Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ
Το Ραφτάδικο
ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ θεατρική περίοδος 2013-2014
Διοικητικό Συμβούλιο Πρόεδρος
Μένη Λυσαρίδου
Καλλιτεχνικός Διευθυντής
Γιάννης Βούρος
Αντιπρόεδρος
Φίλιππος Γράψας Μέλη
Δημήτρης Χαλκιάς Γιώργος Κιουρτσίδης Άννα Χατζησοφιά Γρηγόρης Βαλτινός Γιάννης Χρυσούλης
Το ΚΘΒΕ εποπτεύεται και επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού. Το ΚΘΒΕ είναι μέλος της Ένωσης των Θεάτρων της Ευρώπης.
Ημερομηνία έναρξης στο Βασιλικό Θέατρο
Τετάρτη 25 Δεκεμβρίου
Η παράσταση παρουσιάστηκε σε πανελλήνια πρώτη στη Μονή Λαζαριστών Σκηνή Σωκράτης Καραντινός στις 18 Οκτωβρίου 2013 θεατρική περίοδος 2013-2014
Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ
Το Ραφτάδικο Η παράσταση πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Γενικού Προξενείου της Γαλλίας και του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης
Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ Το Ραφτάδικο Απόδοση-σκηνοθεσία-μουσική επιμέλεια: Σκηνικά: Κοστούμια: Χορογραφίες: Φωτισμοί: Μουσική διδασκαλία: Βοηθός σκηνοθέτη: Β΄ βοηθός σκηνοθέτη: Βοηθοί φωτιστή: Οργάνωση παραγωγής:
Γιάννης Ιορδανίδης Γιώργος Λυντζέρης Φίλιππος Παπαγεωργίου Τατιάνα Μύρκου Στράτος Κουτράκης Νίκος Βουδούρης Βασίλης Ισσόπουλος Νίκος Κουνέλης Αθηνά Μπανάβα, Ειρήνη Μπουτάρη Ροδή Στεφανίδου
3
Διανομή
Ιφιγένεια Δεληγιαννίδη
Ελέν
Μαρία Χατζηιωαννίδου
Σιμόν
Γιολάντα Μπαλαούρα
Ζιζέλ
Ελένη Θυμιοπούλου
Μαρί
Άννη Τσολακίδου
Λορόνς
Ροζαλία Μιχαλοπούλου
Μιμί
Κώστας Σαντάς
Λεόν
Βασίλης Ισσόπουλος Ιάκωβος Μυλωνάς Σωτήρης Καρκαλέμης Αντώνης Μονσάν Νίκος Κουνέλης Απόστολος Μπαχαρίδης Δημήτρης Κολοβός Κορίνα Βασιλοπούλου Τάσος Ροδοβίτης
Σιδερωτής Ζαν, Σιδερωτής Πρώτος Γαζωτής Δεύτερος Γαζωτής Τρίτος Γαζωτής Νέος Σιδερωτής Μαξ Μεσίτρια Επισκέπτης
Συμμετέχουν επίσης: Γιώργος Κωσταλαμάνης, Νικόλας Σιδηρόπουλος
Γρηγόρης Βαλτινός
Η φωνή του μουσικού
Στις παραστάσεις στη Μονή Λαζαριστών συμμετείχαν: Αστέρης Πελτέκης (Σιδερωτής), Βασίλης Ισσόπουλος (Πρώτος Γαζωτής), Χριστόφορος Χριστοφορίδης (Τέταρτος Γαζωτής), Δέσποινα Σαρόγλου (Μεσίτρια), Τάσος Παπαδόπουλος. Οι φωτογραφίες των δοκιμών προέρχονται από τις παραστάσεις στη Μονή Λαζαριστών.
Μεταξύ α΄ & β΄ μέρους διάλειμμα 10΄
Βιογραφικό σημείωμα ΖΑΝ-ΚΛΩΝΤ ΓΚΡΑΜΠΕΡ
Ο Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ, ο πιο σημαντικός με διεθνή αναγνώριση θεατρικός συγγραφέας του σύγχρονου γαλλικού θεάτρου, γεννήθηκε στο Παρίσι το 1939. Εκεί ζει και εργάζεται ως σήμερα. Έγραψε πάνω από 30 θεατρικά έργα που όλα τους ανέβηκαν με μεγάλη επιτυχία στη Γαλλία και σε άλλα θέατρα της Ευρώπης και της Αμερικής, από διάσημους σκηνοθέτες και ηθοποιούς. Αξίζει να σημειωθεί πως συγκαταλέγεται μεταξύ των λιγοστών σύγχρονων Γάλλων συγγραφέων που έργα τους έχουν επανειλημμένα παιχτεί από την Κομεντί Φρανσαίζ και το Οντεόν, τα δύο εθνικά θέατρα της Γαλλίας κι απ’ τα σημαντικότερα του κόσμου. Ο Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ, ο πιο πολυβραβευμένος γάλλος θεατρικός συγγραφέας, τιμήθηκε με πολλά σημαντικά βραβεία μεταξύ των οποίων το Βραβείο των U της Εταιρείας Γάλλων Θεατρικών Συγγραφέων (1968), το Βραβείο Πλεζίρ ντε Τεάτρ (1974), το Βραβείο Θεάτρου (1974), το Βραβείο Καλύτερης Θεατρικής Δημιουργίας (1979), το Βραβείο Λογοτεχνίας της
4 Το Ραφτάδικο
5
Πόλης του Παρισιού (1979), το Βραβείο Ίψεν (1980), το Μεγάλο Βραβείο Θεάτρου της Γαλλικής Ακαδημίας (1991), το Βραβείο Μολιέρ Καλύτερου Θεατρικού Συγγραφέα (1999), το Βραβείο Μολιέρ Καλύτερης Θεατρικής Δημιουργίας (1999), το Βραβείο Σημαντικότερου Έργου του σύγχρονου γαλλικού δραματολογίου (1999). Τέλος, για το σύνολο του έργου του ο Γκραμπέρ βραβεύτηκε με το Μεγάλο Βραβείο της εταιρείας Γάλλων θεατρικών συγγραφέων (1999). Τα θεατρικά του έργα έχουν εκδοθεί από γνωστούς εκδοτικούς οίκους όπως: Αβάν-Σεν, Στοκ, Παπιέ, Φλαμαριόν, Ακτ-Συντ και γνώρισαν πολλές επανεκδόσεις. Είναι επίσης αναγνωρισμένος μυθιστοριογράφος αλλά και σεναριογράφος. Μεταξύ άλλων έγραψε το σενάριο για Το τελευταίο μετρό του Φρανσουά Τρυφώ, με πρωταγωνιστές την Κατρίν Ντενέβ και τον Ζεράρ Ντεπαρντιέ, κ.ά. Από το 1993 είναι ο αποκλειστικός, σχεδόν, σεναριογράφος του Κώστα Γαβρά [Μικρή αποκάλυψη (1993), Αμήν (2002), Το τσεκούρι (2005), Παράδεισος στη δύση (2009), Το κεφάλαιο (2013)]. Για την τηλεόραση, επίσης, μεταξύ άλλων έχει γράψει τα σενάρια: Τερέζα Εμπέρ και Μιούζικ Χωλ του Μαρσέλ Μπλουβάλ, με πρωταγωνίστρια και στα δύο τη διάσημη γαλλίδα ηθοποιό Σιμόν Σινιορέ. Για το θέατρο έχει μεταφράσει, μεταξύ άλλων, τον Θάνατο του εμποράκου του Άρθουρ Μίλλερ, που παίχτηκε στο θέατρο Οντεόν του Παρισιού, το 1974. Ο Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ γνώρισε μεγάλη επιτυχία και έξω από τη Γαλλία. Τα έργα του μεταφράστηκαν και παίχτηκαν σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων: Αγγλία, Αργεντινή, Ηνωμένες Πολιτείες, Ολλανδία, Ιαπωνία, Νορβηγία, Ισραήλ, Γερμανία, Σουηδία, Γιουγκοσλαβία, Τσεχία, Κύπρο κ.α.
Σημείωμα συγγραφέα
Το πρώτο ραφτάδικο που γνώρισα στη ζωή μου ήταν ένας μικρός χώρος που αργότερα δεν χρησίμευε πια σε τίποτα στο μικρό διαμέρισμα των τριών δωματίων που πέρασα τα παιδικά μου χρόνια. Εκεί μέσα πριν από τον πόλεμο δούλευε ο πατέρας μου. Τον ίδιο αυτό χώρο, στη δεκαετία του ’50, η μάνα μας αποφάσισε να μας τον φτιάξει υπνοδωμάτιο. Καρτερώντας τον γυρισμό του πατέρα, είχε κι εκείνη πιάσει δουλειά σαν ράφτρα σ’ ένα ραφτάδικο ανδρικών ενδυμάτων. Αργότερα, όταν πάψαμε πια να περιμένουμε, γιατί είχαμε καταλάβει τη σημασία της λέξης «αγνοούμενος», άρχισα να δουλεύω κι εγώ σαν μαθητευόμενος ράφτης σ’ ένα από εκείνα τα ραφτάδικα. Έπειτα σ’ άλλο… και σ’ άλλο… και σ’ άλλο… Το έργο αυτό τό ’γραψα για τη μάνα μου και για όλους όσους και όσες είδα να κλαίνε και να γελάνε σ’ όλα εκείνα τα ραφτάδικα απ’ όπου πέρασα. Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ Παρίσι, 1979
6 Το Ραφτάδικο
Τριάντα τρία χρόνια μετά την πρώτη του παράσταση στο θέατρο Οντεόν του Παρισιού, Το Ραφτάδικο φτάνει επιτέλους στην Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη. Η Ελλάδα, για τη σύζυγό μου κι εμένα, είναι ο τόπος της καρδιάς μας. Οι Κυκλάδες το κρησφύγετό μας κι οι Σποράδες ό,τι μας μαγεύει περισσότερο. Ναι, τα τριάντα τρία αυτά χρόνια γυρίσαμε την Ελλάδα και την αγαπήσαμε. Από τη Σπάρτη στην Κόρινθο, από το Πήλιο στην Κέρκυρα, από τη Ρόδο στην Πάτμο, αλλά ποτέ στη Θεσσαλονίκη. Το Ραφτάδικο φτάνει στην Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη –μία από τις πρωτεύουσες της εξοντωμένης διασποράς μας– χάρη στις προσπάθειες του Γιάννη Ιορδανίδη και τη γενναιόδωρη φιλοξενία του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Το γεγονός πως φτάνει… παρ’ όλα αυτά, σε τέτοιους δύσκολους καιρούς, είναι για μένα μεγάλη ευτυχία και συγχρόνως, για το ίδιο το έργο, ένα είδος επιστροφής. Γιατί, Το Ραφτάδικο θα νιώσει «σαν στο σπίτι του» στη Θεσσαλονίκη, αυτή την πόλη με τους χειροτέχνες και τους ποιητές. Το έργο αναφέρεται βέβαια σε άλλες δύσκολες εποχές, αλλά κρύβει μέσα του ελπίδα και όρεξη για ζωή… παρ’ όλα αυτά. Μιλάει επίσης, για αλληλεγγύη και ευτυχία… παρ’ όλα αυτά, όπως επίσης για τον πόνο της απώλειας, τους ζωντανούς, τους νεκρούς και τους επιζήσαντες… Να βρει το έργο μου τον δρόμο της καρδιάς σας, είναι, αγαπητοί φίλοι της Θεσσαλονίκης, αυτό που ολόψυχα εύχομαι. Ευχαριστώ εκ των προτέρων εκείνους που κάτω από τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Γιάννη Ιορδανίδη –τους ηθοποιούς και τους άλλους συνεργάτες– θα εργαστούν σ’ αυτό Το Ραφτάδικο. Η ελπίδα και η ευτυχία του να ζει κανείς ας μην εγκαταλείψουν ποτέ την καρδιά σας… παρ’ όλα αυτά!
Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ Παρίσι, 14 Ιουλίου 2013
KAI ΠΑΡ’ ΟΛΑ ΑΥΤΑ... ΤΟ ΡΑΦΤΑΔΙΚΟ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ!
Σημείωμα σκηνοθέτη
Η RUE DE SEINE, Ο ΓΚΡΑΜΠΕΡ ΚΙ ΕΓΩ Η πρώτη συνάντηση που είχα με τον Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ έγινε στο 6ο διαμέρισμα του Παρισιού, στη Rue de Seine, όπου έμενε. Ήταν ένα ευρύχωρο σπίτι σε μια πολυκατοικία στο κέντρο του Παρισιού, πολύ κοντά στο Θέατρο Οντεόν, όπου είχε παιχτεί σε παγκόσμια πρώτη το 1979, Το Ραφτάδικο. Την παράσταση εκείνη δεν την είχα δει, αλλά είχα διαβάσει το έργο που είχε κυκλοφορήσει απ’ το περιοδικό Avant Scene, λίγους μήνες αργότερα, και με είχε κυριολεκτικά γοητεύσει. Ήθελα οπωσδήποτε ν’ ανεβάσω το έργο στην Ελλάδα για να γνωρίσω στο ελληνικό κοινό ένα εξαιρετικό κείμενο της σύγχρονης Γαλλικής δραματουργίας, που είχε αποσπάσει ομόφωνα τον έπαινο των Γάλλων κριτικών και είχε καταγοητεύσει το παρισινό κοινό, αναδεικνύοντας τον Γκραμπέρ ως κορυφαίο συγγραφέα του Γαλλικού θεάτρου με διεθνή αναγνώριση. Πήγα λοιπόν να συναντήσω τον Γκραμπέρ, που ύστερα από πολύωρες… εξετάσεις μού παραχωρούσε την άδεια για την απόδοση και το ανέβασμα του έργου στην Ελλάδα.
Ο συγραφέας Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ και ο σκηνοθέτης Γιάννης Ιορδανίδης
8 Το Ραφτάδικο
Έκανα κάποιες προσπάθειες με τις κρατικές σκηνές, μιας και το έργο –πολυπρόσωπο– ήταν αδύνατο να ανέβει από θίασο του ελεύθερου θεάτρου. Πρόσφατα μάλιστα ανακάλυψα, ψάχνοντας στα χαρτιά μου, κι ένα πρώτο σχεδίασμα της διανομής που είχα προτείνει, όταν συζητούσα με τον Κούρκουλο για το ανέβασμα του έργου στο Εθνικό. Έτσι βρέθηκα νά ’χω κάνει μια πρώτη απόδοση του έργου, που αργότερα παραχώρησα για ν’ ανέβει στον Θεατρικό Οργανισμό της Κύπρου.
9 Την απόδοση εκείνη την είχα δώσει να τη διαβάσει ο Χορν, που είχε ενθουσιαστεί με το έργο, λέγοντάς μου πως ήταν απ’ τα καλύτερα σύγχρονα έργα που είχε διαβάσει. Ας ξαναγυρίσουμε όμως στο Παρίσι…. Η Rue de Seine είναι ένας πολύ γνωστός δρόμος στην αριστερή όχθη του Σηκουάνα. Αυτόν τον δρόμο τον γνώριζα πολύ καλά απ’ την εποχή που έμενε εκεί η Μελίνα με τον Ντασέν. Πολύ κοντά ήταν και το παριζιάνικο ατελιέ του Τσαρούχη, καθώς και το διάσημο Café de Flore, όπου κάποιες φορές είχα την τύχη να συναντήσω εκεί διάσημες προσωπικότητες όπως ο Λωρόν Τερζιέφ, που ήταν σχεδόν μόνιμος θαμώνας, ο Ζαν-Κλωντ Μπριαλί, ή ο Λουί ντε Φινές. Η Μελίνα με τον Ντασέν μένανε στο 54 της Rue de Seine, που ήταν από την κάτω πλευρά του Boulevard Saint Germain. Εκεί είχε και το «αρχηγείο» της, όπου την έβρισκες άλλοτε να μιλάει στο τηλέφωνο χωρίς σταματημό και συγχρόνως να δίνει εντολές, που φυσικά είχαν σχέση με τις επιθέσεις της εναντίον των συνταγματαρχών, και άλλοτε να δέχεται κόσμο… Φοιτητής εγώ τότε στη Σορβόνη, έτρεχα απ’ τη μία άκρη του Παρισιού στην άλλη για να πάω έναν «επείγοντα» πάντα φάκελο κάπου ή να της αγοράσω τσιγάρα. Το Ραφτάδικο, όπως είπα, όταν πρωτοπαίχτηκε στο Θέατρο Oντεόν, δεν το είχα δει. Θυμάμαι όμως πως είχα δει μια άλλη παράσταση, έργου του Γκραμπέρ, το Ντρέυφους, που είχε ανέβει κι αυτό στο Οντεόν κάποια χρόνια νωρίτερα από Το Ραφτάδικο. Είχα πάει, θυμάμαι, στην επίσημη πρεμιέρα με τον Μπερνάρ Ντορτ, που συχνά με καλούσε να πάω μαζί του στις παραστάσεις. Έπειτα ακολουθούσε δείπνο σε κάποιο μικρό γαλλικό εστιατόριο, όπου μιλούσαμε με τις ώρες για την παράσταση, ενώ εγώ διαμαρτυρόμουν πάντα για το τεράστιο πούρο που κάπνιζε ακατάπαυστα. Από τότε έχουν περάσει χρόνια… Το ανέβασμα όμως του Ραφτάδικου στην Ελλάδα ήταν για μένα μια υπόθεση που δεν είχε κλείσει. Όταν λοιπόν ο φίλος και παλιός συνεργάτης Γιάννης Βούρος ανέλαβε την Καλλιτεχνική Διεύθυνση του ΚΘΒΕ και μου πρότεινε συνεργασία, ξεπήδησε απ’ το μυαλό μου το έργο του Γκραμπέρ. Νέα συνάντηση λοιπόν με τον Ζαν-Κλωντ και τη σύντροφό του τη Ζακλίν τον περασμένο Ιούλιο στο Παρίσι, τηλέφωνα με τον Γαβρά, που ο Γκραμπέρ είναι ο σεναριογράφος των ταινιών του, και όλα έπαιρναν τον δρόμο τους για την Πανελλήνια Πρώτη παράσταση του έργου στην Ελλάδα. Θά ’θελα αυτή τη στιγμή να ενώσω και τις δικές μου ευχές με τις ευχές του Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ και να ονειρευτώ μια μεγάλη επιτυχία του Ραφτάδικου στη Θεσσαλονίκη, όμοια με την επιτυχία που γνώρισε το έργο σε όλα τα θέατρα του κόσμου όπου παίχτηκε.
Γιάννης Ιορδανίδης Οκτώβριος 2013
ΖΑΝ-ΚΛΩΝΤ ΓΚΡΑΜΠΕΡ Ο ΠΙΟ ΕΙΛΙΚΡΙΝΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥΣ ΓΑΛΛΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
Ο Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ είναι για μένα ο πιο ειλικρινής από τους σύγχρονους γάλλους θεατρικούς συγγραφείς και αυτή του ακριβώς η ειλικρίνεια είναι που τον έχει καταστήσει διαχρονικό και παγκόσμιο. Θα τοποθετούσα τον Γκραμπέρ στο ίδιο επίπεδο με τους μεγάλους συγγραφείς του σύγχρονου θεάτρου, αν και η γραφή του είναι εντελώς διαφορετική από τη γραφή του Ιονέσκο, του Μπέκετ ή του Πίντερ. Συγγραφέας του νου, αλλά κυρίως της ψυχής, βάζει πολύ από τον ίδιο του τον εαυτό και τις προσωπικές του εμπειρίες μέσα στα έργα του. Οι διάλογοί του, στα θεατρικά και τα σενάρια, έχουν μια αποκαλυπτική και αφοπλιστική αμεσότητα, αλλά κάτω απ’ αυτή την αμεσότητα υπάρχει πάντα κρυμμένο ένα μήνυμα που πρέπει κανείς να ψάξει να το βρει. Κι αυτό νομίζω πως είναι και το μεγάλο του ταλέντο. Η συνεργασία μου μαζί του στον κινηματογράφο, που άρχισε πριν πολλά χρόνια, υπήρξε ουσιαστική και ήταν απ’ τις καλύτερες που είχα ποτέ με σεναριογράφο-διαλογίστα. Συζητάμε ήδη για τη νέα ταινία που πρόκειται να κάνουμε. Με χαροποιεί ιδιαίτερα το γεγονός πως Tο Ραφτάδικο ανεβαίνει στο ΚΘΒΕ, στη Θεσσαλονίκη, από τον σκηνοθέτη και φίλο Γιάννη Ιορδανίδη. Συγχρόνως, όμως, εκπλήσσομαι πώς το έργο, ενώ έχει μεταφραστεί σε πάρα πολλές γλώσσες και έχει ανέβει σε μεγάλα θέατρα σε όλο τον κόσμο, αρχίζοντας απ’ το Εθνικό Θέατρο της Γαλλίας, Οντεόν, το 1979, στην Ελλάδα ανεβαίνει για πρώτη φορά τώρα. Είμαι βέβαιος πως το θεατρόφιλο κοινό της Θεσσαλονίκης θα απολαύσει το υπέροχο έργο του Γκραμπέρ και μέσα απ’ την παράσταση του Ιορδανίδη θ’ ανακαλύψει τα υπόγεια ρεύματα που το διαπερνούν.
Κώστας Γαβράς Οκτώβριος 2013
10 Το Ραφτάδικο
11
Ο χρόνος γιατρεύει τα πάντα... Αλλά χρειάζεται χρόνος.
Αν είχαν στόμα οι κουμπότρυπες μου, θα μιλούσαν. Λες και είναι ζωντανές!
Αυτοί που θα ‘πρεπε να μάθουν, δεν θα μάθουν ποτέ. Εμείς ξέρουμε κιόλας πολλά!
Ήθελαν όλοι τους να μάθουν πως γινόταν να ‘μαι και Εβραίος και ζωντανός. Κι όμως αυτή ήταν η αλήθεια...
14 Το Ραφτάδικο
Εκεί που βάζουν τα σαπούνια να τον ψάξεις. Εκεί που οι παραδουλεύτρες των Γερμανών βάζουν τα σαπούνια της μπουγάδας... Εκεί τον έχουν... Εκεί να πας να τον ψάξεις... Άδικα τρέχεις στα γραφεία. Άδικα τον γυρεύεις σε λίστες και φακέλους...
Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΤΟΥ ΡΑΦΤΑΔΙΚΟΥ ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ Το έργο είναι ό,τι καλύτερο έχει σήμερα το Γαλλικό Θέατρο. Τι το εξαιρετικό του βρίσκω; Τα πάντα. Την αρχή, τη μέση, το τέλος. Τα γέλια και τα δάκρυα που προσφέρει στο κοινό. Φρανσουά Σαλέ, (Φρανς Σουάρ, 27.4.1979) Ο Γκραμπέρ και οι χαρακτήρες του έργου του είναι πρώτα απ’ όλα αιχμάλωτοι της μοναξιάς τους. Όποιος δεν έχει υπάρξει απελπιστικά μόνος έστω μια φορά στη ζωή του, δεν μπορεί να καταλάβει. Εδώ οι μοναξιές συναντιούνται, αλληλομισιούνται και αλληλοϋπερασπίζονται. Είναι σπάνιο για ένα θεατρικό έργο να προσφέρει μέσα από το γέλιο τόσες πολλές στιγμές πραγματικής συγκίνησης. Πιερ Μαρκαμπρί, (Λε Πουέν, 30.4.1979) Το Ραφτάδικο είναι κάτι παραπάνω από ένα υπέροχο έργο. Όποιος το είδε, δεν μπορεί εύκολα να το ξεχάσει. Ζαν Ζακ Γκωτιέ, (Φιγκαρό, 12.5.1979) Πρέπει κανείς ν’ ομολογήσει πως Το Ραφτάδικο είναι μια τεράστια θεατρική επιτυχία. Ο θεατής μένει με κομμένη την ανάσα. Γκυ Ντυμύρ, (Νουβέλ Ομπσερβατέρ, 7.5.1979)
16 Το Ραφτάδικο
Το Ραφτάδικο μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε σαν μια κωμωδία της καθημερινότητας με υπέροχες σκηνές. Μια θαυμάσια βραδιά κατά τη διάρκεια της οποίας ο θεατής έχει την καρδιά σφιγμένη και γελάει μέχρι δακρύων. Ματιέ Γκαλέ, (Λ’ Εξπρές, 28.4.1979) Ένα έργο με θαυμαστές ισορροπίες, όπου τα μάτια δακρύζουν και τα χείλη γελάνε. Ένα διαπεραστικό και συγχρόνως τόσο τρυφερό βλέμμα πάνω στον άνθρωπο και στα γεγονότα. Ντομινίκ Ζαμέ, (Λε Ζουρνάλ Ντι Ντιμόνς, 29.4.1979) Τι άλλο να πεις κανείς για Το Ραφτάδικο εκτός από το ότι είναι ένα από τα σημαντικότερα θεατρικά γεγονότα των τελευταίων χρόνων; Το έργο, θαυμάσια γραμμένο από έναν γνήσιο θεατρικό συγγραφέα, προσφέρει δυνατές συγκινήσεις. Το Ραφτάδικο δεν είναι μόνο μια θεατρική επιτυχία είναι και ένα απ’ αυτά τα θεατρικά κείμενα που θα ξεπεράσουν το φράγμα του χρόνου και θα ενθουσιάζουν πάντοτε τους θεατές μιας αίθουσας τόσο μεγάλης, όσο είναι και η αίθουσα θεάτρου Οντεόν. Α. Λεμπάν, (Νουβέλ Λιτερέρ, 3.12.1979)
17
Η ιστορία του Ραφτάδικου Το Ραφτάδικο πρωτανέβηκε στο Εθνικό Θέατρο της Γαλλίας, Οντεόν, το 1979, σε σκηνοθεσία των Μωρίς Μπενισού, Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ (που ερμήνευσε και τον ρόλο του Λεόν) και Ζαν Ροσνέρ. Στη συνέχεια ανέβηκε από το Τεάτρ Νασιονάλ Ποπουλέρ (Εθνικό Λαϊκό Θέατρο) το 1979, στο Θέατρο Ζυμνάζ-Μαρί Μπελ, και το 1980 στο θέατρο Εμπερτό. Ανέβηκε και πάλι στο Παρίσι το 1999, στο θέατρο Εμπερτό, και το 2013 στο θέατρο Φολί Τεάτρ. Εκτός απ’ αυτές τις παραστάσεις, το έργο παίχτηκε πολλές φορές σ’ όλη τη Γαλλία και το εξωτερικό. Το έργο είναι το πιο πολυπαιγμένο έργο του σύγχρονου γαλλικού θεάτρου. Βραβεύτηκε με το Βραβείο Καλύτερης Θεατρικής Δημιουργίας (1979), το Βραβείο Λογοτεχνίας της πόλης του Παρισιού (1979), το Βραβείο Ίψεν (1980), το Βραβείο Μολιέρ Καλύτερου Θεατρικού Συγγραφέα (1999), το Βραβείο Μολιέρ Καλύτερης Θεατρικής Δημιουργίας (1999), το Βραβείο Σημαντικότερου Έργου του σύγχρονου γαλλικού δραματολογίου (1999). Τέλος, για το σύνολο του έργου του, ο Γκραμπέρ βραβεύτηκε με το Μεγάλο Βραβείο της εταιρείας Γάλλων θεατρικών συγγραφέων (1999). Εκτός από τη Γαλλία, το έργο μεταφράστηκε και παίχτηκε επίσης από μεγάλα θέατρα της Αγγλίας, Αργεντινής, Ηνωμένων Πολιτειών, Ολλανδίας, Ισραήλ, Ιαπωνίας, Νορβηγίας, Γερμανίας, Σουηδίας, Γιουγκοσλαβίας, Τσεχίας, Κύπρου και πολλών άλλων χωρών. Στην Ελλάδα Το Ραφτάδικο παρουσιάζεται για πρώτη φορά. Η απόδοση του Ραφτάδικου από τον Γιάννη Ιορδανίδη είναι η πρώτη του έργου στα ελληνικά.
Κλαίμε ή γελάμε; Ούτε κι εμείς ξέρουμε. Λίγο απ’ όλα... Λίγο απ’ όλα...
Στις μέρες μας, απ’
το να κλαίει, καλύτερα να γελάει κανείς! Μιας κι ο κόσμος δεν έχει να φάει κρέας… ας φάει τουλάχιστον γέλιο…
20 Το Ραφτάδικο
11
Ο Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ είναι ο πιο
Το Ραφτάδικο πρωτανέβηκε στο Εθνικό Θέατρο της Γαλλίας, Οντεόν, το 1979, σε σκηνοθεσία των Μωρίς Μπενισού, Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ (που ερμήνευσε και τον ρόλο του Λεόν) και Ζαν Ροσνέρ. Στη συνέχεια ανέβηκε από το Τεάτρ Νασιονάλ Ποπουλέρ (Εθνικό Λαϊκό Θέατρο) το 1979, στο Θέατρο Ζυμνάζ - Μαρί Μπελ και το 1980, στο θέατρο Εμπερτό. Ανέβηκε και πάλι στο Παρίσι το 1999, στο θέατρο Εμπερτό και το 2013, στο θέατρο Φολί Τεάτρ. Εκτός απ’ αυτές τις παραστάσεις, το έργο παίχτηκε πολλές φορές σ’ όλη τη Γαλλία και το εξωτερικό.
κωμικός τραγικός συγγραφέας της γενιάς του.
Το έργο είναι το πιο πολυπαιγμένο έργο του σύγχρονου γαλλικού θεάτρου. Βραβεύτηκε με το Βραβείο Καλύτερης Θεατρικής Δημιουργίας (1979), το Βραβείο Λογοτεχνίας της πόλης του Παρισιού (1979), το Βραβείο Ίψεν (1980), το Βραβείο Μολιέρ, καλύτερου θεατρικού συγγραφέα (1999), το Βραβείο Μολιέρ καλύτερης θεατρικής δημιουργίας (1999), το Βραβείο σημαντικότερου έργου του σύγχρονου γαλλικού δραματολογίου (1999). Τέλος, για το σύνολο του έργου του, ο Γκραμπέρ βραβεύτηκε με το μεγάλο βραβείο της εταιρείας Γάλλων θεατρικών συγγραφέων (1999).
Κλωντ Ρουά
Εκτός από τη Γαλλία, το έργο μεταφράστηκε και παίχτηκε επίσης από μεγάλα θέατρα της Αγγλίας, Αργεντινής, Ηνωμένων Πολιτειών, Ολλανδίας, Ισραήλ, Ιαπωνίας, Νορβηγίας, Γερμανίας, Σουηδίας, Γιουγκοσλαβίας, Τσεχίας, Κύπρου και πολλών άλλων χωρών. Η απόδοση του Ραφτάδικου από τον Γιάννη Ιορδανίδη είναι η πρώτη του έργου στα ελληνικά.
Γκραμπέρ, Ένα έργο για την επιβίωση Ο Γκραμπέρ δεν μασάει τα λόγια του. Η γλώσσα του είναι κοφτερή, ο λόγος του άμεσος, η οργή του έντονη, η επιθυμία του να εκφραστεί ασυγκράτητη και η ανάγκη του να είναι ειλικρινής, μεγάλης ζωτικής σημασίας. Πρέπει να πιστέψει κανείς πως αυτές οι αρετές είναι πάντα πολύ ενοχλητικές. Το θέατρό του είναι μια μάχη ενάντια στην υποκρισία, στην επιτηδευμένη φόρμα, στους ελίτ συγγραφείς της μόδας: Ως καλός ράφτης που ήταν, ο Γκραμπέρ ξέρει πως η στόφα του θεάτρου είναι φτιαγμένη απ’ τη ζωή, με τα γέλια και τα δάκρυά της, τις ελπίδες και την ξεγνοιασιά της.
Το θέατρό του αντιμετωπίζει τις σιωπές της Ιστορίας, τα ανείπωτά της και αυτό το κάνει απ’ τη μεριά των ταπεινών, εκείνων δηλαδή που υφίστανται τις συνέπειες των πολέμων, των συνθηκών, των νόμων και των γραφειοκρατικών επιπλοκών που επιφέρουν. Τους δίνει τον λόγο με τρυφερότητα και χιούμορ, εμπιστεύεται τις καταστάσεις και τις καθημερινές εμπειρίες της ζωής προκειμένου να επιστρέψει στους ταπεινούς την αξιοπρέπειά τους, χωρίς να κάνει το ίδιο για τους «ήρωες» ή όλους αυτούς που διακηρύττουν βεβαιότητες. […]
Γιος αγνοούμενου φυλακισμένου σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως, αναζητά διέξοδο μέσα απ’ την πράξη της συγγραφής και της έκφρασης. Δεν παύει να αναζητά την αλήθεια και να προσπαθεί να διατηρήσει ζωντανή τη μνήμη: Να δημιουργήσει δηλαδή το θέατρο της επιβίωσης. […]
Ο Γκραμπέρ, όπως ένας καλός στρατηγός, είναι καθησυχαστικός: Οι χαρακτήρες του είναι ευανάγνωστοι, οι χώροι του πραγματικοί, οι καταστάσεις αναγνωρίσιμες, οι διάλογοι αποκαλυπτικοί, οι συγκρούσεις καταλυτικές… Και όλα αυτά τα χρησιμοποιεί για να οδηγήσει καλύτερα τον θεατή, δείχνοντάς του «τα τε-
23
Ο Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά των ηθοποιών που έπαιξαν τα έργα του και των σκηνοθετών που τα ανέβασαν. Το θεατρικό του έργο διαθέτει έναν ξεχωριστό πλούτο: Προσεγγίζει κάθε ύφος, προωθεί κάθε θεατρικό είδος και ανατρέπει τις αισθητικές προκαταλήψεις. Για να «βυθιστεί» κανείς στο έργο του δεν χρειάζεται πρότερη θεατρική καλλιέργεια: Τα πάντα είναι ζήτημα μαγείας, έκπληξης, λάμψης. Κι αυτό γιατί η γραφή του μπορεί ν’ αλλάζει μορφές και να ευνοεί την απλότητα, τη σβελτάδα και την αμφισημία των συναισθημάτων. […] Εκείνο που κάνει τον Γκραμπέρ μεγάλο θεατρικό συγγραφέα είναι η ικανότητά του να υφαίνει μαζί το συλλογικό και το ατομικό πεπρωμένο. Πλέκει αυτόν τον γραφειοκρατικό λόγο με έναν λόγο φανταστικό και ποιητικό, ο οποίος ιστορεί τα καθημερινά προβλήματα απλών ανθρώπων και μάχεται ενάντια στην αμετάβλητη, κατά πως φαίνεται, δυσκινησία απαρχαιωμένων κρατών, που ο λόγος τους ηχεί ακόμα εκκωφαντικά. Γκιγιόμ Πουά ράστια βουλωμένα αυτιά του κακού λύκου» της επίσημα καταγεγραμμένης Ιστορίας. Κι αν διαλέγει αυτόν τον τρόπο για να κάνει το θέατρό του άμεσα κατανοητό και διασκεδαστικό –πράγμα που, ειρήσθω εν παρόδω, συνιστά την απόλυτη κομψότητα– είναι για να μας οδηγήσει καλύτερα στο άγνωστο, στα άδυτα ή αν θέλετε, σ’ έναν ολόδικό του θεατρικό ονειρισμό. […] Γνωρίζοντας, όπως είχε πει και ο Πήτερ Μπρουκ, πως στο θέατρο «ο εχθρός είναι η ανία», ο Γκραμπέρ, ηθοποιός ο ίδιος, αγαπά το άμεσο θέατρο, όπου ο ηθοποιός μπορεί να κάνει τον θεατή να πιστέψει σ’ έναν κόσμο ολόιδιο μ’ εκείνον του θεάτρου, αλλά ιδωμένο απ’ το πλάι –μέσα από την απόσταση εκείνη που προσφέρει το χιούμορ, μέσα απ’ την εύθυμη ζωντάνια του θεάτρου και των συμβόλων του– ώστε η άβυσσος να γίνει ακόμα πιο ευδιάκριτη μέσα από το γέλιο. Δεν μας κάνει
εντύπωση πως στο θέατρο ο Γκραμπέρ συνεργάστηκε με τους μεγαλύτερους ηθοποιούς, οι οποίοι ανακάλυπταν στα κείμενά του ζωντανό υλικό για να ερμηνεύσουν τους ρόλους τους. Το θέατρό του είναι λοιπόν κωμικό, αλλά το γέλιο που βγάζει είναι γεμάτο από τρυφερότητα και ανθρωπιά. Ένα γέλιο που έχει αφετηρία πάντα αυτόν τον ίδιο. Ακόμη κι όταν βρίσκεται στην άκρη της αβύσσου, ο Γκραμπέρ δεν ξεχνά ποτέ –όπως λέμε εμείς οι Γάλλοι– «να σκουπίσει πρώτος τα πόδια του στο χαλάκι» – οι καλοί τρόποι βλέπετε! Αυτή η ζωντάνια του απρόσμενου γέλιου τον κάνει φυσικά να θυμίζει τον Τσάπλιν. Είναι ένα γέλιο κοινωνικό, στρατευμένο, αποκαλυπτικό κι εκρηκτικό, ένα γέλιο που καταδεικνύει τις ολέθριες συνέπειες των πολεμικών και γραφειοκρατικών μηχανών εις βάρος των θυμάτων της βιαιότητάς τους. Ένα γέλιο ενάντια στις τερατωδίες
Τότε δεν γνώριζα παρά μόνο Το Ραφτάδικο κι η εικόνα που είχα για τον Γκραμπέρ ήταν εκείνη ενός συγγραφέα κλασικού κατά βάση, αλλά πολύ ξεκάθαρα ταγμένου στο «πραγματικό». […] Διαθέτει μια ομοιότητα και μια συγγένεια με το μπρεχτικό θέατρο, μιας και η δραματουργία του είναι βασισμένη σε εικόνες, όπως ίσως είναι και Οι μέρες της κομούνας. Όμως τον Μπρεχτ και τον Γκραμπέρ τους χωρίζει ένας ολόκληρος κόσμος. Ο πρώτος στηρίζει το θέατρό του στη θεωρία, ο δεύτερος εμπιστεύεται την πράξη στο σανίδι […]. Το θέατρο του Γκραμπέρ είναι ίσως εκείνο με το οποίο έχω γελάσει περισσότερο, μ’ ένα γέλιο πιπεράτο, μελαγχολικό, καταστροφικό. Δεν έχω όμως ανεβάσει κάποιο καθαρά κωμικό του έργο […]. Ο Γκραμπέρ είναι ένας από τους πιο εντυπωσιακούς και τους πιο αξιαγάπητους ανθρώπους που έχω γνωρίσει στη ζωή μου. Ο κόσμος του απέχει αρκετά απ’ τον δικό μου. Μα αυτή είναι μια πολύτιμη συνειδητοποίηση: Βοηθά να ρίξουμε μια διαφορετική ματιά στον κόσμο που ζούμε. Αυτό που συγκρατούμε είναι ο άνθρωπος. Το θέατρό του είναι εκείνο ενός ανθρώπου που μιλά, που έχει έναν μοναδικό τρόπο να μιλά. Που έχει κάτι να πει. Ο Γκραμπέρ κάνει ομιλών θέατρο. Ζαν-Πιερ Βενσάν
24 Το Ραφτάδικο
25
Το θέατρο του Γκραμπέρ είναι πιο σύνθετο απ’ ό,τι φαίνεται. Από πολλές απόψεις πρέπει να υπερπηδήσουμε τις παγίδες ενός δήθεν νατουραλίστικου θεάτρου. Ο Γκραμπέρ κατέχει την τέχνη τού να εισάγει το ατομικό στο πλαίσιο της ευρύτερης Ιστορίας με μια ιδέα αποστασιοποίησης, η οποία επιβεβαιώνει τη θεατρική σύμβαση. Γλιστρά απ’ το ένα ύφος στο άλλο, χρησιμοποιώντας σταθερά και με μοναδικό τρόπο το χιούμορ. Κι όπως συχνά συμβαίνει και στον Μπέκετ, κάποιες φορές είναι τρομερά αστείο. Σαρλ Τόρντσμαν
της ανοησίας –πλεονασμός πράγματι– που εμποδίζουν τη ζωή και τροφοδοτούν παντού και πάντα το μίσος και τη βαρβαρότητα. Ένα γέλιο αμυντικό, μια σωτήρια αναπνοή. Πίσω όμως απ’ τη λεπτότητα ενός θεάτρου, που χαρίζει άμεσα χαρά, για εκείνους που ξέρουν να διαβάζουν και ν’ ακούν, τα έργα του Γκραμπέρ είναι ένας ατέρμονος αδελφικός ύμνος βασισμένος στην πιο όμορφη θεατρική κληρονομιά: του Τσέχωφ για την ευαισθησία της ματιάς, του Ο’ Νηλ για την επιλογή μιας φόρμας που υπηρετεί τον σκοπό, του Ζαρρύ για την καταγραφή της τερατωδίας των ισχυρών και, φυσικά, του Μπέκετ για τη σεμνή και διαυγή ελευθερία του να μιλάει μετά την καταστροφή… Η εκπληκτική ποικιλία της γραφής και της φόρμας των έργων του Γκραμπέρ δεν αποτελεί ένδειξη διάσπασης: υπάρχει μια «φωνή»
ανάμεσά τους που τα ενώνει όλα. Λόγος ρυθμικός και κοφτερός, ξεριζωμένος λες από την ίδια τη ζωή, αλλά κυριολεκτικά πρωτάκουστος, που δεν έχει ακουστεί, παρά μόνο στο θέατρο το δικό του. Μια ανάμικτη ένταση οργής και χαράς. Ακόμη και η επίσημη, η πλέον δυσνόητη γλώσσα, την οποία ο Γκραμπέρ θέλει να αναπαράγει στη σκηνή με σκοπό την αυθεντικότητα των εγγράφων, λειτουργεί ως αντίβαρο στο τρομακτικό κωμικό στοιχείο, όπως ακριβώς κάνει κι ο Μολιέρος, ο οποίος απολάμβανε να αναπαράγει την ακατάληπτη νομική γλώσσα των λογίων… Ακόμη κι οι αχρειότητες κάποιων κειμένων ενορχηστρώνονται στη σκηνή ως αποδείξεις και αναπαράγουν ένα κωμικό μπούμερανγκ που επιστρέφει στον αποστολέα τους. Και πάλι, όπως ο Μολιέρος, ο Γκραμπέρ, ως καλός σατιρικός συγγραφέας, χρησιμοποιεί όλα τα μέσα, πεπεισμένος πως
Στα έργα του Γκραμπέρ υπάρχει μια οδυνηρή τρυφερότητα, μια πληγωμένη παιδική ηλικία. Πρόκειται για ένα μεγάλο παιδί που δεν έζησε τη ζωή που ονειρευόταν. Εντούτοις, έχει μέσα του μια πολύ μεγάλη αγάπη κι επιθυμία για τη ζωή. Ωστόσο οι πληγές ήταν πραγματικά βαθιές. Στο έργο του Το Ραφτάδικο το γέλιο ανακατεύεται με το δάκρυ. Αυτός είναι ο Γκραμπέρ, ένας από τους κορυφαίους μας συγγραφείς. Μισέλ Ομόν
η κοινοποίηση των απίθανων παραλογισμών του εχθρού είναι το καλύτερο αντίδοτο που θα κάνει το κοινό των έργων του εξυπνότερο. Στην ποικιλόμορφη θεατρική παραγωγή του Γκραμπέρ πρέπει να προσθέσουμε και τα δεκάδες έργα για παιδιά […]. «Όταν ήμουν μικρός», γράφει, «πίστευα πως είχα πολλά να πω στους μεγάλους. Τώρα που μεγάλωσα, είμαι σίγουρος πως έχω πολλά να πω στα παιδιά. Όταν πεθάνω θα σας πω πότε είχα δίκιο». Τα έργα του που απευθύνονται στους νέους δεν διαφέρουν σε τίποτα από τα έργα που απευθύνονται στους μεγάλους. Τα ίδια θέματα, που αφορούν την Ιστορία και τη φρίκη της, ανακυκλώνονται και μάλιστα με την έντονη επιθυμία να χαρίσουν όρεξη για ζωή, χάρη στη ζωτική ορμή ενός σκηνικού παιχνιδιού. […]
26 Το Ραφτάδικο
Το γεγονός πως η Σιμόν Σινιορέ, ο Μαρσέλ Μπλυβάλ, ο Φρανσουά Τρυφώ, ο Κώστας Γαβράς κάλεσαν τον Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ να γράψει για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, δεν ήταν παρά ένας τρόπος να του προσφέρουν ένα ακόμη πεδίο παιχνιδιού, όπου θα συνέχιζε την αναζήτηση λογικής και μνήμης. Η ίδια πρωτογενής φλόγα, οι ίδιες κρυφές πληγές τροφοδοτούν και τα σενάριά του, που μοιάζουν με χαλίκια ριγμένα από έναν Κοντορεβιθούλη στο σκοτεινό μονοπάτι που οδηγεί στις ρίζες. Και πάντα πίσω από τον αβάσταχτο πόνο που κρύβουν, διαθέτουν την ικανότητα να επικοινωνούν σε πολλούς, την καθολικότητα ενός οράματος: Ας εργαστούμε όλοι μαζί για έναν κόσμο πιο υποφερτό κι ανθρώπινο. […] Μ’ ένα χιούμορ πάντα διαβρωτικό, ο Γκραμπέρ στο έργο του Maman revient, pauvre orphelin, διασκεδάζει παίζοντας τον ρόλο του
27
Πάντα πίστευα πως ο τρόπος γραφής του Γκραμπέρ, δηλαδή το να σε κάνει να γελάς με πράγματα που κανονικά δεν φέρνουν γέλιο, δημιουργούσε μια «ιδιαίτερη ματιά» που δεν ήταν κωμωδία. Ήταν κάτι άλλο, πολύ πιο σκληρό. Κάθε του έργο έχει τη δομή του, την αρχιτεκτονική του, κι εκείνη τη γλώσσα του Γκραμπέρ – μια γλώσσα σμιλευμένη και κοφτερή. Πιερ Αρντιτί
καινοτόμου της δραματικής φόρμας: «Έχοντας ως μοναδικό σκοπό», γράφει, «να μην κοπώ στις εξετάσεις για μια θέση στην αιωνιότητα, ορίστε ένα έργο χωρίς ίχνος διδασκαλιών και υποδείξεων». Κι αυτό για να συμβιβάσει μια για πάντα μια ευτυχή ελευθερία της φόρμας με την παράδοση ενός θεάτρου που είναι κατανοητό και μιλάει σε όλους. Στο κείμενο του «Γιατί κάνω θέατρο», ο Αλμπέρ Καμύ γράφει: «Το να μιλάς σε όλους δεν είναι εύκολο. Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να στοχεύεις ή πολύ ψηλά ή πολύ χαμηλά. Υπάρχουν λοιπόν οι συγγραφείς εκείνοι που επιθυμούν να απευθύνονται στον πιο ανόητο μέσα στο κοινό, και πιστέψτε με, το καταφέρνουν μια χαρά· κι υπάρχουν κι οι άλλοι που επιθυμούν να απευθύνονται σ’ εκείνους που θεωρούνται έξυπνοι, κι αποτυγχάνουν σχεδόν πάντα. Οι μεν συνεχίζουν την κατεξοχήν γαλλική θεατρική παράδοση, την οποία θα
μπορούσαμε να ονομάσουμε «έπος του κρεβατιού», οι δε προσθέτουν λίγα μπαχαρικά στη φιλοσοφική τους σούπα. Ο συγγραφέας εκείνος που κατορθώνει να μιλήσει σε όλους με απλότητα, παραμένοντας παράλληλα συνεπής στον στόχο του, είναι αυτός που υπηρετεί την αληθινή παράδοση της τέχνης, ενώνοντας όλες τις τάξεις κι όλα τα πνεύματα μέσα στην ίδια αίθουσα, μέσα απ’ την ίδια συγκίνηση ή μέσα απ’ το ίδιο γέλιο. Αν θέλουμε νά ’μαστε δίκαιοι, πρέπει να πούμε πως μόνο οι πραγματικά μεγάλοι συγγραφείς το καταφέρνουν». Με το γέλιο και την συγκίνηση, ο Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ καταφέρνει να μας αγγίξει όλους. Ζαν-Κλωντ Λαλλιάς Jean-Claude Lallias, “Grumberg, une œvre de survie”, στο: Théâtre Aujourd’hui No 14, Scerén [CNDP-CRDP], 2012, σ. 4-6 Μετάφραση: Γεωργία Δαβανέλου Επιμέλεια μετάφρασης: Γιάννης Ιορδανίδης
Για να ανεβάσει κανείς Γκραμπέρ χρειάζεται ηθοποιούς χαρισματικούς, με πηγαία δύναμη, που να μπορούν να «διηγούνται» την πραγματικότητα μ’ εκείνη την ελαφρά απόκλιση που προσφέρει το χιούμορ. Για να ανεβάσουμε Χανόχ Λεβίν χρειαζόμαστε παραληρηματικούς ηθοποιούς. Όχι όμως και για τον Γκραμπέρ, ο οποίος δεν είναι ο συγγραφέας που αγαπά το ντελίριο. Είναι ένας συγγραφέας ανθρώπινος που αναγνωρίζει στον άνθρωπο όλες του τις μικρότητες κι όλα του τα «τερατουργήματα». Όταν τον πρωτογνωρίζουμε νιώθουμε ενσυναίσθηση γι’ αυτόν. Για την έμπνευση και την εμπειρία του. Δεν μιλά για πράγματα φανταστικά, αλλά μόνο για εκείνα που γνωρίζει. Εφευρίσκει το αληθινό. […] Για ν’ ανεβάσει κανείς Γκραμπέρ σημαίνει πως τον έχει «ακούσει», πως έχει βρει τη σωστή αναλογία ανάμεσα στη συγκίνηση και το γέλιο […]. Εκείνο που είναι πραγματικά δύσκολο είναι να σπρώχνεις τις λέξεις πέρα απ’ αυτό που μοιάζουν να λένε. Αυτό που κρύβεται από κάτω, να το αποκαλύψεις δίχως να παραβιάσεις το πλαίσιο. Ποια μουσική, ποιον τόνο να χρησιμοποιήσεις, όταν το κείμενο κλαίει ενώ είναι αστείο, ή όταν γελάει ενώ είναι δραματικό; Γιατί στα έργα του, ενώ το κωμικό στοιχείο είναι διάσπαρτο, οι χαρακτήρες του μπορούν να μας κάνουν να συγκινηθούμε. Ακόμη και μέσα στην ιλαρότητα υπάρχει μια απόχρωση πόνου. […] Κατορθώνει να ξεφύγει από το δράμα, γιατί επιλέγει να γελάει εις βάρος του. Πρόκειται για έναν άνθρωπο βαθιά απαρηγόρητο που όμως γλιτώνει την κατάθλιψη, γιατί πάντα εφευρίσκει κάτι αστείο για να της ξεφύγει. Οι άνθρωποι που έχουν χιούμορ είναι εκείνοι που έχουν κι ελπίδα. Αυτό τους επιτρέπει να αναπνέουν. Είναι κάτι που δεν το συναντάς συχνά. Ο Γκραμπέρ διαθέτει έναν ανεξάντλητο χιούμορ. Είναι η βάρκα του, το σωσίβιό του, εκείνο που τον γλιτώνει και του γλυκαίνει τον πόνο. Διακατέχεται πάντα από μια σφοδρή επιθυμία να γράψει. Μ’ αφήνει άναυδο με το πόσες πολλές ιστορίες έχει να διηγηθεί. Η θλίψη του αν και αθεράπευτη, του χαρίζει ταυτόχρονα και μια αστείρευτη έμπνευση. Γράφει παρασυρόμενος απ’ τους χαρακτήρες των έργων του. Ζαν-Μισέλ Ριμπ Αποσπάσματα των σελίδων 23-28 προέρχονται από το βιβλίο: Théâtre Aujourd’hui No 14, ό.π. Μετάφραση: Γεωργία Δαβανέλου Επιμέλεια μετάφρασης: Γιάννης Ιορδανίδης
29
Αν γινόταν διαγωνισμός, θα ‘μουν Παγκόσμιο Κύπελλο της Κουμπότρυπας.
30 Το Ραφτάδικο
31
Τον άντρα της ζωής μας δεν τον συναντάμε στους χορούς, στο λεωφορείο τον συναντάμε. Φτάνει να παίρνεις το ίδιο λεωφορείο κάθε μέρα.
Μακέτες κοστουμιών του Φίλιππου Παπαγεωργίου.
32 Το Ραφτάδικο
33
Το ραφτάδικό μου από ‘δώ και στο εξής
θα ντύνει αποκλειστικά και μόνο ζωντανούς...
34 Το Ραφτάδικο
Υπεύθυνοι παράστασης
Γραφειο Παραγωγης & περιοδειων
Οδηγός σκηνής Γιάννης Παλαμιώτης
Συντονιστρια Βούλα Γεωργιάδου
Μηχανικοσ σκηνής Τάσος Σιώπκας
ΤΜΗΜΑ ΣΚΗΝΩΝ & ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ
Χειριστής κονσόλας φωτισμών Κώστας Θωμάς
Προϊστάμενος Στέλιος Τζολόπουλος
προβολεας παρακολουθησησ Πασχάλης Κώτσιος Χειριστής κονσόλας ήχου Νίκος Δρακόπουλος
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ Μηχανικών σκηνής Κώστας Γεράσης Ηλεκτρολόγων Τάσος Δαηλίδης
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΜΗΜA Προϊσταμένη Ιωάννα Καρτάση ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ Ασφάλειας-ΦύλαξηςΚαθαριότητας Ανέστης Καραηλίας ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Προϊστάμενος Μιχάλης Χώρης ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ
Ηχητικών Γιάννης Αμπατζόγλου
Μηχανογράφησης λογιστηρίουΚεντρικό ταμείο Στέργιος Κεχαγιάς
Ενδύτρια Αλέκα Τσιλιγκαρίδου
Φροντιστών-κατασκευών φροντιστηριακού υλικού Νίκος Συμεωνίδης
Επεξεργασίας οικονομικών στοιχείων Αθανάσιος Τσολάκης
Κατασκευές σκηνικών & κοστουμιών Εργαστήρια ΚΘΒΕ
Σκηνογραφικών εργαστηρίων Ζαχαρίας Παπαδόπουλος
Προμηθειών-Διαχείρισης υλικού Κατερίνα Καράγαλη
Φροντιστής Γιάννης Κλειδέρης
Ραπτριών Ζωή Βλάχου Εργατών σκηνής-οδηγών Χάρης Πασχαλίδης
ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Προϊσταμένη Ελπίδα Βιάννη ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ Διεθνών Σχέσεων Αμαλία Κοντογιάννη
Υπεύθυνοι χώρων Δημήτρης Καβέλης Ανέστης Καραηλίας Γιώργος Κασσάρας Δημήτρης Μητσιάνης Βασίλης Μυτηλινός (χρέη υπευθύνου) Περικλής Τράιος
Τύπου & Δημοσίων Σχέσεων Καρίνα Ιωαννίδου Αρχείου–Βιβλιοθήκης Δήμητρα Βαλεοντή
Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος Εθνικής Αμύνης 2, 546 21, Θεσσαλονίκη T. 2315 200 000 E. info@ntng.gr
www.ntng.gr
Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ
Το Ραφτάδικο
Θεατρική περίοδος 2013-2014 Αρ. δελτίου 641 (237) β’
ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΘΒΕ Συντονισμός έκδοσης Ελπίδα Βιάννη Επιμέλεια προγράμματος Αιμιλία Καρακόκκινου Γραφιστική επιμέλεια Σταύρος Καρανταγλής Φωτογραφίες δοκιμών Γιώργος Χρυσοχοΐδης Παραγωγή εντύπου SKY Printing
Με την υποστήριξη
Χορηγοί Επικοινωνίας
Χορηγός ΚΘΒΕ