NÜTRİSYON VE GASTROİNTESTİNAL HASTALIK Editör
MARK H. DELEGGE,
MD, FAGG, AGAF, FASGE Medical University of South Carolina, Charleston, SC
Çeviri Editörleri
Doç. Dr. Koray TOPGÜL • Prof. Dr. Zafer MALAZGİRT Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, Samsun
NOBEL TIP KİTABEVLERİ
© 2010 Nobel T›p Kitabevleri Ltd. fiti. TORAKS RADYOLOJ‹S‹ Geniflletilmifl 2. Bask›
© 2011 Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti. Yazar: Prof. Dr. Kemal Ödev Nütrisyon ve Gastrointestinal Hastalık
Çeviri Doç. Dr. Koray TOPGÜL, Prof. Dr. Zafer MALAZGİRT Birinci Editörleri: Bask›: 2005 ISBN: 978-975-420-781-1 ISBN: 978-975-420-766-8
Nutrition and Gastrointestinal Disease Mark H. DeLegge, MD, FACG, AGAF, FASGE Bu kitab›n, 5846 ve 2936 say›l› Fikir ve Sanat Eserleri Yasas› Hükümleri gere¤ince yazar›n yaz›l› izni olmadan ISBN: 978-1-59745-320-2 kitab›nInc. bir bölümünden al›nt› yap›lamaz,; fotokopi yöntemiyle ço¤alt›lamaz; resim, flekil, flema, grafik, vb.’ler © Humana Press kopya edilemez. Her hakk› Nobel T›p Kitabevleri Ltd fiti’ne aittir.
Bu kitabın Türkçeye çeviri hakkı ©Humana Press Inc. tarafından NOBEL TIP KİTABEVLERİ’ne verilmiştir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası gereği herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz,Nobel basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya Düzenleme: T›p Kitabevleri anlamı taşıyabilecek hiçbir Hakk› işlem Çak›r yapılamaz. Kapak: Düzenleme: Bask› / Cilt: Kapak: Baskı /Cilt:
Hakk› Çak›r Nobel Tıp Kitabevleri - Hakkı Çakır Nobel Matbaac›l›k, Hakkı Çakır Had›mköy-‹STANBUL Nobel Matbaacılık, Hadımköy-İSTANBUL
NOBEL TIP K‹TABEVLER‹ LTD. fiT‹. ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-‹stanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17 CERRAHPAfiA Cerrahpafla T›p Fakültesi Karfl›s› Park içi Cerrahpafla-‹stanbul Tel: (0212) 586 17 58 KADIKÖY R›ht›m Cad. Derya ‹fl Merkezi No: 7 Kad›köy-‹stanbul Tel: (0216) 336 60 08 SAMSUN Ulugazi Mah. 19 May›s Bulvar› 16/6 Tel: (0362) 435 08 03 ELAZI⁄ Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) 233 43 43 ANTALYA Meltem Mahallesi, Dumlup›nar Bulvar› Falez Sit. Toros Apt. No:183/2 Tel: 0 (242) 238 15 55 BURSA Alt›parmak Cad. Burç Pasaj›, Bursa Tel: (0224) 224 60 21
Ankara MN MED‹KAL & NOBEL TIP K‹TABEV‹ Halk Sok. No: 5 S›hhiye-Ankara Tel: (0312) 431 16 33 ‹zmir / Bornova ‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹ 168. Sok. No: 10/1 Bornova-‹zmir Tel: (0232) 339 16 96 ‹zmir / Konak ‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹ SSK ‹fl Han› P/36 Konak-‹zmir Tel: (0232) 425 27 58 Adana ADANA NOBEL K‹TABEV‹ Adnan Kahveci Bulvar› 31/C Adana Tel: (0322) 233 00 29
Gastroenterologlara yönelik beslenme eğitimlerini yayan sevgili gastroenterolog meslektaşım Steve’e, klinisyenler için beslenmeyi anlaşılır bir hale getirmeye çalışan diyetisyen arkadaşım Caroland Pat’e ve tüm kariyerim boyunca beni büyük bir cana yakınlık ve şevkle destekleyen sevgili ailem Becky, Taylor, Madisonand ve Garrett’e...
ÖNSÖZ
Hastanede yatan hastaların beslenme desteği, sonuçların düzelmesinde önemlidir. Son 40 yılda riskli hastaların beslenmesinde, büyük tıbbi gelişmeler kaydedilmiştir. 1960’larda parenteral beslenme (PB) kullanıma girmiş ve günümüze değin gastrointestinal (GI) sistemi bozulmuş hastaların beslenme desteğinde önemli bir araç olmaya devam etmiştir. Enteral giriş tekniklerindeki ve enteral beslenme (EB) formüllerindeki spesifik ilerlemeler, hastalığa özgü beslenme tedavisine ilgi yaratmıştır. Gastroenterologlar, bağırsak fizyolojisi ve hastalıkları konusundaki uzmanlıklarını, beslenme ve beslenmenin hastalık yönetimindeki etkileri hakkındaki bilgilerle taçlandırmalıdır. Gastroenterologların karşılaştıkları kısa bağırsak sendromu, inflamatuar bağırsak hastalığı, çölyak hastalığı ve obezite gibi pek çok hastalık, uzmanlık düzeyinde beslenme bilgisi gerektirir. Günümüzde, Birleşik Devletler’deki gastroenteroloji eğitim programlarının çoğu, halen beslenme müfredatı açısından eksiktir. Bu kitap, klinik gastroenterologlar ve benzer ilgi alanı olan klinisyenlere beslenme desteği ile ilgili pratik bir referans olarak hizmet edecektir. Mark H. DeLegge, MD
v
ÇEVİRİ EDİTÖRLERİNİN ÖNSÖZÜ Gastrointestinal sistem hastalıklarında başvurulan çok yönlü tedavi uygulamaları içinde beslenmenin çok önemli bir yeri olduğunu artık biliyoruz. Hastanın uygun biçimde beslenmesi diğer tedavilerin başarısını artırırken; hastanede yatış süresi, yeniden hastaneye başvurma oranı, komplikasyon ve mortalite oranlarını azaltmaktadır. Uygun beslenme; tedavi süreci içinde hastanın mutlu, tok ve yüksek konforlu olmasına katkı yapmaktadır. Nütrisyon desteğinin temelini oluşturan fizyolojik, biyokimyasal ve farmakolojik mekanizmaların karmaşıklığı, beslenme uygulamalarının bilimsel anlamda öğrenilip uygulanmasını zorlaştırmaktadır. Beslenme bilgi ve uygulamaları, son yıllarda giderek daha hızla artmaktadır. Bu hızlı bilgi birikimi, doğru bildiklerimizin kısa sayılacak bir süre içinde değişmesini de beraberinde getirmektedir. Sözünü ettiğimiz bu hızlı değişim süreci içinde bizleri kafa karışıklığından ve yanlış uygulamalardan koruyacak; nütrisyon bilgileri açısından güncel kılacak en iyi seçenek; öğrenmek, tartışmak ve bilgilerimizi sürekli tazelemektir. “Nütrisyon ve Gastrointestinal Hastalık” başlıklı bu kitap, sindirim hastalıkları konusunda yoğunlaşmış nütrisyon bilgilerini oldukça kolay okunur bir tarzda sunmaktadır. Hekimlerimizin yoğun mesailerinde sık başvurabilecekleri bir danışma kılavuzu olacağı inancındayız. Bu kitabın bölümlerinin çevirilerini, ülkemizde nütrisyon teknikleri konusunda uzmanlığı bulunan meslektaşlarımız yapmıştır. Kitabın orijinalinde gözlemlediğimiz didaktik anlatım stilinin korunmasına, doğru ve anlaşılır bir çevirinin yapılmasına özel çaba gösterdik. Bu gayretin bir sonucu olarak, elinizdeki Türkçe çeviri kitabımızın da, orijinali gibi kolay okunan ve iyi anlaşılan bir eser olacağı inancındayız. “Nütrisyon ve Gastrointestinal Hastalık” adlı çeviri kitabımızın, elinize ulaşıncaya değin geçirdiği evrelerde emeği geçen tüm çevirmen meslektaşlarımıza ve Nobel Tıp Kitabevleri yetkililerine teşekkür ederiz. Temmuz 2010, Samsun Doç. Dr. Koray TOPGÜL
vii
Prof. Dr. Zafer MALAGİRT
İÇİNDEKİLER Önsöz......................................................................................................................................... v Yazarlar..................................................................................................................................... xi 1
Beslenme Durumunun Değerlendirilmesi.......................................................................1 Mark H. DeLegge ve Luke M. Drake Çeviri: Melek Çivi, Eray Kara
2
Malnütrisyon ve Hastalıklardaki Sonuçları...................................................................31 W. Scott Butsch ve Douglas C. Heimburger Çeviri: Mehmet Uyar, Canan Bor
3
İnflamatuar Bağırsak Hastalığında Beslenme...............................................................59 Darlene G.Kelly Çeviri: Zafer Malazgirt, Ayfer Kamalı Polat
4
Karaciğer Yetmezliğinde Beslenmeye Bakış...................................................................85 Jeanette M. Hasse Çeviri: Ahmet Çoker, Levent Yeniay
5
Beslenme ve Pankreatit.................................................................................................107 Stephen J. D. O’Keefe Çeviri: Koray Topgül, Alper Uğuz
6
Çölyak Hastalığı............................................................................................................123 Sheila E. Crowe Çeviri: Sedat Boyacı
7
Gastrointestinal Kanserlerde Beslenme.......................................................................149 Maureen B. Huhmann ve David A. August Çeviri: Zafer Malazgirt, B. Bülent Güngör ix
x
İçindekiler
8
Kısa Bağırsak Sendromunun Yönetimi........................................................................177 John K. DiBaise Çeviri: Koray Topgül, Ayhan Mesci
9
Şişman Hastanın Yönetimi...........................................................................................205 Julie L. Roth ve Bethany M. Doerfler Çeviri: Bekir Kuru
10 Enteral Girişim ve Enteral Beslenme...........................................................................227 Christopher R. Lynch, John C. Fang ve Stephen A. McClave Çeviri: Koray Topgül, S.Savaş Yürüker 11 Parenteral Beslenme.....................................................................................................255 Christian S Jackson ve Alan L Buchman Çeviri: Fatma Ülger 12 Parenteral Beslenme için Vasküler Erişim...................................................................289 Ezra Steiger Çeviri: Ahmet Dilek 13 Evde Bakımda Beslenme...............................................................................................299 David S. Seres Çeviri: Hülya Sungurtekin, Uğur Sungurtekin İndeks....................................................................................................................................319
YAZARLAR
Contributors
David A. August, md • Professor, Department of Surgery, University of Medicine and Dentistry of New Jersey, Robert Wood Johnson Medical School Chief, Division of Surgical Oncology, The Cancer Institute of New Jersey, New Brunswick, NJ Alan L. Buchman, md, msph • Associate Professor of Medicine and Surgery, Division of Gastoenterology, Feinberg School of Medicine, Northwestern University, Chicago, IL W. Scott Butsch, md • Associate Fellow in Nutrition Sciences and Medicine, University of Alabama at Birmingham, Birmingham, AL Sheila E. Crowe, frcpc • Associate Professor of Internal Medicine, Division of Gastroenterology and Hepatology, Digestive Health Center of Excellence, University of Virginia Health System, Charlottesville, VA Mark H. DeLegge, md, facg, agaf, fasge • Professor of Medicine, Digestive Disease Center, Medical University of South Carolina, Charleston, SC John K. DiBaise, md • Associate Professor of Medicine, Division of Gastroenterology and Hepatology, Mayo Clinic, Scottsdale, Phoenix, AZ Luke M. Drake, md • Department of Internal Medicine, Medical University of South Carolina, Charleston, SC Bethany M. Doerfler, ms, rd • Northwestern University Feinberg School of Medicine, Northwestern Memorial Hospital Wellness Institute, Wellness Institute, Chicago, IL John C. Fang, md • Associate Professor of Medicine, University of Health Center, Utah, Salt Lake City, UT Jeanette M. Hasse, phd, rd, ld, fada, cnsd • Manager, Transplant Nutrition, Baylor Regional Transplant Institute, Baylor University Medical Center, Dallas, TX Douglas C. Heimburger, md, ms • Professor of Nutrition Sciences and Medicine, University of Alabama at Birmingham, Birmingham, AL Maureen B. Huhmann, ms, rd • Assistant Professor, Department of Primary Care, University of Medicine and Dentistry of New xi xi
xii
xii
Contributors
Jersey, School of Health Related Professions, Clinical Dietitian, The Cancer Institute of New Jersey, New Brunswick, NJ Christian S. Jackson, md • Assistant Professor of Medicine, Division of Gastroenterology, Loma Linda University, Loma Linda, CA Darlene G. Kelly, md, phd, facp • Associate Professor of Medicine, Mayo Clinic College of Medicine, Consultant, Division of Gastroenterology and Hepatology, Mayo Clinic, Rochester, MN Christopher R. Lynch, md • Gastroenterology/Hepatology Fellow, University of Kansas Hospital, Kansas City, MO Stephen A. McClave, md • Professor of Medicine, Director of Clinical Nutrition, Division of Gastroenterology/Hepatology, University of Louisville School of Medicine, Louisville, KY S. J. D. O’Keefe, md, msc, frcp • Professor of Medicine, Division of Gastroenterology, University of Pittsburgh Medical School, Pittsburgh, PA Julie L. Roth, md • Assistant Professor, Department of Medicine, Northwestern University Feinberg School of Medicine, Northwestern Memorial Hospital Wellness Institute, Chicago, IL David S. Seres, md, cnsp • Chief, Division of Perioperative Medicine and Nutrition Support, Beth Israel Medical Center, New York, NY, Assistant Professor of Medicine, Albert Einstein College of Medicine Ezra Steiger, md • Professor of Surgery, Cleveland Clinic Lerner College of Medicine, Co-Director Nutrition Support Team, Director Intestinal Rehabilitation Program, Consultant in General Surgery and Gastroenterology, Cleveland Clinic Foundation, Cleveland, OH
Yazarlar
ÇEVİRENLER Uzm. Dr. Canan Bor Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, İzmir Prof. Dr. Sedat Boyacı Mesa Hastanesi Gastroenteroloji Bölümü, Ankara Prof. Dr. Melek Çivi Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, Manisa Prof. Dr. Ahmet Çoker Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, İzmir Yrd. Doç. Dr. Ahmet Dilek Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, Samsun Yrd. Doç. Dr. B. Bülent Güngör Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, Samsun Doç. Dr. Eray Kara Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, Manisa
Yrd. Doç. Dr. Ayfer Kamalı Polat Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, Samsun Prof. Dr. Hülya Sungurtekin Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, Denizli Prof. Dr. Uğur Sungurtekin Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, Denizli Doç. Dr. Koray Topgül Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, Samsun Op. Dr. Alper Uğuz Erciş Devlet Hastanesi Genel Cerrahi Kliniği, Van Prof. Dr. Mehmet Uyar Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, İzmir
Doç. Dr. Bekir Kuru Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, Samsun
Yrd. Doç. Dr. Fatma Ülger Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilim Dalı, Samsun
Prof. Dr. Zafer Malazgirt Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, Samsun
Op. Dr. Levent Yeniay Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, İzmir
Yrd. Doç. Dr. Ayhan Mesci Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, Antalya
Yrd. Doç. Dr. S.Savaş Yürüker Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı, Samsun
xiii