Hemodiyaliz hasta egt roy adaptasyon modeli

Page 1

VİCDAN KARABACAK

Hemodiyaliz Hasta Eğitiminde Hemodiyaliz Hasta Eğitiminde

ROY ADAPTASYON MODELİ

ISBN: 978-605-335-037-8

ROY ADAPTASYON MODELİ Ayşe KACAROĞLU VİCDAN& Bilgi GÜLSEVEN KARABACAK


Hemodiyaliz Hasta Eğitiminde

ROY ADAPTASYON MODELİ Ayşe KACAROĞLU VİCDAN& Bilgi GÜLSEVEN KARABACAK


© 2014 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti.

Hemodiyaliz Hasta Eğitiminde ROY ADAPTASYON MODELİ Dr. Ayşe KACAROĞLU VİCDAN Yrd. Doç. Dr. Bilgi GÜLSEVEN KARABACAK ISBN: 978-605-335-037-8 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası hükümleri gereğince herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz.

Yayımcı

: Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul Yayımcı Sertifika No : 15710 Baskı / Cilt : No-bel Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Kurtini Mevki, General Şükrü Kanatlı Cad. Ömerli - Hadımköy - İstanbul Matbaa Sertifika No : 12565 Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri, Cenk Akay Kapak Tasarım : Cenk Akay Baskı Tarihi : Şubat 2014 - İstanbul

NOBEL TIP KİTABEVLERİ TİC. LTD. ŞTİ. MERKEZ - ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-İstanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17 CERRAHPAŞA Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karşısı Park içi Cerrahpaşa-İstanbul Tel: (0212) 586 17 58 KADIKÖY Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi No: 7 Kadıköy-İstanbul Tel: (0216) 336 60 08

www.nobeltip.com

ANKARA Sağlık Sokak No:17/C Çankaya (Sıhhiye) Tel: (0312) 434 10 87

ELAZIĞ Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) 233 43 43

ANTALYA Meltem Mah. Dumlupınar Bulv. Başkent Sitesi, B Blok No: 4 Meltem Tel: (0242) 238 15 55

İZMİR Kazım Dirik Mahallesi, 186 Sokak No: 21/B Bornova Tel: (0232) 343 10 50

BURSA Sakarya Mah. Bahriye Üçok Cad. Menekşe Sok. N: 21/18 Görükle Nilüfer Tel: (0224) 224 60 21

SAMSUN Ulugazi Mah. 19 Mayıs Bulvarı 16/6 Tel: (0362) 435 08 03

DİYARBAKIR Kurt İsmail Paşa 2. Sokak No: 12/C Ofis Tel: (0412) 228 93 93

BAKÜ / AZERBAYCAN Nesib bey Yusifbeyli Caddesi No: 43 Bakü / Azerbaycan Tel: +994 (0)12 449 9431


ÖNSÖZ

Kronik böbrek yetmezliği fiziksel, psikolojik ve sosyal

açıdan

bireylerin

yaşama

uyumlarını

zorlaştıran bir hastalıktır. Günümüzde hemodiyaliz tedavisi uygulanan bireylerin tedaviye uyumunun sağlanması sağlık

durumu

ve

yaşam kalitesi

açısından önemlidir. Hemşirelik

uygulamalarında,

bakımında

ve

hasta eğitiminde yol göstermek amacıyla geliştirilen modellerden biri de Roy Adaptasyon Modelidir. Bu kitap, “Roy Adaptasyon Modeline Göre Verilen

Eğitimin

Hemodiyaliz

Tedavisi

Alan

Bireylerin Uyumuna Etkisinin Değerlendirilmesi” başlıklı

tez

çalışmasından

esinlenilerek

hayat

bulmuş, geliştirilmiş, yeniliklerle bütünleştirilerek hazırlanmıştır. Bu kitap, Roy Adaptasyon Modeli doğrultusunda kronik böbrek yetmezliği olan hastaların tedaviye uyumlarını kolaylaştırmayı amaçlamaktadır.

Aynı

zamanda da hemşireler için iyi bir kaynak olacaktır.

-3-


Kitabın yazımı için bizi yüreklendiren, değerli görüş ve önerileriyle önemli katkılar sağlayan Sayın Prof. Dr. Şule ECEVİT ALPAR’a ve Sayın Doç. Dr. Sıdıka OĞUZ’a sonsuz teşekkürlerimizi sunarız. Kitabın tüm okuyucular için yararlı olması dileğiyle.

Yrd. Doç. Dr. Bilgi GÜLSEVEN KARABACAK Dr. Ayşe KACAROĞLU VİCDAN

-4-


İÇİNDEKİLER

Bölüm 1 Giriú««««««««««««««««««« 7 .URQLN %|EUHN <HWPH]OL÷L« « « « « « « « 14 .URQLN %|EUHN <HWPH]OL÷LQGH 7HGDYL 18 Periton DiyDlizi«««««««««««««« 19 HemoGiyDli]«««««««««««««««« 23 +HPRGL\DOL]LQ 7HGDYLVLQLQ .RPSOLNDV\RQODUÕ 25 +HPRGL\DOL] 7HGDYLVLQGH )L]LNVHO 6RUXQODU 28 +HPRGL\DOL] 7HGDYLVLQGH 3VLNRVRV\DO 6RUXQODU 29 +HPRGL\DOL] 7HGDYLVLQGH +HPúLUHOLN %DNÕPÕ 32 +HPúLUHOLNWH 0RGHO .XOODQPD 36 5R\ $GDSWDV\RQ 0RGHOL 40 Bölüm 2 +HPRGL\DOL] +DVWD (÷LWLP .LWDSoÕ÷Õ«««««« 73 “HemoGiyDliz ile YDúDmDk” KDynDNoD«««««««««««««««««146

-5-



GİRİŞ

Kronik hastalıklar, tam olarak iyileşmeyen, sürekli ilerleyen, çoğu kez kalıcı sakatlıklara yol açan;

bireyleri

fiziksel,

psikolojik,

sosyal

ve

ekonomik olarak etkileyen, uzun süreli gözlem, bakım ve kontrol gerektiren, geriye dönüşsüz patolojik değişikliklerdir (Akdemir ve Birol 2005, Gülseven ve Oğuz 2009). Kronik

hastalıklar,

bir

ya

da

daha

fazla

sistemde, geriye dönüşsüz yapı ve fonksiyon bozukluğuna yol açmakta, bu nedenle birey, aile ve toplum için primer ya da sekonder stresör özellikleri barındırmaktadır (Akdemir ve Birol 2005, Gülseven ve Oğuz 2009). Bireyde stres yaratan kronik hastalıklar uyum için bir dizi davranış değişikliği gerektirmektedir.

-7-


Literatürde

de

kronik

hastalık

durumunun

bireyin kimlik algılayışını değiştirebildiği, geleceğe dönük

planlarından

vazgeçmesine,

ailenin

ve

toplumun maddi kayıplar yaşamasına ve bireyin bağımlılık düzeyinin artmasına neden olabildiği üzerinde durulmuştur (Akdemir ve Birol 2005,Samir, Rolf and Peterson 2005, Gülseven ve Oğuz 2009). Kronik hastalıkların en önemlilerinden biri olan Kronik Böbrek Yetmezliği (KBY) her iki böbrekte ilerleyici ve geriye dönüşümsüz nefron kaybıdır. Bu hastalık, glomerüler filtrasyon değerinde azalmanın sonucu böbreğin sıvı-solüt dengesini ayarlama ve metabolik-endokrin

fonksiyonlarında

kronik

ve

ilerleyici bir bozulma hali olarak tanımlanmaktadır (Akpolat ve Utaş 2001, Erek 2005).

-8-


Kronik uygulanan

böbrek

yetmezliğinin

hemodiyaliz,

bireylerin

tedavisinde fizyolojik

ihtiyaçlarını, benlik saygılarını, ruhsal durumlarını, sosyal ilişkilerini, rollerini; dolayısıyla tüm hayatını etkiler.

Kronik

böbrek

yetmezliği,

hemodiyaliz

hastalarında fiziksel yetersizlikle birlikte tedavi ekibine ve makineye bağımlı olmanın sonucu olarak, aile içinde rollerinin değişmesine neden olmaktadır. Aynı zamanda, çalışma yaşamının sınırlanmasını ve sosyal ilişkilerin azalmasını da beraberinde getirmektedir. Yaşanan iç çatışmalar, seksüel fonksiyonlarda bozulmalar, bitkinlik, beden imgesinde değişme, sıvı kısıtlaması ve sınırlı diyet, devamlı gelecek korkusu ve kısa yaşam süresi gibi psiko-sosyal

sorunlara

da

neden

olmaktadır

(Gençöz ve Astan 2006, Gök, Taşçı, Beydağ ve Kiper 2009, Mollaoğlu 2011).

-9-


Birey,

hayatında

meydana

gelen

bu

değişikliklere uyum sağladığı sürece hastalıkla baş edebilir, hayatındaki değişimlere ayak uydurabilir ve hemodiyaliz

ile

barışık

sürdürebilir.

Kronik

bir

böbrek

şekilde yetmezliği

yaşamını sonucu

hemodiyaliz tedavisi uygulanan bireylerin var olan veya gelişebilecek sorunlarının çözümlenmesinde, hemşire verdiği eğitimle bireylerin hastalıkları ile yaşama uyum sağlamalarına destek olabilir. Bu süreçte hemşirelik bakımı ve eğitimi büyük öneme sahiptir. Hemşirelerin bu girişimlerine rehberlik edecek olan da hemşirelik kuramlarıdır. Hemşirelik kuramları mesleği yorumlar ve tanımlar; böylece profosyonel olarak eğitim, uygulama ve araştırma aktivitelerinde

hemşirelere

(Velioğlu1999, Birol 2009).

- 10 -

yardım

eder


1960’lı

yıllardan

teorisyenler

günümüze

hemşireliğin

konu

kadar

tüm

alanının

kişi

olduğunda birleşmiş ve hemşirelik kuramlarını birey etrafında

temellendirmeye,

onu

tanımlamaya

çalışmışlardır. Hemşireliğin önemli kuramcılarından biri olan Sister Callista Roy da insanı çevre ile etkileşim ve uyum içinde olan bio-psiko-sosyal bir varlık olarak görür. Roy’a göre hemşirelik bireylerin sağlık durumunu olumlu yönde etkileyen, gelişime açık bir bilgi sistemidir. Hemşire, bireyin sağlık durumunu olumlu yönde etkilemek için bu bilgi birikimini kullanır. Hemşirenin

uyguladığı

girişimler

bireyin

uyumunu kolaylaştırır. Hemşirenin amacı, fizyolojik ihtiyaçlarla, üstlendiği rollerle ve sağlıkla ilgili değişikliklerle bireyin uyum yapmasına yardım etmektir (Velioğlu 1999, Birol 2009, Roy 2009).

- 11 -


Roy

biyolojik,

psikolojik

ve

sosyolojik

bütünlüğün insanın temel gereksinimi olduğunu belirtmiştir. Roy’a göre, insan çevresindeki devamlı değişikliklerle fizyolojik, psikolojik ve sosyal uyum mekanizmaları ile baş etmeye çalışır. Gereksinimleri karşılanmadığında, bunların karşılanması için “baş etme

mekanizmaları”

harekete

geçer.

Bütün

bireylerin dört grupta toplanan gereksinimlere uyum sağlaması

gerekir.

gereksinimlerin kavramının

Bunlar;

temel

karşılanması,

geliştirilmesi,

sosyal

fizyolojik

olumlu rolün

getirilmesi ve karşılıklı bağlılıktır (Roy 2009).

- 12 -

benlik yerine


Kronik

böbrek

yetmezliğinin

tedavisinde

yararlanacağımız hemşirelik modellerinden biri olan Roy

Adaptasyon

Modelinin

en

önemli

amacı

hastanın bu süreci daha az etkilenme ile atlatması ve

hastalığa

uyumu

istenilen

düzeyde

gerçekleştirmesidir. Roy

Adaptasyon Modeli’nin

hemodiyaliz

uygulanan

tedavisi

hastalarla

ilişkilendirilmesi ve eğitimin bu model doğrultusunda verilmesi hemşirelik uygulaması açısından doğru sonuçlar doğuracaktır.

- 13 -


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.