ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
5
Π Α ρΑ Λ Λ Η Λ Ε Σ Ε Κ Δ Η Λ Ω Σ Ε Ι Σ
Πέμπτη, 25 φεβρουαρίου 1999, ώρα 18:30 - 21:00 αίθουσα διαλέξεων της εταιρείας μακεδονικών σπουδων (εθνικής αμύνης 4), ημερίδα με θέμα:
ο ορφέας στο θέατρο, τον κινηματογράφο, τις εικαστικές τέχνες, τη λογοτεχνία και τη μουσική.
εισηγητές: β. πούχνερ (τμ. θεατρολογίας πανεπ. ΑΘΗΝΩΝ), β. κεχαγιάς (εφημ. ’’ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ’’), ν. λοϊζίδη (τμ. εικαστικών τεχνών Α.Π.Θ.), ζ. σιαφλέκης (τμ. γαλλικής γλώσσας και φιλ. Α.Π.Θ.), δ. γιάννου (τμ. μουσικολογίας Α.Π.Θ.), m. manolova (μουσικολόγος, t.v. σόφιας) συντονιστές: σπ. ευαγγελάτος - ι. κ. χασιώτης (εφορεία της όπερας θεσσαλονίκης).
Στο χώρο του Θεάτρου πραγματοποιείται παράλληλα έκθεση αφίσας με θέμα:
‘‘ο ορφέας στο παγκόσμιο λυρικό θέατρο’’ επιμέλεια: άγγελα κλάουσνιτσερ αντώνης σαραγιώτης
KPATIKO £EATPO BOPEIOY E§§A¢O™
ENø™H£EATPøNEYPø¶H™ TøN N
6
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
TH™
ο Π Ε ρΑ Δ Ω Μ ΑΤ Ι ο Υ Θ Ε Σ Σ Α Λ ο Ν Ι Κ Η Σ
H
δημιουργία λυρικού θεάτρου στη Θεσσαλονίκη αποτελούσε επί δεκαετίες χρόνιο αίτημα του φιλότεχνου κοινού της μακεδονικής πρωτεύουσας. Tελικά, το όραμα αυτό των Θεσσαλονικέων άρχισε να υλοποιείται με την ψήφιση του νόμου 2557/97, με τον οποίο ιδρύθηκε ένας νέος καλλιτεχνικός θεσμός της πόλης, η Όπερα Δωματίου Θεσσαλονίκης (ως αυτοτελές τμήμα του Kρατικού Θεάτρου Bορείου Eλλάδος). Πριν από την οριστική της θεσμοποίηση η Όπερα Δωματίου λειτούργησε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων που οργανώθηκαν από τον Oργανισμό Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Eυρώπης - Θεσσαλονίκη 1997. Στις προσπάθειες για την ίδρυσή της συντέλεσε και η αξιοποίηση αρχικά των πορισμάτων διεθνούς διημερίδας με θέμα το Λυρικό Θέατρο στη Bόρεια Eλλάδα και, στη συνέχεια, των πολύτιμων στοιχείων που προέκυψαν από ειδική μελέτη σκοπιμότητας. Στόχοι της Όπερας Δωματίου Θεσσαλονίκης είναι η ανάπτυξη, η προβολή και η διάδοση της μελοδραματικής τέχνης στη χώρα μας, ιδιαίτερα στη Bόρεια Eλλάδα, η παρουσίαση έργων Eλλήνων δημιουργών, η εξοικείωση του κοινού με το ρεπερτόριο του λυρικού θεάτρου, η αξιοποίηση του ντόπιου καλλιτεχνικού δυναμικού, οι καλλιτεχνικές ανταλλαγές και γενικά η στήριξη πρωτοβουλιών ελληνικής και διεθνούς συνεργασίας, με δυο λόγια η εξυπηρέτηση της περιφεριακής πολιτιστικής ανάπτυξης στον βορειοελλαδικό χώρο. Στους στόχους και στις αρμοδιότητες της Όπερας Δωματίου Θεσσαλονίκης ανήκουν επίσης η σύσταση και η λειτουργία εργαστηρίων όπερας, η ενθάρρυνση των νέων καλλιτεχνών, η εξασφάλιση προϋποθέσεων για τη δημιουργία και την ανάδειξη καινούριων μελοδραματικών έργων κλπ.
K ρΑΤΙΚο Θ ΕΑΤρο Β ορΕΙοΥ Ε ΛΛΑΔοΣ Καλλιτεχνικός Διευθυντής: Διαγόρας Χρονόπουλος Διοικητικό συμβούλιο: Πρόεδρος: Δημήτρης Σαλπιστής, Αντιπρόεδρος: Δημήτρης Ιακωβίδης Μέλη: Ρήγας Αξελός, Βαγγέλης Γκούφας, Ζωή Λάσκαρη, Καλλιόπη Μακρίδου, Αιμιλία Υψηλάντη
ο ΠΕρΑ Δ ΩΜΑΤΙοΥ Θ ΕΣΣΑΛοΝΙΚΗΣ Bασ. Όλγας 136 - 546 45 Θεσαλονίκη, τηλ. / fax 862 484 Eφορεία της OΠEPAΣ ΔΩMATIOY ΘEΣΣAΛONIKHΣ / KΘBE: Πρόεδρος: Iωάννα Mανωλεδάκη, Aντιπρόεδρος: Σπύρος Eυαγγελάτος, Mέλη: Kατερίνα Kαρατζά, Φέμπη Nικολαΐδου, Γιάννης Xασιώτης
Συντονισμός παραγωγής: Σάρα Mώραλη Bοηθός: Ουρανία Αργύρη ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
7
ΓKΛOYK BIΛΛΙMΠAΛNT
KPIΣTOΦ
8
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
B I O Γ ρΑ Φ Ι Κ Α Σ Τ ο Ι Χ Ε Ι Α
Ο
Γερμανός συνθέτης Kρίστοφ Bίλιμπαλντ Γκλούκ θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους μεταρρυθμιστές στην ιστορία του λυρικού θεάτρου. O Γκλούκ γεννήθηκε στις 2 Iουλίου 1714 στο Έρασμπαχ, μια μικρή πόλη κοντά στη Nυρεμβέργη. Σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών πηγαίνει στην Πράγα για να σπουδάσει στο εκεί Πανεπιστήμιο, όπου επίσης εργάζεται και ως οργανίστας. Στα 1736 ο Γκλούκ φεύγει για τη Bιέννη. Eκεί γνωρίζει τον Iταλό κόμη Mέλτσι (Melzi), που τον πείθει να τον ακολουθήσει στο Mιλάνο, όπου και τον φιλοξενεί για τέσσερα χρόνια. Στο Mιλάνο ο Γκλούκ σπουδάζει με τον σπουδαίο Iταλό συνθέτη Gianbattista Sammartini. H επιρροή του Sammartini είναι εμφανής στις πρώτες όπερες του Γκλούκ, κυρίως στη έμφαση που δίνει στο κουαρτεττο εγχόρδων, ένα στοιχείο που το βλέπουμε και στις συμφωνίες του δασκάλου του. Στα 1741 ανεβαίνει στη Σκάλα του Mιλάνου η πρώτη του όπερα. Kατά τα επόμενα εννέα χρόνια έγραψε και ανέβασε δεκαέξι όπερες σε διάφορες ευρωπαϊκές πό-
λεις (Λονδίνο, Δρέσδη, Kοπεγχάγη, Nεάπολη, Πράγα). Tο 1750 επιστρέφει στη Bιέννη, όπου και διορίζεται (1754) διευθυντής της Όπερας της αψβουργικής πρωτεύουσας. Ως την ηλικία των σαράντα ετών ο Γκλούκ συνέθετε σύμφωνα με το ιταλικό στύλ, έγραφε δηλαδή άριες που απέβλεπαν στο να αναδείξουν τη δεξιοτεχνία των τραγουδιστών. Όντας ταυτόχρονα και καλλιτέχνης και εξαιρετικός διανούμενος, ο Γκλούκ προσπάθησε να αναμορφώσει τους παλιούς τρόπους σύνθεσης της όπερας, προσπαθώντας να προσδώσει στη μουσική σημαντικότερο ρόλο, με τρόπο που να εκφράζει αυτή καλύτερα τα ποιητικά συναισθήματα. Aπό την άποψη αυτή οι πρόλογοι που έγραψε για τις όπερες Άλκηστις και Πάρις και Eλένη αποτελούν ένα είδος ποιητικής της όπερας. Στη στροφή αυτή σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο Iταλός ποιητής Calzabigi. H πρώτη από αυτές τις όπερες ήταν ο Oρφέας και Eυρυδίκη, που ανέβηκε για πρώτη φορά το 1762 σε λιμπρέτο του Calzabigi. Aκολούθησαν και άλλες όπερες, συνθεμένες όλες με
το ίδιο πνεύμα: Άλκηστις (1767), Πάρις και Eλένη (1770), Iφιγένεια εν Aυλίδι (1774), Aρμίντα (1777). H «επανάσταση» του Γκλούκ συνάντησε βίαιη αντίδραση, προπάντων στο Παρίσι. Eκεί από το 1774 ως το 1781 ξέσπασε ένας πραγματικός πόλεμος ανάμεσα σε όσους υποστήριζαν τις μεταρρυθμίσεις του Γκλούκ και εκείνους που αγαπούσαν την παραδοσιακή ιταλική όπερα. Tελικά, με την παρισινή παράσταση της Iφιγένειας εν Tαύροις στα 1779 ο Γκλούκ αναδεικνύεται νικητής. Ωστόσο, την ίδια χρονιά ο συνθέτης γνωρίζει και τη μεγαλύτερη αποτυχία του με το έργο Hχώ και Nάρκισσος. Aπογοητευμένος μετά την αποτυχία του αυτή επέστρεψε στη Bιέννη, όπου και πέθανε το 1787. Tο έργο του Γκλούκ δεν αποτελεί σταθμό μόνο την εξέλιξη της όπερας· άσκησε σημαντική επιρροή και σε μερικούς μεγάλους συνθέτες της κλασικής εποχής, όπως στον Mότσαρτ και τον Mπετόβεν.
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
9
Gustave Moreau: ‘‘Ορφέας’’ 10
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
Ό
ταν ο Γκλουκ έγραφε το 1762 το πρώτο μεταρρυθμιστικό του έργο, την “azione teatrale” Ορφέας και Ευρυδίκη, είχαν ήδη διαμορφωθεί οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την καθιέρωση ενός νέου τύπου όπερας. Στην πορεία της εικοσαετούς και πλέον προσφοράς του στη γαλλική και τη ιταλική όπερα ο Γκλουκ είχε πειραματιστεί στα διάφορα είδη του μουσικού θεάτρου και είχε συνειδητοποιήσει τα προβλήματα της μορφής και του περιεχομένου τους, καθώς και την ανάγκη μιας ριζικής ανανέωσης. Παρόλο που τα έργα της αρχικής περιόδου υιοθέτησαν τα παραδοσιακά πλαίσια ανάπτυξης της ιταλικής opera seria, βασισμένης στη μουσικοδραματική δομή της όπερας του Μεταστάσιου, εντούτοις διαφάνηκαν σε ορισμένα μουσικά μέρη των πρώιμων έργων γνωρίσματα των μεταγενέστερων μεταρρυθμιστικών τάσεων του Γκλουκ. Μελετώντας ορισμένες άριες των “drammi per musica” Αρταξέρξης και Δημοφών της αρχικής περιόδου, παρατηρεί κανείς την επιδίωξη
μιας δραματικής έκφρασης του ποιητικού περιεχομένου, σύμφωνα με την οποία η ρευστή μελωδική γραμμή της ιταλικής τεχνοτροπίας παραχωρεί τη θέση της σε σύντομες ρητορικές φράσεις, έτσι όπως απαιτεί η μετρική δομή του κειμένου. Αντίστοιχα, η ορχήστρα εγκαταλείπει τον παραδοσιακό ρόλο συνοδείας της φωνής, και συμβάλλει αυτόνομα στην απεικόνιση των συγκινησιακών καταστάσεων ή στην εμφαντική σκιαγράφηση μιας δραματικής στιγμής, προβάλλοντας αποσπασματικά την ισότιμη συμμετοχή της στην έκφραση του δραματικού περιεχομένου. Συνεπώς, αν και σε ορισμένα μουσικά μέρη είχε προαναγγελθεί η γραφή του μετέπειτα recitativo accompagnato, ο Γκλουκ παρέμεινε στα πρώιμα έργα του συνεχιστής της παραδοσιακής ιταλικής opera seria. Ωστόσο, ένα στοιχείο συνειδητοποίησε ο συνθέτης αρκετά νωρίς: το διαχωρισμό μεταξύ ποίησης και μουσικής και κατεπέκταση τις ιδιότητες της κάθε μιας, αλλά συγχρόνως και την ανάγκη ενοποίησής τους σε πρωτότυπα μορφολογικά σχήματα.
Η ΜΕΤΑρρΥΘΜΙΣΗ οΠΕρΑΣ ΤοΥ
Γ Κ Λ ΟΥ Κ ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
11
C M Y K
Η μεταρρύθμιση όπερας του Γκλουκ είναι σχεδόν αδιανόητη δίχως την υποστήριξη και συνεργασία του Τζάκομο Ντουράτσο, διευθυντή του μουσικού θεάτρου της Βιέννης. Ήδη από τον Δεκέμβριο του 1755 είχαν αρχίσει οι πρώτες μεταρρυθμιστικές κινήσεις του Ντουράτσο, όταν παρουσιάστηκε το έργο του Γκλουκ L’innocenza giustificata (Η δικαίωση της αθωότητας), μια “festa teatrale “, βασισμένη σε λιμπρέτο, γραμμένο από τον Πιέτρο Μεταστάσιο. Ενώ οι άριες του λιμπρέτου παρέμειναν ανέπαφες, ο Ντουράτσο σε συνεργασία με τον Γκλουκ επεξεργάστηκε τα ρετσιτατίβα και επιχείρησε ορισμένες δραματουργικές αλλαγές, διαγράφοντας τις εκτενείς σκηνές των δολοπλοκιών, που ανήκαν στο δραματουργικό πρότυπο της ιταλικής opera seria. O Nτουράτσο πρόσθεσε επίσης ένα επιλογικό χορωδιακό, όπου η χορωδία δεν πλαισίωνε απλώς τα δρώμενα επί σκηνής, αλλά έπαιρνε ενεργό μέρος στη δραματική εξέλιξη της υπόθεσης. Τέτοιου είδους πρωτοβουλίες αποκρυσταλλώθηκαν και μορφοποιήθηκαν στα μεταγενέστερα έργα της μεταρρύθμισης. Την ίδια χρονιά, το 1755, εκδόθηκε στο Παρίσι μια συλλογή με τα λιμπρέτα του Μεταστάσιου, την οποία προλόγισε ο ποιητής και λιμπρετίστας Ρανιέρι ντε Καλτσαμπίτζι («Dissertazione sulle Poesie drammatiche del sig. Abate Pietro Metastasio»). Κανένα στοιχείο του προλόγου δεν άφηνε να διαφανεί η μετέπειτα στροφή του Καλτσαμπίτζι (1715-1795) και η κριτική στάση του απέναντι στα δραματουργικά πρότυπα του Μεταστάσιου, τα οποία απέρριψε αργότερα, επιχειρώντας να καθιερώσει τις δραματουργικές ιδέες της μεταρρύθμισης. Τον Ιανουάριο του 1761 ο Ντουράτσο κάλεσε τον Καλτσαμπίτζι στην Βιέννη για να συμβάλλει στη μεταρρύθμιση της όπερας. Έχοντας ήδη έτοιμο το λιμπρέτο του Ορφέα, ο Καλτσαμπίτζι βρήκε στο πρόσωπο του 12
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
Γκλουκ τον ιδανικό συνθέτη, που θα μπορούσε να πραγματοποιήσει συνθετικά τη διδασκαλία της “αληθινής επαγγελματικής μουσικής”. Ο μεταρρυθμιστικός χαρακτήρας του έργου Ορφέας και Ευρυδίκη δεν εκτιμήθηκε ανάλογα από το κοινό της πρώτης παρουσίασής του, στις 5 Οκτωβρίου του 1762 στο Burgtheater της Βιέννης. Ίσως μάλιστα οι καινοτομίες αυτής της “azione teatrale” να ενόχλησαν τους ακροατές, που ήταν εξοικειωμένοι με το παραδοσιακό μουσικοδραματικό ύφος της opera seria. Ακολουθώντας τη νέα δραματουργική αντίληψη του Καλτσαμπίτζι ως προς τη σχέση μουσικής, ποίησης, χορού και σκηνικής δράσης, ο Γκλουκ καθιέρωσε όχι μόνον νέα μορφολογικά πλαίσια στην όπερα, όπως τη μορφή του recitativo accompagnato ή της aria d’azione (άρια δράσης), αλλά μετέτρεψε τη χορωδία και το μπαλέτο ως δραματικό σύνολο σε ενεργητικούς ερμηνευτές, αφού τους αφαίρεσε τον συχνά διακοσμητικό ή παρενθετικό ρόλο τους στο δράμα. Αναμφισβήτητα οι μεταρρυθμιστικές ιδέες του Γκλουκ δεν διαμορφώθηκαν ξαφνικά υπό τις ιδανικές συνθήκες συνεργασίας του με τον Καλτσαμπίτζι και τον Ντουράτσο, αλλά ήταν περισσότερο το αποτέλεσμα μακρόχρονων συνθετικών διεργασιών και επιδράσεων. Μελετώντας εξάλλου τις μουσικές μορφές ορισμένων γαλλικών κωμωδιών (opera-comique), που γράφτηκαν πριν από το 1762, διαπιστώνει κανείς αρκετά συχνά την τάση μιας διαρκούς ανανέωσης ή επέκτασης της συνθετικής μορφής της άριας και του ρετσιτατίβου, στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη διαδικασία ωρίμανσης της μεταρρυθμιστικής ιδέας. Εξάλλου, αρκετοί μελετητές του έργου του Γκλουκ έχουν επισημάνει τις αγγλικές επιδράσεις που δέχθηκε ο συνθέτης κατά την παραμονή του στο Λονδίνο, κυρίως όταν συναντήθηκε με τον Χαίντελ το 1745
και μελέτησε τις δικές του μεταρρυθμιστικές ιδέες. Οι μουσικοδραματουργικές επιδράσεις των ορατορίων του Χαίντελ δεν διαγράφονται μόνον στη χρησιμοποίηση της χορωδίας και στον ενεργητικό ρόλο της στο δράμα, αλλά και στη συνθετική διαμόρφωση της άριας και του ρετσιτατίβου, στοιχεία που είναι ιδιαίτερα εμφανή στο «dramma per musica» του Γκλουκ La caduta de’giganti (Η πτώση των Γιγάντων) που παρουσιάστηκε στο Λονδίνο το 1746. Παρά το γεγονός ότι ο Γκλουκ ήταν υποχρεωμένος να μελοποιεί και μετά το 1762 όπερες παραδοσιακής μορφής και περιεχομένου, εντούτοις εργάστηκε συστηματικά για την καθιέρωση της μεταρρύθμισης. Mε την ευκαιρία της έκδοσης της Άλκηστης, που παρουσιάστηκε το 1776, ο Γκλουκ διατύπωσε τις ώριμες πια σκέψεις του για τη μεταρρύθμιση στον πρόλογο του έργου, αναλύοντας διεξοδικά τις μουσικοδραματουργικές επιδιώξεις του. Στον περίφημο πρόλογο της Άλκηστης, ο οποίος θεωρείται ως η γραπτή ομολογία της μεταρρύθμισης, ο συνθέτης διευκρίνισε τις σχέσεις μουσικής και ποίησης, υπογραμμίζοντας ότι η μουσική πρέπει να υπηρετεί με εκφραστικότητα το δράμα, δίχως να διακόπτει τη σκηνική δράση. Η σημασία της δραματικής αλληλουχίας και του χαρακτηρισμού των δρώντων προσώπων εντοπίζεται στο γεγονός ότι ο Γκλουκ απέρριψε την ενσωμάτωση των καθαρά μουσικών μορφών, οργανικών ή φωνητικών, που δεν είχαν ουσιαστική σχέση με τη δραματική πλοκή. Επιπλέον, στον πρόλογο της Άλκηστης ο Γκλουκ υποστήριξε ότι οι καθαρά συνθετικές φόρμες δεν πρέπει να έχουν αυτόνομο χαρακτήρα, αλλά να συνδέονται άμεσα με τους δραματικούς χαρακτήρες και τις ψυχολογικές καταστάσεις. Έτσι, καθιέρωσε στην ορχηστρική εισαγωγή θεματικές αναφορές στην πλοκή του δράματος, προετοιμά-
ζοντας ανάλογα την ατμόσφαιρα, ενώ επιδίωξε με τις arie d’azione να απεικονίσει τις πράξεις ή τα κίνητρα των δρώντων προσώπων, παραμερίζοντας την στατική περιγραφή των συγκινησιακών καταστάσεων, των «affetti», της ιταλικής opera seria. Ο στόχος της συνθετικής δημιουργίας του και το ιδεώδες κάθε καλλιτεχνικής έκφρασης συνοψίζεται εμφαντικά στη φράση «la semplicità, la verità el la naturalezza» (η απλότητα, η αλήθεια και η φυσικότητα), αρχές που καθοδήγησαν τις νεωτεριστικές ιδέες του Γκλουκ. Στις 19 Απριλίου του 1774 παρουσιάστηκε στην Académie Royale de Musique η πρώτη γαλλική «μεταρρυθμιστική» όπερά του: η Ιφιγένεια εν Αυλίδι, σε λιμπρέτο του Φρανσουά Λουί Γκαν Λε Μπλαν ντυ Ρουλλέ, βασισμένη στην ομώνυμη τραγωδία του Ρακίνα. Κατά τη διάρκεια της σύνθεσης του έργου, αλλά και της παρουσίασής του, ο Γκλουκ ήταν στο επίκεντρο της διαμάχης μεταξύ των οπαδών της ιταλικής opera seria, η οποία εκπροσωπήθηκε από τον Ιταλό συνθέτη Νικολό Πιτσίνι, και των οπαδών της εθνικής γαλλικής όπερας, μια διαμάχη η οποία ενισχύθηκε περισσότερο από τα άρθρα των θεωρητικών της μουσικής και των λογίων. Η πρεμιέρα της Ιφιγένειας εν Αυλίδι εντυπωσίασε εντούτοις το κοινό και τους ειδικούς, αφού στη συνέχεια ο Γκλουκ δεσμεύτηκε με την υποχρέωση να συνθέσει έξι συνολικά «μεταρρυθμιστικές» όπερες για τη Βασιλική Ακαδημία της Μουσικής. Την ίδια χρονιά ο Γκλουκ επεξεργάστηκε τη βιεννέζικη εκδοχή του Ορφέα και ενσωμάτωσε στη γαλλική εκδοχή τα στοιχεία που χαρακτήριζαν την παράδοση της γαλλικής όπερας. Η πρώτη παρουσίαση του Orphée et Euridice σε γαλλικό λιμπρέτο του Πιερ-Λουί Μολίν έγινε στη Βασιλική Ακαδημία Μουσικής στις 2 Αυγούστου 1774. Η γαλλική εκδοχή του Ορφέα παρουσιά-
ζει ορισμένες αλλαγές στην ενορχήστρωση, ενώ συγχρόνως περιέχει τα απαραίτητα για τη γαλλική όπερα μέρη μπαλέτου. Επίσης, ο ρόλος του Ορφέα μεταγράφεται για τενόρο, επειδή στο Παρίσι δεν είχε επικρατήσει ο θεσμός των καστράτων. Αναγκασμένος να προσαρμόσει τα ρετσιτατίβα στο γαλλικό λιμπρέτο, ο Γκλουκ έγραψε εκνέου τα μέρη αυτά, υιοθετώντας μια πιο εκτενή διαμόρφωση. Οι δύο εκδοχές του Ορφέα οδήγησαν συχνά τους ερμηνευτές του 19ου και 20ού αιώνα σε επεμβάσεις ή επεξεργασίες, επειδή θεώρησαν ότι έτσι μπορούσαν να συνενώσουν τα θετικά στοιχεία κάθε εκδοχής. Αντιπροσωπευτικό δείγμα τέτοιων επεξεργασιών υπήρξε η εκδοχή του Μπερλιόζ (1859), που αποτέλεσε στην ουσία έναν συγκερασμό των δύο εκδοχών του έργου. Ειδικά για τις συνθήκες του 19ου αιώνα, η εκδοχή του Μπερλιόζ έδωσε τη δυνατότητα να παρουσιάζεται το έργο χωρίς μεταγραφές, καθώς το κύριο γνώρισμά της ήταν η μεταγραφή του ρόλου του Ορφέα για γυναικεία φωνή κοντράλτο. Σ’ αυτήν την εκδοχή στηρίχτηκαν σχεδόν εξολοκλήρου και οι παραστάσεις του Ορφέα κατά τον 19ο αιώνα, ακόμη και έως το 1960 περίπου. Το μεταρρυθμιστικό έργο ολοκληρώθηκε με τις έξι γαλλικές όπερες, τις οποίες έγραψε ειδικά για την Όπερα του Παρισιού: τη γαλλική εκδοχή του Ορφέα (1774), Ιφιγένεια εν Αυλίδι (1774), Άλκηστη (1776), Αρμίντα (1777), Ιφιγένεια εν Ταύροις (1779) και Ηχώ και Νάρκισσος (1779). Από ιστορική άποψη η ένταξη του Γκλουκ στο χώρο της γαλλικής όπερας προκύπτει κυρίως εξαιτίας αυτών των γαλλικών μεταρρυθμιστικών έργων, δίχως όμως να αμφισβητείται ο “υπερεθνικός” χαρακτήρας της μουσικής του, όπως συμβαίνει εξάλλου και με το συνθετικό έργο του Χαίντελ και του Μότσαρτ. Η μεταρρύθμιση όπερας του Γκλουκ παρέμεινε στην ιστορία της μουσικής
ως το σημαντικότερο ίσως γεγονός στην όπερα του 18ου αιώνα χάρη στην απήχηση που είχε στους συνθέτες Ζαν Μπατίστ Λεμουάν (1751-1796), ΕτιένΝικολά Μυλ (1763-1817), ΦρανσουάΖοζέφ Γκοσσέκ (1734-1829), Λουίτζι Κερουμπίνι (1760-1842), Έκτωρ Μπερλιόζ (1803-1869) και Φραντς Λιστ (1811-1886), αλλά επίσης και χάρη στη θεωρητική αξιολόγησή της και προβολή από τους Γερμανούς συγγραφείς Χέρντερ, Σίλλερ και Ε.Τ.Α. Χόφμαν. Ακόμη και ύστερα από έναν αιώνα διαρκούς ανανέωσης της όπερας, ο Ρίχαρντ Βάγκνερ αναγνώριζε τις μεταρρυθμιστικές ιδέες του Γκλουκ ως πηγή έμπνευσης των δικών του καινοτομιών για το μουσικό θέατρο, χρησιμοποιώντας τες ως παραδείγματα σε διάφορες αναλύσεις στα θεωρητικά έργα του. Eύη Nίκα-Σαμψών
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
13
C M Y K
Ορφέας και Ευριδίκη CHRISTOPH WILLIBALD GLUCK
MοΥΣΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
Άλκης Mπαλτάς ΣΚΗΝοΘΕΣΙΑ
Plamen Kartaloff ΣΚΗΝΙΚ Α - KοΣΤοΥΜΙΑ
Iωάννα Mανωλεδάκη ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ XορΩ ΔΙΑΣ
Tρισεύγενη Kαλοκύρη MοΥΣΙΚΗ ΠροΕΤοΙΜΑΣΙΑ
Γιώργος Bαγιανός XO ρ ο Γ ρΑ Φ Ι Α
Aναστασία Θεοφανίδου
ΔIANOMH OρΦΕΑΣ
Delores Ziegler 5 • 6 • 8 • 11 Mαρία - Έλεν Nέζη 7 • 9 E Υ ρ ΥΔ Ι Κ Η
Kατερίνα Kαρατζά Ε ρ Ω ΤΑ Σ
Mίνα Πολυχρόνου 5 • 6 Σιράν Tσαλικιάν 7 • 8 • 9 • 11 O ρ Χ Η Σ Τ ρΑ
της Eθνικής Όπερας της Σόφιας XορΩ ΔΙΑ
της Όπερας Δωματίου Θεσσαλονίκης MΠΑΛΕΤο
της Όπερας Δωματίου Θεσσαλονίκης
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
15
Π PA Ξ H T P I T H
Π PA Ξ H Π P Ω T H
H Eυρυδίκη, η γυναίκα του Oρφέα είναι νεκρή. Σε ένα δάσος ο Oρφέας, πλαισιωμένος από νύμφες και βοσκούς, ακολουθεί τη νεκρώσιμη πομπή. O Δίας βλέπει το μεγάλο του πόνο και του στέλνει τον Έρωτα, που του ανακοινώνει ότι του δίνεται η δυνατότητα να κατέβει στον Aδη και, αν ο ήχος της μουσικής του γοητεύσει τους θεούς, τότε η γυναίκα του θα επιστρέψει πίσω μαζί του, όμως με έναν όρο: Nα μην κοιτάξει την Eυρυδίκη μέχρι να φύγουν από τον Aδη. Aλλιώς η Eυρυδίκη θα πεθάνει οριστικά. O Oρφέας αποφασίζει να πάει να αναζητήσει τη γυναίκα του.
ΥΠοΘΕΣΗ
16
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
Π PA Ξ H Δ E Y T E P H
ΣKHNH 1 O Oρφέας περνά το ποτάμι της Στυγός και γαληνεύει τις Eρινύες με τη μουσική του.
ΣKHNH 2 O Oρφέας φτάνει στα Hλύσια Πεδία ψάχνοντας την Eυρυδίκη. Tα Eυλογημένα Πνεύματα καλωσορίζουν τον πιστό σύζυγο και του επιστρέφουν τη γυναίκα του. Xωρίς να ρίξει το βλέμμα του στην Eυρυδίκη, ο Oρφέας την παίρνει μαζί του.
ΣKHNH 1 Tο ζευγάρι εγκαταλείπει τον Άδη περνώντας από ένα στενό μονοπάτι. H Eυρυδίκη είναι πανευτυχής που ξαναγυρίζει στον επάνω κόσμο, αλλά ανησυχεί για την περίεργη αδιαφορία του άντρα της. Δεν καταλαβαίνει γιατί δεν την αγκαλιάζει. Προτιμά λοιπόν να επιστρέψει στα Hλύσια Πεδία, παρά να μείνει στη γη με έναν άντρα αδιάφορο, που δεν την αγαπά. Oι ικεσίες της κάνουν τον Oρφέα να στραφεί προς εκείνη και η Eυρυδίκη πέφτει αμέσως άψυχη στο έδαφος. O Oρφέας μελαγχολεί και ενώ προσπαθεί να αυτοκτονήσει, έρχεται, σαν από μηχανής θεός, ο Έρωτας, τον λυπάται και του ξαναφέρνει πίσω στη ζωή την Eυρυδίκη.
ΣKHNH 2 O Oρφέας και η Eυρυδίκη γιορτάζουν την ευτυχία τους στο ναό του θεού της αγάπης.
Ορφέας και Ευριδίκη CHRISTOPH WILLIBALD GLUCK
ΛΙΜΠρΕΤ Το
RANIERI DE’ CALZABIGI (1715-1795)
EΙΣΑΓΩΓΗ Π PA Ξ H Π P Ω T H ΣKHNH
1
(O τάφος της Eυρυδίκης σε ένα δασάκι γεμάτο κυπαρίσσια. Γίνεται η νεκρώσιμη πομπή).
προσφέρετε λοιπόν τις στερνές τιμές και στολίστε με γιρλάντες τα μάρμαρα.
XO P Ω Δ I A
XOPΩΔIA
Ω, αν γύρω από αυτή την πένθιμη λάρνακα, Eυρυδίκη, εσύ τριγυρνάς...
Άκου τα κλάματα, τους θρήνους, τους λυγμούς, που θλιμμένοι σκορπίζουμε για σε.
Ω, αν γύρω από αυτή την πένθιμη λάρνακα, Eυρυδίκη, ωραία σκιά, τριγυρνάς, άκου τα κλάματα, τους θρήνους, τους λυγμούς, που θλιμμένοι σκορπίζουμε για σε. (Nύμφες και βοσκοί, ολοκληρώνουν την τελετή και αποσύρονται).
OPΦEAΣ
OPΦEAΣ
Eυρυδίκη!
Θέλω να μείνω μόνος στις σκοτεινές σκιές παρέα με τις πίκρες μου. Kαλώ την αγάπη μου, όταν ξεκινά η μέρα και όταν τελειώνει. Aλλά, άδικος κόπος. Tο φως της καρδιάς μου δε μου απαντά. Eυρυδίκη, Eυρυδίκη, αγαπημένη σκιά, πού είσαι; O πιστός άντρας σου μάταια σε φωνάζει, σε αναζητά στους θεούς και σκορπά στους ανέμους τους θρήνους του για σένα.
OPΦEAΣ
Eυρυδίκη! XOPΩΔIA
XOPΩΔIA
Kαι άκου τον δυστυχισμένο άντρα σου, που θρηνώντας σε φωνάζει και κλαίει... OPΦEAΣ
Eυρυδίκη! XOPΩΔIA
Όπως όταν το γλυκό σύντροφό της χάσει η ερωτευμένη περιστέρα... OPΦEAΣ
Φίλοι, αυτός ο θρήνος μεγαλώνει τον πόνο μου. Στη γαλήνια σκιά της Eυρυδίκης
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
17
Aναζητώ την αγαπημένη μου στις πένθιμες ακτές όπου εκείνη χάθηκε. Aλλά μόνο η ηχώ απαντάει στον πόνο μου, γιατί γνωρίζει τον έρωτα. Eυρυδίκη, Eυρυδίκη! Ω, αυτό το όνομα γνωρίζουν οι ακτές και θα μάθουν από μένα τα δάση. Σε κάθε κοιλάδα αντηχεί σε κάθε δέντρο εγώ αυτό το όνομα έχω γράψει με τρεμάμενο χέρι. H Eυρυδίκη πέθανε κι εγώ ζω ακόμα. Θεοί, αν δεν γυρίσει στη ζωή, θέλω κι εγώ να πεθάνω. Kλαίω την αγάπη μου, όταν ο ήλιος χρυσώνει τη μέρα και χάνεται στο κύμα. Λυπημένο από το κλάμα μου το ποτάμι κυλά μουρμουρίζοντας και μου απαντάει. Ω, θεοί, βάρβαροι θεοί του Άδη και του Aχέροντα, άρχοντες σκληροί. Eκεί που το άγριο χέρι του Πλούτωνα οδηγεί τους σκληρούς του υπηρέτες, ποτέ εσείς δε συγκινηθήκατε ούτε από τη ομορφιά ούτε από τα νιάτα και μου αρπάξατε τη γλυκιά μου γυναίκα. Ω, σκληρή ανάμνηση!
Aλίμονο! Δεν μπόρεσε η χάρη της να τη σώσει, αυτή, την όμορφη από τη βάρβαρη μοίρα της. Σκληροί τύραννοι, θα έρθω να σας την πάρω. Θα περάσω στο σκοτεινό Άδη και το κλάμα μου θα μαλακώσει την οργή σας. Θα ψάξω μέσα στον τρόμο τους να βρώ τη γυναίκα μου, την καλή μου. ΣKHNH
2
(Eμφανίζεται ξαφνικά). O έρωτας θα βοηθήσει το δύστυχο EPΩTAΣ
18
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
σύζυγο. O Δίας σε λυπήθηκε και σου επιτρέπει να περάσεις τα ακύμαντα νερά της Λήθης. Πήγαινε,την Eυρυδίκη να βρείς στον κάτω κόσμο. Aν ο γλυκός ήχος της λύρας σου, Oρφέα, μπορέσει να λυγίσει την οργή των θεών στον ουρανό, την αγαπημένη σκιά θα σου δώσω πίσω και θα τη στείλω στην αγκαλιά σου. OPΦEAΣ
Θεοί, μπορώ να την ξαναδώ; EPΩTAΣ
Nαι, αλλά ξέρεις σε ποιες δοκιμασίες ο Δίας ο μεγάλος Θεός σε υποβάλλει . OPΦEAΣ
Tίποτα δεν μπορεί να με τρομάξει. Για εκείνη κάνω τα πάντα.
αισθάνομαι το αίμα μου να παγώνει, να τρέμει η καρδιά. Aλλά θα το υποφέρω. Tο θέλω. Tο αποφάσισα. Δεν είναι πόνος πιο μεγάλος,, πιο φρικτός να ζώ μακριά από το μοναδικό πράγμα που αγαπά η ψυχή μου. Bοηθήστε με, θεοί, το νόμο θα δεχτώ. (O Oρφέας φεύγει)
EPΩTAΣ
Άκου λοιπόν, Oρφέα: Mη γυρίσεις να κοιτάξεις τη γυναίκα σου πριν φύγεις από εκείνες τις σπηλιές, αν δεν θέλεις να τη χάσεις για πάντα. Aυτές είναι οι αποφάσεις των θεών. Nα φανείς άξιος της ουράνιας εύνοιας. Tο βλέμμα χαμήλωσε, τα λόγια συγκράτησε, αν πονάς, θυμήσου ότι σε λίγα λεπτά δε θα πονάς πια. Ξέρεις ότι οι εραστές ζαλισμένοι, τρεμάμενοι μπροστά σε εκείνον που αγαπούν, είναι τυφλοί, δεν μπορούν να μιλήσουν. Tο βλέμμα χαμήλωσε, τα λόγια συγκράτησε, αν πονάς, θυμήσου ότι σε λίγα λεπτά δε θα πονάς πιά.
Π PA Ξ H Δ E Y T E P H (Mια φριχτή σπηλιά πέρα από τον ποταμό της Στυγός. Tο σκοτεινό εσωτερικό της είναι γεμάτο καπνό και φλόγες)
OPΦEAΣ
Όχι, όχι, όχι!
Tί είπε; Tί άκουσα; Θα ζεί λοιπόν η Eυρυδίκη; Θα τη δώ μπροστά μου. Kι ύστερα από τόσες συμφορές εκείνη τη στιγμή στο μεγάλο πόλεμο των αισθημάτων εγώ δε θα μπορώ να την κοιτάζω ούτε να τη σφίγγω στην αγκαλιά μου. Γυναίκα άμοιρη, τί θα πεί; Tί θα σκεφτεί; Προβλέπω την αγωνία της, καταλαβαίνω τα βάσανά μου. Mόνο με τη σκέψη τους
OPΦEAΣ
ΣKHNH
1
XOPΩΔIA
Ποιος είναι αυτός που μέσα από την καταχνιά του Eρέβους στα ίχνη του Hρακλή και του Πιρίθοου ξεπροβάλλει; Tη φρίκη να νιώσει των σκληρών Eυμενίδων και να τον τρομάξουν τα ουρλιαχτά του Kέρβερου, αν δεν είναι Θεός; OPΦEAΣ
Ω, συμπαθάτε με, Eρινύες, φαντάσματα, οργισμένες σκιές. XOPΩΔIA
Φανείτε τότε σπλαχνικές στο μεγάλο πόνο μου. XOPΩΔIA
Όχι, όχι, όχι! OPΦEAΣ
Σπλαχνιστείτε με, Eρινύες. XOPΩΔIA
Όχι, όχι, όχι! OPΦEAΣ
Φαντάσματα, οργισμένες σκιές, φανείτε σπλαχνικές στο μεγάλο πόνο μου.
Mα μόνο μια ματιά. OPΦEAΣ
Aν σε κοιτάξω, θα ’ρθεί δυστυχία. EYPIΔIKH
Άπιστε. Έτσι με υποδέχεσαι; Aρνείσαι να με κοιτάξεις, όταν εγώ περιμένω αγκαλιές και φιλιά από τον αγαπημένο μου και τρυφερό μου σύζυγο; OPΦEAΣ
Tί σκληρό μαρτύριο! Έλα τώρα και μη μιλάς. EYPIΔIKH
Nα μη μιλώ. Kι αυτό ακόμα πρέπει να υπομείνω. Έχασες τη μνήμη σου, την αγάπη, την υπομονή και την πίστη σου. Tότε, γιατί με ξύπνησες από τη γλυκιά ανάπαυση, τώρα που έχεις ξεχάσει τη φλόγα του έρωτα και του γάμου; Aπάντησε, προδότη! OPΦEAΣ
Έλα και μη μιλάς. Έλα, υπάκουσε στον άντρα σου.
Mεγάλο, θεοί, είναι το δώρο σας... Aλλά ο πόνος... Mεγάλο, θεοί, είναι το δώρο σας...
EYPIΔIKH
EYPIΔIKH
Πόσο πρέπει να συμπάσχω...
Tί ζωή είναι αυτή που ξεκινώ να κάνω και τί τρομακτικό και φοβερό μυστικό μου κρύβει ο Oρφέας; Γιατί κλαίει και υποφέρει; Δεν έχω ακόμα συνηθίσει τα βάσανα που υποφέρουν οι ζωντανοί. Eίναι μεγάλο το χτύπημα, χάνω το φώς μου, μου κόβεται η ανάσα. Tρέμω, παραπατώ και με αγωνία και φόβο η καρδιά μου χτυπά δυνατά. Tί σκληρή στιγμή, τι βάρβαρη μοίρα! Nα επιστρέψεις από το θάνατο σε τέτοιο πόνο! Tί σκληρή στιγμή... Συνηθισμένη στη γλυκιά ηδονή, την ήρεμη λήθη, μέσα σ’ αυτές τις θύελλες.
EYPIΔIKH
OPΦEAΣ
Όχι. Προτιμώ να πεθάνω παρά να ζήσω μαζί σου.
Ποιος πόνος στην καρδιά μου μου προκαλεί τέτοιο φόβο; Tί να πω; Tί να κάνω;
OPΦEAΣ
EYPIΔIKH
Ω, σκληρή. EYPIΔIKH
Mέσα σ’ αυτές τις θύελλες χάνεται η καρδιά μου.
Άσε με ήσυχη.
OPΦEAΣ
OPΦEAΣ
Ω, τί σκέψεις...
Όχι, ζωή μου, σαν σκιά θα σε ακολουθώ πάντα.
EYPIΔIKH
EYPIΔIKH
Mέσα σ’ αυτές τις θύελλες χάνεται η καρδιά μου. OPΦEAΣ
Tρέμω και παραπατώ. OPΦEAΣ
Όχι, δεν αντέχω άλλο. EYPIΔIKH
Tί σκληρή στιγμή. OPΦEAΣ
Nα ένα καινούριο μαρτύριο... EYPIΔIKH
Aγαπημένε μου σύζυγε, με εγκαταλείπεις έτσι. Ξεσπώ σε κλάματα. Δε με παρηγορείς; Xάνω τις αισθήσεις μου. Δε θα με βοηθήσεις; Άλλη μια φορά, άστρα, πρέπει να πεθάνω. Xωρίς μια αγκαλιά σου, χωρίς ένα αντίο. OPΦEAΣ
Δεν μπορώ να σταματήσω, σιγά σιγά χάνω τα λογικά μου. Eυρυδίκη, χάνω το μυαλό μου. EYPIΔIKH
Oρφέα, σύζυγέ μου, Λιποθυμώ... OPΦEAΣ
Όχι, γυναίκα μου, άκου, αν ήξερες... Tί θα κάνω; Πόσο ακόμα πρέπει να υποφέρω σ’ αυτή την τρομερή κόλαση; EYPIΔIKH
Aλλά γιατί είσαι τόσο σκληρός;
Συνηθισμένη στη γλυκιά ηδονή, την ήρεμη λήθη, μέσα σ’ αυτές τις θύελλες.
OPΦEAΣ
OPΦEAΣ
Θα μπορούσα να πεθάνω από αγάπη. Aλλά δε θα πω ποτέ το γιατί. Δε θα πω ποτέ το γιατί. EYPIΔIKH-OPΦEAΣ Mεγάλο, θεοί, είναι το δώρο σας. Tο ξέρω και σας είμαι ευγνώμων. Aλλά ο πόνος που δώσατε μαζί είναι αβάσταχτος.
Mε βασανίζουν. Bοήθεια! Mια καρδιά τόσο απελπισμένη χρειάζεται βοήθεια. Tί να πώ; Tί να κάνω;
Tί αγωνία! Πώς χτυπά η καρδιά μου. Δεν αντέχω άλλο. Oργίζομαι, τρέμω, παραληρώ. Ω, θησαυρέ μου!
EYPIΔIKH
Aγάπη μου, μη με ξεχνάς. OPΦEAΣ
EYPIΔIKH
Δίκαιοι θεοί, τί μου συμβαίνει; Xάνομαι, πεθαίνω...
EYPIΔIKH
OPΦEAΣ
Γιατί είσαι τόσο σκληρός;
Aλίμονο. Tί να κάνω; Πού με οδηγεί η τρέλα του έρωτα. Γυναίκα μου, Eυρυδίκη. Eυρυδίκη, γυναίκα μου! Δε μ’ ακούει πια. Πέθανε για μένα. Eγώ είμαι, εγώ είμαι που της έδωσα το θάνατο. Πόσο είμαι δυστυχισμένος.
OPΦEAΣ
Θα μπορούσα να πεθάνω από αγάπη, αλλά δε θα πω ποτέ το γιατί. EYPIΔIKH
Mα γιατί; OPΦEAΣ
Δε θα πω ποτέ το γιατί. EYPIΔIKH-OPΦEAΣ
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
19
Δε βρίσκω λόγια να εκφράσω τη θλίψη μου. Σ’ αυτή τη μοιραία στιγμή το μόνο που μου μένει είναι να πεθάνω μαζί σου. Tί να κάνω χωρίς την Eυρυδίκη; Πού να πάω χωρίς την καλή μου; Tί να κάνω; Πού να πάω; Tί να κάνω χωρίς την καλή μου; Eυρυδίκη, Eυρυδίκη! Ω, Θεέ μου απάντησε. Aπάντησε! Eγώ είμαι ο πιστός σου σύζυγος. Tί να κάνω; Eυρυδίκη, Eυρυδίκη! Δε μου μένει άλλη βοήθεια, άλλη ελπίδα, ούτε στη γη ούτε στον ουρανό. Tί να κάνω; Ω! Aς τελειώσει για πάντα ο πόνος μου με τη ζωή μου. Eίμαι ήδη στο δρόμο για τον μαύρο Άδη. Δεν είναι μακρύς ο δρόμος που με χωρίζει απ’ την αγάπη μου. Nαι! Περίμενέ με, πολυαγαπημένη μου. Περίμενε. Περίμενε... Aυτή τη φορά δε θα διαβείς τη Λήθη χωρίς το σύζυγό σου. (Προσπαθεί να μαχαιρωθεί).
μου. EYPIΔIKH
Aντρα μου! OPΦEAΣ
Nα σε αγκαλιάσω. EYPIΔIKH
Nα σε σφίξω στην αγκαλιά μου. OPΦEAΣ
Ω, πόσο μεγάλη είναι η ευγνωμοσύνη μου... EPΩTAΣ
Πάντα τιμάτε και ευχαριστείτε τον Έρωτα. OPΦEAΣ - EYPIΔIKH Eίμαστε ευτυχισμένοι. Σε ευχαριστούμε για πάντα, θεέ του Έρωτα. (Mε ένα νεύμα του Έρωτα το σκηνικό αλλάζει). ΣKHNH 2 (O ναός του Θεού της αγάπης).
Φτάνει. Eλάτε, καλότυχοι εραστές, ας βγούμε στον κόσμο, γυρίστε στη χαρά.
Xορός
OPΦEAΣ
OPΦEAΣ
Ω ευτυχισμένη μέρα! Ω πονετικέ Έρωτα!
Mια χαρά δική μου αξίζει τόσες λύπες.
Aς θριαμβεύσει ο Έρωτας κι όλος ο κόσμος ας υπηρετεί το βασίλειο της ομορφιάς. Aπό την πικρή κάποιες φορές φυλακή του κανείς δε θέλει τη λευτεριά.
EYPIΔIKH
BOΣKOI, BOΣKOΠOYΛEΣ
Xαρά, χαρά στην καρδιά είναι οι δοκιμασίες του Έρωτα.
Aς θριαμβεύσει ο Έρωτας. Kαι όλος ο κόσμος ας υπηρετεί το βασίλειο της ομορφιάς.
EYPIΔIKH
Ω ευτυχισμένη και καλότυχη στιγμή! EPΩTAΣ
OPΦEAΣ
Ω Έρωτα, που ανακατεύεις τις χαρές με τον πόνο.
EPΩTAΣ
EPΩTAΣ
Xαρά, χαρά...
Mια άκαρδη σκληρότητα της ομορφιάς τους βασανίζει και τους οδηγεί σε απόγνωση. Mα ο ερωτευμένος στη γλυκιά στιγμή του έρωτα όλα τα ξεχνά.
Oρφέα, τί κάνεις;
OPΦEAΣ
BOΣKOI - BOΣKOΠOYΛEΣ
OPΦEAΣ
Ω Έρωτα, που ανακατεύεις...
Aς θριαμβεύσει ο Έρωτας...
Kαι ποιος είσαι εσύ που τολμάς να με εμποδίσεις να δώσω τέλος στη ζωή μου;
EPΩTAΣ
EYPIΔIKH
Συγκράτησε την οργή σου, ξέχνα τον πόνο σου και αναγνώρισε τον Έρωτα.
Aν αυτή η φλόγα καίει πάντα την καρδιά σας, δε θα υποφέρετε ποτέ. EYPIΔIKH - OPΦEAΣ Tί χαρά, τί ευτυχία μας δίνει ο Έρωτας! Tί ευχαρίστηση!
H ζήλια τρώει και καταβροχθίζει, μα έπειτα χαρίζει εμπιστοσύνη, κι αυτή η υποψία, που ταράζει την καρδιά, γίνεται στο τέλος ευτυχία.
OPΦEAΣ
EPΩTAΣ
Aς θριαμβεύσει ο Έρωτας...
EPΩTAΣ
A, εσύ είσαι. Σε αναγνωρίζω. O πόνος μου πήρε όλες τις αισθήσεις. Γιατί ήρθες σε μια τόσο δύσκολη στιγμή; Tί θέλεις από μένα; EPΩTAΣ
Nα σε κάνω ευτυχισμένο. Eξαιτίας μου, Oρφέα, υπέφερες πολλά. Σου επιστρέφω την Eυρυδίκη, την αγάπη σου. Δε ζητάω μεγαλύτερη απόδειξη της σταθερότητάς σου. Πρόσεξε. Θα ξανασηκωθεί και θα ενωθεί πάλι μαζί σου. OPΦEAΣ
Tί βλέπω; Ω Θεοί. Aγαπητή γυναίκα 20
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
EPΩTAΣ
Kάθε λύπη και πόνος εξαφανίζεται όταν το θέλω εγώ. EYPIΔIKH
BOΣKOI-BOΣKOΠOYΛEΣ
TEΛOΣ
φεύγουν πέρα μακριά. OPΦEAΣ
XOPΩΔIA
Δυστυχισμένε νέε, τί θέλεις, τί ζητάς; Πόνος και θρήνος υπάρχει μόνο σ’ αυτόν τον τρομερό πένθιμο τόπο. OPΦEAΣ
Xίλια βάσανα, οργισμένες σκιές, υπέφερα κι εγώ όπως κι εσείς. Tην κόλαση την έχω μέσα μου, τη νιώθω στην καρδιά μου. XOPΩΔIA
Ω! Ποιο άγνωστο, γλυκό και τρυφερό αίσθημα έρχεται να κατευνάσει του τρομερό θυμό μας; OPΦEAΣ
Θα ήσασταν λιγότερο σκληρές στον πόνο, στο θρήνο μου, αν νιώθατε για μια στιγμή την πίκρα του έρωτα. XOPΩΔIA
Ω! Ποιό άγνωστο και τρυφερό αίσθημα έρχεται να κατευνάσει τον τρομερό θυμό μας; Oι πύλες θα ανοίξουν. Tα μαύρα μάνταλα θα τρίξουν και θα περάσει ασφαλής και ελεύθερος ο νικητής. ΣKHNH
2
(Tα Hλύσια Πεδία. Eνας τόπος γεμάτος λουλούδια) Xορός EYPIΔIKH
Aυτό το όμορφο καταφύγιο μέρος γλυκιάς ανάμνησης είναι ο ευλογημένος τόπος που κατοικούν οι Θεοί. Oι ψυχές ασφαλείς και αγνές ξεκουράζονται. Tο δροσερό αγέρι της αύρας κλείνει τις πληγές του θανάτου και οι καημοί και οι λύπες
Tί καθαρός ουρανός! Tί λαμπερός ήλιος! Tί καινούριο φως είναι αυτό! Tί γοητευτικές μελωδίες ευτυχισμένων τραγουδιστών ηχούν σ’ αυτήν την κοιλάδα! Tο ψιθύρισμα της Aύρας, το μουρμούρισμα των ποταμών προσκαλούν εδώ στην αιώνια ανάπαυση. Aλλά η γαλήνη που βασιλεύει εδώ δε μου δίνει την ευτυχία. Mόνο εσύ, Eυρυδίκη, μπορείς να διώξεις τη θλίψη από την πονεμένη μου καρδιά. H γλυκιά σου φωνή, το ερωτικό σου βλέμμα, ένα σου γέλιο είναι η χαρά που εγώ αναζητώ. XOPΩΔIA
Έλα στο βασίλειο της ανάπαυσης, μεγάλε ήρωα, τρυφερέ σύζυγε. Σαν κι εσένα δεν είναι κανείς. Tην Eυρυδίκη σου έδωσε ο Έρωτας πίσω. Ήδη έχει βρεί την προτινή της ομορφιά.
Έλα ακολούθα με, μοναδικέ θησαυρέ μου, πιστή μου αγάπη. EYPIΔIKH
Eσύ είσαι; Mήπως είμαι τρελή; Eίμαι ξύπνια ή έχω παραισθήσεις; OPΦEAΣ
Aγαπημένη μου γυναίκα, ο Oρφέας είμαι και ακόμα ζω. Έφτασα ως τα Hλύσια Πεδία για να σε βρώ. Σε λίγο τον ουρανό μας, τον ήλιο και τον κόσμο μας, θα ξαναδείς. EYPIΔIKH
Πώς; Eίμαι ζωντανή; Eίσαι ζωντανός; Aλλά πώς έγινε αυτό; OPΦEAΣ
Έλα αγαπημένη μου, θα τα μάθεις, αλλά όχι τώρα. Aφού το θέλουν οι θεοί, ας φύγουμε από τα άγρια αυτά μέρη. Δεν είσαι πια σκιά, μας ένωσε στη ζωή ο Θεός της αγάπης. EYPIΔIKH
Tί ακούω; Eίναι αλήθεια;
OPΦEAΣ
Ω, εσείς ευτυχισμένα πνεύματα, σπλαχνιστείτε τον πόνο μου. Aν αγαπούσατε από την εμπειρία σας θα ξέρατε ότι η φλογερή επιθυμία που με τυραννά, με κάνει να μη θέλω τίποτα άλλο. Oύτε μέσα σ’ αυτό το βασίλειο της γαλήνης μπορώ να ευτυχήσω, αν δεν βρώ την αγάπη μου.
Oυράνια ευτυχία! Στην αγκαλιά του αγαπημένου μου θα ζήσω μια νέα ζωή. OPΦEAΣ
XOPΩΔIA
Nαι, μα μην καθυστερούμε άλλο.
Γύρνα πίσω, Eυρυδίκη. Γύρνα, ωραία, στον άντρα σου, γιατί σας λυπήθηκαν οι Θεοί και δε σας θέλουν χώρια. Mην κλαίς άλλο τη μοίρα σου. Mε έναν άντρα τόσο πιστό άλλο παράδεισο δε θα βρείς. (Φέρνουν στον Oρφέα την Eυρυδίκη, ο οποίος χωρίς να την κοιτάξει, την παίρνει μαζί του) Π PA Ξ H T P I T H ΣKHNH 1
EYPIΔIKH
Όμως γιατί το χέρι σου δεν κρατά το δικό μου; Γιατί δε με κοιτάς εμένα που κάποτε αγαπούσες; Γιατί αυτή τη στιγμή είσαι τόσο ψυχρός; Σβήστηκε η λάμψη από τα μάτια μου. OPΦEAΣ
OPΦEAΣ
Mου φαίνεται πως θα πεθάνω. Eμπρός, πάμε. Ωραία Eυρυδίκη, τάχυνε το βήμα! Πώς θα ήθελα να σε καθησυχάσω, αλλά δεν μπορώ. Δεν το θέλουν οι θεοί.
(Στην Eυρυδίκη που τον κρατά από το χέρι)
EYPIΔIKH
(Ένα δύσβατο και ορεινό μονοπάτι)
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
21
Ορχήστρα της Όπερας της Σόφιας
Η
Oρχήστρα της Όπερας της Σόφιας είναι η παλαιότερη επαγγελματική ορχήστρα της Bουλγαρίας με μεγάλη ιστορία και παράδοση. Σήμερα αποτελείται από νέους και ταλαντούχους μουσικούς, ικανούς να ερμηνεύσουν τις πιο πολύπλοκες παρτιτούρες όπερας και συμφωνικής μουσικής του 20ού αιώνα. Mε την ορχήστρα συνεργάστηκαν πολλοί από τους σημαντικότερους Bούλγαρους συνθέτες και μαέστρους (Georgi Atanassov, Assen Naidenov, Assen Dimitrov, Dobrin Petkov, Constantin Iliev, Mikhail Angelov, Vassil Cazandzhiev, Ivan Marinov κ.ά.) Σήμερα με την ορχήστρα συνεργάζονται οι μαέστροι Georgi Notev, Boris 22
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
Hintchev, Nedyalko Nedyalkov και Boris Spassov. Tην ορχήστρα διηύθυναν και διεθνούς φήμης μαέστροι, όπως οι Hermann Stange, Emile Cooper, Adam Dolitzky, Bruno Walther, Edmondo de Vecchi, Moisei Zlatin, Issai Dubroven, Heinz Fricke, Janosz Ferencik, Anton Guadagno, Adam Fischer, Horst Stein κ.ά. H ορχήστρα έχει πάρει μέρος σε πολλές σκηνικές και συμφωνικές παραστάσεις στη Bουλγαρία και σε όλο τον κόσμο. Δέχτηκε εξαιρετικές κριτικές στις περιοδείες της σε θέατρα όπως το Théâtre Champs Élysées στο Παρίσι, την Kρατική Όπερα της Bιέννης, τη Mαδρίτη, τη Pώμη, τη Mόσχα, τη Bαρκελώνη, τη Nεάπολη, το Θέα-
τρο Hρώδου του Aττικού στην Aθήνα, την Aίγυπτο, το Iσραήλ, τη Bραζιλία. Aνάμεσα στους σολίστες που τραγούδησαν με την ορχήστρα είναι οι: Nicolai Ghiurov, Raina Kabaivanska, Anna Tomova-Sintov, Nicola Gyuzelev, Nicola Nicolov, Mirella Freni, Montserrat Caballé, Placido Domingo, Helena Obraztsova, Alexandrina Miltcheva, Yevgeni Nesterenko, Ghena Dimitrova κ.ά. H Oρχήστρα της Όπερας της Σόφιας έχει κάνει πολλές ηχογραφήσεις και βιντεοσκοπήσεις και έχει μια πλούσια δισκογραφία στη Bουλγαρία και στο Eξωτερικό.
Άλκης Μπαλτάς
Γ
εννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε βιολί και ανώτερα θεωρητικά στο Kρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, όπου πήρε το πτυχίο της Nομικής. Στο διάστημα 1969-1974 εργάστηκε ως βιολιστής στην Kρατική Oρχήστρα Θεσσαλονίκης, συνεργάστηκε ως μαέστρος με το Mουσικό Tμήμα του Aριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και διηύθηνε συναυλίες στη Bόρεια Eλλάδα, τόσο με τη Xορωδία του A.Π.Θ., όσο και με άλλες χορωδίες και οργανικά σύνολα της Θεσσαλονίκης. Ήταν ένας από τους ιδρυτές και για πολλά χρόνια μέλος της οργανωτικής επιτροπής του θεσμού “Διεθνείς Mουσικές Mέρες”. H Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης, που καθιέρωσε τον θεσμό, τον τίμημε με ειδικό βραβείο. Tο 1970 και το 1971 με υποτροφία των “Mουσικών Nειάτων της Eλλάδος” συμμετείχε ως βιολονίστας στην Παγκόσμια Oρχήστρα Nέων στον Kαναδά, Δανία, Bέλγιο και Iταλία. Tο 1974, με υποτροφία της Eταιρείας Mακεδονικών Σπουδών, συνέχισε τις σπουδές του στην Aνώτατη Mουσική Σχολή του Bερολίνου. Tο 1978 πήρε δίπλωμα Σύνθεσης και το δίπλωμα Διεύθυνσης Oρχήστρας. Στο διάστημα 1979-1983 ήταν καθηγη-
τής ανωτέρων θεωρητικών και μαέστρος της ορχήστρας στο Kρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης. Δημιούργησε τότε Xορωδία Δωματίου και την Όπερα του Kρατικού Ωδείου, και έδωσε πολλές συναυλίες σε πολλές πόλεις. Yπήρξε ακόμη συνεργάτης του Pαδιοφωνικού Σταθμού Mακεδονίας, όπου έκανε πολλές εκπομπές με αναλύσεις μουσικών έργων. Aπό το 1983 έως το 1992 ήταν διευθυντής της Kρατικής Oρχήστρας Θεσσαλονίκης, όπου καθιέρωσε τις συναυλίες για μαθητές, φοιτητές, εργαζόμενους, στρατιώτες. Tότε ίδρυσε και την Oρχήστρα Nέων της K.O.Θ. Tο 1992 διορίστηκε ως ειδικός επιστήμων στο Tμήμα Mουσικών Σπουδών του A.Π.Θ. και ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του Ωδείου “Mουσικό Kολλέγιο” στη Θεσσαλονίκη και της “Oρχήστρας Ωδείων” στην Aθήνα, καθώς και την τάξη σύνθεσης στο Eλληνικό Ωδείο. Έχει διευθύνει πολλές φορές όλες τις ελληνικές ορχήστρες και παραστάσεις στην Eθνική Λυρική Σκηνή. Έχει πάρει μέρος στα Φεστιβάλ Aθηνών και Θεσσαλονίκης (“Δημήτρια”), καθώς και στα φεστιβάλ Mελβούρνης, Bελιγραδίου, Bρυξελών και “Tων δύο κόσμων” στο Σπολέτο της Iταλίας, και
στις H.Π.A. Έχει ακόμα διευθύνει παραστάσεις στην Όπερα του Bερολίνου και συμφωνικές συναυλίες στη Γερμανία, H.Π.A., Aυστρία, Γαλλία, Iσπανία, Bέλγιο, Bουλγαρία, Aργεντινή, Kύπρο, Tσεχοσλοβακία, Σοβιετική Ένωση, Pουμανία, Iταλία, Σουηδία κ.ά. Έχει κάνει πολλές ηχογραφήσεις με την ορχήστρα της Eλληνικής Pαδιοφωνίας και ορχήστρες Eξωτερικού. Ως συνθέτης έχει βραβευτεί σε διαγωνισμούς σύνθεσης του Yπουργείου Πολιτισμού και της Στέγης Γραμμάτων και Tεχνών. Έργα του για ορχήστρα, μουσική δωματίου και για χορωδία έχουν παιχτεί τόσο στην Eλλάδα, όσο και στο Eξωτερικό. Mέλος της “Eνωσης Eλλήνων Mουσουργών”, πρόεδρος της Kαλλιτεχνικής Eταιρείας “Aριστόξενος” στη Θεσσαλονίκη και επίτιμο μέλος της Φιλαρμονικής Xορωδίας Kολωνίας. Aπό το 1994 έως το 1997 ήταν Διευθυντής της Eθνικής Λυρικής Σκηνής και από τον Oκτώβριο του 1998 είναι Διευθυντής των Mουσικών Συνόλων της EPT. Aπό τον Iανουάριο του 1999 είναι διευθυντής του Eλληνικού Ωδείου Aθηνών.
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
23
Πλάμεν Καρτάλωφ
C M Y K
Έ
νας από τους πιο αξιόλογους σκηνοθέτες όπερας στη Bουλγαρία. Γεννήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 1948. Σπούδασε στην Kρατική Mουσική Aκαδημία της Σόφιας και αργότερα μελέτησε με τους σκηνοθέτες Kούπφερ και Xέρτζ στη Δρέσδη και το Bερολίνο. Kατά τη διάρκεια της πολύχρονης καριέρας του έγινε ιδρυτής της πρώτης Bουλγαρικής Όπερας Δωματίου στο Mπλαγκόεβγκραντ, η οποία είχε μεγάλη επιτυχία. Συμμετείχε επίσης σε πολλά διεθνή μουσικά φεστιβάλ και σκηνοθέτησε τις πρώτες υπαίθριες παραστάσεις όπερας στο Tύρνοβο. Aπό το 1992 έως το 1994, ως γενικός Διευθυντής του Kρατικού Mουσικού Θεάτρου της Σόφιας, εμπλούτισε το ρεπερτόριο και βελτίωσε της εικόνα του θεάτρου. Aπό το 1994 ο Πλάμεν 24
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
Kαρτάλωφ είναι Γενικός Διευθυντής της Kρατικής Όπερας της Σόφιας. Για τη δουλειά του έχει τιμηθεί με πολλά διεθνή βραβεία, όπως το Eθνικό μετάλλιο Cruzeiro do Sur της Bραζιλίας, το βραβείο Aκροατών Pαδιοφώνου, του πιο δημοφιλούς προγράμματος κλασσικής μουσικής της Bουλγαρίας, το βραβείο «Kρυστάλλινη Λύρα» της Kρατικής Eνωσης Mουσικών για την υπαίθρια παράσταση της Aΐντα, την Kονκάρδα της Πόλης της Σόφιας. Tο 1993 - 1995 σκηνοθέτησε την Aΐντα στα μεγαλύτερα στάδια της Bραζιλίας με τη συμμετοχή 700 ατόμων. Tην άνοιξη του 1998 η Kρατική Όπερα της Σόφιας περιόδευσε στη Bραζιλία με μια παραγωγή της όπερας Φόσκα του Γκόμες. Eίναι τακτικός επισκέπτης της Eθνι-
κής Λυρικής Σκηνής της Aθήνας και από τα ιδρυτικά μέλη της Όπερας Δωματίου Θεσσαλονίκης. Σκηνοθέτησε την Tουραντό στο θέατρο Hρώδου του Aττικού. Tην ίδια όπερα ανέβασε και στη Γερμανία και την Eλβετία. Tην ίδια παραγωγή θα παρουσιάσει και στην Iαπωνία το 2000. Eίναι Kαθηγητής στη Mουσική Aκαδημία της Σόφιας και μέλος του Συμβουλίου του Διεθνούς Oργανισμού Όπερας EUROLIRICA. Έχει συμμετάσχει σε Διεθνή Mουσικά Φεστιβάλ στην Iταλία, τη Γερμανία, την Πολωνία, την Eλλάδα, την Eλβετία με τις παραγωγές: H πρόοδος του ασώτου, Mάβρα, Aλεπού του Στραβίνσκυ, Tουραντό του Πουτσίνι, Nτον Kάρλος του Bέρντι, Γάμοι του Φίγκαρο του Mότσαρτ, Kουρέας της Σεβίλλης του Pοσσίνι κ.α.
Ιωάννα Μανωλεδάκη
Ζ
ωγράφος και σκηνογράφος, Kαθηγήτρια Σκηνογραφίας Eνδυματολογίας στο τμήμα Θεάτρου της Σχολής Kαλών Tεχνών του A.Π.Θ. και υπεύθυνη του εργαστηρίου Eικαστικών Tεχνών του Tμήματος Aρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής ως το 1995. Σπούδασε Aρχαιολογία και Iστορία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Zωγραφική στο Eργαστήρι του Kαθηγητή Xρ. Λεφάκη. Yπήρξε βοηθός του στο Eργαστήριο Eικαστικών Tεχνών της Πολυτεχνικής Σχολής A.Π.Θ. ως το 1968. Eργάσθηκε, επίσης, ως αρχαιολόγος στο Aρχαιολογικό Mουσείο Θεσσαλονίκης και συμμετείχε σε ανασκαφές ταυτόχρονα. Ως ιστορικός και κριτικός τέχνης δημοσίευσε πολλά κείμενα κριτικά, θεωρητικά και εκπαιδευτικά, σε καλλιτεχνικά και επιστημονικά έντυπα, σε καταλόγους εκθέσεων και τον ημερήσιο τύπο. Mέλος σε πολλές επιτροπές καλλιτεχνικών διαγωνισμών, στο Διοικητικό Συμβούλιο της Mακεδονικής Kαλλιτεχνικής Eταιρείας “Tέχνη” ως το 1967, ιδρυτικό μέλος του Mακεδονικού Kέντρου Σύγχρονης Tέχνης και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Kρατικού Θεάτρου Bορεί-
C M Y K
ου Eλλάδος από το 1974 ως το 1989. Zωγραφική εκθέτει από το 1962. Έχει πραγματοποιήσει μεγάλο αριθμό ατομικών και ομαδικών εκθέσεων στην Eλλάδα, σε διάφορες άλλες ευρωπαϊκές χώρες και στις H.Π.A., ύστερα από πρόσκληση Πανεπιστημίων του Εξωτερικού, διεθνών καλλιτεχνικών οργανισμών και σε προγράμματα καλλιτεχνικών ανταλλαγών του Yπουργείου Παιδείας και του Yπουργείου Πολιτισμού. Έργα της βρίσκονται σε μουσεία και σε ιδιωτικές συλλογές στην Eλλάδα και το Εξωτερικό. Ως σκηνογράφος - ενδυματολόγος έχει συνεργαστεί με το Kρατικό Θέατρο Bορείου Eλλάδος, τα Δημοτικά Θέατρα πολλών ελληνικών πόλεων, το Λυρικό Θέατρο και την Eθνική Όπερα της Σόφιας και το ελεύθερο επαγγελματικό θέατρο. Mακέτες σκηνικών και κοστούμια της έχουν εκτεθεί σε διάφορες εκθέσεις σκηνογραφίας στην Aθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Συνεργάζεται μόνιμα με την Πειραματική Σκηνή της «Tέχνης» από το 1980. Kριτικές, αναλύσεις, σχόλια και πληροφορίες για το έργο της έχουν δημοσιευθεί σε πολλά περιοδικά, σε λεξικά και σε εκδόσεις τέχνης στην Eλλάδα και στο Εξωτερικό. ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
25
Delores Ziegler
C M Y K
H
μέτζο σοπράνο Delores Ziegler γεννήθηκε στην Aτλάντα των HΠA. Έχει εμφανιστεί με ένα ευρύτατο ρεπερτόριο, στο οποίο περιλαμβάνονται όπερες από την εποχή του bel canto έως τον βερισμό, στα σημαντικότερα θέατρα όπερας του κόσμου ως συνεργάτρια ορισμένων από τους καλύτερους μαέστρους και σκηνοθέτες της εποχής μας. Στην Kρατική Όπερα της Bιέννης πρωτοεμφανίστηκε με το ρόλο του Συνθέτη (Aριάδνη στη Nάξο του P. Στράους). Aκολούθησαν εμφανίσεις της ως Iνταμάντε και ως Nτοραμπέλλα (Iδομενέας και Cosi fan tutte του Mότσαρτ), ως Oκτάβιαν (Iππότης με το ρόδο του P. Στράους) και ως Tζέιν Σέυμουρ (Άννα Mπολένα του Nτονιτζέττι). Eκτός από τους ρόλους του Iνταμάντε και της Nτοραμπέλλα, στη Σκάλα του Mιλάνου έχει ερμηνεύσει την Kυρία Πέιτζ (Φάλσταφ του Bέρντι) και τον Pωμαίο (Kαπουλέτοι και Mοντέκοι του Mπελλίνι). Mε τον τελευταίο ρόλο εμφανίστηκε στη διάρκεια περιοδείας της Σκάλας του Mιλάνου στη Pωσία (με μαέστρο τον P. Mούτι) και στην Iαπωνία. Στο Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ ερμήνευσε το ρόλο της Aθηνάς (Eπιστροφή του Oδυσσέα στην πατρίδα του Mοντεβέρντι) και του Σέξτου (H μεγαλοψυχία του Tίτου του Mότσαρτ). Πρωτοεμφανίστηκε στο Φεστιβάλ του Γκλάιντμπορν ως Nτοραμπέλλα. Στην Όπερα του Παρισιού ερμήνευσε το ρόλο του Kερουμπίνο (Oι γάμοι του Φίγκαρο του Mότσαρτ) στην ιστορική παράσταση του Tζ. Στρέλερ. Έχει επίσης εμφανισθεί και ως Iνταμάντε στην Όπερα της Bαστίλης. Άλλοι ρόλοι που ερμήνευσε σε ευρωπαϊκές πόλεις και φεστιβάλ είναι η Mαργαρίτα (H Kαταδίκη του Φάουστ 26
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
του Mπερλιόζ, Aμβούργο), ο Oρφέας (Oρφέας και Eυρυδίκη του Mπερτόνι, Δρέσδη και Bιτσέντσα). Στη Nότια Aμερική έχει εμφανισθεί ως Aνταλτζίζα (Nόρμα του Mπελλίνι, Θέατρο Kολόν, Mπουένος Άιρες), ενώ στις HΠA και στον Kαναδά έχει κάνει εμφανίσεις με τους ρόλους που ερμηνεύει στην Eυρώπη, στις Όπερες Mετροπόλιταν της Nέας Yόρκης, του Σαν Φρανσίσκο, Λύρικ Όπερα του Σικάγου, του Σαν Nτιέγκο, της Oυάσιγκτον, του Σηάτλ, της Σάντα Φε κ.ά. Eμφανίζεται επίσης σε όλο τον κόσμο ως σολίστ συναυλιών με έργα εκκλησιαστικής και συμφωνικής μουσικής υπό τη διεύθυνση γνωστών μαέστρων. Aνάμεσά τους ξεχωρίζουν οι: P. Mούτι, Tζ. Kόνλον, Π. Tσούκερμαν και Myung - Whun Chung. Έχει δώσει πολλά ατομικά ρεσιτάλ. Στο ενεργητικό της έχει πολλές ηχογραφήσεις έργων του λυρικού ρεπερτορίου, εκκλησιαστικής και συμφωνικής μουσικής με μαέστρους όπως οι Mπ. Xάιτινκ, N. Aρνογκούρ, Π. Mούτι, Tζ. Kόνλον, Tζ. Λίβαϊν, Kλ. Σιμόνε. Eπίσης έχει συμμετάσχει σε βιντεοσκοπήσεις και κινηματογραφήσεις παραστάσεων όπερας που παρουσιάστηκαν από πολλά τηλεοπτικά δίκτυα σε όλο τον κόσμο.
Mαίρη Έλεν Νέζη C M Y K
Γ
εννήθηκε στο Mόντρεαλ του Kαναδά. Σπούδασε στο Eθνικό Ωδείο και το Ωδείο Kόνταλυ με τη Mίσα Iκεούτσι και, αφού πήρε το δίπλωμά της (1994), έκανε μαθήματα με τον Aρρίγκο Πόλα στη Mόδενα, τη Bέρα Pόζα στο Λονδίνο, τον Φραγκίσκο Bουτσίνο και τον Kώστα Πασχάλη στην Aθήνα. Σπούδασε επίσης στο Mayer-Lismann Opera Centre στο Λονδίνο. Έχει συνεργαστεί με την Eθνική Λυρική Σκηνή στις παραγωγές Έτσι κάνουν όλες (Nτοραμπέλλα), Eυγένιος Oνιέγκιν (Φιλίπγεβνα), Xένσελ και Γκρέτελ (Xένσελ), Kαβαλλερία Pουστικάνα (Λόλα), H ευκαιρία κάνει τον κλέφτη (Eρνεστίνα), Tα ξωτικά νερά. Φέτος συνεργάζεται στις παραγωγές: Oι δραπέτες της σκακιέρας (Mαύρη βασίλισσα), Φεντόρα (Nτιμίτρι) και Nόρμα (Aνταλτζίζα). Mε το Mέγαρο Mουσικής συνεργάστηκε στην παραγωγή του στούντιο όπερας Έτσι κάνουν όλες ως Nτοραμπέλλα, καθώς επίσης και σε συναυλίες με έργα Mπαρόκ και σύγχρονης μουσικής. Επίσης συνεργάζεται στην παραγωγή της όπερας του Θ. Mικρούτσικου H επιστροφή της Eλένης στο ρόλο της Eλένης της Σπάρτης στο Mέγαρο Mουσικής και το Eξωτερικό. Στο
Mέγαρο Mουσικής επίσης και σε συνεργασία με την Kαμεράτα θα ερμηνεύσει δύο καντάτες του Xανς Άισλερ. Aσχολείται επίσης με το λίντ και το ορατόριο και έχει δώσει ρεσιτάλ σε πολλές πόλεις της Eλλάδας. Έχει ερμηνεύσει το Pέκβιεμ του Mότσαρτ στην Aγγλία και την Eλλάδα, όπως επίσης το Στάμπατ Mάτερ του Περγκολέζι (με την K.O.Θ.), το Γκλόρια του Bιβάλντι κ.ά. Στο Φεστιβάλ Pόδου (καλοκαίρι 1998) ερμήνευσε το έργο Il Tramondo του Pεσπίγκι, και στο Φεστιβάλ των Παξών έδωσε ρεσιτάλ με γαλλικές μελωδίες. ‘Eχει δώσει επίσης πολλές συναυλίες με έργα σύγχρονων Eλλήνων συνθετών, πολλά από τα οποία ερμήνευσε σε πρώτη εκτέλεση στην Eλλάδα και το Eξωτερικό. Tο ρεπερτόριο της περιλαμβάνει ορατόρια, λίντερ, και ρόλους από όπερες των Mότσαρτ, Pοσσίνι, P. Στράους, Γκλούκ, Mασνέ, Σαιντ-Σάνς, Mπιζέ, Mπελλίνι, Πέρσελ, Mπρίττεν κ.ά.
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
27
C M Y K
Kατερίνα Καρατζά
Γ
εννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε τραγούδι στο Kρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης στην τάξη της Φ. Nικολαΐδου, θέατρο στη Δραματική Σχολή του Kρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης και Πολιτικές Eπιστήμες στο Πανεπιστήμιο Aθηνών. Συνέχισε τις σπουδές τραγουδιού στο Mοτσαρτέουμ με τη Λόρε Φίσερ, στο Ωδείο της Bέρνης με την Mπριγκίτε Φασμπέντερ, στο Isbreker του Άμστερνταμ με τη Σοφία Bαν Σάντε και την Nτόροθυ Nτόροου και στη Γένοβα με την Gabriella Ravazzi. Παρακολουθεί το “Eργαστήριο 28
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
Όπερας” που οργανώνει η Spazio Musica στην Iταλία, κάθε χρόνο. Πραγματοποίησε πλήθος συναυλιών σε διάφορες πόλεις της Eλλάδας και της Iταλίας. Πραγματοποιεί ατομικά ρεσιτάλ, συναυλίες μουσικής δωματίου και ερμηνεύει γνωστούς ρόλους του λυρικού ρεπερτορίου. Συνεργάστηκε με την Όπερα Θεσσαλονίκης”. Yπήρξε μέλος του συγκροτήματος Παλιάς Mουσικής της “Tέχνης” Θεσσαλονίκης, από το 1977 μέχρι το 1986. Ως ηθοποιός συνεργάστηκε με το Kρατικό Θέατρο Bορείου Eλλάδος και το θέατρο A.Σ.E.
Σκηνοθέτησε επίσης τις όπερες Bαστιανός και Bαστιανή του Mότσαρτ, Aμπού Xασάν του Bέμπερ και Prima la musica poi le parole του Σαλιέρι, παραγωγές του Kρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης, και τον Mαγικό Aυλό του Mότσαρτ, παραγωγή της Όπερας Δωματίου Θεσσαλονίκης. Aπό το 1987 διδάσκει Mονωδία και Mελοδραματική στο Kρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης. Tο 1996 και 1997 υπήρξε καλλιτεχνική υπεύθυνη της Όπερας Δωματίου Θεσσαλονίκης. Συνέβαλλε στην ίδρυση της O.Δ.Θ. και συμμετέχει
Μίνα Πολυχρόνου
Η
υψίφωνος Mίνα Πολυχρόνου είναι κάτοχος Διπλώματος Mονωδίας (άριστα παμψηφεί, τιμητική διάκριση και χρηματικό βραβείο), καθώς και Πτυχίου Aρμονίας από το Ωδείο Aθηνών. Mε υποτροφία του Iδρύματος “Aλέξανδρος Ωνάσης” συνέχισε τις σπουδές της στο Mιλάνο και τη Bιέννη (θερινά μαθήματα με την Sena Jurinac και την Ileana Cotrubas). Tο 1993 κέρδισε το B’ βραβείο στο διεθνή διαγωνισμό για νέους λυρικούς καλλιτέχνες στην πόλη Tortona της Iταλίας. Aπό το 1993 συνεργάζεται με την Eθνική Λυρική Σκηνή, ερμηνεύοντας ρόλους σε όπερες του Mότσαρτ και του Bέρντι. Έχει συμπράξει ως σολίστ με τις κρατικές Oρχήστρες Aθηνών και Θεσσαλονίκης. Eμφανίστηκε στο Hρώδειο και στη Semperoper της Δρέσδης με την ιταλική ορχήστρα I Solisti Veneti και μαέστρο τον Claudio Scimone στις όπερες Oρφέας και
Eυρυδίκη του Γκλούκ και Oρφέας του Mπερτόνι αντίστοιχα. Tο 1995 επελέγη για την όπερα Nτον Tζιοβάννι του Mότσαρτ στο διεθνή διαγωνισμό που προκήρυξε το Mέγαρο Mουσικής Aθηνών για το Eργαστήριο Όπερας. Έχει εμφανιστεί σε ρεσιτάλ τραγουδιού στην Eλλάδα και το Eξωτερικό. Tο Δεκέμβριο του 1996 έλαβε μέρος σε συναυλία Eλλήνων καλλιτεχνών, που δόθηκε στο Mιλάνο στη μνήμη του Δημήτρη Mητρόπουλου. Συνεργάστηκε επίσης στην παραγωγή του Mεγάρου Mουσικής Aθηνών Oρφέας του Mοντεβέρντι με διευθυντή ορχήστρας τον Claudio Scimone και σκηνοθέτη τον Pier - Luigi Pizzi. Φέτος στη Λυρική Σκηνή τραγούδησε στις όπερες Oι δραπέτες της σκακιέρας του Kουρουπού, H μάσκα του κόκκινου του Mαραγκόπουλου, Φεντόρα του Tζιορντάνο. Tον ερχόμενο Mάρτιο θα τραγουδήσει στην όπερα του Mότσαρτ Oι γάμοι του Φίγκαρο. ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
29
C M Y K
C M Y K
Συρανούς Τσαλικιάν
A
ποφοίτησε από την τάξη Mονωδίας της Bαρβάρας Tσαμπαλή και ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη Mουσική Aκαδημία της Bιέννης με τους: Eλένη Kαρούσο (τραγούδι), Edith Mathis (LiedOratorio) και Curt Malm (Σχολή Όπερας). Ως σολίστ έχει συμπράξει με την K.O.Θ., τη Δ.O.Θ. και έχει εμφανιστεί στα πλαίσια του Φεστιβάλ των «Δημητρίων». Έχει τραγουδήσει σε παραγωγές του Mεγάρου Mουσικής Aθηνών, της E.Λ.Σ., της Όπερας Δωματίου Θεσσαλονίκης και στη Volksoper της Bιέννης. Aπό τον Aύγουστο είναι μόνιμη σολίστ του θεάτρου Dessau της Γερμανίας.
30
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
Tρισεύγενη Καλοκύρη
Γ
εννήθηκε στο Hράκλειο. Σπούδασε Aρχαιολογία στο Aριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου αργότερα έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Iστορία της Tέχνης. Παράλληλα σπούδασε μουσική, πιάνο με την Aθηνά Mαραντοπούλου, Aνώτερα Θεωρητικά με τον Kώστα Nικήτα, τραγούδι με τη Φέμπη Nικολαΐδου και διεύθυνση χορωδίας με το Γιάννη Mάντακα. Παρακολούθησε επίσης μαθήματα διεύθυνσης με τον Lazlo Heltay, τον John Eliot Gardiner και τον Sergiu Celobidache στη Γερμανία.
Pεπερτόριο και ερμηνεία μελέτησε με τον Helmut Rilling στην Aκαδημία Bach της Στουτγάρδης. Aπό το 1981 διδάσκει θεωρητικά στο Kρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης και από το 1983 διευθύνει τη Xορωδία του. Aπό το 1987 διδάσκει στο τμήμα Mουσικών Σπουδών της Σχολής Kαλών Tεχνών του Aριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης και από το 1990 διευθύνει τη χορωδία του. Eδώ και πολλά χρόνια είναι συνεργάτης της EPT. Έχει μεταφράσει έξι βιβλία σχετικά με τη μουσική.
Έχει πραγματοποιήσει πάνω από 100 συναυλίες στη Θεσσαλονίκη και σε διάφορες πόλεις της Eλλάδας και του Eξωτερικού, καθώς και ηχογραφήσεις με την EPT. Tο 1990 διηύθυνε το ορατόριο του Händel Mεσσίας σε πόλεις της Γερμανίας. Eίχε τη διεύθυνση χορωδίας στις όπερες: Abu Hassan του Weber που ανέβασε το Kρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, Διδώ και Aινείας του Purcell που ανέβασε η Mακεδονική Kαλλιτεχνική Eταιρία «Tέχνη» και Όνειρο Kαλοκαιρινής Nύχτας του Britten που ανέβασε η Όπερα Δωματίου ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
31
C M Y K
C M Y K
Aναστασία Θεοφανίδου
Γ
εννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε χορό στο Arts Educational Schools με δασκάλους τους John Field, Ann Heaton, Maria Fay, Errol Addison, Alan Woodward. Kατά τη διάρκεια των σπουδών της μετείχε σε παραστάσεις του London Festival Ballet. Aπό το 1976 συνεργάστηκε ως χορεύτρια με το Kέντρο Kλασσικού Mπαλέτου, τη Λυρική Σκηνή και το Aέναον Xοροθέατρο, στο οποίο υπήρξε βασικό στέλεχος για 8 χρόνια. Ως χορογράφος συνεργάστηκε επίσης
32
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
με τη Pούλα Πατεράκη, το ΔH.ΠE.ΘE. Σερρών και το K.Θ.B.E. Έχει διδάξει σε ερασιτεχνικές και επαγγελματικές σχολές χορού, καθώς και στην Aνώτερη Σχολή Δραματικής Tέχνης του K.Θ.B.E. από το 1988 έως σήμερα και στο τμήμα Θεάτρου του A.Π.Θ. από τον Oκτώβρη του 1996. Aπό τον Oκτώβριο του 1994 είναι δασκάλαχορογράφος και Kαλλιτεχνική Yπεύθυνος του Xοροθεάτρου Θεσσαλονίκης.
Γιώργος Βαγιανός
C M Y K
O
Γιώργος Βαγιανός γεννήθηκε στη Βέροια το 1971. Πήρε τα πρώτα μαθήματα πιάνου στο Δημοτικό Ωδείο της πόλης το 1979. Το 1987 προσχώρησε στην τάξη της Πηνελόπης Χατζηδήμου, απ’ όπου απoφοίτησε με “Δίπλωμα πιάνου, Άριστα παμψηφεί και Α’ βραβείο” το 1992. Το 1991 του απενεμήθη η τιμητική υποτροφία “Αlbert Roussel” από την École Normale de Musique του Παρισιού όπου φοίτησε τη χρονιά 1991 - 92, στο επίπεδο “Ανώτερο Δίπλωμα Διδασκαλίας”, στην τάξη της καθηγήτριας M. A. Pictet. Παρακολούθησε σεμινάρια στην Πάτρα (M.A. Pictet, 1990), Θεσσαλονίκη (Martino Tirimo, 1991), Κοζάνη και Sion Ελβετίας (Roberto Szidon), ενώ επίσης έχει επωφεληθεί της διδαχής των Γ. Χατζηνίκου και Ν. Αστρινίδη. Έχει εμφανιστεί σε ομαδικά και ατομικά ρεσιτάλ στις πόλεις Βέροια, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Παρίσι, Κοζάνη και Βόλο. Το χειμώνα του 1997 ανέλαβε για λογαριασμό της “Όπερας Δωματίου Θεσσαλονίκης” τη μουσική προετοιμασία στις όπερες “Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας” του B. Britten και στο “Μαγικό Αυλό” του Mozart, την οποία και διηύθυνε σε παραστάσεις. Εργάζεται ως καθηγητής Μουσικής και accompagnateur στην Ανώτερη Επαγγελματική Σχολή Χορού του Δήμου Θεσσαλονίκης και ως συνοδός στο Σ.Ω.Θ. ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
33
Μπαλέτο της Όπερας C M Y K
Χορωδία της Όπερας
34
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
C M Y K
H εφορεία της όπερας δωματίου Θεσσαλονίκης ευχαριστεί δημόσια όλους όσοι τη βοήθησαν στην προετοιμασία της παράστασης αυτής. Ξεχωριστές ευχαριστίες οφείλονται στο Kρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης.
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
35
Σ Υ Ν Ε ρ ΓΑΤ Ε Σ TΕΧΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ B ο Η Θ ο Σ Σ Κ Η Ν ο Γ ρΑ Φ ο Υ K Α Π Ε Λ Α - K ο Σ Μ Η Μ ΑΤΑ - Α Ξ Ε Σ ο ΥΑ ρ E Ι Δ Ι Κ Ε Σ Ε Ν ΔΥ Μ ΑΤ ο Λ ο Γ Ι Κ Ε Σ Κ ΑΤΑ Σ Κ Ε Υ Ε Σ PΑ Φ Η Κο Σ Το Υ Μ Ι Ω Ν Β ο Η Θ ο Ι PΑ Φ Η Σ K ΑΤΑ Σ Κ Ε Υ Η Σ Κ Η Ν Ι Κ Ω Ν Σ Ι Δ Η ρ ο Κ ΑΤΑ Σ Κ Ε Υ Ε Σ ΠΛΕΞΙ- ΓΚΛΑΣ KοΥΚ ΛΕΣ K ΑΤΑ Σ Κ Ε Υ Η Λ Ι ρ Α Σ MΗΧΑΝΙΚοΙ ΣΚΗΝΗΣ οΔΗΓοΙ ΣΚΗΝΗΣ
ΦΩΤΙΣΜοΙ
ΣΧΕΔΙΑΣΜοΣ ΜΑΚΙΓΙΑΖ BοΗΘοΙ ΜΑΚΙΓΙΑΖ ΠΕροΥΚΕΣ- KοΜΜΩΣΕΙΣ E Ν ΔΥ Τ ρ Ι Ε Σ ΒοΗΘοΙ Φ Ω Το Γ ρΑ Φ Ι Ε Σ M Ε ΤΑ Φ ρ Α Σ Τ ρ Ι Α - Y Π ο Β ο Λ Ε Ι ο E Π Ι Μ Ε Λ Ε Ι Α Π ρ ο Γ ρ Α Μ Μ ΑΤ ο Σ - Δ Ι ο ρ Θ Ω Σ Η Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ω Ν Γ Ε Ν Ι Κ Η Ε Π ο Π Τ Ε Ι Α Π ρ ο Γ ρ Α Μ Μ ΑΤ ο Σ
EΚΤΥΠΩΣΗ ΑΦΙΣΑΣ, ΕΝΤΥΠοΥ Σ Χ Ε Δ Ι Α Σ Μ ο Σ - Ε Π Ι Μ Ε Λ Ε Ι Α Ε Ν Τ Υ Π ο Υ, Α Φ Ι Σ Α Σ
KPATIKO £EATPO BOPEIOY E§§A¢O™
ENø™H£EATPøNEYPø¶H™ TøN N
36
ΟΡΦΕΑΣ
και
ΕΥΡΙΔΙΚΗ
TH™
Kώστας Δημητριάδης Mαρία Kανταρτζή Mένη Tριανταφυλλίδου Xρύσα Mάντακα Δάφνη Tσακώτα Mαίρη Σιώζου, Μαρία Καρανικόλα, Σακότο Kαντόγια Γιώργος Παυλίδης Στέλιος Kανάκης Γιώργος Kαρλόγλου Eυθύμης Tσομάκος Γιάννης Kουκουρίγκος Γιώργος Σιώπκας, Xρήστος Bάσος Παύλος Eλευθεριάδης, Άγγελα Kλάουσνιτσερ Aλέξης Eυκλείδης Xρήστος Γιαλαβούζης Mαντώ Kαμάρα Mακρίδου Πηνελόπη,Kυριάκος Mεϊμάρης Aριστείδης Σιωζόπουλος Δάφνη Τσακώτα Μαίρη Σιώζου, Μαρία Καρανικόλα Bασίλης Mποζίκης Kατερίνα Nικολαΐδου Aντώνης Σαραγιώτης Γιάννης Χασιώτης Δημήτρης Αλτιντζής Πάρις Παρίσης
Πάρις Παρίσης • www.parisis.gr