Md Anderson Tibbi Onkoloji by Nobel Tip Kitabevi Ltd

Kanser tedavileri lideri tarafından—onkologlar i ç i n b i r m a s a ü s t ü r e fe r a n s ı

Kanser tanı ve tedavi seçeneklerini hızlıca değerlendirmenize yardımcı olmak için, her bölümde çok sayıda tablo, şekil ve görüntü fotoğraflarına yer verilmiştir. Bunlar kanıta-dayalı akış-şemaları ve şekiller biçiminde algoritmalar olup, MD Anderson’un dünya klasındaki akademisyenlerince hazırlanmıştır. Her şey size MD Anderson’da kullanılan tanı ve tedavi stratejilerini sunmak için hazırlanmıştır.

İkinci baskı aynı zamanda aşağıdaki anahtar konularda yeni bölümler içermektedir: ■ ■ ■

Miyelodisplastik sendrom Miyeloproliferatif neoplazmlar T-hücreli lenfomalar

■

İnce barsak ve apendiks tümörleri İnflamatuar meme kanseri

Anlatı, özet tabloları ve klinik fotoğraflar (çoğu renkli) arasında mükemmel bir denge sunarak, gerçekten kanserli hastaların medikal tedavisinde ve komplikasyonlarında daha ulaşılabilir, güncel ve otoriteli biçimde klinisyenlere rehber olacak MD Anderson Tıbbi Onkoloji’den başkası yoktur.

MD Anderson

Bu güncellenmiş ikinci baskı, yeni moleküler markırları ve revize evreleme sistemini içeren tanısal prosedürlerdeki yeni gelişmeleri vurgulamakta ve tartışmaktadır. Ayrıca yeni görüntülemelerin ve moleküler profil belirlemenin yüzeysel veya ondülan tümörlerin agresif, toksik tedavi rejimleriyle veya invasiv cerrahi ile tedavilerini nasıl önleyebileceğini göstermektedir. İkinci baskıda bir yenilikte göğüs hastalıkları radyasyon onkolojisi ve cerrahiden uzmanların diğer tanı ve tedavi perspektifleriyle ilgili yorumlarıdır.

TIBBİ ONKOLOJİ

MD Anderson Tıbbi Onkoloji Texas Üniversitesi MD Anderson Kanser Merkezi’nin öncülük yaptığı kanser tedavisinde kişiselleştirilmiş multidisipliner yaklaşımını detaylı vermektedir. Burada bütün dünya onkologlarının kanser tanı ve tedavisine pragmatik yaklaşımı amaçlanmıştır.

MD Anderson

TIBBİ ONKOLOJİ

Çeviri Editörleri

Fikri İÇLİ Nurdan TAÇYILDIZ Diclehan KILIÇ Kantarjian Wo l f f Koller

978-605-335-008-8

Hagop M. Kantarjian R o b e r t A . Wo l f f Charles A. Koller Çeviri Editörleri

P r o f. D r. Fi k r i İ Ç L İ P r o f. D r. N u r d a n TAÇ YI L D I Z P r o f. D r. D i c l e h a n K I L I Ç

50mm

212mm

282mm

MD Anderson

TIBBİ ONKOLOJİ Hagop M. Kantarjian, MD Professor of Medicine Chair, Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Robert A. Wolff, MD Professor of Medicine Department of Gastrointestinal Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Charles A. Koller, MD Professor of Medicine Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Çeviri Editörleri

Prof. Dr. Fikri İÇLİ Prof. Dr. Nurdan TAÇYILDIZ Prof. Dr. Diclehan KILIÇ Türk Onkoloji Grubu (TOG)

© 2014 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. MD Anderson Tıbbi Onkoloji Çeviri Editörleri: Prof. Dr. Fikri İÇLİ, Prof. Dr. Nurdan TAÇYILDIZ, Prof. Dr. Diclehan KILIÇ ISBN: 978-605-335-008-8 The MD Anderson Manual of Medical Oncology, Second Edition Hagop M. Kantarjian, MD, Robert A. Wolff, MD, Charles A. Koller, MD ISBN: 978-0-07-170106-8 © Mc Graw Hill

Bu kitabın Türkçeye çeviri hakkı ©Mc Graw Hill tarafından Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti.’ne verilmiştir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası hükümleri gereğince herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz.

Yayımcı : Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul Yayımcı Sertifika No : 15710 Baskı / Cilt : No-bel Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Kurtini Mevki, General Şükrü Kanatlı Cad. Ömerli - Hadımköy - İstanbul Matbaa Sertifika No : 12565 Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri, Hakkı Çakır Kapak Tasarım : Hakkı Çakır Baskı Tarihi : Eylül 2013 - İstanbul

İÇİNDEKİLER

Yazarlar / xi Giriş / xxiii Önsöz / xxv

KISIM I. LÖSEMİ

1. Akut Lenloblastik Lösemi / 3 Elias Jabbour, Amber Fullmer, Stefan Faderl Çeviri: Gülşah Oktay Tanyıldız

2. Erişkin Akut Myeloid Lösemi / 15

Sameer A. Parikh, Elias Jabbour, Charles A. Koller Çeviri: Mehmet Özen

3. Kronik Lenfositik Lösemi ve İlişkili Bozukluklar / 33 Ravin J. Garg, Carlos Bueso-Ramos, Susan O’Brien Çeviri: Suphi Başlar

4. Kronik Myeloid Lösemi / 53 Naveen Pemmaraju, Sameer A. Parikh, Elias Jabbour, Hagop M. Kantarjian, Jorge Cortes Çeviri: Mehmet Özen, Tolga Aydın

5. M yelodisplastik Sendromlar: MD Anderson Kanser Merkezi Yaklaşımı / 75 William S. Stevenson, Carlos Bueso-Ramos, Guillermo Garcia-Manero Çeviri: Esra Pekpak

6. Philadelphia Kromozom-Negatif Myeloproliferatif Neoplaziler / 97 Nitin Jain, Hesham M. Amin, Srdan Verstovsek Çeviri: Suphi Başlar

KISIM II. LENFOMA VE MYELOMA

123

7. İndolent Lenfomalar / 125 Peter McLaughlin, Nathan Fowler, Nina Liu, L. Jeffrey Medeiros Çeviri: Zafer Arık

8. Agresif ve Hızlı Agresif B Hücreli Lenfomalar /147 Luis E. Fayad, Sergej Konoplev, Hubert H. Chuang, M. Alma Rodriguez Yorum: Bouthaina S. Dabaja Çeviri: Cem Börüban, Tunç Güler, Mustafa Karaağaç

9. T Hücreli Lenfomalar / 183 Jenny Pozadzides, Madeleine Duvic, Barbara Pro Çeviri: Hasan Fatih Çakmaklı, Gülşah Oktay Tanyıldız v

10.

İÇİNDEKİLER

Hodgkin Lenfoma / 203 Jason Westin, Fredrick B. Hagemeister, Valerie K. Reed, Michelle Fanale Çeviri: Handan Uğur Dinçaslan

11. Multipl Myelom ve Diğer Plazma Hücre Diskrazileri / 245 Tiffany P. Avery, Nina Shah, Weijun Fu, Donna M. Weber, Gary Lu, Pei Lin, Muzaffar H. Qazilbash, Michael Wang Çeviri: Zafer Arık

KISIM III. KÖK HÜCRE TRANSPLANTASYONU

283

12. Allojeneik Transplantasyon / 285 Carrie Yuen, Sergio Giralt Çeviri: Handan Uğur Dinçaslan 13. Otolog Kök Hücre Transplantasyonu / 309 Carrie Yuen, Richard E. Champlin Çeviri: Zülfikar Gördü

KISIM IV. AKCİĞER KANSERİ

323

14. Küçük Hücreli Akciğer Kanseri / 325 Kathryn A. Gold, Bonnie S. Glisson Yorum: Cesar Moran Çeviri: Dılşa Mızrak Kaya 15. Küçük Hücre Dışı Akciğer Kanseri / 345 Don Gibbons, Katherine M. Pisters, Faye Johnson Yorum: George A. Eapen Çeviri: Dılşa Mızrak Kaya

KISIM V. BAŞ BOYUN KANSERLERİ

383

16. Baş Boyun Kanserleri / 385 Eric S. Kim, G. Brandon Gunn, William Nassib William Jr., Merrill S. Kies Çeviri: Ayşe Hiçsönmez

KISIM VI. GASTROİNTESTİNAL KANSERLER 17. Mide ve Ösofagus Kanserleri / 409 Alexandria T. Phan Çeviri: Fikri İçli 18. Pankreas Kanseri / 477 Rachna T. Shroff, Robert A. Wolff, Milind M. Javle Çeviri: Melis Gültekin

407

İÇİNDEKİLER

vii

19. Hepatobiliyer Kanserler / 505 Nishin A. Bhadkamkar, Milind M. Javle, Rony Avritscher, Sunil Krishnan, Ahmed O. Kaseb Çeviri: Neyran Kertmen 20. İnce Barsak Kanserleri ve Appendiks Tümörleri / 529 Michael J. Overman, Christopher Lieu Yorum: Keith F. Fournier Çeviri: Gülnihan Eren 21. Kolorektal Kanser / 549 Nishin Bhadkamkar, Christopher H. Crane, Miguel Rodriguez-Bigas, Scott Kopetz, Cathy Eng Çeviri: Pervin Hürmüz 22. Anal Kanser / 589 Tzu-chuan Jane Huang, Cathy Eng, Yorum: Christopher H. Crane Çeviri: Havva Karabuğa 23. Nöroendokrin Tümörler / 615 John Andrew Jakob, Carlo M. Contreras, Bruno C. Odisio, Sanjay Gupta, Eddie K. Abdalla, James C. Yao Çeviri: Bülent Karabulut, Burcu Çakar

KISIM VII. MEME KANSERİ

635

24. Erken Evre ve Lokal İleri Evre Meme Kanseri / 637 Sapna P. Patel, Aman U. Buzdar Yorum: Kelly K. Hunt Çeviri: Gözde Yazıcı 25. Metastatik Meme Kanseri / 679 Mariana Chavez-MacGregor, Vicente Valero Çeviri: Emir Charles Roach, H. İbrahim Petekkaya 26. İnflamatuar Meme Kanseri / 711 Windy Marie Dean-Colomb, Massimo Cristofanilli Çeviri: Sümerya Duru Birgi 27. Meme Kanserinde Özel Durumlar / 731 Rachel L. Theriault, Karin M.E. Hahn Çeviri: Emir Charles Roach, H. İbrahim Petekkaya KISIM VIII. JİNEKOLOJİK MALİGNİTELER 28. Over Kanseri / 749 Bryan T. Hennessy, Grace K. Suh, Maurie Markman Çeviri: Sezin Yüce Sarı 29. Korpus Uteri Tümörleri / 787 Grace K. Suh, Bryan T. Hennessy, Maurie Markman Çeviri: Güler Yavaş

747

viii

İÇİNDEKİLER

30. Serviks Uteri Tümörleri / 833 Pedro T. Ramirez, Maria Jimena Lange, John J. Kavanagh, Alexandria T. Phan, Siriwan Tangjitgamol Çeviri: Çağdaş Yavaş 31. Gestasyonel Trofoblastik Tümörler / 881 Maurie Markman, John J. Kavanagh Çeviri: Güze Özal KISIM IX. GENİTOÜRİNER KARSİNOMLAR

903

32. Böbrek Hücreli Kanser / 905 Eric Jonasch, Surena F. Matin, Lance C. Pagliaro, Christopher G. Wood, Nizar M. Tannir Çeviri: Yüksel Ürün 33. Mesane Kanseri / 925 Arlene O. Siefker-Radtke, Colin P.N. Dinney, Bogdan A. Czerniak, Randall E. Millikan Yorum: David J. McConkey Çeviri: Azamat M. Dauletkazin 34. Prostat Kanseri / 945 Paul Corn, Christopher Logothetis Çeviri: İbrahim Babalıoğlu 35. Penis Kanseri / 963 Lance C. Pagliaro Çeviri: Ozan Yazıcı 36. Germ Hücreli Tümörler / 983 Heather D. Brooks, Lance C. Pagliaro, Zita Dubauskas Lim, Louis L. Pisters, Nizar M. Tannir Çeviri: Mustafa Solak KISIM X. MUHTELİF TÜMÖRLER 37. Santral Sinir Sistemi Tümörleri / 1005 Nicole A. Shonka, Sigmund H. Hsu, W.K. Alfred Yung Yorum: Anita Mahajan, Sujit Prabhu Çeviri: Serap Akyürek 38. Endokrin Maligniteler / 1039 Naifa Lamki Busaidy, Mouhammed Amir Habra, Rena Vassilopoulou-Sellin Çeviri: Bora Uysal 39. Maliyn Melanom / 1077 Kevin B. Kim, Michael A. Davies, Ronald P. Rapini, Patrick Hwu, Agop Y. Bedikian Çeviri: Furkan Sarıcı 40. Yumuşak Doku ve Kemik Sarkomları / 1111 Anthony Conley, Min S. Park, Jonathan C. Trent, Shreyaskumar Patel Çeviri: İsa Dede 41. AIDS ile Bağlantılı Kanserler / 1141 Adan Rios, Fredrick B. Hagemeister Çeviri: Bora Uysal

1003

İÇİNDEKİLER

42. Primeri Bilinmeyen Karsinom / 1173 Gauri R. Varadhachary Çeviri: Ufuk İlgen KISIM XI. DESTEK TEDAVİ

1193

43. Nötropenik Hastada Enfeksiyon / 1195 Kenneth V.I. Rolston Çeviri: Özge Keskin 44. Kanser Hastalarında Fungal ve Viral Enfeksiyonlar / 1205 Bruno P. Granwehr, Roy F. Chemaly, Dimitrios P. Kontoyiannis Yorum: Jeffrey J. Tarrand Çeviri: Taner Babacan 45. Kanser Tedavisinin Endokrin ve Metabolik Komplikasyonları / 1235 Mouhammed Amir Habra, Naifa Lamki Busaidy, Sai-Ching Jim Yeung, Rena Vassilopoulou-Sellin Çeviri: Özge Keskin 46. Onkolojik Aciller / 1257 Sai-Ching Jim Yeung, Ellen F. Manzullo Çeviri: Neyran Kertmen KISIM XII. PALYATİF BAKIM VE SEMPTOM YÖNETİMİ

1289

47. Onkolojide Palyatif Bakımın Tanımlanması / 1291 Jessica Masterson, Michael J. Fisch Yorum: Jeffrey E. Lee Çeviri: Şükran Ülger 48. Ağrı Yönetimi ve Semptom Kontrolü / 1301 Suresh K. Reddy, Gabriel Lopez, Ahmed Elsayem Çeviri: Mehmet Özen, Semih Ak

KISIM XIII. UZUN DÖNEMYAŞAM 49. Pediatrik Uzun Dönem İzlem / 1333 Joann L. Ater, Norman Jaffe, Nita R. Burrer Çeviri: Başak Adaklı Aksoy 50. Erişkin Uzun Dönem Takibi / 1341 Pamela N. Schultz, Charles J. Stava, Mouhammad Amir Habra, Rena Vassilopoulou-Sellin Çeviri: Bekir Eren Çetin 51. Rehabilitasyon / 1351 Jack Fu, Ki Y. Shin Çeviri: Bora Uysal

İndeks / 1367

1331

YAZARLAR Hesham Amin, MD

Aman U. Buzdar, MD

Eddie K. Abdalla, MD

Richard E. Champlin, MD

Joann L. Ater, MD

Mariana Chavez-MacGregor, MD, MSc

Tiffany P. Avery, MD, MPH

Roy F. Chemaly, MD, MPH, MBA

Associate Professor Department of Hematopathology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Associate Professor Department of Surgical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Professor Department of Pediatrics-Patient Care The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Rony Avritscher, MD

Assistant Professor Department of Diagnostic Radiology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Agop Y. Bedikian, MD

Professor Department of Melanoma Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Nishin A. Bhadkamkar, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center

Professor Department of Breast Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Professor and Chair Department of Stem Cell Transplantation and Cellular Therapy The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Associate Professor Department of Infectious Diseases, Infection Control, and Employee Health The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Hubert H. Chuang, MD, PhD

Assistant Professor Department of Nuclear Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Anthony Conley, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Carlo M. Contreras, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Former Clinical Fellow Division of Surgery The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Assistant Professor Surgical Oncology The University of South Alabama Mitchell Cancer Institute Mobile, Alabama

Carlos Bueso-Ramos, MD, PhD

Paul Corn, MD, PhD

Heather D. Brooks, MD

Professor Department of Hematopathology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Nita R. Burrer, RN, MSN, ANP, CNS

Assistant Professor Department of Genitourinary Medical Oncology Genitourinary Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Retired Nurse Practitioner in the Long-Term Follow-Up Clinic Robin Bush Child and Adolescent Center Department of Pediatrics-Patient Care The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Jorge Cortes, MD

Naifa Lamki Busaidy, MD

Christopher H. Crane, MD

Assistant Professor Department of Endocrine Neoplasia and Hormonal Disorders The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Professor and Deputy Chair Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Professor Department of Radiation Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas xi

xii

Massimo Cristofanilli, MD

Former Professor Department of Breast Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Professor and Chairman Department of Medical Oncology Fox Chase Cancer Center Philadelphia, Pennsylvania

Bogdan A. Czerniak, MD, PhD

Professor and Chair Ad Interim Department of Pathology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Bouthaina S. Dabaja, MD

Associate Professor Department of Radiation Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Michael A. Davies, MD, PhD

Assistant Professor Department of Melanoma Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Windy Marie Dean-Colomb, MD, PhD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Colin P.N. Dinney, MD

Professor and Chair Department of Urology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Madeleine Duvic, MD

Professor Department of Dermatology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

George A. Eapen, MD

Associate Professor Department of Pulmonary Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Ahmed Elsayem, MD

Associate Professor Department of Palliative Care and Rehabilitation Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Cathy Eng, MD

Associate Professor Department of Gastrointestinal Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Stefan Faderl, MD

Associate Professor Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Michelle Fanale, MD

Assistant Professor Department of Lymphoma/Myeloma The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Luis E. Fayad, MD

Associate Professor Department of Lymphoma/Myeloma The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Michael J. Fisch, MD, MPH, FACP

Associate Professor and Chair Department of General Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Keith F. Fournier, MD

Assistant Professor Department of Surgical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Nathan Fowler, MD

Assistant Professor Department of Lymphoma/Myeloma The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Jack Fu, MD

Assistant Professor Department of Palliative Care and Rehabilitation Medicine Section of Physical Medicine and Rehabilitation The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Weijun Fu, MD, PhD

Visiting Associate Professor Department of Lymphoma/Myeloma The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Amber Fullmer, PharmD, BCOP

Clinical Pharmacy Specialist Division of Pharmacy The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Guillermo Garcia-Manero, MD

Professor Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Ravin J. Garg, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Don Gibbons, MD, PhD

Assistant Professor Department of Thoracic/Head and Neck Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

YAZARLAR

xiii

Sergio Giralt, MD

Former Professor Department of Stem Cell Transplantation and Cellular Therapy The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Professor Adult Bone Marrow Transplant Service Memorial Sloan-Kettering Cancer Center New York, New York

Bonnie S. Glisson, MD

Professor and Deputy Chair Department of Thoracic/Head and Neck Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Kathryn A. Gold, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Bruno P. Granwehr, MD, MS

Assistant Professor Department of Infectious Diseases, Infection Control and Employee Health The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

G. Brandon Gunn, MD

Assistant Professor Department of Radiation Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Sanjay Gupta, MD

Associate Professor Department of Diagnostic Radiology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Mouhammed Amir Habra, MD

Assistant Professor Department of Endocrine Neoplasia and Hormonal Disorders The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Fredrick B. Hagemeister, MD

Professor Department of Lymphoma/Myeloma The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Karin M.E. Hahn, MD, MSc, MPH, MSc (EBHC)

Associate Professor Department of General Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Bryan T. Hennessy

Former Assistant Professor Department of Gyncologic Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Sigmund H. Hsu, MD

Former Assistant Professor Department of Neuro-Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Assistant Vice President Susquehanna Resources and Environment Binghamton, New York

Tzu-chuan Jane Huang, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Kelly K. Hunt, MD

Professor Department of Surgical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Patrick Hwu, MD

Professor and Chair Department of Melanoma Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Elias Jabbour, MD

Assistant Professor Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Norman Jaffe, MD

Professor Emeritus Department of Pediatrics-Patient Care The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Nitin Jain, MD

Former Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Fellow Section of Hematology Oncology The University of Chicago Medical Center Chicago, Illinois

John Andrew Jakob, MD, PhD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Milind M. Javle, MD

Associate Professor Department of Gastrointestinal Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Faye Johnson, MD, PhD

Associate Professor Department of Thoracic/Head and Neck Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

xiv

Eric Jonasch, MD

Scott Kopetz, MD, PhD

Hagop M. Kantarjian, MD

Sunil Krishnan, MD

Professor and Chair Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Associate Professor Department of Radiation Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Ahmed O. Kaseb, MD

Maria Jimena Lange, MD

Associate Professor Department of Genitourinary Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Assistant Professor Department of Gastrointestinal Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

John J. Kavanagh, MD

Former Professor Department of Gynecologic Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Professor Faculty of Medicine Chulalongkorn University Bangkok, Thailand

Merrill S. Kies, MD

Professor Department of Thoracic/Head and Neck Medical Oncology Deputy Head Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Eric S. Kim, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Kevin B. Kim, MD

Associate Professor Department of Melanoma Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Sergej Konoplev, MD, PhD

Assistant Professor Department of Hematopathology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Dimitrios P. Kontoyiannis, MD, MS, ScD

Professor and Deputy Chair Department of Infectious Diseases, Infection Control, and Employee Health The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Charles A. Koller, MD

Professor Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Assistant Professor Department of Genitourinary Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Former Clinical Fellow Department of Gynecological Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Hospital de Clinicas Jose de San Martin Universidad de Buenos Aires Buenos Aires, Argentina

Jeffrey E. Lee, MD

Professor and Chair Department of Surgical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Christopher Lieu, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Zita Dubauskas Lim, PA-C

Physician Assistant Department of Genitourinary Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Pei Lin, MD

Associate Professor Department of Hematopathology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Nina Liu, MD

Former Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Kaiser Permanente San Diego, California

Christopher Logothetis, MD

Professor and Chair Department of Genitourinary Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Gabriel Lopez, MD

Former Clinical Fellow Department of Palliative Care and Rehab Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Clinical Fellow Hematology/Oncology East Carolina University Brody School of Medicine Leo W. Jenkins Cancer Center Greenville, North Carolina

YAZARLAR

Gary Lu, MD

Bruno C. Odisio, MD

Anita Mahajan, MD

Michael J. Overman, MD

Ellen F. Manzullo, MD

Lance C. Pagliaro, MD

Maurie Markman, MD

Sameer A. Parikh, MD

Assistant Professor Department of Hematopathology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Professor Department of Radiation Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Professor and Deputy Chair General Internal Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Former Chair Department of Gynecologic Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Vice President of Patient Oncology Services Cancer Treatment Centers of America Philadelphia, Pennsylvania

Jessica Masterson, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Surena F. Matin, MD

Associate Professor Department of Urology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

David J. McConkey, PhD

Professor Deparment of Urology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Peter McLaughlin, MD

Clinical Professor Department of Lymphoma/Myeloma The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

L. Jeffrey Medeiros, MD

Professor and Chair Department of Hematopathology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Randall E. Millikan, MD, PhD

Associate Professor Department of Genitourinary Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Susan Oâ&#x20AC;&#x2122;Brien, MD

Professor Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Clinical Fellow Department of Diagnostic Radiology The Univerisity of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Assistant Professor Department of Gastrointestinal Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Associate Professor Department of Genitourinary Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Clinical Fellow Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Min S. Park, MD

Instructor Department of Sarcoma Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Sapna P. Patel, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Shreyaskumar Patel, MD, MS

Professor and Deputy Chair Department of Sarcoma Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Naveen Pemmaraju, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Alexandria T. Phan, MD

Associate Professor Department of Gastrointestinal Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Katherine M. Pisters, MD

Professor Department of Thoracic/Head and Neck Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Louis L. Pisters, MD

Professor Department of Urology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

xvi

Jenny Pozadzides, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center

Sujit Prabhu, MD

Associate Professor Department of Neurosurgery The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Barbara Pro, MD

Former Associate Professor Department of Lymphoma/Myeloma The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Associate Professor Department of Medical Oncology Fox Chase Cancer Center Philadelphia, Pennsylvania

Muzaffar H. Qazilbash, MD

Associate Professor Department of Stem Cell Transplantation and Cellular Therapy The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Pedro T. Ramirez, MD

Associate Professor Department of Gynecologic Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Ronald P. Rapini, MD

Professor and Chair Department of Dermatology Professor of Pathology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Suresh K. Reddy, MD

Professor Department of Palliative Care and Rehabilitation Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Valerie K. Reed, MD

Assistant Professor Department of Radiation Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Adan Rios, MD

M. Alma Rodriguez, MD

Professor Department of Lymphoma/Myeloma Vice President of Medical Affairs The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Kenneth V.I. Rolston, MD

Professor Department of Infectious Diseases, Infection Control and Employee Health The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Pamela N. Schultz, PhD, RN

Former Research Nurse The Department of Endocrine Neoplasia and Hormonal Disorders The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Professor and Interim Associate Dean Director of the School of Nursing New Mexico State University La Cruces, New Mexico

Nina Shah, MD

Assistant Professor Department of Stem Cell Transplantation and Cellular Therapy The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Ki Y. Shin, MD

Assistant Professor Department of Gastrointestinal Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Nicole A. Shonka, MD

Clinical Fellow Department of Neuro-Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Rachna T. Shroff, MD

Assistant Professor Department of Gastrointestinal Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Arlene Siefker-Radtke, MD

Associate Professor Department of Genitourinary Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Former Assistant Professor Department of Clinical Immunology and Biological Therapy Associate Professor Department of Internal Medicine The University of Texas Medical School at Houston Houston, Texas

Charles J. Stava, MHSA

Miguel A. Rodriquez-Bigas, MD

Former Research Fellow Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Clinical Senior Lecturer Department of Haematology Royal North Shore Hospital Sydney, Australia

Professor Department of Surgical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

YAZARLAR

Program Manager, Internal Medicine Department of Endocrine Neoplasia: and Hormonal Disorders The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

William S. Stevenson, MBBS, PhD

YAZARLAR

xvii

Grace K. Suh, MD

Michael Wang, MD

Siriwan Tangjitgamol, MD

Donna M. Weber, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Former Clinical Fellow Department of Gynecologic Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Department of Obstetrics and Gynecology Bangkok Metropolitan Administration Medical College and Vajira Hospital Bangkok, Thailand

Nizar M. Tannir, MD

Associate Professor Department of Genitourinary Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Jeffrey J. Tarrand, MD, MS

Professor Department of Laboratory Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Rachel L. Theriault, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Jonathon C. Trent, MD, PhD

Associate Professor Department of Sarcoma Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Vicente Valero, MD

Professor and Deputy Chair Department of Breast Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Gauri R. Varadhachary, MD

Associate Professor Department of Gastrointestinal Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Rena Vassilopoulou-Sellin, MD

Clinical Professor Department of Endocrine Neoplasia and Hormonal Disorders The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Srdan Verstovsek, MD, PhD

Associate Professor Department of Leukemia The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Associate Professor Department of Lymphoma/Myeloma The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas Associate Professor Department of Lymphoma/Myeloma The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Jason Westin, MD

Clinical Fellow Division of Cancer Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

William Nassib William Jr., MD

Assistant Professor Department of Thoracic/Head and Neck Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Robert A. Wolff, MD

Professor Department of Gastrointestinal Medical Oncology The University of Houston MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Christopher G. Wood, MD

Professor Department of Urology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

James C. Yao, MD

Associate Professor Department of Gastrointestinal Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Sai-Ching Jim Yeung, MD, PhD

Associate Professor Department of General Internal Medicine The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

Carrie Yuen, MD

Clinical Fellow Department of Stem Cell Transplantation and Cellular Therapy The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

W.K. Alfred Yung, MD

Professor and Chair Department of Neuro-Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas

ÇEVİRENLER Dr. Semih Ak Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi

Dr. Azamat M. Dauletkazin

Dr. Başak Adaklı Aksoy

Dr. İsa Dede

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi Pediatri Anabilim Dali Pediatrik Hematoloji- Onkoloji Bilim Dali

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı

Dr. Serap Akyürek

Dr. Handan Uğur Dinçaslan

Dr. Zafer Arık

Dr. Gülnihan Eren

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Medikal Onkoloji Bilim Dalı

Dr. Tolga Aydın

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi

Dr. Taner Babacan

Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Ensitüsü Medikal Onkoloji Bilim Dalı

Dr. İbrahim Babalıoğlu

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Onkolojisi Bilimdalı

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Dr. Zülfikar Gördü

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Hematolojisi ve Onkolojisi Bilim Dalı

Dr. Tunç Güler

Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Anabilim Dalı

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Uygulama ve Araştırma Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Dr. Melis Gültekin

Dr. Suphi Başlar

Dr. Ayşe Hiçsönmez

Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Hematoloji Bilim Dalı

Dr. Sümerya Duru Birgi

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Dr. Cem Börüban

Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Anabilim Dalı

Dr. Burcu Çakar

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı

Dr. Hasan Fatih Çakmaklı

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Çocuk Hematoloji-Onkoloji Bilim Dalı

Dr. Bekir Eren Çetin

Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Gazi Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Dr. Pervin Hürmüz

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Onkoloji Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Dr. Fikri İçli

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı

Dr. Ufuk İlgen

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi İbn-i Sina Araştırma ve Uygulama Hastanesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı

Dr. Mustafa Karaağaç

Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Anabilim Dalı

Dr. Havva Karabuğa

Balıkesir Devlet Hastanesi Radyasyon Onkoloji Anabilim Dalı xix

Dr. Bülent Karabulut

Dr. Furkan Sarıcı

Dr. Dılşa Mızrak Kaya

Dr. Mustafa Solak

Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi İbni Sina Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Bilim Dalı

Dr. Neyran Kertmen

Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Ensitüsü Medikal Onkoloji Bilim Dalı

Hacettepe Üniversitesi Medikal Onkoloji

Dr. Gülşah Oktay Tanyıldız

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Medikal Onkoloji Bilim Dalı

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Çocuk Hematoloji-Onkoloji Bilim Dalı

Dr. Özge Keskin

Dr. Bora Uysal

Dr. Güze Özal

Dr. Şükran Ülger

Hacettepe Üniversitesi Kanser Enstitüsü Medikal Onkoloji Bölümü

Bayındır Söğütözü Hastanesi Tıbbi Onkoloji Bölümü

Dr. Mehmet Özen Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı Hematoloji Bilim Dalı Dr. Esra Pekpak

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Çocuk Hematoloji ve Onkoloji Bilim Dalı

Dr. H. İbrahim Petekkaya

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Kanser Enstitüsü Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı

Dr. Emir Charles Roach

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Kanser Enstitüsü Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı

Dr. Sezin Yüce Sarı

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Onkoloji Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Gülhane Askeri Tıp Akademisi Radyasyon Onkolojisi Ana Bilim Dalı

Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Gazi Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Dr. Yüksel Ürün

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Araştırma ve Uygulama Hastanesi Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı

Dr. Çağdaş Yavaş

Konya Eğitim Araştırma Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Bölümü

Dr. Güler Yavaş

Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Dr. Gözde Yazıcı

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı

Dr. Ozan Yazıcı

Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıbbi Onkoloji Bölümü

ÇEVİRENLER

ÇEVİRİ EDİTÖRLERİNİN ÖNSÖZÜ Türk Onkoloji Grubu olarak “MD Anderson Manual of Medical Oncology”nin ikinci baskısının Türkçe tercümesini okuyucuya sunmanın mutluluğunu yaşıyoruz. MD Anderson Kanser Merkezi, gerek hasta bakım kalitesi, gerekse akademik çalışmaları ve yayınlarıyla ünlenmiştir. Bu merkezde görevli akademisyenlerin hazırladığı bölümlerden oluşan kitap, kanser tanı ve tedavisiyle uğraşan doktorlar için güvenilir bir rehberdir. Yazarların hem kendi araştırma sonuçları ve deneyimlerini hem de konuyla ilgili diğer önemli yayınları derledikleri görülmektedir. Ancak çok süratli bilimsel yeniliklerin olduğu tıp dünyasında, kitaplar okuyucunun önüne geldiğinde, bunların yazılma ve yayınlanma sürecini dikkate alarak bir kısım bilgilerin eskidiğini kabullenmek gerekir. Bu bakımdan, özellikle yeni tedavilerle ilgili olarak okuyucunun kitapla birlikte son yılların yayınlarını gözden geçirmesi uygun olur. Tercümeler onkoloji alanında çalışan doktorlar tarafından yapılmış ve editörler tarafından titizlikle gözden geçirilmiştir. Buna rağmen hatalar olabilir. Okuyucunun dikkatini çeken ve önemli olduğunu düşündüğü çeviri hatalarını yayınevi aracılığıyla editörlere iletmesi rica olunur. İlerde ülkemizde de MD Anderson Kanser Merkezi gibi merkezler olması dileğiyle, kitabın tercümesinde ve basımında emeği geçen herkese teşekkür ediyoruz. Saygılarımızla,

Dr. Fikri İçli

Dr. Nurdan Taçyıldız

xxi

Dr. Diclehan Kılıç

GİRİŞ MD Anderson Tıbbi Onkoloji’yi ilk tasarladığımızda bunun onkologlar için el altındaki kaynak görevi yapacak onkoloji referans materyali olarak önemli bir boşluğu dolduracağını ummuştuk. 2006 yılında yayınlanan ilk baskı, öğretim üyelerimiz ve araştırma görevlilerimiz tarafından kurumumuzda multidisipliner yaklaşımın nasıl yapıldığını kuşbakışı verme fikriyle yazıldı. Bu ilk çabadan ötürü gurur duyuyoruz ve kitabın JAMA, Lancet ve New England Journal of medicine gibi yüksek atıf endeksli birçok dergi tarafından gayetle pozitif değerlendirilmesinden memnuniyet duyuyoruz. Ayrıca, geniş çok uluslu okuyucularımızdan aldığımız geri dönüşüm bizi hızlandırılmış ikinci baskı için cesaretlendirdi. İkinci baskıda da, ilk çabamızda bizi yönlendiren prensiplere sadık kalarak, kanser tedavisindeki multidisipliner yaklaşımımızı yansıtan, görsel uyarıcılı, uygulama odaklı kitap çıkardık. Ayrıca, okuyuculara MD Anderson’da kullanılan tanı ve tedavi stratejilerini içeren bir rehber oluşturmak için, dünya klasındaki akademisyenlerimizce sağlanan şemalar ve şekillerle, kanıta-dayalı-tıp algoritmaları geleneğine devam ettik. Önemli olarak, yeni baskımız yalnız ilkinin güncellenmesini değil, myelodisplastik sendrom, myeloproliferatif neoplazmlar, T-hücreli lenfomalar, ince barsak ve apendiks kanserleri, inflamatuar meme kanseri ve penil kanser gibi yeni bölümleri de içermektedir. Ek olarak bazı bölümlerde, MD Anderson’daki cerrahi onkoloji, radyoterapi, pulmonoloji ve patolojideki meslektaşlarımızı içeren diğer uzmanların görüşlerini yansıtan yorumlarda sağlanmıştır. Ayrıca bu baskıda, yazarlarımızdan kişisel kanser bakımını vurgulayan gelecekteki yönleri tartışmalarını da istedik. Bu baskının, bütün onkologların daha azını haketmeyen hastalarına, yüksek kalitede en modern kanser bakımını sağlamalarına yardımcı olacağını umuyoruz.

Hagop M. Kantarjian, MD Robert A. Wolff, MD Charles A. Koller, MD

xxiii

ÖNSÖZ MD Anderson Tıbbi Onkoloji İkinci Baskısı Texas Üniversitesi MD Anderson Kanser Merkezi’nin öncülük yaptığı kişisellestirilmiş multidisipliner kanser tedavisinı yansıtmaktadır. Bu yaklaşım bizi geçtiğimiz 10 yılın 8’inde US News and Wold Report’un “Amerika’nın En İyi Hastaneleri” anketinde ilk sıraya yerleştirmiştir. Bizim özgün perspektifimiz, uzun yıllar içinde 800.000’den fazla hasta tedavisi içeren klinik uygulama ve araştırmalarla gelişmiştir. Bu kitap dünyanın her yerindeki onkologlar için kanser tedavisine pragmatik yaklaşım sağlayacak biçimde düzenlenmiştir. İçerik MD Anderson’un daha bir dekad önce doktorların bilemedikleri kanser tedavilerini içeren şimdiki yaklaşımlarını yansıtmaktadır. Bir tek yılda 96.500 kanserli-33.200’ü yeni hasta-MD Anderson’da tedavi edildi. Bunların çoğu yeni tedavileri araştıran ülkedeki en büyük klinik araştırma programına ve 12.000 hasta da bizim kişiselleştirilmiş tedavilerimizi içeren klinik araştırmalara katıldılar. İlk baskıdan bu yana içerik boyunca gösterilen ve tıbbi onkolojide önemli bir zafer olan, sağkalımı öngören biyomarkırları tanıma imkanımız gelişti. Yeni baskı yeni moleküler markırları ve evreleme sistemini içeren yakın zamanda geliştirilmiş tanı yöntemlerini tartışmakta ve vurgulamaktadır. Bu baskı aynı zamanda görüntülemenin ve moleküler profilin yüzeysel veya indolan tümörlerin tedavisinde agressif, toksik tedavilerin verilmesini nasıl engelleyebileceğinin üzerinde durmakta ve tartışmaktadır. MD Anderson Tıbbi Onkoloji İkinci Baskısı’nda geçmiş dekatlardaki tedavi yaklaşımıyla ilgili 2 önemli gelişme vurgulanmaktadır: (1) tedavi modalitelerinin yanıtı artırmak için daha iyi zamanlanması ve (2) bugün yüksek verimli mikroarrey’lerce saptanabilen genomiklerin, proteomiklerin, büyüme faktörlerinin ve hücre sinyal yolaklarının hedeflendiği kişiye özel tedavilerin giderek büyüyen kapasitesi. Birçok bölüm, bu yolakların bileşkenlerini hedefleyen potansiyel ilaçlarla ilgili büyük klinik çalışmalar kadar, ilgili sinyal yolaklarının etraflı bir değerlendirmesini içermektedir. El kitabı muhtelif kanserlerin biyolojilerinin anlaşılmasındaki gelişmeler sonucu ortaya çıkan yeni tedavilerin üzerinde durmaktadır. Karsinogenez, invazyon, metastaz ve tümör hücrelerinin konakçı çevresiyle etkileşimlerinin anlaşılmasıyla, hedefli moleküllerin geliştirilmesi ve denenmesi mantar gibi çoğaldı ve daha geniş terapötik ilaç kombinasyonları seçme imkanı yarattı. Yeni baskıda yeni tedavi ilaçlarının tek başlarına veya eskilerle birlikte kullanımına geniş yer verildi. Vaka sunumları içerik boyunca genellikle uygun hedefli tedavilerin kişiselleştirilmiş kullanımını sergileyen başarılı tedavi stratejilerini göstermektedir. Kanser tedavisi yaklaşımımızdaki yeni gelişmeleri yansıtmak üzere, MD Anderson Tıbbi Onkoloji İkinci Baskısı birçok yeni bölüm içermektedir. Örneğin myelodisplastik sendrom ve Filadelfiya kromozom-myeloproliferatif neoplazmların DSÖ klasifikasyonunda 2008 değişiklikleriyle birlikte bunların tanısı, risk değerlendirmesi ve tedavilerindeki önemli yeni gelişmeler eklenmiştir. Yeni baskıda, agresif B hücreli ve ve periferal periferal T-hücreli lenfomalar şimdiT-hücreli lenfomaların yeni tedavi stratejilerine daha çok dikkat çekmek için ayrı bölümler olarak sunulmuştur. Ayrıca, pankreas kanseri ve hepatobiliyer maliyniteler, pankreas kanserinin prognozunu iyileştirme potansiyeli olan ümitlendirici yeni stratejilere daha fazla dikkat çekmek için artık ayrıca verilmektedir. İnce barsak ve apendiks kanserleriyle ilgili yeni bir bölüm de eklenmiştir. İnflamatuar meme kanseri, daha önce lokal ileri meme kanserleri içinde kısaca anlatılırken şimdi ayrı geniş bir bölümü vardır. Ek olarak bu baskıda şimdi bir penil kanser bölümü vardır. Ayrıca ikinci baskıda yeni olarak göğüs hastalıkları, radyasyon onkolojisi ve cerrahi gibi yan dal alanlarından davet edilen uzmanların diğer tedavi perspektiflerinı tartışan özel yorumları vardır.

 Bir radyasyon onkoloji uzmanı, Hodgkin lenfomada  MD Anderson dışında kanser tedavileri başlayanlartedavilerin gelecekteki sekonder kanserler gibi uzun da cerrahi planının nasıl kişiselleştirileceğiyle ilgili dönem toksik etkilerini azaltan yeni stratejileri tarcerrahi perspektifler apendiks karsinomu bölümüne tışmaktadır. eklenmiştir.  Küçük hücreli dışı akciğer kanserinde mediasti-  Bir patolog, anatomik lokasyona bakmaksızın, nal lenf nodu örneklemesinin tanısal doğruluğunu bütün nöroendokrin karsinomalar tarafından payartıracak yeni bir minimal invaziv doku örnekleme laşılan markırları tartışarak katkıda bulunmaktadır. teknolojisi önerilmektedir. xxv

xxvi

 Erken evre ve lokal ileri meme kanseleri bölümü içine neoadjuvan kemoterapi sonrası cerrahi opsiyonlarla ilgili özel bir tartışma yerleştirilmiştir.  Bir araştırmacı bilim adamı, ürotelyal kanserlerde kişiselleştirilmiş yaklaşımın tedavi sonuçlarını dramatik olarak nasıl olumlu etkilediği değerlendirmesini yapmıştır.  Santral sinir sistemi tümörleri bölümüne, beyin tümörlerinde radyoterapi ve cerrahi tedavi ile ilgili iki yorum eklenmiştir.

 Bir mikrobiyolog, kanser hastalarında mantar ve viral enfeksiyonların yeterli mikrobiyolojik tanısı için labratuarların yapmaları gereken özel adaptasyonları yorumlamaktadır.  Bir cerrah pankreas kanserli hastalarının palyatif bakım servislerine gönderilmesiyle ilgili entegrasyon konusundaki görüşlerini eklemiştir.

El kitabı, yaşlılar ve ko-morbiditesi olanlar gibi grupların tedavisinde özel durumları tartışırken, yeni gelişmelerin ileri yaşta birçok etkili tedavi rejimi için tedaviye bağlı toksisitenin daha az kontrendikasyon oluşturduğunu vurgulamaktadır. Cerrahi ve radyoterapi ile ilgili morbiditeler geçen yüzyılda büyük ölçüde azalmıştır ve ve birçok yeni hedefli oral ajanın çok az veya hiç toksisitesi yoktur. Klinisyenlerin kanser tedavi seçeneklerini çabucak gözden geçirmelerine yardım için, her bölümde birçok tablo, şekil ve fotoğraf vardır. Bunlar örneğin, MD Anderson’un spesifik kanserler ve hastalık subtipleri için geliştirdiği tedavi algoritmleri ve seçenek ağaçlarını; ümitlendirici yeni tedavi hedeflerini ve bunları hedefleyen ilaçların en son klinik araştırma fazlarını; ve önceki etkili tedavilere direnci aşmayı öngören yeni tedavi yaklaşımlarını içermektedir. Yeni dönemdeki modern kişiselleştirilmiş hedefli terapötikler aynı zamanda metastatik hastalık tedavisinde de ciddi gelişmelere yol açan değişimi ateşlemiştir: yalnız palyatif bakımla sonuçlanan sıralı tedaviden, disiplinler arası semptom kontrolü, palyatif bakım ve yaşam kalitesini artırmayı amaçlayan rehabilitasyon ile devam etmekte olan aktif hastalık tedavisinin entegrasyonuna geçiş. Artık MD Anderson’daki klinisyenler ilerlemiş metastatik hastalık tedavisine yalnız palyatif bakım amaçlı bakmamaktadırlar; şimdi bu hastalara ilk sıra kanser tedavileri ve araştırma ilaçlarıyla klinik araştırmalara katılım imkanı sunulmaktadır. Onkolojide palyatif bakımı tanımlayan bölüm, kemoterapinin kesilmesine kadar palyatif bakım almamış olan bir geleneksel metastatik pankreas kanseri vakasıyla süslenmiş girişten sonra, bu hastaya ve ailesine palyasyon ve semptom tedavisinin çeşitli biçimlerde erken entegrasyonunun ne gibi faydalar sağlayacağını açıklamaktadır. Giderek artan sağkalımlı kanser hasta havuzunun bilincinde olarak, MD Anderson ilk baskıdan sonra kanser sağ kalanlarıyla ilgili programlarını genişletmiştir. Uzun sağkalım ve takiple ilgili bölümler, bu kitabın onkoloji uzmanlığı dışındaki klinisyenlercede kullanımını ortaya çıkarmaktadır. Giderek artan sayıdaki sağ kalan kanserli hasta, bir primer bakım doktoru, kardiyolog ve diğer uzmanlar tarafından evlerinin bulunduğu yerlerde takip edilecektir. MD Anderson’un kanser sağkalanlarıyla ilgili anket sonuçları, tipik uzun dönem sağlık problemleri için hem doktorların hem de rehabilitasyon uzmanlarının bir temel rehberi hizmetini görmektedir. Geçen dekadda, MD Anderson’un tıbbi onkoloji uygulamaları, bu kitabın uygun biçimde sergilediği gibi, “tezgah’tan hasta yatağına” şeklindeki çevirili araştırma konseptinden konseptinden, hastanın kanserinin “moleküler parmak izleri”ni dikkate alan giderek kişiselleşen bir paradigma kaymasına dönüşmüştür. Waun Ki Hong, MD American Cancer Society Professor Samsung Distinguished University Chair in Cancer Medicine Division Head, Cancer Medicine Professor, Thoracic/Head and Neck Medical Oncology The University of Texas MD Anderson Cancer Center Houston, Texas May 2011

ÖNSÖZ

BÖLÜM 3

langıçtaki belirtilerdir. B semptomları (ateş, kilo kaybı) gelişebilir, fakat sık değildir. Az bir kısım hasta otoimmün hemolitik anemi ya da otoimmün trombositopeni ile kliniğe başvururlar. Fizik muayenede servikal, aksiller ve/veya inguinal lenfadenopati saptanabilir. Splenomegali ve hepatomegali az değildir.

n LABORATUVAR

İNCELEMELERİ

Laboratuvar bulgular içerisinde lenfositoz kesinlikle vardır. Mutlak lenfosit sayısı (MLS) 5x10⁹/L ile 500x10⁹/L arasında değişebilir. KLL hücreleri olgun lenfosit görünümünde olan; yoğun kromatin içeren, dar sitoplazmalı, nükleolusu olmayan hücrelerdir (Şekil 3-1). Kırılgan yapılı lenfositler çevre kanı yayması hazırlanması sırasında hasar görerek basket hücreleri (smudge cells) oluştururlar. Kemik iliği infiltrasyonu yayılımı, ilik tutulum oranı kadar tutulum şekli (nodüler, yaygın ya da interstisyel) ile de ilişkilidir (Şekil 3-2A ve B). Eritroid, myeloid ve megakaryositer öncüller azalmış ya da normal olabilirler. Anemi ya da trombositopeni kemik iliği tutulumu ya da otoimmün nedenlerle gelişebilir. Çevre kanında mikrosferositlerin saptanması (Şekil 3-3) ve eritrositler üzerinde IgG ya da komplement belirlenmesi immün hemolitik anemi tanısını destekler. Hastaların %1-6 kadarında saf eritroid aplazi tanımlanmıştır (11). Hastalarda sıklıkla hipogamaglobulinemi gelişir ve bu durum hastalığın ilerlemesi ile şiddetlenir. Monoklonal gamopati gelişebilir ve tanı sırasında saptanabilir. Diğer laboratuvar anormallikler içerisinde yüksek β2 mikroglobulin (β2-M) gelir. LDH az sayıda hastada yüksek saptanır.

ŞEKİL 3-1.

Kronik Lenfositik Lösemi ve İlişkili Bozukluklar

Kronik Lenfositik Lösemi. Olgun görünümlü lenfositleri gösteren çevre kanı yayması. Yoğun kromatin, dar sitoplazma, nukleolus olmaması ve basket hücreler görülmektedir.

(A, B) Kronik Lenfositik Lösemi. Nodüler, yaygın ve interstisyel tutulumu gösteren kemik iliği biyopsileri.

ŞEKİL 3-2.

ŞEKİL 3-3.

İmmün hemolitik anemi. Mikrosferositlerin (oklar) ve çekirdekli eritrositlerin bulunması eritrositlerin immün mekanizma ile yıkıldığını gösteriyor. Eritrositler üzerinde IgG ve/veya komplement gösterilmesi ile tanı doğrulanır.

36 Lösemi T abl O

3-1

KLL İÇİN TANI KRİTERLERİ

Değişkenler

KISIM I

NCI-IWCLL*

Tanı ≥5 çevre kanındaki Lenfosit (×109/L) lenfositler Klonalite Klonalitenin doğrulanması için akım sitometri Lenfositoz süresi Belirlenmemiş Kemik iliğinde lenfosit (%) Tanı için gerekli değil† *Ulusal Kanser Enstitüsü-Uluslararası KLL Çalışma Grubu (Ref.12) † Kemik iliği aspirasyonu ve biyopsisi, sitopenilerin lösemik infiltrasyon dışı nedenlerle geliştiği düşünüldüğünde değerlendirilebilir.

n TANI

2008 yılında Uluslararası KLL Çalışma Grubu (IWCLL) ve Ulusal Kanser Enstitüsü (NCI) KLL tanısı ve tedavisi ile ilgili önerileri güncellemişlerdir (12) (Tablo 3-1). KLL tanısı için çevre kanındaki B lenfosit sayısı 5x10⁹/L olmalıdır. Kandaki B lenfosit klonalitesinin akım sitometri ile gösterilmesi (örn; KLL hücreleri üzerinde hafif zincir azalması) gerekmektedir. KLL hücreleri hem T hücre antijeni olan CD5, hem de B hücre antijenleri olan CD19, CD20, CD23 içerirler. KLL hücrelerinde ZAP70 (Şekil 3-4) sunumu prognostik önem taşır (Prognoz bölümüne bakınız). KLL ile Mantle Hücreli Lenfomayı (Şekil 3-5A ve B) (Ayırıcı Tanı bölümüne bakınız) ve Büyük Granüllü Lenfositik Lösemiyi (Şekil 3-6) ayırmak son derece önemlidir. Prolenfosit oranının %55’in üzerinde olması prolenfositik lösemi tanısını destekler. KLL hastasının çevre

ŞEKİL 3-4.

KLL hücrelerinde ZAP-70 sunumu kötü prognozu gösterir. ZAP-70 sunumu immünhistokimya (şekilde) ya da akım sitometri ile gösterilebilir.

A. Mantle hücreli lenfoma (MHL) lösemik faz. MHL hücreleri (okla gösterilen) olgun lenfositlerden (ortada) büyük, benekli kromatini olan, kimisinin çekirdeği çentikli olan hücrelerdir. B. Mantle hücre çekirdeğinde siklin-D1 boyanması.

ŞEKİL 3-5.

kanı ya da kemik iliğinde prolenfositler (<%55) gözlenebilir (Şekil 3-7A ve B). KLL tanısı için kemik iliği aspirasyonu ve biyopsisi gerekli değildir. Kemik iliği tutulum şekli (yaygın ya da yaygın olmayan) tümör yükü

ŞEKİL 3-6.

fositler.

Sitoplazmik azurofilik granül içeren büyük granüllü len-

392 Baş Boyun Kanserleri

KISIM V

Tedavi öncesi

İlk

Kemoterapi sonrası

3 kür sonrası

4 kür sonrası

ŞEKİL 16-5. A. T2, N2, M0 epidermoid larinks kanserli hastanın indüksiyon kemoterapi önce ve sonrası videostroboskopisi. B. T2, N1, M0 supraglottik epidermoid larinks kanserli hastanın indüksiyon kemoterapi önce ve sonrası videostroboskopisi.

rapisini takiben radyoterapi (gerektiğinde kurtarma cerrahisi) seçeneği, cerrahi takiben radyoterapi tedavi seçeneği ile benzer sağkalım sonucu verirken küratif amaçlı tedavide cerrahi dışı organ koruyucu yaklaşımın temeli ortaya çıkmiştır. Lefebvre ve arkadaşları da (42) daha sonra aralıklı kemoterapi ve radyoterapinin hipofarinks kanserli seçilmiş hasta grubunda etkili olduğunu göstermiştir. VA larinks kanser çalışma grubunun çalışmasında (50) lokal bölgesel yineleme oranı kemoterapi kolunda %20, cerrahi kolunda %7 olarak; uzak metastaz oranlarıda cerrahi kolunda %17, kemoterapi/radyoterapi kolunda %11 olarak bildirilmiştir. Supraglottik lokalizasyona göre glottik yerleşimliler (%43 vs %31), fiks vokal kordu olanlar mobil vokal kordlulara göre (%41 vs %29), gros troid kartilaj invazyonu olan olmayanlara göre (%41 vs %35) daha fazla oranda kurtarma larinjektomisi gerektirmiştir. Yine T4 %56 hastada kurtarma cerrahisi gerekirken küçük primer tümörlü hastalarda %29 oranında gerekmiştir (p=0.001).

VA larinks kanserleri çalışma grubu aralıklı indüksiyon kemoterapisi ardından radyoterapi protokolünü kontrol grubu olarak değerlendirip eş zamanlı kemoradyoterapi ve tek tedavi olarak radyoterapi protokolleri ile karşılaştırma yapan çalışma planlamıştır (51). Bu 3 kollu çalışmaya toplam 547 hasta dahil olmuştur ve kurtarma cerrahisi kalan veya tekrarlayan lokal hastalık için kullanılmıştır. Tedavi seçeneklerine göre sağkalım farkı görülmemiştir. Ortalama 3.8 yıllık takipte eş zamanlı kemoradyoterapi kolunda larinks korunması %84, aralıklı kolda %72 (p=0.005), tek başına radyoterapi kolunda %67 (p<0.001) olmak üzere eş zamanlı kol lehine yüksek saptanmıştır. İki yıllık lokal hastalık kontrolü eş zamanlı kolda %80, aralıklı kolda %64, tek başına radyoterapi kolunda da %58 olarak bulunmuştur. Beklenildiği gibi akut mukozal toksisite en çok eş zamanlı tedavi kolunda görülmüştür. Bu çalışmalar orta evre epidermoid larinks kanserlerinde kombine tedavi uygulamalarının hem hastalık kontrolü hem de organ fonksiyon korunması açısından uygun olduğunu

418 Gastrointestinal Kanserler

KISIM VI

ŞEKİL 17-12. Linitis plastika. A. Endoskopik görüntü B. Endoskopik ultrason görüntüsü (http://www.massgeneral.org/gastro/endo_homepage.htm ‘den alımıştır).

Mide kanseri: T2, N1 lezyon. A. Endoskopik görünüm B. Endoskopik ultrason görüntüsü. (http://www.massgeneral.org/ gastro/endo_homepage.htm ‘den alımıştır.)

ŞEKİL 17-11.

iyi prognostik ve prediktif biyomarkırlar ve kanser ilaçları için üstün terapötik göstergeler üretebileceklerini ummaktadırlar. TEDAVİ

da, genetik değişikliklerin klinik ilişkisi henüz saptanamamıştır. Diğer deyişle bu genetik parametreler henüz anlamlı kinik ve diagnostik ve prognostik markırlara dönüştürülememiştir. Bu nedenle mide kanserinde tarama yöntemi henüz yoktur. Ancak mide karsinogenezinde çevreyle konakçı arasındaki karışık etkileşimin daha iyi anlaşılmasıyla araştırmacılar en azından yüksek riskli hastalarda daha etkili tarama metodları, daha

Mide kanseri başlangıçtaki evreye göre tedavi edilir. AJCC evreleme sistemindeki en yeni değişiklikleri yansıtmak üzere GEJ ve GEJ’den <5 cm uzaklıktaki proksimal gastrik adenokarsinomlar, ösofagus kanserleri bölümünde tartışılmıştır. Lokal ileri mide kanserlerinde tedavi, rezektabıl ve anrezektabıl hastalık diye ikiye ayrılmıştır. Cerrahi, uzun sağkalım için en iyi tedavidir. Bundan öte kemoterapi ve kemoradyoterapinin eklenmesiyle, cerrahiden sonra sağkalım daha da artırılabilir.