Σκηνοθεσία: Έρση Βασιλικιώτη Σκηνικά-κοστούμια: Αλεξάνδρα Μπουσουλέγκα, Ράνια Υφαντίδου Μουσική: Κώστας Βόμβολος Στίχοι: Μιχάλης Γκανάς Χορογραφία: Κωνσταντίνος Κατσαμάκης Φωτισμοί: Στέλιος Τζολόπουλος Βοηθός σκηνοθέτη: Αναστασία Σιωπίδου Μουσική προετοιμασία: Αλκυόνη Θηλυκού Οργάνωση παραγωγής: Ροδή Στεφανίδου
Για την παράσταση
Μιχαήλ ή Μιλτιάδης Χουρμούζης (1804-1882)
Μιχαήλ ή Μιλτιάδης Χουρμούζης. Μια σπάνια προσωπικότητα στα χρόνια της απελευθέρωσης του 1821, αγωνιστής, ιδεολόγος, πολιτικός, συγγραφέας. Χρησιμοποίησε τον θεατρικό λόγο κυρίως για να καυτηριάσει την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της μετεπαναστατικής Ελλάδας. Στον Λεπρέντη, την πρώτη του θεατρική απόπειρα, δεν μπορεί να πει κανείς ότι διαφαίνονται τα καυστικά στοιχεία σάτιρας των κωμωδιών που ακολούθησαν, όπως ο Τυχοδιώκτης και ο Υπάλληλος. Όμως το έργο είναι πολύ στέρεα δομημένο και προσφέρει στον θεατή την ανάσα μιας θεϊκής αφέλειας που τον ταξιδεύει σε σφαίρες του παράλογου.
Αγωνιστής και θεατρικός συγγραφέας, δημοσιογράφος και πολιτικός. Το πραγματικό του όνομα ήταν Χουρμούζιος Τριανταφύλλου, σε διάφορες δε φάσεις της ζωής του χρησιμοποίησε τα ονόματα Μιλτιάδης και Μιχαήλ. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη ήλθε στην Ελλάδα τον Μάιο του 1821 και πολέμησε στη Ρούμελη, στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη, όπου έμεινε ως το 1833. Αργότερα ξαναγύρισε στον στρατό, πήρε μέρος στην καταδίωξη της ληστείας και αποστρατεύθηκε με τον βαθμό του συνταγματάρχη το 1850. Διετέλεσε βουλευτής από το 1851 ως το 1856. Το 1854 πήρε μέρος στην επανάσταση στη Θεσσαλία. Τον Μάιο του 1856 επέστρεψε στη γενέτειρά του, για να αφοσιωθεί στα ζητήματα του αλύτρωτου ελληνισμού, με την εφημερίδα Αρμονία (1864-1867), με τη συμμετοχή του σε άλλες εκδόσεις και με ποικίλες παρεμβάσεις.
Διανομή με σειρά εμφάνισης Κώστας Σαντάς Κωνσταντίνος Χατζησάββας Μιχάλης Σιώνας Γιολάντα Μπαλαούρα Δημήτρης Παπιόπουλος Σοφία Καλεμκερίδου Χρύσανθος Καγιάς Διαμαντής Αδαμαντίδης Γιάννης Καραούλης Ιωάννα Ντάλιου Αγγελίδου Τρυφωνία Νεφέλη Ανθοπούλου
Για την παράσταση, πήραμε για οδηγό τα λόγια του ίδιου του Χουρμούζη, από ένα γράμμα που έγραψε στον φίλο του Μελιδονάκη: «… Κατάκοιτος από πυρετόν εις την κλίνην μου, και υστερημένος φίλου και συγγενών, είχον μετόχους της ασθενείας μου, αφ΄ ενός μέρους την αμηχανίαν και αφ΄ ετέρου την μελαγχολίαν… (για την κατάσταση στην πατρίδα)… Έπρεπε λοιπόν, και δια την υγείαν μου και δια την προσωρινήν ανάπαυσιν της αγωνιώσης ψυχής μου, να ενασχοληθώ εις ένα τι, το οποίον και τας οχληράς σκιάς των αναμνήσεων και των ελπίδων να διασκεδάζει και της ψυχής μου την αθυμίαν να μετριάζει… Καταλληλότερον άλλον δεν εύρον, ειμή την σύνταξιν μιας κωμωδίας… Και βεβαιώσου, φίλε, ως προς την απολαβήν της υγείας μου, απήλαυσα το ποθούμενον…»
Δείγμα του σατιρικού του ταλέντου, αλλά και της έντονης κριτικής του διάθεσης, έδωσε πρώτη φορά με μια σειρά επιφυλλίδες, που δημοσίευσε στην εφημερίδα Εποχή στο Ναύπλιο, το 1834. [Εκδόθηκαν αργότερα σε βιβλίο με τον τίτλο «Διάλογοι επτά», Ναύπλιο 1838]. Η αιχμηρή γλώσσα, το ζωηρό ύφος, η ευθυβολία της σάτιρας είναι οι κύριες αρετές, που χαρακτηρίζουν και τα θεατρικά κείμενα του Χουρμούζη. Οι κωμωδίες του άλλοτε θίγουν ανθρώπινα ελαττώματα, πρόσωπα και καταστάσεις –Ο Λεπρέντης (1835), Ο Χαρτοπαίκτης (1839)– άλλοτε καυτηριάζουν τη μανία για τα λούσα, τη μόδα, την πολυτέλεια, όπως οι κωμωδίες που έγραψε στην Πόλη: Μαλακώφ (1865), Ο Οψίπλουτος (1874). Ξεχωριστή θέση στην ελληνική κωμωδιογραφία διεκδικούν οι πολιτικές σάτιρες Ο Τυχοδιώκτης (1835) και Ο Υπάλληλος (1836), όπου στηλιτεύονται χωρίς έλεος το καθεστώς της Αντιβασιλείας, οι καταχρήσεις «των ξένων» αλλά και «των εδικών μας», όπως λέει ο συγγραφέας. Πρόσφατα επιβεβαιώθηκε παράσταση μιας άγνωστης κωμωδίας του Χουρμούζη, που με τον τίτλο Ο τσαρλατάνος και το μέγα σεκρέτον (ή Ο αυτεπάγγελτος ιατρός) παίχτηκε στην Πόλη, τον Απρίλιο του 1870.
Λεπρέντης Αδωναΐδης Στρούμπουλας Περμαθούλα Φιλάρετος Φιλτισένια Γιατρός Βοηθός Γιατρού, Χαρίλαος Βαρσαμής Βιτορίτζα Σμαράγδα Διαλεκτή, Κυρία, Υπηρέτρια
Αυτό προσπαθήσαμε κι εμείς: Να δώσουμε στους θεατές ένα μικρό διάλειμμα από την αγωνία και τη μελαγχολία για όσα ζούμε.
Έρση Βασιλικιώτη Σκηνοθέτης
Παίζουν επί σκηνής οι μουσικοί: Παναγιώτης Μπάρλας (πιάνο), Γιάννης Μαστρογιάννης (βιολί), Διαμαντής Αδαμαντίδης (κιθάρα).
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ
Μένη Λυσαρίδου
Γιάννης Βούρος
ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ
Φίλιππος Γράψας ΜΕΛΗ
Δημήτρης Χαλκιάς Γιώργος Κιουρτσίδης Άννα Χατζησοφιά Γρηγόρης Βαλτινός Γιάννης Χρυσούλης
Ο Λεπρέντης είναι η πρώτη πρωτότυπη ελληνική κωμωδία που παίχτηκε στην ελληνική σκηνή (Αθήνα 1836), ο Πλούτος, στη διασκευή του Χουρμούζη, η πρώτη αριστοφανική κωμωδία που παίζεται στην ομιλούμενη ελληνική, από τον θίασο του Σοφοκλή Καρύδη, το 1868. Ο Λεπρέντης, σε βουλγαρική διασκευή από τον Σάββα Ντομπροπλόντνι και με τον τίτλο Μιχαήλ (1853), θεωρείται η πρώτη «πρωτότυπη» κωμωδία στην ιστορία του βουλγαρικού θεάτρου. Η ίδια κωμωδία είχε μεταφραστεί από τα ελληνικά στα ρουμανικά το 1848. Το σατιρικό-θεατρικό έργο του Χουρμούζη επανεκτιμήθηκε και αξιοποιήθηκε από τη δεκαετία του 1970 και μετά, οπότε παίχτηκαν στην αθηναϊκή σκηνή οι σημαντικότερες κωμωδίες του.
Το ΚΘΒΕ εποπτεύεται και επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού Το ΚΘΒΕ είναι μέλος της Ένωσης των Θεάτρων της Ευρώπης
Δημήτρης Σπάθης
Ο
Λεπρέντης Μ. Χουρμούζης
Φεστιβάλ
Μονής Λαζαριστών Πρώτη παράσταση: Πέμπτη 18/07/2013
O Λεπρέντης
Υπεύθυνοι παράστασης
Τον Σεπτέμβριο του 1835 εκδίδει ο Χουρμούζης στην Αθήνα την πρώτη του κωμωδία, τον Λεπρέντη. Το βιβλίο, σε σχήμα 12ο και σελίδες 64, έχει το εξής εξώφυλλο:
Οδηγός σκηνής Κωνσταντίνα Ματζίρη
ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΠΕΡΙΟΔΕΙΩΝ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ: Βούλα Γεωργιάδου
Μηχανικοί σκηνής Αλέξανδρος Αυγερινός Στέφανος Σαμαρτζίδης
ΤΜΗΜΑ ΣΚΗΝΩΝ & ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ Προϊστάμενος: Στέλιος Τζολόπουλος
Ο Λεπρέντης Κωμωδία Πρώτη Συντεθείσα υπό Μ. Χουρμούζη, Εν Αθήναις Εκ της τυπογραφίας Ανδρέου Κορομηλά Εν τη οδώ του Ερμού αριθ. 209, 1835
Χειριστές κονσόλας φωτισμών Θεόδωρος Καραπίντσιος Γιάννης Τούμπας Χειριστές κονσόλας ήχου Γιάννης Πειραλής Βαγγέλης Καρκαλίνης
Στο πρώτο του αυτό έργο ο Χουρμούζης σατιρίζει έναν κοινωνικό τύπο, που η θεατρική του προέλευση χάνεται μέσα στη μακρινή παράδοση της Κωμωδίας. Είναι ο τύπος του λάγνου, άσκημου, φιλήδονου γέρου, που με την αποβλακωτική αυτοπεποίθηση που του δίνει ο πλούτος μπλέκεται σε φαρσικές ερωτικές περιπέτειες εξευτελιστικές. Ο τύπος, είναι σαφές ότι κατάγεται από την Αττική Κωμωδία, περνάει στην παράφραση της Λατινικής Κωμωδίας, απασχολεί προφανώς τις κωμικές σκηνές των βυζαντινών μίμων, κωδικοποιείται πια στη Κομμέντια ντελ Άρτε και από εκεί διαχέεται στο ευρωπαϊκό θέατρο. O Λεπρέντης είναι π.χ. μια από τις διαστάσεις του Πανταλόνε. Στην Κρητική Κωμωδία τον τύπο αυτόν του ερωτύλου γέρου τον συναντούμε συχνά. Ο Χουρμούζης πρέπει να είχε υπόψη στη σύνθεσή του κάποιο πρότυπο· ένα έργο μεταφρασμένο, με ανάλογη υπόθεση. Ο όρος «λεπρέντης», μας λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, είναι «λέξις κωμική», που «εδίδετο εις τους ανοήτως επιχειρούντας ή πράττοντάς τι». Τη συνηθίζανε στην Πόλη, στη Σμύρνη και στη Χίο. […] Η πρώτη αυτή κωμωδία, παρά το μειονέκτημα της υπερβολής ως προς το ήθος του κεντρικού ήρωα, έχει δροσιά, πνεύμα και κυρίως θεατρικότητα, την οποία, ως ένα σημείο, ερμηνεύει η έστω και έμμεση γνώση μιας δοκιμασμένης συνταγής. Ωστόσο, για πρώτο έργο είναι ένα εύχυμο φανέρωμα. Τάσος Λιγνάδης, «Ο Λεπρέντης», στο: Ο Χουρμούζης: ιστορία και θέατρο, Χ. Μπούρα, Αθήνα 1986, σσ. 358-360.
O Μ. Χουρμούζης στη Βουλή των Ελλήνων Ζητώ συγγνώμην παρά του επί της Δικαιοσύνης Υπουργού διότι έφερε αυτόν εις θέσιν να παρουσιασθεί σήμερον εις την Βουλήν, όπερ είναι οχληρόν εις τους Υπουργούς οίτινες μας επισκέπτονται μόνον όταν έχωσιν απαίτησίν τινα και μάλιστα χρηματικήν. Διότι οσάκις βλέπομεν εν τη Βουλή Υπουργόν, ενθυμούμεθα την εποχήν των ραγιάδων, οίτινες άμα έβλεπον Οθωμανόν εις το χωρίον των, έλεγον «Τούρκον είδες; Γρόσια θέλει» […] Παράδοξον τι συμβαίνει δυστυχώς εις τον τόπον τούτον. Πολλοί συνήθως πριν περιέλθουν εις την εξουσίαν, είναι φιλόνομοι, δημοτικοί, χριστιανοί τέλος πάντων. Αλλ’ άμα προσεκλήθησαν υπουργοί, παραδίδουσι εις τους προκατόχους των όλας τας αρετάς ταύτας, δια να τας λάβωσι και αυτοί παρά των προσεχών διαδόχων των. Πολύ το επιθυμώ να ήμουν κάτοχος της χημείας, δια να ίδω εκ ποίων σύγκειται μερών το μεταβάλλον ούτω τους χαρακτήρας χαρτοφυλάκιον. Μ. Χουρμούζης Bουλευτής Φθιώτιδος και Aντιπρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων
Ηχολήπτης Νίκος Δρακόπουλος Φροντιστές Δημήτρης Καρπόσης Βαγγέλης Κουρούπης Ενδύτρια Μαρία Σαρηγιάννη Κατασκευές σκηνικών & κοστουμιών Εργαστήρια ΚΘΒΕ
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ Ηλεκτρολόγων Τάσος Δαηλίδης Ηχητικών Γιάννης Αμπατζόγλου Φροντιστών-κατασκευών φροντιστηριακού υλικού Νίκος Συμεωνίδης Σκηνογραφικών εργαστηρίων Ζαχαρίας Παπαδόπουλος Ραπτριών Ζωή Βλάχου Εργατών σκηνής-οδηγών Χάρης Πασχαλίδης
Θεατρική περίοδος 2012-2013 Αρ. δελτίου 636 (232) ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Προϊσταμένη: Ελπίδα Βιάννη Επιμέλεια προγράμματος: Αιμιλία Καρακόκκινου Γραφιστική επιμέλεια: Σταύρος Καρανταγλής Φωτογραφίες: Γιώργος Χρυσοχοΐδης Παραγωγή εντύπου: SKY Printing
1806 1808 1813 1818 1820 1821 1822 1823 1824 1825 1826 1827 1828 1830 1831 1832 1833 1834 1835 1836 1837 1838 1839 1840 1841 1842 1843 1844 1848-1849 1849 1850 1851 1853 1854 1854-1857 1855 1856 1857 1857-1861 1859 1860 1861-1875 1862 1863 1864 1864-1866 1865 1866 1866-1869 1867 1869 1871 1873 1875 1878 1879 1880 1881 1882
Χουρμούζιος Τριανταφύλλου. Γεννήθηκε στον Γαλατά στις 8 Σεπτεμβρίου. Η καταγωγή του είναι από την Κρήτη ή τη Θεσσαλία. Η ελληνική νομαρχία (ανωνύμου). Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Ιονική Σχολή. Κορακιστικά Ι. Νερουλού. Σύνταγμα στα Επτάνησα. Πεθαίνει ο πατέρας του Κωνσταντίνος Τριανταφύλλου Χουρμούζης, στον Γαλατά. Ο Χουρμούζης έρχεται στην Ελλάδα, τον Μάιο του ’21. Ο Δήμος Σ. Τρικούπη. Ελληνική Επανάσταση. Α΄ Εθνοσυνέλευση. Ύμνος στην Ελευθερίαν Δ. Σολωμού. Η Λύρα Α. Κάλβου. Ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Η γυναίκα της Ζάκυνθος Δ. Σολωμού. Λυρικά Α. Κάλβου. Νικήρατος Ευανθίας Καΐρη. Έξοδος του Μεσολογγίου. Ο Κιουταχής καταλαμβάνει την Αθήνα. Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Παίρνει μέρος στην εκστρατεία του Ραϊνέκ στην Κρήτη. Ο Καποδίστριας κυβερνήτης της Ελλάδας. Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Ο Βασιλικός Α. Μάτεση. Ο Άσωτος Α. Σούτσου. Ο Οδοιπόρος Π. Σούτσου. Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Δολοφονία του Καποδίστρια. Ο Όθωνας εκλέγεται βασιλιάς της Ελλάδας. Ο Χουρμούζης βρίσκεται στο Ναύπλιο, με τον βαθμό του αξιωματικού, αλλά χωρίς θέση στον στρατό. Πανόραμα Ελλάδος Α. Σούτσου. Βαυαρική αντιβασιλεία. Η διάλυση του ελληνικού στρατού. Η ελληνική εκκλησία γίνεται αυτοκέφαλος. Δημοσιεύει τους «Διαλόγους» στην εφημερίδα Εποχή. Ο Κρητικός Δ. Σολωμού. Ο Λέανδρος Π. Σούτσου. Θάνατος του Αλκαίου στο Άργος. Η Αθήνα γίνεται πρωτεύουσα. Εκδίδεται στην Αθήνα το πρώτο θεατρικό έργο του Χουρμούζη Ο Λεπρέντης. Εκδίδεται το δεύτερο θεατρικό έργο του Χουρμούζη Ο Τυχοδιώκτης. Η Κιθάρα Π. Σούτσου. Ενηλικίωση του Όθωνα. Ο Χουρμούζης ζει στη Λαμία και υπηρετεί σαν αξιωματικός της Στρατιωτικής Φάλαγγας. Εκδίδει στην Αθήνα τον Υπάλληλο. Η Βαβυλωνία Δ. Βυζάντιου. Το πρώτο θέατρο της Αθήνας του Α. Σκοντζόπουλου. Το πρώτο Πανεπιστήμιο. Ο Εφημεριδοφόβος Ι. Νερουλού. Έκδοση των «Διαλόγων» στο Ναύπλιο. Σινάνης Δ. Βυζάντιου. Έκδοση του Χαρτοπαίκτη στην Αθήνα. Το πρώτο χειμερινό θέατρο της Αθήνας του Μπούκουρα. Γυναικοκρατία Δ. Βυζάντιου. Ξεσηκωμός στην Κρήτη. Εκδίδονται τα «Κρητικά» στην Αθήνα. Είναι οι αναμνήσεις του από την εκστρατεία στην Κρήτη. Ο Πρωθυπουργός, Ο Ατίθασος Αλ. Σούτσου. Η επανάσταση της 3ης Σεπτέμβρη για το Σύνταγμα. Ελεύθεροι Πολιορκημένοι Δ. Σολωμού (γ΄ σχεδίασμα). Ψηφίζεται το Σύνταγμα. Κυβέρνηση Α. Μεταξά (ρωσικό κόμμα). Εκλογές. Πρωθυπουργός ο Κωλέττης (γαλλικό κόμμα). Οι εξεγέρσεις στα Επτάνησα πνίγονται στο αίμα. Ο Χουρμούζης πρόεδρος του επαρχιακού συμβουλίου Φθιώτιδας. Ο Αυθέντης του Μορέως Α. Ραγκαβή. Ο Χουρμούζης εκλέγεται βουλευτής Φθιώτιδας. «Λόγος εκφωνηθείς στη Βουλή». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Κ. Παπαρρηγόπουλου. Κριμαϊκός Πόλεμος. Εκλέγεται αντιπρόεδρος της Βουλής. Παίρνει μέρος στη Θεσσαλική Επανάσταση. Αγγλο-γαλλική κατοχή του Πειραιά. Κυβέρνηση Α. Μαυροκορδάτου (αγγλικό και γαλλικό κόμμα). Θάνος Βλέκας Π. Καλλιγά. Ο Χουρμούζης φεύγει για την Κωνσταντινούπολη. Τα μυστήρια της Κεφαλλονιάς Α. Λασκαράτου. Πεθαίνει ο Σολωμός. Μαρία Δοξαπατρή Δ. Βερναρδάκη. Προσωπικές κυβερνήσεις του Όθωνα. Η κυρά Φροσύνη Α. Βαλαωρίτη. Τα Σκιαδικά. Ο Χουρμούζης εκδίδει παράφραση του Πλούτου του Αριστοφάνη χωρίς όνομα. Γράφει τον Μαλακώφ. Κυβερνήσεις Βούλγαρη, Δεληγιώργη, Κουμουνδούρου. Εξέγερση και έξωση του Όθωνα. Βασιλιάς στην Ελλάδα τοποθετείται ο Γεώργιος Α΄. Δημοσιεύει στην εφημερίδα Αρμονία τη διάλεξή του «Περί πολιτείας». Θα εκδοθεί αργότερα στη Σμύρνη και στη Σύρα. Ένωση με τα Επτάνησα. Ψηφίζεται Σύνταγμα. Δημοσιογραφεί στην Αρμονία άρθρα για τον συνδικαλισμό και τους συνεταιρισμούς. Αργότερα δημοσιογραφεί στις εφημερίδες Νεολόγος και Ομόνοια. Εκδίδει τον Μαλακώφ. Πάπισσα Ιωάννα Ε. Ροΐδη. Η Επανάσταση της Κρήτης. Αστραπόγιαννος Α. Βαλαωρίτη. Εκδίδει τη Νήσο Αντιγόνη. Ο νόμος για τη «διανομή και διάθεση της εθνικής γης». Εκδίδει τον «Συνοπτικό Παραλληλισμό ηθών και εθίμων ως και τινών περιέργων των επί Ομήρου Αχαιών προς τινά των νεωτέρων Ελλήνων». Η φωνή της καρδιάς μου Δ. Καμπούρογλου. Καποδίστριας και Όθων Δ. Βερναρδάκη. Κυβέρνηση Τρικούπη. Τρυγόνες και Έχιδναι Ι. Παπαδιαμαντόπουλου. Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Ο Οψίπλουτος κωμωδία. Λουκής Λάρας Δ. Βικέλα. Οι πρώτες απεργίες στη Σύρα. Η Κομμούνα του Παρισιού. Στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι ανωνύμου. Έκδοση Ποιημάτων Α. Παράσχου. Εκδίδει την «Παροδική μικρογραφία Μυθιστορημάτων» (σάτιρα για τα ρομάντζα που κυκλοφορούν). Πεθαίνει στην Κωνσταντινούπολη στις 6 Οκτωβρίου.
Πηγή: Μ. Χουρμούζης, Διάλογοι επτά: καταχωρηθέντες εις την εφημερίδα Η Εποχή, Ιθάκη, Αθήνα 1980. Μ. Χουρμούζης Η πνευματική ζωή στην Ελλάδα- Ιστορικά γεγονότα
Είναι εύκολο να εξηγήσουμε την απουσία της κωμωδίας από τις ελληνικές παραστάσεις τα προεπαναστατικά χρόνια (Οδησσός, Βουκουρέστι), γιατί οι εμπνευστές τους πίστευαν προφανώς πως η τραγωδία και το δράμα με το έμμεσο ή άμεσο αντι-τυραννικό μήνυμα που μεταφέρανε, ανταποκρινόταν καλύτερα στους παιδευτικούς-εθνικούς στόχους εκείνου του θεάτρου. Το ίδιο φυσικά ισχύει και για τις παραστάσεις (1822-1835) που οργανώνονται στα νησιά, στη Σύρα, την Κέρκυρα και αλλού. Δυσκολότερο είναι να δικαιολογήσουμε τον περιορισμένο χώρο που κατέχει το κωμικό είδος –η σύγχρονη ελληνική κωμωδία ιδιαίτερα– στο ρεπερτόριο των παραστάσεων που αρχίζουν να οργανώνονται στην πρωτεύουσα του ανεξάρτητου κράτους από το 1836 και ύστερα. […] Η εχθρότητα των Βαυαρών από τη μια και η εισβολή του ιταλικού μελοδράματος από την άλλη άσκησαν βέβαια ανασταλτική επίδραση. Δεν πρόκειται όμως για φαινόμενα που χαρακτηρίζουν αποκλειστικά τη νεοελληνική περιοχή. […] Η μοναρχία, ακόμα κι εκεί που δεν ήταν τόσο αποξενωμένη από τις παραδόσεις και της συνθήκες της χώρας όσο στην Ελλάδα, περιόριζε συνήθως το ενδιαφέρον της στον κύκλο του αυλικού θεάματος και γενικά σε θεατρικούς θεσμούς ταγμένους να την υπηρετούν. […] Η διάδοση πάλι του ιταλικού μελοδράματος είναι φαινόμενο σύνθετο και επηρέασε με πολλούς τρόπους, κάποτε αντιφατικά, ολόκληρο τον ευρωπαϊκό μουσικό και θεατρικό πολιτισμό. Ευνοήθηκε από την προσιτότητα της μουσικής γλώσσας και από τα στοιχεία λαϊκότητας που χαρακτηρίζουν το είδος. […] Το «ξενόφερτο» διεισδύει εύκολα εκεί που συναντά μπροστά του το κενό. Εδώ το αντίδοτο είναι ένα. Χρειάζονται εστίες πρωτοβουλίας, εστίες ζύμωσης πολιτιστικής, εργαστήρια δημιουργίας που να προωθούν, αναπλάθοντας, τις όποιες εθνικές αξίες, σύμφωνα με το πνεύμα των καιρών. Δυνάμεις, ταυτόχρονα, ικανές να επιλέγουν και να αφομοιώνουν οργανικά ό,τι αξιόλογο δημιουργείται έξω από τα σύνορα της χώρας τους, υποτάσσοντάς το στα αιτήματα της κοινωνικής και πνευματικής ανάπτυξης του τόπου. Κάτι τέτοιο είχε γίνει παλιότερα στην Κρήτη, αργότερα στα Επτάνησα και στις παροικίες του εξωτερικού τις παραμονές του Εικοσιένα.
Όμως στην περίοδο μετά το 1830, οι προοδευτικές δυνάμεις που προετοίμασαν τον Αγώνα είχαν εξουδετερωθεί, στον πνευματικό χώρο οδηγήθηκαν στην απομόνωση της απογοήτευσής τους, στην αναδίπλωση, τη σιωπή ή τον συμβιβασμό. Από τα μηνύματα του αιώνα των Φώτων όλα τα επαναστατικά στοιχεία εξανεμίστηκαν. Η στροφή προς την αρχαιότητα, σύμφυτη στη σκέψη των στοχαστών του νεοελληνικού διαφωτισμού με την αναβίωση της δημοκρατικής πολιτείας, που σαν ενιαίο σύστημα ιδεών έπαιζε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής και δημοκρατικής συνείδησης, εκφυλίστηκε σε τυπολατρεία. Η χλαμύδα μαζί με τις τυμπανοκρουσίες για επιστροφή των Μουσών αντιστοιχούν τώρα σε μία τάση φυγής από την πραγματικότητα και παράκαμψης των προβλημάτων. Ειδικά στο θέατρο, έναν χώρο ευαίσθητο και στο πρόβλημα της γλώσσας και σε ό,τι αφορούσε τη δημιουργική αξιοποίηση της αρχαίας παράδοσης, έλειψαν έτσι μαζί με όλα τα άλλα οι ηγετικές προσωπικότητες ή οι συγκροτημένες ομάδες, που θα ήταν ικανές να παλέψουν με τις αντιξοότητες, με τα οπωσδήποτε υπαρκτά και μεγάλα εμπόδια, ικανές να ανατρέψουν το ρεύμα, να συγκροτήσουν εστίες δημιουργίας και να ανοίξουν άλλους δρόμους. […] Σύμφωνα με ορισμένα στοιχεία, η κωμωδία μοιράζεται ισότιμα με το δράμα τις προτιμήσεις του κοινού. Δράματα όμως παίζονται περισσότερα και πιο συχνά. Το κωμικό είδος, στο σύνολο της θεατρικής δραστηριότητας, βρίσκεται σε μειονεκτική θέση. […] Μέσα στο ιδεολογικό νεφέλωμα εκείνης της περιόδου, η κωμωδία που έθιγε κάποια οικεία κακά αποτελούσε μία μοναδική σχεδόν νότα ρεαλισμού. Μ’ όλες τις παραχωρήσεις στις συμβατικότητες του είδους και παρά τις αδυναμίες που συναντάμε σε συγκεκριμένα κείμενα, ήταν μια προσγείωση στα προβλήματα και στα μέτρα γενικά της καθημερινής ζωής. Τα έργα, αδιάφορο αν είχαν γραφτεί για τον αναγνώστη ή τον θεατή, ήταν ικανά να αντιμετωπίσουν τη δοκιμασία του προσκηνίου. Το θέατρο όμως εκείνα τα χρόνια λειτουργούσε σε άλλο μήκος κύματος, αποστρέφονταν την πεζή καθημερινότητα με τις ασχήμιες της, την ωμή αλήθεια για ορισμένες πλευρές της κοινωνικής ζωής, την απλή γλώσσα της κωμωδίας και τα ταπεινά της θεάματα.
Για τις κωμωδίες όπως Ο Τυχοδιώκτης και Ο Υπάλληλος του Χουρμούζη, είναι φυσικό να υποθέσουμε πως η οξύτητα της πολιτικής σάτιρας έκανε πολύ ριψοκίνδυνη κάθε απόπειρα ανεβάσματός τους στη σκηνή. Ανάλογο επιχείρημα όμως δεν ευσταθεί για περιπτώσεις όπως του Λεπρέντη και του Σινάνη ή όπως του Χαρτοπαίκτη και του Κόλακα. Οι δύο τελευταίες κωμωδίες του Χουρμούζη και του Βυζάντιου αντίστοιχα, έχουν πολιτικές αιχμές και στοιχεία κοινωνικής κριτικής ικανά να δυσαρεστήσουν μερικούς, όχι αρκετά όμως ώστε να δώσουν αφορμή για επέμβαση του εισαγγελέα. […] Στη μετά το 1865 περίοδο, άρχισε να καθιερώνεται και η μονόπρακτη κωμωδία σαν συμπλήρωμα του δράματος σε όλες σχεδόν τις παραστάσεις. Με φανερή προτίμηση, όπως δείχνουν τα προγράμματα, στο εύπεπτο, διασκεδαστικό εργάκι. […] Αρκεί μόνο να σημειώσουμε πως στο μεταξύ, μαζί με πολλά άλλα, και τα έργα του Χουρμούζη και του Βυζάντιου είχαν μπει για τα καλά στο ράφι. Θα εξακολουθήσουν να παραμένουν για πολύ καιρό αγνοημένα, μια και στην εποχή τους δεν βρήκαν την καταξίωση που τους έπρεπε. […] Είτε παίχτηκαν είτε δεν παίχτηκαν, οι κωμωδίες της περιόδου που μας απασχολεί εδώ είναι αναπόσπαστο κομμάτι της θεατρικής μας παράδοσης. Μέσα από την παραγωγή αυτή διατηρήθηκε και καλλιεργήθηκε το ενδιαφέρον για την κωμωδία. Με τις δοκιμές, τις επιτυχίες (ακόμα και τις εκδοτικές), τις αδυναμίες, με τα προβλήματα που έθεσε, προετοίμασε τις μελλοντικές εξελίξεις, την ανάπτυξη και διάδοση του κωμικού είδους. Τέλος, η πείρα των τελευταίων χρόνων έδειξε πως ένα τμήμα τουλάχιστον αυτής της παραγωγής είναι αξιοποιήσιμο για τη σημερινή σκηνή και μπορεί να αποτελέσει αφορμή για γόνιμες αναζητήσεις στη ζωή του ελληνικού θεάτρου. Δημήτρης Σπάθης, Τα πρώτα βήματα της νεοελληνικής κωμωδίας. Η ακτινοβολία του Χουρμούζη και η παρουσία του στο βουλγαρικό θέατρο του 19ου αιώνα, περ. Πολίτης, τεύχος 54, Αθήνα 1982.
ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ
Η ακτινοβολία του έργου του Χουρμούζη Το έργο του κωμωδοποιού Χουρμούζη μπορεί να διαμορφώθηκε και να αναπτύχθηκε μακριά από τη θεατρική πρακτική εκείνης της περιόδου, μπορεί να μην αξιοποιήθηκε στο θέατρο […], ωστόσο δεν έμεινε χωρίς απήχηση τόσο την εποχή που εμφανίστηκε όσο και τα κατοπινότερα χρόνια. Ο σπόρος της γνησιότητας και της αυθεντικότητας που περιέχει βρήκε κάπου πρόσφορο έδαφος και καλή υποδοχή. Την ακτινοβολία του έργου του μπορούμε να την εντοπίσουμε ανιχνεύοντας τρεις χώρους. Ο πρώτος είναι η εκτίμηση της σάτιράς του και η αναγνώρισή του από ορισμένους συγκαιρινούς του συγγραφείς και συνοδοιπόρους του. Το 1836, έναν χρόνο μετά την εμφάνιση του Λεπρέντη και του Τυχοδιώκτη, βρίσκουμε στις έμμετρες σάτιρες του Θ. Ορφανίδη την πιο άμεση απήχηση από τις κωμωδίες του Χουρμούζη και επανάληψη – μίμηση από ορισμένα σατιρικά του θέματα. Στη συλλογή «Ο Μένιππος» μαζί με το έμμετρο Διάλογος των κυρίων Λεσσουΐρου και Εϊδέκου εις Πειραιά, όπου ο αντίκτυπος από τον Τυχοδιώκτη (Άιδεκ) είναι άμεσος, περιέχεται και το ποίημα «Λεπρέντης» που γελοιοποιεί έναν ανόητο και φαντασμένο γραμματέα δικαστηρίου.
Χορηγοί Επικοινωνίας
1804
Ο προσανατολισμός της νεοελληνικής σκηνής
Με την υποστήριξη
Χρονολογικός πίνακας
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ
Το 1837, στην έκδοση μιας κωμωδίας με τίτλο Η φιλάρεσκος γυνή προτάσσεται μια προσφώνηση του συγγραφέα της Α. Στεφανίδη προς τον Χουρμούζη, σαν αφιέρωση του έργου από τον μαθητή στον δάσκαλο, και ο τελευταίος καλείται να δείξει επιείκεια για τις ελλείψεις κλπ. Την ίδια χρονιά, το 1837, σε μια συλλογή από έμμετρα και πεζά κείμενα που κυκλοφόρησε ανώνυμα με τον τίτλο «Ποιητικά δοκίμια», ο συγγραφέας της αφιερώνει μερικές πολύ τιμητικές κρίσεις στον Χουρμούζη και τον αποκαλεί «νέο Αριστοφάνη». […] Ένας δεύτερος χώρος είναι οι επιδράσεις, άμεσες ή έμμεσες του Λεπρέντη, του Τυχοδιώκτη και του Χαρτοπαίκτη στη σύγχρονή τους ή λίγο μεταγενέστερη ελληνική κωμωδία. […] Πιθανόν στις περισσότερες περιπτώσεις θα έχουμε να παρακολουθήσουμε όχι άμεσες επιδράσεις, αλλά μάλλον την παράλληλη ή κάποτε αυτόνομη εξέλιξη ορισμένων μοτίβων πολιτικής σάτιρας από τις κωμωδίες του Χουρμούζη ως τις κωμωδίες του Α. Σούτσου. Παραπέρα, παραλλαγή αυτών των θεμάτων βρίσκουμε στα Δημαιρεσιακά του Μ. Σισίνη και τον Υποψήφιο βουλευτή του Σ. Καρτέσιου, και από κει στα μονόπρακτα του Σ. Καρύδη ή στον Γενικό γραμματέα του Η. Καπετανάκη πολύ αργότερα.
Το ίδιο ισχύει και για τις αντιστοιχίες που παρουσιάζουν ορισμένες αιχμές πολιτικής-κοινωνικής κριτικής στον Κόλακα του Βυζάντιου (δημοσιευμένο μετά τον θάνατό του, το 1858), που έχει στόχο όχι μόνο την κολακεία, αλλά κυρίως την πολιτική διαφθορά, τη συναλλαγή, τον παρασιτισμό και τον εκφυλισμό της γραφειοκρατίας, θέματα που συναντήσαμε πρώτη φορά στον Υπάλληλο. Ανάλογες συγγένειες, αλληλεπιδράσεις ή απηχήσεις θα εντοπίσουμε στην κοινωνική σάτιρα ή στην κωμωδία ηθών, που προωθούν παράλληλα οι κωμωδίες του Χουρμούζη και του Βυζάντιου. Με πληθώρα παραλλαγών, τον δρόμο αυτόν θα ακολουθήσουν οι περισσότερες κωμωδίες και οι προεκτάσεις του φτάνουν στην Κοινωνία των Αθηνών του Σ. Καρύδη, στον Φιάκα του Δ. Μισιτζή, ως τη Βεγγέρα πάλι του Η. Καπετανάκη.
Ο
2013
Λεπρέντης Μ. Χουρμούζης
Δημήτρης Σπάθης, Τα πρώτα βήματα της νεοελληνικής κωμωδίας. Η ακτινοβολία του Χουρμούζη και η παρουσία του στο βουλγαρικό θέατρο του 19ου αιώνα, περ. Πολίτης, τεύχος 54, Αθήνα 1982.
Φεστιβάλ
Μονής Λαζαριστών