Foto FotoTor TorHarry HarryBjørn Bjørn
– het groene eiland van het noorden
Buitensport als merkartikel en identiteit De gemeente Hammerfest beschikt over vele natuurlijke kleinoden en schatten die al generaties lang plezieren en bekoren en van groot belang zijn voor de identiteit en levenskwaliteit van vele mensen. De prachtige en gevarieerde natuur in Hammerfest en op Sørøya is voor velen een reden om hier te komen wonen. De gemeente Hammerfest streeft ernaar de parels en
aantrekkingskracht van de natuur zichtbaar en toegankelijk te maken voor zowel de eigen bevolking als de toeristen. Wij denken offensief en op lange termijn om buitensport centraal in het beleid te plaatsen en concreet te handelen. Kijk op en laat u in vervoering brengen door de eindeloze contrasten en het fraaie natuurschoon in de gemeente Hammerfest. Alf E. Jakobsen Voorzitter
Storm langs de kust. Lille Kamøya op de achtergrond. Foto Fredrik Neregård
Woongenot! Hoe komt het toch dat er zoveel mensen naar Noord-Sørøya reizen? Is het mogelijk dat activiteiten zoals jagen, vissen, berg- en strandwandelingen, bessen plukken, fjordvissen, roeitochten met de kinderen, barbecueën met vrienden, zwemstranden, bruiloften, verjaardagen, activiteiten en sociale ontmoetingspunten ervoor zorgen, dat wij het hier simpelweg naar onze zin hebben? Het antwoord op deze vraag luidt overduidelijk JA in knipperende rode hoofdletters. Gezelligheid en woongenot zijn niet in geld uit te drukken en ontbreken om die reden in begrotingen, maar zijn wel een belangrijke factor om het bevolkingsaantal van een gemeente te laten groeien. Sommigen hebben het geluk
geboren te zijn in en banden te hebben met plaatsen op NoordSørøya. Eenmaal hier geven wij onze kennis over het gebruik en beheer van natuurlijke hulpbronnen door aan de volgende generatie. Ook de waarde van zaken als een 10–12-jarige die zijn eigen bosbessensap en viskoekjes van eigen gevangen schelvis kan maken, olie in de benzinetank kan mengen, een boot aan wal kan brengen, het weer en bijpassende kleding kan inschatten, vuur kan maken, met een vislijn overweg kan, vis kan schoonmaken … komt niet voor in een begroting, maar vormt wel belangrijke kennis over de kustcultuur die er op zijn beurt voor zorgt, dat jongeren na hun opleiding willen terugkeren.
Sørøya Noord-Sørøya Klimaat en geologie Tarhalsen Fyrvokterveien Kjøttvikvarden Bondøya Legendarisch Bondøya Lille Kamøya Store Kamøya Fauna en flora Rendieren Sporen van vroegere tijden Mefjord Sandfjellet Akkarfjord Gamvik Gjestegård Finvik en Storsand Innovatief bergtoerisme Bronnen Belangrijke adressen
4 6 7 8 10 12 15 16 18 20 22 24 24 25 28 30 33 34 37 38 39
Ingrid Petrikke Olsen Inwoner van Hellefjord Idee en projectmanager: Tom Eirik Ness, adviseur milieubescherming © Gemeente Hammerfest, 2013 Design en productie: Grafika AS, 468 11 000
Sørøya
– het groene eiland van het noorden
Sørøya! Bent u er al geweest? Hebt u de woeste, fascinerende en overweldigende natuur reeds ervaren? De steeds aanwezige zee, de enige echte toegangsweg, al geroken? Het unieke kustlandschap in het onvoorspelbare weer verkend? Het noorderlicht voor uw ogen zien
wisselen? Het magische licht van de middernachtzon ervaren? Het gevoel gehad op een plek te zijn waar niemand eerder geweest is? Geen rijen toeristen, alleen wandelaars die net als u op zoek zijn naar unieke belevenissen. Dit alles biedt Sørøya en nog veel meer.
Kjøttvika. Foto Steingrim Fauske
4
Nordkapp Skarsvåg
Nordre Sørøya Akkarfjord
Lopphavet
Kanis
Laukøya Akkarvik
Skjervøy
Hansnes
Kågen
E6 Alteidet
Ulls fjord en
Tromsø Kvaløya
Vestertana
Skaidi
Laksefjordbotn Borselv
Kunes
Tana E175
Varangerbotn
E6
E6 Rafsbotn
Alta
Sørstraumen
Lakselv Porsangmoen
Noord-Sørøya, Store Kamøya, Lille Kamøya en Bondøya
Koppangen L
S
O
L
ørøya ligt precies daar waar de kust van Finnmark naar het oosten afbuigt, ten westen van Hammerfest, ver buiten de kust waar de zee heerst, op 70 graden en 40 minuten noorderbreedte. Sørøya is met een oppervlakte van 812 km² het grootste eiland van Finnmark, het vierde grootste eiland van Noorwegen en is verdeeld over de gemeenten Hammerfest en Hasvik. Sørøya wordt ook wel eens het »groene eiland van het noorden« genoemd omwille van de intens groene kleur in de zomer. De weinige wegen die er zijn, lopen door indrukwekkende landschappen. En als u er te voet op uittrekt, kunt u goede viswateren, idyllische meertjes en lagunes met witte stranden van schelpen en koraalzand ontdekken. Het eiland is
Austertana
Smalfjord
E6
Storslett
Iddonjargga
Bekkarfjord
Bossekop
E6
Uløya Sør-Lekangen
Smørfj. Olderfj.
Veidnes
Talvik
Burfjord
Øksfjordhamn
et Grøtsund
Smørfjord
Re pp arfj .
e Lill
Reinøya
Straumen
Grøtfjord
E69
Øksfjord
Loppa n ge an æn Kv
Skarsfjord
Ringvassøy
Bergsfjord
Altafjorden
Vannvåg
Sandland
Andsnes
Årvik Arnøya
Store Tamsøya
Kvaløya
Va rg su nd et
Fu glø ysu nd
Helgøya
Rebbenesøya
Vanna
et nd su
NordKvaløya
Stj ern Stjernøya Store Kvalfjord su nd et
Sildra
Hammerfest
gen san Por
Seiland
gn Ro
Mevær
Ivarsfjord
Rev sbo tn
94
Kjøllefjord Nordmannset
Kvalsund
Hasvik
Fugløya Grøtøya
en Straum
t de un ys rø ø S Kårhamn
Breivikbotn
Honningsvåg
Havøysund
Laksefjor d
Langstrand Sørvær
Gamvik
Po rsa ng en
Sa nd øy fj.
. efj bb Ko
Dø nn es fj.
Rolvsøysundet
Lille Kamøy
en ord øfj Sn
Rolvsøy
Bondøya Store Kamøy
E69 Kamøyvær
Måsøy
Tufjord
Mehamn
Gjesvær
Hjelmsøya
Ingøy
Tanafjo rden
Fruholmen fyr
altijd alleen per boot bereikbaar geweest en tot op heden is het wegennetwerk er heel beperkt. U komt hier met de snelboot vanuit Hammerfest of de veerboot vanuit Øksfjord (gemeente Loppa). Ondanks de ligging weten toeristen en bezoekers de weg naar Sørøya gemakkelijk te vinden. En de redenen voor een bezoek zijn talrijk: de beroemde grotten waar de mensen in de oorlog overwinterden, rotstekeningen en overblijfselen van bewoning in Slettnes, de lange zandstranden, Sandfjellet in Gamvika, zeldzame steensoorten (amethist, gabbro, sodaliet), het zeevismilieu in Sørvær, Kjøttvikvarden en Fyrvokterveien, de grote zeehond- en zeevogelkolonies, het indrukwekkende kustlandschap …
H
et zeegebied (Barentszzee) rond
K Sørøya kent enorme natuurlijke troe-
ven, zowel op als onder het wateroppervlak. Zo zijn hier enkele van de grootste visbestanden ter wereld te vinden, alsook unieke, beschermde koraalgebieden (koudwaterkoraal), kelpwouden, grote aantallen zeehonden, grote zeevogelkolonies en de olievelden Goliat en Snøhvit. Bij mooi weer zijn de pluimen van grote walvissen te zien die zich te goed doen op »de blauwe akker«. Makreel en de rode koningskrab zijn nieuwe soorten die in de afgelopen decennia hun intrede gemaakt hebben. De grote ondiepten rond Sørøya zijn belangrijke visgronden waar jaarlijks grote hoeveelheden kabeljauw (winterkabeljauw of skrei) en andere soorten gevangen worden. 5
NoordSørøya
Noord-Sørøya – het groene eiland van het noorden. Foto Ivar Greiner
– een gebied met prachtige landschappen
N
oord-Sørøya met Akkarfjord, Storsanden, Sandfjellet, Gamvik, Staurfjellet, Mefjorden, Kjøttvika, Vassviknæringen, Kjøttvikvarden en Tarhalsen wordt door vele betiteld als »het neusje van de zalm« wat betreft de kustnatuur in de gemeente Hammerfest; een gebied met prachtige landschappen, rijke flora en fauna, cultuurhistorie en geologische bezienswaardigheden. De weinige wegen die er zijn, lopen door indrukwekkende landschappen. Als u er te voet op uittrekt, kunt u idyllische meertjes, witte stranden van schelpen en koraalzand, een reusachtige zandberg (Sandfjellet), zeevogelkolonies, cultureel erfgoed, zeldzame planten en nog veel meer ontdekken. Het gebied is groot en zeer gevarieerd en
6
vormt een geografische eenheid die zich onderscheidt van de topografie en natuurlijke landschappen van de rest van Sørøya.
Klimaat en geologie – koel zeeklimaat Het klimaat op Sørøya wordt het best omschreven als een koel zeeklimaat. De gemiddelde temperatuur voor juli bedraagt 11,3 ºC, terwijl het in de koudste wintermaanden gemiddeld zo’n 5,3 ºC is. De gemiddelde jaarneerslag bedraagt 736 mm. Sørøya is rijk aan mineralen en kent vele zeldzame steensoorten, waaronder amethist, gabbro en sodaliet.
Noord Kijk vaker naar het noorden Loop tegen de wind in, krijg rode wangen. Zoek het woeste pad en volg het. Het is korter. Er gaat niets boven het noorden. De flakkerende winterhemel, het zonnemirakel in de zomernacht.
Loop tegen de wind in. Beklim bergen. Kijk naar het noorden. Vaker. Het is lang, dit land. Het meeste is noord. Rolf Jacobsen 7
Het lichtbaken van Tarhalsen, het meest noordelijke puntje van Sørøya. Foto Tor Harry Bjørn
T
arhalsen! Een bezoeker ziet in eerste instantie de prachtige natuur, het steile kustlandschap en de tegenstellingen die het gevolg zijn van deze ontmoeting tussen zee en bergen. Tarhalsen is de voorpost van Sørøya (gemeente Hammerfest). Als u van vergezichten en open zee houdt, van de tegenstellingen die voortkomen uit de ontmoeting tussen zee en bergen, is Tarhalsen een absolute must. Hier heerst de oceaan en voelt u zich ontzettend klein. Tarhalsen is het rijk van de zeevogels en bij het lichtbaken broedt in de zomer een grote kolonie zilver- en grote mantelmeeuwen. Tarhalsen bestaat uit een oud, sterk geërodeerd laaggebergte. Het terrein is steil en heuvelachtig en de enige toegangsweg is het wandelpad Fyrvokterveien dat op Høgfjellet (op 290 m boven zeeniveau) bij Tarhalsen begint.
8
Tarhalsen
– wanneer u van vergezichten en open zee houdt
9
Uitzicht vanaf Fyrvokterveien. Op de achtergrond de eilanden Store Kamøy, Lille Kamøy en Bondøya (verst weg). Foto Tom Eirik Ness
Fyrvokterveien – een spectaculair wandelpad langs de rand van de Barentszzee Van 2007 tot 2009 heeft de gemeente Hammerfest samen met Hammerfest Industriservice AS en Kystverket for Troms og Finnmark het oude wandelpad Fyrvokterveien op Tarhalsen gerestaureerd. Het 10
project was bedoeld om het pad geschikt te maken voor buitensport en als infrastructuur voor »belevingstoerisme«. Het resultaat is een spectaculair wandelpad langs de rand van de Barentszzee, waar-
door het gebied nu ook toegankelijk is voor de lokale bevolking en toeristen. Steeds meer mensen vinden hun weg naar het wandelpad. Fyrvokterveien werd in 1932–1933 door de vissers van Tarhal-
Ca. 150 meter slingerende reling. Foto Tom Eirik Ness
sen in opdracht van de vuurtorendirecteur aangelegd met als doel een veilig (loop)pad te maken, dat het ganse jaar door gebruikt kon worden door de vuurtorenwachter die het lichtbaken op Tarhalsen bediende. Het eerste lichtbaken op Tarhalsen
werd in 1933 ontstoken. Fyrvokterveien is ca. 3 km lang, begint op Høgfjellet (290 meter boven zeeniveau) bij Tarhalsen en loopt naar het lichtbaken op de punt van Tarhalsen. Het »nieuwe« Fyrvokterveien heeft een nieuwe reling (ca. 3 km), vijf trappen en
een trekkershut (Tarhalsenhytta) op Tarhalseidet. De hut is bedoeld voor algemeen gebruik en volledig ingericht met een houtoven, drie slaapplaatsen, een tafel en een zitbank. In vogelvlucht is het ca. 9 km van Akkarfjord naar het lichtbaken op Tarhalsen. 11
Kjøttvikvarden
– een monument voor onze oude kustcultuur
I
n het uiterste noorden van Sørøya, op de 319 meter hoge Kjøttvikfjellet, steekt het oudste bouwwerk van de gemeente Hammerfest hoog in de lucht: »Kjøttvikvarden«. Dit baken, of »dagmerk«, zoals het oorspronkelijk werd genoemd, werd in opdracht van het Noorse ministerie »Kongelige Norske Regjerings Marine Departement« in 1853 opgetrokken door een ploeg uit Volda op Sunnmøre. Deze ploeg stond onder leiding van Ole Gammelsen Mork, een pionier van de Noorse
vuurtorendienst, Fyrvesenet. Dit stenen kunstwerk is met zijn hoogte van 12,5 meter het hoogste stenen dagmerk van Noorwegen. De grootte, vorm en ligging ervan zijn uniek in Noorwegen en misschien wel in de ganse wereld. De bijzondere ligging zorgt ervoor, dat het baken ook op grote afstand goed zichtbaar is. Kjøttvikvarden heeft hier inmiddels zonder toezicht of onderhoud ruim 150 jaar gestaan en is een rijksmonument dat bescherming geniet op basis van »Kystverkets Landsvernplan for Maritim Infrastruktur«. Jeder jaar, op de eerste zondag van augustus, organiseert de gemeente Hammerfest in samenwerking met de dorpsvereniging van Akkarfjord een wandeltocht naar Kjøttvikvarden. Het evenement
Uitzicht vanaf Kjøttvikfjellet bij Kjøttvikvarden. Op de achtergrond Staurneset. Foto Tom E. Ness
12
is bijzonder populair en heeft ertoe geleid dat er meer aandacht is voor buitensport in de gemeente Hammerfest. Bij Kjøttvikvarden kunt u genieten van het weidse uitzicht over de Barentszzee en de nabijgelegen eilanden Rolvsøya en Ingøya (gemeente Måsøy) en Skipsholmen, Revsholmen, Store Kamøya, Lille Kamøya en Bondøya (gemeente Hammerfest).
K
jøttvikvarden was voltooid op 13 september 1853. Het was en is uniek qua vorm, afmetingen en ligging, zowel naar Noorse als internationale normen. Het is gebouwd van stenen van Kjøttvikfjellet. Kjøttvikvarden is vanop zee op ca. 40 km te zien.
Kjøttvikvarden (1853) is een monument voor onze oude kustcultuur. Foto Tor Harry Bjørn
13
Zeearend. Foto Tor Harry Bjørn
Vogelreservaat De gemeente Hammerfest heeft de bestuursorganen Fylkesmannen in Finnmark en het Direktoratet for naturforvaltning voorgesteld om de eilanden Bondøya, Skipsholmen en Revsholmen (gemeente Hammerfest) aan te wijzen als vogelreservaten krachtens artikel 37 van de Noorse wet ter bevordering van biodiversiteit (Naturmangfoldloven). Het doel van een reservaat bestaat erin de grote zeehonden- en zeevogelkolonies te beschermen tegen eventuele toekomstige ingrepen in de natuur en de status van de gebieden aan te passen, zodat de zoektocht naar olie, onderzoek en onderwijs er niet zijn toegestaan. Het voorstel is ter beoordeling naar Fylkesmannen in Finnmark opgestuurd.
14
Bondøya T
– een voorpost
en noordwesten van Sørøya ligt Bondøya, een kleine bergtop die uit de oceaan steekt. Het eiland is ca. 1,2 km lang, 400 meter breed en 120 meter hoog. De naam is, zo wil het verhaal, afkomstig uit de middeleeuwen toen een man met de naam Arne Bonde toestemming gekregen had om het eiland te gebruiken voor hooi, eieren en dons. Bondøya is de voorpost van de gemeente Hammerfest en slechts af en toe toegankelijk als de zee rustig genoeg is. Bondøya is het rijk van de zeehonden en zeevogels.
Van februari tot april komen hier grote groepen grijze zeehonden (kegelrobben) samen om zich tegoed te doen aan de grote hoeveelheden vis langs Sørøya. De zeehonden komen van heinde en verre: van Midden-Noorwegen (de kust van Trøndelag) tot de Witte Zee in NoordwestRusland. Arctische zeehonden, zoals walrus, klapmuts en zadelrob, zijn hier reeds verschillende keren waargenomen.
Bondøya. Foto Geir Systad
15
Legendarisch Bondøya – ons lokale Atlantis
B
ondøya wordt omringd door allerlei ondiepten en scheren en was, volgens de overlevering, een groot eiland waar veel mensen woonden. Ze leefden van de visserij en hadden het goed.
Er kwam eens een arme Samen-jongen aan. Hij werd vriendelijk ontvangen door de eilandbewoners die hem niet meer lieten gaan. Aangezien ze hem vriendelijk gezind waren en hij het naar zijn zin had, besloot hij om te blijven. Het verhaal wil dat de mensen op Bondøya hun eigen schepen hadden waarmee vis naar Bergen gebracht werd. Toen de jongen volwassen was, werd hij schipper op één van de schepen. Eén jaar vertrokken er drie schepen vanuit Bondøya naar Bergen met de Samen als schipper. Ze kwamen behouden aan en wisten al hun vis aan de man te brengen. Toen het echter tijd was om weer huiswaarts te keren, wou hij de stad niet verlaten. Hij ging aan de boemel en was met geen stok tot vertrekken te bewegen. En hoe de anderen hem ook smeekten, hij wou maar niet vertrekken. “Reis maar door”, zei hij. Hij zou de weg terug wel vinden. En de anderen vertrokken. Maar vooraleer ze afscheid namen, drukten ze
16
hem op het hart om terug te komen naar Bondøya. Hij bleef tot het late najaar in Bergen. Toen trok hij naar het noorden en kwam behouden aan op de plaats waar Bondøya moest liggen. Maar van wat ooit een groot eiland was, bleven nu alleen nog maar wat ondiepten en scheren over. Ze werden overvallen door een gigantisch noodweer en konden geen zeil zetten. De boot waarop hij zich bevond, raakte aan de grond bij Ingøy en alleen de Samen kon gered worden om zijn verhaal te doen. Nog jaren later kwam er post vanuit Bergen die geadresseerd was aan Bondøya.
Piraterij Er is een vlugschrift bewaard gebleven van een waargebeurd verhaal van 200-300 jaar geleden over de bemanning van een schip die zich met piraterij bezighield in Vest-Finnmark en mogelijk vanuit Bondøya opereerde, aangezien er in het vlugschrift aangegeven wordt dat ze zich ergens bij Sørøy ophielden.
Zeehonden en zeevogels
B
Grijze zeehond op Flatskjæret bij Bondøya. Foto Per Hanasand
ondøya kent een rijk en gevarieerd vogelleven met grote aantallen zilvermeeuwen, grote mantelmeeuwen, drieteenmeeuwen, papegaaiduikers, zwarte zeekoeten, aalscholvers en kuifaalscholvers. Bondøya is vooral een belangrijke broedkolonie voor de grote meeuwensoorten en de zwarte zeekoet. Ook zeeen steenarenden zijn hier dikwijls te zien, vooral in het voorjaar als ze in de grote zeevogelkolonies jagen. De noordse stormvogel is een zeldzame broedvogel in Finnmark, maar Bondøya heeft een kleine, maar vaste broedkolonie. Andere zeldzame soorten die hier broeden, zijn de slechtvalk en het stormvogeltje. De oostkant van Bondøya is vruchtbaar en van de vele bloemen is o.a. echt lepelblad een veel voorkomende soort. Bondøya en de omliggende scheren, d.w.z. Flatskjæret en Rundskjæret, zijn belangrijke rust- en werpgebieden voor grijze zeehonden (kegelrobben). In het voorjaar, met name in maart en april, zijn hier grote aantallen grijze zeehonden te zien die uitrusten op de scheren. De grijze zeehond staat in Noorwegen op de rode lijst voor bedreigde diersoorten.
17
Lille Kamøya
– herbergt de grootste kuifaalscholverkolonie van Noorwegen
H
et eiland Lille Kamøya ligt bij Store Kamøya in de gemeente Hammerfest tussen Bondøya en Sørøya in. Hier
18
broeden allerlei zeevogels, waaronder veel papegaaiduikers (enkele duizenden broedparen), en is de grootste broedkolonie kuifaalscholvers van Noorwegen terug te vinden. Verder herbergt het eiland kleinere broedkolonies met
drieteenmeeuwen, alken en zeekoeten. Bovendien werd ook de kortbekzeekoet hier al waargenomen. Lille Kamøya is verder het leef- en werpgebied van de grijze en de gewone zeehond. Zee- en steenarenden zijn hier dikwijls te zien en af en toe brengen
jan-van-genten vanuit de kolonie op Gjesværstappen (gemeente Nordkapp) een bezoekje aan Lille Kamøya. Lille Kamøya is wettelijk beschermd als vogelreservaat (Naturvernloven) en tijdens het broedseizoen is het verboden om het eiland
te betreden. Lille Kamøya is steil met een lange bergkam met toppen. Vroeger maaiden de kustbewoners van Sørøya het gras op de steile hellingen aan de zuidkant van het eiland.
Kuifaalscholver. Foto Tor Harry Bjørn
19
Store Kamøya
Store Kamøya (links), Kamøysundet en Lille Kamøya. In de verte Bondøya. Foto Tom Eirik Ness
20
– was volgens de bewoners onbewoonbaar in de winter et eiland Store Kamøya ligt aan de buitenkant van Sørøya, vlakbij Lille Kamøya, en beide eilanden worden slechts door een kleine doorgang van elkaar gescheiden. Hier broeden grote aantallen kuifaalscholvers en zwarte zeekoeten en het eiland is het leef- en werpgebied van grijze zeehonden. Aan de noordkant van Store Kamøya in Sørbukta stond van 1923 tot het einde van de Tweede Wereldoorlog een woonhuis. (In 1948 werd het huis afgebroken en naar Hammerfest verplaatst.) Hier zijn de oude weilanden en de fundamenten van de woning nog terug te vinden en ook
H
de stal staat er nog steeds. Bij het water in Sørbukta bevindt zich een steiger van natuursteen, een stenen kunstwerk. Aan de noord- en oostkant van het eiland zijn bovendien overblijfselen van bewoning uit de steentijd gevonden. Bij Sørbukta bevindt zich eveneens een grote puinhelling die uit reusachtige blokken steen bestaat. Tijdens de evacuatie van Finnmark aan het einde van de Tweede Wereldoorlog overwinterde de lokale bevolking in Sørbukta op de puinhelling onder de grootste blokken. Store Kamøya is bergachtig en het hoogste punt bevindt zich op 402 meter boven zeeniveau.
De grote puinhelling bij Sørbukta, waar de lokale bevolking overwinterde. Foto T.E. Ness
Foto van de boerderij op Store Kamøya, zomer 1948. Foto Olvar Karlsen
21
Fauna en flora Sørøya (en Noord-Sørøya) kent een rijk en gevarieerd vogelleven, met soorten als: zeearend, steenarend, torenvalk, smelleken, slechtvalk, sneeuwhoen, raaf, kraai, beflijster, kleine jager, kleinste jager, morinelplevier, kemphaan, goudplevier, stern, scholekster, tureluur, wintertaling, grauwe franjepoot, regenwulp, roodkeelduiker, zilvermeeuw, stormmeeuw, grote mantelmeeuw, drieteenmeeuw, aalscholver en kuifaalscholver, zwarte zeekoet, papegaaiduiker, zeekoet, alk … Veel van deze soorten broeden in grote kolonies langs de kust van Sørøya, op Bondøya, op Lille Kamøya … Zeldzamere soorten, waarvan reeds broedparen waargenomen werden, zijn het stormvogeltje, de noordse stormvogel en de grote jager. De noordse stormvogel en het stormvogeltje zijn zeldzame broedgasten in Finnmark en op Bondøya is een kleine, maar vaste broedkolonie van beide soorten te bewonderen. Ook van de grote jager (een arctische soort) zijn reeds broedparen op Noord-Sørøya waargenomen. De grote ondiepten langs Sørøya bij Gamvikfjorden, Gamvikskjæran (scheren), Finnfjorden en Finnfjordnæringen, Store Kamøya en Lille Kamøya en Bondøya zijn de belang22
– helemaal vanuit Siberië en de
rijkste broedgebieden voor de zwarte zeekoet in Noorwegen met duizende broedparen. De meeste zwarte zeekoeten overwinteren ook in dit gebied. Hier slaan eveneens veel papegaaiduikers, die op Lille Kamøya en Bondøya broeden, hun voer in. Dit zeegebied is tevens het belangrijkste voedingsgebied voor de grootste kuifaalscholverkolonie van Noorwegen, die ook op Lille Kamøya te vinden is. In het najaar overwintert hier een groot aantal soorten, zoals de koningseider uit de Witte Zee in Noordwest-Rusland en eiders vanuit Spitsbergen. Het gebied biedt ook onderdak aan bijzondere gasten, zoals de geelsnavelduiker, die helemaal vanuit Siberië komt om te overwinteren. De geelsnavelduiker is de grootste van alle duikers en broedt in het oosten van Siberië. Ieder najaar trekt zo’n 90% van de populatie naar de kust van Noord-Noorwegen en Finnmark om te overwinteren. Sørøya vormt eveneens een belangrijk broedgebied voor verschillende soorten watervogels, zoals: roodkeelduiker, parelduiker, middelste zaagbek, toppereend, pijlstaart, wintertaling, smient, krakeend, kuifeend, wilde eend, zwarte zeeeend, grauwe franjepoot, regenwulp, tureluur en oeverloper. Andere soorten die hier veel voorkomen, zijn o.a. de noordse stern, die hier in grote kolonies broedt.
De kust van Sørøya is een belangrijk leefgebied voor zeehonden, zoals de grijze en de gewone zeehond. Van februari tot april komen hier grote groepen grijze zeehonden samen om zich tegoed te doen aan de grote hoeveelheden vis langs Sørøya. De zeehonden komen van heinde en verre: van MiddenNoorwegen (kust van Trøndelag) tot de Witte Zee in Noordwest-Rusland. Arctische zeehonden, zoals de walrus en klapmuts, zijn hier reeds verschillende keren waargenomen.
Andere soorten De haas, otter, hermelijn, nerts, moerassneeuwhoen en alpensneeuwhoen komen veel voor en zijn op het ganse eiland te zien.
Flora De meest gevarieerde flora is terug te vinden op de zanderige woeste gronden en hellingen met berkenbossen, waar veeleisende en deels zeldzame soorten groeien, zoals grote muggenorchis, Chamorchis alpina, Salzburger ogentroost en het zeldzame moerasstreepzaad. Noord-Sørøya beschikt over kalkrijke berggronden rond Vassviknæringen, Kjøttvikfjellet en Tarhalsen. De sneeuw smelt al vroeg weg in het gebied, dat wordt gedomineerd door een flora met een grote rijkdom aan soorten, waaronder veel zilverkruid. In de gebieden Finnvika, Gamvika en Gamvikdalen,
Witte Zee naar hier om te overwinteren Sørøya heeft een rijke flora met soorten als: zilverkruid, alpenereprijs, samendiapensia, rotsereprijs, gevlekte orchis, zinkschapengras, zwarte zegge, stijve zegge, dwergberk, gemzenrus, grote engelwortel, Saussurea alpina, bosbes, steenbreek, gewone vetblad, grasklokje, wateraardbei, wilgenroosje, kraaihei, lage berk, moerasspirea, alpenzuurkruid, Engels gras, blauw immergroen, lavendelhei, sneeuwgentiaan, Chamorchis alpina, Salzburger ogentroost, wilg, dwergwilg, kruidwilg, groene wilg, rendiermos, eenarig wollegras, alpendoddegras, knolduizendknoop, rozenkransje, bosooievaarsbek, zandhaver, koekoeksbloem, alpenhokjespeul, kranssalomonszegel, ongelijkbladige distel, rozewortel, rode klaver, Saxifraga stellaris, gele bergsteenbreek, zuiltjessteenbreek, kruipbraam, echt lepelblad, grote muggenorchis, moerasviooltje, tweebloemig viooltje … Kjøttvikfjellet en Trollbuktfjellet zijn grote aaneengesloten natuurlijke weidegebieden te aanschouwen. Deze gebieden worden al honderden jaren door schapen en rendieren begraasd. De schapen- en rendierhouderij is van belang om de oude weidegebieden op Noord-Sørøya in stand te houden.
1
2
3
4
1: Rozewortel en echt lepelblad. Foto Tom Eirik Ness. 2: Koningseider. Foto Geir Systad. 3: De haas is niet inheems op Sørøya, maar is in de jaren ’50 van de vorige eeuw uitgezet. Foto Tor Harry Bjørn. 4: Roodkeelduiker. Foto Tor Harry Bjørn
23
Zilverkruid komt veel voor op Sørøya. Foto Tor Harry Bjørn
Kustrendieren. Foto Tor Harry Bjørn
Rendieren – reeds aanwezig sinds de ijstijd
H
et rendier komt reeds sinds de ijstijd veel voor op Sørøya. Er zijn verschillende vangstinstallaties voor wilde rendieren, waarvan resten als schietschuilplaatsen, valkuilen, opslagkuilen en lage muurtjes naar de valkuil getuigen. De vangstinstallaties waren vermoedelijk in gebruik van de steentijd tot de 17de eeuw. Er bestaat enige onzekerheid over wanneer de rendierhouderij in Finnmark begon, maar algemeen wordt aange24
nomen dat dit gebeurde toen het gebruik van de vangstinstallaties in de 16-17de eeuw stopgezet werd. Noord-Sørøya wordt momenteel het ganse jaar door begraasd door een kleine kudde tamme rendieren van Akkarfjord. De rendierhouderij op Noord-Sørøya is uniek in die zin dat de dierdichtheid niet groter is dan het weidegebied kan dragen. De rendieren op Noord-Sørøya zijn extreem mensenschuw.
Sporen van vroegere tijden Er zijn op Sørøya allerlei sporen van prehistorische bewoning te vinden, die teruggaan tot de eerste pioniersvestigingen van zo’n 10.000 tot 11.000 jaar geleden. Men woonde vooral langs de kust, hoewel de bewoning vermoedelijk aangepast werd aan de wijzigingen in de jacht en het vangstseizoen. De woonplaatsen liggen vaak open, bij voorkeur op een landtong met aan verschillende kanten toegang tot de zee en uitzicht. De nadruk lag op datgene wat de zee te bieden had. De voor het kustmilieu kenmerkende, karige vegetatie op Sørøya zorgt ervoor dat de sporen uit die tijd open en bloot liggen of bedekt zijn met slechts een dun laagje mos of heide.
Mefjord M
efjord op Noord-Sørøya is »een eeuwenoud vissersdorpje dat in lang vervlogen tijden groot en prachtig was«, schreef de priester Peder Harboe in zijn rapport aan de koning in Kopenhagen in 1727. Mefjord was in de middeleeuwen de grootste en enige kerkplaats in Hammerfest en wordt beschouwd als de »voorloper« van de stad Hammerfest (gesticht in 1789). Het is moeilijk vast te stellen hoe lang er al mensen wonen, maar vermoedelijk al sinds de tijd van de Vikingen. De oudste belastingrollen uit 1520 geven aan, dat bijna 4 procent van de geregistreerde
– een oude grootheid belastingbetalers in Finnmark in Mefjord woonde. Het dorp kende zijn bloeitijd in de middeleeuwen en vermoedelijk woonden er toen enkele honderden mensen. De visserij was de belangrijkste bron van inkomsten en de rijke visgronden rond Sørøya lagen binnen handbereik. De teloorgang van Mefjord begon toen tien vissersboten met Mefjord als thuishaven in één nacht op zee verdwenen, waarbij de meeste vissers van het dorp omkwamen. In de 17de eeuw nam de bevolking van Mefjord steeds verder af en vanaf 1620 nam Hammerfest de rol van ding over. Mefjord had een eigen kerk die
De eerste tractor op Sørøya. Foto Fredrik Neregård
in 1674 werd afgebroken en er wordt aangenomen, dat de kerk ergens tussen 1250 en 1350 gebouwd werd. Destijds diende de kerk als hoofdkerk voor de bewoners op Noord-Sørøya en Hammerfest.
Kjempegrava
Mefjord. Foto Paul Nilsen
Het is reeds eeuwenlang bekend bij de mensen van Mefjord, dat er een heuvel is die mogelijk door mensen aangelegd is. Deze heuvel werd »Kjempegrava« genoemd. De heuvel ligt aan de noordoostelijke kant van Fuglefjellet richting Mefjord. Of deze heuvel daadwerkelijk door de mens aangelegd is of het werk is van natuurkrachten is niet bekend.
25
Vassvika
Vassvika in de oktoberzon. Foto Fredrik Nereg책rd
26
Foto Fredrik Nereg책rd
27
Doe je schoenen uit en loop op blote voeten Sandfjellet af. Voel het zand dat als een balsem is voor lichaam en geest. Foto Tor Harry Bjørn
Sandfjellet – een reusachtige zandberg
O
p Noord-Sørøya liggen een aantal grote, aaneengesloten zandstranden, stuifzandgebieden en zandduinen, zoals in Finvika (Storsanden), Akkarfjordeidet, Gamvika, Sandfjellet en Kjøttvika. Stuk voor stuk zijn ze fraai ontwikkeld met weinig menselijke tussenkomsten in de natuur. Sandfjellet in Gamvika is een unieke natuurformatie die bestaat uit een complete berg van ca. 300 m hoog van fijn mineraalzand (met schelp- en koraalzandfragmenten), die zichzelf bij een bepaalde windrichting steeds vernieuwt. Sandfjellet is een geologische attractie die uniek is in Noorwegen.
Sandfjellet, een unieke natuurformatie. Foto Fredrik Neregård
28
29
Akkarfjord – een vissersdorpje met 80 inwoners en twee kamelen
A
kkarfjord is een fjord op NoordSørøya in de gemeente Hammerfest op slechts 25 minuten per boot vanuit Hammerfest. De fjord loopt 4 km landinwaarts tot het vissersdorpje Akkarfjord. De oudste informatie over het dorpje is afkomstig uit oude gerechtsboeken van 1567, maar hieruit kan niet afgeleid worden hoeveel mensen er woonden. Het dorpje heeft momenteel ongeveer 80 inwoners met zeven verschillende
nationaliteiten (Noors, Duits, Belgisch, Pools, Chileens, Somalisch en Roemeens), een school met 11 leerlingen, een visfabriek met zes medewerkers, twee winkels en twee kamelen. Dankzij de nabijheid van Hammerfest, de vele nieuwe bewoners en de goede visgronden ten noorden van Sørøya bloeit Akkarfjord. Akkarfjord speelde een hoofdrol in de visindustrie in Finnmark van 1920 tot 1987.
Akkarfjord in een koude storm. Foto Paul Nilsen
Kameel in het noorden. Foto Spor Design/ Øystein Sætereng
30
31
Gamvik Gjesteg책rd. Foto Paul Nilsen
32
Gamvik Gjestegård – 3.200 km ten noorden van Antwerpen
D
e boerderij Gamvik Gjestegård ligt in Gamvika op Noord-Sørøya. De boerderij is de afgelopen 150 jaar in gebruik geweest voor landbouw en visserij. In het najaar van 1944 werd alles platgebrand tijdens de evacuatie van Finnmark, waarna de boerderij weer opgebouwd
werd met Russisch drijfhout dat door de zeestromen vanuit het oosten aangevoerd werd. De familie Smis uit het Belgische Antwerpen nam de boerderij in 2004 over en houdt zich in de eerste plaats bezig met de schapenhouderij en boerderijtoerisme. 33
Finvik en Storsand – een kilometer lang wit zandstrand
F
invik ligt aan de noordkant van Storsanden (in Finvik) in de Gamvikfjord op ca. 5 km van Akkarfjord. Hier was menselijke bewoning tot 1991, toen de laatste permanente bewoner naar Ham-
merfest vertrok. Finvik is een oud boerendorp met een geschiedenis die teruggaat tot de 17-18de eeuw en vermoedelijk nog verder. De oude weilanden worden momenteel gepacht door de familie Smis
in Gamvik. Veel van de huizen die na de Tweede Wereldoorlog herbouwd zijn, staan er nog en worden nu gebruikt als vakantiehuizen. Storsanden is een zandstrand van ca. 1,3 km lang dat bestaat uit mineraalzand met schelpen en koraalfragmenten. Het strand is een populaire bestemming voor de lokale bevolking en steeds meer mensen uit Hammerfest vinden hun weg ernaartoe. Tussen Storsanden en de landstrook bij Akkarfjord liggen grote zandduinen en strandruggen. In de zomer ontstaan hier bij bepaalde windrichtingen lokale zandstormen.
Links: Finvik met Storsanden op de achtergrond. Foto Tom Eirik Ness Rechts: Een kilometer lang wit zandstrand. Foto Fredrik NeregĂĽrd
34
35
Innovatief bergtoerisme – verbeterde kwaliteit van een Noors wandelproduct
D
en Norske Turistforening heeft in samenwerking met NCETourism – Fjord Norway, Nord Norsk Reiseliv AS, Fjell Norge en Innovasjon Norge een nationale norm ontwikkeld voor de bewegwijzering en de gradatie van wandelingen. De doelstelling bestaat erin de kwaliteit van het Noorse wandelproduct te verbeteren, de drempel voor deelname aan activiteiten in de natuur te verlagen en prachtige belevenis-
Foto Tom Eirik Ness
Algemeen Eenvoudig
Middelzwaar
Zwaar
Expert
De symbolen geven de zwaarte van de route aan. Zwarte symbolen op een witte ondergrond zijn algemeen en hebben geen gradatie
36
sen in de natuur te garanderen voor zowel de lokale bevolking als gasten en toeristen. De gemeente Hammerfest heeft een samenwerkingsverband gesloten met Hammerfest og Omegn Turlag en Hammerfest Turist voor het gebruik van de norm van Innovativ Fjellturisme voor de bewegwijzering en gradatie van alle wandelingen in de gemeente Hammerfest (Sørøya, Kvaløya en Seiland).
Noorderlicht boven Sørøya. Gamvikvannhytta op de voorgrond. Foto Lars Mathisen
37
Bronnen • NINA/Norsk institutt for naturforskning afd. Tromsø door onderzoekers Geir Systad en Karl Birger Strann. Rapport 444–2008: Overvåking av sjøfugl og akutt utslipp fra Snøhvit • Årbok for lokalhistorie og kultur i Hammerfest door Hammerfest Lokal historielag, Øyfolket 2010 • Kartlegging av natur typer – verdisetting av biologisk mangfold i Hammerfest kommune, 2012. • Sørøysund lokalhistorie door Rangvald Jacobsen. Hammerfest 1963. • Havets gull – Fiske kjøpere i Nord-Troms og Finnmark door Reidar Nielsen. Fiskeprodusentenes Fond 2012. • Tromura – botaniske undersøkelser i Finnmark door Tromsø museum, 1994. • Ishavsfyr van Eli Johanne Ellingsve, Tapir Akademiske Forlag, Trondheim, 2012. • Karl J. Johansen, Akkarfjord (Hammerfest). Reidar Johansen, Akkarfjord (Hammerfest). Alvin Vaseli, Akkarfjord. Bruno Smies, Gamvik. Jørn Berg, gemeente Hammerfest (Finvik). Øyvind Sundquist, gemeente Hammerfest. Petter Næss, Mefjord. Paul Nilsen, Akkarfjord. Ellen Kvalsvik, Akkarfjord. Ann Kristin Kvalsvik, Akkarfjord. Tor Birger Jakobsen, Karmøy (Store Kamøya). Elin Albrigtsen, Akkarfjord
Botanical Executions on Sørøya (felthåndbok om planter på Sørøya) – een samenwerkingsproject tussen de gemeente Hammerfest en het Kola Sciences Senter, afd. Kirovsk, door onderzoekster Natalia Koroleva en Barentssekretariatet (2011–2013). Foto Natalia Koroleva, afbeeldingen Alena Matveeva, Hammerfest
38
Belangrijke adressen • Akkarfjord hostell (door jongeren gerund) hotell.akkarfjord@hotmail.com Tel. 78 41 91 34/78 41 91 53 • Naturfoto door Paul Nilsen, Akkarfjord, tel. 915 99 373 • Naturfoto door Tor Harry Bjørn, Hammerfest, tel. 934 90 883. www.bio-bjorn.no • Naturfoto door Lars Mathisen, Hammerfest, tel. 900 54 851 • Johan Kvalsvik as t.a.v. Ann Kristin Kvalsvik, Akkarfjord, tel. 907 21 527 • Livskunst I Nord Inspirasjon t.a.v. Ellen-Johanne Kvalsvik, tel. 78 41 91 33/97002239, e-mail: ellen-j.kvalsvik@live.no • Akkarfjord forbrukerlag (supermarkt). Tel. 78 41 91 27 • Akkarfjord Bygdelag Tel. 78 41 91 40 • Bygderuta: BOREAL – Transport/Hurtigbåten (Mårøy), tel. 489 94 323 • Route-informatie voor Finnmark Tel. 177 • Gemeente Hammerfest t.a.v. Servicekantoor Tel. 78 40 25 00 www.hammerfest.kommune.no • Gemeente Hammerfest t.a.v. Afdeling Planning en Ontwikkeling Tel. 971 98 795/78 40 25 54 • Hammerfest Turist Tel. 78 41 21 85. www.hammerfest-turist.no • Rica hotell, Hammerfest Tel. 78 42 57 00 • Thon hotell, Hammerfest Tel. 78 42 96 00 • Småviltjakt & fiske. Finnmarkseiendommen: www.fefo.no – www.inatur.no. Servicetel. 09975 • Hammerfest og Omegn Turlag http://hammerfest.turistforeningen.no/ • Sørøya Gjestestue, Sandøybotn Dé plaats voor vakantie, jacht en visserij t.a.v. Einar en IIona Røe. Tel. 78 41 93 18/91 88 10 21. E-mail: emroee@online.no. www.gjestestua.no
• Kulturbanken Galleri Tel. 951 99 892. www.syvstjerna.no • Chroscinski Bygg AS t.a.v. Zbigniew Chroscinski. Tel. 463 74 917. • Verdens nordligste as t.a.v. Sverre Gjørvad. Tel. 906 01 117. E-mail: sverregj@gmail.com • BATO – boot, transport, activiteiten, belevenissen t.a.v. Svein Tore Paulsen. Tel. 994 02 265. E-mail: post@bato.no. www.bato.no • Hammerfest Industriservice AS Meridiangt. 45, Hammerfest. Tel. 78 42 73 00. www.hisas.no • Nordre Sørøy Næringsforening 9650 Akkarfjord Medlemsbedrifter: Akkarfjord Mekaniske Kjøkken Arrangementen voor gezelschappen en catering t.a.v. Elin Albrigtsen, tel. 971 44 633, e-mail: elin.albrigtsen9650@gmail.com Eidegården as Boerderijtoerisme in ontwikkeling t.a.v. Geir Skoglund, tel. 452 03 714. Boks 726, 9487 Harstad. E-mail: geiskogl@online.no www.facebook.com/EidegardenAs Gamvik Gjestegård t.a.v. Bruno of Annemie, tel. 902 66 454/952 23 322, e-mail: bruno.smis@gamvik-nordre.no www.gamvik-nordre.no Road-Runner Verhuur van licht, geluid en geluidstechnici t.a.v. Trond Hanssen, tel. 986 53.254, e-mail: trond.diesel.hanssen@gmail.com Spor Design Profilering, communicatie en design. Kamelbølgen. Cultureel, cursus- en conferentiecentrum in ontwikkeling t.a.v. Øystein of Oddveig, tel. 905 58 645/ 971 62 380. E-mail: odis@spordesign.no. Facebook: Bor & Bestla
Achtergrondfoto Fredrik Neregård
39
Fyrlykt
Tarhalsen
Grafika AS · 468 11 000
Tarhalsskjæran
Noord-Sørøya
Fyrvokterveien
Drinkwater Supermarkt Archeologisch monument Shelter Boerderij/boerderijtoerisme Snelboot Hammerfest–Akkarfjord Trekkershut, onbemand – overnachting Cultureel erfgoed Uitzichtspunt Grot Fietspad Zie pagina 36 voor gradatie Wandelpad Zie pagina 36 voor gradatie Informatie
Tarhalshytta (Tarhalseidet)
Storbukta Vardbukta Høgfjellet
Vardfjellet
Kvitneset
Kjøttvikvarden
Zeearend. Foto Tor Harry Bjørn
Openbare weg Wandelroutes Veerdienst
Nasen Vassvika
0
200
400
600
800
1000 m
Kjøttvika Staurneset Vassviknæringen
Kruipbraam. Foto Tor Harry Bjørn
Staurfjellet
Trollbuktvatnet
Gamvika
Trollbukta
Gamvikvannhytta
Trollbuktneset
Gamvikvatnet
Sandfjellet
Mefjordvatnet
Kuifaalscholvers. Foto Tor Harry Bjørn
Mefjorden
Finvikneset Hamnefjellet
Russevika
Hamnevatnet
Akkarfjord
Finvika
Eidet Storsand
S
School/overnachting
Stornæringsbukta Fyrvokterveien. Foto Tom Eirik Ness
Bismarvika
Lillenæringsbukta