TOPOGRAF‹K TOPOGRAF‹K ANATOM‹ ANATOM‹ Topografik Düzende Temel Bilgiler Disseksiyon’a Yönelik Aç›klamalar Çal›flma Sorular› ve Yan›tlar› Önemli ‹puçlar› Seçilmifl Resimler Topografik Düzende Temel Bilgiler Disseksiyon’a Yönelik Aç›klamalar Çal›flma Sorular› ve Yan›tlar› Önemli ‹puçlar› Seçilmifl Resimler
Prof. Dr. Mehmet YILDIRIM
Prof. Dr. Mehmet YILDIRIM NOBEL TIP KİTABEVLERİ
© 2014 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. TOPOGRAFİK ANATOMİ 2. Baskı - Mart 2004 Tıpkı Basım 2014 Prof. Dr. Mehmet YILDIRIM ISBN: 978-975-420-348-6
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası hükümleri gereğince herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. * Kitaptaki şekillerin tamamı belirtilen kaynaklardan yararlanılarak Dr. Mehmet YILDIRIM tarafından tekrar çizilmiştir
Yayımcı : Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul Yayımcı Sertifika No : 15710 : No-bel Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Baskı / Cilt Kurtini Mevki, General Şükrü Kanatlı Cad. Ömerli - Hadımköy - İstanbul Matbaa Sertifika No : 12565 Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri Kapak Tasarım : Hakkı Çakır Baskı Tarihi : Şubat 2014 - İstanbul
Bu kitab›m, beni yetifltiren annem, babam ve ö¤retmenlerime arma¤and›r.
ÖNSÖZ
‹nsan anatomisi, hekimlik sanat›ndaki baflar›y› do¤rudan etkileyen en önemli derslerden biridir. Hekim, sanat›n› uygulayaca¤› de¤erli materyeli (insan vücudu) iyi bildi¤i ölçüde bilinçli tan›ya varabilir; do¤ru tedavi yapabilir. ‹nsan vücudunun prensip yap›s› sabittir; fakat kifliden kifliye de¤iflen oranlarda baz› variasyonlar söz konusudur. Hekim her zaman bunlara haz›r olmal›d›r. Tan› ve tedaviyi etkileyen bu variasyonlar› anlayabilmek için, metre, kilogram vb.ölçü sistemlerine benzer flekilde PRENS‹P YAPI ANATOM‹S‹’ni mutlaka bilmek gerekir. ‹nsan anatomisinin ö¤retiminde sistematik ve topografik olmak üzere klasik iki yöntem kullan›l›r. Son y›llarda tüm dünyada, topografik ö¤retim yöntemi daha çok tercih edilmektedir. Gerçekten de hekim tan›ya var›rken ve tedavi ederken multisistemlerle karfl›karfl›yad›r. Fakat topografik yöntemle anatomi ö¤retimi, k›sa bir sistematik anatomi ö¤retimini izlemelidir. Bütün dünyada oldu¤u gibi, yurdumuzda da anatomistler, bilgi ça¤›na ulafl›rken yeni ö¤retim yöntemlerinin aray›fl› içindedirler. Zaman›n çok önemli oldu¤u günümüzde, ö¤retim için ana düflünce “minimalizm anlay›fl› ile” bilgi aktar›m›d›r. Bunun için gereksiz ayr›nt›lar› atarak, anlafl›l›r cümlelerle yaz›lm›fl, ö¤retici flekiller içeren, olabildi¤ince çeflitli vurgular, uyar›lar (koyu yazma, maddelefltirme, en......büyük, uzun vb.) yap›lm›fl, ö¤rendiklerini denetleyebilece¤i sorular verilmifl kitaplara gereksinim vard›r. Ö¤retmen okulu ç›k›fll› olmam yan›nda 20 y›ll›k anatomi ö¤retimi deneyimlerimi de kullanarak haz›rlad›¤›m, flekillerinin tamam›n›, belirtti¤im kaynaklardan yararlanarak kendim çizdi¤im bu kitab›n, t›p fakültesi ve sa¤l›kla ilgili di¤er yüksek okul ö¤rencilerinin insan vücudunu ö¤renmelerine büyük katk› sa¤layaca¤› inanc›nday›m. Kitaptaki temel bilgiler yan›nda, TUS sorular›n› da içeren “Çal›flma Sorular›” bölümleri, ö¤renciler oldu¤u kadar ihtisas s›navlar›na haz›rlanan hekimler için de yararl› olacakt›r. Baflar› dileklerimle.
Mart 2004 Bahçeflehir
4
Prof. Dr. Mehmet YILDIRIM
‹Ç‹NDEK‹LER I. BÖLÜM GENEL ANATOM‹ • Girifl .......................................................................................................................11 • Anatomi terminolojisi ...........................................................................................12 Tasar›l› planlar ...........................................................................................12 Tasar›l› eksenler.........................................................................................12 Genel terimler............................................................................................14 • ‹nsan vücudunun bölümleri ................................................................................15 • ‹nsan vücudundaki temel yap›lar ve sistemler...................................................16 DER‹ ...........................................................................................................16 FASCIAE .....................................................................................................18 HAREKET S‹STEM‹ ....................................................................................19 Systema skeletale.................................................................20 Systema articulare ................................................................24 Systema musculare ..............................................................26 DOLAfiIM S‹STEM‹ .................................................................. Kardiovasküler sistem .........................................................29 Kalp.................................................................................29 Arterler ............................................................................30 Venler ..............................................................................31 Lenfatik sistem .....................................................................33 S‹N‹R S‹STEM‹ Merkezi sinir sistemi............................................................34 Periferik sinir sistemi ...........................................................36 Otonom sinir sistemi ...........................................................38 ‹NSAN VÜCUDUNUN BOfiLUKLARI ........................................................42 VÜCUT ZARLARI .......................................................................................42 ‹Ç ORGANLAR ...........................................................................................43 Systema digestorium............................................................45 Systema respiratorium .........................................................45 Systema urogenitale.............................................................46 Glandulae endocrinae .........................................................46 • Çal›flma sorular› 1 .............................................................................................47
II. BÖLÜM ÜSTTARAF (MEMBRUM SUPERIUS) ...........................................49 • Üsttaraf disseksiyonunda deri kesileri ............................................................49 • Üsttaraf›n yüzeyel damar ve sinirleri ..................................................................50 • Omuz bölgeleri.....................................................................................................54 Regio deltoidea..........................................................................................54 Omuz kavfla¤› kaslar› ................................................................................56 Regio scapularis.........................................................................................56 Regio axillaris ............................................................................................57 5
6 ‹çindekiler
• Kol bölgeleri .........................................................................................................67 Regio brachii anterior................................................................................67 Regio brachii posterior..............................................................................70 Fossa cubitalis ..........................................................................................73 Regio antebrachii anterior.........................................................................74 Regio antebrachii posterior.......................................................................78 Bilek ve el bölgeleri ..................................................................................82 • Üsttaraf damar ve sinirlerinin trajeleri ...........................................................90 • Çal›flma sorular› 2 .............................................................................................91
III. BÖLÜM ALTTARAF (MEMBRUM INFERIUS) • • • •
Alttaraf disseksiyonunda deri kesileri .............................................................96 Alttaraf›n yüzeyel damar ve sinirleri..............................................................98 Regio glutealis ....................................................................................................101 Uyluk bölgeleri ...................................................................................................108 Regio femoralis anterior..........................................................................108 Trigonum femorale ............................................................112 Canalis adductorius ...........................................................116 Canalis obturatorius...........................................................119 Regio femoris posterior...........................................................................119 • Bacak bölgeleri...................................................................................................123 Regio cruris anterior................................................................................123 Fossa poplitea..........................................................................................127 Regio cruris posterior ..............................................................................131 Bacak damar - sinirlerinin trajeleri .............................................................133 Ayak bölgeleri ...............................................................................................134 Regio dorsalis pedis ................................................................................134 Regio plantaris pedis...............................................................................137 • Çal›flma sorular› 3 ...........................................................................................142
IV. BÖLÜM GÖ⁄ÜS (THORAX) • Girifl .....................................................................................................................145 • Gö¤üs disseksiyonunda deri kesileri ............................................................146 • Toraks bölgeleri..................................................................................................146 Regio sternalis..........................................................................................148 Regio thoracis anterior (regio pectoralis) ..............................................148 Regio infraclavicularis........................................................150 Regio mammalia ................................................................150 Regio inframammalia.........................................................154 Regio thoracis lat.,post. ...........................................................................154 Regio costalis ...........................................................................................154 Ekstrinsik kaslar .................................................................155 ‹ntrinsik kaslar ...................................................................156 ‹nterkostal aral›klar›n damar ve sinirleri ..........................157 • Cavitas thoracis...................................................................................................161
‹çindekiler 7
•
• • • • • • •
Plevra ve plevral boflluklar .....................................................................161 Perikard ve kalp ......................................................................................164 Kalbin eksternal anatomisi................................................165 Kalbin kenarlar› .................................................................166 Kalbin duvar yap›s›............................................................166 Kalbin kanlanmas› .............................................................167 Kalbin iletim sistemi ve innervasyonu .............................171 Kalbin internal anatomisi - kalp boflluklar›......................173 Sa¤ kalp ........................................................................173 Sol kalp .........................................................................177 Pulmones (akci¤erler) .............................................................................178 Akci¤erlerin eksternal anatomisi.......................................179 Akci¤erlerin makro-mikroskopik anatomisi .....................182 Acinus pulmonaris’in ince yap›s›......................................184 Bronfllara ve akci¤erlere klinik bak›fl ...............................187 Toraks›n damarlar›..............................................................................................191 Aorta ascendens, arcus aortae,aorta thoracica.......................................191 A.thoracica interna, a.thoracica lateralis vb. ..........................................192 V.cava superior ve oluflumuna kat›lan venler .......................................193 Azigos ven sistemi...................................................................................194 Toraks›n sinirleri .................................................................................................196 Toraks›n lenfatikleri............................................................................................200 Trachea................................................................................................................203 Oesophagus ........................................................................................................204 Mediastinum........................................................................................................209 Toraks organ ve oluflumlar›n›n projeksiyonlar›............................................210 Çal›flma sorular› 4 ...........................................................................................216
V. BÖLÜM KARIN (ABDOMEN) • Kar›n disseksiyonunda deri kesileri ................................................................19 • ANTEROLATERAL KARIN DUVARI....................................................................220 Anterolateral kar›n duvar›ndaki kaslar..................................................221 Lig. inguinale, vagina musculi recti abdominis, linea semilunaris, lig. lacunare, tendo conjunctivus, lig. reflexum, trigonum inguinale ......................................221
Canalis inguinalis ve inguinal f›t›klar .....................................................222 Funiculus spermaticus.............................................................................228 Fascia transversalis ..................................................................................226 Peritoneum parietale anterius.................................................................226 • KARIN BÖLGELER‹ ............................................................................................229 Kar›n anterolateral duvar›n›n damar ve sinirleri....................................230 • KARIN BOfiLU⁄U VE PER‹TON........................................................................233 Peritoneum...............................................................................................233 Meso, ligamentum, plica, omentum .................................234 Omentum majus et minus, mesenterium .........................236
8 ‹çindekiler
Önemli peritoneal boflluklar, oluklar, ç›kmazlar..............237 Abdominal sindirim sistemi organlar›.....................................................238 Oesophagus .......................................................................238 Gaster .................................................................................240 Intestinum tenue................................................................244 Duodenum....................................................................244 Jejunum ve ileum .........................................................246 Intestinum crassum............................................................248 Karaci¤er ve safra kanallar›...............................................251 Pancreas .............................................................................256 Splen...................................................................................257 Retroperitoneum yap›lar› ........................................................................258 Böbrekler............................................................................258 Üreter..................................................................................262 Gl. suprarenalis..................................................................263 Kar›n arka duvar›ndaki kaslar...........................................264 Kar›n arka duvar›ndaki sinirler .........................................265 Kar›n arka duvar›ndaki damarlar......................................272 Aorta abdominalis ........................................................272 V.cava inferior ..............................................................276 Hepatik portal venöz sistem........................................277 Porto-sistemik anastomozlar........................................278 Retroperitoneal lenfatikler.................................................280 • KARIN ORGAN - OLUfiUMLARININ ‹ZDÜfiÜMLER‹.......................................281 • Çal›flma sorular› 5 ...........................................................................................286
VI. BÖLÜM PELV‹S VE PER‹NE (PELV‹S et PER‹NEUM) • Girifl .....................................................................................................................289 • PELV‹S ÇAPLARI................................................................................................290 • PELV‹S ORGANLARI...........................................................................................292 Rectum .....................................................................................................292 Üreter........................................................................................................293 Vesica urinaria..........................................................................................294 Duc.deferens ............................................................................................297 Vesicula seminalis ....................................................................................297 Prostata.....................................................................................................297 Duc.ejaculatorius .....................................................................................300 Ovarium ...................................................................................................302 Tuba uterina.............................................................................................303 Uterus .......................................................................................................304 Vagina.......................................................................................................307 • PELV‹S’‹N DAMAR VE S‹N‹RLER‹ ......................................................................308 • PER‹NEUM ..........................................................................................................316 Tan›m ve üçgenler...................................................................................316
‹çindekiler 9
·
Diaphragma pelvis...................................................................................317 Diaphragma urogenitale..........................................................................320 Fossa ischioanalis ....................................................................................322 Erkek d›fl üreme organlar› (penis, scrotum) ..................................................326 Kad›n d›fl üreme organlar› (vulva) .........................................................336 Çal›flma sorular› 6 ......................................................................................340
VII. BÖLÜM
SIRT (DORSUM)
• • • •
S›rt disseksiyonunda deri kesileri..................................................................343 S›rt kaslar› ...........................................................................................................344 Regio cervicalis posterior ................................................................................349 Omurilik (medulla spinalis) ...............................................................................350 Makroskopik anatomisi ve örtüleri.........................................................350 Omurili¤in ince yap›s›.............................................................................352 ‹nen ve yükselen yollar ..........................................................................355 • Çal›flma sorular› 7 ...........................................................................................359
VIII. BÖLÜM BAfi VE BOYUN (Caput et Collum) A. BOYUN ..................................................................................................................361 • • • • • •
• • • • •
• •
Girifl .....................................................................................................................361 Boyundaki deri sinirleri .....................................................................................362 Boyun yüzeyel venleri .......................................................................................364 Fascia cervicalis ..................................................................................................364 Boyun kaslar›......................................................................................................366 Boyun bölgeleri ve buralardaki üçgen alanlar .................................................369 Regio sternocleidomastoidea ..................................................................369 Regio cervicalis anterior..........................................................................369 Trigonum submandibulare ................................................369 Trigonum submentale........................................................370 Trigonum caroticum ..........................................................370 Trigonum musculare..........................................................370 Regio cervicalis lateralis ..........................................................................370 Trigonum omoclaviculare..................................................370 Trigonum omotrapezoideum ............................................372 Boyunda bulunan atardamarlar .........................................................................374 Boyunda bulunan derin venler .........................................................................381 Bafl-boyun lenfatikleri ........................................................................................382 Boyundaki sinirler ..............................................................................................384 Boyundaki iç organlar (Gl.thyroidea, gll.parathyoideae, ............................................................390 pharynx, larynx ve trachea)....................................................................392 Boyunda bulunan baz› oluflumlar›n trajeleri...............................................399 Çal›flma sorular› 8-A .......................................................................................401
10 ‹çindekiler
B. BAfi ..........................................................................................................................405 • • • • • •
Bafl disseksiyonunda deri kesileri .................................................................405 Scalp ve yüzün mimik kaslar›............................................................................406 Mimik kaslar›n innervasyonu - N.facialis..........................................................408 Yüz ve saçl› derinin innervasyonu - N.trigeminus ...........................................409 Yüz ve saçl› derinin arter ve venleri.................................................................412 Saçl› deri bölgeleri (regiones fornicis capitis) ..................................................414 Regio frontoparietooccipitalis .................................................................415 Regio temporalis......................................................................................416 Regio auricularis - kulak (auris) .............................................................421 • Regiones faciales (yüz bölgeleri) Regio facialis lateralis ..............................................................................433 Subregio parotideomasseterica .........................................434 Subregio zygomatica .........................................................439 Subregio infratemporalis ...................................................439 Subregio buccalis...............................................................439 Subregio mentalis ..............................................................440 Regio facialis anterior Subregio orbitalis ...............................................................440 Subregio nasalis .................................................................457 Subregio oralis ...................................................................463 Regiones faciales profundae Regio infratemporalis .......................................................470 Regio pterygopalatina........................................................476 • Kafatas› bofllu¤u oluflumlar› Fossae cranii (kafa taban› çukurluklar›).................................................478 Beyin örtüleri ...........................................................................................479 Beyinin kanlanmas›................................................................................483 Beynin makroskopik anatomisi.............................................................492 Cerebrum .................................................................................................492 Diencephalon...........................................................................................497 Beyin sap› ...............................................................................................497 Cerebellum...............................................................................................500 Beyin ventrikülleri ...................................................................................501 BOS ..........................................................................................................502 • Baflta bulunan baz› oluflumlar›n trajeleri .....................................................504 • Çal›flma sorular› 8-B........................................................................................506 ‹NDEKS .........................................................................................................................509 KAYNAKLAR.................................................................................................................519 ÇALIfiMA SORULARININ YANITLARI...........................................................................520
Bölüm
1
GENEL ANATOM‹ G‹R‹fi ‹nsan Anatomisi (anatomia humana), insan vücudunun normal flekil ve yap›s›n› inceleyen bir bilim dal›d›r. Di¤er t›p bilim dallar›n›n da temelini oluflturan ANATOM‹’nin u¤rafl› alan›, günümüzde flekil ve yap› ile s›n›rl› kalmay›p geliflim, fonksiyon ve klinik özellikleri de kapsar. Anatomi terimi, Grekçe anatome (ana + temnein, kesip parçalara ay›rmak) teriminden orijin al›r. Anatomi ö¤retimindeki kadavra uygulamas›n› belirten dissectio’nun kayna¤› olan Latince dissecare de ayn› anlamdad›r. Eskiden, ölü anatomisi (nekroanatomi) anlam›nda kullan›lan ve ö¤retimi sadece kadavraya dayanan anatomi, günümüzde s›n›rlar›n› canl› vücuda ulaflt›rm›flt›r (living anatomy, canl› vücut anatomisi). Klinik Anatomi, Cerrahi Anatomi, Radyolojik Anatomi ve Yüzeyel Anatomi gibi modern anatomi dallar›, anatominin canl› vücuda entegrasyonunun en güzel örnekleridir. Baflar›l› bir hekim olman›n en önemli koflullar›ndan biri iyi bir anatomi bilgisine sahip olmakt›r. ‹nsan vücudunun yap›s›, iki ö¤retim yöntemi ile incelenebilir. Bunlardan birincisi, biyolojik ifllevlerine göre gruplanm›fl organ sistemleri çerçevesinde inceleme olup, bu yöntemle sistemik anatomi (anatomia systemica) do¤mufltur. Bir bütün olan insan vücudu, sistemik anatomide analitik bir bak›fl aç›s› ile systema locomotorium, systema cardiovasculare, systema digestorium, systema respiratorium, systema urogenitale, systema nervosum, organa sensuum ve glandulae endocrinae (endokrin sistem) olarak 8 sisteme ayr›lm›flt›r. ‹kincisi, sentezci bir bak›fl aç›s› ile insan vücudunun, sistem ayr›m› yap›lmaks›z›n bölge bölge ele al›narak incelenmesi olup, bu yöntemle de topografik anatomi ortaya ç›km›flt›r. Topografik anatomi yöntemi, uygulamal› bir bilim alan› olan t›p doktorlu¤u (hekimlik, md) için daha elverifllidir; çünkü hekimin karfl›s›na gelen hastan›n yak›nmalar› da, muayenesi de vücut bölgelerine göredir. Klinik anatomi, cerrahi anatomi, radyolojik anatomi ve yüzeyel anatomilerde insan vücudunun ele al›n›fl› topografik yöntemledir. Bu kitab›n genel anatomi d›fl›ndaki bölümleri topografik yöntemle yaz›lm›flt›r. 11
12 Genel Anatomi
ANATOM‹ TERM‹NOLOJ‹S‹ Hekimlik dilinin de temelini oluflturan anatomi terimleri Latince (L.) ve Grekçe (Gr.) kökenlidir. ‹nsan vücudunda bulunan yaklafl›k 5000 oluflumun adland›r›lmas›, ortak bir dilin yarat›lmas› amac› ile, belli prensipler çerçevesinde Uluslararas› Anatomi Nomenklatür Komitesi taraf›ndan yap›l›r. Bu terimler, Nomina Anatomica (N.A.) olarak yay›mlanarak tüm anatomi bilim dallar› taraf›ndan kullan›l›r. ‹nsan vücudundaki tüm tarifler, geçirilen tasar›l› planlar, organ ve oluflumlar›n konumlar› ile birbirleriyle olan iliflkileri, ekstremiteler veya bir bölümünün hareket fleklinin belirtilmesi normal anatomik pozisyonda (positio anatomica normalis) duran bir kifliye göre yap›l›r. Ayakta dik duran, yüzü öne dönük - gözleri ile karfl›ya bakan, kollar› yanlarda sark›k - avuç içleri öne bakan, ayaklar› bitiflik bir flekilde duran kiflinin pozisyonuna normal anatomik durufl denir. Normal anatomik durufltaki bir kiflide yap›lacak tarif ve iliflki adland›rmalar›n›n, herkes taraf›ndan ayn› anlamda alg›lanabilmesi için dört tasar›l› düzlem ile üç eksen tan›mlanm›flt›r (fiekil 1-1).
TASARILI ANATOM‹K DÜZLEMLER (plana) 1. Plana sagittalia: Vücudun uzun ekseni boyunca (longitudinal flekilde), yere dik olarak önden-arkaya (veya arkadan-öne) do¤ru geçirilen düzlemler için kullan›lan ortak terimdir. • Planum medianum: Özel bir sagittal plan olup, linea mediana anterior et posterior’dan geçerek vücudu sa¤-sol iki eflit yar›ma böler. • Plana paramediana: Planum medianum’a paralel geçirilen planlar için kullan›lan ortak terimdir. Bir planum paramedianum da, vücudu sa¤-sol olarak iki parçaya ay›r›r; fakat parçalar planum medianum’un ay›rd›¤› yar›mlar›n aksine eflit de¤ildir. 2. Plana frontalia (plana coronalia): Vücudun uzun ekseni boyunca yere ve sagittal düzlemlere dik olarak, sa¤dan-sola (veya soldan sa¤a) do¤ru geçirilen düzlemler için kullan›lan ortak terimdir. Herhangi bir frontal düzlem, vücudu ön-arka fleklinde, eflit olmayan iki parçaya ay›r›r. 3. Plana horizontalia (plana transversalia): Sagittal ve frontal planlara dik olarak, yere paralel geçirilen düzlemler için kullan›lan ortak terimdir. Herhangi bir horizontal düzlem, vücudu üst ve alt, eflit olmayan iki parçaya ay›r›r. Planum transpyloricum, planum subcostale, planum supracristale vb. özel transversal planlar da tan›mlanm›flt›r (Bkz. kar›ndan geçirilen tasar›l› düzlemler). TASARILI EKSENLER: Herhangi iki düzlemin kesiflme yerinde oluflmak üzere üç tasar›l› eksen tan›mlanm›flt›r. 1. Axis verticalis: ‹nsan vücudunun longitudinal-dikey ekseni olup, planum medianum ile planum midcoronale’nin kesiflim yerinde oluflur.
M. YILDIRIM 13
Axis verticalis Planum sagittale Planum frontale
Planum horizontale
Axis sagittalis
Axis transversalis
ďŹ ekil 1-1. Normal anatomik duru, planlar ve eksenler.
14 Genel Anatomi
2. Axis transversalis: Vücudun sa¤›ndan soluna veya solundan sa¤›na do¤ru yere paralel olarak geçirilen eksen olup, planum coronale ile planum transversale’nin kesiflim yerinde oluflur. Axis bilateralis olarak da adland›r›l›r. 3. Axis sagittalis: Planum sagittale ile planum horizontale’nin kesiflim yerinde oluflan axis sagittalis, vücudun önünden arkas›na (anteroposterior eksen), yere paralel olarak uzan›r.
GENEL TER‹MLER (nomina generalia) Verticalis
Dikey, düfley anlam›ndad›r.
Horizontalis
Yatay, enine, horizontal.
Medianus
Orta hatta bulunan anlam›ndad›r.
Coronalis
Sutura coronalis’e uyacak flekilde bulunan.
Sagittalis
Sutura sagittalis hizas›nda bulunan.
Dexter
Sa¤, sa¤da bulunan.
Sinister
Sol, solda bulunan.
Medialis
‹ç tarafta, orta düzleme yak›n olarak bulunan.
Lateralis
Orta düzlemden uzakta, d›flyanda bulunan.
Intermedius
‹ki oluflum aras›nda bulunan.
Anterior
Ön, önde bulunan anlam›ndad›r. Ventralis de ayn› anlamda kullan›l›r.
Posterior
Arka, arkada veya vücudun s›rt taraf›nda bulunan. Dorsalis’le ayn› anlamda kullan›l›r.
Superior
Yukar›da, bafla do¤ru olan. Cranialis’le eflanlaml›d›r.
Inferior
Alt, afla¤› anlam›ndad›r. Caudalis ile ayn› anlaml›d›r.
Apicalis
Tepe ile ilgili, tepeye yak›n olan.
Basalis
Taban ile ilgili, tabana yak›n olan.
Medius
Orta.
Proximalis
Gövdeye yak›n olan.
Distalis
Gövdeden uzak olan.
Centralis
Merkeze yak›n olan.
Periphericus
Merkezden uzak, periferide bulunan.
Superficialis
Yüzeye yak›n olan, yüzeyel.
M. YILDIRIM 15
Profundus
Yüzeyden uzakta, derinde bulunan.
Radialis
Üst ekstremitede, radius taraf›nda bulunan.
Ulnaris
Ulna taraf›nda (iç tarafta) bulunan.
Fibularis
Alt ekstremitede fibula taraf›nda (d›flyanda) bulunan.
Tibialis
Tibia taraf›nda (içyanda) bulunan.
Palmaris
Elin ön yüzünde bulunan. Volaris ile ayn› anlamdad›r.
Plantaris
Ayak taban›nda bulunan.
Flexion
Sagittal düzlemde eklem kollar›n›n birbirine yaklaflmas›.
Extension
Sagittal düzlemde eklem kollar› aras›ndaki aç›n›n büyütülmesi.
Abduction
Frontal planda, eklem kolunun orta hattan uzaklaflmas›.
Adduction
Frontal planda, eklem kolunun orta hatta yaklaflmas›.
Rotation
Bir eksende dönme hareketi. Genellikle vertikal eksene göre belirtilir. Rotatio interni, içyana (median düzleme) do¤ru, rotatio externi d›flyana do¤ru dönme için kullan›l›r. Önkoldaki içe dönme hareketi için pronation, d›fla dönme hareketi için supination terimleri kullan›l›r.
Inversion
Ayak taban›n›n orta düzleme döndürülme hareketi.
Eversion
Ayak taban›n›n orta düzlemden uzaklafl›p, d›flyana do¤ru bakacak flekilde döndürülmesi hareketi.
Opposition/ reposition
Sadece insana özgü bir hareket olup, el baflparma¤›n›n, di¤er parmaklara ayr› ayr› ulaflma ve tekrar normal konumuna gelme hareketidir.
Intorsion/ extorsion
Göz yuvarla¤›n›n dönme hareketlerini belirtmek için kullan›lan terimlerdir. Axis bulbi boyunca d›flyana dönme için extorsion, içyana dönme için intorsion kullan›l›r.
‹NSAN VÜCUDUNUN BÖLÜMLER‹ (PARTES CORPORIS HUMANI) ‹nsan vücudu, topografik olarak 5 bölüme ayr›l›r. Bunlar›n ikisi çift oldu¤undan toplam 7 bölümden bahsedilir (fiekil 1.2). I. BAfi (caput) II. BOYUN (collum veya cervix)
16 Genel Anatomi
III. GÖVDE (truncus): 4 bölümü vard›r: • Gö¤üs (thorax) • Kar›n (abdomen) • Pelvis (pelvis) • S›rt (dorsum) IV. ÜSTTARAF (membrum superius): Çift olup, her birinde 6 temel alt bölüm vard›r: • Omuz (omos) ve omuz kemeri (cingulum pectorale) • Aksilla (axilla) • Kol (brachium) • Dirsek (cubitus) • Önkol (antebrachium) • El (manus) V. ALTTARAF (membrum inferius): Çift olup, her birinde 6 temel alt bölüm vard›r. • Kalça kemeri (cingulum pelvicum) • Kalça (coxa) • Uyluk (femur) • Diz (genu) • Bacak (crus) • Ayak (pes) ‹nsan vücudunun ö¤retiminin kolaylaflt›r›lmas› ve belli bölgelerin ayr›nt›l› incelenebilmesi için bölümler altbölümlere, bunlar bölgelere (regio = tekil, regiones = ço¤ul) ve bazen de daha küçük altbölgelere (subregio) ayr›l›r. Temel topografoanatomik birim bölge/regio kabul edildi¤inden TOPOGRAF‹K ANATOM‹, REG‹ONAL ANATOM‹ adland›rmalar› yap›l›r. Topografik düzende konular›n ifllenmesi, deriden bafllanarak derinlere do¤ru inilmek suretiyle yap›l›r. Prensip olarak, 5 tabaka vard›r; fakat bölgeden bölgeye bunlar›n kal›nl›klar› çok de¤iflebilir. 1. Deri - stratum cutaneum (cutis) 2. Derialt› veya yüzeyel fasya - stratum subcutaneum, fascia superficialis 3. Derin fasya - fascia profunda (bölgeye göre adland›r›l›r) 4. Kas tabakas› - stratum musculare / musculotendinosum 5. Kemik veya iç organ tabakas› - stratum osteum / stratum viscerale Bunlardan ilk iki tabaka yüzeyel tabakalar veya epifasyal tabakalar, son iki tabaka da derin tabakalar veya subfasyal tabakalar olarak da adland›r›l›r.
‹NSAN VÜCUDUNDAK‹ TEMEL YAPILAR VE S‹STEMLERLE ‹LG‹L‹ B‹LG‹LER I. DER‹ (cutis, integumentum commune) Deri, insan vücudunun en büyük organ› olup, yaklafl›k alan› 2 m2, ortalama kal›nl›¤› 1- 2 mm’dir. Dört temel fonksiyonu vard›r: • Vücudu mekanik, osmotik, kimyasal, ›fl›k ve termal zararl› etkenlere karfl› korur.
M. YILDIRIM 17
Caput
Collum
Brachium
Dorsum Abdomen
Cubitus
Pelvis Antebrachium Manus
Femur
Genu
Crus
MEMBRUM INFERIUS
TRUNCUS
Thorax
Pes
fiekil 1-2. ‹nsan vücudunun bölümleri ve alt bölümleri.
MEMBRUM SUPERIUS
Omos
18 Genel Anatomi
• Sahip oldu¤u çeflitli reseptörler ile en genifl genel duyu organ› (a¤r›, ›s› ve dokunma reseptörlerini içerir) olarak fonksiyon görür. • Eklentilerinden olan ter ve ya¤ bezleri ile bir boflalt›m organ› olarak görev yapar. Sempatik sinirlerle innerve edilen ter bezleri termoregülasyonda rol oynar. • Vücut ›s›s›n›n düzenlenmesinde (termoregülasyon) rol oynar. Bu düzenleme derinin sahip oldu¤u zengin damarlanma ve ter bezleri ile sa¤lan›r. Deri, birbirinden oldukça farkl› iki tabakadan yap›l›d›r : a. Epidermis: Ektoderm orijinli, çok katl› keratinleflmifl epitelden yap›l› yüzeyel tabakad›r. Kan damarlar› içermeyen epidermis, dermisteki damarlardan difüzyonla buraya ulaflan kanla beslenir. Vücutta epidermisin en kal›n oldu¤u yerler, avuç içi ve ayak taban›d›r. Epidermis 5 katmanl› bir yap›ya sahiptir. Bunlardan en derinde bulunan stratum basale (str. germinativum), derinin rengini veren (çünkü melanositleri içerir) bir katman oldu¤u gibi gerekti¤inde epidermisin di¤er tabakalar›n› da oluflturabilecek yetenektedir. b. Dermis (corium): Birbirine örülmüfl, kollajen ve elastik ba¤ dokusu liflerinden oluflmufl kal›n bir tabakad›r (400 - 2500 mikron kal›nl›¤›nda). K›l folikülleri (bulbus pili), ter bezleri (gll.sudoriferae), ya¤ bezleri (gll.sebaceae), kan damarlar›, lenf damarlar›, sinirler ile reseptör olarak birçok eklenti yap›ya sahiptir. Vücudun de¤iflik bölümlerinde farkl› yöneltide olmak üzere deri üzerinde sulci cutis (Langer çizgileri) olarak adland›r›lan oluklar vard›r. Bu oluklar, dermisin ba¤ doku demetlerinin hakim yöneltileri boyunca olufltuklar›ndan, cerrahi öneme sahiptirler ve deri kesileri, bu çizgilere paralel olarak yap›lmal›d›rlar. Aksi halde kesilecek daha çok ba¤ doku lifi nedeniyle yara kenarlar› daha çok aç›l›r ve yara üzerinde daha belirgin iz kal›r. Vücut duvarlar› ve ekstremitelerin derisi, segmental innervasyona sahiptir. Omurili¤in bir segmentinden ç›kan sinirin deri dallar› ile innerve edilen deri alan›na dermatom denir. Benzer flekilde, bir segmentten orijin alan sinir yolu ile innerve edilen özel kas grubu da myotom olarak adland›r›l›r. Deri, özel deri hastal›klar› yan›nda, sistemik hastal›klardaki etkileflimi, cerrahi özellikleri ve innervasyon yönü nedeniyle nörolojik hastal›klar›n tan›s›nda da önem tafl›r.
II. FASCIAE (fasyalar) Fascia (L.zar, örtü, Romal›larda çocuk giysisi), vücudu ve bölümlerindeki çeflitli yap›lar› saran, ba¤ dokusundan yap›lm›fl bir izolasyon - ambalajlama dokusudur. Vücuttaki fasyalar fascia superficialis ve fascia profunda olarak iki tip içinde ele al›n›rlar. a. Fascia superficialis (yüzeyel fasya): Stratum subcutaneum olarak da adland›r›lan fascia superficialis (yüzeyel fasya), derinin dermis tabakas› ile derin
M. YILDIRIM 19
fasya aras›nda yer al›r. Ya¤ ve gevflek ba¤ dokusundan oluflmufl mikst bir katmand›r. Fascia superficialis içinde, deri sinirleri, yüzeyel venler (baz› yerlerde küçük arterler), lenf damarlar›, gö¤üs ön duvar›nda meme bezleri, yüzde mimik kaslar bulunur. Scalp, ense, avuç içi ve ayak taban›n›n yüzeyel fasyas›, deri ile derin fasya aras›nda uzanan birçok kollajen lif demetleri içerir. Göz kapaklar›, kulak kepçesi, scrotum, penis ve clitoris’in derialt› dokusunda, ya¤ doku bulunmaz. Gö¤üs, kar›n ve perinedeki yüzeyel fasya, yüzeyel (panniculus adiposus) ve derin (str. membranosum) iki farkl› katmandan oluflur. Gö¤üs ve kar›ndaki yüzeyel katmana Camper fasyas›, perinedeki yüzeyel katmana Cruveilhier fasyas› denir. Gö¤üs ve kar›ndaki derin katman için Scarpa fasyas›, perinedeki derin katman için Colles fasyas› adland›rmalar› da yap›lm›flt›r. Disseksiyon esnas›nda ve cerrahi giriflimlerde, fascia superficialis oluflumlar›n›n ortaya konup korunmas› büyük titizlik gerektirir. Yüzeyel fasya, vücut konturlar›n›n oluflumu, bas›nç absorpsiyonu, vücut ›s›s›n›n konservasyonu ile yüzeyel damar - sinirlerin sa¤l›kl› bir flekilde seyrinin sa¤lanmas› gibi fonksiyonlar› üstlenmifltir. b. Fascia profunda (derin fasya): Yüzeyel fasyan›n derininde olarak tüm vücudu saran (fascia investiens), s›k örgülü ba¤ dokusundan oluflmufl oldukça sa¤lam bir tabakad›r. Ekstremitelerde kemiklere kadar gönderdi¤i bölmelerle (septum intermusculare) fasyal kompartmanlar›n oluflmas›n› sa¤lar. Gö¤üste ve kar›nda incedir. Hareketli eklemlerin hizas›ndaki derin fasya, oldukça kal›nlaflarak buradaki kiriflleri saran retinaculum’lar› oluflturur. Retinakulumlardan ç›kan bir k›s›m fibröz demet, derindeki kemiklere ulaflarak tendonlar için osteofibröz kanallar oluflturur. Tendonlar›n etraf›ndaki sinovyal tendon k›l›flar› (vaginae synoviales tendineae) ile kemik, kas, tendon ve kaslar aras›ndaki bursae da derin fasyan›n özel oluflumlar› kabul edilir. Derin fasya vücutta bir bütünlük arzetmesine karfl›n bulundu¤u bölüm/bölgeye göre adland›r›l›r (fascia cervicalis, fascia axillaris, fascia brachii, fascia femoris - fascia lata vb.).
III. HAREKET S‹STEM‹ OLUfiUMLARI Hareket sistemi (systema locomotorium), insan vücuduna belirli bir biçim veren ve ona mekanda yer de¤ifltirme olana¤› sa¤layan bir sistemdir. Hareket sistemi, systema skeletale, systema articulare ve systema musculare olarak üç alt sistem içerir. Kemikler ve eklemlerin ele al›nd›¤› iskelet ve eklem sistemleri hareket sisteminin pasif bölümünü olufltururlar. Bu pasif unsurlar ancak iskelet kaslar› ile hareket edebilir. Hareket sisteminin alt sistemlerini ayr› ayr› ele alaca¤›z.
20 Genel Anatomi
1. Systema skeletale (ossa, iskelet sistemi) ‹skelet sistemi insan vücudundaki 206 kemik taraf›ndan oluflturulur. Çeflitli flekillerdeki bu kemikler, aksial (skeleton axiale) ve appendiküler iskelet (skeleton appendiculare)’ler fleklinde organize olmufllard›r. Skeleton axiale, bafl-boyun ve gövdenin iskeletini, skeleton appendiculare’ler ise üsttaraflar ve alttaraflar›n iskeletini olufltururlar. Yetiflkin bir kiflide bulunan 206 kemi¤in, 126’s› appendiküler iskelette, 80 tanesi de aksial iskelette yer al›r (Tablo 1.1a,b). ‹skelet sisteminin temel fonksiyonlar› flunlard›r: • Yumuflak dokulara destek olur. • Vücut boflluklar›ndaki iç organlar› korur ve destekler. • Vücut bölümlerinin hareketlerini sa¤layan kaslara yap›flma yeri teflkil eder; böylece biomekanik kald›raç gibi fonksiyon görür. • Bir iyon depo yeri olan kemikler, Ca++, PO4- ve CO3- homeostazisinde rol oynar. • Kan hücreleri yap›m› (hemopoiesis) k›rm›z› kemik ili¤inde gerçekleflir. Tablo 1-1a. Aksial iskeleti oluflturan kemikler. Skeleton axiale Cranium NEUROCRANIUM
SPLANCHNOCRANIUM
COLUMNA VERTEBRALIS
SKELETON THORACICUM
Kemik Os frontale Os occipitale Os parietale Os sphenoidale Os temporale Os ethmoidale Os zygomaticum Os lacrimale Os nasale Vomer Concha nasalis inferior Os palatinum Maxilla Mandibula Os hyoideum Malleus Incus Stapes Vertebrae cervicales Vertebrae thoracicae Vertebrae lumbales Os sacrum Os coccygis Costae Sternum Toplam
Say›s› 1 1 2 1 2 1 2 2 2 1 2 2 2 1 1 2 2 2 7 12 5 1 1 24 1 80
M. YILDIRIM 21
Tablo 1-1b. Appendiküler iskeleti oluflturan kemikler. Skeleton appendiculare Ossa membri superioris Cingulum pectorale Pars libera membri superius Brachium Antebrachium Manus
Ossa membri inferioris Cingulum pelvicum Pars libera membri inferioris Femur Crus Pes
Kemik
Say›
Scapula (2) Clavicula (2)
4
Humerus Radius Ulna Ossa manus Ossa carpi Ossa metacarpi Phalanges
2 2 2 16 10 28
Os coxae
2
Os femoris Patella Tibia Fibula Ossa pedis Ossa tarsi Ossa metatarsi Phalanges
2 2 2 2
Toplam
14 10 28 126
Kemiklerin yap›s› ve çeflitleri Kemikler, canl› kemik hücreleri (osteocytus) ile inorganik maddeler tafl›yan organik intersellüler matriksten oluflan kemik dokudan (textus osseus) yap›l›d›rlar. Kemik dokunun sertli¤i, intersellüler (ekstrasellüler) matrikste fazla miktarda bulunan kalsiyum fosfat (% 85), kalsiyum karbonat (% 10), kalsiyum florit, magnezyum fosfat gibi maddelere ba¤l›d›r. Kemik dokunun 1/3’ü organik, 2/3’ü inorganik maddelerden oluflur. Organik maddeler, kemi¤e sa¤laml›k ve fleksibilite kazand›r›rlar. 1 mm3’lük kompakt kemik dokusunda 750-900 osteosit bulunur. Histolojik olarak, substantia compacta ve substantia spongiosa (textus osseus compactus ve textus osseus spongiosus - trabecularis) olarak iki tip kemik doku vard›r. Kompakt kemik doku; düzenli bir Havers sistemi (osteon)’ne sahip oldu¤u halde, süngerimsi yap›da, boflluklar ve trabeküller içeren spongiöz kemik doku Havers sistemlerine sahip de¤ildir.
22 Genel Anatomi
‹nsan vücudunda 5 farkl› tip kemik bulunur (fiekil 1.3) a. Uzun kemikler (ossa longa, tekil: os longum): Uzunlu¤u geniflli¤inden büyük olan kemikler olup, özellikle appendiküler iskelet bölümlerinde (scapula, os coxae, ossa carpi et tarsi hariç) bulunurlar. Uzun bir kemik diaphysis olarak adland›r›lan tubuler bir gövde ile her biri epiphysis olarak adland›r›lan iki genifllemifl uca sahiptir. Diafiz ile epifiz aras›nda lamina (linea) epiphysialis bulunur. Buras› sekonder kemikleflme oda¤›n›n oldu¤u yerdir. Diafiz içinde, cavitas medullaris olarak adland›r›lan bir boflluk bulunur. Canl›da ve kadavrada cavitas medullaris medulla ossium (kemik ili¤i) ile doludur. Cavitas medullaris’i çevreleyen kemik doku kompakt kemik yap›s›nda olup, d›fltan periosteum, içten endosteum ile kapl›d›r. Epifizler, ince bir kompakt kemikle sar›l› olmas›na karfl›n esas olarak spongiöz kemik dokudan yap›l›d›r. Epifizlerde, di¤er kemiklerle eklemleflmeyi sa¤layacak facies articularis’ler bulunur. Facies articularis’ler cartilago articularis ad› verilen hiyalin k›k›rdak tabakas› ile kapl›d›r. Diafiz ile epifiz aras›ndaki, lamina epiphysialis’i içine alan bölüme metaphysis denir. b. K›sa kemikler (ossa brevia, tekil: os breve): Kabaca kuboid flekildeki bu kemikler, ekstremite kemiklerinden ossa carpi ve ossa tarsi’leri içerirler. K›sa kemikler, ince bir kompakt kemik tabakas› ile kapl› spongiöz kemik dokusundan yap›l›d›r. Eklem yüzleri d›fl›ndaki bölümleri periosteum ile kapl›d›r. Eklem yüzleri uzun kemiklerdeki eklem yüzleri gibi hiyalin k›k›rdak tabakas› ile kapl›d›r. c. Yass› kemikler (ossa plana, tekil: os planum): ‹ki kal›n kompakt kemik dokusu aras›ndaki spongiöz kemik dokudan (diploe) yap›l› olan yass› kemikler intramembranöz kemikleflme (ba¤ doku üzerinden kemikleflme) ile oluflurlar. Sternum, costae ve calvaria oluflumuna kat›lan kafatas› kemikleri yass› kemik örnekleridirler. d. Düzensiz kemikler (ossa irregularia, tekil: os irregulare): Yukar›da belirtilen flekillerden hiçbirine uymayan kemiklerdir. D›fltan ince bir kompakt kemik tabakas› ile kaplanm›fl spongiöz kemik yap›s›ndad›rlar. Omurlar (vertebrae), kalça kemikleri (os coxae) ile kafa taban› ile yüz kemikleri (os sphenoidale, maxilla, mandibula) düzensiz kemiktirler. Kafatas›ndaki baz› düzensiz kemikler, tafl›d›klar› haval› boflluklar (sinus sphenoidalis, sinus maxillaris vb.) nedeniyle ossa pneumaticae’ya örnek olufltururlar. e. Sesamoid kemikler (ossa sesamoidea, tekil: os sesamoideum): Küçük kemikler olup, baz› tendonlar ile kaslar› kemiklere ba¤layan fibröz bandlar içinde bulunurlar. Muhtemelen sürtünmeye yan›t olarak oluflan bu kemikler, tendonlar›n çekme yönlerini de¤ifltirirler. Patella ile os pisiforme en tipik sesamoid kemiklerdir.
M. YILDIRIM 23
Epiphysis
Substantia compacta Periosteum
Metaphysis
B
Os longum
Diaphysis Cavitas medullaris
Substantia compacta Substantia spongiosa
C
A
Os planum
Diploe
D F Os breve Os irregulare
E
fiekil 1-3. Kemik çeflitleri ve uzun bir kemi¤in bölümleri.
24 Genel Anatomi
2. Systema articulare (eklem sistemi, juncturae) ‹ki veya daha çok iskelet oluflumu (kemik veya k›k›rdak) aras›ndaki fonksiyonel birleflmeler, hareketli olsun veya olmas›n eklem (articulatio, art., junctura) olarak adland›r›l›r. Eklemlerin morfolojik ve fonksiyonel s›n›flamalar› yap›lm›flt›r. En çok kullan›lan, eklemleflen iskelet oluflumlar› aras›ndaki maddeye göre yap›lan morfolojik s›n›flamad›r. Buna göre junctura fibrosa, junctura cartilaginea ve junctura synovialis olarak 3 grup eklem vard›r (fiekil 1.4). a. Juncturae fibrosae (fibröz eklemler): Eklemleflen iskelet oluflumlar› aras›nda eklem bofllu¤unun bulunmad›¤›, devaml›l›¤›n fibröz ba¤ dokusu ile sa¤land›¤› eklemlerdir. Bu tip eklemlerin ço¤u oynamaz eklem karakterindedir. ‹ki altgrubu vard›r: • Sutura: Sadece kafatas› kemikleri aras›nda görülen dikifl tarz› eklemleflmedir. ‹leri yafllarda birleflerek synostosis (junctura ossea) haline gelebilirler. Sutura plana, sutura squamosa, sutura serrata vb. tipleri vard›r. • Syndesmosis: Eklemleflen kemikler aras›nda suturalardan daha fazla ve s›k örgülü ba¤ dokunun yer ald›¤› fibröz eklemlerdir. Syndesmosis radioulnaris, syndesmosis tibiofibularis, syndesmosis dentoalveolaris (gomphosis), syndesmoses columnae vertebralis ve syndesmosis tympanostapedialis, sindesmoz tipi fibröz eklemlere örnektir. b. Juncturae cartilagineae (kartilaginöz eklemler): Eklemleflen kemik uçlar› aras›nda hiyalin k›k›rdak veya fibrokartilaginöz dokunun bulundu¤u eklemlerdir. ‹ki alt grubu vard›r: • Synchrondrosis: Primer kartilaginöz eklemler olarak da adland›r›lan sinkondrozislerde eklemleflen kemik uçlar› aras›nda hiyalin k›k›rdak bulunur. Zamanla kemikleflen (synostosis) bu eklemlerin en güzel örne¤i, uzun kemiklerin diafiz - epifiz birlefle¤inde görülür. Di¤er örnekleri synchondrosis xiphosternalis ile kafa taban›ndaki synchondrosis sphenooccipitalis, synchondrosis petrooccipitalis ve synchond. sphenoethmoidalis’lerdir. Hareket olanaklar›na sahip de¤illerdir. • Symphysis: Sekonder kartilaginöz eklemler olarak da adland›r›lan simfizislerde, eklemleflen kemik uçlar› aras›nda fibrokartilaginöz bir disk bulunur. S›n›rl› bir harekete olanak veren bu eklemler, vücudun orta hatt›nda bulunurlar. Symphysis intervertebralis’ler, symphysis pubica ve symphysis manubriosternalis (synchondrosis manubriosternalis olarak da kabul eden anatomistler vard›r) simfizis örnekleridir. c. Juncturae synoviales (articulationes, diarthroses): Eklemleflen kemik uçlar› aras›nda devaml›l›¤›n bulunmad›¤›, synovia olarak adland›r›lan bir s›v› ile dolu ara-