üst solunum yolu
akciğerler
üst solunum yolunun sagittal kesiti sagittal section of upper respiratory tract
lungs
Elastik dokudan yapılmış, hava ile kan arasındaki gaz değişiminden sorumlu olan solunum sistemi organları.
cavitas nasi nasal cavity Burun bölmesi ile iki ayrı boşluğa ayrılan, önde burun delikleriyle dışa açılırken arkada nasopharynx’e bağlanan burun boşluklarının her biri. palatum durum hard palate Ağız ve burun boşluklarını birbirinden ayıran kemik bölme; arkada yumuşak damakla devam eder. os mouth Sindirim kanalının bir boşluktan oluşan (ağız boşluğu) ve dudaklar tarafından çevrelenmiş olan başlangıç kısmı; besinin alınmasını sağlar ve tat alma, konuşma ve nefes almada rol oynar. lingua tongue Ağız boşluğunda bulunan, tat alma, çiğneme ve konuşmada iş gören kas yapısındaki organ epiglottis epiglottis Gırtlağın üst kısmına yerleşmiş, yutma esnasında besini yemek borusuna yönlendiren hareketli kıkırdak. cartilago thyroidea thyroid cartilage İki lateral laminadan oluşan bağ doku / kıkırdak oluşumu; bu iki laminanın gırtlağın ön tarafındaki birleşim yeri, erkeklerde oldukça belirgin bir çıkıntı meydana getirir (Adem elması).
sinus frontalis frontal sinus Burun boşluğuna bağlanan ve solunan havayı ısıtan, frontal kemikte bulunan boşluk.
Solunum sinus sphenoidalis sphenoidal sinus Burun boşluğuna bağlanan ve solunan havayı ısıtan, sphenoid kemikte bulunan boşluk.
Yetişkin bir birey dinlenme anında dakikada yaklaşık 15 defa ya da günde 21.000’den daha fazla sayıda nefes alır. Her solunumla oksijenle yüklü yarım litre hava, solunum yolu aracılığı ile akciğerlere geçer.
palatum molle / velum palatinum soft palate Nazofarinks ve ağız boşluğunu birbirinden ayıran kas ve zar yapısındaki duvar; özellikle besin alımı ve ses oluşumuna yardım eder. pharynx pharynx Burun boşluğunu gırtlağa, ağız boşluğunu yemek borusuna bağlayan kas ve zar yapısındaki kanal; hava ve besinin geçişini sağlar. plica vocalis vocal cords Tiroid ve aritenoid kıkırdaklara bağlanan kas dokusunun uzun bantları; bu yapıların titreşimi sesin oluşmasını sağlar larynx larynx Yutak ile soluk borusunu bağlayan kas ve kıkırdak yapısında kanal; ses tellerini içerir, ses oluşumu ve solunumda iş görür. trachea trachea Havanın gırtlak ve bronşlar arasında geçişini sağlayan kas ve kıkırdak yapısında kanal.
tonsilla pharyngealis pharyngeal tonsil Nazofarinkste bulunan, havadaki patojenleri filtre eden lenfoid organ. pars nasalis pharyngis nasopharynx Yutağın nasal boşluklara bağlanan üst kısmı.
pars oralis pharyngis oropharynx Yutağın, ağız boşluğuna bağlanan orta kısmı.
SYSTEMA RESPIRATORIUM / SOLUNUM SISTEMI | RESPIRATORY SYSTEM
SYSTEMA RESPIRATORIUM / SOLUNUM SISTEMI | RESPIRATORY SYSTEM
üst solunum yolunun sagittal kesiti
trachea trachea Havanın gırtlak ve bronşlar arasında geçişini sağlayan kas ve kıkırdak yapısında kanal. pulmo dexter right lung Üç loba ayrılan solunum organı; sağ arteria pulmonalis yoluyla sağ akciğere gelen kandaki karbondioksit uzaklaştırılır ve kan oksijenden zengin hale getirilir.
lobus superior pulmonis dextri right superior lobe Sağ akciğerin üst kısmı, lobus medius ve lobus inferior’dan horizontal bir yarık aracılığı ile ayrılır.
lobus medius middle lobe Sağ akciğerin bölümü olup, lobus superior’dan horizontal bir yarıkla, lobus inferior’dan oblik bir yarıkla ayrılır.
lobus inferior pulmonis dextri right inferior lobe Sağ akciğerin alt kısmı olup, lobus superior ve lobus medius’tan oblik bir yarık aracılığı ile ayrılır.
diaphragma diaphragm Göğüs boşluğunu karın boşluğundan ayıran kas; kasıldığı zaman göğüs kafesi ve akciğerlerin hacmi artar.
pulmo sinister left lung İki loba ayrılan solunum organı; sol arteria pulmonalis yoluyla sol akciğere gelen kandaki karbondioksit uzaklaştırılır ve kan oksijenden zengin hale getirilir.
lobus superior pulmonis sinistri left superior lobe Sol akciğerin üst kısmı olup, lobus inferior’dan oblik bir yarık aracılığı ile ayrılır.
cor heart Dört odacıktan oluşan, otonom ritmik kasılmalarla kanın tüm vücutta dolaşmasını sağlayan kas yapısında organ.
fissura obliqua oblique fissure Akciğerin loblarını birbirinden ayıran yarık. lobus inferior pulmonis sinistri left inferior lobe Sol akciğerin alt kısmı olup, lobus superior’dan oblik bir yarık aracılığı ile ayrılır. pleura pleura Her akciğeri saran iki tabakalı elastik zar; bu iki tabaka plevral boşluğu sınırlar.
pars laryngea pharyngis laryngopharynx Yutağın gırtlak ve yemek borusuna bağlanan alt kısmı.
os hyoideum hyoid bone Gırtlağı destekleyen, bazı dil, yutak ve gırtlak kasları için sonlanma yeri olarak görev yapan kemik. 104
105
ATLASI L AT İ N C E • T Ü R K Ç E • İ N G İ L İ Z C E
AÇIKLAMALI
İnsan Anatomisi
The Visual Dictionary of the Human Body was created and produced by
Editor
Caroline Fortin
QA International 329, rue de la Commune Ouest, 3e étage Montréal (Québec) H2Y 2E1 Canada T: 514.499.3000 F: 514.499.3010
Editorial Director Martine Podesto
Editor-in-Chief Anne Rouleau
Graphic Designers
Mélanie Giguère-Gilbert Josée Noiseux
www.ikonet.com www.qa-international.com
Layout
Émilie Corriveau Pascal Goyette Danielle Quinty
© QA International, 2013. All rights reserved. 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 16 15 14 13 PO 538, Version 1.2
Illustrators
Art Director: Sylvain Bélanger Danielle Bader Manuela Bertoni Jocelyn Gardner Mélanie Giguère-Gilbert Alain Lemire Raymond Martin Émilie McMahon Anouk Noël
Açıklamalı Insan Anatomisi Atlası 2014 Çeviri Editörü: Prof. Dr. Mehmet YILDIRIM ISBN: 978-605-335-004-0 Bu kitabın Türkçeye çeviri hakkı ©QA International tarafından Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti.’ne verilmiştir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eser leri yasası hükümleri gereğince herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, ya zarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. Yayımcı : Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul Yayımcı Sertifika No : 15710 Baskı / Cilt (Printing House) : Hong Kong Baskı Tarihi : Eylül 2013 - Hong Kong
Programmer-analyst Éric Gagnon
Project Managers Nathalie Fréchette Véronique Loranger
Prepress
Benjamin Dubé François Hénault
Proofreading
Myriam Caron Belzile Claude Frappier Veronica Schami
Scientific Advisor
Dr. Éric Philippe, Ph. D.
ÇEVİRİ EDİTÖRÜ Prof. D r. Mehmet YILDIRIM İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Anatomi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi EDİTÖR YARDIMCISI Prof. D r. Yusuf ZEKİ YILDIZ İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Anatomi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ÇEVİRİ KURULU
Yrd. Doç. Dr. Mennan Ece AYDIN (s. 72 - 83) Doç. Dr. Çağatay BARUT (s. 34 - 45) Yrd. Doç. Dr. Zafer Kutay COŞKUN (s. 88 - 99) Doç. Dr. Selman ÇIKMAZ (s. 56 - 71) Prof. Dr. Tuncay ÇOLAK (s. 108 - 113) Prof. Dr. Cannur DALCIK (s. 6-13) Prof. Dr. Mustafa DENİZ (s. 20 - 33) Prof. Dr. Mehmet ELBİSTAN (s. 72 - 83) Yrd. Doç. Dr. Hayat ERDİL (s. 84 - 87) Prof. Dr. Alirıza ERDOĞAN (s. 130 - 137) Prof. Dr. Savaş HATİPOĞLU (s. 114 - 121) Prof. Dr. Cem KOPUZ (s. 72 - 83) Yrd. Doç. Dr. Sedat MEYDAN (s. 46 - 55) Prof. Dr. Turan PEŞTEMALCI (s. 138-143) Doç. Dr. Özdemir SEVİNÇ (s. 122 - 129) Prof. Dr. Cudi TUNCER (s. 114 - 121) Doç. Dr. Enis ULUÇAM (s. 56 - 71) Yrd. Doç. Dr. Mübeccel ULUKAVAK (s. 14- 19) Prof. Dr. Mehmet YILDIRIM (s. 138 - 143) Prof. Dr. Y. Zeki YILDIZ (s. 138 - 143) Doç. Dr. Ali YILMAZ (s. 56 - 71) Yrd. Doç. Dr. Neslihan YÜZBAŞIOĞLU (s. 100 - 107)
NOBEL TIP KİTABEVLERİ TİC. LTD. ŞTİ. MERKEZ - ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-İstanbul Tel: (0212) 632 83 33 Faks: (0212) 587 02 17
İSTANBUL-CERRAHPAŞA (0212) 586 17 58
ANTALYA (0242) 238 15 55
ELAZIĞ (0424) 233 43 43
İSTANBUL-KADIKÖY (0216) 336 60 08
BURSA (0224) 224 60 21
İZMİR (0232) 343 10 50
ANKARA (0312) 434 10 87
DİYARBAKIR (0412) 228 93 93
SAMSUN (0362) 435 08 03
This book is part of a larger encyclopedic project on health in general. About 300 specialists from America and Europe participated in the scientific validation of texts and illustrations produced for this project: Sylvie Louise Avon, D.M.D., M. Sc., CS (ODQ), FRCD(C), Faculty of Dentistry, Université Laval; Abdel-Rahmène Azzouzi, M.D., Ph. D., Urology Service, CHU d’Angers; Stéphane Barrette, M.D., hematologist-oncologist, CHU Sainte-Justine; Louise Beaulac-Baillargeon, B. Pharm., Ph. D., Faculty of Pharmacy, Université Laval; Khaled Benabed, hematologist, CHU de Caen; Mehdi Benkhadra, Department of Anesthesia, Le Bocage Hospital, Dijon; Céline Bergeron, M.D., FRCPC, MSC, pneumologist, Université de Montréal Hospital Center; Christina Blais, Dt. P., M. Sc., Department of Nutrition, Université de Montréal; Pierre Blondeau, Ophtalmology Service, CHU de Sherbrooke; Gilles Boire, M.D., M. Sc., Rhumatology Service, Université de Sherbrooke; Andrée Boucher, M.D., endocrinologist, Université de Montréal Hospital Center; Mickael Bouin, M.D., Ph. D., gastroenterologist, Université de Montréal Hospital Center; Guylain Boulay, Ph. D., Department of Pharmacology, Université de Sherbrooke; Sylvain Bourgoin, Ph. D., Department of Anatomy-Physiology, Université Laval; André Cantin, M.D., Faculty of Medicine, Université de Sherbrooke; Michel Cayouette, Ph. D., Research Unit on Cellular Neurobiology, Institut de recherches cliniques de Montréal; Fatiha Chandad, Ph. D., Faculty of Dentistry, Université Laval; Bernard Cortet, Department of Rhumatology, CHU de Lille; Olivier Dereure, M.D., Ph. D., Dermatology Service, Université de Montpellier I; Serge Dubé, M.D., F.R.C.S.C., general surgeon, Maisonneuve-Rosemont Hospital, Montréal; Jean-Jacques Dufour, M.D., Otorhinolaryngology Service, Université de Montréal Hospital Center and Jewish General Hospital; Louis-Gilles Durand, O.Q., Ph. D., Ing., Biomedical Engineering Laboratory, Institut de recherches cliniques de Montréal; Wael El Haggan, M.D., nephrologist, CHU de Caen; Martin Fortin, Department of Family Medicine, Université de Sherbrooke; Jean-Marc Frapier, cardiovascular surgeon, CHU de Montpellier; Catherine Fressinaud, M.D., Ph. D., neurologist, CHU d’Angers; Dominique Garrel, Department of Nutrition, Université de Montréal; Serge Gauthier, M.D., FRCPC, McGill Centre for Studies in Aging; Franck Geneviève, M.D., Hematology Laboratory, CHU d’Angers; Jérémie Gerard, Hematology Laboratory, CHU d’Angers; Philippe Geslin, Cardiology Service, CHU d’Angers; Marc Girard, M.D., CHU Sainte-Justine; Philippe Granier, Nuclear Medicine Service, Antoine Gayraud Hospital, Carcassonne; Daniel Grenier, Ph. D., Faculty of Dentistry, Université Laval; Pavel Hamet, M.D., Ph. D., FRCPC, FCAHS, Genic Medicine Service, Université de Montréal Hospital Center; Luc Hittinger, Federation of Cardiology, Henri Mondor Hospital, Créteil; Thierry Jeanfaivre, M.D., Department of Pneumology, CHU d’Angers; Francine Jolicoeur, Ph. D., Centre intégré du cancer du sein, Université de Montréal Hospital Center; Chantal Kohler, M.D., Ph. D., Department of Histology, Cytology and Embryology, Université Henri Poincaré, Nancy; Stéphane Labialle, Ph. D., Obstetrics Department, McGill University; Pierre Lalonde, M.D., psychiatrist, Université de Montréal; Bernard Lambert, M.D., gynecologist, Université de Montréal Hospital Center; Patrice Le Floch-Prigent, Laboratoire d’anatomie de l’UFR de Médecine, Paris; Tony Leroux, Ph. D., audiologist, Université de Montréal and Raymond-Dewar Institute; Gérard Lorette, Dermatology Service, CHU de Tours; Jean-Pierre Marie, M.D., Department of Hematology and Medical Oncology, Hôtel-Dieu de Paris; René Martin, Department of Family Medicine, Université de Sherbrooke; Marie-Anne Mayoux-Benhamou, M.D, Ph. D., Service of Physical Medicine and Rehabilitation, Cochin Hospital, Paris; Hortensia Mircescu, M.D., Endocrinology Service, Université de Montréal Hospital Center; Michel Mondain, M.D., Ph. D., Université Montpellier I; Didier Mouginot, Ph.D., Faculty of Medicine, Université Laval; Georges Mourad, M.D., Nephrology and Graft, Lapeyronie Hospital, Montpellier; Nicole Normandin, Ph. D., School of Orthophony and Audiology, Université de Montréal; Luc L. Oligny, M. Sc, M.D., pathologist, CHU Sainte-Justine; Philippe Orcel, Secrétaire général de la Société française de rhumatologie; Farid Ouacel, orthopedic surgery and traumatology, CHU d’Angers; Pierre Pagé, M.D., cardiovascular surgeon, Sacré-Coeur Hospital and Montreal Heart Institute; Aleth Perdriger, M.D., Ph. D., Rennes Hospital; Daniel Picard, Department of Radiology, Oncology and Nuclear Medicine, Université de Montréal Hospital Center; Luc Picard, Diagnostic and Therapeutic Neuroradiology Service, CHU de Nancy; Claude Poirier, pneumologist, Université de Montréal Hospital Center; Jean-Pierre Raynauld, Ph. D., Department of Physiology, Université de Montréal; Eric Renard, M.D., Ph. D., Endocrine Diseases Service, CHU de Montpellier; Nathalie Renaud, O.D., optometrist; Jean-Paul Rocca, Ph. D., odontologist, CHU de Nice; Pierre Rochcongar, Biology and Sports Medicine Unity, CHU de Rennes; José Sahel, Hepato-Gastroenterology Service, La Conception Hospital, Marseille; Louis-Georges Ste-Marie, M.D., Bone Diseases Laboratory, Université de Montréal Hospital Center; Laurent Salez, Ph. D., immunologist, Scienscrib, Montréal; Thierry Six, gynecologist-obstetrician, CHU de Caen; Ann-Muriel Steff, Pharm. D., Ph. D., LAB Recherche inc.; Daniel Thomas, Heart Institute, Pitié-Salpêtrière Hospital, Paris; Hervé Trillaud, M.D., Ph. D., Diagnostic and Therapeutic Imagery Service, CHU de Bordeaux; Guy Vallancien, Université Paris Descartes; Elvire Vaucher, Ph. D., School of Optometry, Université de Montréal; Monique Vincens, M.D., Ph. D., endocrinologist and pharmacologist, Université Paris VII; Catherine Vincent, M.D., hepatologist, Université de Montréal Hospital Center.
Giriş “Açıklamalı İnsan Anatomisi Atlası”, insan vücudunun tüm sistemlerinin öğrenilmesi için temel bir kaynaktır. Bu atlas, emsallerinden farklı olarak, vücudun değişik bölümlerinin yüksek çözünürlüklü resimlerindeki oluşumları, Latince, Türkçe, İngilizce terimler ve açıklamalarla sunar. Giriş bölümlerindeki ve “Konu Kutucukları”ndaki tamamlayıcı metinler, içerikteki bütün sistemlerin fonksiyonları ve özellikleri hakkında ek bilgi alma olanağı sağlar.
Yapı
Atlas, her birinin ilk iki sayfasında tanıtıcı kısa metin bulunan 14 temel konu / sistem içermektedir. Her bir temel konu / sistemdeki başlıklar ve altbaşlıklar ile resimlerdeki noktalı çizgilerle belirtilen açıklamalı oluşum adlandırmaları, indeks‘te bulmayı kolaylaştırmak üzere alt kategorilere ayrılmıştır. Atlas’ta ayrıca, sık kullanılan 43 anatomik terimi içeren açıklayıcı bir sözlük ile kullanılan tüm terimler, konu başlıkları, resim başlıkları ve yan yazılarını (terimler) içeren bir indeks yer almaktadır.
BAŞLIK Başlıklar, sayfa başında, altlarında İngilizce adlandırması da yer alacak şekilde bulunur. Eğer bir başlık, birden fazla sayfada devam ederse, sonraki sayfalarda gri renkte basılmıştır.
human cell
Fonksiyonlarına göre farklı şekil ve boyutta olan, insan vücudunun temel yapı taşı.
structura cellulae structure of a cell
Bütün insan hücreleri benzer yapıya sahiptir : Stoplazma ile çevrili bir çekirdek ile tüm hücreyi çevreleyen hücre membranından oluşur.
Hücre ve dokular | cell and tiSSueS
KONU Konular, genelde insan vücudunun sistemleri temelinde ele alınmış olup, her sayfada, Latince, Türkçe ve İngilizce terimlerle belirtilmiştir.
insan hücresi
nucleus cellulae cell nucleus Protein sentezine rehberlik eden ve dna yapısı içinde genetik bilgileri içeren, hücrenin merkezi yapısı.
cytoplasma cytoplasm Hücrenin iç yapısını oluşturan, içinde hücre organellerinin yer aldığı, çekirdeği çevreleyen sıvı bölüm.
reticulum endoplasmicum endoplasmic reticulum Çekirdeği çevreleyen cep şeklindeki ağsı yapıdan oluşan hücre yapısı olup, protein sentezinden sorumludur.
Complexus golgiensis / Golgi aparatı Golgi apparatus Gruplar halinde membranal keselerden oluşan hücre yapısı olup, hücre içindeki proteinlerin olgunlaşmasından ve iletiminden sorumludur.
microfilamentum microfilament Hücreye şeklini veren ve hücreyi destekleyen çubuk şeklindeki yapı.
centriolum centriole Mitoz bölünme süresince anahtar rol oynayan hücre yapısı.
TERİM İngilizce terimler, Kanada’daki yayınevi’nin ortak çalıştığı bilimsel komite tarafından; bunların Latince ve Türkçe karşılıkları ise “Türkçe Çeviri Kurulu”nda yer alan öğretim üyeleri tarafından hazırlanmıştır. Terimler, indeks’te sayfa belirtilerek yer almaktadır.
vacuola vacuole Su, atık maddeler ve hücreye gerekli çeşitli maddeler yuvarlak boşluklarda depolanır.
TANIMLAMA Resimdeki oluşumların yerleşimi, yapısı, fonksiyonu ve diğer özelliklerini açıklar.
mitochondrion mitochondrion Hücre solunumu ile ilgili yapı olup, hücre içinde enerji üretir ve depolar. pseudopod pseudopod Hücrenin yer değiştirmesinde başlıca rol oynayan, bazı hücrelerin stoplazmik uzantıları.
RESİM Son derece gerçekçi çizimler olup, oluşumlarla ilgili terimlerin görsel tanımına katkı sağlar.
ribosoma ribosome Serbest veya endoplazmik retikulum’a bağlı olarak bulunan ve insan vücudunun oluşumunda ve fonksiyonunda temel olan, proteinlerin yapımından sorumlu organel.
membrana cellularis cell membrane
Hücrenin dış yüzünü oluşturan, iki tabakalı lipid molekülleri.
microtubulus microtubule Hücre içinde organellerin ve yapıların taşınmasına izin veren ve hücreyi destekleyen silindirik yapı.
lipid lipids Hücre membranının yapımında rol oynayan ve yağ asitlerini içeren moleküller.
Hücrelerin Yaşamı Bir insan, 50 trilyondan daha fazla hücreden oluşmaktadır. Her bir dakikada, bu hücrelerin yüzlerce milyonu ölmekte ve bir o kadarı da hücre bölünmesi ile tekrar oluşmaktadır. Beyaz kan hücreleri gibi bazı hücreler sadece birkaç saat yaşarken, sinir hücreleri gibi diğer hücreler ise hayat boyu canlılıklarını sürdürebilirler. protein protein amino asitleri şekillendiren organik bileşikler; hücre membranında iç ve dış ortam arasında madde geçişini sağlayan kanalları proteinler oluşturur. 8
KONU KUTUCUĞU Her bölümde yer alan “Konu Kutucuklarında”, verilen temel bilgilere ek olarak, farklı bakış açıları ile tamamlayıcı, ilginç ve şaşırtıcı gerçekleri bulacaksınız.
İçindekiler | Contents Hücre ve dokular | Cell and tissues insan hücresi | human cell textus / doku | tissue mitosis | mitosis DNA | DNA
6
8 10 12 13
Eksternal morfoloji | Morphology
14
Skeleton / İskelet | Skeleton
20
erkek | man kadın | woman
ossa / kemikler | bones belli başlı kemikler | main bones cranium / kafatası | skull columna vertebralis / omurga | vertebral column compages thoracis / göğüs kafesi | thoracic cage pelvis / leğen | pelvis manus / el | hand pes / ayak | foot
Musculi / Kaslar | Muscles
musculus / kas | muscle ana kaslar | main muscles baş ve boyun | head and neck göğüs ve karın | thorax and abdomen üst ekstremite | upper limb alt ekstremite | lower limb
Eklemler | Joints
temel eklemler | main joints kartilaginöz eklemler | cartilaginous joints sinovyal eklemler | synovial joints
16 18
22 24 26 28 30 31 32 33
34
36 38 40 41 42 44
46
48 49 50
Systema nervosum / Sinir sistemi | Nervous system 56 sinir sisteminin yapısı | structure of nervous system neuron | neuron sinir impulsu | nerve impulse textus nervosus | nervous tissue systema nervosum centrale | central nervous system
58 59 60 60 61 systema nervosum periphericum | peripheral nervous system 67
Systema cardıovasculare / Dolaşım sistemi | Cardiovascular system
72
Systema lymphoideum / Lenfatik sistem | Lymphatic system
84
haema / kan | blood kan dolaşımı | blood circulation kan damarları | blood vessels cor / kalp | heart
74 76 77 82
lenfatik sistem organları | organs of the lymphatic system 86
Systema digestorium / Sindirim sistemi | Digestive system
88
sindirim sisteminin organları | organs of the digestive system 90
os / ağız | mouth dentes | teeth canalis digestorius / sindirim kanalı | digestive tract pancreas | pancreas hepar / karaciğer | liver
Systema respiratorium / Solunum sistemi | Respiratory system
91 92 94 97 98
100
solunum sistemi organları | organs of the respiratory system 102
üst solunum yolu | upper respiratory tract akciğerler | lungs
103 105
üriner sistem organları | organs of the urinary system
110 111 112
Systema urinarium / İdrar sistemi | Urinary system 108 vesica urinaria / idrar kesesi / mesane | urinary bladder
ren / böbrek | kidney
Systema genitale / Üreme sistemi | Reproductive system
114
Organa sensuum / Duyu organları | Sense organs
122
Systema endocrinae | Endocrine system
138
Sık Kullanılan Terimler | Glossary İndeks | Index
144 145
systema genitale masculinum | male genital organs systema genitale femininum | female genital organs görme | sight işitme | hearing koku / koku duyusu | smell tat / gustus / tat organı | taste dokunma / tactus | touch
glandulae endocrinae | endocrine glands glandula thyroidea | thyroid gland hypophysis | pituitary gland glandula suprarenalis | suprarenal gland
116 118
124 128 130 132 134 140 141 142 143
8 10 12 13
insan h端cresi | human cell textus / doku | tissue mitosis | mitosis DNA | DNA
Hücre ve dokular Cell and tissues İnsan vücudu, temel yapısı hücre olan, hiyerarşik olarak düzenlenmiş yapılardan (dokular, organlar ve sistemler) oluşmaktadır. Hücreler yoğun bir aktiviteye sahiptirler: Çoğalırlar, enerji iletirler, vücut için gerekli proteinleri sentezlerler ve hücre bölünmesi ile devamlı çoğalırlar. Aynı zamanda, kişiye özgü genlerin tümünü içerirler.
insan hücresi human cell Fonksiyonlarına göre farklı şekil ve boyutta olan, insan vücudunun temel yapı taşı.
structura cellulae structure of a cell HÜCRE VE DOKULAR | CELL AND TISSUES
Bütün insan hücreleri benzer yapıya sahiptir : Stoplazma ile çevrili bir çekirdek ile tüm hücreyi çevreleyen hücre membranından oluşur.
nucleus cellulae cell nucleus Protein sentezine rehberlik eden ve DNA yapısı içinde genetik bilgileri içeren, hücrenin merkezi yapısı.
cytoplasma cytoplasm Hücrenin iç yapısını oluşturan, içinde hücre organellerinin yer aldığı, çekirdeği çevreleyen sıvı bölüm.
reticulum endoplasmicum endoplasmic reticulum Çekirdeği çevreleyen cep şeklindeki ağsı yapıdan oluşan hücre yapısı olup, protein sentezinden sorumludur.
Complexus golgiensis / Golgi aparatı Golgi apparatus Gruplar halinde membranal keselerden oluşan hücre yapısı olup, hücre içindeki proteinlerin olgunlaşmasından ve iletiminden sorumludur.
microfilamentum microfilament Hücreye şeklini veren ve hücreyi destekleyen çubuk şeklindeki yapı.
centriolum centriole Mitoz bölünme süresince anahtar rol oynayan hücre yapısı.
vacuola vacuole Su, atık maddeler ve hücreye gerekli çeşitli maddeler yuvarlak boşluklarda depolanır. mitochondrion mitochondrion Hücre solunumu ile ilgili yapı olup, hücre içinde enerji üretir ve depolar. pseudopod pseudopod Hücrenin yer değiştirmesinde başlıca rol oynayan, bazı hücrelerin stoplazmik uzantıları. ribosoma ribosome Serbest veya endoplazmik retikulum’a bağlı olarak bulunan ve insan vücudunun oluşumunda ve fonksiyonunda temel olan, proteinlerin yapımından sorumlu organel.
membrana cellularis cell membrane Hücrenin dış yüzünü oluşturan, iki tabakalı lipid molekülleri.
microtubulus microtubule Hücre içinde organellerin ve yapıların taşınmasına izin veren ve hücreyi destekleyen silindirik yapı.
lipid lipids Hücre membranının yapımında rol oynayan ve yağ asitlerini içeren moleküller.
Hücrelerin Yaşamı Bir insan, 50 trilyondan daha fazla hücreden oluşmaktadır. Her bir dakikada, bu hücrelerin yüzlerce milyonu ölmekte ve bir o kadarı da hücre bölünmesi ile tekrar oluşmaktadır. Beyaz kan hücreleri gibi bazı hücreler sadece birkaç saat yaşarken, sinir hücreleri gibi diğer hücreler ise hayat boyu canlılıklarını sürdürebilirler. protein protein Amino asitleri şekillendiren organik bileşikler; hücre membranında iç ve dış ortam arasında madde geçişini sağlayan kanalları proteinler oluşturur. 8
musculus / kas muscle
MUSCULI / KASLAR | MUSCLES
Esas olarak kas liflerinden yapılmış olan ve sinir uyarısı etkisiyle kasılma yeteneğine sahip olan organ; kaslar vücudun hareket etmesini ve postürün devamlılığını sağlar.
kas tipleri types of muscles Her biri kendine özgü özelliklere sahip üç tip kas vardır.
düz kas smooth muscle Belirli organların istemsiz hareketlerine olanak tanıyan kas; bu tip kaslar en çok içi boşluklu organların (barsaklar ve yemek borusu gibi) ve kan damarlarının duvarlarında bulunurlar.
düz kas lifi smooth muscle fiber Tek çekirdekli küçük fuziform kas hücresi
çizgili kas lifi striated muscle fiber Birden fazla çekirdeğe sahip ve karakteristik olarak transvers yönde çizgilenme gösteren kas hücresi.
iskelet kası skeletal muscle Kasıldığı zaman tendonlar aracılığıyla tutunduğu iskeletin istemli hareketlerini sağlayan kas.
origo origin Kas kasılması sırasında sabit kalan, iskelet kasının kemik üzerine sıkıca tutunduğu nokta.
venter belly İskelet kasının origo (başlama yeri) ve insertio (sonlanma yeri) arasında kalan merkezi bölümü.
insertio insertion Kasılma sırasında hareket eden iskelet kasının kemiğe sıkıca tutunduğu yer.
kalp kası cardiac muscle Kalbin en büyük bölümünü meydana getiren, kalbin kasılmasını sağlayan, zincir şeklinde dallanma gösteren kas liflerinden meydana gelmiş kas.
36
tendo tendon İskelet kasının en uç noktasında bulunan, kasın kemiğe sıkıca tutunmasını sağlayan, elastik olmayan fibröz bağ doku bandı.
kalp kası lifi cardiac muscle fiber Tek bir merkezi çekirdeği olan ve trasnvers yönde çizgilenme gösteren kas hücresi
göğüs ve karın thorax and abdomen Göğüs kafesi ve karın duvarında abdomen’i destekleyen ve gövde ile ekstremitelerin çok sayıda hareketi yapabilmesine olanak tanıyan yüzeyel ve derin kaslar bulunur.
thorax ve abdomen : önden görünüm thorax and abdomen: anterior view musculus pectoralis major greater pectoral muscle Sternum ve clavicula’yı humerus’a bağlayan, iki başı olan, iki taraflı bulunan kas; özellikle kola iç tarafa doğru rotasyon yaptırdığı gibi kolu vücuda da yaklaştırır (adduksiyon).
musculi intercostales interni internal intercostal muscles Bir costa’nın alt kenarını altında bulunan costa’nın üst kenarına bağlayan, çift taraflı bulunan kaslardır. Soluk verme sırasında aktiflerdir, özellikle costa’ların aşağı doğru yer değiştirmesine olanak tanır.
musculus serratus anterior serratus anterior muscle İlk dokuz costa ile scapula arasında uzanan, çift taraflı bulunan kas; özellikle scapula’nın lateral rotasyonunda rol oynar, böylece kolun abduksiyonuna yardımcı olur.
linea alba linea alba Karın duvarında orta hatta yukarıdan aşağıya doğru uzanan, bazı karın kasları için tutunma yeri teşkil eden fibröz membran.
vagina musculi recti abdominis rectus sheath Abdomen’deki m.rectus’un üzerini örten zar; iç kenarı linea alba’nın oluşumuna katkı yapar.
umbilicus navel Göbek kordonunun kesilmesi sonucu meydana gelen yuvarlak, çukur şeklindeki skar / yara izi.
musculus obliquus externus abdominis external oblique muscle Son sekiz costa ile os ilium arasında uzanan, geniş, ince, çift taraflı bulunan kas; gövdenin fleksiyonu ve rotasyonunda rol oynar ve iç organlara basınç uygular, ayrıca soluk vermeye katkıda bulunur.
musculus obliquus internus abdominis internal oblique muscle Os ilium’u son üç ya da dört costa’ya bağlayan, çift taraflı bulunan kas; gövdenin fleksiyonu ve rotasyonuna olanak tanır ve karın içi organlara bası uygular.
musculus tensor fasciae latae tensor muscle of fascia lata Os ilium’u uyluğu çevreleyen zarın (fascia latae) kenarına bağlayan, çift taraflı bulunan kas. Kalçanın fleksiyonu ve iç rotasyonuna katkıda bulunur.
MUSCULI / KASLAR | MUSCLES
musculus rectus abdominis rectus abdominis muscle Os pubis ile sternum ve belirli costa’ların kıkırdak kısımları arasında uzanan çift taraflı bulunan, yüzeyel karın kası. Özellikle gövdenin önedoğru eğilmesinde (fleksiyonunda) rol alır.
musculus iliacus iliac muscle Abdomen’in alt bölgesinde yer alan, çift taraflı bulunan kas; esas olarak uyluğun fleksiyonunda rol oynar.
musculus psoas major greater psoas muscle Uyluğun fleksiyonu ya da gövdenin öne doğru eğilmesine olanak tanıyan, çift taraflı bulunan kas.
41
systema nervosum centrale central nervous system Motor komutları başlatan ve duyusal bilgileri yorumlayan, beyin ve omurilik tarafından oluşturulan sinir sistemi bölümüdür.
beynin frontal kesiti frontal section of brain substantia grisea gray matter Sinir uyarılarının işlenmesini sağlayan ve nöronların gövdeleri tarafından oluşturulan merkezi sinir sistemi gri maddesi.
substantia alba white matter Omurilik ve beyinin çeşitli kısımlarını birbirine bağlayan, nöronların uzantılarınca oluşturulan merkezi sinir sistemi ak maddesi.
ventriculus lateralis lateral ventricle Beyin-omurilik sıvısının üretimine katkı sağlayan ve beyinin üçüncü ventrikülünün her iki tarafında yerleşen, iki boşluğun her biri.
nuclei basales basal ganglia Hareketlerin hassas kontrolü ve karmaşık hareketlerin öğrenilmesinde rol oynayan beyinin merkezi bölümünde yerleşmiş gri madde oluşumları.
hypophysis / glandula pituitaria pituitary gland Hipotalamus tarafından kontrol edilen ve özellikle büyüme, laktasyon, kan basıncı ve su retansiyonu üzerinde rol oynayan, çok sayıda hormon (9 adet) salgılayan endokrin bez.
cerebellum cerebellum Başlıca motor koordinasyon, denge, kas tonusu ve posturü kontrol eden beyin bölümü.
corpus callosum corpus callosum İki serebral hemisferi birbirine bağlayan beyaz madde bandı.
cortex cerebri cerebral cortex En gelişmiş sinir fonksiyonlarını sağlayan, gri maddeden oluşan cerebrum’un yüzeyel tabakası.
ventriculus tertius third ventricle Beyin omurilik sıvısının üretimine yardım eden beyin boşluğu.
hypothalamus hypothalamus Hipofizin hormon salgıları ve otonom sinir sisteminin aktivitesini kontrol eden, gri maddenin bütün küçük oluşumları (nuclei).
chiasma opticum optic chiasm Liflerinin kısmen çaprazlaştığı, sağ ve sol gözlerin, nervus opticus’larının birleşmesiyle ortaya çıkan yapı.
truncus cerebri / encephali brain stem Çok sayıdaki vital fonksiyonun regülasyonu ile omurilik, cerebrum ve cerebellum arasındaki ileti bağlantılarını sağlayan, medulla spinalis’ le devam eden beyin bölümü.
Aksonda İleti Hızı Akson, myelin kılıfı ile kaplandığında, sinir uyarıları 150 m/s’lik hızla ilerleyebilir.
61
SYSTEMA NERVOSUM / SINIR SISTEMI | NERVOUS SYSTEM
encephalon brain Beyin, beyincik ve beyin sapından oluşan ve kafatası içinde kalan merkezi sinir sisteminin bölümü olup, duyu algılanımı, hareketler, hafıza, konuşma, refleksler ve yaşamsal fonksiyonlardan sorumludur.
pancreas pancreas Sindirim (pankreatik salgıların sekresyonu) ve kan şekeri kontrolünde (insülin salgılanması) önemli rol oynayan ince uzun bez.
SYSTEMA DIGESTORIUM / SINDIRIM SISTEMI | DIGESTIVE SYSTEM
cauda pancreatis tail of pancreas Pankreasın sol ucu. vesica biliaris (fellea) gallbladder Karaciğer altında yer alan ve safrayı depolayıp boşaltan küçük bir organdır.
caput pancreatis head of pancreas Duodenum kavsi içinde yer alan pankreas bölümü.
duodenum duodenum İnce barsağın, mide ile birleşen ve karaciğer ile pankreas’tan gelen salgıları alan ilk bölümü.
acinus acinus Gıdaların kimyasal parçalanmasında önemli rol oynayan pankreas salgısını salgılayan hücre kümesi.
pancreas kanalının kesiti section of pancreatic duct ductus choledochus bile duct Safrayı duodenum’a taşıyan kanal.
ductus excretorius excretory duct Pankreas salgısını toplayan ve pankreas kanalına taşıyan ductus / kanal.
ductus pancreaticus accessorius accessory pancreatic duct Pankreas kanalının, hepatopankreatik ampullanın yukarısından geçerek duodenuma açılan ek / ilave dalı.
ductus pancreaticus pancreatic duct Pankreas tarafından üretilen pankreas salgısını, toplayan ve hepatopankreatik ampulla’ya boşaltan kanal.
Oddi sfinkteri sphincter of Oddi Hepatopankreatik ampullanın açıklığını çevreleyen, halka şeklindeki kas olup, sekresyonların duodenuma doğru geçişini düzenler.
ampulla hepatopancreatica hepatopancreatic ampulla Pankreas kanalı ile safra kanalının birleşiminden meydana gelen genişlemiş kanal olup duodenum’a açılır. 97