Χρόνια πολλά ΚύριεΤσέχωφ
Σκηνοθεσία
Γιάννης Καλατζόπουλος
Σκηνικά-κοστούμια Γιάννης Μετζικώφ
Μουσική επιμέλεια-φωτισμοί Γιάννης Καλατζόπουλος
Η κυρία χωρίς σκυλάκι
Θεατρική διασκευή του Γκαμπριέλ Αρού βασισμένη στο διήγημα του Αντόν Τσέχωφ «Η κυρία με το σκυλάκι». Απόδοση: Γιάννης Καλατζόπουλος
Παίζουν με σειρά εμφάνισης
Τάσος Πανταζής ...................Δημήτρης Λουκία Βασιλείου .................Άννα
Οργάνωση παραγωγής Ηλίας Κοτόπουλος
Το κύκνειο άσμα
Δραματική σπουδή σε μία πράξη του Αντόν Τσέχωφ Μετάφραση: Γιώργος Θέμελης
Παίζουν με σειρά εμφάνισης
Το βασικό μουσικό μοτίβο της παράστασης είναι σύνθεση του σκηνοθέτη. Η ηχογράφησή του έγινε στο στούντιο του ΚΘΒΕ, με ηχολήπτη τον Γιάννη Αλεξίου. Συμμετείχαν οι μουσικοί: Νατάσα Αλεξίου (βιολί), Βασιλική Αλεξίου (πλήκτρα), Γιάννης Αλεξίου (μπαλαλάικα, πλήκτρα). Γραφιστική επιμέλεια: Σταύρος Καρανταγλής Μεταξύ α΄ & β΄ μέρους διάλειμμα 10΄.
Τάσος Πανταζής ...................Βασίλι Βασίλιεβιτς Σφετλοβίντωφ Λευτέρης Λιθαρής ...............Νικήτα Ιβάνοβιτς
Ημερομηνία πρώτης παράστασης 6|4|2013
νέο Υπερώο ΕΜΣ
Χρόνια πολλά
ΚύριεΤσέχωφ
Σημείωμα σκηνοθέτη Ο έρωτας και ο θάνατος. Κανένας δεν μπορεί να τους ξεφύγει. Τίποτα δεν μένει ανεπηρέαστο από την καταλυτική τους δύναμη. Καμιά σημαντική μας απόφαση, σκέψη, πράξη, δεν είναι ανεξάρτητη από τη σιωπηλή αλλά άγρια μάχη που διεξάγεται μέσα μας, ανάμεσα στον πόθο για αιωνιότητα που μας εμπνέει ο έρωτας και τον τρόμο της προσωρινότητας που μας υποβάλλει η επίγνωση ότι κάποια μέρα αυτός ο κόσμος θα υπάρχει χωρίς εμάς. Να ο άξονας που διαπερνάει τα δύο, εκ πρώτης όψεως διαφορετικά, μονόπρακτα που θα δείτε. Με τον Τάσο, τον Λευτέρη και τη Λουκία δουλέψαμε «αλά παλαιά» που λένε. Αφήσαμε τη φωνή του Τσέχωφ να σταλάξει στην ψυχή μας, να την ξεσηκώσει και μετά να τη γαληνέψει. Να την οργώσει, να τη γονιμοποιήσει και να την ξεχορταριάσει. Να την καταστήσει ικανή να λειτουργήσει σαν καλός αγωγός του ανθρωπισμού, σαν όργανο μετάγγισης λίγου από το ζωντανό αίμα του απόντος Τσέχωφ στις φλέβες σας, Κυρίες και Κύριοι. Αποφύγαμε, όσο μας ήταν δυνατόν, τις μοχθηρές Συμπληγάδες που μας την έχουν στημένη στη γωνία και, μεταμφιεσμένες σε Σειρήνες, μας προτρέπουν: - Απλοποιήστε το για να καταλαβαίνουν οι αμαθείς… - Όχι, αποδομήστε το και περιπλέξτε το για να εκστασιάζονται οι ημιμαθείς… Αλλά το Θέατρο επιβιώνει χάρη στους φιλομαθείς. Ευχαριστώ θερμότατα τον Γιάννη Μετζικώφ που έδωσε σχήμα στις οπτασίες μας. Και ευγνωμονώ το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος που έδωσε για δυο ολόκληρα χρόνια στέγη στις εμμονές μου. Γεια χαρά. Γιάννης Καλατζόπουλος
Αντόν Παύλοβιτς Τσέχωφ (1860–1904) Χρονολόγιο
1860
Στις 17 Ιανουαρίου γεννιέται ο Αντόν Παύλοβιτς Τσέχωφ στην κωμόπολη Ταγκανρόγκ, στις ακτές της Αζοφικής Θάλασσας. Τρίτος από τα έξι παιδιά του μικροεμπόρου Πάβελ Εγκόροβιτς Τσέχωφ και της Ευγενίας Γιακόβλεβνα.
1867–1868
Φοιτά στο ελληνικό σχολείο για έναν χρόνο, με δάσκαλο τον Νικόλαο Βουτσινά και συνεχίζει τις σπουδές του στο Ρωσικό Γυμνάσιο του Ταγκανρόγκ, δουλεύοντας παράλληλα στο μαγαζί του πατέρα του.
1876
Ο πατέρας του, μετά από οικονομική καταστροφή, καταφεύγει στη Μόσχα μαζί με την οικογένειά του. Ο Τσέχωφ παραμένει στο Ταγκανρόγκ για να τελειώσει το σχολείο.
1887 Κυκλοφορούν οι συλλογές διηγημάτων Το σούρουπο και Αθώα λόγια. Δημοσιεύεται το μονόπρακτο Το κύκνειο άσμα. Ολοκληρώνει το τετράπρακτο θεατρικό έργο Ιβάνωφ, το οποίο παίζεται για πρώτη φορά στις 19 Νοεμβρίου στο θέατρο Κορχ, στη Μόσχα, χωρίς επιτυχία. 1888 Πρεμιέρα της μονόπρακτης κωμωδίας Η αρκούδα στο θέατρο Κορχ. Θερμή υποδοχή της νουβέλας του Η στέπα. Του απονέμεται το βραβείο Πούσκιν για τη συλλογή διηγημάτων Το σούρουπο. 1889 Μεγάλη επιτυχία του Ιβάνωφ, ύστερα από ριζικές αλλαγές, στο θέατρο Αλεξάντρισκι της Πετρούπολης. Δημοσιεύεται η μονόπρακτη κωμωδία Πρόταση γάμου. Στο θέατρο της Μ. Αμπράνοβα της Μόσχας ανεβαίνει το έργο Το στοιχειό του δάσους [προσχέδιο του Θείου Βάνια] που επικρίθηκε βίαια. Την ίδια χρονιά πεθαίνει ο αδελφός του Νικολάι από φυματίωση.
Γράφει τη μονόπρακτη κωμωδία Η επέτειος. Ολοκληρώνει τη νουβέλα Η μονομαχία.
1892
1902 Παραιτείται από τον τίτλο του επίτιμου
1894 Εκλέγεται μέλος του επαρχιακού συμβουλίου του Σέρπουχοφ. Διη-
μέλους της Ακαδημίας σε ένδειξη διαμαρτυρίας, μετά την ακύρωση της εκλογής του Μ. Γκόρκι ως επίτιμου ακαδημαϊκού, ύστερα από επέμβαση του τσάρου Νικολάου Β΄. Νέο ανέβασμα και μεγάλη επιτυχία του Γλάρου στο θέατρο Αλεξάντρινσκι της Πετρούπολης. Δημοσιεύεται το διήγημα Ο αρχιερέας.
στο νησί Σαχαλίνη του Β. Ειρηνικού δια μέσου της Σιβηρίας, προκειμένου να μελετήσει τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων. Τα αποτελέσματα της έρευνάς του δημοσιεύονται το 1893 στο περιοδικό Ρούσκαγια Μισλ [Ρωσική σκέψη].
1880
1891
Τα πρώτα του έργα αρχίζουν να δημοσιεύονται σε χιουμοριστικά περιοδικά, με το ψευδώνυμο Αντόσια Τσεχοντέ, Ο άνθρωπος χωρίς σπλήνα, Γιατρός χωρίς ασθενείς, Δον Αντόνιο κλπ. Πιθανότατα τη χρονιά αυτή γράφει ένα τετράπρακτο δράμα, που βρέθηκε άτιτλο, και θα δημοσιευτεί με τον τίτλο Πλατόνωφ.
1884 Τελειώνει την Ιατρική και αρχίζει να εργάζεται ως γιατρός στο αγροτικό νοσοκομείο του Τσίκινο στο Βοσκρεσένσκ. Παράλληλα κυκλοφορεί η πρώτη συλλογή διηγημάτων του με τίτλο Τα παραμύθια της Μελπομένης. Εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα της φυματίωσης.
1885 Γράφει τη «δραματική σπουδή» Στη δημοσιά που απαγορεύτηκε από τη λογοκρισία και τυπώθηκε μετά τον θάνατό του.
1886
Αρχίζει τη συνεργασία του με την εφημερίδα Νόβογιε Βρέμια [Νέοι Καιροί ] της Πετρούπολης του Αλεξέι Σουβόριν, ο οποίος θα γίνει εκδότης του και ένας από τους στενότερους φίλους του. Στην εφημερίδα αυτή δημοσιεύεται το διήγημα Παννυχίδα, με την υπογραφή Αντόν Τσέχωφ. Κυκλοφορεί η δεύτερη συλλογή διηγημάτων του, Τα ποικιλόχρωμα διηγήματα.
1900 Εκλέγεται επίτιμο μέλος του Φιλολογικού Τμήματος της Ακαδημίας Επιστημών. Την ίδια χρονιά γράφει τις Τρεις αδελφές. 1901 Στις 11 [31] Ιανουαρίου γίνεται η πρεμιέρα του έργου Τρεις αδελφές από το Θέατρο Τέχνης. Την ίδια χρονιά παντρεύεται κρυφά στη Μόσχα την Όλγα Κνίπερ και πηγαίνουν μαζί στην περιοχή της Ουφά για να νοσηλευτεί ο συγγραφέας σε σανατόριο, έπειτα από την επιδείνωση της υγείας του. Τον Οκτώβριο επιστρέφει στη Γιάλτα.
1890 Παίζεται η μονόπρακτη κωμωδία Ο γάμος. Ξεκινά ένα μεγάλο ταξίδι
Τελειώνοντας το γυμνάσιο μετακομίζει κι αυτός στη Μόσχα και εγγράφεται στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Μόσχας.
1879
1899 Μετακομίζει με την οικογένειά του στη Γιάλτα και ξεκινά η φιλία του με τον Μαξίμ Γκόρκι. Πηγαίνει συχνά στη Μόσχα για να συναντά την Όλγα Κνίπερ. Δημοσιεύεται Η κυρία με το σκυλάκι. Στις 26 Οκτωβρίου παρουσιάζεται ο Θείος Βάνιας στο Θεάτρο Τέχνης. Η παράσταση αναγνωρίζεται ως ένας ακόμη θρίαμβος του Τσέχωφ. Ο εκδοτικός οίκος Α.Φ. Μαρξ εκδίδει τον πρώτο τόμο των Απάντων.
Μετακομίζει με την οικογένειά του σε ένα κτήμα στο Μελίχοβο, νότια της Μόσχας. Ως γιατρός, αγωνίζεται για την καταπολέμηση της επιδημίας χολέρας που ξεσπά στην Κεντρική Ρωσία. Σταματά τη συνεργασία του με τη Νόβογιε Βρέμια. γήματά του δημοσιεύονται στο περιοδικό Ρούσκιε Βεντομάστι.
1895 Εκδίδεται σε βιβλίο Η νήσος Σαχαλίνη. Ολοκληρώνει την τετράπρακτη «κωμωδία» –κατά τον ίδιο– Ο γλάρος. 1896 Καταστροφική πρεμιέρα του Γλάρου στο θέατρο Αλεξάντρινσκι της Πετρούπολης στις 17 Οκτωβρίου. Την ίδια χρονιά ολοκληρώνει τον Θείο Βάνια που αποτελεί ριζική αναθεώρηση του έργου Το στοιχειό του δάσους, που είχε παιχτεί το 1889.
1897 Κυκλοφορούν σε τόμο τα θεατρικά του έργα Η αρκούδα, Πρόταση γάμου, Ιβάνοφ, Ο γλάρος και Θείος Βάνιας. Σημειώνεται απότομη επιδείνωση της υγείας του και ο συγγραφέας νοσηλεύεται σε κλινική της Μόσχας. Δημοσιεύεται στη Ρούσκαγια Μισλ το διήγημα Οι μουζίκοι. Επανεκλέγεται στο επαρχιακό συμβούλιο του Σέρπουχοφ. Έρχεται σε ρήξη με τον εκδότη και φίλο του, Σουβόριν.
1898
Ιδρύεται το Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, όπου ανεβαίνει Ο γλάρος σε σκηνοθεσία Στανισλάφσκι και Νεμιρόβιτς-Νταντσένκο με τεράστια επιτυχία. Στις δοκιμές του έργου γνωρίζεται με την ηθοποιό Όλγα Λεονάρντοβνα Κνίπερ. Την ίδια χρονιά δημοσιεύονται στη Ρούσκαγια Μισλ τα διηγήματα Ένας άνθρωπος σε θήκη και Η φραγκοσταφυλιά.
Χρόνια πολλά ΚύριεΤσέχωφ
1903 Περνά τον χειμώνα στη Μόσχα, έπειτα από συμβουλή των γιατρών. Ολοκληρώνει τον Βυσσινόκηπο και στέλνει το έργο στο Θέατρο Τέχνης. Ολοκληρώνει το τελευταίο του διήγημα Η αρραβωνιαστικιά.
1904 Στις 17 Ιανουαρίου γίνεται η πρεμιέρα του Βυσσινόκηπου και αποθεώνεται από το κοινό. Στις 2 Ιουλίου αφήνει την τελευταία του πνοή, στη γερμανική λουτρόπολη του Μπαντενβάιλερ σε ηλικία 44 ετών, έπειτα από καρδιακή προσβολή. Η σωρός του μεταφέρεται και θάβεται στη Μόσχα στις 9 Ιουλίου, στο νεκροταφείο της μονής Νοβοντέβιτσι.
Πηγές: 1. Γιάννης Κριτικός «Χρονολόγιο», περιοδικό Διαβάζω, τεύχος 169, 3.6.1987. 2. Σοφία Λαφφίτ, «Χρονολογίες», στο: Ο Τσέχωφ – Από τη ζωή και το έργο του, Δίφρος, Αθήνα 1960. 3. Πρόγραμμα της παράστασης Ιβάνοφ, ΚΘΒΕ, 2005. 4. Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1993.
Χορηγοί Επικοινωνίας
Με την υποστήριξη
Κονσταντίν Στανισλάφσκι Έλεγαν ότι στην προκυμαία είχε εμφανιστεί ένα καινούργιο πρόσωπο: η κυρία με το σκυλάκι. Ο Ντμίτρης Ντμίτριτς Γκούρωφ ήταν στη Γιάλτα εδώ και δύο εβδομάδες, είχε ήδη εγκλιματιστεί, οπότε άρχισε να ενδιαφέρεται κι αυτός για τα καινούργια πρόσωπα. Μια μέρα που καθόταν στο περίπτερο του Βερνέ, την είδε να περνάει. Ήταν μια νεαρή γυναίκα μετρίου αναστήματος, ξανθιά, με μπερέ, και ξοπίσω της έτρεχε ένα λευκό λουλού. Ύστερα τη συναντούσε στο δημοτικό κήπο και στην πλατεία με τα δέντρα, αρκετές φορές την ημέρα. Πάντα περπατούσε μόνη, με τον ίδιο μπερέ και με το λευκό λουλού. Κανείς δεν ήξερε ποια ήταν και την έλεγαν απλώς η κυρία με το σκυλάκι. «Αν είναι εδώ χωρίς τον άντρα της και χωρίς γνωστούς», σκεφτόταν ο Γκούρωφ, «δεν θα ήταν άσκοπο να τη γνωρίσω».[…] Οι εμπειρίες του, που στην πραγματικότητα ήταν πικρές, τον είχαν διδάξει από καιρό ότι αυτό που αρχίζει σαν μια ευχάριστη αλλαγή στη ζωή, σαν μια χαριτωμένη περιπετειούλα, για τους έντιμους ανθρώπους εξελίσσεται αναπόφευκτα σε εξαιρετικά πολύπλοκο πρόβλημα, και η κατάσταση στο τέλος γίνεται πολύ δύσκολη. Κι αυτό ίσχυε ιδιαιτέρως για τους βραδυκίνητους και διστακτικούς Μοσχοβίτες. Όμως, σε κάθε καινούργια γνωριμία με μια ελκυστική γυναίκα, η πείρα του Γκούρωφ ξεγλιστρούσε από τη μνήμη του, ήθελε να ζήσει και όλα του φαίνονταν πάλι απλά και διασκεδαστικά. Μια φορά, λοιπόν, ένα βραδάκι, εκείνος έτρωγε στον κήπο και η κυρία με τον μπερέ πλησίασε με αργό βήμα για να καθίσει στο πλαϊνό τραπέζι. Η έκφρασή της, το περπάτημά της, το φόρεμα, το χτένισμα, όλα φανέρωναν ότι είναι του καλού κόσμου, ότι είναι παντρεμένη, ότι έρχεται για πρώτη φορά στη Γιάλτα, ότι είναι μόνη εδώ και ότι πλήττει... Οι φήμες για τη χαλαρότητα των τοπικών ηθών δεν είχαν μεγάλη δόση αλήθειας, εκείνος δεν τους έδινε σημασία -ήξερε ότι τέτοιου είδους φήμες, στις περισσότερες περιπτώσεις, τις επινοούν άνθρωποι που πολύ ευχαρίστως θα αμάρταναν, αν μπορούσαν. Μα όταν η κυρία κάθισε στο διπλανό τραπέζι, τρία βήματα από κείνον, θυμήθηκε αυτές τις ιστορίες για τις εύκολες κατακτήσεις, για τις εκδρομές στα βουνά... Η σκέψη μιας σύντομης και εφήμερης σχέσης, ενός ειδυλλίου με μιαν άγνωστη γυναίκα, της οποίας δεν ήξερε ούτε το όνομα ούτε το επώνυμο, έγινε ξαφνικά πάρα πολύ ελκυστική. Aντόν Τσέχωφ, απόσπασμα από το διήγημα «Η κυρία με το σκυλάκι», στο: Αριάδνη και άλλα διηγήματα, μτφρ. Ολέγ Τσυμπένκο, Μζία Εμπραλίτζε, Ροές, Αθήνα 2005.
Η κυρία με το σκυλάκι Η Κυρία με το σκυλάκι είναι εμπνευσμένη από την ψεύτικη ατμόσφαιρα της Γιάλτας. Αυτή η ιστορία μοιχείας, που ξεκινά σαν μια απλή ερωτική περιπέτεια των διακοπών και κι εξελίσσεται σ’ έναν έρωτα βαθύ αλλά χωρίς ελπίδα, είναι ποτισμένη με την ποικιλόμορφη γοητεία του θερέτρου: τα τοπία του Νότου, οι σκονισμένοι δρόμοι, τα εστιατόρια στην παραλία, το σεληνόφως, ο γλυκός ψίθυρος της θάλασσας, όλα αυτά τα στοιχεία που κάνουν τους εραστές να πετούν στα ουράνια. Η περιπέτειά τους δίνεται με ένα ανάλαφρο αλλά ανελέητο ύφος· κάθε λεπτομέρεια, όσο ασήμαντη κι αν φαίνεται, συμβάλλει στην απαλόχρωμη αρμονία του συνόλου και η κατάληξη θα μπορούσε να είναι η ίδια με τις περισσότερες νουβέλες και τα έργα του Τσέχωφ: «Και του φαινόταν πως λίγο ακόμη και θα έβρισκε τη λύση και θα άρχιζε τότε μια καινούργια υπέροχη ζωή. Έβλεπαν όμως ξεκάθαρα και οι δυο τους πως αυτό το τέλος ήταν ακόμη πολύ μακριά, πολύ μακριά και πως τώρα μόλις άρχιζαν τα δύσκολα, τα περίπλοκα». Ο Γκόρκι ενθουσιασμένος από την ανάγνωση της Κυρίας με το σκυλάκι, έγραψε στον Τσέχωφ: «Μπροστά και στο πιο μικρό σας διήγημα, όλα τα άλλα φαίνονται χοντροκομμένα λες και δεν είναι γραμμένα με πένα αλλά με στυλιάρι. Και πάνω από όλα τίποτε δεν φαίνεται απλό, δηλαδή αληθινό… Ε, λοιπόν, ναι, τους έχετε κατατροπώσει τους ρεαλιστές… Με τα διηγήματά σας επιτελείτε ένα τεράστιο έργο, ξυπνώντας την αποστροφή γι’ αυτή την κοιμισμένη ζωή που ψυχορραγεί… Οι ιστορίες σας είναι μια σειρά από κομψά μπουκαλάκια γεμάτα με όλα τα αρώματα της ζωής». Μπορεί ο Τσέχωφ να λεηλατούσε ευχαρίστως τις ζωές των άλλων για να δημιουργήσει το έργο του, αλλά τούτη τη φορά χρειάστηκε να δανειστεί πολλά από τη δική του ερωτική εμπειρία. Μήπως δεν σκεφτόταν τον εαυτό του όταν έγραφε στην Κυρία με το σκυλάκι: «Ο καιρός περνούσε, αυτός έκανε γνωριμίες, συνδεόταν, χώριζε, αλλά δεν αγαπούσε. Υπήρχαν τα πάντα σε αυτές τις γνωριμίες, εκτός από έρωτα. Και μόνο τώρα, που τα μαλλιά του άρχιζαν να ασπρίζουν, αγαπούσε για πρώτη φορά στη ζωή του». Στην πραγματικότητα η δική του περίπτωση ήταν λιγότερο ξεκάθαρη από αυτή του Γκούρωφ, του ήρωά του. Σίγουρα δεν περνούσε μέρα που να μην μελαγχολήσει στη σκέψη της μακρινής, γοητευτικής Όλγας [Κνίπερ]. Ήταν όμως έρωτας ή μήπως κάποιας μορφής νοσταλγία, που οφειλόταν στην πλήξη και τη μοναξιά; «Σας συνήθισα», της έγραφε από τη Γιάλτα, «και τώρα πλήττω και δεν μπορώ να υποφέρω την ιδέα πως δεν θα σας ξαναδώ πριν από την άνοιξη». […] Με το πέρασμα όμως των βδομάδων, η ερωτική του ανυπομονησία ξεθύμανε και τα γράμματα αραίωσαν. […] Επιθυμούσε πάντα να τη δει, αλλά τώρα περισσότερο για την ευχαρίστηση της συντροφιάς και της κουβέντας.
Το κύκνειο άσμα Η πλοκή στο Κύκνειο άσμα αφορά μια στιγμή συνειδητοποίησης –μια στιγμή κατά τη διάρκεια μιας νύχτας σε ένα άδειο θέατρο, όταν ένας ηλικιωμένος ηθοποιός έρχεται αντιμέτωπος με την πραγματικότητα της επαγγελματικής του πορείας, όταν ένας ηλικιωμένος άντρας έρχεται αντιμέτωπος με την πραγματικότητα της ζωής του. Ο Τσέχωφ χρησιμοποιεί το τέχνασμα των ονομάτων που έχουν εμπεριέχουν μία συγκεκριμένη έννοια για να τονίσει τη σημασία της: Το όνομα Σφετλοβίντωφ στην κυριολεξία σημαίνει «βλέποντας το φως». […] Η συναισθηματική ένταση, όπως γίνεται συχνά στα έργα του Τσέχωφ, προσδιορίζεται από μια υπερβολική και, ως εκ τούτου, κωμική νύξη. Όπως είναι μάλλον απίθανο να ήταν ο Βάνιας ένας Σοπενχάουερ ή ένας Ντοστογιέφσκι, έτσι και ο Σφετλοβίντωφ είναι μάλλον απίθανο να υπήρξε ένας διάσημος ηθοποιός, αλλά αυτό δεν μειώνει την τραγωδία μιας χαμένης ή εξαπατημένης ζωής. […] Ο Σφετλοβίντωφ συνειδητοποιεί ότι εδώ και σαράντα πέντε χρόνια αφιερώνει τη ζωή του σε κάτι που θεωρείται δεύτερης κατηγορίας: δεν έπαιξε Μπορίς Γκοντούνωφ, Ληρ, Άμλετ ή Οθέλλο. […] Ήταν ένας κωμικός ηθοποιός και όχι τραγικός: «Στα ποιοτικά έργα, δεν κάνω τώρα πια ούτε για κομπάρσος στην ακολουθία του Φορτεµπράς!». Σε αυτό ακριβώς το σημείο βρίσκεται η γλυκόπικρη ιδιότητα του έργου: ο κωμικός ηθοποιός συνειδητοποιεί ότι παίζει σε τραγωδία, παίζει όμως, σε ένα άδειο θέατρο, αργά τη νύχτα. Με αυτόν τον τρόπο ο ηλικιωμένος ηθοποιός διακρίνει το ψεύδος και την απάτη της δεύτερης κατηγορίας από την αληθινή τέχνη και ιδιοφυία, αλλά μόνο αφότου έχει παραδώσει τη ζωή του στο ψεύδος. Και ο ηλικιωμένος άντρας συνειδητοποιεί ότι «Όπου υπάρχει ταλέντο, δεν υπάρχουν γεράµατα», όμως μονολογεί: «Τι είµαι τάχα; Ένα στιμμένο λεµόνι... ένα απολειφάδι!». Το έργο συλλαμβάνει τη στιγμή πριν από το τέλος της ζωής ενός κωμικού ηθοποιού – μια στιγμή συνειδητοποίησης και αυτογνωσίας η οποία έρχεται πολύ αργά. Ο τίτλος Το κύκνειο άσμα ενέχει τη γλυκόπικρη δυαδικότητα του έργου. Ο Σφετλοβίντωφ απογειώνεται για πρώτη αλλά και τελευταία φορά. […] Ο Τσέχωφ χρησιμοποιεί το θέατρο σε αυτό το έργο με διάφορους τρόπους, αλλά αποκαλύπτει μια τεχνική και μια προσέγγιση που είναι χαρακτηριστικές στα επόμενα έργα του: δημιουργεί εμφανή ψευδαίσθηση και την αποκαλύπτει ή με άλλα λόγια, η ψευδαίσθηση δημιουργείται από τη φαινομενική αποκάλυψη της πραγματικότητας. Το κοινό, που ακούει τον Σφετλοβίντωφ, είναι παρόν στην αίθουσα του θεάτρου και παρακολουθεί Το κύκνειο άσμα, στο οποίο ένας ηθοποιός υποδύεται τον ρόλο ενός ηθοποιού. […]
Τα μονόπρακτα του Τσέχωφ Δεν πρόκειται για ένα «δακρύβρεχτο» έργο: η έλλειψη αυτοοίκτου του Νικήτα, έρχεται σε έντονη αντίθεση με τον Σφετλοβίντωφ. Ο Νικήτα δεν οικτίρει τον εαυτό του, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με τον Σφετλόβιντοφ. Η εξαιρετικά μελετημένη ισορροπία με την οποία αποδίδεται ο χαρακτήρας του Σφετλοβίντωφ συντελεί στην αποφυγή του συναισθηματισμού εκ μέρους του κοινού, το οποίο γνωρίζει ότι αφενός είναι μεθυσμένος και αφετέρου ότι αισθάνεται άρρωστος, ότι γίνεται συναισθηματικός και ότι οικτίρει τον εαυτό του. Επιπρόσθετα, ο Σφετλοβίντωφ μπορεί να φαίνεται αποκλειστικά επικεντρωμένος στον εαυτό του και εγωιστής, γιατί δεν ακούει όσα του λέει ο Νικήτα για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, και μόνο στο τέλος του έργου ο Σφετλοβίντωφ αντιμετωπίζει τον Νικήτα σαν έναν ηλικιωμένο, έναν άντρα στο τέλος της ζωής του, ακριβώς αυτό που είναι και ο ίδιος. […] Η αυτο-δραματοποίηση και η υπερβολή του Σφετλοβίντωφ υποστηρίζει τη γλυκόπικρη χροιά του έργου –η συναισθηματική ανταπόκριση του «κοινού» αποφεύγεται μέσω της σκόπιμης ενημέρωσής του σχετικά με την κατάσταση συναισθηματισμού και αυτο-οίκτου που βρίσκεται ο Σφετλοβίντωφ. «Μόλις τώρα νιώθω τα γερατειά µου... Το τραγούδι µου τέλειωσε, Nικήτoυσκα…Τέλειωσε!». Με αυτόν τον τρόπο η ισορροπία της συναισθηματικής εμπλοκής διατηρείται προσεκτικά: η αντικειμενική αντίληψη της κατάστασης του Σφετλοβίντωφ και του Νικήτα επιτυγχάνεται μέσω της κωμωδίας, της αντίθεσης, και, στην περίπτωση του Σφετλοβίντωφ, μέσω του τρισδιάστατου και ισορροπημένου χαρακτήρα. Και το συναίσθημα χρησιμοποιείται μόνο για να εκφράσει τον συναισθηματισμό, όπως συμβαίνει στα περισσότερα μεταγενέστερα έργα του Τσέχωφ. Επομένως το έργο δεν είναι τραγωδία, ούτε «δακρύβρεχτο» έργο, ούτε κωμωδία, ούτε φάρσα ή βοντβίλ με τη συμβατική έννοια – αλλά, όπως ακριβώς το περιγράφει ο Τσέχωφ, πρόκειται για «δραματική σπουδή», στην οποία κωμωδία και τραγωδία συνυπάρχουν και δημιουργούν την τραγικωμωδία και τη γλυκόπικρη χροιά, στην οποία ο Τσέχωφ αναφέρεται. […] Vera Gottlieb, Chekhov and the vaudeville- A Study of Chekhov’s One-Act Plays, Cambridge University Press, 1982. σσ. 122-132.
Ανρί Τρουαγιά, Τσέχωφ, μτφρ. Θωμάς Σκασσης, Libro, Αθήνα 2001. σσ. 250-251.
«Το θέατρο είναι δύναμη επιρροής που μπορεί να συνεπάρει τους θεατές. Αν όμως η δύναμη πέσει σε λάθος χέρια μπορεί και να τους διαφθείρει, να τους υποβιβάσει και να εξαφανίσει το πάθος τους γι’ αυτό το είδος τέχνης. Η δική μου αποστολή είναι να μεταμορφώσω τους ηθοποιούς από ανήξερους, ημιμαθείς και φιλοχρήματους σε ιερείς της ομορφιάς και της αλήθειας». Κονσταντίν Στανισλάφσκι
Υπάρχει κάτι παράδοξο σχετικά με τα μονόπρακτα του Τσέχωφ: παρόλο που παίζονται τόσο συχνά όσο τα μονόπρακτα του Πίντερ ή του Μπέκετ –και μάλιστα για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, καθώς γράφτηκαν πολύ νωρίτερα– οι μελετητές δεν αναφέρονται συχνά σε αυτά. Το γεγονός αυτό μπορεί να οφείλεται στη γνώμη του ίδιου του Τσέχωφ για τα συγκεκριμένα έργα, που τα θεωρούσε «απλά διασκεδαστικά έργα» αλλά και στην τάση των κριτικών να επικεντρώνονται περισσότερο στα πολύπρακτα έργα του. […] Φαίνεται πως ο Τσέχωφ αντιμετώπιζε τα θεατρικά μονόπρακτα ακριβώς όπως και τα κωμικά διηγήματα που έγραφε πρόχειρα και βιαστικά για να δημοσιευθούν σε διάφορες εφημερίδες και περιοδικά, τα οποία πραγματικά του απέφεραν εισοδήματα. Κατά τη διάρκεια τη ζωής του, ο Τσέχωφ κέρδισε περισσότερα χρήματα από τα θεατρικά μονόπρακτα, που παίζονταν συχνά, παρά από τα «παρεξηγημένα» πολύπρακτα έργα του, παρόλο που κάτι τέτοιο δεν συνέβαινε συχνά λόγω των «Αφιερωμάτων» –παραστάσεις δηλαδή που βοηθούσαν συγκεκριμένους ηθοποιούς (όπως αυτή που μόλις είχε ολοκληρώσει ο Σφετλόβιντωφ, στην έναρξη του έργου Το κύκνειο άσμα). […] Τα περισσότερα έργα, αυτά που ο Τσέχωφ ονόμαζε βοντβίλ, έχουν κι αυτά ένα υπότιτλο, όπως ακριβώς συμβαίνει και στα πολύπρακτα έργα του. Όπως ο υπότιτλος του Θείου Βάνια είναι «Σκηνές από τη ζωή στην εξοχή», έτσι και Το κύκνειο άσμα το ονομάζει «Δραματική σπουδή σε μία πράξη». […] Παρόλ’ αυτά, στην πραγματικότητα τα στοιχεία δείχνουν ότι ο Τσέχωφ δεν υποτιμούσε τα μονόπρακτά του περισσότερο από το σύνολο του έργου του. Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι τα μονόπρακτα γράφτηκαν ακριβώς την ίδια περίοδο με τα πολύπρακτα έργα του –ξεκινώντας από το μονόπρακτο με τίτλο Στη δημοσιά το 1885 και τελειώνοντας με την τελευταία από τις έξι εκδοχές του Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού, το οποίο γράφτηκε την ίδια ακριβώς περίοδο που ολοκλήρωσε τις Τρεις αδελφές, το 1903. Ουσιαστικά ο Τσέχωφ, τόσο στα διηγήματά του, όσο και στα θεατρικά του έργα (πολύπρακτα ή μονόπρακτα), ακολουθεί μία συγκεκριμένη μέθοδο: τη διαρκή εναλλαγή του «σοβαρού» στοιχείου με το «ασήμαντο». Είναι ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του ύφους και της δραματουργίας του: το κύριο ενδιαφέρον του, που το εκφράζει συχνά, αφορά τις κοινοτυπίες και τις ασήμαντες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής – και έτσι ο χρόνος περνάει, η ζωή κυλάει, οι ευκαιρίες χάνονται και η δυστυχία και η απογοήτευση σερβίρονται με ένα φλιτζάνι τσάι. […] Όταν οι άνθρωποι είναι πραγματικά δυστυχισμένοι, αναφέρει ο Τσέχωφ, απλά σφυρίζουν. Ο χώρος δεν επιτρέπει περισσότερα παραδείγματα, αλλά αυτό το αντιφατικό τέχνασμα προέρχεται από τον τρόπο που σκιαγραφούνται οι χαρακτήρες και από τον μεταξύ τους διάλογο, στον οποίο τα πρόσωπα του έργου είτε δεν μπορούν να ακούσουν ο ένας τον άλλο, είτε δεν ακούν προσεχτικά. Αυτό, φυσικά, είναι ένα παλιό κωμικό τέχνασμα (το βρίσκουμε στον Πλαύτο και στην commedia dell’ arte) […], αλλά στα έργα του Τσέχωφ το τέχνασμα αυτό γίνεται μέρος αυτού που αποκαλούμε «η θλιβερή κωμικότητα της καθημερινής ζωής» η οποία αποτελεί θέμα, ύφος και κίνητρο. Για τον Τσέχωφ είναι κάτι πολύ περισσότερο από τέχνασμα – είναι φιλοσοφία. Vera Gottlieb, “Chekhov’s one-act plays and the full-length plays” στο: The Cambridge Companion to Chekhov, Cambridge University Press, 2000. σσ. 57–69. Στε: Βοντβίλ: ελαφριά κωμωδία, έργο ελαφρού ή σατιρικού χαρακτήρα διανθισμένο με τραγούδια. [Phyllis Hartnoll-Peter Found (επιμ.), Λεξικό του θεάτρου, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Νεφέλη, Αθήνα 2000. Μετάφραση: Ν. Χατζόπουλος]
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΡΟΕΔΡΟΣ Θωμάς Τρικούκης
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Σωτήρης Χατζάκης
ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ θεατρική περίοδος 2012-2013
ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Άννα Σταυρακοπούλου ΜΕΛΗ Τζένη Αρσένη Καίτη Ιμπροχώρη Άννα Η. Ιωακειμίδου Γιώργος Σώχος Γιάννης Χρυσούλης
Το ΚΘΒΕ εποπτεύεται και επιχορηγείται από το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων, Πολιτισμού & Αθλητισμού Το ΚΘΒΕ είναι μέλος της Ένωσης των Θεάτρων της Ευρώπης
Υπεύθυνοι παράστασης Οδηγός σκηνής: Χριστίνα Ζαχαροπούλου Μηχανικός σκηνής: Αλέξανδρος Αυγερινός Χειριστής κονσόλας φωτισμού: Ευστάθιος Φρούσσος Χειριστής κονσόλας ήχου: Δημοσθένης Παπαδήμος Φροντιστής: Γιάννης Κλειδέρης Ενδύτρια: Κωνσταντίνα Μαντζούκα Κατασκευές σκηνικών & κοστουμιών: Εργαστήρια ΚΘΒΕ ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΠΕΡΙΟΔΕΙΩΝ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ: Βούλα Γεωργιάδου ΤΜΗΜΑ ΣΚΗΝΩΝ & ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ Προϊστάμενος: Στέλιος Τζολόπουλος ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ: Ηλεκτρολόγων: Τάσος Δαηλίδης | Ηχητικών: Γιάννης Αμπατζόγλου | Φροντιστών-κατασκευών φροντιστηριακού υλικού: Νίκος Συμεωνίδης | Σκηνογραφικών εργαστηρίων: Ζαχαρίας Παπαδόπουλος | Ραπτριών: Ζωή Βλάχου | Εργατών σκηνής-οδηγών: Χάρης Πασχαλίδης
Θεατρική περίοδος 2012-2013 Αρ. δελτίου 627 (223) ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Προϊσταμένη: Ελπίδα Βιάννη Επιμέλεια προγράμματος-μεταφράσεις: Αιμιλία Καρακόκκινου Γραφιστική επιμέλεια: Σταύρος Καρανταγλής Φωτογραφίες δοκιμών: Γιώργος Χρυσοχοΐδης Παραγωγή εντύπου: Λιθογραφία Αντωνιάδης-Ψαρράς
Χρόνια πολλά ΚύριεΤσέχωφ Η κυρία χωρίς σκυλάκι Το κύκνειο άσμα