İÇİNDEKİLER Son Baskının Önsözü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iv İLKÇAĞLARDA HASTA BAKIMI TARİHÇESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 İlkel Patoloji ve İlkel Psikoloji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 İlkel Toplumlarda Hasta Bakımı ve Sağlık İşleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 Hasta Bakımını Etkileyen Unsurlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Milattan Önce Hasta Bakımı ve Tıp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Sümerlerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Eti Türkleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Babillerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Asurlular . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Mısır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 Hindistan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 İran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Yunanistan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Hippocrate . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 Roma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 İskenderiye Tıp Okulu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 Çin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 HEMŞİRELİKTE DİNSEL ETKİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 Musevilerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Hıristiyanlarda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Dekonesler ve Dekonlar (Deaconesse ve Deacon) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Ünlü Dekonesler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Marcella . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Paula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Fabiola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Manastırlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Hastanelerin Başlangıcı (Diakomia ve Zenodokia). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Müslümanlarda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 İslâmiyet ve Türklerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 ÜNLÜ TÜRK HEKİMLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19 Ebu Bekir Razı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 Ebu Nasrı Farabi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 İbni Sina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 Ebu Reyhan Biruni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Akşemsettin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Sebuncuoğlu Şerafettin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24 ORTA ÇAĞ VE SONRASI TIP VE HASTA BAKIMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25 Haçlı Seferleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 St. John Şövalyeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 Teutenik Şövalyeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 vii
viii
İçindekiler
St. Lozaras Şövalyeleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 Şövalye Kuruluşları Yönetiminde Hastane İşleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 Manastır Dışı Kuruluşlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 Genç Kardeşler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 Klarisalar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Sivil örgütler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Begenler (Beguines). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31 Common Life Kuruluşu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Santo Spirito Kuruluşu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Floransa Sisterleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 Üniversiteler ve Tıpta Gelişim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32 RÖNESANS DEVRİ (1500- 1700) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Paracelsus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Leonardo da Vinci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Andreus Vasalius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Ambriuse Pare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Gabriel Fallapio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 William Harvey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Thomas Sydenham . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 Anton Von Leeventicle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 Edward Jenner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 Sosyal Reform Hareketleri ve St. Vincent de Paul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 Hemşirelikte Karanlık Günler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35 MODERN DEKONES ÖRGÜTÜNÜN KURULUŞU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 19. Yüzyılda Hemşirelik Çalışmaları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 İlk Hemşire Okulları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38 FLORENCE NIGHTINGALE VE MODERN HEMŞİRELİK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41 Florence Nightingale’in Hayatı ve Kişiliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41 Kırım Savaşı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 Florence Nightingale’in İngiltere’ye Dönüşü ve Modern Hemşirelik Mesleğinin Kuruluşu . . . . . . .46 Nightingale ve Hemşirelik Öğretimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 BÜYÜK BİLİMCİLER VE HEMŞİRELİK MESLEĞİ İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI . . . . . . . . . . . . . .57 Louis Pasteur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57 Robert Koch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57 Lord Joseph Lister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57 İgnar Philip Semmeveiss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58 Anestezik Maddelerin Tarihçesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58 BEŞ KITADA HEMŞİRELİK VE GELİŞİMİ AVRUPA’DA HEMŞİRELİK VE GELİŞİMİ . . . . . . . . .59 İngiltere. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 İngiltere’de Halk Sağlığı Hemşireliği. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 I. II. Dünya Savaşlarının İngiliz Hemşireliğine Etkileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
İçindekiler
ix
I. Dünya Savaşı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63 II. Dünya Savaşı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63 İskoçya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64 İrlanda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64 Almanya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64 Fransa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 İtalya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Yunanistan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Bulgaristan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Rusya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 Rusya’da Hemşirelik Eğitimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 Diğer Avrupa Ülkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 AMERİKA’DA HEMŞİRELİK VE GELİŞİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 Amerika Birleşik Devletleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 1870 Yılından Sonra Amerikan Hemşireliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74 I. ve II. Dünya Savaşlarının Amerikan Hemşireliğine Etkileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76 I. Dünya Savaşı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76 II. Dünya Savaşı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76 Amerika’da Toplum Sağlığı Hemşireliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 Kanada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Halk Sağlığı Hemşireliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 Orta ve Güney Amerika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79 ASYA’DA HEMŞİRELİK VE GELİŞİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 İran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 Suriye-Lübnan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81 İsrail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82 Suudi Arabistan-Irak-Ürdün . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82 Pakistan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83 Diğer Orta Doğu Ülkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83 Hindistan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83 Japonya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84 Çin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84 AVUSTURALYA’DA HEMŞİRELİK VE GELİŞİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 Yeni Zelanda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 AFRİKA’DA HEMŞİRELİK VE GELİŞİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89 TÜRKİYE’DE HEMŞİRELİK EĞİTİMİ VE GELİŞİMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91 Prof. Dr. Besim Ömer Akalın. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93 I. Dünya Savaşı ve Türkiye’de Modern Hemşireliğin Kuruluşu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93 Hemşire Okulları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96 Amirol Bristol Özel Sağlık Meslek Lisesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96 Kızılay Özel Hemşirelik Lisesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96 Askeri Hemşire Okulu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98
x
İçindekiler
Tevfik Sağlam Hemşirelik Lisesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98 Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına Bağlı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98 Diğer Kurum ve Kuruluşlara bağlı Hemşire Okulları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99 Sağlık Okulları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99 Sağlık Lise’lerinin Durumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 Hemşirelik Yüksek Okulları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 2547 Sayılı Yüksek Öğretim Kanunu Doğrultusunda Hemşirelik Eğitimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 Yüksek Lisans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 Ön Lisans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 Açık Öğretim ve Ön Lisans. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 Ön Lisan Tamamlama Programları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102 Gevher Nesibe Sağlık Eğitimi Enstitüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102 HEMŞİRELİK YÜKSEK OKULLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105 Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekoukulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107 İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekoukulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108 Yüksekokulun Felsefesi ve Amacı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Hemşirelik Yüksekokulları’nını Hemşirelik Fakültesine Dönüştürülmesi Ölçütleri . . . . . . . . . . . . 111 Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112 Erzurum Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113 Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekoukulu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114 GATA Hemşirelik Yüksekoukulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114 9 Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116 Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116 Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117 Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117 Gazi Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117 Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118 Sağlık Yüksekokulları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118 Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118 Adıyaman Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118 Akdeniz Üniversitesi Antalya Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119 Aksaray Üniversitesi Sağlık Yüksekoulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119 Artvin Çoruh Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119 Balıkesir Üniversitesi Bandırma Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120 Çankırı Karatekin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120 Çukurova Üniversitesi Adana Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121 Dumlupınar Üniversitesi Kütahya Sağlık Yüksekokulu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121 Ege Üniversitesi Ödemiş Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121 Erzincan Üniversitesi Sağlık Yüksekoukulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122 Osman Gazi Üniversitesi Eskişehir Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123 Hitit Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123 İstanbul Üniversitesi Bakırköy Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124 Karadeniz Teknik Üniversitesi Trabzon Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124 Karabük Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126 Kırklareli Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127 Muğla Üniversitesi Muğla Sağlık Yüksekoukulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128 Muğla Üniversitesi Fethiye Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128 Muğla Üniversitesi Fethiye Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128
İçindekiler Mustafa Kemal Üniversitesi Hatay Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128 Namık Kemal Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129 Niğde Üniversitesi Zübeyde Hanım Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129 Pamukkale Üniversitesi Denizli Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129 Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130 Sinop Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130 Uludağ Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131 Yüzüncü Yıl Üniversitesi Van Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132 Ankara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132 Özel Vakıf Üniversiteleri Hemşirelik Yüksek Okulları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133 Vehbi Koç Vakfına (V. K. V.) ve Koç Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133 Samahat Arsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133 Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik ve Sağlık Hizmetler Bölümü . . . . . . .135 Haliç Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135 Yeditepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik ve Sağlık Hizmetleri Bölümü . . . . . .136 Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136 Hemşirelik Öğrenci Kongreleri ve Mezun Dernekleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137 Hemşirelik Öğrenci Kongreleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137 Amaçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137 Yüksekokul Mezunu Hemşire Dernekleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137 Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Mezunlar Derneği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137 K.T.Ü. Trabzon Sağlık Yüksekokulu Mezunlar Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği . . . . . . . . .138 TÜRKİYE’DE HEMŞİRELİK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139 Türkiye’de Hemşirelik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141 Yataklı Tedavi Kurumları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142 Üniversite Hastaneleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143 Halk Sağlığı Hemşireliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143 Hemşirelik Bürosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144 İstişari Hemşirelik Konseyi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145 Hemşirelik Kanunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145 Hemşirelik Hizmetleri Daire Başkanlığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146 HEMŞİRELİK VE HEMŞİRELİKLE İLGİLİ ULUSAL VE ULUSLARARASI KURUMLAR . . . . .149 Türk Hemşireler Derneği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151 Tarihçesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151 Görevleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152 Yapısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154 Derneğin Organları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154 Yayın Organları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154 Ulusal ve Uluslararası İlişkileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154 THD ve Tüzük Değişiklikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154 Derneğin Çalışma Konuları ve Çalışma Birimleri ile Faaliyet Alanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154 Derneğin Organları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156 Genel Merkez Şube Kuruluşları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156 Derneğin Yayını: Derneğin Yapısı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156 Uluslararası Hemşireler Konseyi (International Council of Nurses) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156 Amaçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156
xi
xii
İçindekiler
Tarihçesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157 Kurucu Devletler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157 Uluslararası Florance Nightingale Vakfı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157 Amaçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157 Tarihçesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157 Florence Nightingale Hemşire Mektepleri ve Hastaneleri Vakfı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158 Amaçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158 Tarihçesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158 Müteşebbis Heyet Üyeleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159 Tesis Kurucuları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159 Fahrinüsa Seden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160 Diğer Hemşirelik Dernekleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163 Ulusal Hemşirelik Dernekleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163 Bazı Yabancı Hemşirelik Dernekleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163 Dünya Sağlık Teşkilatı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164 Amaçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164 Tarihçesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164 Kızılhaç (Red Cross) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164 Amaçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164 Tarihçesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165 Kızılay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165 Amaçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165 Tarihçesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165 Birleşmiş Milletler Çocuklar Yardım Fonu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166 Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166 Beslenme ve Tarım Teşkilatı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .167 Dizin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169 Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179
Hemşirelik Tarihi
41
FLORENCE NIGHTINGALE VE MODERN HEMŞİRELİK Florence Nightingale’in Hayatı ve Kişiliği Dünya hemşireliğinin en büyük önderi olan Florence Nightingale 12 Mayıs 1820’de İtalya’nın Floransa şehrinde doğdu. Floransa kenti, o zamanın en büyük eğlence şehirlerinden biriydi. Anne Nightingale daima değişik şeylerden ve farklılıktan hoşlandığı için, kızının adını oturduğu şehirden esinlenerek Florence olarak koydu. Zengin ve asil bir aileye mensup olan Florence öğrenim çağına geldiği zaman, müzik ve resim hocaları tutulmuş, Latince, Almanca, Fransızca, İtalyanca, tarih ve felsefe derslerini de babasından almıştır. 1837 yılında ailesi ile birlikte büyük bir Avrupa gezisine çıkan Florence, öğrendiği tüm lisanları kullanma imkânını buldu. Sosyal hayatı ve klasik öğrenimi ile geniş bir kültüre sahip olarak yetişmiş, yaradılış olarak dindar görülmüştür. Heyecanlı ve aşırı eğilimlerle dolu bir kişiliği olan Florence, önceleri mantıksız karşılanmış, zor anlaşılmıştır. Ahlâk, ölüm, ölümsüzlük gibi soyut konularla uğraşmış, vaktinin büyük bir kısmını kütüphanede geçirmiş, dini ilkeleri topluma gerekli olduğu şekilde uygulamayı arzu etmiştir. Dini gerçeklerin ışığı altında tüm yoksullara yardım etmeyi amaç edinmiş, bu yardımları kiliseye götürmeden yapmaya çalışmıştır. Aile yaşamındaki gelenekleri değiştirme güçlüğü ile karşıkarşıya kalan Florence’a göre, genç bir İngiliz kızının Avrupa gezisinden döndükten sonra, evinde oturup evlenmeyi beklememesi, ev dışındaki günlük çalışmalar da görev alması gerekiyordu. 25 yaşında, hasta ve fakirlere, küçük bir bakımevi açma hayali ile çırpınmış, ailesinin bütün çıkışlarına rağmen, niyetinden caymamıştır. 1847 yılında gezisi sırasında Roma’ya uğradığı zaman katolik hemşirelerin öğrenimini görmüş, hayran olmuş, iki yıl sonra da Fleidner’in Kaiserwerht’deki dekones teşkilâtını ziyaret etmiş ve orada üç ay kaldıktan sonra 1851 yılında geri dönmüştür. Dekones teşkilâtının öğretim sistemini beğenmemekle birlikte, Fleidner ile dekoneslerin güttükleri amaçlar ve çalışma arzuları ile çok etkilenmiş, 1852 ve 1853 yıllarında İrlanda ve Fransa’daki katolik enstitülerinin hemşirelik öğretimleri hakkında bilgi edinmiş ve aynı yıl «Hastalık Anında Kibar Hanımlar» örgütünün başına geçmiştir. O güne kadar Nightingale, dört ayrı ülkenin hastanelerini gezme olasılığı bulmuş, gözlemler yapmış ve bu konu hakkında bilgi toplamıştır. Bir yıl kadar Londra Enstitülerinde yöneticilik yaptıktan sonra; hemşirelik alanındaki yeteneği de oldukça gelişmiştir. Florence’nin paraya gereksinme duymaması, kibar sosyete hanımlarına hitap edebilmesi en büyük desteği olmuştur. Yüksek sınıf arasında fikirlerini benimsemeyenler vardı, fakat açık fikirle kendisini destekleyenlerin de sayısı çok fazlaydı. Çalıştığı küçük Londra Enstitüsü; tecrübe ve uygulama açısından pek fazla yararlı olmamışsa da, 1854 yılında modern hemşireliğin başlangıcını teşkil edecek birçok fırsatlar ortaya çıkmıştır.
42
Hemşirelik Tarihi Kırım Savaşı:
1853 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında başlayan Kırım Savaşına 1854 yılında İngiltere, Fransa, Sardunya’da katılmış, Osmanlı Devleti yardım için gerekli kararlar almış ve hastane olarak kullanmaları için de başta Selimiye Kışlası olmak üzere bir çok kışlaları boşaltıp tümüyle müttefiklerine vermiştir. Fakat, çoğu bakımsız ve harap durumdaki bu kışlaların, zaman darlığı nedeniyle, hazırlık ve değişiklik yapamadan hastane olarak kullanılmış olması ve hastaların yatacak yeri olmayışı, kanlı battaniyelerin tahta döşemeler üzerine serilerek yatak vazifesi görmesi, operasyonlar ve amputasyonların anestezik madde kullanılmadan yapılması durumlarıyla karşılaşılmıştır. Günlük gereksinimleri karşılayacak en gerekli malzemeler, sargılar, kırıklar için tahta, ilaç vs. yoktu. Lambasızlık nedeniyle hastanelerde geceleri ay ışığında çalışıyorlardı. Kırım’da birdenbire kolera salgını çıkması üzerine 1000 koleralı asker de Üsküdar’a gönderilmişti. Kazanılan savaşlarla övünen İngilizler, battaniyelere sarılı olarak yerlerde yatan yaralı askerlerine yemek ve su verecek bir kişi olmadığını bu övündükleri askerlerin yoksulluk içinde çürüdüklerini çok geç öğrendiler. Bu durum, ordu ile birlikte gelen «London Times» gazetesi muhabiri William Howard Russe’ın gözlemlerini gazetesinde işlemesi, hastaların durumlarını, sefaletlerini gözler önüne sermesi, Fransız yaralıları ile kendi (ingiliz) yaralıları arasındaki olumsuz bakım farklılıklarını, Fransız hemşirelerinin çok fazla sayıda olduğunu ve malzeme bolluğunu yazması üzerine İngiliz halkı galeyana gelmiş, yardım duyguları kamçılanmıştır. «London Times» in açıklamaları, İngilizlere çok tesir etti. Aynı gazetete «para kampanyası» çağrısında bulunmuş ve doktor, hemşire, hastabakıcı ve malzeme vs. gibi gereksinimlerin sağlanması görüşünü de ortaya atmış oldu. Bu durum üzerine İngiliz Savunma Bakanlığı harekete geçmiş ve askerlerin bu iddiaların doğru olmadığını savunmalarına rağmen, soruşturma açmıştır. O sıralarda İngiltere’nin Türkiye büyük elçisi bulunan Lord Straford Redeliefe de derhal acil gereksinimlerin alınması için görevlendirilmiştir. Florence Nightingale’i iyi tanıyan devrin Savunma Bakanı Sidney Herbert, kendisine mektup yazarak, hükümetin garantisi altında kurulacak hemşire ekibinin başında, Türkiye’ye gitmesini rica etmiştir. Nightingale zaten önceden bir ekip hazırlamış ve hazırlıklarını tamamlamış haldeydi. Sir Herbert ile aralarında hemşire sayısı bakımından anlaşmazlık çıktı. Sir Herbert, 40 hemşire istiyor, Nightingale ise 20 hemşireden fazlasını idare edemiyeceğini söylüyordu. Atanmayı kabul ettikten sonra derhal harekete geçen Nightingale, hemşire ve hastabakıcı sayısını tamamlamak üzere çağrıda bulunmuş, bu çağırıya 38 kişi gelmiştir. Tüm hazırlıklarn tamamlayan Nightingale, İngiliz hükümeti tarafından Türkiye’ye «İngiliz Umumî Askerî Hastaneleri Kadın Hastabakıcıları Mümessil Müdürü» olarak gönderildi. Bu ünvan
Hemşirelik Tarihi
43
şekli sonradan bazı tartışmalara neden olmuş, Kırım’daki görevi sırasında, görevi Osmanlı toprağı dışında kaldığı için, bazı engellerle karşılaşmıştır. Türkiye’ye gitmek üzere başvuran hemşirelere şu koşullar ileri sürülmüştür: 1- Adaylar, yemek, içmek, yatak ve üniformayı parasız alacaklar. 2- Haftada 12-14 şilin alacaklar ve bu ücreti gerektiğinde arttırılacak. 3- Nightingale’in emrinde olacaklar ve bununla ilgili bir kontrat imzalayacaklar. 4- Hastalandıklarında, ekonomik durumu iyi olanlar birinci, iyi olmayanlar ise üçüncü mevki ile İngiltere’ye gönderilecek ve sadece ekmek yiyecektir. Ekibe katılmış hemşirelerden 14 tanesi hastanelerde çalışmış, tecrübeli kişilerdi. Dinsel kuruluşlardan gelen hemşirelerin 5’i Bermondsey Manastırından, 5’i Nordvvood Yetimhanesinden, 6’sı St. Johns House adlı katolik manastırından, 8 tanesi ise Sellonite adlı angilikan hemşireleridir. Bunlardan başka, boş vakitlerini hastalarla geçiren, ancak hemşire olmayan «Lady» adı verilen eğitim görmüş bir topluluk da Nightingale ile birlikte gelmek istemiş, eksik yönleri nedeniyle topluluğa alınmamışlardır. Türkiye’ye gitmek üzere 21 Ekim 1854’de Londra’dan ayrılıp Paris’e sonra Marsilya’ya giden gurup, Marsilya’dan büyük ölçüde erzak ve çeşitli malzeme almış ve 4 Kasım 1854 yılında İstanbul’a gelmişlerdir. Kışlaların kötü durumunu düzeltmek için çaba sarfeden doktorlar ve hastane yöneticileri, binanın hastane olarak değiştirilmesine elverişli olmadığından başarılı olamamışlardır. Fakat Nightingale ve hemşirelerinin durumu düzeltmek için gelmelerini, otoritelerinin kırılacağı düşüncesi ile, tepki ile karşılamışlardır. Böyle bir ön yargı ile karşılanan Nightingale ve ekibinin ihtiyaçları düşünülmemiş, kalacakları odalar bile saptanmamıştır. 3 doktora ait olan 6 oda sonradan bu gruba verilmiştir. Bu odalardan biri mutfak, diğeri sandık odası, öbürleri de yatak odası şekline sokulmuştur.
Florence Nightingale ve Hemşirelerinin Üsküdar Selimiye Kışlasındaki çalışmaları
44
Hemşirelik Tarihi
Üsküdar’daki çalışmalar Uzun bir süre işe başlayamıyan Nightingale, talebin hekimlerden ve cerrahlardan gelmesini beklemiştir. Ancak yapılacak yardımı anlamayan bu kişiler hiçbir istekte bulunmamışlardır. Bu arada Nightingale boş durmamış, arkadaşları ile birlikte çamaşırları elden geçirmişler, yırtıkları onarmışlar ve yıkamışlardır.
Üsküdar Selimiye Kışlasındaki koridorların hasta koğuşu haline getirilmesi
İngiliz ordusunun Sivastopol ve Kırım’da büyük yenilgiye uğraması üzerine, Üsküdar’a tüm yaralı ve hasta askerler nakledilmiş, hastane adım atılmayacak kadar kalabalıklaşmıştı. Malzemeleri biten hastane yöneticileri, bu durum karşısında Nightingale’in işbirliğine başvurmuşlar, onu tepki ile karşılayanlar yavaş yavaş yaklaşmaya başlamışlardır. Bunun
Hemşirelik Tarihi
45
üzerine Nightingale, getirdiği eşyaları açmış, beslenmeyi düzene sokmaya başlamış ve böylece 9 Kasım 1854 yılına kadar süren kırgınlık ve anlaşmazlık son bulmuştur. Hemşireler, torbalar dikip, içlerini samanla doldurup yatak haline getirmişlerdir. Ancak gelen hasta fazla olduğu için eldeki malzeme azalmaya başlamıştır. Zamanın en büyük çarşılarından birine sahip olan İstanbul’da, Nightingale, elindeki 30.000 İngiliz lirası ile hastalara çamaşır, yatak takımları, mutfak eşyaları ve bakım malzemeleri almıştır. Kışlaların harap ve yıkık yerleri onarılmış, yenilenmiştir. Bu sralarda hasta bakımı ile uğraşan Mary Stanley idaresinde 9 kadın, 15 rahibe, 22 hastabakıcıdan oluşan bir grubun Üsküdar’a geleceği duyulmuş, ancak Nightingale, ilgili yerlere kendisine danışılmadığını, bu nedenle gelen grubun amacını bilmediğini ve sorumluluğunu da alamayacağını söylemiştir. Örneğin; 22 rahibe, hasta bakımından ziyade ruhsal işler için gönderilmişlerdi. Stanley ve grubu herşeye rağmen Üsküdar’a gelmişlerdir. Görevlendirilecek alan bulamadıklarından açıkta kalmışlar, 2 ay kadar Selimiye kışlasında geçici olarak yerleştirilmişlerdir. Stanley, Nightingale’in disiplin açısından çok ileri gittiğini bahane ederek, Kuleli’deki Süvari Kışlasının hastane haline getirilip orada görev almalarını teklif etmiş ve ekibi ile oraya geçmiştir. Ancak Kuleli’de çalışmalar bir gösterişten ibaret olmuştur. İlk gelen 300 kişilik hasta kafilesi onları şaşkınlığa çevirmeye yetmiştir. Sonuç olarak Mary Stanley; yorgun olduğunu, bu yüke dayanamıyacağını belirterek İngiltere’ye geri dönmüştür. Bu sırada İngiltere Kraliçesi de Nightingale’e takdirlerini belirten bir mektup yazmıştır. Mektupta, herhangi bir dileği olduğu takdirde yerine getirileceği belirtilmiştir ki, bu da Nightingale’in değerini yükseltmiştir. Nightingale’in Üsküdar’daki hayatı, Selimiye Kışlası ile Haydarpaşa Hastanesi arasında geçmiştir. Geceleri de elinde lamba ile hastalarını dolaştığından «Lady With a Lamp» efsanesi doğmuştur. Nightingale’in uğraşıları ve başarıları sadece kendi hükümetinin, milletinin takdirini değil, Türk hükümetini ve milletinin de takdirini kazanmıştır. Sultan Abdülmecit başarılarından dolayı kendisine değerli bir bilezik hediye etmiştir. Ayrıca 1000 mecidiye altında bağışta bulunmuştur. Kraliçe Viktorya da 1855 yılında değerli bir broş hediye etmiştir. Nightingale İngiliz yaralı askerleri ile aileleri arasında bağlantı kurdurmuş, askerlerin savaş alanında kazandıkları paralarını ailelerine ulaşmasını sağlamıştır. Nightingale’in Selimiye’deki başarılı hizmetlerinden sonra Kırım’a gitmesi istenmiştir. 2 Mayıs 1855 yılında, iyileşerek, savaş alanına yeniden gönderilen 420 asker ile birlikte Kırım’a gitmiştir. Ünü daha evvelden Kırım’a vardığı için, çoğunluğu askerlerin teşkil ettiği, büyük bir kalabalık tarafından coşkunlukla ve sevgiyle karşılanmıştır. Ancak sağlık kuruluşlarında çalışanların davranışları kaba ve düşmanca olmuştur. Bütün bunlara aldırmayan Nightingale, derhal çalışma planını yapmaya başlamıştır. Kırım’daki Kale Hastanesi’nde ise hastabakıcılar disiplinsiz ve hastane giderleri yüksek durumda idi. Bu sırada Nightingale
46
Hemşirelik Tarihi
hastalanmış, yapılan konsültasyonda Kırım hummasına tutulduğu anlaşılmıştır. İki haftadan fazla Kale Hastanesi’nde yatmıştır. Hastalığı Üsküdar ve İngiltere’de büyük üzüntü yaratmış, iyileştiğinde Kraliçe Viktorya mesaj yollayarak Tanrı’ya şükürlerini belirtmiştir. İyileşir iyileşmez, özel bir yat ile İstanbul’a geri gönderilmiştir. Kırım’a ilk gidişinde fayda sağlanmamış, yetkili olmadığı yüzüne vurulmuştur. Bunun üzerine NighSutan Abdülmecit’in Florence Nightingale hediye tingale, yeni bir tayin emrinin gelmeettiği bilezik sini istemiştir. Kraliçe tarafından «Ordunun Askeri Hastanelerinin Kadın Hastabakıcılar Müessesesinin Genel Müdürü» olarak atanmıştır. Ancak, Nightingale’in alacağı kararların Sağlık İşleri Başkomutanlığı’nın onayından geçmesi şart koşulmuştur. Bu yetkiyi elde ettikten sonra 24 Mart’ta tekrar Kırım’a gitmiştir. Birbirinden uzak üç hastaneyi önce at üzerinde, sonra kendisine bir binbaşı tarafından hediye edilen Kırım arabası ile dolaşarak denetlemiştir. Nightingale’in gerek İstanbul’da, gerekse Kırım’da gösterdiği insanüstü çaba, büyük takdirle karşılanmıştır. Artık insanlık ona hayrandır. Onu tanıyıp İngiltere’ye dönen askerlerin ve halkın dilinden düşmez olmuştur. Nightingale Üsküdar’a geldiğinde %42 olan ölüm oranı, Üsküdar’dan ayrıldığı 1856 yılında %2’ye düşmüştür. Savaş 1856 yılında sona ermiştir. Nightingale’in gösterdiği büyük hizmetlere karşılık, İngiliz Hükümeti, onu özel bir törenle karşılamak istemiş, ancak o bunu reddetmiştir. Florence Nightingale’in İngiltere’ye Dönüşü ve Modern Hemşirelik Mesleğinin Kuruluşu: 1856 yılında kimseye haber vermeden ve hiçbir gösteri istemeden İngiltere’ye dönmüştür. Yaptığı büyük çalışmalar kendisini adamakıllı yıprattığı halde, verimli yılları ve üstün yaratıcılığı şimdiden sonra başlıyacaktır. Artık büyük bir şöhrete ulaşmıştır. Mesleğe ait her konuda söz sahibi olmuştur. Yalnızca ülkesinde değil, yabancı ülkelerde de takdir kazanmıştır. F. Nightingale İngiltere’ye döndüğünde, Kraliçe Viktorya tarafından takdirle karşılanmıştır. Halk adına kurulan vakfa büyük bağışta bulunmuştur. Bu rakkam 50.000 sterlindir. Nightingale bu parayı kafasında iyice belirlenen idealleri uğruna harcamayı karar vermiştir.
Hemşirelik Tarihi
47
19. yüzyılda İngiltere’de reform hareketlerinden sonra hemşirelik dendiğinde, disiplinsiz, itaatsiz, kavgacı, cahil, hatta sarhoş bir meslek mensubu akla getirilir olmuştu. İşte Nightingale önem verilmeyen, bilinmeyen, küçümsenen hemşirelik dalını kurtarmış, saygınlık kazandırmış ve önderi olmuştur. Meslekte neler yapılabileceğini göstermiştir. Nightingale hasta ve yorgun olduğu halde, kendisinden istenilen çalışmalara devam etmiş, İngiliz Ordusu’nun tıbbi departmanlarına yenilikler getirmiş, 1860’da Hindistan’daki İngiliz yönetimine etki ederek hemşirelik alanında yenilikler yaptırmıştır. Ordu Sağlığı Komüsyonunda, kendisine yer verilmiştir. Nightingale ve Hemşirelik Öğretimi: Nightingale Hemşirelik öğretimine çok önem vermiştir. Artık en büyük amacı bir hemşire okulu kurmaktır. Bunu 1860 yılında gerçekleştirmiştir. Kendi adını taşıyan, bu modern anlamdaki ilk hemşire okulu, St. Thomas Hastanesi’nde kurulmuştur. Okulun başına da inandığı bir kişi olan Mrs. Sarah Wardroper’i getirmiştir. Mrs. Sarah Wardroper; Nightingale Kırım Savaşı’nda iken St. Thomas Hastanesi’nin başhemşireliğini (Matron) yapmıştır. Hemşirelik mesleğinin gelişmesi için, hastanesinde küçük çapta reform hareketlerine girişmiş bir kişidir. Okul Müdürlüğünü 27 yıl sürdürmüştür. «Nightingale Nursing Home» a 25-30 yaş arasında 15 kadın alınmıştır. Öğretim bir yıl olarak saptanmıştır. Öğrencilerin yatacak, giyecek üniforma dışında yılda 10 İngiliz lirası cep harçlığı almaları kararlaştırılmıştır. Nightingale okula ancak yılda iki defa gidebilmesine rağmen, her konuda fikri sorulmuş, yeni gelişmeler ve atılımlarda direktifler ondan gelmiştir. Okul mezun verdikten sonra düzenli ve disiplinli bir öğretim görmüş hemşirelerle, pratikten yetişmeler arasındaki fark derhal anlaşılmış ve Londra’nın diğer hastanelerinde de teşebbüslere geçilmiştir. Sonraları öğretiminde pekçok değişiklikler gösteren bu okullar, İngiltere ve sömürgelerinde «Nightingale Yöntemi» uygulanarak açılmıştır. Zaman geçtikçe bu hemşireler, daha iyi yaşam ve çalışma standartlarına sahip olmuşlardır. Aynı zamanda, kurulan hemşirelik organizasyonları ve hemşirelik alanındaki yayınlarla Florence Nightingale modern hemşireliğin temelleri sağlamlaşmıştır.
48
Hemşirelik Tarihi
Bu sıralarda Kızılhaç Kuruluşlarının da Hemşirelik Öğretimine gösterdiği ilgi, modern hemşireliğin gelişmesine yardımcı olmuştur. Nightingale edindiği tecrübeleri yazıya dökmüş, hemşirelik alanındaki yayınları ile, çeşitli ve değerli eserler vermiştir. Nightingale bu verimli yıllarını evinde geçirmiş, nadiren dışarı çıkmıştır. Yakın dostlarını bile randevu ile kabul etmiştir. Nightingale 1910 yılında Londra’da ölmüştür. Hükümet onu, İngiliz büyüklerinin gömüldüğü Londra’daki Westminister Abbey’e gömülmesini istemiş, fakat kendisinin vasiyetine uyularak «Hampshire East Wellow» daki aile mezarlığına gömülmüştür. Mezar taşına sadece «F. N. 1820’de doğdu, 1910’da öldü.» yazılmıştır. Florence Nightingale Müzesi: Modern Hemşireliğin temelleri Ülkemizde atıldığından, Üsküdar Selimiye Kışlasının kuzey batı köşesindeki ve Nightingale’in çalışmalarını ve planlamalarını yaptığı bilinen, kuledeki odasında, I. Ordu Komutanlığı’nın izni ve desteği ile 1954 yılında Türk Hemşireler Derneği tarafından Florence Nightingale Müzesi düzenlenmiş ve açılmıştır. Müzede Nightingale’in fotoğrafları, madalyaları, “Lady with a lamb” efsanesine neden olan lambası, Sultan Abdülmecit’in hediye ettiği bilezik ve o dönemin eşyaları sergilenmektedir. Müze; hemşirelerimiz, yabancı ülke hemşireleri, devlet temsilcileri ve meraklılar tarafından ziyaret edilmektedir. Selimiye Kışlası Kuzey-Batı Kulesi
Kırım Savaşı’nda İstanbul
Hemşirelik Tarihi 49
50
Hemşirelik Tarihi
Kırım Savaşı’nda Selimiye Kışlası
Florence Nightingale
Hemşirelik Tarihi
Müzede Nightingale’in resimlerinin bulunduğu pano
Nightingale’in resimleri ve meşhur lambası
51
52
Hemşirelik Tarihi
F. Nightingale’in oturma odasındaki eşyalar
Hemşirelik Tarihi
53
7-8 Nisan 1988 yılından ülkemizde bulunan İngiltere Başkanı Margaret Thatcher Selimiye Kışlası’nda bulunan müzeyi ziyaret etmiştir. I. Ordu Komutanlığı THD ile birlikte misafirlerimizin karşılanmasını teklif etmiştir. Resimde soldan sağa Dış İşleri Bakanı Mesut Yılmaz, THD Genel Başkanı Eren Kum, THD Kurucu Başkanı Esma Deniz, arkada I. Ordu Komutanı Orgeneral Doğan Güneş, İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher, THD İst. Şb. Bşk. Selva Şentürk, F. Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Müdürü Perihan Velioğlu, arkası dönük görülen, Başbakan Thatcher’in eşi.
I. Dünya Savaşı sonrasında; kurs düzeyinde hemşirelik eğitimi alan ve hizmet veren Safiye Hüseyin Elbi ve İngiliz misafir, F. N. Müzesinde.