STR. 14. i

Uprava za zaštitu kulturnih dobara zaustavila radove na Dvorcu kralja Nikole u Nikšiću zbog odstupanja od glavnog projekta

Pogled na aluminijumsku bravariju u prizmelju Dvorca U daljem postupku, prema riječima Pavićević, inspektorka za kulturna dobra predmet je proslijedila Upravi za zaštitu kultunih dobara na dalje postupanje, kao organu kome je Zakonom o zaštiti kulutrnih dobara data nadležnost da obustavi radove ukoliko se ne izvode u skladu sa konzervatorskim projektom na koji je data saglasnost, te rješenjem naloži vraćanje kulturnog dobra u prvobitno stanje.

Konstantna opasnost od požara, prorastanje biljaka na prozorima

U SKLADU SA PLANOM Nebojša Đukanović iz firme „Bombeton“ nije želio da za Pobjedu komentariše radove na Dvorcu i odstupanja od prvobitnog plana, već nas je uputio na Upravu za javne radove. - Izvođač radova ne može Vam davati nikakva obavještenja mimo ovlašćenja Uprave javnih radova Crne Gore, sa kojom je potpisan ugovor – naveo je Đukanović u kratkoj imejl poruci Pobjedi. Sa druge strane, Marija Novaković, konzervatorka koja u ime „Europrojekta“ Podgorica nadzire radove na Dvorcu kralja Nikole u Nikšiću, negira da je tokom izvođenja radova došlo do odstupanja od glavnog projekta. - Svi detalji su izvedeni u skladu sa projektom, počev od rekonstrukcije krova, tretmana i odabira boje za fasadu, sanacije kamene plastike, zatim tretmana metalnih ograda, kao i odabira detalja: boje i materijala za sto-

Da je objekat Dvorca kralja Nikole bio u prilično lošem stanju pokazuje i elaborat o revalorizaciji, koji je sačinio stručni tim tokom projekta revalorizacije kulturnih dobara, 2013. i 2014. godine. Tada je zaključeno da su okruženje i predložena zaštićena okolina kulturnog dobra u relativno dobrom stanju, izuzimajući grafite na stećcima i urušavanje potpornog zida. - Dvorski kompleks nema ogradu, a ogradni zid je ispisan grafitima. Fasade na objektu su generalno u lošem stanju usljed prodora vlage i atmosferalija. Na balkonskoj konstrukciji konstatuju se pored opadanja maltera i konstruktivna oštećenja na kapitelima stubova nosača. Prilazna stepeništa su prilično oštećena. Krovni pokrivač od bakarnog lima na više mjesta je oštećen i nedostaje veći dio oluka. Drvena konstrukcija na svim otvorima (prozori i vrata) je značajno oštećena, dok se na pojedinim mjestima konstatuje i prorastanje biljaka na prozorima. U unutrašnjosti objekta je drastično vidljiv prodor vlage koja ugrožava i muzejske eksponate i bibliotečki fond. Električne instalacije su u lošem stanju, što predstavlja konstantnu opasnost za objekat i eksponate – navodi se u elaboratu.

lariju i bravariju – rekla je Novaković za Pobjedu. Ona tvrdi da je glavnim konzervatorskim projektom predviđena ugradnja hladnih aluminijumskih profila na ulaznim vratima prizemnog dijela Dvorca (šeme su detaljno obrađene na str. 258. i 259. konzervatorskog projekta koji je Pobjeda dobila na uvid). - Ovaj dio prizemlja originalno nije bio zatvoren, ali je u kasnijem periodu zatvoren i korišćen, stoga je projektant i stavio novi materijal na pomenute otvore. To su tanki profili, bijele boje, kao i ostali drveni prozori i vrata. Prije same ugradnje imali smo sastanak sa izvođačem i projektantom, preispitali još jednom projektom predloženo rješenje, ali je projektant ostao pri tome da otvori novijeg perioda budu zatvoreni ALU profilima. Svi ostali prozori sa škurama i vrata su od lameliranog čamovog drveta bijele boje. Napominjem da je predmetni projekat revidovan i da je dala saglasnost Uprava za zaštitu kulturnih dobara Cetinje, a da su izvođači radova i nadzorni organ postupali u skladu sa projektom – rekla je Novaković. SEDAM GODINA Na pitanje da li je bila neophodna rekonstrukcija prozora koji su prije nepunih sedam godina promijenjeni, Novaković je rekla da su glavnim konzervatorskim projektom predviđeni novi prozori i škure od lameliranog čamovog drveta bijele boje, kao i u predmjeru i predračunu radova, pa samim tim i u ugovoru između investitora i izvođača radova. - Projektant je procijenio da postojeći prozori nijesu dobrog kvaliteta i da ih treba zamijeniti, da propuštaju vlagu i postupili smo u skladu sa tim. Prozore, škure i vrata izradila je firma „Orion“ iz Pljevalja, koja ima veliko iskustvo na izradi stolarije na kulturnim dobrima, a vršenje kontrole tokom procesa proizvodnje je pratio sam izvođač – rekla je Novaković. I Biljana Brajović iz Centra za konzervaciju i arheologiju je potvrdila da je bilo „krajnje vrijeme da se izvrši sanacija Dvorca“ te da se „očitavao dugogodišnji odraz o izostatku postepenog ulaganja u održavanje

Centar Nove varoši

Dvorac kralja Nikole u Nikšiću, u kome se do unazad nekoliko godina nalazilo i arhivsko odjeljenje (prije nego je premješteno u zgradu Nikšićkog pozorišta) sagrađen je 1900. godine. Projektovao ga je hrvatski arhitekta dr Josip Šilović Slade, čija djela su urbanistički plan Nove varoši – Nikšić i Carev most na rijeci Zeti. Povod za gradnju je bila četrdesetogodišnjica vladavine knjaza, kasnije kralja, Nikole I Petrovića i smatra se najljepšom građevinom koju su Petrovići sagradili. Služio je kao ljetnja rezidencija vladajućoj porodici. Svečanom otvaranju i osvećenju Dvorca, koje je izvršio mitropolit Mitrofan, prisustvovali su knjaz Nikola i knjeginja Milena, a kasnije su im se prudružili drugi članovi porodice i ugledni gosti. Dvorac, rađen u neorenesansnom stilu, završen je isto kad i Saborna crkva Sv. Vasilija Ostroškog koja se nalazi u neposrednoj blizini i predstavljao je centar Nove varoši. U Dvorcu je, osim Muzeja, bilo smješteno i nekoliko nikšićkih škola, kao i Narodna biblioteka „Njegoš“.

PEN centar reagovao na presudu Višeg suda povodom spora oko romana „Despa“

Tipičan primjer političke odmazde

PODGORICA - Učestalim sudskim presudama protiv novinara, književnika i medija koji se usuđuju kritički sagledavati aktuelni društveni i politički trenutak potvrđuje se da su se na poslu diskreditacije i odmazde prema neistomišljenicima danas udružile sve grane vlasti – saopštio je juče Crnogorski PEN centar, reagujući na presudu Višeg suda u Podgorici kojom je Adnanu Čirgiću, Aleksandru Radomanu i Matici crnogorskoj naloženo da kao „tužioci“ plate 42.500 eura, na ime izgubljenog sudskog spora.

Posebno je zabrinjavajuće, kako navodi PEN centar, što je sve očiglednija činjenica da se važne odluke ne donose onđe đe bi to trebalo po Ustavu i zakonima, već u ćelijama crnogorskih manastira. - Rješenjem Višega suda u Podgorici kojom je kao izvršna potvrđena presuda Osnovnoga suda da se u sudskome sporu, koji traje punih 12 godina, iz navodno proceduralnih razloga, Adnan Čirgić, Aleksandar Radoman i Matica crnogorska obavezuju na isplatu 42.500 eura svešteniku Predragu Šćepanoviću i s crkvenim krugovima povezanom tajkunu Radomiru Uljareviću, tipični je primjer političke odmazde koji od aktuelne vlasti kontrolisani sudovi sprovode protiv pojedinaca čiji je društveni angažman usmjeren na očuvanje građanskog, sekularnog i multikulturnog koncepta savremene Crne Gore – navodi PEN centar. Dodaje da su se očiglednom zloupotrebom pri tumačenju procedura, a s ciljem da se izbjegne odlučivanje o meritumu, sudije Osnovnoga i Višega suda oglušile o temeljni princip pravičnosti suđenja i time ne samo pokazale da je sudstvo pod kontrolom jednog po svemu autokratskog režima koji koristi putinovske metode obračuna s neistomišljenicima, već i da su spremni na kršenje svih pravnih i moralnih normi kad je posrijedi antiustavno povlađivanje jednoj vjerskoj organizaciji, u ovom slučaju Crkvi Srbije. - Pozivajući se na očigledno tendenciozno tumačene proceduralne razloge, crnogorski su sudovi presudili u korist osoba koje su prekršile Zakon o autorskim i srodnim pravima publikovanjem mimo odobrenja prvoga izdavača romana kralja Nikole „Despa“, pri čemu su to djelo kao segment crnogorske kulturnoistorijske baštine oskrnavile dopisivanjem segmenata kojih nema u jedinome sačuvanom rukopisu koji se čuva u Narodnome muzeju na Cetinju. Ovim sramnim presudama Osnovni i Viši sud u Podgorici legitimisali su se ne kao nezavisni sudski organi čija je obaveza da štite ustavnost i zakonitost, već kao izvršioci političkih naloga aktuelnog režima i njemu nadređene Crkve Srbije s ciljem progona i kažnjavanja političkih neistomišljenika, a prije svega kulturnih i javnih djelatnika čiji je doprinos i proučavanju crnogorskoga kulturnoistorijskoga nasljeđa i odbrani temeljnih civilizacijskih vrijednosti društva u javnosti prepoznatljiv – navodi se u saopštenju i dodaje da će o ovome i brojnim drugim primjerima zloupotrebe sudova biti obaviještena međunarodna javnost. - Sve češći primjeri represivnoga ponašanja aktuelne vlasti kroz zloupotrebu mehanizama moći prema kritičarima režima, nažalost, mogu Crnu Goru dovesti u nezavidan međunarodni položaj, kroz preispitivanja njenoga statusa u međunarodnim organizacijama, na što nas uporno upozoravaju naši inostrani partneri – zaključuje se u saopštenju PEN centra. R. K.

POVODI: Reditelj, ronilac i ekolog Dušan Varda o posidoniji - pravom mediteranskom blagu, koje živi u moru kod Bara „Morska maslina“ stara nekoliko hiljada godina

PODGORICA - Jedna od najdugovječnijih biljaka na planeti, koja je prema procjenama stručnjaka nekoliko puta starija od obližnje Stare masline na Mirovici, živi u moru ,,ispred“ Bara. Da, upravo tako – barska je maslina stara 2.245 godina, a naslaga „mata“, iz kojeg milenijumima raste posidonija (Posidonia oceanica), koju zbog specifičnog ploda Italijani zovu „oliva di mare“, odnosno morska maslina, jedna je od najstarijih na Mediteranu i broji nekoliko hiljada godina! Filmski reditelj, ronilac i ekolog Dušan Varda, koji je dao veliki doprinos da javnost spozna značaj ove neobične morske biljke i tajne njene dugovječnosti, kaže za Pobjedu da se posidonija - ili kako je u Crnoj Gori zovu murava - kao najrasprostranjeniji endem Mediterana, u nauci smatra jednom od najvažnijih biljaka Sredozemlja. - Teško je ukratko opisati sve izuzetne funkcije koje ova biljka ima u ekosistemu mora i obale. Najjednostavnije bi bilo napraviti poređenje sa značajem koji tropske prašume imaju na kopnu - ali i tu, u mnogočemu, uloga murave u morskom ekosistemu ima daleko veću i značajniju ulogu. Njena dugovječnost, apsorpcija CO2 i proizvodnja kiseonika, zaštita od erozije plaža, stabilizacija morskog dna, proizvodnja nutritijenata i brojne druge karakteristike čine ovu biljku jedinstvenom u prirodi – kaže Varda. Posidonija, dodaje Varda, predstavlja stanište za više od 2.000 poznatih morskih organizama koji neku fazu života vezuju za nju. Stoga se, ističe on, može reći da tamo gdje ima murave - život buja i razvija se daleko raznovrsnije i intenzivnije nego na područjima gdje ona ne postoji.

POBJEDA: Murava, dakle, stvara i kreira život gdje god živi, a njeno trajanje i životni ciklus priča su za sebe?

VARDA: Od svih karakteriPrilikom bušenja morskog dna za postavku stubova u izgradnji Luke Bar radovi su kasnili jer su se glave bušilice stalno začepljavale organskom materijom i nikako nijesu uspijevale da prodru do temeljnih stijena u morskom dnu. Inženjer Miodrag Miković je uradio detaljne i precizne analize organske materije koja je pravila problem progresiji bušenja. Nedvosmisleno je utvrdio da je problem bio 14 metara debeo „mat“ posidonije kroz koji su glave njihovih bušilica teško napredovale. Debljina ovoga sloja koji se nalazio iznad, ali i ispod morskog dna, ukazivao je na jednu od najstarijih livada Mediterana. U skladu sa danas poznatim naučnim saznanjima može se pretpostaviti da je njena starost između 3.000 i 14.000 godina – priča za Pobjedu reditelj, ronilac i ekolog Dušan Varda

stika ove biljke, najmanje je poznata ona o njenoj dugovječnosti - ona spada u jednu od najdugovječnijih biljaka na planeti. Njen rast je izuzetno spor, i određuje se kroz rast rizoma. Rizomi kod posidonije predstavljaju horizontalno podzemno stablo, sa lišćem i pupoljcima koji su ujedno i jedan od načina reprodukcije biljke vegetativnim putem. Stariji djelovi rizoma sa godinama i decenijama odumiru i stvaraju tzv. mat (franc. matte). Ovaj naziv se svuda u svijetu koristi za gusti splet rizoma i korijenja biljke u kojem se talože razne organske i neorganske materije, i koji predstavlja ,,donji“ dio biljke. U zavisnosti od uslova sredine izdanci (rizomi) posidonije mogu rasti u dužinu i nekoliko santimetara godišnje, ali visina isprepletanih rizoma biljke (visina mat-a) koliko može porasti u toku godine uglavnom se kreće između jedan i deset milimetara. To znači da mat visine oko 1,5 m svjedoči o livadi staroj najmanje 150, a možda i 1.500 godina. Ono šta naučnici i ronioci ne mogu znati, jeste koliko se duboko ispod nivoa morskog dna prostire mat. Vjekovi i milenijumi na pješčanoj i muljevitoj podlozi najčešće dovode do toga da se mat zatrpava i da zdrave i stare livade posidonije imaju mnogo dublje djelove ukopane u morsko dno koji su najčešće nedostupni za proučavanje.

POBJEDA: Kako je utvrđe-

Livade posidonije su izvor života u moru

na pretpostavljena starost „mata“ posidonije u moru ispred barske luke?

VARDA: Ovdje dolazimo do priče Miodraga Mikovića, legende ronjenja u Baru i inženjera koji je vodio podvodne radove na izgradnji barske luke krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina. Čika Mika „Munja“, kako smo ga od milošte zvali, bio je jedan od pionira ronjenja u Crnoj Gori i osnivač prvog ronilačkog kluba „Jug“ u Baru. U privatnom „Pomorskom muzeju“ u svojoj kući u Šušanju imao je više hiljada eksponata izvađenih iz mora. Kada sam početkom devedesetih godina XX vijeka kao vođa multidisciplinarne ekspedicije za istraživanje podvodnog svijeta Crne Gore (iz kojeg je nastala i istoimena TV serija) ispitivao čika Miku o potopljenim brodskim olupinama i podvodnim pećinama koje je otkrio, on je stalno umanjivao značaj tih svojih otkrića naspram otkrića „ogromnih naslaga organske materije“ na kojoj leži Luka Bar. Tek dvije decenije kasnije, kada sam završavao master studije ekologije na PMF-u u Novom Sadu, sjetio sam se njegovih priča i potražio njegove bilješke koje je zavještao biblioteci u Baru. Našao sam originalne dokumente, rezultate i zapažanja koja je on objavio u građevinskom časopisu „Izgradnja“ 1977. godine, i u skladu sa novim saznanjima objavio sam ih u vidu naučnog postera na naučnom skupu posvećenom morskim travama na Sardiniji 2015. godine.

POBJEDA: Što kažu dokumenti, kako je došlo do otkrića?

VARDA: Prilikom bušenja morskog dna za postavku stubova u izgradnji Luke Bar, radovi su kasnili jer su se glave bušilice stalno začepljivale organskom materijom i nikako nijesu uspijevale da prodru do temeljnih stijena u morskom dnu. Da bi objasnio ovaj problem koji do tada nije bio zabilježen u građevinarstvu, Miković je uradio detaljne i precizne analize organske materije koja je pravila problem progresiji bušenja. Nedvosmisleno je došao do zaključka da je problem bio 14 metara debeo mat posidonije kroz koji su glave njihovih bušilica teško napredovale. Debljina ovoga sloja koji se nalazio iznad, ali i ispod morskog dna, ukazivao je na jednu od najstarijih livada Mediterana. U skladu

D.VARDA

Miodrag Miković je legenda ronjenja u Baru i inženjer koji je vodio podvodne radove na izgradnji barske luke krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina. Čika Mika „Munja“, kako smo ga od milošte zvali, bio je jedan od pionira ronjenja u Crnoj Gori i osnivač prvog ronilačkog kluba „Jug“ u Baru