε μέρα, εδώ και 15 χρόνια για να μπορέσει αυτή η χώρα να ορθοποδήσει; 'Ο Στάλιν είναι κακός', λένε, 'ο Στάλιν ο δολοφόνος', 'ο Στάλιν ο αιμοσταγής'! Σκατά! Όταν όλες ο πλανήτης είναι εναντίον σου, όταν διοικείς μια χώρα με 200 εκατομμύρια ανθρώπους που πρέπει να τραφούν, να ντυθούν, να μορφωθούν, να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, όταν έχεις την πλούσια και διεφθαρμένη Ευρώπη να σε απειλεί με πόλεμο, όταν έχεις χιλιάδες πληρωμένους προδότες να σε απειλούν εδώ μέσα, 'ο Στάλιν είναι κακός' που έστειλε τους προδότες μακριά, 'ο Στάλιν είναι παλιάνθρωπος' που δεν κάνει τεμενάδες σε κανένα αλλά χτίζει και οικοδομεί τον Κομμουνισμό για το καλό των εκατομμυρίων εις βάρος των λίγων που έχασαν τη βολή τους και τώρα θέλουν να εκδικηθούν! Τους σιχάθηκα όλους, όλους και δεν φοβάμαι κανένα!" Οφείλω να ομολογήσω πως το ξέσπασμα αυτό με είχε ακινητοποιήσει στη θέση μου και δεν τολμούσα ούτε να ανασάνω! Ίσα που προλάβαινα να κρατώ σημειώσεις. Όμως, αφού ο ηγέτης της "Κόκκινης Αρκούδας", ήπιε λίγο νερό, κάθισε ξανά στη θέση του απέναντί μου και συνέχισε το λόγο του, πιο ήρεμος αυτή τη φορά.
7
"Γράψε στις σημειώσεις σου έλληνα, πως αυτή η απέραντη χώρα, είκοσι χρόνια πριν ήταν μια έρημος, απ'άκρου σ'άκρου! Οι Τσάροι και οι αυλές τους δεν έδιναν δεκάρα για κανέναν. Μονάχα για τους χορούς τους, τους πολέμους τους και την υστεροφημία τους. Δούλοι πουλημένοι στους Γερμανούς αριστοκράτες και στην Αυλή της Αγγλίας. Γράψε στις σημειώσεις σου ότι οι άνθρωποι πέθαιναν κάθε μέρα απ'τη πείνα, ότι ο στρατός ήταν διαλυμένος, ότι η πορνεία και η διαφθορά ήταν η μόνη διέξοδος που υπήρχε στον κοσμάκη! Γράψε πως τα εκατομμύρια που σήκωσαν κεφάλι και πέταξαν τη Δυναστεία έξω από την ιστορία, είναι αυτοί που ακριβώς σήμερα αγαπούν τον Κόμπα, τον Στάλιν, γιατί το βιοτικό επίπεδο πενταπλασιάστηκε, ο στρατός νοικοκυρεύτηκε, η διαφθορά σταμάτησε, υπάρχει δουλειά για όλους, σπίτι, ψωμί και ζέστη το χειμώνα. Και γράψε και κάτι ακόμη. Δεν είμαστε διατεθειμένοι να τα παρατήσουμε για όλους τους υποκριτές ηθικολόγους της Γης! Η επανάσταση θα προχωρήσει, θα δικαιωθεί, θα ολοκληρωθεί. Κάποτε, η ιστορία θα μας τοποθετήσει εκεί που πρέπει γιατί κάποτε, οι λαοί όλου του κόσμου που κοιμούνται ακόμη από τα ναρκωτικά των θρησκειών και της φαυλοκρατίας, θα ξυπνήσουν και θα θελήσουν να πάρουν τις τύχες στα χέρια τους!" Ο Στάλιν είχε τελειώσει. Ήταν ιδρωμένος όπως κι εγώ που πάσχιζα να μην χάσω τίποτε απ'όσα μου είχε πει και να το σημειώσω. Ήξερα πως και η συνέντευξη είχε ολοκληρωθεί. Ήδη, ο Μπέρια στεκόταν όρθιος δίπλα μου συνοδευόμενος από δυο ένοπλους φρουρούς και ευγενικά μου ζήτησε να σηκωθώ. Ο Στάλιν είχε απομακρυνθεί και κάπνιζε την πίπα του λίγα μέτρα πιο κει. Δεν πρόλαβα να σκεφτώ καν τον τρόπο που θα τον αποχαιρετούσα αλλά πριν αποχωρήσω με την συνοδεία μου, κάτι σκέφτηκε εκείνος και άκουσα τη φωνή του. "Η χώρα σου γέννησε έναν μεγάλο φιλόσοφο. Τον Σωκράτη. Κι έναν μεγάλο κατακτητή. Τον Αλέξανδρο. Ποιον από τους δυο προτιμάς εσύ έλληνα; " Η εκτός… προγράμματος ερώτηση ακινητοποίησε τον Μπέρια κι εμένα στη θέση μας. Ο Στάλιν δεν με κοιτούσε. Ήταν με γυρισμένη τη πλάτη του και ατένιζε τον όμορφο καθαρό ουρανό της Ρωσίας. Σκεφτόμουν πυρετικά. Η ερώτηση ήταν έξυπνη, με είχε αιφνιδιάσει. "Νομίζω πως προτιμώ τον… Πλάτωνα! ", του απάντησα. Ο Στάλιν ξέσπασε σε γέλια. "Έλληνες! Ο κομμουνισμός δεν θα ρίζωνε ποτέ σε σας! ", είπε μονάχα και γελώντας κατέβηκε στον ανοιχτό χώρο του κήπου. Για ελάχιστα δευτερόλεπτα μείναμε με τον Μπέρια ακίνητοι σε μια μυστική συνωμοσία αναρώτησης, με ένα ανεπαίσθητο μειδίαμα στα χείλη μας.
8
Αυτά ήταν και τα στερνά λόγια του συντρόφου Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι, ή Κόμπα, όπως τον έλεγαν οι παλιοί του σύντροφοι, ή Στάλιν όπως ήθελε να τον αποκαλούν όλοι. Στο τρένο του γυρισμού ξαναδιάβαζα τις σημειώσεις μου, προσπαθούσα να τις νοικοκυρέψω, να τις κάνω ένα πλήρες και δομημένο κείμενο. Στο μυαλό μου ήταν αποτυπωμένη η μορφή του δυναμικού Γεωργιανού, ο ρέοντας, ζωικός μαγνητισμός του, η επιβλητική φωνή του με τη βαριά προφορά. Και πριν κοιμηθώ στη κουκέτα μου δεν μπορούσα να μην έχω στ'αυτιά μου τα τελευταία του λόγια. Έλληνες! Ο κομμουνισμός δεν θα ρίζωνε ποτέ σε σας! ***
9