KOYUN ve KEÇøLERøN øÇ HASTALIKLARI
Semptomdan TanÕya TanÕdan Sa÷altÕma
Prof. Dr. Hasan BATMAZ Uluda÷ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Klinik Bilimleri Bölümü, øç HastalÕklarÕ Anabilim DalÕ BURSA
NOBEL TIP K7TABEVLER7
© 2013 Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti.
KOYUN VE KEÇİLERİN İÇ HASTALIKLARI Prof. Dr. Hasan Batmaz ISBN: 978-975-420-930-3
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası gereği herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz.
Düzenleme: Baskı / Cilt:
Nobel Tıp Kitabevleri Alemdar Ofset - Topkapı / İSTANBUL
NOBEL TIP KİTABEVLERİ LTD. ŞTİ. ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-İstanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17 CERRAHPAŞA Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Karşısı Park içi Cerrahpaşa-İstanbul Tel: (0212) 586 17 58 KADIKÖY Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi No: 7 Kadıköy-İstanbul Tel: (0216) 336 60 08
www.nobeltip.com
ANKARA Sağlık Sokak No:17/C Çankaya (Sıhhiye) Tel: (0312) 434 10 87 ANTALYA Meltem Mahallesi Dumlupınar Bulvarı Falez Sit. Toros Apt. No: 183/2 Tel: (0242) 238 15 55 BURSA Uludağ Üniversitesi Görükle Kampüsü Kampüs AVM No: 7 Nilüfer-BURSA Tel: (0224) 224 60 21 ELAZIĞ Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) 233 43 43 SAMSUN Ulugazi Mah. 19 Mayıs Bulvarı 16/6 Tel: (0362) 435 08 03
ÖNSÖZ ønsanlarÕn beslenmesinde hayvansal proteinlerin önemi her zaman devam etmektedir. Hayvansal proteinlerden et ve sütün en önemli kayna÷ÕnÕ sÕ÷Õrlar oluútururken, koyun ve keçiler de bu kayna÷Õn oluúmasÕnda önemli pay sahiptirler. Ülkemizde 2011 yÕlÕ itibari ile 25 milyon koyun ve 7.3 milyon keçi bulunmaktadÕr. 2011 yÕlÕnda süt üretiminin %5.93’ünü koyunlar ve %2.13’ünü keçiler üretmiúlerdir. KÕrmÕzÕ et üretiminin ise %13.81’i koyunlardan ve %3’ü keçilerden sa÷lanmÕútÕr. Ülkemizde artan kÕrmÕzÕ et gereksinimi sÕ÷Õrlardan baúka koyun ve keçilerden sa÷lanabilir. Çünkü dünyada kÕrmÕzÕ etin sÕ÷Õrlardan sonraki en önemli kayna÷ÕnÕ domuzlar oluútururken, ülkemizde bu alandaki deste÷i koyun-keçinin sa÷lamasÕyla bu türlerin önemi daha da artmaktadÕr. Koyun ve keçiler, sÕ÷Õrlara göre gebelik süresinin kÕsa olmasÕ ve bir batÕnda birden çok yavru do÷urmasÕ nedeni ile hayvansal besin taleplerini daha kÕsa sürede karúÕlayabilirler.
Koyun ve keçiler merayÕ en iyi de÷erlendirmekte, kurak úartlarda hayatlarÕnÕ ve do÷urganlÕ÷ÕnÕ devam ettirebilmektedirler. Ülkemizin co÷rafi ve iklim úartlarÕnÕ göz önünde bulundurdu÷umuzda bu hayvan türlerinin önemi artmaktadÕr. Üstelik gittikçe artan küresel ÕsÕnma kaygÕsÕ, gelecekte bu hayvan türlerinin ülkemiz için stratejik önemini daha da artÕrabilecektir. Toplumda ve basÕnda koyun etine kolesterolü yüksek diye haksÕzlÕk yapÕlmaktadÕr. Koyun eti ile sÕ÷Õr eti arasÕndaki kolesterol düzeyindeki fark minimaldir. Buna karúÕn kuzu eti ço÷u zaman hiçbir ilaç almadan kesime sevk edilen hayvanlardan sa÷lanabilmektedir. Koyun etinin döner yapÕmÕndaki spesifikli÷i yanÕnda, koyun peyniri ve yo÷urdu gibi özel ürünler tüketicilerin çeúitli taleplerini karúÕlamaktadÕr. Dondurma yapÕmÕnda keçi sütünün tercih edilmesi ve yine keçi peynirine artan talep, bu alandaki pazarÕn geniúlemesi son yÕllarda sütçü Saanen keçi ÕrkÕnÕn artÕúÕna yol açmÕútÕr. Ülkemiz için bu kadar büyük öneme sahip koyun ve keçilerin hekimli÷i maalesef geri planda kalmaktadÕr. Fakültelerimizde çiftlik hayvanlarÕ hekimli÷i alanÕndaki derslerde a÷ÕrlÕk olarak sÕ÷Õrlara yer verildi÷inden koyun ve keçi hastalÕklarÕ arka planda kalmaktadÕr. Direkt veya büyük oranda koyun ve keçi hastalÕklarÕ ile ilgilenen meslektaúlarÕmÕzÕn oranÕ büyük hayvan klinisyenleri arasÕnda %15-20’yi geçmemektedir. Bu alanda bir boúlu÷un olmasÕ yeterli ve güncel kaynak bulunmamasÕ dolayÕsÕyla, ö÷renciler ve meslektaúlarÕmÕz için eksikli÷i bir derece giderebilece÷i düúüncesi ile bu kitap hazÕrlanmÕútÕr. Daha önce iki baskÕsÕ yapÕlan “SÕ÷ÕrlarÕn øç HastalÕklarÕ” kitabÕnÕn pratik olmasÕ nedeni ile ö÷renciler ve meslektaúlarÕmÕz tarafÕndan ilgi ile karúÕlanmasÕ, koyun ve keçi hastalÕklarÕnda da aynÕ tarzda kitap talepleri dolayÕsÕyla, “Koyun ve Keçilerin øç HastalÕklarÕ “ kitabÕ da yine benzer úekilde hazÕrlanmÕútÕr. Genellikle küçük ruminant konularÕnda koyunlar daha öncelikli yer almakta ve keçilerdeki durum koyunlara benzer görülmekte ve eúde÷er tutulmaktadÕr. Koyun ve keçiler birbirine yakÕn tür olmalarÕna ra÷men birçok farklÕlÕklarÕ bulunmaktadÕr. Bu nedenle kitaptaki hastalÕklarda koyun ve keçilerdeki farklÕlÕklar vurgulanmÕú, ayrÕca bu iki tür arasÕnda farklÕ iii
iv
ÖNSÖZ
sÕklÕkta rastlanÕlan hastalÕklarÕn tablosu karúÕlaútÕrmalÕ olarak verilmiútir. Kitapta “SÕ÷ÕrlarÕn øç HastalÕklarÕ” kitabÕnda oldu÷u gibi semptomlarla seyreden hastalÕklar, ayÕrÕcÕ tanÕ tablolarÕ, koyun ve keçilerde görülen ve karúÕlaúÕlabilecek hastalÕklar, koyun ve keçilerde öne çÕkan hastalÕklar listesi, özel tedavi, sürü sa÷lÕ÷Õ bölümleri ele alÕnmÕútÕr. Ülkemizde önemli olan hastalÕklara öncelik verilirken, gelecekte de görülebilecek olanlara da yer verilmiútir. Her bir hastalÕkta etiyoloji, epidemiyoloji, semptomlar, laboratuar bulgularÕ, tanÕ, ayÕrÕcÕ tanÕ, prognoz, sa÷altÕm ve koruma bölümleri yer almÕútÕr. AyÕrÕcÕ tanÕda saha úartlarÕnda yararlÕ olabilmesi amacÕyla, hastalÕklarÕn klinik olarak birbirlerinden farklarÕ vurgulanmaya çalÕúÕlmÕútÕr. BazÕ önemli olan hastalÕklarda patogenez de vurgulanmÕútÕr. KitabÕn hazÕrlanmasÕ sÕrasÕnda yardÕmlarÕnÕ esirgemeyen eúim Dr. E. Seval Batmaz’a teúekkür ederim. Bu kitapta kontrollere ra÷men gözden kaçan yazÕm hatalarÕnÕ hoúgörü ile karúÕlayaca÷ÕnÕzÕ umarÕm. KitabÕn meslektaúlarÕmÕza, meslektaú adaylarÕmÕza ve ülkemiz koyun ve keçi sa÷lÕ÷Õna yararlÕ olmasÕnÕ dilerim. SaygÕlarÕmla
Bursa, A÷ustos 2012
Prof.Dr. Hasan BATMAZ
KISALTMALAR
ALP AST ATP BHBA BUN CA CAE CCN CFT CK CSF DIC DMSO ETEC GFR GGT GKT GLDH GSPHx G1K G3K HCN ICF IM, im IV, iv LRS
Alkalen Fosfataz Aspartate Aminotransferase Adenozin Trifosfat Beta Hidroksi Bütirik Asit Kan Üre Nitrojeni CanlÕ A÷ÕrlÕk Caprine Arthritis Encephalitis Serebro Kortikal Nekroz Kapiller Dolma Süresi Kreatin Kinaz Serebro Spinal SÕvÕ Dissemine Intravasculer Coagula. Dimetilsülfoksit Enterotoksijenik E. coli Glomerular Filtrasyon OranÕ Gamma Glutamyltransferase Glutaraldehit Koagulasyon Testi Glutamik Dehidrojenaz Glutation Peroksidaz Günde 1 Kez Günde 3 Kez Hidro Siyanikasit Intra Selüler SÕvÕ Intramuskuler Intravenöz LaktatlÕ Ringer Solusyonu
MCH MCHC MCV NEFA NSAID OES OFø P PCV PO PPR PTY R RDW RH SC, sc SDH TP TL UYA VBM VKS VSM
Mean Corpusculer Hemoglobin Ort. Eritrosit Hemoglobini Mean Corpusculer Hemoglobin Concentration Ort. Eritrosit Hemoglobin Kon. Mean Corpusculer Volüm Ortalama Eritrosit Hacmi Non-Esterifiye Ya÷ Asidi Non-Steroidal Antienflam. ølaç Oral Elektrolit Solusyonu Organik Fosforlu ønsektisid Kalp frekansÕ Hematokrit Peros Peste Des Petits Ruminant Koyun keçi vebasÕ Pasif transfer Yetmezli÷i Solunum frekansÕ Eritrosit Da÷ÕlÕm De÷iúikli÷i Rumen Hareketi Subkutan Sorbit Dehidrojenaz Total Protein Total Lökosit Uçucu Ya÷ Asiti Verilecek Bikarbonat MiktarÕ Vücut Kondüsyon Skoru Verilecek SÕvÕ MiktarÕ
v
øÇøNDEKøLER ÖNSÖZ KISALTMALAR GøRøù ……………………………………………………………………………………….1 SEMPTOMLARLA HASTALIKLAR ……………………………………………………3 GENEL SEMPTOMLAR…….…………………………………………………………..5 DERø………………………………………………………………………………….....10 BEDEN SICAKLIöINDAKø DEöøùøMLER ……………………………………….....13 LENF SøSTEMø ………………………………………………………………………..16 GÖZ VE ÇEVRESø…………………………………………………………………......17 DOLAùIM SøSTEMø………………………………………………………………,,. ...19 SOLUNUM SøSTEMø…………………………………………………………………..22 SøNDøRøM SøSTEMø…………………………………………………………………...29 ÜRøNER SøSTEM……………………………………………………………..……......37 SøNøR SøSTEMø…………………………………………………………………….......39 øSKELET SøSTEMø ……………………………………………………………………47 LABORATUAR BULGULARI ……………………..…………………………………50 ÖLÜM………………………………………………………………………………......59 ABORT…………………………………………………………………………..……..62 KONJENøTAL DEFEKT, KÜÇÜK VE ZAYIF DOöUMLAR………………..………63 AYIRICI TANI TABLOLARI Deri øle ølgili HastalÕklarda AyÕrÕcÕ TanÕ…………………………………………….....64 Konjuktiva ve Mukozalardaki Renk De÷iúiklerinde AyÕrÕcÕ TanÕ …………………….65 GözyaúÕ, Burun AkÕntÕsÕ ve Salya AkÕúÕndan En Az økisinin Bulundu÷u HastalÕklarda AyÕrÕcÕ TanÕ………………………………………………………………………..66 Solunum FrekansÕnda ArtÕú ve Dispne øle Seyreden HastalÕklarda AyÕrÕcÕ TanÕ ……..67 Stomatitis øle Seyreden BaúlÕca HastalÕklarda AyÕrÕcÕ TanÕ…………………………....68 Kuzu ve O÷laklarda øshalle Seyreden BazÕ HastalÕklarda AyÕrÕcÕ TanÕ ………………69 Eriúkin Koyun ve Keçilerde øshalle Seyreden BazÕ HastalÕklarda AyÕrÕcÕ TanÕ……….70 Gastroenteritis ile Seyreden BazÕ Zehirlenmelerde AyÕrÕcÕ TanÕ………………………71 Yürüyüú Bozuklu÷u, Sinirsel Belirtilerle Seyreden ve Artritis ile Ayak Lezyonu Bulunmayan BazÕ HastalÕklarda AyÕrÕcÕ TanÕ……………………………………..72 Anemilerde AyÕrÕcÕ TanÕ……………………………………………………………….73 KOYUN ve KEÇøLERDE FARKLI SIKLIKTA GÖRÜLEN HASTALIKLARIN KARùILAùTIRILMASI………………………………………………………………….74 KOYUN ve KEÇøLERDE FARKLI ùøDDETTE SEYREDEN HASTALIKLAR………75 HASTALIKLAR SøNDøRøM SøSTEMø …………………………………………………………………….78 Sindirim Sistemi HastalÕklarÕnda Sa÷altÕm ølkeleri…………………………………….78 Stomatitis ………………………………………………………………………………80 Alveolar Periodontitis, Diú Çürümesi …………............................................................81 Farengeal Apseler………………………………………………………………………82 Özofagus TÕkanmasÕ……………………………………………………………………83 Basit indigesyon………………………………………………………………………..84 Akut Rumen Asidozu…………………………………………………………………..85 Rumen Konstipasyonu………………………………………………………………....87 Retikulitis, Rumenitis ve Parakeratosis………………………………………………..88 Timpani………………………………………………………………………..……….89 Abomasum Timpanisi………………………………………………………………….91 vii
viii
İÇİNDEKİLER
Abomasitis……………………………………………………………………………..92 Abomasum Hemorajisi ve Ülseri………………………………………………………93 Abomasum Konstipasyonu…………………………………………………………….94 Abomasumun Geniúlemesi ve Boúalma Yetersizli÷i…………………………………..95 Abomasumun Sola DeplasmanÕ………………………………………………………..96 Barsak TÕkanmalarÕ………………………………………………………………….....97 Enteritis ve øshal……………………………………………………………………….98 Peritonitis……………………………………………………………………………..100 Hepatitis………………………………………………………………………………101 Karaci÷er Apseleri…………………………………………………………………….102 DOLAùIM SøSTEMø VE KAN HASTALIKLARI……………………………………..103 DolaúÕm Sistemi ve Kan HastalÕklarÕnda Sa÷altÕm ølkeleri…………………………...103 Myocarditis ve Kardiomyopati………………………………………………………..104 Vegetatif Endokarditis………………………………………………………………..105 Periferal DolaúÕm Yetmezli÷i…………………………………………………………106 Dehidrasyon…………………………………………………………………………..108 Vücutta Su FazlalÕ÷Õ ( Surhidratasyon )………………………………………………110 Metabolik Asidoz…………………………………………………………………… .111 O÷laklarÕn Dehidrasyonsuz Metabolik Asidozu( Floopy Kid Sendrom) ……………113 Metabolik Alkoloz…………………………………………………………………....114 Anemi………………………………………………………………………………...115 Kanama HastalÕklarÕ (Diathesis Hemorajika)………………………………………...117 Ödem…………………………………………………………………………………118 SOLUNUM SøSTEMø…………………………………………………………………..119 Solunum Sistemi HastalÕklarÕnda Sa÷altÕm ølkeleri………………………………….119 Rhinitis……………………………………………………………………...………..120 Larenks TÕkanmasÕ…………………………………………………………………...121 Larengial Chondritis …………………………………………………………………122 Larengitis ve Tracheitis.......................………………………………………………..123 Pneumoni ( Bronkopneumoni ve Lober Pneumoni )….………………………………………....124 Aspirasyon Pneumonisi ( Gangrenli Pneumoni)…………….……………………..126 Akci÷er Apseleri ( Kronik Suppuratif Pneumoni)……………………………………127 Akci÷er Hiperemisi ve Ödemi………………………………………………………..128 Pleuritis……………………………………………………………………………….129 ÜRøNER SøSTEM………………………………………………………………………130 Üriner Sistem HastalÕklarÕnda Sa÷altÕm ølkeleri……………………………………...130 Böbrek Yetmezli÷i ve Üremi…………………………………………………………132 Nefrosis ( Akut Tubuler Nefrosis)……………………………………………………133 Amiloidosis…………………………………………………………………………...134 Pyelonefritis…………………………………………………………………………..135 Sistitis…………………………………………………………………………………136 Urolithiasis (ødrar TaúlarÕ)…………………………………………………………….137 Enzootik Balanopostitis………………………………………………………………139 SøNøR SøSTEMø………………………………………………………………………...140 Sinir Sistemi HastalÕklarÕnda Sa÷altÕm ølkeleri……………………………………….140 Hidrosefalus ve Hidraensefali………………………………………………………...141 Ensefalomalazi…………………………………………………………...…………...142 Ensefalitis…………………………………………………………………………….143 Meningitis ( Bakteriyel Meningoensefalitis )………………………………………...144 Beyin Apseleri………………………………………………………………………...145
İÇİNDEKİLER
ix
Vestibular HastalÕk……………………………………………………………………146 Serebrokortikal Nekroz ( CCN – Polioensefalomalazi )……………………………...147 DERø HASTALIKLARI………………………………………………………………...149 Deri HastalÕklarÕ Sa÷altÕm ølkeleri……………………...……………………….........149 Alopesi………………………………………………………………………………..150 Pitriyasis, Parakeratosis ve Hiperkeratosis …………………………………………..151 Dermatitis ……………….…………………………………………………………...152 Fotosensitizasyon ……………………………………………………………………153 Ürtiker ……………………………………………………………………………….154 METABOLøZMA HASTALIKLARI…………………………………………………..155 Metabolizma HastalÕklarÕ Sa÷altÕm ølkeleri…………………………………………..155 Hipokalsemi ………………………………………………………………………….156 Hipomagnezemi ( ÇayÕr Tetanisi )…………………………………………………...157 Osteomalazi ………………………………………………………………………….158 Raúitizm ……………………………………………………………………………...159 Gebelik Toksemisi …………………………………………………………………...160 Keçilerin Ketozisi…………………………………………………………………….162 Keçilerde Karaci÷er Ya÷lanmasÕ …………………………………………………….163 Beyaz Kas HastalÕ÷Õ ………………………………………………………………….164 BakÕr Eksikli÷i ve Enzootik Ataksi …………………………………………………..167 Kobalt Eksikli÷i ( Beyaz Karaci÷er HastalÕ÷Õ ) ……………………………………...169 øyot Eksikli÷i ……………………………………………………………………...…170 Çinko Eksikli÷i …………………………………………………………………...….171 A Vitamini Eksikli÷i …………………………………………………………………172 Metabolizma HastalÕklarÕ øle ølgili Tablolar…………………………………………..173 ZEHøRLENMELER…………………………………………………………………….,174 Zehirlenmelerde Sa÷altÕm ølkeleri…………………………………………………….174 ønorganik ve Kimyasal Madde Zehirlenmeleri Arsenik Zehirlenmesi………………………………………………………………....175 BakÕr Zehirlenmesi…………………………………………………………………....176 Civa Zehirlenmesi ……………………………………………………………………178 Flor Zehirlenmesi (Florosis) ………………………………………………………….179 Kurúun Zehirlenmesi …………………………………………………………………180 Selenyum Zehirlenmesi ………………………………………………………………181 Tuz Zehirlenmesi ……………………………………………………………………..182 Herbisid Zehirlenmesi ………………………………………………………………..183 øyonofor Zehirlenmesi ………………………………………………………………..184 Organik Fosforlu ønsektisid (OFø) ve Karbamat Zehirlenmeleri ……………...……..185 Üre Zehirlenmesi ………………….………………………………………………….187 Bitkisel Mantar Zehirlenmesi, YÕlan SokmasÕ Kalp Glikozidleri øçeren Bitkilerle Zehirlenmeler …………………………………...188 Meúe Zehirlenmesi…………………………………………………………………....189 Nitrat – Nitrit Zehirlenmesi …………………………………………………………..190 Okzalat Zehirlenmesi ………………………………………………………………...191 Pirozolizidin Alkalodileri øçeren Bitkilerle Zehirlenmeler …………………………..192 Siyanojen Bitkilerle Zehirlenmeler …………………………………………………..193 Aflatoksin Zehirlenmesi ……………………………………………………………...194 YÕlan SokmasÕ ………………………………………………………………………..195 Zehirlenmelerle ølgili Tablolar ……………………………………………………….196 ENFEKSøYON HASTALIKLAR ………………………………………………………198 Enfeksiyon HastalÕklarda Sa÷altÕm ve Koruma ølkeleri ……………………………...198
x
İÇİNDEKİLER
Bakteriyel Enfeksiyonlar Colienteritis …………………………………………………………………………..199 Coli Endotoksemi (Sulu A÷Õz HastalÕ÷Õ) ……………………………………………..201 Salmonellosis …………………………………………………………………………202 Pasteurellosis …………………………………………………………………………203 Septisemik (Sistemik) Pasteurellosis …………………………………………………205 Tularemi ……………………………………………………………………………...206 Bruselloz ……………………………………………………………………………...207 Kuzu Dizanterisi ……………………………………………………………………...209 Enterotoksemi ………………………………………………………………………...210 Tetanoz ……………………………………………………………………………….212 Botulismus ……………………………………………………………………….…...214 Basiller økterohemoglobinuri ………………………………………………………...216 GazlÕ Gangren (Malign Ödem) ………………………………………………………217 YanÕkara ……………………………………………………………………………...218 Braxy (Bradzot) ………………………………………………………………………219 Kara HastalÕk (Enfeksiyöz Nekrotik Hepatitis) ………………………………………220 Antraks ……………………………………………………………………………….221 Listeriosis …………………………………………………………………………….223 Neonatal Streptokok Enfeksiyonu ……………………………………………………225 Enzootik Staphilokok Enfeksiyonu (Kene Piyemisi) …………………………...……226 Erysipel Enfeksiyonu ……………………………………………………………...…227 Pseudotüberküloz …………………………………………………………………….228 Paratüberküloz ………………………………………………………………………..229 Tüberküloz ……………………………………………………………………………231 Aktinobasillosis ……………………………………………………………...……….232 Dermatoflosis ………………………………………………………………………...233 Proliferatif Dermatitis ( Strawberry Foot Rot ) ………………………………………234 Oral Nekrobasillosis ………………………………………………………………….235 Karaci÷er Nekrobasillosisi …………………………………………………………...236 ønterdigital Dermatitis ………………………………………………………………..237 Piyeten ( BulaúÕcÕ Ayak Çürü÷ü , Enfeksiyöz Foot Rot ) ……………………………238 Koyunlarda Yapa÷Õ Çürümesi ( Fleece Rot ) ………………………………………...239 Campylobacteriosis …………………………………………………………………..240 Leptospirosis …………………………………………………………………………241 Lyme HastalÕ÷Õ ( Borreliosis ) ……………………………………………………….243 Enfeksiyöz Keratokonjuktivitis ……………………………………………………...244 BulaúÕcÕ Agalaksi …………………………………………………………………….245 Keçi Ci÷er A÷rÕsÕ …………………………………………………………………….246 Eperythrozoonozis …………………………………………………………………...247 Viral Enfeksiyonlar Sindirim Sistemi BulgularÕ ile Karakterize HastalÕklar ùap …………………………………………………………………………………...248 Koyun Keçi VebasÕ ( Küçük Ruminant VebasÕ ) ……………………………………250 Viral øshaller …………………………………………………………………………252 Mavi Dil ……………………………………………………………………………...253 Nairobi Koyun HastalÕ÷Õ ……………………………………………………………..255 Rift Vadisi HummasÕ ………………………………………………………………...256 Solunum Sistemi BulgularÕ ile Karakterize HastalÕklar KuzularÕn Enzootik Pneumonisi ……………………………………………………..257
İÇİNDEKİLER
xi
Keçilerin Herpes-1 Enfeksiyonu …………………………………………………….258 Maedi, Maedi-Visna ( Ovine Progresif Pneumoni ) …………………………………259 Pulmoner Adenomatosis ( Jaagsiekte ) ………………………………………………261 Enzootik Nasal Tümör …………………………………………………………….....262 Sinir Sistemi BulgularÕ ile Karakterize HastalÕklar Kuduz ………………………………………………………………………………...263 Louping-ill ( Ovine Encephalomyelitis ) ………………………………………….....264 Keçilerin Artritis-Ensefalitisi ( Caprine Artritis Encephalitis ) ……………………...265 SÕnÕr HastalÕ÷Õ ( Border Disease ) ……………………………………………………267 Akabane ……………………………………………………………………………...269 Schmallenberg HastalÕ÷Õ ………………………………………………………….....270 Deri LezyonlarÕ ile Karakterize HastalÕklar Ektima ( Echtyma Contagiosa Ovis-Capri ) …………………………………………271 Koyun ve Keçi Çiçe÷i …………………………………………………………….....273 Ülseratif Dermatosis …………………………………………………………………274 Chlamydial Enfeksiyonlar Chlamydial Abortus ( Enzootik Abortus ) ………………………………………… ..275 Prionlar Scrapie ……………………………………………………………………………......276 Riketsiyal Enfeksiyonlar Anaplasmosis …………………………………………………………………………278 Kene HummasÕ ( Tick-Borne Fever ) ………………………………………………...279 Q HummasÕ …………………………………………………………………………...280 Sulu Kalp HastalÕ÷Õ ( Heartwater Disease-Cowdriosis) ……………………………...281 Mantar EnfeksiyonlarÕ Dermatomikozis ……………………………………………………………………...282 Protozoon HastalÕklar Babesiosis ( Piroplasmosis ) ………………………………………………………….283 Theileriosis ……………………………………………………………………….......285 Cryptosporodiosis …………………………………………………………………….286 Coccidiosis ……………………………………………………………………….......288 Giardiasis ……………………………………………………………………………..290 Toxoplasmosis ………………………………………………………………………..291 Sarcocystosis ( Sarcosporodiosis ) ……………………………………………….......293 Helmint HastalÕklarÕ Fasciolosis ( Kelebek HastalÕ÷Õ ) ……………………………………………………..294 Dicrocoeliasis ( Kum Kelebe÷i ) ……………………………………………………..296 Monezia Enfeksiyonu ………………………………………………………………...297 Cystocercosis …………………………………………………………………………298 Coenurosis ( Delibaú HastalÕ÷Õ ) ……………………….……………………………..299 Kist Hidatik …………………………………………………………………………..300 Trichostrongylosis, Teladosagiosis, Cooperiasis, Nematodiriasis (Parazitik Gastroenteritis ) ve Hemonchosis …….…………………………………...301 Verminöz Pneumoni ……………………………………………………………….....303 Ektoparaziter HastalÕklar Kene Enfestasyonu …………………………………………………………………...304 Bit Enfestasyonu ( Pediculosis ) ……………………………………………………...305 Melophaga Enfestasyonu ( Koyun Sinek Biti Enfestasyonu ) ……………………….306 Uyuz ………………………………………………………………………………….307 Myiasis ……………………………………………………………………………….309 Oestrus Ovis ( Burun Sine÷i ) ………………………………………………………..310
xii
İÇİNDEKİLER
Türkiye’de Koyun ve Keçilerle ølgili øhbarÕ Mecburi HastalÕklar……………………….311 OIE’nin Koyun ve Keçilerde Görülen Önemli HastalÕklar Listesi………………………311 SINIFLANDIRILAMAYAN HASTALIKLAR YÕldÕrÕm ve Elektrik ÇarpmasÕ ……………………………………………………….312 Hipertermi …………………………………………………………………………... 313 Neonatal Hipoglisemi ve Hipotermi ………………………………………………….314 RESøMLER………………………………………………………………………………315 ÖZEL SAöALTIM Antimikrobiyaller ……...……………………………………………………………..321 Non-Steroid Antienflamatuar (NSAID)’lar ………………………………………….327 Kortikosteroidler ……………………………………………………………………. 327 Koyun ve Keçilerde KullanÕlan Antelmentikler ……………………………………...329 Koyun ve Keçilerde KullanÕlan Ektoparaziter ølaçlar ………………………………..330 SÕvÕ-Elektrolit Sa÷altÕmÕ ……………………………………………………………..331 SÜRÜ SAöLIöI…………………………………………………………………………336 Biyogüvenlik ProgramlarÕ …………………………………………………...……….337 AúÕlama ProgramlarÕ…………………………………………………………………..338 Gebelik Dönemi………………………………………………………………………339 Vücut Kondüsyon SkorlarÕ…………...……………………………………………….340 Neonatal BakÕm ve di÷erleri ....……………………………………………………….341 KOYUN VE KEÇøLERDE NORMAL PARAMETRELER, ÖZELLøKLER Klinik Parametreler ……....……………..……………………………………………343 Rumen SÕvÕsÕnÕn Özellikleri …………………………………………………………343 Normal ødrar Analizi ………………………………………………………………....343 Fizyolojik Özellikler …………………………………………………….....................344 Koyun ve Keçiler ArasÕnda BazÕ FarklÕlÕklar …………………..…………………….344 Normal Hematolojik Parametreler …………………………………………………...345 Normal Biyokimyasal Parametreler ………………………………………………….345 Normal Serebrospinal SÕvÕnÕn Özellikleri ……………………………………..……..347 KOYUN VE KEÇøLERDE KULLANILAN BAùLICA øLAÇLAR…………………… 348 GENEL OLARAK RUMøNANTLARDA KULLANILAN BAùLICA øLAÇLAR…….353 KAYNAKLAR…………………………………………………………………………..355 DøZøN…………………………………………………………………………………….359
GøRøù Di÷er hayvan türlerinde oldu÷u gibi koyun ve keçilerde iyi bir klinik muayenenin ve do÷ru tanÕnÕn yapÕlabilmesi için baúlangÕçta iyi bir anamnezin alÕnmasÕ gereklidir. Koyun veya keçinin yaúÕ, cinsiyeti, ÕrkÕ gibi kriterlerle eúkal belirlenip, eriúkin diúilerde gebeli÷in ve son do÷umun ne zaman gerçekleúti÷i ö÷renildikten sonra, anamnez alÕnÕrken göz önünde bulundurulmasÕ gereken faktörler úunlardÕr: * Koyun veya keçilerde görülen úikayet * Bu úikayetin ne zamandan beri görüldü÷ü * Son zamanlarda dikkati çeken di÷er problemler * Benzer problemin bulundu÷u koyun/keçi ve sayÕsÕ * Son günlerde çevre, hava , iklim vb. de÷iúiklikler * HastalÕ÷Õn oluútu÷u grubun sayÕsÕndaki de÷iúimler * Sürüye yeni katÕlan olup olmadÕ÷Õ * Kendilerinin veya baúka bir veteriner hekimin uyguladÕ÷Õ sa÷altÕm, ilaç * Son dönemlerde uygulanan aúÕlama, sürü ilaçlama ve kastrasyon gibi iúlemler * Daha önceden hastalanan ve ölen hayvan sayÕsÕ * Uygulanan genel profilaktik iúlemler * BarÕnma de÷iúikli÷i * Beslenme programÕnda yapÕlan de÷iúiklik * Grup halinde barÕndÕrmadaki de÷iúiklikler * Yetiútirmenin yönü * Koyun ve keçilerin bir arada barÕndÕrÕlÕp barÕndÕrÕlmadÕ÷Õ * Koyun ve keçilerin sÕ÷Õrlarla bir arada barÕndÕrÕlÕp barÕndÕrÕlmadÕ÷Õ Koyun ve keçiler muayene edilirken çevre úartlarÕ dikkatli bir úekilde de÷erlendirilmeli ve úu noktalar incelenmelidir: * Sürünün büyüklü÷ü * BarÕnaklarÕn yapÕsÕ * Padoklardaki hayvan sayÕsÕ, sÕkÕúÕklÕk durumu * HavalandÕrma * AltlÕ÷Õn yapÕsÕ * Dezenfeksiyon uygulamalarÕ * A÷Õl zemininin yapÕsÕ ve direnajÕ * IúÕk * Yem ve su kaynaklarÕ * Konsantre ve kaba yemin stok düzeyleri ve koúullarÕ * Yem ve su sa÷lama yollarÕ ve metodlarÕ * Reprodüksiyon managementi gibi faktörler * Sürüde ve çevrede bulunan köpek, kedi ve hatta yabani karnivorlarÕn durumu
Koyun ve keçiler a÷ÕrlÕk olarak meraya dayalÕ beslendiklerinden muayene edilirken özellikle mera úartlarÕ iyi incelenmelidir: * MeranÕn baúka sürülerle birlikte kullanÕlÕp kullanÕlmadÕ÷Õ * MeranÕn yapÕsÕ * Bitki örtüsü * Topra÷Õn yapÕsÕ * Merada kullanÕlan gübre ve tipi * øklim ve ya÷Õú durumu
S E M PT O M LA R LA H A S TA L I K LA R
SEMPTOMLARLA HASTALIKLAR
GENEL SEMPTOMLAR Koyun ve keçiler sürü hayvanÕ olduklarÕndan öncelikle sürünün inspeksiyonunda durgun, iútahsÕz ve sürünün gerisinde kalan hayvanlar tespit edilip sistemik muayene úemasÕna göre muayene edilmeli, elde edilen bulgularla hastalÕ÷Õn tanÕsÕna gidilmelidir. Anamnez ile Elde Edilen Bulgular øútahÕn AzalmasÕ ( Innapatens ) Belirtilen hastalÕklarda, akut olaylarÕn baúlangÕcÕ ve hafif / orta olgular ile kronik durumlarda görülür. Sindirim sistemi hastalÕklarÕ Enfeksiyon hastalÕklar DolaúÕm sistemi ve kan hastalÕklarÕ Metabolizma hastalÕklarÕ Solunum sistemi hastalÕklarÕ øz element ve vitamin noksanlÕklarÕ Sinir sitemi hastalÕklarÕ Zehirlenmeler
øútahÕn Tamamen KaybolmasÕ ( Anorexia ) Belirtilen hastalÕklarda, akut olaylarÕn orta ve úiddetli olgularÕnda görülür.AyrÕca ileri durumdaki kronik olaylarda meydana gelir. Sindirim sistemi hastalÕklarÕ Enfeksiyon hastalÕklar DolaúÕm sistemi ve kan hastalÕklarÕ Metabolizma hastalÕklarÕ Solunum sistemi hastalÕklarÕ øz element ve vitamin noksanlÕklarÕ Sinir sitemi hastalÕklarÕ Zehirlenmeler
øútah ArtÕúÕ ( Polifaji ) Kötü besleme Konsantre yem azlÕ÷Õ Protein azlÕ÷Õ Fosfor azlÕ÷Õ Mineral ve iz element eksikli÷i
Parazitizm
Suya KarúÕ øútahÕn AzalmasÕ, KaybolmasÕ øútahsÕzlÕ÷a neden durumlar Yeúil meralarda otlatÕlmasÕ So÷uk havalar Kaba yem olarak taze yeúil ot yedirilmesi
5
6
KOYUN ve KEÇİLERİN İÇ HASTALIKLARI
Suya KarúÕ øútahÕn ArtmasÕ ( Polidipsi ) Tuz zehirlenmesi Ateúli hastalÕklarÕn baúlangÕç dönemleri Vücutta su fazlalÕ÷Õ Hafif ve orta derecedeki dehidrasyonlar Meúe zehirlenmesi Kronik interstitiel nefritis II. derece geniú yanÕklar
ønspeksiyonla Saptanan Bulgular Geliúme Gerili÷i ( < 1 Ay ) AnalarÕ ile birlikte bireysel büyütülenler AnalarÕnÕn sütlerinin de÷iúik nedenlerle yetersiz olmasÕ Emme yetersizli÷i AnalÕk içgüdüsünün yetersizli÷i Meme lezyonlarÕ Memeyi emme için yavrular arasÕnda yarÕú Emmenin olmamasÕ Konjenital defektler-yarÕk damak.. A÷Õz lezyonlarÕ, ektima.. HastalÕklar, septisemi..
Geliúme Gerili÷i Beslenme hatalarÕ Kalitatif ve kantitatif açlÕk Kalsiyum eksikli÷i Enerji eksikli÷i Protein eksikli÷i Rumen hipoaktivitesi Kobalt eksikli÷i BakÕr eksikli÷i Fosfor eksikli÷i Selenyum + E vit. eksikli÷i A vit. eksikli÷i Di÷er hayvanlar tarafÕndan beslenmesinin engellenmesi Susuzluk
AnalarÕ ile birlikte grup olarak büyütülenler AnalarÕnÕn sütlerinin de÷iúik nedenlerle yetersiz olmasÕ HastalÕklar Coccidiosis Cryptosporodiosis Ektima Border disease Giardiasis BakÕr yetmezli÷i AnalarÕndan ayrÕ büyütülenler Süt ikame yemlerindeki problemler HastalÕklar Coccidiosis Cryptosporodiosis Ektima Border disease Giardiasis, BakÕr yetmezli÷i
Kronik enfeksiyonlar Enzootik pneumoni Paraziter hastalÕklar Coccidiosis Gastrointestinal parazitizm Fasciolasis, subakut-kronik Verminöz pneumoni Giardiasis Kronik yangÕsal hastalÕklar Kronik irinli pneumoni Artritis purulenta Kronik zehirlenmeler Flor Arsenik…
SEMPTOMLARLA HASTALIKLAR
Kronik ZayÕflama Kalitatif, kantitatif açlÕk Laktasyonun pik döneminde enerji yeterszili÷i Sindirim sistemi hastalÕklarÕ Rumen asidozu, kronik Rumen konstipasyonu, kronik Karaci÷er apseleri Peritonitis øshaller, kronik Diú çürümesi ve alveolar periodontitis Farengeal apseler Alimentar neoplasiler, yabancÕ cisimler… Metabolizma hastalÕklarÕ Gebelik toksemisi Osteomalazi Raúitizm Kobalt eksikli÷i Sodyum eksikli÷i Çinko eksikli÷i BakÕr eksikli÷i Solunum sistemi hastalÕklarÕ Kronik pneumoni Akci÷er apseleri Aspirasyon pneumonisi… Üriner sistem hastalÕklarÕ Ürolithiasis Enzootik balanopostitis Pyelonefritis Sistitis Renal amiloidosis…
øleri Derecede ZayÕflÕk ( Kaúeksi ) Kötü beslenme Uzun süreli açlÕk Uzun süreli susuzluk Akci÷er apseleri Karaci÷er apseleri Toksemi, kronik Üremi, kronik Amiloidosis Kobalt eksikli÷i BakÕr eksikli÷i
Enfeksiyonlar Salmonellosis, kronik Pseudotüberküloz Paratüberküloz Tüberküloz, keçi Aktinobasillosis Scrapie Caprine artritis ensefalitis Maedi Enzootik nasal tümör Paraziter hastalÕklar Paraziter gastroenteritis Fascioliasis, kronik Kum kelebe÷i Coccidiosis Verminöz pneumoni Uyuz Kene enfestasyonu Bit enfestasyonu Ostrus ovis Kronik yangÕsal hastalÕklar Metritis Mastitis Piyeten Kronik topallÕk Zehirlenmeler Flor, kronik Tuz Okzalat, kronik Selenyum, kronik Aflatoksikosis Meúe zehirlenmesi
Paratüberküloz Fascioliasis, kronik Paraziter gastroenteritis Tüberküloz, keçi Scrapie Maedi Caprine artritis ensefalitis Aktinobasillosis, sa÷altÕlmayan Enzootik nasal tümör
7
8
KOYUN ve KEÇİLERİN İÇ HASTALIKLARI
Hafif Durgunluk Hafif-orta dereceli ateúli hastalÕklar Septisemi Farengeal apseler Pneumoni, baúlangÕç Akci÷er apseleri Kronik beyin anoksisi Vücutta su fazlalÕ÷Õ Beyin ödemi Ensefalomalazi, baúlangÕç hariç Selenyum zehirlenmesi, kronik Arsenik zehirlenmesi Kurúun zehirlenmesi
Hafif-orta úiddetli anemiler Dehidrasyon Basit indigesyon Rumen atonisi Abomasum konstipasyonu Peritonitis Hepatitis Üremi, hafif-orta Fasciolasis Coenurosis cerebralis Paraziter gastroenteritis Se + E vit. eksikli÷i Hipomagnezemi
Hareket Etmede østeksizlik ùiddetli depresyon ile seyreden hastalÕklar Akut rumen asidozu Beyaz kas hastalÕ÷Õ Gebelik toksemisi Osteomalazi Raúitizm Hipokalsemi Beyin ödemi Hidrosefalus Kronik beyin anoksisi
ùiddetli anemi ile seyreden hastalÕklar Enfeksiyon hastalÕklar, orta-úiddetli ùap TopallÕk, laminitis Myokarditis, kardiomyopati Akci÷er apseleri Enzootik nasal tümör Arsenik zehirlenmesi Kurúun zehirlenmesi Molibden zehirlenmesi Mangan eksikli÷i
Halsizlik Enerji- protein yetersizli÷i ùiddetli ishalli hastalÕklar ùiddetli anemi durumlarÕ Periferal dolaúÕm yetmezli÷i Hipotermi Neonatal hipoglisemi ve hipotermi Floopy kid sendrom Üremi Hepatitis Ensefalitis Fotosensitizasyon Hipokalsemi Enzootik atkasi øyot eksikli÷i Vitamin A eksikli÷i Kobalt eksikli÷i Serebrokortikal nekroz Beyin anoksisi Güneú ve ÕsÕ çarpmasÕ
Yüksek ateú Septisemi Toksemi Kronik enfeksiyonlar Fasciolasis Kist hidatik Paraziter gastroenteritis Botulismus Scrapie Zehirlenmeler Üre Nitrat-nitrit OFø Kurúun Arsenik Tuz Meúe øyonofor Civa, herbisid…
SEMPTOMLARLA HASTALIKLAR
Yerde Yatma-Aya÷a Kalkamama ùiddetli toksemi ùiddetli dehidrasyon ùiddetli ishaller Akut rumen asidozu, úiddetli Hepatitis Vegetatif endokarditis Lober pneumoni Toksemi ve yüksek ateúle seyreden enfeksiyonlar Spesifik enfeksiyonlar Kuduz Botulismus Tetanoz YanÕkara Kara hastalÕk BulaúÕcÕ agalaksi, keçi ùap, úiddetli Mavi dil, koyun- laminitis ve coronitis oldu÷unda Keçilerin artritis-ensefalitisi Border disease, kuzu Sarcocytosis Myiasis Coneurus cerebralis Kalp glikozidleri içeren bitkiler, kronik OFø zehirlenmesi
ùiddetli septisemi ùiddetli anemi ùiddetli hemoraji Prognozu kötü olan hastalÕklarÕn son dönemleri Metabolizma hastalÕklarÕ Gebelik toksemisi Beyaz kas hastalÕ÷Õ Enzootik ataksi Hipokalsemi Raúitizm, son dönem Osteomalazi Neonatal hipoglisemi ve hipotermi Floopy kid sendrom Sinirsel hastalÕklar Genel paresis Serebro kortikal nekroz øskelet kaslarÕnÕn duyarsÕzlÕ÷Õ Beyin hipoksisi Intrakranial basÕnçta artma Ensefalitis Meningitis Beyin tümörleri Medulla spinalisin basÕncÕ, harabiyeti Myelitis Piyeten, úiddetli Artropati, kronik
9
10
KOYUN ve KEÇİLERİN İÇ HASTALIKLARI
DERø
Yapa÷Õ-KÕl Örtüsünün Düzensizli÷i Kötü beslenme Uzun süreli açlÕk, susuzluk Rumen hipoaktivitesi Osteomalazi Eksiklik hastalÕklarÕ A vit. Fosfor Kobalt BakÕr Mangan Pantotenik asit Piridoksin
Alopesi øshal, perineum ve kuyruk Mavi dil, koyun, kronik Kuduz Aujesky Scrapie Tularemi Proliferatif dermatitis, strawberry footroot Dermatomikozis Dermatofilosis, bazen Border disease Follikulitis KalÕtsal, konjenital bozukluklar Konjenital hipotiroidism ølaç reaksiyonlarÕ
Deri KaúÕntÕsÕ ( Pruritis ) DÕú parazit enfestasyonlarÕ Sarcoptes uyuzu Psoroptes uyuzu Bit Kene Sivrisinek Melophaga Myiasis Dermatomikozis, bazen
Kronik enfeksiyonlar Kronik ishal Kronik paraziter hastalÕklar Kronik anemili hastalÕklar Border disease Dermatofilosis Kene enfestasyonu Bit enfestasyonu Arsenik zehirlenmesi Molibden zehirlenmesi
Uyuz Bit enfestasyonu Oestrus ovis, burun bölgesi Myiasis øyot eksikli÷i A vit. eksikli÷i Çinko eksikli÷i Zehirlenmeler, kronik Selenyum Civa Arsenik Herbisid, karbamat Talyum Periferal sinir harabiyetlerine ba÷lÕ nörojenik alopesi
Scrapie Aujesky Alerji Dermatitis Fotosensitizasyon Ürtiker, bazen Civa zehirlenmesi, kronik Çinko eksikli÷i, bazen
SEMPTOMLARLA HASTALIKLAR
Deride KÕzarÕklÕk DÕú parazit enfestasyonlarÕ Sarcoptes uyuzu Psoroptes uyuzu Bit enfestasyonu KaúÕntÕ ile seyreden hastalÕklar
Dermatitis Ürtiker Ekzantem Fotosensitizasyon ølaç reaksiyonu
Derinin PullanmasÕ ( Pitriyasis ) ve KabuklanmasÕ Sarcoptes uyuzu Dermatophilosis congolensis Psoroptes uyuzu Stafilokokal pyoderma Dermatomikozis Chorioptes uyuzu Bit enfestasyonu Ülseratif dermatosis Çiçek Dermatitis Ektima, öz.a÷Õz çevresi Çinko eksikli÷i Enzootik balanopostitis, prepisyum giriúi A vit.eksikli÷i KaúÕntÕ sonucu øyot zehirlenmesi YÕlan sokmasÕ Pemphigus foliaceus, keçi Parakeratosis Çinko eksikli÷i Civa zehirlenmesi, kronik bazen
Dermatitis
Hiperkeratosis Çinko eksikli÷i, özellikle keçi Klorlu naftalenlerle zehirlenme Vit. A eksikli÷i
Dermatitis Derinin lokal olarak basÕnca u÷ramasÕ
Dermatitis Enfeksiyon hastalÕklar Ektima Dermatofilosis Proliferatif dermatitis, Strawbery footroot Koyun çiçe÷i Küçük ruminant vebasÕ Mavi dil Scrapie Aujesky Stafilokokal pyoderma, öz.keçi Fleece rot Paraziter hastalÕklar Uyuz Sokucu sinekler Miyasis Psorergates ovis
Fiziksel Travma Güneú yanÕ÷Õ Donma Cüruf kontaminasyonu, ayaklarda Kimyasal Kimyasal maddelerin kontaminasyonu Arsenik Fotosensitizasyon Alerji Ovine atopik dermatitis Caprine idiopatik dermatitis Kontakt irritanlar ølaç reaksiyonlarÕ Ülseratif dermatosis Banyo sonrasÕ nekrotik dermatitis
11
12
KOYUN ve KEÇİLERİN İÇ HASTALIKLARI
Derinin Nodülleri Pseudotüberkülosis Dermatofilosis
Aktinobasillosis Ürtiker
ømpetigo Ektima Ürtiker ønsekt sokmalarÕ BazÕ ilaçlar Penisilin B1 vit. So÷uk
DerialtÕ Anfizemi Deri yaralarÕ Rumene trokar uygulamasÕnÕn komplikasyonu Kaburga kÕrÕklarÕ ile akci÷erin yÕrtÕlmasÕ
ørritan bitkiler, ÕsÕrgan otu vb. Kan nakillerindeki uyuúmazlÕklar GÕda alerjisi BazÕ aúÕ uygulamalarÕ
YanÕkara GazlÕ gangren Pneumotoraks, eksternal nedenliler TracheanÕn delinmesi
AúÕrÕ Terleme ( Hiperhidrosis ) Genel Anafilaksi ùiddetli a÷rÕ Endotoksik úok Dinitrofenol zehirlenmesi
Lokal Periferal sinir harabiyetleri Medulla spinalisin basÕncÕ Medulla spinalisin harabiyeti
A÷rÕlÕ ùiúlikler Tromboflebitis Apseler YÕlan sokmasÕ Ergotism Donma
YanÕkara GazlÕ gangren ønsekt ÕsÕrmasÕ Selülitis
SEMPTOMLARLA HASTALIKLAR
BEDEN SICAKLIöINDAKø DEöøùøMLER Yüksek Ateú ( 40.6-42.0 qC ) Oral nekrobasillosis Basiller ikterohemoglobinuri GazlÕ gangren YanÕkara Braxy Kara hastalÕk Antraks Pasteurellosis Tularemi Brucella melitensis, daha çok keçilerde Brucella ovis, koçlarda akut enf. Salmonellosis Listeriosis Leptospirosis Keçi ci÷er a÷rÕsÕ ùap Küçük ruminant vebasÕ Mavi dil Rift vadisi hummasÕ, öz. kuzu Çiçek Looping-ill Tick-borne fever Babesiosis Thelerioisis Myiasis
Orta Derecede Ateú ( 40-.0-40.5 qC ) Colibacillosis-septisemi, baúlangÕç Oral nekrobasillosis Enterotoksemi, perakut form Tetanoz Basiller ikterohemoglobinuri GazlÕ gangren YanÕkara Braxy Kara hastalÕk Antraks Pasteurellosis Tularemi Brucella melitensis, daha çok keçilerde Brucella ovis, koçlarda akut enf. Salmonellosis
Hipertemi IsÕ ve güneú çarpmasÕ Septisemi Akut diffuz peritonitis, baúlangÕç Myokarditis Lober pneumoni Bakteriyel pneumoni Mycoplasmal pneumoni Viral pneumoni Akci÷er hiperemisi ve ödemi Pleuritis sika Fotosensitizasyon Hipokalsemi, keçi Hipomagnezemi Aflatoksin zehirlenmesi, orta derecede
Septisemi Toksemi KonvulsiyonlarÕ takiben Peritonitis Vegetatif endokarditis Myokarditis Larengitis-tracheitis Kronik bakteriyel pneumoni Lober pneumoni, úiddetli olmayan Viral pneumoni Aspirasyon pneumonisi Pyelonefritis, akut Enzootik balanopostitis Ensefalitis, baúlangÕç Meningitis
13
14
KOYUN ve KEÇİLERİN İÇ HASTALIKLARI
Orta Derecede Ateú ( 40-.0-40.5 qC ) (devam) Beyin apseleri, bazen Listeriosis Otitis media, interna Leptospirosis Dermatitis, orta derecede Enfeksiyöz keratokonjuktivitis, Fotosensitizasyon Chlaymidia pecorum enf.da Myositis Agalaksi Hipokalsemi, keçi Piyeten, bazen Hipomagnezemi Küçük ruminant vebasÕ Rift vadisi hummasÕ, keçi Zehirlenmeler Ektima Hafif derecedeki nedenler Kuduz Looping-ill ølaç reaksiyonlarÕ Enzootik abortus Hafif derecedeki nedenler Tick-borne fever Anaplasmosis Neoplastik nedenler Thelerioisis Lenfosarkoma Toxoplasmosis Metastatik melanom, keçi Verminöz pneumoni Pemphigus foliaceus, keçi Myiasis Hafif Ateú ( 39.6-39.9 qC ) Colibacillosis-septisemi, baúlangÕç Tetanoz Pseudotüberküloz Enfeksiyöz keratokonjuktivitis, Lyme hastalÕ÷Õ Piyeten, bazen Ektima Kuduz Maedi Border disease Anaplasmosis Toxoplasmosis Verminöz pneumoni Neoplastik nedenler Lenfosarkoma Metastatik melanom, keçi Pemphigus foliaceus, keçi ølaç reaksiyonlarÕ SÕk olarak-penisilinler, sulfonamidler, eritromisin, antihistaminler Bazen- sefalosporinler, iyotlar, cimetidin, ranitidin, rifampin, levamizol
Kas titremelerini takiben Rumen asidozu, baúlangÕç Larengitis-tracheitis Kronik bakteriyel pneumoni Akci÷er apseleri Pleuritis eksudativa Sistitis Beyin apseleri, bazen Dermatitis, hafif Beyaz kas hastalÕ÷Õ, bazen Zehirlenmeler Selenyum, akut BakÕr, kronik Arsenik, Çinko Civa, Iyot, Tuz Herbisid, DNP, paraquat Organoklorlu bileúikler Propilen glikol Ham petrol, gaz ya÷Õ, kreosol Halothan, keçi Aflatoksin, orta derecede Rhododendron Sütle÷en otu, koyun E÷relti otu BaldÕran Brasicca spp, hardal, lahana, tere otu Dü÷ün çiçe÷i, koyun YÕlan sokmasÕ
SEMPTOMLARLA HASTALIKLAR
Intermitent Ateú Kronik yangÕsal hastalÕklar Karaci÷er apseleri Kronik peritonitis Akci÷er apseleri Pyelonefritis, kronik Vegetatif endokarditis
Pseudotüberküloz Caprine artritis ensefalitis, ensefalitisjuvenil form Tick-borne fever Anaplasmosis Tüberküloz, keçi
Beden SÕcaklÕ÷ÕnÕn Düúmesi ( Hipotermi ) Akut diffuz peritonitis Hipokalsemi Periferal dolaúÕm yetmezli÷i Neonatal hipoglisemi ve hipotermi Su zehirlenmesi, içilen su beden Colibacillosis-septisemi, baúlangÕç hariç sÕcaklÕ÷Õndan düúükse Neonatal septisemi Hemaroji, úiddetli Endotoksik ve septik úok, son dönemler Anemi, úiddetli Ölüme yakÕn dönem Üremi So÷uk, ya÷ÕúlÕ, rüzgarlÕ çevre úartlarÕ Nefrosis, baúlangÕç dönemi dÕúÕnda Rumen asidozu, hafif
15
16
KOYUN ve KEÇİLERİN İÇ HASTALIKLARI
LENF
SøSTEMø
Lenf YumrularÕnÕn Büyümesi ( Lenfadenopati ) Pseudotüberküloz Aktinobasillosis, baú bölgesi Paratüberküloz, mezenterial Tüberküloz, keçi YanÕkara, bölgesel
Erysipel enfeksiyonu Psoroptes uyuzu, lezyona yakÕn bölgede Apse ve selülitis çevresinde Neoplasiler, lokal ve ya genel
SEMPTOMLARLA HASTALIKLAR
GÖZ GözyaúÕ AkÕntÕsÕ Enfeksiyöz keratokonjuktivitis BulaúÕcÕ agalaksi Koyun keçi vebasÕ Mavi dil, bazen Çiçek Pasteurellosis Viral blepharitis Ektima Mavi dil, koyun Ülseratif dermatosis
Keratitis Enfeksiyöz keratokonjuktivitis BulaúÕcÕ agalaksi Listeriosis, bazen IBR, bazen keçi
VE ÇEVRESø
YabancÕ cisim Fotosensitizasyon OFø zehirlenmesi Fungal blepharitis, öz. o÷laklar Paraziter blepharitis Psoroptes Chorioptes Psorergates Bakteriyel blepharitis Dermatophilosis congolensis Actinobacillosis lignieresi Clostridium novyi
Travma YabancÕ sicim Fotosensitizasyon Thelezia rhodesi
Konjuktiva ( ve Mukoza )’larda KÕzarÕklÕk Ateúli enfeksiyon hastalÕklar Travma Enfeksiyöz keratokonjuktivitis YabancÕ sicim BulaúÕcÕ agalaksi Fotosensitizasyon Listeriosis Hidrasiyanik asit zehirlenmesi, Pasteurellosis parlak kiraz kÕrmÕzÕsÕ Mavi dil, koyun Arsenik zehirlenmesi, kronik IBR, bazen keçi
Konjuktiva ( ve Mukoza )’larda Hemoraji Antraks, akut Travma
17
18
KOYUN ve KEÇİLERİN İÇ HASTALIKLARI
Konjuktiva ( ve Mukoza )’larda Solgunluk Anemi ile seyreden hastalÕklar Periferal dolaúÕm yetmezli÷i Endokarditis Akut kalp yetmezli÷i
Konjuktiva ( ve Mukoza )’larda Siyanoz ùiddetli dispne ile seyreden hastalÕklar Asfeksi ùok; hipovolemik, septik, kardiak Anafilaksi, úiddetli Sol konjestif kalp yetmezli÷i
Konjuktiva ( ve Mukoza ) larda økterus økterus nedenleri ( bkz sayfa 36 )
Larenks tÕkanmasÕ Akci÷er hiperemisi ve ödemi Zehirlenmeler, akut-úiddetli Mavi dil, bazen
SEMPTOMLARLA HASTALIKLAR
DOLAùIM
SøSTEMø
Kalp FrekansÕnÕn ArtmasÕ ( Taúikardi, 90-110/dak ) Beden sÕcaklÕ÷ÕnÕn hafif ve orta derecede Dehidrasyon durumlarÕ arttÕ÷Õ durumlar Enteritis ve ishal Solunum güçlü÷ü durumlarÕ Vücutta su fazlalÕ÷Õ Rumen asidozu Anemi Myokardial zayÕflÕk Hemoraji Metabolik alkaloz Nefrosis Üremi Fotosensitizasyon Zehirlenmeler Diathesis hemorrhagica Serebrokortikal nekroz Botulismus Konvulsiyon ve eksitasyon durumlarÕ
Kalp FrekansÕnÕn ArtmasÕ ( Taúikardi, >110/dak ) Beden sÕcaklÕ÷ÕnÕn úiddetli arttÕ÷Õ Anemi, úiddetli durumlar Septisemi Periferal dolaúÕm yetmezli÷i Solunum güçlü÷ü ile seyreden hastalÕklar, úiddetli ùok Rumen asidozu, úiddetli Akut kalp yetmezli÷i Rumen timpanisi Metabolik alkaloz Abomasum timpanisi, yavrularda Metabolik asidoz Beyaz kas hastalÕ÷Õ Zehirlenmeler, akut-úiddetli
Kalp FrekansÕnÕn AzalmasÕ ( Bradikardi, < 64/ dak ) Hipokalsemi, úiddetli Botulismus Hipotermi Baú bölgesinin tavmalarÕ Hipoglisemi Hipofiz bezi apse sendromu øleri dehidrasyon halleri, hiperkalemi Fazla potasyum verilmesi, iv OFø zehirlenmesi, bazen Fazla kalsiyum verilmesi, iv Hidrosefalus Trankilizanlar, alfa-2 adrenerjik Akut kalp yetmezli÷i, bazen agonistler Myokarditis ve kardiyomyopati, bazen Anestezikler Kalp glikozidleri içeren bitkilerle Parasempatomimetik ilaçlar zehirlenmeler, bazen Herbisid zehirlenmesi, triallate Gastroenteritise ba÷lÕ sinus bradikardi Gençlerde kuyru÷un kuvvetlice yukarÕ Atrioventriküler blok, gerçek bradikardi kaldÕrÕlmasÕyla oluúabilmesi
19
20
KOYUN ve KEÇİLERİN İÇ HASTALIKLARI
Aritmi Hiperkalemi ùiddetli ishal, hiperkalemi ùiddetli dehidrasyon, hiperkalemi Periferal dolaúÕm yetmezli÷i Stres Ateú Toksemi Beyaz kas hastalÕ÷Õ, kardiak form
Periferal NabzÕn ZayÕf Hissedilmesi Dehidrasyon Anemi Toksemi Septisemi Rumen asidozu, úiddetli ùap, kuzu-o÷lak Beyaz kas hastalÕ÷Õ, kardiak form
Myokarditis ve kardiyomyopati Kist hidatik, kalbe yerleúti÷inde Zehirlenmeler Kalp glikozidleri içeren bitkiler Iyonofor, bazen I.derece atrioventriküler blok Sinus aritmi Gençlerde solunum sÕrasÕnda
Periferal dolaúÕm yetmezli÷i Metabolik asidoz durumlarÕ Akut kalp yetmezli÷i Septik úok Yüksek ateú Hipokalsemi, úiddetli
Oskültasyonda Kalp Seslerinin Uzaktan Gelmesi AúÕrÕ kilo, obesite Konjestif kalp yetmezli÷i Hidrotoraks Vegetatif endokarditis Hemotoraks Ekinokok kistleri Pneumotoraks Apseler Pleuritis eksudativa Lenfosarkoma, neoplasiler Vena Jugularisin Geniúlemesi ve NabzÕ Negatif ven nabzÕ, öz. zayÕf keçiler Pozitif ven nabÕz, trikuspital kapa÷Õn stenozu Myokarditis ve kardiyomyopati Beyaz kas hastalÕ÷Õ, kardiak form Vücutta su fazlalÕ÷Õ Kalp bölgesinde ekinokok kisti, apse
Vena jugulariste flebitis ve trombosis Sa÷ kalp yetmezli÷i Kronik kalp yetmezli÷i Vegetatif endokarditis Perikardial hastalÕklar Iyonofor zehirlenmesi
YangÕsal Ödem Malign ödem YanÕkara Mavi dil YÕlan sokmasÕ ArÕ sokmasÕ ønsekt sokmasÕ Alerjik reaksiyonlar
Farengeal apseler, selülitis oldu÷unda Trombofilebitis Selülitis Dermatitis Fotosensitizasyon Travma