Tıp Egitiminin Temelleri by Nobel Tip Kitabevi Ltd

TIP EĞİTİMİNİN TEMELLERİ 2. İngilizce Baskıdan Çeviri

Zubair Amin National University of Singapore, Singapore

Khoo Hoon Eng Asian University for Women Çeviri Editörleri

Mehmet Yıldırım

İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

Kenan Topal Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi

Nobel Tıp Kitabevleri

Bu kitabın Türkçeye çeviri hakkı World Scientific tarafından Nobel Tıp Kitabevleri’ne verilmiştir. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası gereği herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. Copyright © 2009 by World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd. All rights reserved. This book, or parts thereof, may not be reproduced in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or any information storage and retrieval system now known or to be invented, without written permission from the Publisher. Turkish translation arranged with World Scientific Publishing Co. Pte Ltd., Singapore. Düzenleme: Kapak: Baskı / Cilt:

Nobel Tıp Kitabevleri - Selçuk Ertürk Özkan Kaya Nobel Matbaacılık, Hadımköy-İSTANBUL

NOBEL TIP K‹TABEVLER‹ LTD. fiT‹. ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-‹stanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17 CERRAHPAfiA Cerrahpafla T›p Fakültesi Karfl›s› Park içi Cerrahpafla-‹stanbul Tel: (0212) 586 17 58 KADIKÖY R›ht›m Cad. Derya ‹fl Merkezi No: 7 Kad›köy-‹stanbul Tel: (0216) 336 60 08 SAMSUN Ulugazi Mah. 19 May›s Bulvar› 16/6 Tel: (0362) 435 08 03 ELAZI⁄ Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) 233 43 43 ANTALYA Meltem Mahallesi, Dumlup›nar Bulvar› Falez Sit. Toros Apt. No:183/2 Tel: 0 (242) 238 15 55 BURSA Alt›parmak Cad. Burç Pasaj›, Bursa Tel: (0224) 224 60 21

Ankara MN MED‹KAL & NOBEL TIP K‹TABEV‹ Halk Sok. No: 5 S›hhiye-Ankara Tel: (0312) 431 16 33 ‹zmir / Bornova ‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹ 168. Sok. No: 10/1 Bornova-‹zmir Tel: (0232) 339 16 96 ‹zmir / Konak ‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹ SSK ‹ﬂ Han› P/36 Konak-‹zmir Tel: (0232) 425 27 58 Adana ADANA NOBEL K‹TABEV‹ Adnan Kahveci Bulvar› 31/C Adana Tel: (0322) 233 00 29

Türkçe Baskı / Sunu 1 Tıp eğitiminin temel amacı toplumun sağlığını geliştiren, insanların sağlıklı kalmasını sağlayan “iyi hekim” yetiştirmektir. Tıp eğitimi mezuniyet öncesi tıp eğitimi (temel tıp eğitimi), mezuniyet sonrası tıp eğitimi (uzmanlık, doktora eğitimi) ve sürekli tıp eğitim/sürekli mesleki eğitim gibi dönemlere ayrılsa da bu dönemlerin sürekliliği önemlidir. Tıp eğitiminin yaşam boyu süren bir eğitim olduğu kavranmalıdır. Mezuniyet öncesi tıp eğitiminde Flexner’in 1910’daki raporundan sonra, son on yıllarda çok önemli değişimler yaşanmıştır. Bu değişimin odak noktalarından birisi kanımca, tıp eğitiminin bir bilim alanı olarak gelişmesidir. Bu sayede bu alanda özgül çalışmalar yapılmıştır. Yanı sıra, bilim ve teknolojideki gelişmeler, tıp eğitiminde insancıllaşma gereği, öğrenme psikolojisindeki gelişmeler, ölçme-değerlendirme alanındaki gelişmeler ve klasik tıp eğitim modelinin sorunlarının fark edilmesi de önemli katkı sunmuştur. Tıp eğitiminin değişik yönleri ile ilgili birçok kitabın yazılması da bunun sonucudur. Bu kitaplardan birisi de bugün elinize geçen Amin ve Eng’in bu kitabıdır. Kitap anlaşılabilir bir dille, basit ancak içerikli bir kapsamla bize sunulmuştur. Tıp eğitiminde değişimin tüm yönleri tartışılmaktadır. Tercümenin yapılmasına ön ayak olan başta Editörler Prof. Dr. Mehmet Yıldırım ve Yrd. Doç. Dr. Kenan Topal olmak üzere bölümlerin Türkçe’ye çevrilmesini yapan tüm tıp eğitimcilerine, hem teşekkür ediyorum hem de kutluyorum. Bu kitabın Türkçe’ ye çevrilmesi Türkiye’de tıp eğitiminde yaşanan değişime önemli katkı sunacağı kanısındayım. Etkisi uzun dönemde, Türkiye’de “iyi hekim” yetiştirme adına görülecektir. Sağlıklı bir toplum yaratma çalışmalarında el ele çalışmaların sürekli olması dileğiyle….

Prof. Dr. İskender Sayek Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Emekli Öğretim Üyesi

Türkçe Baskı / Sunu 2 Teknolojideki baş döndürücü gelişmeler, dünya insanları arasındaki iletişimi ve bilinçlenmeyi artırdıkça, daha iyi yaşama taleplerini de beraberinde getirmiştir. Tüm bu gelişmeler, yüksek öğretim kurumlarında yetiştirilen meslek profesyonellerinin daha bilgili, daha başarılı, standardize, yüksek etik değerlere sahip kişiler olmasını zorunlu kılmıştır. Orta çağda “usta-çırak” anlayışı ile yapılan tıp eğitimi, bilimsel ve toplumsal gelişmelere paralel olarak kabuk değiştirmiştir. Günümüzde tıp eğitimi, biliminin gerçekleri doğrultusunda amaç - hedefleri belirlenmiş, planlı ve ölçülebilir süreçler olarak yürütülmektedir. Her düzeydeki eğitim, dinamik bir süreç olup, bilim, teknoloji ve toplum üçgeninin ortasında sürekli yenilenmeye ihtiyaç duyar. Bu yenilenme, eğitim kurumlarının motor gücü olan öğretim üyeleri temelinde gerçekleşmelidir. Genel anlamda, “akademik ünvan” taşıyan herkesin, eğitici olarak değerlendirildiği ülkemizde, eğitim biliminin gerçekleri göz ardı edilebilmekte; bunun sonucu olarak da eğitimin dinamik sürecinin işlemesinde sorunlar yaşanmaktadır. Eğitim reformlarındaki direncin asıl sebebinin, bu anlayışta saklı olduğunu düşünüyorum. İnsan sağlığı ve hastalıklarının tanı - tedavisinde birinci derecede sorumlu olan Hekimlerin yetiştirilmesi söz konusu olduğunda, tıp eğitimi daha da önem kazanmaktadır. En iyi tıp eğitimi yöntemi nedir ? Bunun hala cevabı tam olarak verilebilmiş değildir. Fakat bilinen gerçek; tıp eğitimini, eğitim bilim prensipleri doğrultusunda, toplumların talep ve ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde yapmaktır. Ülkemizde, eğitim bilimleri konusunda ne tıp eğitimi süresince, ne de mezuniyet sonrası eğitim programlarında, planlanmış ve zorunlu dersler olmadığından, akademik kariyer yapan hekimlerin bu yönde eğitim almaları gerekmektedir. Halen ülkemizdeki birçok Tıp Fakültesinde, “Tıp Eğitimi Anabilim Dalları” liderliğinde verilen “Eğiticilerin Eğitimi Kursları” ve benzeri etkinliklerle bu eğitim gerçekleştirilmektedir. Ancak tıp eğitimi veren öğretim üyelerinin konuyla ilgili bilgilerini tazeleyebileceği Türkçe kaynak kitapların eksikliği de hissedilmektedir. Üniversitemiz Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Yıldırım ile Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Kenan Topal’ın Editörlüğünde, bu ihtiyacı karşılayacak bir kitabın Türkçe’ ye kazandırılması iyi bir hizmet olmuştur. Bu çeviri kitabının en önemli özelliği, beş farklı Tıp Fakültesinden konuyla ilgilenen öğretim üyeleri ve öğrencilerimizin ortak bir çalışması olmasıdır. Editörleri, diğer üniversitelerimizden çeviriye katkıda bulunan tüm değerli öğretim üyeleri ve öğrencilerimizi kutlar; kitabın amacı doğrultusunda arzu edilen yararı sağlamasını dilerim.

Prof. Dr. Yunus SÖYLET İstanbul Üniversitesi Rektörü

Çeviri Editörlerinin Önsözü İnsanlık tarihindeki gelişime paralel olarak, eğitim yöntemleri de sürekli değişim ve gelişim göstermiştir. Hekimlik uygulamaları ve tıp eğitimi de bu gelişime uyar. Orta çağda “usta-çırak eğitimi” şeklinde yürütülen bu eğitim, zamanla disipline dayalı ve entegre eğitim modelleri ile yapılmış; son 30-40 yıl içinde de probleme dayalı eğitim modeline erişmiştir. Ülkemizde az sayıda klasik eğitimi sürdüren ve yine az sayıda probleme dayalı eğitimi benimsemiş Tıp Fakültesi varken büyük çoğunluk belli oranlarda eski ve yeni yöntemlerin bir arada kullanıldığı karma eğitim modelini uygulamaktadır. Uygulanan eğitimin modeli ne olursa olsun tüm Tıp Fakülteleri “En İyi Tıp Eğitimi”ne erişme yolunda yoğun çaba göstermektedir. Ancak diğer taraftan Tıp eğitimi ile ilgili farklı görüş ve düşünceler de tartışılmaya devam etmektedir. “Akademik ünvan” taşıyan herkesin, eğitici olarak değerlendirildiği ülkemizde Tıp Eğitiminin kalitesi ile ilgili kaygılar vardır. Çünkü Eğitim ayrı bir bilim alanıdır ve onun temel ilkeleri vardır. Bu ilkelerin uygulanmadığı eğitim süreçlerinde istenilen başarının elde edilmesi mümkün değildir. Tıbbi bilgileri çok iyi bilmek her zaman iyi bir eğitici olmak için yeterli olmayabilir. Diğer taraftan eğitim becerisinin de öğrenilmesi gereken bir beceri olduğu gerçeği birçok eğitici tarafından kabul görmemekte ve öğretim üyeleri tıp eğitimi prensipleri konusunda bilgi birikimlerini ve becerilerini geliştirme konusunda isteksiz davranmaktadırlar. Temel bilim öğretim üyelerinin sadece bilgi yüklemeye; klinik bilim öğretim üyelerinin sadece hastaya odaklandığı bir tıp fakültesinde; öğrenciler aşırı teorik bilgilerle donanmış, standart klinik beceri eğitimi alamamış bir hekim olarak mezun olmaktadırlar. Günümüzde, tıbbi bilginin aşırı artması, bu bilginin tıp eğitimi süresince öğrencilere vii

viii

Çeviri Editörlerinin Önsözü

verilebilme sınırlarını aşmış durumdadır. Bu nedenle öğrencilere tüm bilgileri vermekten ziyade “çekirdek müfredatta yer alan becerileri ve konuları” tavizsiz öğretmek; diğerleri için “yaşam boyu kendi kendine öğrenme” prensipleri doğrultusunda nereden, nasıl öğrenebileceğini kavratmak yani kısaca “öğrenmeyi öğretmek” ana prensip olmalıdır. Tıbbı kutsal yapan, teknolojik aletler ve özelleşmiş bakımlar değil, iyi hekimlik için gerekli bilgi, beceri ve tutumla donatılmış insana bir bütün olarak bakabilen hekimlerin yaptığı iştir. Tıp Fakülteleri, küresel düşünüp kendi ülke gerçeklerine uygun hareket etmek zorundadır. Tıp Fakültelerinin müfredatları bu anlayışla yapılmalıdır. Tıp eğitimi süresince verilen temel ve klinik dersler, disiplinler arası işbirliği ve yaklaşımla yatay ve dikey entegrasyon yapılarak öğretilmelidir. Hasta ile karşılaşma olabildiğince alt sınıflarda sağlanmalı, temel tıbbi beceriler mutlaka tüm mezunlara kazandırılmalı ve mezunların problem çözme yetenekleri geliştirilmelidir. Bu gerçekler ışığında tıp eğitimi yapacak öğretim üyelerinin, öğrencilerine tıbbi bilgi, beceri ve tutum kazandırırken tıp eğitiminin ilkelerini de bilmesi ve en iyi şekilde kullanması gerekir. Bu konuda yazılmış temel eserlerden biri olan “Basics in Medical Education; Z. Amin, K.H. Eng” adlı kitabın çevirisinin, Tıp eğiticilerine önemli katkılar sağlayacağını umuyoruz. Eserin Türkçe’ye kazandırılmasında görev alan tüm arkadaşlarımıza teşekkürlerimizi sunuyoruz. Eserin Türkçe’ye kazandırılmasında görev alan tüm arkadaşlarımıza teşekkürlerimizi sunuyoruz. Genel olarak ülkemizde henüz Tıp Eğitimi terimleri konusunda tam bir fikir birliği sağlanamamış olması nedeniyle, ortaya çıkabilecek terminoloji farklıklarının anlayışla karşılanmasını diliyor; bundan sonra yapılacak baskılarda katkılarınızı bekliyoruz. Saygılarımızla

Dr. Mehmet YILDIRIM İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

Dr. Kenan Topal Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi

İngilizce Baskı / Takdim*

Bugünlerde, tıp eğitim kurumlarında, görünürde çelişkili iki grup arasında canlı ve hararetli bir tartışma vardır. Bunlardan bir grup, tıp fakültelerinin son yıllarda toplumun en iyi beyinlerini işleyip, onları yetişmiş hekimlere dönüştürmedeki başarıları üzerine odaklanmaktadır. İkinci grubun yaklaşımında ise pek kutlama havası görünmemektedir. Bu grubun temel argümanı ise tıp fakültelerinin tıp eğitimi bilimini benimsemede oldukça dirençli olduklarıdır. Tıp fakülteleri, eğitim yönetimi biliminin gelişmelerinden çok geride kalmaktalar. Bu grup karamsar bir gelecek tablosu çizmekte – tıp kurumları ya yeni durumu benimseyecekler ya da sonuç olarak köreleceklerdir. Görünüşte karşıt olan bu görüşlerin nasıl uzlaştırılması gerektiği hususunda enine boyuna düşünülebilir. Aslında her iki bakış açısı da doğru olabilir – tıp fakülteleri en iyi hekimleri yetiştirmekte, fakat aynı zamanda öğrenme ve öğretme paradigmalarındaki yeni değişimleri benimsemede olağanüstü dirençliler. Pek çok kişi, makul olarak, hızlı değişimleri benimseme konusunda tedbirli olunması gerektiğini savunmaktadır. Riskler çok yüksek olduğu için, atacağımız yanlış bir adım çok büyük zararlara yola açabilecektir. Ayrıca, yeni daha üstün ile eş anlamlı değildir. Ancak çoğunluk, değişimin bir ihtiyaç olduğuna inanmakta- yavaş fakat emin, tedbirli fakat aynı zamanda kararlı bir şekilde.

*Bu takdim, kitabın 1. Baskısından adapte edilerek yeniden yazılmıştır (Amin Z, Khoo HE, Tıp Eğitiminin Temelleri, 1. Baskı, World Scientific Publishing, Singapur, 2003). ix

Takdim

Neden tıp fakülteleri değişim için bu kadar isteksizler? En önemli faktörlerden biri, tıpta öğretim ve öğrenimin bilim ve sanatı hakkında önemli bir bilgi eksikliği olarak bilinmeyenin korkusudur. Bilgisizlik korkuyu beslerken, korku da kollektif eylemsizliğin sürdürülmesine yol açmaktadır. Tıp eğiticileri arasında öğretme ve öğrenme konusunda genel bir bilgi eksikliğinin bulunması çok anlaşılabilir bir durumdur. Tıp eğiticilerinin büyük bir kısmı, tıp eğitimi kavramlarının gelişmekte olduğu dönemlerde eğitimlerini aldılar. Öğretim büyük ölçüde öğretmenlerin hegemonyası altındaydı ve yaşam boyu ve kendi kendine öğrenme kavramlarına çok az vurgu yapılmaktaydı. Öğretim bir bilim olmaktan çok, uygulamayı teyit edici deneysel bulgulara odaklanmayan bir sanat olarak görülmekteydi. Ama bu sonsuza kadar böyle gidemezdi Tıp eğitimi tutkunu iki meslektaşım ve dostum, tıpta öğretim ve öğrenim kavramlarını, tıp eğiticilerinin alanına taşıma konusunda övgüye değer bir işi gerçekleştirmişlerdir. Bu kitabın hedef aldığı okuyucu kitlesinin, tıp eğiticileri olması beni özellikle mutlu ediyor; zira tıp camiasında tıp eğitimi konusunda bilgiye en çok ihtiyaç duyan kesim onlardır. Kitap boyunca, yazarlar tıp eğitiminin değişim ve uyarlama açılarından gereksinimlerine değindikleri ‘niçin’ ler ile bunların gerçekleştirilme ve ortaya konma yönlerini sergiledikleri ‘nasıl’ lar arasında hassas bir denge sağlamışlar; tıp eğitiminin kavramları ve kuramları aracılığıyla tıp eğiticilerine hemen fayda sağlanabileceğini ortaya koymuşlardır. Öğretim ve öğrenim çok değerli bir faaliyettir, öğretme ve öğrenmenin bilimsel arka planını anlamak bu işi daha cazip ve keyifli bir uğraş haline getirecektir. Kitap bizlere tıp eğitimine ilişkin kolay ama temel bir metin sunuyor. Aynı zamanda, bize toplum için ehil doktorlar yetiştirme işimiz ile tıp eğitimi alanının zengin ve dinamik yapısının kucaklaşmasının gerçekleştiği uzun yolculuğumuzu hatırlatıyor. Profesör Lee Eng Hin Dekan, Singapur Ulusal Üniversitesi, Tıp Fakültesi Aralık 2002

İngilizce Baskı / Teşekkür Singapur’daki meslektaşlarımız ve bütün dünyada bu kitabın birinci baskısını okuyup bize yapıcı geribildirimde bulunan tıp eğiticilerine müteşekkiriz. Özellikle, doktorlar Matthew Gwee, Koh Dow Rhoon, Roy Joseph, Chong Yap Seng, Marion Aw, Dujeepa Samarasekera ve sayın Yvonne Ng’e teşekkür ederiz. Zubair Amin, eşi Sonia’ya ve kızları Bushra ve Samira’ya anne ve babası Profesör Aminul Haque ve Bayan Sitara Haque, kayın babası Sayın Syed Ahmed’e derin şükranlarını sunar. Onların koşulsuz destekleri olmasa, kitap gerçekleşemezdi. Khoo Hoon Eng, eğitimci arkadaşı ve şu anda Malezya Milli Üniversitesi rektör yardımcısı Dr. Sharifah Hapsah Syed Hassan Shahabuddin’e devam eden teşvikleri için teşekkür eder. Eğitime, kendi yollarında katkıda bulunan oğulları Ming ve En’in sevgi ve destekleri için minnettardır. Ağustos 2008 Singapur ve Boston, USA

İngilizce Baskı / Önsöz Kitabın ikinci baskısı için çalışmaya, dört sene önce neredeyse ilk baskının yayımlanmasından hemen sonra başladık. Mesleki yaşantılarımızda önemli değişiklikler olmuştu. Khoo Hoon Eng, heyecan verici yeni bir girişim olan Asian University for Women’in Akademik Planlama Başkan Yardımcılığı görevini üstlendi. Zubair Amin, Singapur Ulusal Üniversitesi, Tıp Fakültesine geçti ve halen orada revize müfredatın planlanması ve uygulanması ile ilgilenmektedir. Aradan geçen süre boyunca öğrenmeye devam ettik. Özellikle kaynak sıkıntısı bulunan durumlarda birinci elden, eğitimsel program geliştirme, öğretim ve ölçme değerlendirme konularında daha çok deneyimlerimiz oldu. Pek çok ülkede atölye çalışmaları yapma şansımız oldu ve bunların sayesinde çok sayıda seçkin meslektaşımızla inanılmaz zenginleştirici etkileşimlerimiz oldu. Düşünmeyi teşvik eden sorular sorarak bizi zorladılar, bize yeni örnekler sundular ve tıp eğiticilerini en çok ilgilendiren konuları vurguladılar. Bütün bunlar bizim bu yeni baskıyı geliştirmemize yardımcı oldu. İkinci baskının düzenini değiştirmeden bıraktık. Tıp eğitimi ile ilgili genel bir değerlendirmeden sonra tıp eğitimi ile ilgili eğitimsel kavramlara yer verdik. Bunu takiben, sırasıyla, sonuçlar ve hedefleri, öğretim ve öğrenim yöntemleri, ölçme değerlendirme konuları işlendi. Bununla birlikte ikinci baskıda önemli değişikliklere yer verildi. Başlangıç kavramları ve ölçme - değerlendirme ile ilgili bazı yeni bölümler var. Değişik bölümleri gözden geçirip birleştirdik ve rasyonalize ettik. Bazı bölümlerde önemli gözden geçirmeler ve örneklere yer verildi. Bunlar eğitime ilişkin sonuçlar ve hedefler, klinik öğretim, ölçme ve değerlendirme olarak sıralanabilir. Mikro düzeyde ise birinci baskıda yer alan hemen xiii

xiv

Önsöz

bütün bölümler, eleştirel değerlendirme ve gerekli değişiklikler yapılmıştır. Ayrıca daha pragmatik ve hatta idealist denilebilecek bir yaklaşım benimsedik. Bu ikinci baskının genel havasında görülecektir. Değiştirmediğimiz tek bir şey var: tıp eğiticilerini hala hedef okur kitlemiz olarak görüyoruz. Kitabı kuram ve uygulamanın dengeli bir şekilde örneklendirildiği tıp eğitimi için bir giriş kitabı olarak tutmaya devam ettik. Sonuçta, ilk baskıya oranla daha ince olan bu kitabın daha kolay okunabilir, pratik ve daha iyi düzenlenmiş olacağını samimiyetle umuyoruz. Bizlere değerlendirmelerini, tavsiyelerini ve önerilerini göndererek teşvik eden eleştirmenlere ve okurlarımıza teşekkür ediyoruz. Daha iyi bir üçüncü baskı için lütfen bize yol göstermeye devam edin. Zubair Amin Singapur Khoo Hoon Eng Chittagong, Bangladeş

İlk Baskının Basındaki Yankılarından Alıntılar

“… yazımı basit, özlü ve jargonsuz… Tıp eğitimi alanını kapsayan mükemmel bir iş çıkarmışlar…iyi düzenlenmiş ve okunmasının kolay olması ile birlikte yönlendirici teknikleri iyi kullanmış olmaları, yalnızca konunun anlaşılmasını kolaylaştırmakla kalmayıp, aynı zamanda okuyucuya, özeneceği iyi bir örnek de sunmuştur... Bu kitabı, tıp eğitimi alanına giren herkese şiddetle tavsiye ederim. Ayrıca akademik programların içeriğinin geliştirilmesi için mükemmel bir başvuru kitabı olarak hizmet edebilir; ki bu nedenle eğitim hastaneleri, ihtisas programları ve tıp fakültesi kütüphanelerine iyi bir katkı olacaktır. David Solomon, PhD Michigan State University Medical Education Online Editörü “Özellikle 11 kısım, 38 bölüm ve tüm alt başlıkların, içindekiler bölümünde açıkça sıralanmış olması hoşuma gitti. Bu sayede okuyucu ilgilendiği konu için nereye bakması gerektiği ile ilgili daha az zorluk çekecektir. “Ölçme ve Değerlendirme” bölümü, en iyi yazılmış bölümlerden biri olup, tıp eğitimcilerine, öğrencilerin ölçme ve değerlendirmesini yönlendirmede pratik noktalar sunmaktadır. Yazarlar, çok yararlı bir kitap yazmış xv

oldukları için samimiyetle tebrik edilmelidir. Bu kitabı, tıp eğitimcilerine özellikle öneririm.” Ho Khek Yu Annals, Academy of Medicine Singapore “Tıp Eğitiminin Temelleri”, eğitim literatürüne güncel bir soluk getiriyor. …kitabın güzelliği içeriğinden çok dilinin sadeliği ve rahat okunan sunuş biçiminde yatıyor.” Singapore Medical Journal “… kullanışlı tanım uzunluğu. Kalın bir kitabı okumak için günlük aktivitelerle fazla meşgul iseniz, bu kitap size yardımcı olacak ve çok cazip gelecektir.” Hirotaka Onishi, MD, MHPE Chief, Medical Education Development Committee Japan Society for Medical Education “Yazarlar, tıp eğitiminin yararlı bir alanını üretmiş ve böyle yapmakla da öğretim üyelerine temel bir tıp eğitimi metni sağlama hedeflerine ulaşmışlardır. Kitap okuyucuya, mevcut tıp eğitimi uygulamaları ile ilgili konularda temel eğitim sunmaktadır.” Gary Butler University of Leeds Book Review in Education for Health The Network: Towards Unity for Health

İçindekiler Türkçe Baskı Sunu 1

Türkçe Baskı Sunu 1

Türkçe Baskı İçin Takdim

vii

Çeviri Editörlerinin Önsözü

viii

İngilizce Baskı / Takdim

İngilizce Baskı / Teşekkür

İngilizce Baskı / Önsöz

xiii

İlk Baskının Basındaki Yankılarından Alıntılar

Kısım 1

TIP EĞİTİMİNE GENEL BİR BAKIŞ

Bölüm 1

Tıp Eğiticisinin Temel Yeterlikleri

Eğitim İlkeleri Müfredatın Planlanması ve Düzenlenmesi Eğitim Yöntemleri Öğrencilerin Sınanması Sonuç Kaynaklar ve İleri Okumalar

4 4 6 7 8 9

xvii

xviii

İçindekiler

Bölüm 2

Tıp Eğitimine Tarihsel Bakış

Sistemin Eksiklikleri Tıp Eğitiminde Gelecek Eğilimler Reform Talepleri Asya’daki Tıp Fakülteleri Ne Yapılmalıdır? Tıp Eğitimi Birimlerinin (Tıp Eğitimi Anabilim Dalı/Ünitesi) Rolü Sonuç Kaynaklar ve İleri Okumalar

14 15 17 19 22 22 23 24

Kısım 2

EĞİTSEL KAVRAMLAR VE FELSEFELER

Bölüm 3

Öğrenme Döngüsü Kaynak

Bölüm 4

Bölüm 5

Öğretme ve Öğrenme Kavramları

Öğrenen Merkezli Öğrenme Yüzeyele Karşın Derinlemesine Öğrenme Deneyimsel Öğrenme Yürütücü Biliş Ortak Konular Kaynaklar ve İleri Okumalar

34 38 40 42 43 45

Öğreneni Anlama

Kavramsal Destek Etkileri Kaynaklar ve İleri Okumalar

48 49 52

İçindekiler xix

Bölüm 6

Müfredat Planlama ve Uygulama

Müfredatı Tanımlama Müfredat Planlamada Ortak Kavramlar Müfredat Yeniliklerinin Uygulanmasına İlişkin Stratejiler Kaynaklar ve İleri Okumalar

56 60 62 66

Kısım 3

EĞİTSEL SONUÇLAR VE HEDEFLERİN TANIMLANMASI

Bölüm 7

Eğitsel Sonuçlar ve Hedeflerin Tanımlanması

Eğitsel Hedeflerin Kullanım Amacı Eğitsel Hedeflerin Basitleştirilmiş bir Şeması Bilişsel Alan Psikomotor Alan Duyuşsal Alan İyi Eğitsel Hedeflerin Özellikleri Kaynaklar ve İleri Okumalar

69 70 71 75 76 78 82

Kısım 4

ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ: GENEL

Bölüm 8

Öğretme ve Öğrenme Yöntemlerinin Gözden Geçirilmesi

Öğretme ve Öğrenme Yöntemleri Çeşitliliği Karşılaştırmalı Etkinlik İlerleyen Alt Kısım ve Bölümlerin Örgütlenmesi Kaynaklar ve İleri Okumalar

87 88 90 91

Etkin Ders Anlatma

Avantajları Sınırlılıklar ve Çekinceler Etkin Bir Dersin Örgütlenmesi

94 95 96

Bölüm 9

İçindekiler

Bölüm 10

Bölüm 11

Bölüm 12

Dersleri Daha Fazla Öğrenen Merkezli Yapma Stratejileri Kaynaklar ve İleri Okumalar

98 100

Küçük Grupları Anlamak

101

Tanım Avantajları Küçük Gruplardaki Fırsatlar ve Zorluklar Grubun Yaşam Döngüsü Grup Şekilleri Eğitim Yönlendiricilerinin Görev ve Sorumlulukları Kaynaklar ve İleri Okumalar

101 102 103 104 106 106 107

Olguya Dayalı Öğretim

109

Tanım Eğitsel Gerekçe Çekinceler Olgu Çeşitleri Olgu Seçimi Hazırlık Kaynaklar ve İleri Okumalar

110 110 110 111 112 113 115

Rol Oynama

117

Uygulamalar Uygulanması Süreç Rol Oynama Senaryo Örneği: Danışma Odaklı Rol Oynama Senaryo Örneği: Klinik Beceri Uygulaması Kaynaklar ve İleri Okumalar

118 119 119 121 122 124

İçindekiler xxi

Bölüm 13

Sorular ve Soru Sorma Teknikleri

125

Soru Tipleri Yanlış Cevaplarla Uğraşmak Sessizliğin Kullanımı Kaynaklar ve İleri Okumalar

127 130 131 134

Etkili Geribildirim Vermek

135

Eğitsel Amaç Geribildirimi Onaylama ve Eleştiriden Ayırmak İyi Geribildirimin Doğası Grup Ortamlarında Geribildirim Kaynaklar ve İleri Okumalar

136 136 137 140 141

Kısım 5

ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ: KLİNİK ÖĞRETİM

143

Bölüm 15

Klinik Öğretim İçin Kavramsal Çerçeve

145

Klinik Öğretimin Eğitimsel Özellikleri Öğretim Sürecine Hasta Katılması Eğiticinin Alan Uzmanlığının Ötesinde Klinik Akıl Yürütme Akıl Yürütme için Stratejiler Kaynaklar ve İleri Okumalar

145 147 147 149 151 153

Klinik Öğretimin Uygulanması

155

Uygulama Modelleri Bir Klinik Öğretim Modeli olarak Usta-Çırak İlişkisi Mikrobeceriler Modeli SNAPPS Sık Yapılan Yanlışlar Kaynaklar ve İleri Okumalar

155 156 157 160 160 162

Bölüm 14

Bölüm 16

xxii

İçindekiler

Bölüm 17

İşlemsel Becerilerin Öğretimi

163

Eğitimsel İlkeler Genel Kategoriler İşlemsel Becerilerin Daha Az Tercih Edilen Öğretim Yolu Beceri Öğretimine Yaklaşım Engeller Kaynaklar ve İleri Okumalar

164 164 165 165 168 170

İletişim Becerileri Öğretimi

171

Kötü İletişimin Etkileri İyi İletişimin Etkileri İletişimin Geleneksel Yollarla Öğretilmesi Öğrenilebilen Bir Beceri Olarak İletişim Eğitim Stratejileri Kaynaklar ve İleri Okumalar

171 172 173 174 174 177

Kısım 6

ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ: PROBLEME DAYALI ÖĞRENİM

179

Bölüm 19

Probleme Dayalı Öğrenim (PDÖ): Kavramlar ve Gerekçeler

181

Tanımlar PDÖ’nün Eğitimsel Gerekçesi Hedefler ve Sonuçlar Sonuç Kaynaklar ve İleri Okumalar

181 183 184 185 186

PDÖ Süreci

187

Olgu Yazarları ile Toplantı

188

Bölüm 18

Bölüm 20

İçindekiler xxiii

Yeni Bir Grubun Temposunun ve Atmosferinin Ayarlanması I. Oturum II. Oturum Kaynaklar ve İleri Okumalar

190 191 192

Yönlendirici ve Olgu Yazarı

193

Yönlendiricinin Rolleri ve Sorumlulukları Pratik Beceriler PDÖ Olgu Yazarı Kaynaklar ve İleri Okumalar

194 195 197 201

PDÖ’de Uygulama Konuları

203

Yeni Tıp Fakültelerinde PDÖ Mevcut Tıp Fakültelerinde PDÖ PDÖ’de Öğrenci Değerlendirilmesi Asya Tıp Okullarında PDÖ Daha Fazla Araştırma Gereksinimi Kaynaklar ve İleri Okumalar

204 204 207 209 210 211

Kısım 7

ÖLÇME DEĞERLENDİRME

213

Bölüm 23

Neden Ölçme-Değerlendirme Yapıyoruz?

215

Ölçme-Değerlendirmenin Amacı Biçimlendirici (Formatif) ve karar verdirici (Sumatif) Değerlendirme Öğrenmenin Desteklenmesi İçin Ölçme-Değerlendirmenin Planlanması Kaynaklar ve İleri Okumalar

216 217

Bölüm 21

Bölüm 22

188

211 223

xxiv

İçindekiler

Bölüm 24

Nasıl Ölçme-Değerlendirme Yapıyoruz?

225

Geçerlik Güvenirlik Nesnellik (Objektivite) Kullanışlılık Eğitim Etkisi Geçerlik ve Güvenirliği İyileştirmek İçin Çapraz Örnekleme Stratejisi Test Maddelerindeki Hatalar Klinik Yeterliği Değerlendirmek İçin Bir Yaklaşım Kaynaklar ve İleri Okumalar

225 228 229 229 229 232

Kısım 8

BİLGİNİN SINANMASI

239

Bölüm 25

Çok Seçenekli Sorular

241

Avantajlar Sınırlılıklar Çok Seçenekli Soruların Bileşenleri Doğru-Yanlış tipi ÇSS’ler Bağlamı Zengin Çok Seçenekli Sorular ÇSS-Temelli Sınavlarda Sık Karşılaşılan Konular Kaynaklar ve İleri Okumalar

242 243 243 245 246 247 250

Kapsamlı Eşleştirme Soruları

253

Avantajlar Sınırlılıklar

254 254

Temel Yapısı KES Hazırlama ÇSS ve KES’lerin Değerlendirilmesi Kaynaklar ve İleri Okumalar

254 256 257 259

Bölüm 26

233 235 237

İçindekiler xxv

Bölüm 27

Açık Uçlu Sorular ve Varyasyonları

261

Açık Uçlu Soruların Temel Kategorileri Uzun Açık Uçlu Sorular Kısa Yanıtlı Sorular (KYS) Modifiye Açık Uçlu Sorular (MAS) Kaynaklar ve İleri Okumalar

261 262 266 269 272

Sözlü Sınav

273

Avantajlar Sınırlılıklar Sözlü Sınavın Geçerlilik ve Güvenilirliğinin İyileştirilmesi Kaynaklar ve İleri Okumalar

274 275 276 278

Kısım 9

KLİNİK BECERİLERİN SINANMASI

281

Bölüm 29

Objektif Yapılandırılmış Klinik Sınav

283

Avantajları Sınırlılıkları Kullanımı OYKS İçin Standardize Hasta Eğitimi Ölçme Değerlendirmede OYKS Kullanım Önerileri Kaynaklar ve İleri Okumalar

284 285 286 286 287 288

Kısa ve Uzun Olgu

289

Kısa Olgu Uzun Olgu Kaynaklar ve İleri Okumalar

290 292 294

Portfolyo

295

Portfolyo Nedir?

295

Bölüm 28

Bölüm 30

Bölüm 31

xxvi

İçindekiler

Eğitsel Değeri Portfolyoda Bulunanlar Portfolyo Düzenlenmesi Kaynaklar ve İleri Okumalar

296 298 300 302

Kısım 10

ETKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

303

Bölüm 32

Program Değerlendirme

305

Gereksinim Belirleme Değerlendirmeci ve Hedef Kitle Değerlendirme Düzeyleri Düzey 1: Tepki Düzey 2: Öğrenme Düzey 3: Transfer Düzey 4: Sonuçlar Kaynaklar ve İleri Okuma Önerileri

306 307 308 309 311 311 312 314

Tıp Eğitiminde Araştırmalar

315

Tıp Eğitimi Araştırmalarının Niteliği Müdahale Araştırmalarında Karşılaşılan Zorluklar Niteliksel (Kalitatif) Araştırmaların Önemi Tıp Eğitiminde İkincil Araştırmalar Araştırmanın Kapsam ve Çerçevesi Tıp Eğitiminde Öncelikli Araştırma Alanları Kaynaklar ve İleri Okuma Önerileri

316 319 320 321 322 323 325

Ek A:

Terimler Sözlüğü

327

Ek B:

Standart Hasta (SH) Olgu Senaryosu Örneği

339

Bölüm 33

Dizin

345

Kısım 4

Öğretim Yöntemleri: Genel

Eğitsel sonuçlar ve hedefler

Ölçme ve değerlendirme

Öğretim yöntemleri

Öğretme ve Öğrenme Yöntemlerinin Gözden Geçirilmesi

Çeviri: Halil İbrahim Durak, Davut Çekmecelioğlu

Duyar, unuturum Görür, hatırlarım Yapar, anlarım – Konfüçyus (M.Ö. 551-479)

Buradan itibaren, daha önceden kararlaştırdığımız öğrenme hedeflerine ulaşabilmek için kullanacağımız öğretme ve öğrenme yöntemlerini irdelemeye başlıyoruz. Yaymaya çalıştığımız ruh ve felsefenin çizgisinde, daha geleneksel öğretim yöntemleri ile birlikte öğrenme yöntemlerinin bütünleşmesine vurguluyoruz.

Öğretme ve Öğrenme Yöntemleri Çeşitliliği Seçilebilecek pek çok öğretme ve öğrenme yöntemi vardır. Amacımıza uygun olarak, bu yöntemleri 3 kategoriye ayırdık (1) açıklayıcı, (2) araştırmacı ve (3) simülasyon. Açıklayıcı yöntem, bilginin tek yönlü olarak öğrenene 87

Tıp Eğitiminin Temelleri

Öğretim ve öğrenme yöntemlerinin tipi

Baskın özellikler

Örnekler

Açıklayıcı

Bilginin pasif aktarımı,

Ders, kitap okuma

Araştırmacı

Keşif ve araştırma

Tartışma, soru ve cevap, olgu ve probleme dayalı öğretim,

Simülasyon

Öğrenilen becerilerin güvenli ortamda alıştırmasının yapılması

Rol oynama, simüle/ standardize hasta

sunulması ya da verilmesidir. Orijinal fiil “açıklamak”ın gerçek anlamı “vitrine koymaktır”. Geleneksel sınıf dersi, bir kitabı okumak ya da sanal ağdan okumak, örnek olarak verilebilir. Araştırmacı yöntemler öğreneni etkileşim kurarak araştırma ve keşif yapmaya iter ve bilginin değişimini destekler. Tartışma, soru ve cevap, beyin fırtınası örnek olarak verilebilir. Olgu ve probleme dayalı öğrenme diğer uyarlamalardır. Simülasyon, öğrenilen becerilerin gerçek yaşama çok benzer koşullarda, güvenli ortamlarda uygulanmasına izin verir. Simülasyon öğrenilen becerilerin dikkatlice ve kademeli olarak gerçek uygulamaya aktarılmasına yardım eder. Rol oynama ve simüle/standardize hastalar tıp eğitiminde simülasyona örnektirler.

Karşılaştırmalı Etkinlik Bu öğretim ve öğrenme yöntemlerinin eğitsel etkinliklerindeki fark çarpıcıdır. Öğretme ve öğrenme yöntemlerinin açıklayıcı biçimleri genel olarak daha yapılandırılmış ve çok miktarda bilginin doğrudan transferini sağlamakla birlikte öğrenenlerin eğitsel deneyimlerinde anlamlı bir değişim oluşturabilmek için önemli sınırlılıkları olabilir. Belki, bilgi etkin bir şekilde aktarılabilir; fakat ender olarak hatırlanır ya da kullanılır. Açıklayıcı yöntemler, mutlaka öğretme ve öğrenme etkinliklerinin diğer biçimleri ile desteklenmelidir.

Hatırlama Yetisi

Öğretme ve Öğrenme Yöntemlerinin Gözden Geçirilmesi 89

3 saat sonra 3 gün sonra

Sözel Ders

Yazılı (Okuma)

Görsel ve Sözel

Rol Oynama, Olgu Çalışmaları ve Uygulamaları

Şekil 1. Öğretme ve öğrenme yöntemlerinin karşılaştırmalı etkinliği (Dale’in verileri 1969).

Bu üç tip öğretme ve öğrenme yönteminin karşılaştırmalı etkinliği pek çok çalışmada gösterilmiştir (Dale, 1969; Joyce ve Showers 1981). Sınıf dersleri ve benzer pasif yöntemler öğrenmede herhangi bir süreğen etki yaratmazlar (Şekil 1.) Uygulama ve tartışma fırsatı olmadığında, edinilen bilgi hızlıca yiter. Bu yüzden, tipik olarak öğrenenler geleneksel bir sınıf dersinden 3 saat sonra sunulan bilgilerin sadece %25’ini ve 3 gün sonra yaklaşık %10-20’sini hatırlayabilirler. Çarpıcı biçimde ters olarak, rol oynama ve olgu çalışmaları gibi katılımcı öğrenme yöntemleri kullanıldığında bu oranlar 3 saat sonra %90 ve 3 gün sora %70 olarak bulunmuştur (Dale 1969). Beceri kazanma ve aktarımında da öğretme ve öğrenme yöntemlerinin çeşitli biçimlerinin etkinliği büyük farklılıklar gösterir. Örneğin, teorik olarak öğretilen becerilerin sadece %10-20’si kazanılırken bunların ancak %510 gibi küçük bir oranı gerçek yaşam koşullarına transfer edilebilir (Joyce ve Showers 1981). Gösterme, uygulatma, geribildirim ve koçlukla verilen eğitimlerin hemen hemen %80-90’ı öğrenilir ve gerçek yaşama aktarılabilir (Şekil 2). Bu veriler, bölümün başındaki Çin atasözüyle tamamen uyumlu olarak, öğretmenin pasif biçimlerinden, daha aktif ve etkileşimli biçimlerine geçmenin kritik bir gereksinim olduğunun canlı kanıtıdır. Bununla birlikte sınıf dersleri gibi geleneksel öğretim biçimlerini de tümüyle terk etmemize gerek

Tıp Eğitiminin Temelleri

kazanılan beceriler transfer edilen beceriler

Teori

Artı Gösterim

Artı Uygulama

Artı Geribildirim

Artı Koçluk

Şekil 2. Beceri kazanma ve transferinde öğretme ve öğrenme yöntemlerinin karşılaştırmalı etkinliği (Joyce ve Showers’in verileri 1981)

yoktur. Öğrenen merkezli stratejileri basit, planlı ve entegre/ bütünleşik bir şekilde kullanarak, öğrenmede anlamlı değişiklikler oluşturabiliriz. Böylece öğretme ve öğrenme yöntem havuzumuzu genişletebiliriz. Geleneksel öğretim yönleri ile eğitim almış ve yenilikçi yöntemlerle karşılaşmamış tıp eğiticileri genellikle, hemen hemen evrensel olarak pasif ders anlatma yöntemi de dahil birkaç seçilmiş yöntem kullanmaktan memnundurlar. Bununla birlikte tıp eğitiminde her üç eğitsel alan – bilgi, tutum ve beceri – yer alır ve bu durum farklı çeşitlilikte öğretme ve öğrenme yöntemlerinin birleştirilerek kullanılmasını gerektirir. Kısmi bir hedef için bu yöntemler etkinlik anlamında farklılaştıkları için, bütün gereksinimlerimizi karşılayacak tek bir yöntem yoktur. İlerleyen Alt Kısım ve Bölümlerin Örgütlenmesi İzleyen alt kısım ve bölümler şu şekilde örgütlenmiştir: Kısım 4’ün altındaki birkaç alt bölümde sınıf dersi, küçük grup, olguya dayalı öğretim, rol oynama, soru sorma teknikleri ve geribildirimi içeren genel öğretme ve öğrenme

Öğretme ve Öğrenme Yöntemlerinin Gözden Geçirilmesi 91

yöntemleri ele alınmaktadır. Kısım 5’te, kavramsal çerçeve, klinikte eğitimin etkin bir şekilde uygulanması ve işlemsel beceriler ve iletişim becerilerini de içerecek şekilde klinikte eğitim tartışılmaktadır; Kısım 6’da probleme dayalı öğrenmeyle ilgili ayrı bir tartışma vardır. Özetle, öğrendiğimiz anahtar konular şunlardır; • • •

Belirli bir görevin gerektirdiği başarıya ulaşmak için öğretme ve öğrenme yöntemlerinin kullanışlılığı ve etkinliği farklılıklar gösterir. Geleneksel sınıf dersleri ve benzer pasif eğitsel etkinlikler, öğrenenlerde sadece kısa süreli etkiler oluşturur. Öğrenmenin gerçek yaşama aktarımı artan şekilde aktif katılımı ve uygulama ile gelişmektedir.

Kaynaklar ve İleri Okumalar 1. Dale E. Cone of Experience. In: Wiman RV (ed.) Education Media: Theory into Practice, Charles Merrill, Columbus, Ohio. USA, 1969. 2. Joyce B, and Showers B. The Transfer of Training: The Contribution of Coaching. Journal of Education, 163(2): 163-72, 1981. 3. McIntosh N. Why do We Lecture? JHPIEGO Strategy Paper. ReproLine®, The John Hopkins University, 1996. Ağ adresi: www.reproline. jhu.edu; Son Erişim tarihi: Mayıs 2008.