BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR YÜKSEK OKULLARI İÇİN
HAREKET SİSTEMİ ANATOMİSİ VE
KİNESİYOLOJİ
Prof. Dr. L. Bikem SÜZEN
NOBEL TIP KİTABEVLERİ
© 2013 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti.
HAREKET SİSTEMİ ANATOMİSİ VE KİNESİYOLOJİ Prof. Dr. L. Bikem SÜZEN ISBN: 978-605-335-019-4 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası hükümleri gereğince herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz.
Yayımcı
: Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul Yayımcı Sertifika No : 15710 Baskı / Cilt : No-bel Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Kurtini Mevki, General Şükrü Kanatlı Cad. Ömerli - Hadımköy - İstanbul Matbaa Sertifika No : 12565 Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri, Cenk Akay Kapak Tasarım : Cenk Akay Baskı Tarihi : Kasım 2013 - İstanbul
NOBEL TIP KİTABEVLERİ TİC. LTD. ŞTİ. MERKEZ - ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-İstanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17 CERRAHPAŞA Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karşısı Park içi Cerrahpaşa-İstanbul Tel: (0212) 586 17 58 KADIKÖY Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi No: 7 Kadıköy-İstanbul Tel: (0216) 336 60 08
www.nobeltip.com
ANKARA Sağlık Sokak No:17/C Çankaya (Sıhhiye) Tel: (0312) 434 10 87
ELAZIĞ Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) 233 43 43
ANTALYA Meltem Mah. Dumlupınar Bulv. Başkent Sitesi, B Blok No: 4 Meltem Tel: (0242) 238 15 55
İZMİR Kazım Dirik Mahallesi, 186 Sokak No: 21/B Bornova Tel: (0232) 343 10 50
BURSA Sakarya Mah. Bahriye Üçok Cad. Menekşe Sok. N: 21/18 Görükle Nilüfer Tel: (0224) 224 60 21
SAMSUN Ulugazi Mah. 19 Mayıs Bulvarı 16/6 Tel: (0362) 435 08 03
DİYARBAKIR Kurt İsmail Paşa 2. Sokak No: 12/C Ofis Tel: (0412) 228 93 93
BAKÜ / AZERBAYCAN Nesib bey Yusifbeyli Caddesi No: 43 Bakü / Azerbaycan Tel: +994 (0)12 449 9431
ÖNSÖZ Dostum, Hayat Arkadaşım Giray SÜZEN’ e Spor; sadece sağlık ve zindelik için gerekli bir kavram değil, aynı zamanda da bir yaşam biçimidir. Diğer yandan unutulmamalıdır ki, egzersizlerin düzenli olması kadar önemli olan bir şeyde egzersizin bilinçli yapılmasıdır. Bu anlamda sizlerin sorumluluğu çok daha fazla, sizler sporu aynı zamanda kendisine meslek edinmiş, geleceğin profesyonellerisiniz. Hareketin nedenlerini, hareketin yapılışını, hareketin sonuçlarını ve hareketin etkilerini değerlendirebilmek, kısacası bir hareketi analiz edebilmek için; “anatomi, fizyoloji ve fizik bilgisine sahip olmak gerekliliği” düşüncesinden yola çıkarak, spor bilimleri ve spor ile ilgili disiplinlerde eğitim alan herkesin , temel gereksinimlerden birine cevap verebilmesi için “Hareket Sistemi Anatomisi ve Kinesiyoloji” isimli bu kitabı bir rehber olarak hazırladım. Kitabı kurgularken, insan vücudunu meydana getiren hücre, doku, organlar ve sistemlere az değindim. Beden eğitimi ve spor disiplinlerinde eğitim alanların hareket sistemi anatomisini daha iyi kavrayabilmeleri içinde anatomik terimler ve kavramları, düzlemleri, eksenleri, hareket sisteminin pasif üyeleri olan kemik ve eklem genel bilgisi ile aktif üyesi olan kas genel bilgisine daha geniş yer ayırdım. Kitabı; anlaşılırlık, amaca uygunluk ve etkililik ilkelerini göz önünde bulundurarak, fonksiyonel öğretim yöntemini esas alarak hazırladım. Her bir bölümün başında, o bölümde neler öğrenileceğini maddeler halinde yazdım ve özgün resimlerle de anlama kolaylığı sağladım. “Hareket Sistemi Anatomisi ve Kinesiyoloji” kitabında hareket analizi ,hareketin pasif ve aktif unsurları göz önüne alınarak; harekete katılan eklemler, eklemlerde yapılan hareketler, harekete katılan kaslar, kasların eklemlere göre pozisyonu ve kasılma tipleri incelenerek yapılmıştır. Bu kitaptan faydalanan herkes, edindiği bu bilgileri sporcu performansının geliştirilmesinde, teknik analizinde, değerlendirilmesinde, takibinde, motor kontrol ve öğrenme çalışmalarında, hareket güvenliği, sakatlıkların önlenmesi ve tedavisinde, fiziksel rehabilitasyon programlarının düzenlenmesinde kullanabilir. Beden Eğitimi Spor Yüksek Okulu öğrencilerimizden Berk Akan bu çalışmamızda büyük bir özveri ile bize modellik yaptı. Fotoğrafları Güzel Sanatlar Fakültesi Fotoğraf Bölümü öğretim görevlisi Sayın Handan Dayı çekti. Güzel Sanatlar Fakültesi araştırma görevlisi Sayın Dr. Fuat Akdenizli foto-illüstrasyonlarını yaptı. Sevgili öğrencim Can Eğridere ise tüm illüstrasyonları yaptı ve ortaya bu özgün kitap çıktı. Emeği geçen herkese, katkıları için sonsuz teşekkür ediyorum. Antalya, 2013
Prof. Dr. L. Bikem SÜZEN Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı
ødø1'(.ø/(5 Bölüm 1
1
øQVDQ DQDWRPLVL LOH WDQÕúPD .......................... 2 2UJDQL]PDGDNL \DSÕVDO G ]HQ ...................... 4 2UJDQLN YH LQRUJDQLN ELOHúHQOHU ..................... 5 9 FXWWDNL VLVWHPOHU ................................. 8 $QDWRPLN SR]LV\RQ ................................. 8 $QDWRPLN G ]OHPOHU YH HNOHPOHU ............ 8 $QDWRPLN E|OJHOHU ................................ 10 $QDWRPLN ERúOXNODU ...............................11 +DUHNHW ELOGLUHQ DQDWRPLN WHULPOHU .............. 13 Bölüm 2
17
+ FUH .......................................................... 19 + FUH ]DUÕ SODVPDOHPPD.......................... 21 + FUH oHNLUGH÷L QXFOHXV QXNOHXV ............ 22 'HRNVLULERQ NOHLN DVLW '1$ .................. 22 5LERQ NOHLN DVLW 51$ ........................... 22 6WRSOD]PD V\WRSODVPD ............................. 23 3URNDU\RW YH |NDU\RW K FUHOHU .............. 26 + FUH E|O QPHVL......................................... 27 + FUHGH PDGGH DOÕúYHULúL ........................... 29 3DVLI WDúÕPD ......................................... 29 $NWLI WDúÕPD .......................................... 29 + FUH PHWDEROL]PDVÕ .................................. 30 $QDEROLN UHDNVL\RQODU ........................... 30 .DWDEROLN UHDNVL\RQODU .......................... 30 Bölüm 3
31
'RNX YH GRNX WLSOHUL .................................... 32 (SLWHO GRNX .................................................. 32
gUW HSLWHOL ........................................... 33 6DOJÕ HSLWHOL .......................................... 33
'HVWHN GRNX................................................ 34 %D÷ GRNX .............................................. 34 .HPLN GRNX .......................................... 35 .ÕNÕUGDN GRNX ....................................... 37 .DQ GRNX .............................................. 37 YD÷ GRNX DGLSR] GRNX ....................... 38 .DV GRNX..................................................... 39 6LQLU GRNX.................................................... 41 Bölüm 4
43
+DUHNHWLQ SDVLI HOHPDQODUÕ NHPLNOHU ........... 44 *HQHO ELOJLOHU ........................................ 44 .HPL÷LQ DQDWRPLN \DSÕVÕ ...................... 45 .HPLN WLSOHUL ......................................... 46 +DUHNHWLQ SDVLI HOHPDQODUÕ HNOHPOHU ........... 47 *HQHO ELOJLOHU ........................................ 47 .................. 47 2\QDPD] HNOHPOHU ............................... 47 YDUÕ R\QDU HNOHPOHU .............................. 48 2\QDU HNOHPOHU .................................... 48 THN HNVHQOL HNOHPOHU ............................ 52 øNL HNVHQOL HNOHPOHU .............................. 52 ho HNVHQOL HNOHPOHU .............................. 53 %HOLUOL ELU HNVHQL ROPD\DQ HNOHPOHU ...... 53 (NOHP \ ]OHULQLQ ELUELUOHULQGHQ X]DNODúPDVÕQÕ HQJHOOH\HQ IDNW|UOHU ..... 53 +DUHNHWLQ DNWLI HOHPDQODUÕ NDVODU ............... 54 *HQHO ELOJLOHU ........................................ 54 .DV GRNXVXQXQ |]HOOLNOHUL .................... 55 dL]JLOL NDVODUÕQ |]HOOLNOHUL ...................... 56 .DVODUÕQ LVLPOHQGLULOPHOHUL .................... 57 .DVODUÕQ KDUHNHWOHUL .............................. 60
Kaslarda tonus ..................................... 61 .DVODUÕQ NDVÕOPD úHNLOOHUL ..................... 61 .DVODUÕQ EHVOHQPHOHUL .......................... 63 øVNHOHW NDVODUÕQÕQ VLQLUOHUL ..................... 63 Bölüm 5
65
$NVL\HO LVNHOHW 6NHOHWRQ D[LDOH ................. 67 .DID LVNHOHWL ......................................... 67 &ROXPQD YHUWHEUDOLV ............................. 68 VHUWHEUDODUÕQ RUWDN |]HOOLNOHUL ............... 70 $NVL\HO LVNHOHWLQ HNOHPOHUL .................... 74 %R\XQ NDVODUÕ ....................................... 77 %R\XQ N|N GHULQ ER\XQ NDVODUÕ........... 79 *|YGH .DVODUÕ ............................................. 80 < ]H\VHO JUXS VÕUW NDVODUÕ .................... 80 2UWD JUXS VÕUW NDVODUÕ ............................ 81 'HULQ JUXS RWRNWRQ VÕUW NDVODUÕ ........... 81 *|÷ V NDVODUÕ ............................................. 85 .DUÕQ |Q YH \DQ GXYDUÕ NDVODUÕ .................... 87 3HOYLV oÕNÕúÕQÕ NDSDWDQ NDVODU .............. 89 *|YGHQLQ |Q QGH EXOXQDQ RPXUJD NDVODUÕ 90 *|YGHQLQ DUNDVÕQGD EXOXQDQ RPXUJD NDVODUÕ ..................................... 90 *|YGHQLQ \DQÕQGD EXOXQDQ RPXUJD NDVODUÕ ..................................... 90 2PXUJDQÕQ KDUHNHW DQDOL]L................... 91 2PXUJDGDNL úHNLO ER]XNOXNODUÕ ............. 94 Bölüm 6
95
6NHOHWRQ $SSHQGLFXODUH $SHQGLN OHU LVNHOHW ..................................... 96 5HJLR PHPEUL VXSHULRULV hVW HNVWUHPLWH ............................................ 96 2VVD PHPEUL VXSHULRULV hVW HNVWUHPLWH NHPLNOHUL ............................. 97 3HNWRUDO NHPHU NHPLNOHUL &LQJXOXP SHFWRUDOH .............................. 98 3HNWRUDO NHPHU HNOHPOHUL ................... 100 3HNWRUDO NHPHU NDVODUÕ ....................... 101 3HNWRUDO NHPHU KDUHNHW DQDOL]L .......... 104
(O NDVODUÕ ................................................... 131 THQDU E|OJH WHQDU NDVODU .................... 131 (O SDUPDNODUÕQÕQ KDUHNHW DQDOL]L ........ 134 hVW HNVWUHPLWHQLQ VLQLUOHUL ......................... 135 Bölüm 7
137
5HJLR PHPEUL LQIHULRULV $OW HNVWUHPLWH ............................................ 138 2VVD PHPEUL LQIHULRULV $OW HNVWUHPLWH NHPLNOHUL............................. 139 3HOYLV NHPHU NHPLNOHUL ....................... 140 3HOYLV NHPHU HNOHPOHUL ....................... 142 8\OXN E|OJHVL ............................................ 144 *OXWHDO E|OJH NDVODUÕ .......................... 146 .DOoD HNOHPLQLQ |Q QGHQ JHoHQ YH ......... 147 8\OX÷D GÕú URWDV\RQ \DSWÕUDQ NDVODU .. 148 8\OX÷D DGGXNVL\RQ \DSWÕUDQ NDVODU .... 150 8\OX÷XQ |Q E|OJHVLQGH EXOXQDQ NDVODU . 152 8\OX÷XQ DUND E|OJHVLQGH EXOXQDQ NDVODU ................................... 153 .DOoD HNOHPL KDUHNHW DQDOL]L .............. 155 %DFDN E|OJHVL ........................................... 158 %DFDN E|OJHVL NHPLNOHUL ..................... 158 %DFDN E|OJHVL HNOHPOHUL ..................... 159 'L] HNOHPL KDUHNHW DQDOL]L .................. 160 A\DN E|OJHVL ............................................. 163 %DFD÷ÕQ |Q E|OJHVL ............................ 168 %DFD÷ÕQ \DQ E|OJHVL .......................... 169 %DFD÷ÕQ DUND E|OJHVL ......................... 169 A\DN NDVODUÕ .............................................. 171 A\D÷ÕQ GRUVDO \ ] QGH EXOXQDQ NDVODU . 171 A\D÷ÕQ SODQWDU \ ] QGH EXOXQDQ NDVODU 171 A\DN ELOH÷L KDUHNHW DQDOL]L ................. 171 A\DN ELOH÷L HNOHPLQLQ |Q QGH EXOXQDQ NDVODU177 A\DN ELOH÷L HNOHPLQLQ DUNDVÕQGD EXOXQDQ NDVODU 177 A\DN ELOH÷L HNOHPLQLQ ODWHUDOLQ¶GH EXOXQDQ NDVODU 177 A\DN SDUPDNODUÕQÕQ KDUHNHWL .............. 177 $OW HNVWUHPLWH VLQLUOHUL ............................... 178
.RO E|OJHVL ................................................ 106 .ROXQ KDUHNHW DQDOL]L ..........................110
Bölüm 8
gQ NRO E|OJHVL ............................................113 gQ NRO NHPLNOHUL ..................................113 gQ NRO HNOHPOHUL ..................................115 gQ NRO KDUHNHW DQDOL]L .........................118 (O ELOH÷L KDUHNHWOHULQLQ DQDOL]L ............ 125
.RRUGLQDV\RQ............................................ 183 VHVWLEXOHU VLVWHP................................ 183 &HUHEHOOXP ........................................ 187 &HUHEUXP ........................................... 188 3RVW U ................................................ 191 *|YGH KDUHNHW DQDOL]L ........................ 192 hVW HNVWUHPLWH KDUHNHW DQDOL]L............ 197 $OW HNVWUHPLWH KDUHNHW DQDOL]L ............. 202 < U PH .............................................. 204
(O E|OJHVL .................................................. 127 (O NHPLNOHUL ........................................ 128 (O ELOH÷L HNOHPL ................................... 128 (O HNOHPOHUL ........................................ 129
179
.LQHVL\RORML................................................ 180