kan yaglari kolestrol ateroskleroz ve risk faktorleri by Nobel Tip Kitabevi Ltd

KOLESTEROL, KAN YAĞLARI, ATEROSKLEROZ VE RİSK FAKTÖRLERİ

Prof. Dr. Gülay Hergenç Tıbbi Biyokimya-Klinik Biyokimya

NOBEL TIP KİTABEVLERİ

KOLESTEROL, KAN YAĞLARI, ATEROSKLEROZ VE RİSK FAKTÖRLERİ Prof. Dr. Gülay Hergenç ISBN: 978-975-420-924-2 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası gereği herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarın ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz.

Düzenleme: Baskı / Cilt:

Nobel Tıp Kitabevleri Cenk Akay Nobel Matbaacılık, Hadımköy-İSTANBUL

NOBEL TIP KİTABEVLERİ LTD. ŞTİ. ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-İstanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17 CERRAHPAŞA Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karşısı Park içi Cerrahpaşa-İstanbul Tel: (0212) 586 17 58 KADIKÖY Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi No: 7 Kadıköy-İstanbul Tel: (0216) 336 60 08

www.nobeltip.com

ANKARA Sağlık Sokak No:17/C Çankaya (Sıhhiye) Tel: (0312) 434 10 87 ANTALYA Meltem Mahallesi Dumlupınar Bulvarı Falez Sit. Toros Apt. No: 183/2 Tel: (0242) 238 15 55 BURSA Uludağ Üniversitesi Görükle Kampüsü Kampüs AVM No: 7 Nilüfer-BURSA Tel: (0224) 224 60 21 ELAZIĞ Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) 233 43 43 SAMSUN Ulugazi Mah. 19 Mayıs Bulvarı 16/6 Tel: (0362) 435 08 03

Elinizdeki kitap, her biri birer kitap olabilecek kadar geniş, 26 konudan oluşmakta, kan yağları, aterogenez ve risk faktörleriyle ilişkilerini irdelemektedir. Pratisyen, iç hastalıkları uzmanı, endokrinolog, kardiyolog, nörolog, epidemiyolog, halk sağlığı, genetik, beslenme, temel tıp bilimi uzmanları ve öğrencileri için referans bir kitap niteliğini taşımaktadır. Bu kitabı kan yağları, ateroskleroz ve risk faktörleri konusuna katkıda bulunmuş olan binlerce temel bilimciye ithaf ediyorum. Prof. Dr. Gülay Hergenç Tıbbi ve Klinik Biyokimya Temmuz 2012

iii

İÇİNDEKİLER Teşekkür ..................................................................................................................... iii Önsöz.......................................................................................................................... iii Kısaltmalar................................................................................................................. xii 1. LİPİDLER ve LİPOPROTEİNLER ................................................................................. 1 1.1. Yağ Asitleri ............................................................................................................ 1 1.1.1. Doymuş Yağ Asitleri ...................................................................................... 1 1.1.2. Doymamış Yağ Asitleri .................................................................................. 2 1.1.2.1. Tekli Doymamış Yağ Asitleri .................................................................. 2 1.1.2.2. Çoklu Doymamış Yağ Asitleri ................................................................ 2 1.1.3. Yağ Asidi Biyosentezi .................................................................................... 2 1.1.4 Yağ Asidi Oksidasyonu ................................................................................... 4 1.1.5 Serbest radikaller .......................................................................................... 4 1.1.6. Ekozanoidler ................................................................................................. 5 1.2. Kolesterol ............................................................................................................. 6 1.3. Trigliseridler ........................................................................................................ 10 1.4. Fosfolipidler ........................................................................................................ 11 1.4.1. Gliserofosfolipidler ..................................................................................... 11 1.4.2. Sfingolipidler .............................................................................................. 11 1.5. Lipoproteinler ..................................................................................................... 13 1.6. Keton Cisimleri ................................................................................................... 15 2. APOLİPOPROTEİNLER ........................................................................................... 19 2.1. Apo A .................................................................................................................. 20 2.1.1 Apo AI .......................................................................................................... 20 2.1.2. Apo AII ........................................................................................................ 20 2.1.3. Apo AIV....................................................................................................... 20 2.1.4. Apo AV ........................................................................................................ 20 2.2. Apo B .................................................................................................................. 20 2.3. Apo C .................................................................................................................. 20 2.3.1. Apo CI ......................................................................................................... 21 2.3.2. Apo CII ........................................................................................................ 21 2.3.3. Apo CIII ....................................................................................................... 21 2.3.4. Apo CIV ....................................................................................................... 22 2.4. Apo D .................................................................................................................. 23 2.5. Apo E .................................................................................................................. 23 2.6. Apo (a) ................................................................................................................ 24 2.7. Apo H (2-Glikoprotein I) ................................................................................... 24 2.8. Apo J ................................................................................................................... 25 2.9. Apo L .................................................................................................................. 26 2.10. Apo F ................................................................................................................ 26

İçindekiler 3. LİPİD METABOLİZMASINDA ROL ALAN ENZİMLER................................................. 31 3.1 Hidroli k Enzimler ............................................................................................... 31 3.1.1 Lipazlar ........................................................................................................ 31 3.1.1.1. Lipoprotein Lipaz .....................................................................................31 3.1.1.2. Hormona Hassas Lipaz ....................................................................... 32 3.1.1.3. Hepa k Lipaz ...................................................................................... 32 3.1.1.4. Endotelyal Lipaz ................................................................................. 33 3.1.1.5. Fosfolipaz A2 ....................................................................................... 33 3.1.1.6. Fosfolipaz D (FLD) Ve Fosfolipaz C ...................................................... 33 3.1.2. PAF- Ase l Hidrolaz ..........................................................................................33 3.1.3. Lizozomal Asid Lipaz /Kolesterol Ester Hidrolaz ..............................................34 3.2. Transferazlar ....................................................................................................... 34 3.2.1. Lesi n kolesterol asil transferaz ................................................................. 34 3.2.2. Kolesterol ester transfer proteini ve fosfolipid transfer proteini ............... 34 3.2.3. Mikrozomal Transfer Proteini ..................................................................... 35 3.2.4. Asil KoA:Kolesterol Asiltransferaz-1 ve 2 .........................................................35 3.2.5. Asil KoA:diasilgliserol transferaz 1 (DGAT1) .....................................................35 3.2.6. UDP-N-ase l-a-D-galaktozamin: pp N-ase lgalaktozaminiltransferaz (Gal NT) ............................................. 35 3.3. Diğer Enzimler ..........................................................................................................35 3.3.1. Paraoksonaz .....................................................................................................35 3.3.2. 7- Hidroksilaz ....................................................................................................36 3.3.3. 15-Lipooksijenaz Ve Miyeloperoksidaz ............................................................36 3.3.4. Asilasyon Uyarıcı Protein ............................................................................ 36 3.3.5. Metaloproteinazlar..................................................................................... 36 3.3.6. Protein konvertaz sub lizin/keksin 9 (PCSK9) ............................................ 37 3.3.7. HMGKoA Redüztaz ..................................................................................... 37 3.3.8. Sitokrom P450 enzimleri ............................................................................ 37 4. RESEPTÖRLER ...................................................................................................... 43

4.1. LDL Reseptör Ailesi ............................................................................................. 43 4.1.1. LDL Reseptörü ............................................................................................ 45 4.1.2. LDL Reseptörü İle İlgili Protein (LRP) .......................................................... 46 4.1.3. VLDL Reseptörü .......................................................................................... 46 4.2. Kubilin ve Megalin .............................................................................................. 46 4.3. Scavenger-Çöpçü Reseptörleri............................................................................ 46 4.3.1. SRA ............................................................................................................. 44 4.3.2. SRB ............................................................................................................. 47 4.4. ABC1 Gen Ürünü ATP Bağlayıcı Taşıyıcı 1 (ABC1) ................................................ 47 4.5. HDL Bağlayıcı Proteinler ..................................................................................... 48 4.5.1. HDL Bağlayıcı protein (HBP) (Vigillin) ......................................................... 4 8 4.5.2. HB ............................................................................................................... 48 4.6. Diğer Reseptörler ............................................................................................... 4 8

İçindekiler 4.6.1. Lipolizle Stimüle Olan Reseptör (LSR) ......................................................... 4 8 4.6.2. Lek ne Benzer Okside LDL Reseptörü-1 ..................................................... 49 4.6.3. Na+ / Safra Asidi Taşıyıcıları ........................................................................ 49 4.7. Hücre İçi Reseptörleri ......................................................................................... 49 4.7.1. Transkripsiyon Faktörleri ............................................................................ 49 4.7.1.1. Peroksizom Proliferatörlerince Ak ve Edilen Reseptörler .................. 49 4.7.1.1.1. PPAR ........................................................................................ 49 4.7.1.1.2. PPAR  ........................................................................................ 49 4.7.1.1.3. Karaciğer X reseptörü (LXR)........................................................ 49 4.7.1.1.4. Farnezoid X reseptörü (FXR) ....................................................... 49 4.7.1.1.5. Re noid X reseptörü (FXR) ......................................................... 49 4.7.2. Bağlayıcı Proteinler..................................................................................... 50 4.7.2.1.Yağ Asidi Bağlayıcı Proteinler (FABP) ................................................... 50 4.7.2.2.Reseptör Aracılı Alımlarda Rol Alan Proteinler. ................................... 50 4.7.2.2.1. Kaveolin...................................................................................... 50 4.7.2.2.2. Klatrin ......................................................................................... 50 4.8. Toll Benzeri reseptörler (TLR) ............................................................................. 50 5. TRİGLİSERİDDEN ZENGİN LİPOPROTEİNLER (TZL) .................................................. 55 5.1. Şilomikronlar ............................................................................................................55 5.2. Çok Düşük Yoğunluklu Lipoprotein (VLDL).......................................................... 56 5.3. TZL’lerin Metabolizması...................................................................................... 56 5.4. Kalın -Ar k Par külleri-Remnantlar. .................................................................. 56 6. YÜKSEK DANSİTELİ LİPOPROTEİN ......................................................................... 61 6.1. Genel Bilgiler ...................................................................................................... 61 6.2. Disfonksiyonel HDL ............................................................................................. 64 6.3. Ters Kolesterol Trasportu .................................................................................... 64 7. DÜŞÜK YOĞUNLUKLU LİPOPROTEİN – LDL............................................................ 75 8. Lp(a) .................................................................................................................... 81 8.1. Genel Bilgi .......................................................................................................... 81 8.2. Lp(a)’nın Klinik Önemi ........................................................................................ 84 8.3. Bazı Hastalıklarda Lp(a) ...................................................................................... 85 9. EMİLİM-SİNDİRİM ve LİPOPROTEİN METABOLİZMASI........................................... 89 10. KAN YAĞLARI İLE İLGİLİ ÖLÇÜMLER .................................................................... 95

vii

İçindekiler 10.1. Kan Alınması İle İlgili Genel Bilgiler................................................................... 95 10.2. Total Kolesterol ve Trigliserid Ölçümleri ........................................................... 97 10.2.1. Total Kolesterol ......................................................................................... 97 10.2.2. Trigliserid Tayini ....................................................................................... 97 10.3. Lipoprotein Alt Sınıflarinın Ayrılması ve Ölçümü .............................................. 98 10.3.1. Elektroforez Metodlar1 ............................................................................ 98 10.3.1.1. Kağıt ve Agaroz Jel Elektroforezi ...................................................... 98 10.3.1.2. Poliakrilamid Gradyan Jel Elektroforezi ............................................ 98 10.3.1.3. Izoelektrofukuslama ......................................................................... 98 10.3.2. Santrifügasyon Yöntemleri ....................................................................... 98 10.3.3. Nükleer Manye k Rezonans Spektrofotometresi ..................................... 98 10.4. LDL-Kolesterol Düzeyleri Tayini ......................................................................... 99 10.4.1. Ultrasantrifügasyon, Elektroforez, Seçici Kimyasal Çöktürme .................. 99 10.4.2. Beta Tayini ................................................................................................ 99 10.4.3. LDL’yi Friedewald Formulü Ile Hesaplama ................................................ 99 10.4.4. Immunokimyasal Doğrusal LDL-K Ölçümü................................................ 99 10.4.5. LDL Alt Sınıflarının Ayrış rılması............................................................. 100 10.5. HDL-Kolesterol Tayini ...................................................................................... 100 10.5.1. Yeni Yöntemlerle HDL-K Ölçme Metodları .............................................. 100 10.5.1.1. İkinci Jenerasyon Yöntemler ........................................................... 100 10.5.1.2. Üçüncü Jenerasyon Metodlar......................................................... 100 10.5.2. HDL Alt Gruplarının Tayini ...................................................................... 100 10.6. Trigliseridden Zengin Lipoprotein Remnantlarının Ölçümü ............................ 101 10.7. Lp(a) ............................................................................................................... 101 10.8. Fosfolipid Tayini .............................................................................................. 102 10.9. Esterifiye Olmamış Yağ Asidleri (NEFA) ........................................................... 102 10.10. Apolipoproteinler ......................................................................................... 102 Çocuklarla ilgili öneriler ........................................................................................... 102 11. KORONER RİSK BELİRLEME- KILAVUZLAR ...........................................................107 11.1. Framingham Risk Belirleme ............................................................................ 116 11.2. PROCAM Risk Belirleme ................................................................................. 117 11.3. AHA-Asemptoma k erişkinlerde risk belirleme ............................................. 122 11.4. AHA-Ateroskleroz hastaları için korunma Kılavuzu ......................................... 124 12. DİSLİPİDEMİLER ................................................................................................131

viii

12.1. Primer Dislipidemiler ve Klinik Bulguları ........................................................ 131 12.1.1. Primer Hiperlipidemiler.......................................................................... 132 12.1.1.1. Ailesel Şilomikronemi (Tip I)........................................................... 132 12.1.1.2. Ailesel Hiperkolesterolemi ............................................................. 132 12.1.1.3. Ailesel Defek f Apo B (Tip IIa) ........................................................ 132 12.1.1.4. Polijenik Hiperkolesterolemi (Tip IIa) ............................................. 133 12.1.1.5. Ailesel Kombine Hiperlipidemi FCH (Tip IIb).................................. 133 12.1.1.6. Ailesel Disbetalipoproteinemi (Tip III) ............................................ 133

İçindekiler 12.1.1.7. Ailesel Endojen Hipertrigliseridemi [FHTG -Tip IV Ailesel karışık (endojen eksojen) Hipertrigliseridemi -Tip V] ......... 134 12.1.1.8. Hiperbetalipoproteinemi (HABL).................................................... 134 12.1.1.9. Hiperalfalipoproteinemi (HALP) ..................................................... 134 12.1.1.10. Yüksek Lp(a) ................................................................................. 134 12.1.2. Primer Hipolipoproteinemiler ................................................................ 135 12.1.2.1. Abetalipoproteinemi (Bassen-Korn-Zweig Sendromu) ................... 135 12.1.2.2. Hipobetalipoproteinemi ................................................................. 135 12.1.2.3. Şilomikron Retansiyon Hastalığı ..................................................... 135 12.1.2.4. Ailesel Düşük HDL-K ....................................................................... 135 12.2. Sekonder Dislipidemiler ................................................................................. 137 12.2.1. Sekonder Hiperlipoproteinemiler........................................................... 137 12.2.2. Sekonder Hipolipoproteinemiler ............................................................ 137 12.3. Hücre İçi Lipid Metabolizması Bozuklukları .................................................... 137 13. STRES................................................................................................................141 14. OBEZİTE ............................................................................................................147 14.1. Genel Bilgiler .................................................................................................. 147 14.2. Yağ dokusunun biyokimyası ............................................................................ 150 14.3. Adipokinler, kan yağları, ateroskleroz ............................................................. 152 15. ENFEKSİYON, İNLAMASYON: KAN YAĞLARI ve ATEROKSKLEROZLA İLİŞKİ ...........161 15.1. Genel bilgiler .................................................................................................. 161 15.2. CRP ................................................................................................................. 164 15.3. Kompleman Sistemi ........................................................................................ 169 15.3.1. Kompleman Sistemine kısa bir bakış ...................................................... 170 15.3.2. Kompleman Sistemi -Lipid Metabolizması ............................................. 171 15.3.3. Koagülasyon Sistemi ile ilişki .................................................................. 173 15.3.4. Aterogenez ve kompleman Sistemi ........................................................ 173 16. HİPERTANSİYON VE LİPİDLER.............................................................................179 17. DİYABET ve KAN YAĞLARI ..................................................................................189 17.1. Diyabet ........................................................................................................... 189 17.1.1. Diyabe klerde an lipidemiklerle yapılan çalışmalar .............................. 192 17.1.2. Diyabet öngörüsü ................................................................................... 194 17.1.3. Diyabet ve prediyabet tanısı…………………………………………………………………195 17.1.4. HbA1c ..................................................................................................... 197 17.2. Insulin Direnci ................................................................................................. 199 17.3. Metabolik Sendrom ........................................................................................ 202

İçindekiler 18. LİPİD-KOAGÜLASYON İLİŞKİSİ ............................................................................217 19. KAN YAĞLARI ve CİNSİYET HORMONLAR.... .......................................................223 20. SİGARA ve ALKOL ..............................................................................................231 20.1. Sigara .............................................................................................................. 231 20.2. Alkol................................................................................................................ 233 20.2.1. Alkolun metabolizması ........................................................................... 234 21. OBTRÜKTİF UYKU APNESİ..................................................................................237 22. KAN YAĞLARI ve ATEROSKLEROZ .......................................................................239 22.1. Koroner Kalp Hastalığı .................................................................................... 239 22.1.1. Dünyada ve Türkiye’de Koroner Kalp Hastalığı ....................................... 242 22.1.2. Türk Halkının Ateroskleroz Risk Faktörleri ............................................. 244 22.2. İnme ............................................................................................................... 244 22.3. Periferik Damar Hastalığı ................................................................................ 246 22.4. Aterogenez ..................................................................................................... 247 23. DİYET ve KAN YAĞLARI ......................................................................................259 24. FİZİK AKTİVİTE ..................................................................................................285 25. LİPİD DÜŞÜRÜCÜ TERAPİLER .............................................................................291

25.1. Giriş ................................................................................................................ 291 25.2. Sta nler .......................................................................................................... 292 25.3. Fibratlar .......................................................................................................... 298 25.4. Niasin ............................................................................................................. 300 25.5. Probukol ........................................................................................................ 301 25.6. Kolesterol emilim inhibitörleri ........................................................................ 301 25.7. Safra Asidi Bağlayıcı Reçineler ........................................................................ 302 25.8. Kombine Tedavi .............................................................................................. 303 25.9. CETP inhibitörleri ............................................................................................ 303 25.10. LDL Aferezi .................................................................................................... 303 25.11. An oksidan Vitaminler ................................................................................. 304 25.12. Farklı Gruplara Farklı Yaklaşımlar ... .............................................................. 304 25.12.1. Kadınlar ................................................................................................ 304 25.12.2. Yaşlılar .................................................................................................. 304

25.12.3. Diyabe k Grup ..................................................................................... 304 25.12.4. Çocuk ve Gençler ............................................. .........................................305 25.13. Hipolipidemik İlaçlarin Diğer İlaçla Etkileşimleri........................................... 305 25.14. Diğer İlaçlarin Lipid Metabolizmasina Etkileri.... .......................................... 305 25.15. Yeni Farmakolojik Ajanlar ............................................................................. 306 26. PARADOKSLAR ..................................................................................................315 26.1. Kolesterol paradoksu ...................................................................................... 315 26.2. Sta n Paradoksu ............................................................................................. 316 26.3. Obezite Paradoksu.......................................................................................... 316 26.4. Fransız Paradoksu ........................................................................................... 317 26.5. Adiponek n paradoksu .................................................................................. 317 26.6. HDL Paradoksu ............................................................................................... 317 26.7. Kalsiyum Desteği ile ilgili Çelişki ..................................................................... 317 26.8. Diabetes Mellitus’ta an oksidan paradoksu .................................................. 318 26.9. Tip III disbetalipoproteinemide paradokslar .................................................. 318 26.10. Afrikalılardaki “Lipid Paradoksu” .................................................................. 318 26.11. Akdeniz Paradoksu ....................................................................................... 318 26.12. İnsulin paradoksu ......................................................................................... 318 26.13. n-3 çoklu doymamış yağ asitlerinin sağlığa faydalı/zararlı etkileri................ 319 26.14. Lep n Paradoksu .......................................................................................... 319 27. EKLER................................................................................................................323 27.1. Kolesterol ve Ateroskleroz Konusunda çalışmalar, buluşlar, ödüller ............... 323 27.2. Lipoprotein araş rmaları, yayınlar ve önemli tarihler ................................... 324 27.3. Yazarın yayınları .............................................................................................. 328

KISALTMALAR ACAT: ACE ACTH: AD ADRF AGT AHI AHSG AKP AKŞ Apo: Arg ASP ASP: AT ATPR BAD BAŞ BGT C3 CA CETP: CIII CV CYP7 DGAT EndL EPA: FABP FFA FH fT FXR GalNT GBP GC Gly GM-CSF: HbA1c HBEGF: FGF: HDL: HETE HL HL: HMGKoA Red: HOMA HPETE

xii

Asil KoA : asil transferaz Anjiyotensin çevirici/değiş rici enzim Adreno kor kotropik hormon Anlamlı değil Adiposi en türeyen gevşe ci faktör Anjiyotensinojen Apne hipoapne indeksi Alfa2 HS glikoprotein Akut faz protein Açlık kan şekeri Apolipoprotein Arginin Asilasyon uyaran protein Asilasyon uyarıcı protein An trombin Asil taşıyıcı protein Beyaz adipoz doku Bozulmuş açlık şekeri Bozulmuş glukoz toleransı Kompleman C3 Katekolamin Kolesterol ester transfer proteini Apolipoprotein CIII Değişkenlik katsayısı 7-hidroksilaz Asil koA diasilgliseroltransferaz Endotelyal lipaz Ekozapentaenoik asit Yağ asidi bağlayıcı protein Serbest yağ asidi Ailesel hiperkolesterolemi Serbest testosteron Farnezoid X reseptörü UDP-Nase l-alfa-D-galaktozamin N-ase l galaktozaminotransferaz Jela n bağlayan protein Gaz kromatografisi Glisin Granülosit makrofaj koloni s müle edici faktör Hemoglobin A1c Heparin bağlayıcı endotel büyüme faktörü Fibroblast büyüme faktörü Yüksek dansiteli lipoprotein Hidroksiekozatetraenoik asid Hiperlipidemi Hepa k lipaz Hidroksi me l glutaril Ko A redüktaz Homeosta k model belirlemesi Hidroksi peroksiekozatetraenoik asid

HPX HRP HRT: HSL: HSPG ICAM: IDL : IDMS IGF IL ITIH4 KAD KAH: KD KE : KET: KKH: KNG KoA: Kol: KPC LAL LCAT: LDL: Lp(a): LH LOX LPL: LRH-1 LRP: LSR LXR Lys MARCO MCP-1: MCSF: MI: MmLDL : MMP: MTP: NAYKC NFY NPC NPY OGTT ORM OSA ÖS PAF : PAGGE: PC:

Hemopeksin His dinden zengin protein Hormon replasman terapisi Hormona hassa lipaz Heparan sülfat proteoglikan Hücreiçi adezyon molekülü Ara dansiteli lipoprotein İzotop dilusyon kütle spetrofotometresi İnsuline benzer büyüme hormonu İnterlökin İnteralfa tripsin inhibitör Kahverengi adipoz doku Koroner arter hastalığı Kanıt düzeyi Kolesterol esteri Kolesterol ester transferi Koroner kalp hastalığı Kininojen Koenzim A Kolesterol Katlanmamış protein cevabı Lizozomal asid lipaz Lesi n kolesterol asil transferaz Düşük dansiteli lipoprotein Lipoprotein küçük (a) Luteinize eden hormon Lek ne benzer LDL reseptörü Lipoprotein lipaz Karaciğer reseptör homolog-1 LDL reseptörü ile ilgili protein Lipolizle uyarılan reseptör Karaciğer X reseptörü Lizin Kolajen yapılı makrofaj reseptörü Monosit kemoatraktan protein-1 Makrofaj koloni s müle edici faktör Miyokart infarktüsü Az modifiye olmuş LDL Metaloproteinaz Mikrozomal transfer proteini Alkolik olmayan yağlı karaciğer Nükleer faktör Y Niemann Pick C1 Nöropep d Y Oral glukoz tolerans tes Orosomukoid Obstrük f uyku apnesi Öneri sınıflandırması Trombosit ak ve edici faktör Poliakrilamid jel elektroforezi Fosfa dil kolin

xiii

PCOS PCSK9 PDH: PGI: PKC PL: PLTP: PON PPAR : PVAD RAP RBP ROT : RXR SAA SBAD SCP SERA SERF SF-1 SHBG SHP SIP1 SK: SMY: SRB1: SREBP: SYA:FFA: T TAG TF TGF: TNF: Trig: TSH TTR TX : TZL : UPLC VBAD VCAM : VEGF : VHDL: VLDL: VTE VTN VY

xiv

Polikis k over sendromu Protein konvertaz sub lizin/keksin 9 Periferik damar hastalığı Prostasiklin Beta protein kinaz C-beta Fosfolipid Fosfolipid transfer proteini Paraoksonaz Peroksizom proliferatörlerince ak ve edilen reseptörler Perivasküler adipoz doku Reseptör ilişkili protein Re nol bağlayıcı protein Reak f oksijen türleri Re noid X reseptörü Serum amiloid A Subkutan adipoz doku Sterol taşı cı protein 2 Serin tekrarlı an jen Serpin pep daz inhibitörü Steroidojenik faktör-1 Cinsiyet hormonu bağlayıcı protein Küçük heterodimer eş Site-1 protein Serbest kolesterol Sfingomiyelin Çöpçü reseptör Tip 1 Sınıf B Sterol düzenleyici eleman bağlayan protein Serbest yağ asidi Testosteron Triasil gliserol Transferin Transforming büyüme faktörü beta Tümör nekroz faktörü Trigliserid Tiroid s mulan hormon Transtrei n Tromboksan Trigliseridden zengin lipoprotein Ultraperformans sıvı kromatografi Viseral adipoz doku Vasküler hücre adezyon molekülü Vasküler endotel büyüme faktörü Çok yüksek dansiteli lipoprotein Çok düşük dansiteli lipoprotein Venöz trombo emboli Vitronek n Veri yok

Lipidler ve Lipoproteinler

Lipidler suda çözünmeyen kendileri gibi hidrofobik ortamlarda çözünebilen moleküllerdir. Yağlar protein ve karbonhidratlara göre iki kat kadar daha fazla enerji verirler (1 gram yağ 9 kcal; 1 gram protein veya karbonhidrat 4 kcal). Yağlar karbonhidratlardan farklı olarak su molekülleri yerine birbirleri ile veya kendileri gibi hidrofobik moleküllerle ilişkili olduklarından depolanmaları daha az yer kaplayacak şekilde olur. Yaşam için önemli moleküllerin öncülü ve haya yapıların bileşenidirler ayrıca yağda eriyen vitaminlerin emilimi için gereklidirler. Deri al dokusunda ve bazı organların çevresinde ısı yalı cısı görevi yapar, miyelinli sinirler etra nda sinir ile sinin hızlı yayılmasını sağlarlar. Başlıca lipid fraksiyonları yağ asitleri, kolesterol, trigliserid ve fosfolipidlerdir.

1.YAĞ ASİTLERİ Yağ asitleri alifa k (düz zincirli) karboksilik asitlerdir. Memelilerde en sık rastlanan yağ asitleri çi sayıda karbon atomu içeren, uzunluğu 12 ila 24 karbon olan düz zincirli moleküllerdir. Yağ asitleri doymuş ve doymamış yağ asitleri başlıkları al nda iki ana grup olarak incelenebilir (Tablo 1.1, Şekil 1.1).

1.1.1 .Doymuş Yağ Asitleri Çi bağı bulunmayan yağ asitleridir. Uzunlukları sekiz karbona kadar olanlar sıvı, daha uzun zincirliler oda ısısında ka dır. Ör: Palmi k asit (16 karbonlu), stearik asit (18 karbonlu, ergime noktası 70 C). Hayvani yağlarda, süt ürünlerinde, bitkilerden hindistan cevizi ve avakadoda bulunurlar.

Kolesterol, Kan Yağları, Aterokleroz ve Risk Faktörleri

Şekil 1.1. Doymuş ve doymamış yağ asitleri

1.1.2. Doymamış yağ asitleri Çi bağ bulunduran yağ asitleridir. Doymamış yağ asitleri tekli doymamış, çoklu doymamış ve ekozanoidler alt grupları olarak sınıflandırılır. Çi bağa sahip diğer alifa k moleküller gibi geometrik izomerleri mevcu ur. Asil zincirler çi bağın aynı tara nda ise cis, farklı taraflarında ise trans izomerizm söz konusudur (Şekil 1.2).

Linoleik asit ve α -linolenik asidi vücut sentezleyemediği için bu yağ asitleri esansiyal yağ asitleri olarak anılır. Memeliler ancak var olan çi bağlar ile karboksil karbonu arasına çi bağ yapabilirler. Konjuge linoleik asit (CLA) ailesi çoklu doymamış yağ asidi ailesinin bir alt grubu olup bazı izomerleri geviş ge ren hayvanların et ve süt ürünlerinde doğal olarak bulunur diğerleri ise margarin oluşumunda bitkisel sıvı yağların çi -hidrojenasyonu ile oluşur. CLA (Şekil 1.3) ailesi linoleik asidin en az 28 izomerini kapsar; hem trans, hem de cis konfigürasyonda olabilirler. İnsanlar ve geviş ge rmeyen memeliler vaksenik asi en delta-9-desatüraz ile bazı CLA izomerlerini üretebilirler. Vaksenik asit omega 7 yağ asididir; trans (18:1 trans-11) ve cis (18:1 cis-11) izomerleri vardır.

1.1.2.1. Tekli Doymamış (Bir tek çi bağa sahip) Yağ Asitleri Örneğin: Zey n yağı ve kanola yağında bulunan oleik asit (C18; 9). 9 çi bağın 9 ila 10. karbonlar arasında olduğunu belirler. (Ergime noktası 14⁰C, oda ısısında sıvıdır). Elaidik asit oleik asidin trans formuizomeridir.

1.1.2.2. Çoklu Doymamış (Birden çok çi bağa sahip) Yağ Asitleri

Örneğin: Linoleik asit (18 karbonlu iki çi bağa sahip; C18:2; 9,12), γ-linolenik asit (18 karbon ve 3 çi bağa sahip; C18:3; 6, 9, 12) , α-linolenik asit (18 karbon ve 3 çi bağa sahip; C18:3; 9, 12, 15) ve arakidonik asit (C20:4; 5, 8, 11, 14), ekozapentanoik asit (C 20:5; 5, 8, 11, 14, 17) gibi.

Şekil 1.2. Cis yağ asidi

1.1.3. Yağ asidi biyosentezi Yağ asidi sentezi ikişer karbonluk parçaların eklenmesi şeklinde olsa da olaylar b-oksidasyonun tersi şeklinde cereyan etmemektedir (Şekil 1.4). Yağ asidi sentezi hücrenin sitozolünde gerçekleşmektedir. Ase l KoA karboksilazın katalizlediği birinci reaksiyon yağ asidi sentezinde hız kısıtlayıcı reaksiyondur. Mitokondride meydana gelen ase l KoA, mitokondiden sitrat olarak sitozole geç kten sonra burada sitrat

Lipidler ve Lipoproteinler enerji ATP ve NADPH’dan sağlanmaktadır. Sentez yolundaki enzim kompleksinin özelliğinden dolayı ara bileşikler birikmemektedir. Döngü şeklinde devam eden sentez, yağ asidi 16 karbon uzunluğuna ulaş ğında durur ve yağ asidi enzim kompleksinden ayrılır. Bu aşamadan sonra endoplazmik re kulum ve mitokondriyal kompartmanlarda uzama, endoplazmik re kulumda çi bağ oluşma aşamaları gerçekleşir. Memeliler 9. karbon ile  karbon arasına çi bağ oluşturma yeteneğine sahip değildir.

BÖLÜM 1

liyaz ile tekrar ase l KoA ve oksaloasetata yıkılır. Ase l KoA ve bikarbona an malonil KoA meydana gelmektedir. Asil taşıyıcı protein (ATPR) yağ asidi sentezindeki tüm bileşiklerle ilişkili olarak bulunur. Yağ asidi sentaz çokfonksiyonlu ve her biri 7 enzim ak vitesi ve ATPR’e sahip dimerik bir protein kompleksi halindedir. Ase l transasilaz, malonil transasilaz, keto asil sentaz, ketoasil redüktaz, hidrataz, enoil redüktaz, yoesteraz yağ asidi sentezinde görev yapan enzimlerdir. Yağ asidi sentezinde gereken Tablo 1.1. Yağ Asitleri DOYMUŞ YAĞ ASİTLERİ Yaygın isim

Sistema k isim

Zincir uzunluğu: çi bağ sayısı

Ergime Derecesi °C

Kaprik

n-dekanoik

10:0

31.6

Laurik asit

n-dodekanoik

12:0

44.2

Miris k asit

n-tetradekanoik

14:0

53.9

Palmi k

n-hezsadekanoik

16:0

63.1

Stearik

n-oktadekanoik

18:0

69.6

Arakidik

n-ekozanoik

20:0

76.5

Behenik

n-dokozanoik

22:0

81.5

Lignoserik

n-tetrakozanoik

24:0

86.0

Sero k

n-hegzakozanoik

26:0

88.5

DOYMAMIŞ YAĞ ASİTLERİ Palmitoleik Oleik Linoleik

16:1 -7

9-oktadekenoik

18:1

18:1-9

9,12-oktadekadienoik

9,12

18:2 

18:2-6

9,12,15

9-heksadekenoik

16:19

-Linolenik

9,12,15 oktadekatrienoik

18:3

18:3-3

-Linolenik

6,9,12 oktadekatrienoik

18:36,19,12

18:3-6

Arakidonik

5,8,11,14 ekozatetraenoik

20:45,8,11,14

20:4-6

Stearik Asit:

CH3-(CH2)16-COOH

Oleik Asit:

CH3-(CH2)7-CH=CH-(CH2)7-COOH

Linoleik Asit:

CH3-(CH2)4-CH=CH -CH2-CH=CH -(CH2)7-COOH

-50

Kolesterol, Kan Yağları, Aterokleroz ve Risk Faktörleri

Şekil 1.3. Konjuge Linoleik Asit (CLA)

1.1.4. Yağ asidi oksidasyonu

Yağ asidi oksidasyonu mitokondride gerçekleşir (Şekil 1.5). Sitozoldeki yağ asitlerinin mitokondriye taşınmaları gerekmektedir. Yağ asitleri önce ATP ile ak f yağ asidi haline ge rilip sonra asil KoA şekline çevrilmektedir. Mitokondri iç zarı yağ asitleri ve asil KoA’lara geçirgen olmadığı için özel taşıyıcı sistemler görev yapmaktadır. Mitokondri zarının dış yüzeyinde yerleşik olan “karni n asil transferaz II” enzimi ile asil karni n oluşur. Asil karni n iç zardan mitokondriye girerken, karni n aynı anda dışarı verilir. Mitokondri zarının matrikse bakan tara ndaki karni n asil transferaz II enzimi karni nin ayrılıp tekrar serbest hale gelmesini sağlar. İki karbonluk parçaların kademeli olarak ayrılması şeklinde gelişen yağ asidi oksidasyonuna -oksidasyon denmektedir. Dehidrojenasyon, hidrasyon, dehidrojenasyon, yoli k kırılma reaksiyonları çi sayılı karbon içeren yağ asidi oksidasyonunda en son 2 karbonluk bir parça kalana kadar devam eder. Tek sayılı yağ asitlerinin oksidasyonunda ise en son kalan parça 3 karbonlu propiyonik asi r.

Doymamış yağ asitlerinin oksidasyonunda, yukarıda sayılanlara ek olarak enoil KoA izomeraz ve 2,4-dienoil KoA redüktaz enzimlerine gereksinim bulunmaktadır Propiyonil KoA’dan me lmalonil KoA üzerinden süksinil KoA’ya gidilmektedir. Bu yolda görev yapan enzim L-me l malonil-KoA mutaz, Vit B12 den türeyen deoksiadenozil kobalamine gereksinim duymaktadır. Bu enzimin eksikliği merkezi sinir sisteminde hasar yapan, nadir rastlanan şiddetli asidoza -melmalonik asidemiye- neden olur. Birinci dehidrojenasyon reaksiyonundaki kofaktör FAD, ikinci dehidrojenasyondaki ise NAD olduğu için her döngüden 5 adet ATP elde edilmektedir. Kısa, orta uzunlukta ve uzun yağ asitleri için farklı asil KoA dehidrojenazlar ak vite göstermektedir (Şekil 1.5). Uzun zincirli yağ asitlerinin okside olduğu peroksizomlarda -oksidasyon biraz farklı bir şekilde cereyan eder. Birinci dehidrojenasyon aşamasında FAD bağlı asil KoA dehidrojenazın elektronlarını elektron transfer zinciri yerine doğrudan oksijene vermesi, hidrojen peroksit oluşumuna yol açar. Peroksizomlarda oksidasyon 4 ve 6 karbonlu yağ asitleri oluşana kadar devam eder. Yağ asitleri ağırlıklı olarak -oksidasyon yolu ile yıkılırlar ancak beyin ve bazı diğer doku mikrozomlarında uzun zincirli yağ asitleri -oksidasyon ile önce 2-hidroksi, sonra keto daha sonra da bir karbon eksik yağ asitlerine dönüşmektedirler. İlk oksidasyonun  karbon yerine  karbon ile olması ile karakterize olan bu yol, çok şiddetli bir konjenital bozukluk olan Refsum hastalığında bozulmuştur. -karbonundaki me l grubu fitanik asidin -oksidasyonunu önlemektedir. Fitanik asidin katabolizması önce bir -oksidasyon daha sonra -oksidasyon ile devam etmektedir.

Kolesterol, Kan Yağları, Aterokleroz ve Risk Faktörleri YAö ASøDø BøYOSENTEZø Asetil KOA CH3COSKoA

COOH Malonil KoA CH2COSKoA

CH3COCH2-S-Ya÷ asidi sentaz

3-Keto asil sentaz CH3COCH2CO-S-Ya÷ asidi sentaz

2. 3-Keto asil redüktaz

NADPH + H+ NADP+

CH3CHOHCH2CO-S-Ya÷ asidi sentaz 3.

hidrataz CH3CH

CHCO-S-Ya÷ asidi sentaz NADPH + H+

4. enoil redüktaz

NADP+

CH3CH2CH2CO-S-Ya÷ asidi sentaz asil-S-ya÷ asidi sentaz 16

16 karbonlu palmitatÕn sentezlenmesi için 1-4. basamaktaki reaksiyonlar 7 kez tekrarlanarak her döngüde ya÷ asidi 2 karbon uzar

Şekil 1.4. Yağ asidi sentezi

İzoprostanlar arakidonik asidin oksidasyon ürünleri olan prostaglandin izomerleridir, fosfolipaz A2 tara ndan okside fosfolipidlerden türerler. Okside fosfolipidler inflamasyon ve aterogeneze endotel, monosit ve osteoklast fonksiyonuna etki ederek katkıda bulunurlar (13). 1.2. KOLESTEROL (Siklopentanoperhidrofenantren)

Dört adet halka içeren bir yapıya sahip olan kolesterol, 3 numaralı karbonuna bağlı hidroksil grubu sayesinde amfipa k özelliktedir. Kolesterol steroid hormonların, safra tuzlarının ve D vitamininin öncül maddesi, hücre zarının bileşenlerinden biridir (Şekil 1.9). Kolesterol kanda lipoproteinlerle taşınmaktadır. İnsanlarda düşük dansiteli lipoprotein (LDL) kolesterolün

başlıca taşıyıcısıdır. Kolesterol yaşam için gerekli bir maddedir, ancak kan düzeylerinin belli sınırlar arasında tutulması gerekmektedir. Plazmada esterleşmemiş yani serbest halde bulunan kolesterol total kolesterolün % 30’unu oluşturur. Lipoproteinlerin kolesterol taşımaları ile ilgili bir çok araş rma yapıldığı halde kolesterolden zengin hücre zarı mikrobölgeleri ve bu bölgelerin hücre içi kolesterol taşınması ve metabolizması ile ilgili araş rmalara son yıllarda önem verilmeye başlanmış r. Son yıllarda yapılan çalışmalar eski görüşlerin aksine klatrin kaplı çukurların kolesterol de içerdiği, kaveolaların hücre zarı kolesterolünün %10’nu barındırdığını, dezmozomların düşük lipid içeriklerinin %40’nın kolesterolden oluştuğu, ayrıca “ra ” olarak isimlendirilen 70X370 nm boyutla-

Lipidler ve Lipoproteinler R-CH2CH2COOH ATP

AKoSH

AMP+PPi

R-CH2CH2CO-S-KoA FAD asil KoA dehidrogenaz FADH2

R-CH

CHCO-S-KoA

trans enoil KoA

enoil KoA hidrataz

OH R-CH CH2CO-S-KoA O

NADH + H+

R-C CH2CO-S-KoA Tiyolaz

R-C -S-KoA asil KoA

BÖLÜM 1

3 hidroksi asil KoA dehidrogenaz NAD

CH3 CO-S-KoA AsetilKoA

Şekil 1.5. Yağ asidi  oksidasyonu

rında kolesterol ve fosfolipidden zengin “non caveolar” bölgeler belirlemiş r. Hücre içi kolesterol transferinde görev yapan Niemann-Pick C1 (NPC), kaveolin ve sterol taşıyıcı protein-2 (SCP-2) gibi proteinlerin varlığı gösterilmiş r. Ayrıca hücre yüzeyinde bazı protein ve lipidlerin etra nı çevreleyen halkasal kolesterol bölgeleri tespit edilmiş r (12). Kolesterol sentezi asetat molekülünden başlayarak 30’dan fazla karmaşık reaksiyon içerir. Kolesterol sentezindeki reaksiyonlar peroksizom, mitokondri ve sitozolik fraksiyonda gerçekleşir (Şekil 1.10). Hız kısıtlayıcı enzim olan “hidroksi me l glutaril KoA (HMGKoA) redüktaz” enzimi ile katalizlenen reaksiyon hem endoplazmik re kulumda hem de peroksizomlarda ola-

bilmektedir (1). İnsan vücudu günde 1-1.5 gram kolesterol sentezlemektedir. Başlıca sentez yeri olan karaciğeri barsak, adrenal korteks, cilt, tes s ve diğer organlar izler. Sentezin %10’u karaciğer, %15’i barsak, cilt ve diğer organlarda gerçekleşmektedir. Çekirdeği olan bütün hücreler kolesterol senzeleyebilmektedir. Kolesterol vücu a yıkılamaz ve sadece karaciğer vasıtası ile a larak uzaklaş rılır. Hidroksil grubu aracılığı ile yağ asitleri ile esterleş kten sonra daha hidrofobik bir özellik kazanır. Kolesterol sentezi gün içinde değişim göstermektedir. Kolesterol doku ve plazmada serbest veya yağ asitleri ile esterleşmiş kolesterol esterleri halinde bulunur. Kolesterolün tüm karbonları ase l KoA’dan gelmektedir. Bitkiler kolesterol sentezleyemez.

Kolesterol, Kan Yağları, Aterokleroz ve Risk Faktörleri

LøPøD PEROKSøDASYONU

arakidonik asid

522

Şekil 1.6. Lipid peroksidasyonu TXA2 Prostaglandinler

TXA2

Şekil 1.7. Prostaglandin, tromboksan ve lökotriyenlerin sentezi

Şekil 1.8. Prostaglandin, tromboksan ve lökotriyen

Kolesterol, Kan Yağları, Aterokleroz ve Risk Faktörleri Tablo 1.2: Sterol sentezi sırasındaki bazı enzim defektlerinin sebep olduğu hastalıklar Mevalonat kinaz

Mevalonik asidüri Hollanda pi periyodik ateş

Sterol ∆8-∆7izomeraz

Contradi-Hünermann-Happle Sendromu

3 beta hidroksi sterol dehidrogenaz

CHILD sendromu İhtiyoz ile seyreden konjenital hemidisplazi Ekstemite defektleri

Sterol ∆7redüktaz

Smith-Lemni-Opitz Sendromu

Sterol ∆24redüktaz

Dezmozteroloz

Sterol ∆14redüktaz

Greenberg kas displazisi

KOLESTEROL

HO Safra asitleri

Hücre zar komponenti

Aldosteron Kortizol

Vit D

Progesteron Testosteron Östradiyol

Şekil 1.9. Kolesterol ve kolesterolden türeyen bileşikler

1.3. TRİGLİSERİD-Triasilgliserol

Doku ve vücut sıvılarında yağ asitleri genellikle esterleşmiş şekilde bulunmaktadır. Triasilgliserol sentezi başlıca karaciğer ve yağ dokusunda gerçekleşmektedir. Üç karbonlu-üç hidroksil gruplu bir alkol olan “gliserol” ana yapısına üç tane yağ asidinin ester bağı ile takılması sonucunda oluşan trigliserid, hidrofobik özelliktedir (Şekil 1.11). Takılı yağ asitleri birbirinin aynı olabildiği gibi farklı farklı da olabilir. Genelde 2 numaralı karbona takılı olan yağ asidi doymamış bir yağ asididir. İçerdikleri yağ asitlerinin cinsine göre trigliseridler oda ısısında ka veya sıvı halde olabilirler. Hayvan kaynaklı trigliseridler daha fazla doy-

muş yağ içerdiklerinden daha yüksek ergime ısısına sahip rler. Trigliseridler adipoz dokuda depolanır ve enerji deposu olarak görev yaparlar, ayrıca yağ asitlerinin taşınmasına da katkıda bulunurlar. Obez kişilerin adipositlerinde 15-20 kg triasilgliserol depolanabilmektedir. Trigliseridler plazmada fosfolipidler ve kolesterolden sonra miktarca 3. büyük lipid alt grubunu oluştururlar. Zincir uzunluğuna özgün yağ asidi KoA ligazlar ile asil KoA türevlerine çevrilen yağ asitleri fosfadik asitle birleşerek triasilgliserolleri oluştururlar. Fosfa dik asit ise kademeli olarak iki yağ asil KoA’nın gliserol-3 fosfata takılması ile olur. Gliserol 3 fosfat asiltransferaz ile önce 1. karbona, sonra “lizofosfa dik asit asiltransferaz” ile 2. karbona yağ asidi ester bağı oluşumu ile takılır. Fosfa dik asidin 3. karbonundaki fosfat grubu fosfa dik asit fosfatazla kırıldıktan sonra bu pozisyona “diasilgliserol asiltransferaz”la bir yağ asidi takılması ile triasilgliserol sentezi tamamlanmış olur. Dihidroksiaseton fosfa n 1. karbonuna bir yağ asidi takılmasını takip eden bir indirgenme reaksiyonu ile de lizofosfa dik asit oluşabilmektedir.

Kolesterol, Kan Yağları, Aterokleroz ve Risk Faktörleri

Şekil 1.10. Kolesterol sentezi

Kolesterol, Kan Yağları, Aterokleroz ve Risk Faktörleri yinde de varolduğunu ve lipid metabolizması dışında görev aldıklarını göstermiş r. Beyinde astrositler ana lipoprotein kaynağıdır. Yağ asitlerinin beyinde de Novo sentezlenememesi ve tüm lipid türlerinin katabolize edilmemesi taşıyıcı proteinlerinin gereksimine işaret etmiş r. Apo E beyinde sentezlenmekte ve dolaşımdan alınmamaktadır, apo A’lar dolaşımdan beyne geçmektedir. Alzheimer patolojisinde yeri olan beta amiloid ve başka proteinler de lipoproteinlerle birlikte taşınmaktadır. Beyin-omurilik sıvısında apo B içeren lipoproteinler bulunmamakta küçük HDL ile küçük yoğun LDL arasındaki dansitede lipoproteinler saptanmaktadır. Kolesterol beyin

perisitlerinde eksprese edilen ABCA1 reseptörleri ile dışarı taşınır (28). Okside yağ asitlerinin beyni terk ediş şekli ile ilgili bilgiler ise henüz tam olarak netleşmemiş r.

Şekil 1.13. Lipoprotein yapısı

Tablo 1.4. Lipoproteinlerin Fizikokimyasal Özellikleri Çap (A)

Yoğunluk (g/ml)

Elektrofore k Göç

Şilomikron

750-12000

0.95

>400

Orijin

VLDL

300-700

0.95-1.00

620-400

Pre-ß

IDL

1.006-1.019

12-20

ß or pre-

LDL

180-300

1.019-1.063

0-12

HDL2

89-114

1.063-1.125

ß 

HDL3

72-88

1.125-1.210



Lp(a)

1.045-1.080

Tablo 1.5. İnsan Plazma Lipoproteinlerinin Kimyasal Kompozisyonu (%)

Protein

Kol

Şilomikron

1-2

1-3

2-4

80-95

3-6

VLDL

6-10

4-8

16-22

45-65

15-20

IDL

VLDL ile LDL arası değerler

LDL

18-22

6-8

45-50

4-8

18-24

HDL

45-55

3-5

15-20

2-7

26-32

Kolesterol, Kan Yağları, Aterokleroz ve Risk Faktörleri

Şekil 1.15. Lipoproteinlerin içerikleri