Το τίμημα / The Price by National Theatre of Northern Greece

Πρώτη παράσταση

Παρασκευή 31 Ίανουαρίου 2014 νέο ΥΠΕΡΩΟ ΕΜΣ θεατρική περίοδος 2013-2014

Άρθουρ Μίλλερ

TΟ ΤΊΜΗΜΑ

TO TIMHMA

Άρθουρ Μίλλερ

Tο τίμημα

Ειρήνη Αδαμίδου Άσπα Καλλιάνη ΣΚΗΝΊΚΑ - ΚΟΣΤΟΥΜΊΑ: Γιώργος Γεωργίου ΜΟΥΣΊΚΗ: Γιώργος Μελισσινός ΦΩΤΊΣΜΟΊ: Γιώργος Φρέντζος ΒΟΗΘΟΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ: Ελένη Αναστασίου ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: Χριστίνα Ζαχαροπούλου ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ:

ΣΚΗΝΟΘΕΣΊΑ:

ΔΊΑΝΟΜΗ :

με αλφαβητική σειρά

Μεταξύ α΄ & β΄ μέρους διάλειμμα 10΄.

TO TIMHMA

Σταύρος Ζαλμάς - Ουώλτερ Φραντζ Στέλλα Καζάζη - Έστερ Αλέξανδρος Μούκανος - Βίκτωρ Φραντζ Χρήστος Σιμαρδάνης - Γκρέγκορυ Σόλομον

TO TIMHMA

Αντιλαμβάνομαι το κοινό ως μια ομάδα ανθρώπων που καθένας τους φέρει κάποια προσωπική αγωνία ή ελπίδα ή ανησυχία, κάτι που θεωρεί ότι συνιστά αποκλειστικά δική του ιδιαιτερότητα και τον απομονώνει από τους άλλους ανθρώπους. Από αυτήν την άποψη, ο ρόλος ενός θεατρικού έργου είναι να αποκαλύψει στον άνθρωπο τον εαυτό του, ώστε, συνειδητοποιώντας την αμοιβαιότητα των αισθημάτων, να μπορεί να αγγίξει τους άλλους. Για αυτόν και μόνο τον λόγο θεωρώ το θέατρο σοβαρή δουλειά, δουλειά που κάνει ή που οφείλει να κάνει τον άνθρωπο πιο ανθρώπινο, δηλαδή, λιγότερο μόνο. Εισαγωγή του ‘Αρθουρ Μίλλερ στην έκδοση Collected Plays, 1958

TO TIMHMA

ΣΗΜΕΊΩΜΑ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ

Παρασκευή ξημερώματα. Μετά από νυχτερινή πρόβα με έναν θεατή.

Σήμερα περάσαμε ολόκληρο το έργο και όταν τελείωσε δεν μίλησε κανείς μας. Σαν ό,τι και να λέγαμε να έμοιαζε λίγο. Ή μήπως ήταν που οι λέξεις του Μίλλερ είχαν εξαφανίσει τελείως τις δικές μας; Είχα πει πως μετά την πρόβα θα πήγαινα για ένα ποτό και τελικά γύρισα σπίτι. Ζήσαμε 5 ώρες τόσο έντονες, που χρειάζομαι άλλες πέντε μόνη μου για να τις ξαναζήσω. Το φόρεμα της Στέλλας θέλει λίγο στένεμα στη μέση, ο Αλέξανδρος να αρπάξει τη Στέλλα την τελευταία στιγμή πριν πέσει στο κενό, ο Σταύρος να τραβήξει από τη δεξιά τσέπη το μαντήλι που θα εξαφανίσει μαγικά –έδωσε τον ιερό όρκο των μάγων πως δεν θα μαρτυρήσει σε κανέναν πώς γίνεται– οι γάζες που έχει ο Χρήστος στο στόμα –για να χαλάσουμε την άρθρωση του Σόλομον– τον ενοχλούν λίγο, ίσως να δοκιμάσουμε εκείνα τα σφουγγαράκια ρόλεϊ που βάζουν για να τυλίγουν τα μαλλιά. Η Ελένη θα γεμίσει αύριο ένα κουτί με αστερόσκονη και ο Γιάννης Βούρος θα μας βρει σε δύο λεπτά λύσεις που δεν θα βρίσκαμε σε δύο μήνες. Με άλλα λόγια, είμαστε πολύ τυχεροί. Που ζούμε αυτό που ζούμε, που θα μπορέσουμε να το μοιραστούμε μαζί σας, που μας δάνεισε ο Μίλλερ τις σκέψεις του, που σε μια χώρα όπου μας έχουν μετατρέψει όλους σε υψοφοβικούς ακροβάτες χωρίς δίχτυ, υπάρχουν ακόμα κάποια τέτοια μαγικά σκοινιά για να πατάμε πάνω τους, για να μας περνούν έστω και για δύο ώρες από την μια άκρη στην άλλη. Ναι, πιστεύω πως όσο υπάρχουν σκοινιά ακροβασίας, μια αγκαλιά που θα σε σώσει απ’ το κενό, κουτιά με αστερόσκονη, παράλογες ιδέες, κάποιοι που βάζουν ρόλεϊ στο στόμα κι άλλοι που δίνουν όρκους μάγου, μπορούμε ακόμα να εφευρίσκουμε τρόπους για να πηγαίνουμε εκεί ακριβώς που θέλουμε. Τουλάχιστον αυτό δεν μπορεί κανείς να μας το πάρει. Άσπα Καλλιάνη

TO TIMHMA

ΣΗΜΕΊΩΣΕΊΣ ΚΑΊ ΣΧΕΔΊΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΒΑ

TO TIMHMA

ΔΥΟ ΣΧΟΛΊΑ ΤΟΥ ΑΡΘΟΥΡ ΜΊΛΛΕΡ ΓΊΑ ΤΟ ΤΊΜΗΜΑ

Ξέρεις πως έχεις πια φτάσει σε μια κάποια ηλικία, που παντού όπου κι αν κοιτάξεις κυριαρχεί η ειρωνεία. Όταν μιλούσα κι έγραφα ενάντια στον Πόλεμο του Βιετνάμ, ένιωθα σαν να ξαναπαιζόταν ο Ίσπανικός Εμφύλιος ΠόλεΓια μια ακόμη φορά, κοιτάζαμε μος με νέους ηθοποιούς – μια ταινία ήττας που την έξω από τον εαυτό μας για να είχα ξαναδεί. Mέσα στη μαχητικότητα της δεκαετίσωθούμε από αυτόν. ας του ’60, στη μαύρη αφύπνιση και τη συναρπαστική τρέλα των καιρών, έβλεπα τα σπέρματα μιας επερχόμενης νέας απογοήτευσης. Για μια ακόμη φορά, κοιτάζαμε έξω από τον εαυτό μας για να σωθούμε από αυτόν. Μέσα στην απολύτως σωστή και αναγκαία εξέγερση, υπήρχε ένα τόσο δα μόνο περιθώριο ανησυχίας για την προσωπική ηθική και τον εγωϊσμό μας. Στα πενήντα μου, σε μια περίοδο προσωπικού απολογισμού, προσπαθούσα να πνίξω μέσα μου τον αντίλαλο από παλιές σταυροφορίες, μα ήταν αδύνατο.

Το τίμημα ήταν εν μέρει ένας εξορκισμός αυτού του παραλυτικού οράματος της επανάληψης. Δυο αδέρφια, ο ένας αστυνομικός, ο άλλος πετυχημένος χειρουργός, συναντιώνται και πάλι έπειτα από μια οργισμένη διακοπή των σχέσεΤο τίμημα ήταν εν μέρει ών τους πριν από κάμποσα χρόνια. Έχει έρθει η στιγμή ένας εξορκισμός αυτού του να μοιράσουν την οικογενειακή περιουσία μετά τον παραλυτικού οράματος της θάνατο του πατέρα τους. Μεγάλοι άντρες πια, νομίζουν επανάληψης. ότι έχουν καταφέρει ν’ αδιαφορούν για τις προδοσίες του παρελθόντος – αδιαφορία μέσω της ωριμότητας. Μα όλα επανέρχονται. Τα παλιά οργισμένα σύμβολα φέρνουν στον νου παλιά αισθήματα αδικίας και χωρίζουν ασυμφιλίωτοι. Κανείς τους δεν μπορεί να παραδεχτεί ότι ο κόσμος τούς χρειάζεται και τους δυο: τον άνθρωπο του καθήκοντος και της τάξης και τον φιλόδοξο, εγωϊστή δημιουργό, που ανακαλύπτει νέες θεραπείες. Όσο κι αν ήθελα, δεν μπορούσα να παραβιάσω κάτι που όχι μόνο το έργο αλλά και η ζωή φαινόταν να μου λέει: Είμαστε καταδικασμένοι να διαιωνίζουμε τις αυταπάτες μας, επειδή η αλήθεια κοστίζει πολύ ακριβά για να την αντιμετωπίσουμε. Στο τέλος του έργου, ο Γκρέγκορυ Σόλομον, ο ηλικιωμένος έμπορος μεταχειρισμένων επίπλων, μένει μόνος με την οικογενειακή περιουσία που αγόρασε από τα δυο αδέλφια. Βρίσκει έναν παλιό δίσκο γραμμοφώνου όπου κάποιος ξεκαρδίζεται στα γέλια και, ακούγοντάς τον αρχίζει κι αυτός να γελάει παράφορα, νοσταλγικά, βάρβαρα, έχοντας φτάσει κοντύτερα στην παραδοχή μάλλον παρά στην άρνηση της παραμορφωτικής προδοσίας του χρόνου. Άρθουρ Μίλλερ, Στη δίνη του χρόνου, απόδοση: Φώντας Κονδύλης, Καστανιώτης, Αθήνα, 1988, σ. 491-2. TO TIMHMA

Το τίμημα γράφτηκε το 1967 και, αφού πλέον δεν πρόκειται να υπάρξουν παρεξηγήσεις, μπορώ να παραδεχτώ ότι, σε κάποιο βαθμό, ήταν μια αντίδραση σε δυο μεγάλα γεγονότα που είχαν επισκιάσει όλα τα υπόλοιπα εκείνη τη δεκαετία. Το ένα ήταν ο Πόλεμος του Βιετνάμ, που έμοιαζε ατέλειωτος και αποτελούσε ηθική δοκιμασία, το άλλο ένα κύμα αβάν-γκαρντ θεατρικών έργων που, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, υιοθετούσαν το στυλ του θεάτρου του παραλόγου. Με συγκινούσε η ιδέα να γράψω ένα έργο που ίσως κατάφερνε να αντιμετωπίσει και να κλονίσει και τα δυο. […] Η δεκαετία του ’60 ήταν μια περίοδος στην οποία ένα έργο που διέθετε αναγνωρίσιμους χαρακτήρες και αρχή, μέση και τέλος χαρακτηριζόταν επιτιμητικά «καλοφτιαγμένο» και θεωρούνταν γελοιωδώς παλιομοδίτικο. Το γεγονός ότι τα έργα που δεν είχαν χαρακτήρες, αρχή ή μέση δεν χαρακτηρίζονταν «κακοφτιαγμένα» ήταν αναπόφευκτο, αφού η κατάργηση των μισητών κανόνων σε όλα τα πράγματα αποτελούσε προϋπόθεση για να θεωρηθεί κάτι μοντέρνο. Η άποψη ότι το να έχει κάτι αρχή, μέση και τέλος δεν ήταν μόνο κανόνας αλλά αντιστοιχούσε στην άνοδο και την πτώση της ανθρώπινης ζωής δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής. […] Πράγματι, η ιδέα ότι μια λειτουργική συνέχεια ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν διέπει κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά ήταν εκτός μόδας και θεωρούνταν καταγέλαστος και άσχετος αναχρονισμός. Είχα, αληθινά, την εντύπωση ότι οι συγγραφείς δεν ενδιαφέρονταν ή δεν μπορούσαν να παρουσιάσουν υλικό που αναφερόταν στο παρελθόν. Όπως κι οι ταινίες, τα θεατρικά έργα έμοιαζαν να υπάρχουν μόνο στο παρόν. Τα πρόσωπα δεν είχαν παρελθόν ή δεν είχαν παρελθόν που να καθορίζει, με κάποιο τρόπο, τις τωρινές τους ενέργειες. Ήταν σαν ο πολιτισμός να είχε κηρύξει την αμνησία ως το απόλυτο σήμα κατατεθέν της πραγματικότητας.

TO TIMHMA

To τίμημα γεννήθηκε από μια ανάγκη επιβεβαίωσης της δύναμης του παρελθόντος. Το παρελθόν αποτελεί φυτώριο της τρέχουσας πραγματικότητας

To τίμημα γεννήθηκε από μια ανάγκη επιβεβαίωσης της δύναμης του παρελθόντος. Το παρελθόν αποτελεί φυτώριο της τρέχουσας πραγματικότητας και είναι, ενδεχομένως, ένας τρόπος να επαληθευτεί η λογική αιτίας-αποτελέσματος σε έναν παράλογο κόσμο. Μου φάνηκε ότι αν, μέσα από την ομίχλη της άρνησης, διακρινόταν η πλώρη του αρχαίου πλοίου της πραγματικότητας, το θέαμα θα μπορούσε ίσως να συγκινήσει και πάλι το κοινό. Το έργο απευθυνόταν σε ένα πνεύμα αναμόχλευσης της πραγματικότητας που έμοιαζε να έχει χαθεί εντελώς από τη ζωή μας. Το 1968, το έτος που διαδραματίζεται το έργο, είχαν περάσει σχεδόν σαράντα χρόνια από το Κραχ, την απαρχή του μετασχηματισμού της Αμερικής εξαιτίας της δεκαετίας της Ύφεσης. Τότε έκαναν οι ήρωες του έργου τις επιλογές τους, τις συνέπειες των οποίων καλούνται τώρα να αντιμετωπίσουν. Η δεκαετία του ’30 ήταν μια εποχή κατά την οποία γνωρίσαμε τον φόβο της καταστροφής και σταματήσαμε, για λίγο, να είμαστε παιδιά. Ήταν, με λίγα λόγια, η εποχή που, όπως είπα κάποτε, τα πουλιά επέστρεψαν στη φωλιά τους και το παρελθόν έγινε παρόν. Αυτός ο κατακλυσμός της Ύφεσης, τελικά, ίσως μας δίδαξε ότι η ζωή έχει, πράγματι, αρχή, μέση και συνεπές τέλος.

η εποχή που τα πουλιά επέστρεψαν στη φωλιά τους και το παρελθόν έγινε παρόν.

Άρθουρ Μίλλερ, “The Past and Its Power: Why I Wrote The Price”, εφημερίδα New York Times, 14/11/1999. TO TIMHMA

Νομίζω ότι το σημαντικό δεν είναι να δώσω λύση σε εμένα, στο θέατρο ή στο έργο – αλλά, μάλλον, να διατυπώσω, με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια, το πρόβλημα. Απόσπασμα συνέντευξης του Άρθουρ Μίλλερ στο National Observer, 20/01/1964

TO TIMHMA

ΤΟ ΤΊΜΗΜΑ ΚΑΊ Η ΔΕΚΑΕΤΊΑ ΤΟΥ ’60

Τόσο το έργο όσο κι η ζωή τού έλεγαν ότι είμαστε καταδικασμένοι να διαιωνίζουμε τις ψευδαισθήσεις μας επειδή το να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια κοστίζει πολύ

Το τίμημα επανεξετάζει τα θέματα της ελεύθερης βούλησης και της υπευθυνότητας που βρίσκονταν στην καρδιά των έργων Μετά την πτώση και Επεισόδιο στο Βισί. Παρόλο που ο Robert Brustein και ο Kenneth Tynan κατηγορούν τον Μίλλερ ότι γράφει ένα απολιτικό έργο εν μέσω πολιτικών ταραχών, ο Μίλλερ διερευνά τα θέματα της ψευδαίσθησης και της άρνησης στο πλαίσιο της δεκαετίας του ’60. Για τον Μίλλερ η δεκαετία του ’60 ήταν μια ακόμη εποχή κατά την οποία, αν και προσπαθούσαμε να σωθούμε από τον ίδιο μας τον εαυτό, στρέφαμε το βλέμμα μας έξω από τον εαυτό μας: τόσο το έργο όσο κι η ζωή τού έλεγαν ότι είμαστε καταδικασμένοι να διαιωνίζουμε τις ψευδαισθήσεις μας επειδή το να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια κοστίζει πολύ1. Αν και ο Μίλλερ ισχυρίζεται ότι το έργο αντικατοπτρίζει τη δεκαετία του ’60, η ψευδαίσθηση, η άρνηση και η προδοσία είναι θέματα που τον απασχόλησαν σε όλη την καριέρα του. To έργο διαδραματίζεται στη σοφίτα ενός λιθόχτιστου σπιτιού στο Μανχάταν. Σε αυτόν τον χώρο, επί χρόνια, η οικογένεια Φραντζ έχει αφήσει αποθηκευμένα έπιπλα και προσωπικά αντικείμενα που άλλοτε καταλάμβαναν δέκα δωμάτια. Επειδή το κτίριο πρόκειται να κατεδαφιστεί, ο Βίκτωρ Φραντζ, αστυνομικός και η γυναίκα του, Έστερ έχουν επιστρέψει «σε αυτήν τη φυσική και συναισθηματική παρακαταθήκη»2 προκειμένου να διαπραγματευτούν την πώλησή της στον Σόλομον, έναν έμπορο παλιών επίπλων. Παρόλο που ο Ουώλτερ Φραντζ, χειρουργός, δεν εμφανίζεται πριν τη δεύτερη πράξη, η παρουσία του γίνεται αισθητή ήδη από την πρώτη πράξη, όταν ο Βίκτωρ κι η Έστερ αποκαλύπτουν ότι η επαγγελματική ζωή καθενός από τους δύο αδελφούς καθορίστηκε από την εκ διαμέτρου αντίθετη στάση τους σε σχέση με τον πατέρα τους. Όταν ο πατέρας τους οδηγήθηκε σε οικονoμική και ψυχολογική κρίση κατά το Κραχ του χρηματιστηρίου το 1929, ο Βίκτωρ, 1. Άρθουρ Μίλλερ, Στη δίνη του χρόνου, απόδοση: Φώντας Κονδύλης, Καστανιώτης, Αθήνα, 1988, σ. 491-2. 2. Jane Schlueter and James K. Flanagan, Arthur Miller, Frederick Ungar, New York, 1987, σ. 110. TO TIMHMA

με αυτοθυσία, εγκατέλειψε το πανεπιστήμιο κι έγινε αστυνομικός, ενώ ο […] Ουώλτερ συνέχισε την καριέρα του ως γιατρός. […] Ο Μίλλερ θεώρησε ότι η διαμάχη ανάμεσα στους δυο αδερφούς αντιπροσώπευε τη δεκαετία του ’60 και τις αρχές της δεκαετίας του ’70, όταν «στις ΗΠΑ άρχισε να αναδύεται η ερώτηση: είναι δυνατή κάποιου είδους ζωή που δεν στοχεύει αποκλειστικά στο προσωπικό όφελος, που δεν είναι εντελώς κυνική;»3. Το έργο απαιτεί μια προσεκτική ισορροπία ανάμεσα στα δυο αδέρφια. Όπως εξηγεί ο Μίλλερ: «Κανένας από τους δύο δεν διαθέτει όλα τα στοιχεία του χαρακτήρα που είναι απαραίτητα για να διευθύνει τον κόσμο. Τα πράγματα που μπορεί να κάνει ο Ουώλτερ, γεμάτος τόλμη, εγωϊσμό, πόθο για εξουσία και επινοητικότητα διαφέρουν από τα πράγματα που μπορεί να κάνει ο Βίκτωρ, που δεν εγκαταλείπει τη δουλειά που πρέπει να γίνει, παραμένει στην εστία και φροντίζει να μην σβήσει η φωτιά. Το τίμημα που πληρώνει ο καθένας προκειμένου να είναι ο εαυτός του είναι το θέμα»4. Ο Ουώλτερ και ο Βίκτωρ απογυμνώνουν, σταδιακά, ο ένας τον άλλον από τις ψευδαισθήσεις και τoυς εξορθολογισμούς του παρελθόντος, ενώ το παλιό τους σπίτι στο Μανχάταν πρόκειται να ισοπεδωθεί, σαν άλλος βυσσινόκηπος. Kαθώς τα δυο αδέλφια συνομιλούν, εξετάζουμε τα στοιχεία του παρελθόντος, αλλά, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, Το τίμημα αφορά δυο εξίσου έγκυρους τρόπους ζωής. Τη δεκαετία του ’60 το όραμα του Μίλλερ είχε γίνει πιο σύνθετο. Οι ηθικές θεραπείες της δεκαετίας του ’30 δεν ίσχυαν πια, επικρατούσε μεγαλύτερη ασάφεια. Το έργο μάς ωθεί, αρχικά, να αντιταχθούμε στον Ουώλτερ και στη συνέχεια, σταδιακά, αποκαλύπτει την ενοχή του Βίκτωρα. Συνειδητοποιούμε τον ρόλο που έπαιξε

η ικανοποίηση βρίσκεται στην ένταση. Δεν έχει λύση, όπως κι η ζωή. Δεν μπορεί να έχει λύση. Πρόκειται για ένα έργο χωρίς γλυκό

3. C. W. E. Βigsby, A Critical Introduction to Twentieth-Century American Drama, Vol II, Cambridge University Press, 1984, σ. 148. 4. Μatthew C. Roudané (ed.), Conversations with Arthur Miller, University Press of Mississippi, 1987, σ. 196.

TO TIMHMA

η αυτοεξαπάτηση στον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο. Όπως λέει ο Μίλλερ «η ικανοποίηση βρίσκεται στην ένταση. Δεν έχει λύση, όπως κι η ζωή. Δεν μπορεί να έχει λύση. Πρόκειται για ένα έργο χωρίς γλυκό»5. […]

Το τίμημα είναι βασικά ένα έργο για την κατάρριψη των ψευδαισθήσεων. Αλλά ακόμα κι όταν ο Βίκτωρ αναλαμβάνει την ευθύνη για την απόφασή του να βοηθήσει τον πατέρα του, αποκαλύπτει ότι η ζωή του εξελίχθηκε με έναν τρόπο που δεν είχε προβλέψει. […] Ο Μίλλερ έχει πει ότι στο Τίμημα τον ενδιέφερε «ο τρόπος με τον οποίο δομείται η εμπειρία» ή το παράδοξο, τι συμβαίνει όταν οι πράξεις μας οδηγούν σε αποτελέσματα στα οποία δεν αποσκοπούσαμε. Σε αυτήν την περίπτωση, οικονομικές επιταγές καθόρισαν την πορεία της ζωής του Βίκτωρα. Για μια ακόμη φορά, ο τρόπος με τον οποίο η οικονομία διαμορφώνει τη μοίρα ενός ήρωα φαίνεται να συναρπάζει τον Μίλλερ, όπως και στα έργα Ήταν όλοι τους παιδιά μου, Ο θάνατος του εμποράκου και Το αμερικάνικο ρολόι. H Mεγάλη Ύφεση έχει αφήσει ένα μόνιμο τραύμα στη φαντασία του. Ο Ουώλτερ επιλέγει να αντιμετωπίσει τις οικονομικές επιταγές διαφορετικά από τον αδελφό του. Η σύγκρουση ανάμεσα σε αδελφούς ή ανάμεσα σε πατέρα και γιους εξακολουθεί να είναι παραδειγματική για τον Μίλλερ. Διερευνά το αίνιγμα της αδελφοκτονίας στο πλαίσιο της ιστορίας του Κάιν και του Άβελ. Και πάλι, ο πατέρας ενσαρκώνει την εξουσία κι έναν ηθικό νόμο που έχει ο ίδιος παραβιάσει ή έχει πέσει θύμα του. Ακόμη και η διαίρεση σε δύο πράξεις ενισχύει την ιδέα της αντίθεσης των δυο αδελφών. […] Η πρώτη πράξη είναι η πράξη του Βίκτωρα, η δεύτερη του Ουώλτερ. Κι ο Σόλομον, συνονόματος με τον βιβλικό βασιλιά που απέδειξε τη σοφία του πρoεδρεύοντας στη διαμάχη για ένα παιδί, προεδρεύει στη διαμάχη ανάμεσα στα δυο αδέλφια και στις δυο πράξεις, ως χορός και ηθικός διαιτητής.

Και πάλι, ο πατέρας ενσαρκώνει την εξουσία κι έναν ηθικό νόμο που έχει ο ίδιος παραβιάσει ή έχει πέσει θύμα του

5. ό. π., σ. 329. TO TIMHMA

Δουλειά μου είναι –πάντα ήταν– να θέτω ερωτήσεις, και μάλιστα όσο μπορώ πιο αδυσώπητα. Και να αντιμετωπίζω με ταπεινότητα το γεγονός ότι δεν υπάρχουν σαφείς απαντήσεις. Απόσπασμα συνέντευξης του Άρθουρ Μίλλερ στο National Observer, 20/01/1964

TO TIMHMA

O Mίλλερ έκανε τον Σόλομον εβραίο επειδή είναι επιζήσας. Επιπλέον, ο Σόλομον είναι η πηγή του κωμικού στο έργο. […] Παρά την αυτοκτονία της κόρης του και αλλεπάλληλα διαζύγια, εξακολουθεί να πιστεύει στη ζωή. Η απόφασή του να εμπλακεί σε αυτήν την αγοραπωλησία επίπλων λειτουργεί σαν μετάγγιση φρέσκου αίματος, σαν νέα πίστωση ζωής, σαν καινούργια «προοπτική». Για τον Σόλομον η ζωή είναι «θέμα οπτικής». […] Οι χαρακτήρες του Μίλλερ πάντα κάνουν αγώνα δρόμου με πράγματα που σκουριάζουν και το Κραχ κατέστησε την αστάθεια και την προδοσία του αμερικάνικου συστήματος αμείλικτο γεγονός. Σε αντίθεση με αυτόν τον φόβο, το επάγγελμα του Σόλομον βασίζεται στην εμπιστοσύνη. Όπως ο Βίκτωρ, ο αστυνόμος, ο Σόλομον «μαζεύει τα κομμάτια» του χάους της ζωής, αλλά, επίσης όπως ο Ουώλτερ γνωρίζει ότι η απληστία κι ο ανταγωνισμός είναι οι κινητήριες δυνάμεις του κόσμου. Δανείζει στο έργο το ιδιαίτερο χιούμορ του, χιούμορ που πηγάζει από την τραγική του εμπειρία. Το γεγονός ότι ο Σόλομον αποδέχεται τις διαψεύσεις του χρόνου βοηθά τον Βίκτωρα να αποδεχθεί το παρελθόν του. Επιπλέον, ο Σόλομον γελάει τελευταίος επειδή γνωρίζει ότι τα δυο αδέλφια δεν μπορούν να εξορκίσουν τις πατρικές επιρροές. Το γέλιο του στο τέλος είναι, κατά κάποιον τρόπο, εκδήλωση της χαράς του που είναι και πάλι ενεργός στα ενενήντα του. Ή είναι ένας αντίλαλος του σαρδόνιου γέλιου του πατέρα τους. Ο Μίλλερ έχει αφήσει το τέλος αμφίσημο. […] Η προδοσία είναι η σκληρή πραγματικότητα σε αυτό το έργο, όπως και στα περισσότερα έργα που έγραψε ο Μίλλερ. Όπως είπε: «αλήθεια, όλα τα έργα μου αφορούν τις κυμαινόμενες ηθικές επιπτώσεις της δεδομένης ανθρώπινης φύσης»6. Το τίμημα υπογραμμίζει το παράδοξο της κοσμοθεωρίας του Μίλλερ, που είναι ταυτόχρονα ντετερμινιστική και υπαρξιακή, καθώς ερευνά την απόσταση ανάμεσα στο δεδομένο και το επιθυμητό. Νωρίτερα στην καριέρα του ο Μίλλερ είπε: «Δεν έχω την ψευδαίσθηση ότι ο άνθρωπος εφευρίσκει τον εαυτό του. Το κάνει, αλλά δουλεύει, ως έναν βαθμό, με ένα κοινωνικό καλούπι». Το τίμημα, ωστόσο, επιμένει ότι έχουμε μεγαλύτερο έλεγχο πάνω

ερευνά την απόσταση ανάμεσα στο δεδομένο και το επιθυμητό

6. Jan Balakian, “A Conversation with Arthur Miller”, Michigan Quarterly Review 29.2, 1990, σ. 168. TO TIMHMA

TO TIMHMA

έχουμε μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στη μοίρα από ό,τι μπορούμε και θέλουμε να παραστη μοίρα από ό,τι μπορούμε και δεχτούμε. Ίσως, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το κοινό δέχτηκε τόσο καλά το έργο το 1968, μια εποχή θέλουμε να παραδεχτούμε που πολλοί αμερικάνοι αισθανόμασταν ότι θέλαμε να αρνηθούμε τον υπεροπτικό μας ρόλο στο Βιετνάμ κι έπρεπε να αναλάβουμε τις ευθύνες μας. Είναι πιο πιθανό, ωστόσο, η επιτυχία του να οφείλεται στο γεγονός ότι το κοινό μπορούσε εύκολα να εντοπίσει σημεία επαφής στη διαμάχη του Ουώλτερ και του Βίκτωρα και ότι αισθανόταν πιο άνετα στο βολικό και προσιτό κόσμο του ιψενικού ρεαλισμού.

Τη δεκαετία του ’60, ο Μίλλερ, παρόλο που αντιτάχθηκε στον Πόλεμο στο Βιετνάμ, συμμετείχε στο Εθνικό Συνέδριο του Δημοκρατικού Κόμματος και πάλεψε για τα δικαιώματα των συγγραφέων ως πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Συγγραφέων PEN, συνέχισε να γράφει για το Κραχ, το Ολοκαύτωμα και τον Μακαρθισμό. Για τον Μίλλερ, αντιπροσώπευαν την ίδια παραβίαση της πίστης και την άρνηση που φανέρωναν η αμερικανική εμπλοκή στο Βιετνάμ κι ο ρατσισμός. Ο ηθικός παλμός του Μίλλερ παραήταν δυνατός για να γράψει θέατρο του παραλόγου ή να συμμετέχει στις πειραματικές και αβάν-γκαρντ θεατρικές κινήσεις της δεκαετίας του ’60. Τα έργα Μετά την πτώση, Επεισόδιο στο Βισί και Το τίμημα επιβεβαιώνουν την ανάγκη για ανάληψη προσωπικής ευθύνης και για αναγνώριση της προσωπικής και πολιτικής πραγματικότητας. Ίσως, η αίσθηση του τραγικού που διέθετε ο Μίλλερ, τον κατέστησε καταλληλότερο συγγραφέα για τη δεκαετία του ’60 από όσους έγραφαν για διάφορες πρωτοποριακές θεατρικές ομάδες. Για αυτόν η άρνηση ήταν το αμάρτημα που έπρεπε να στηλιτευτεί και η αναμέτρηση με το παρελθόν ηθική αναγκαιότητα αλλά και κλειδί για τις αποτυχίες του παρόντος. Οι πρωτοποριακές θεατρικές ομάδες αποθέωναν το τώρα, αναγνωρίζοντας το παρελθόν μόνο στο επίπεδο του μύθου. Ο Άρθουρ Μίλλερ, ωστόσο, διαμορφωμένος από τους Αρχαίους Έλληνες και τον Ίψεν, ένιωθε υποχρεωμένος να διερευνήσει τη σχέση του χαρακτήρα με το παρελθόν του και, ως εκ τούτου, την ένωσή του με ένα ευρύτερο πεπρωμένο. Στα έργα που έγραψε ο Μίλλερ τη δεκαετία του ’60, «τα πουλιά επιστρέφουν στη φωλιά» και ο χαρακτήρας καθορίζει την τύχη του ατόμου. Janet N. Balakian “Miller in the sixties” στο Christopher Bigsby (ed.), Τhe Cambridge Companion to Arthur Miller, Cambridge University Press, 1997, σ. 130-137. TO TIMHMA

Το μήλο δεν μπορεί να ξανακολλήσει στο δέντρο της γνώσης. Από τη στιγμή που αρχίσουμε να βλέπουμε, είμαστε καταδικασμένοι, έχουμε αποδεχθεί την πρόκληση να βρούμε τη δύναμη να δούμε ακόμη περισσότερα, όχι λιγότερα. Απόσπασμα συνέντευξης του Άρθουρ Μίλλερ στο The Saturday Evening Post, 01/02/1964

TO TIMHMA

ΤΟ ΤΊΜΗΜΑ ΤΩΝ ΨΕΥΔΑΊΣΘΗΣΕΩΝ

Σοκαρισμένοι από την αποτυχία της αγάπης και σαστισμένοι από την προδοσία και τη σκληρότητα στις ανθρώπινες σχέσεις, [οι πρωταγωνιστές του Τιμήματος] καταφεύγουν στις ψευδαισθήσεις. Ο Βίκτωρ […] υιοθετεί τον ρόλο του θύματος, ενώ η Έστερ στρέφεται στο ποτό. Ο Ουώλτερ […] αντικαθιστά τις γνήσιες ανθρώπινες σχέσεις με την επαγγελματική ηθική. […] Καθώς είναι παγιδευμένοι σε έναν φανταστικό κόσμο, κανένας τους δεν καταφέρνει να ανακαλύψει ή να δημιουργήσει κάποιο νόημα. Αλλά ο Ουώλτερ […] αναγκάζεται, ξαφνικά, να επανεξετάσει τη ζωή του και να ελέγξει τις υποθέσεις πάνω στις οποίες βασίστηκαν οι πράξεις του. Αυτό που καταλαβαίνει τώρα και προσπαθεί να εξηγήσει και στον αδελφό του είναι ότι η ανθρώπινη αποτυχία δεν έχει τις ρίζες της σε κάποια απροσδιόριστη εχθρότητα του σύμπαντος ή την καταστροφικότητα ενός συγκεκριμένου κοινωνικού συστήματος αλλά στην αδυναμία του ατόμου να αναγνωρίσει τη θεμελιώδη σημασία των γνήσιων ανθρώπινων σχέσεων. Η δυστυχισμένη ζωή της πατρικής τους οικογένειας, για παράδειγμα, δεν ήταν δείγμα «ότι δεν υπήρχε έλεος στον κόσμο ολόκληρο» αλλά ότι «δεν υπήρχε αγάπη μέσα σε αυτό το σπίτι. Δεν υπήρχε τίποτα άλλο εδώ παρά μόνο ένας ψυχρός οικονομικός διακανονισμός». Η μητέρα τους κατηγορούσε τον σύζυγό της ότι αυτός κατέστρεψε τη μουσική της καριέρα. Ο πατέρας τους έμεινε να βλέπει τον γιο του να θυσιάζει χωρίς λόγο το μέλλον του για χάρη του. Ο Βίκτωρ αρνήθηκε να αντιμετωπίσει αυτό το γεγονός: δημιούργησε μια φαντασίωση και θυσίασε δεκαέξι χρόνια από τη ζωή του για να δώσει υπόσταση σε αυτή την ψευδαίσθηση. Όμως τώρα, ο Ουώλτερ υποστηρίζει επίμονα ότι είναι ανάγκη να αντιμετωπίζουμε τον πραγματικό κόσμο με τόλμη και αποφασιστικότητα και όταν η Έστερ τον ρωτά «Ποιος όμως... ποιος αντέχει στ’ αλήθεια να παραδεχτεί κάτι τέτοιο;» απαντά «Έχεις υποχρέωση να το κάνεις». […] Έχει αρχίσει επιτέλους να καταλαβαίνει πως μόνο όταν το άτομο είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα και πάψει να υπερασπίζεται τον εαυτό του κατηγορώντας τους άλλους παίρνει αληθινά τη μοίρα του στα χέρια του. […] Ο Βίκτωρ, ο αποτυχημένος αστυνομικός, δεν συνηγορεί υπέρ της δύναμης του ανθρώπου να αλλάξει το περιβάλλον του, επειδή αρνείται να αναγνωρίσει τη δική του ελευθερία δράσης. Εξυφαίνει τη μη συμμετοχή του και, ως αμέτοχος, αποτελεί καταθλιπτική TO TIMHMA

Μια εποχή φτάνει στο τέλος της όταν εξαντληθούν οι βασικές ψευδαισθήσεις της. “Τhe Year Ίt Came Apart”, New York Magazine, Vol. 08, No. 1, 30/12/1974-06/01/1975, σ. 30.

εικόνα αυτού που, κατά τον Μίλλερ, συνιστά μια άνευρη και παραπλανημένη κοινωνία. […] Ο Βίκτωρ προσπαθεί να αποδώσει την αποτυχία του σε προσωπικές και κοινωνικές επιταγές αλλά η ανελέητη ανάκριση του Ουώλτερ αποκαλύπτει, πολύ γρήγορα, ότι ο ίδιος ο Βίκτωρ είναι ο μόνος που ευθύνεται για την αποτυχία του. Η άρνησή του να αναγνωρίσει αυτήν την υπαρξιακή αλήθεια αποτελεί σχεδόν κλασικό παράδειγμα κακής πίστης. Αρνείται την ελευθερία του αντί να δεχτεί να πληρώσει το τίμημά της. […] Ο Βίκτωρ έχει ζήσει τη ζωή του σαν να μην υπάρχουν εναλλακτικές. Είναι παγιδευμένος, όπως λέει ο Saul Bellow, σε μια αέναη κατάσταση «γίνεσθαι» αντί «είναι». Όπως ο Κουέντιν, ο Βίκτωρ υποθηκεύει το παρόν στο μέλλον. Στο έργο Μετά την πτώση, ο Κουέντιν το συνειδητοποιεί, τελικά, λέγοντας σχετικά με το προσωπικό του μέλλον: «Το κουβαλούσα όλη μου τη ζωή σαν βάζο που δεν πρέπει να σπάσει». […] [Στο Τίμημα] τα έπιπλα, αποθηκευμένα επί δεκαέξι χρόνια σε ένα δωμάτιο και ανέγγιχτα, είναι μια εικόνα που παραπέμπει, με πολλούς τρόπους, στον Βίκτωρα. Το σχόλιο του Σόλομον ότι το κύριο πρόβλημα με τα έπιπλα είναι ότι δεν έχουν πια «προοπτικές» ισχύει και για την αυτο-εικόνα του Βίκτωρα. […] Παρόλο που ο Ουώλτερ έχει πιο καθαρή αντίληψη της πραγματικότητας και της ανάγκης ανάληψης ευθύνης, δεν διαθέτει την ηθική ευαισθησία του Βίκτωρα. Η δυσκολία είναι να βρεις μια ερμηνεία της ύπαρξης που δεν βασίζεται ούτε στην αφελή προσυπογραφή της ανθρώπινης τελειότητας ούτε στην κυνική αποστροφή. Το πραγματικό πρόβλημα συνίσταται στο να αναγνωρίζεις ότι ο άνθρωπος είναι ατελής και η κοινωνία ανεπαρκής και, παρόλα αυτά, να διατηρείς την πίστη σου στον άνθρωπο και τις δυνατότητές του. Όπως λέει κι ο σοφός Σόλομον «το δύσκολο δεν είναι να μην πιστεύεις σε τίποτα. Το δύσκολο είναι βρεις τη δύναμη να πιστέψεις σε κάτι! Κι αν δεν μπορείς να το κάνεις αυτό φίλε μου τότε έχεις ήδη πεθάνει!». […] Η αποδοχή του γεγονότος ότι τόσο ο άνθρωπος όσο και η κοινωνία διακρίνονται από ατέλειες δεν σημαίνει ότι συνθηκολογείς με την απόγνωση. Θα ήταν καλύτερο να θεωρηθεί ως πρώτο στάδιο στην προσπάθεια αναδημιουργίας νοήματος και στόχου. Αυτή η επαναξιολόγηση, όμως, έχει ένα τίμημα: τον θάνατο της αθωότητας. Και προϋποθέτει την ανάληψη της ευθύνης των πράξεων. Αλλά αν κάποιος αγνοήσει αυτήν την πρόκληση, το τίμημα είναι μεγαλύτερο: η καταστροφή των ανθρώπινων σχέσεων και η διάβρωση της ταυτότητας. Αυτό το τίμημα πληρώνουν 22

TO TIMHMA

τόσο ο Βίκτωρ όσο κι ο Ουώλτερ. Στο τέλος του έργου, ωστόσο, απαλλαγμένοι από τις ψευδαισθήσεις και αναγκασμένοι να έρθουν αντιμέτωποι με την πραγματικότητα της ζωής τους, έχουν, τουλάχιστον, μια ευκαιρία να αναδημιουργήσουν όχι μόνο τους εαυτούς τους αλλά και την κοινωνία που αντιπροσωπεύουν σε κάποιο βαθμό. Έτσι, το κοινωνικό στοιχείο στο έργο του Μίλλερ έχει τη ρίζα του στη φύση της ατομικής εμπειρίας και την ουσία της ανθρώπινης κατάστασης.

Το δύσκολο δεν είναι να μην πιστεύεις σε τίποτα. Το δύσκολο είναι βρεις τη δύναμη να πιστέψεις σε κάτι! Κι αν δεν μπορείς να το κάνεις αυτό φίλε μου τότε έχεις ήδη πεθάνει!

C. W. E. Bigsby, “What Price Arthur Miller? An Analysis of The Price”, περιοδικό Τwentieth Century Literature, Vol. 16, No. 1, Ίανουάριος 1970, σ. 17-18, 20-23.

TO TIMHMA

Καθήκον του πραγματικού διανοούμενου είναι να αναλύει τις ψευδαισθήσεις ώστε να ανακαλύπτει τις αιτίες τους. Pierre Trudeau, Federalism and the French Canadians, 1968, σ. 175.

TO TIMHMA

Ο ΑΡΘΟΥΡ ΜΊΛΛΕΡ ΜΊΛΑ ΜΕ ΤΟΝ CHRISTOPHER BIGSBY

Christopher Bigsby: Πώς ακριβώς γεννιέται ένα έργο; Φαίνεται ότι αφετηρία είναι πάντα μια κεντρική ιδέα. Υπάρχουν περιπτώσεις που είναι κάτι πιο συγκεκριμένο – μια εικόνα, μια συνομιλία; Άρθουρ Μίλλερ: Στις μέρες μας οποιοδήποτε κείμενο μπορεί να παρουσιαστεί επί σκηνής είναι δυνατό να χαρακτηριστεί θεατρικό έργο. Αλλά αν κάποιος έχει την αξίωση να γράψει ένα έργο το οποίο περιέχει μια κρίση που την ακολουθεί μια κορύφωση, προβλήματα που τέθηκαν και σε κάποιο βαθμό επιλύθηκαν, τότε είναι πιθανό να χρειάζεται μια κεντρική ιδέα. Κάποιοι συγγραφείς ξεκινούν από μια κεντρική ιδέα, κάποιοι από το αντικειμενικό νόημα μιας δράσης. Άλλοι αρχίζουν από έναν χαρακτήρα ή και μια μόνο ατάκα ή ένα φυσικό σκηνικό. Όσο για μένα, το έργο μού αποκαλύπτεται με απτή, σχεδόν, δομή, αλλά η ανακάλυψή του είναι σταδιακή και μπορεί να αρχίσει από οπουδήποτε. C. B. Νομίζετε πως ένας θεατρικός ήρωας μπορεί να αλλάζει, να τείνει να αποκτήσει μια ταυτότητα που φαίνεται να αποκλίνει από ό,τι είχατε αρχικά στο μυαλό σας; Α. Μ. Οι θεατρικοί ήρωες, όπως κι οι πραγματικοί άνθρωποι, έχουν την τάση να παραπλανούν και να μην αποκαλύπτουν εύκολα τα κίνητρά τους. Έτσι προχωράς μαζεύοντας νύξεις. Μοιάζει πολύ με το να γνωρίζεις κάποιον. C. B. Τι είναι εκείνο που σας έλκει στο θέατρο στο τέλος αυτής της χιλιετίας; Τώρα οι γιγαντοοθόνες επισκιάζουν το θέατρο. Ο στερεοφωνικός ήχος το έχει ξεκουφάνει. Τα οπτικοακουστικά μέσα φαίνεται να το έχουν εξαλείψει. Είναι ακριβό. Συχνά είναι άβολο ή έχει δύσκολη πρόσβαση. Μερικές φορές δεν είναι και πολύ καλό! Γιατί να μείνει κάποιος πιστός στο θέατρο; Α. Μ. Λοιπόν, καταρχήν, κάνω θέατρο όλη μου τη ζωή. Νομίζω ότι είναι ο απλούστερος τρόπος για έναν πολίτη να απευθυνθεί στους άλλους πολίτες. Είναι το λιγότερο πολύπλοκο, το πιο γυμνό μέσο με το οποίο μια κοινωνία μπορεί να απευθυνθεί στον εαυτό 28

TO TIMHMA

της. Είναι κατά πολύ απλούστερο από οποιοδήποτε κινηματογραφικό σύστημα. Χρειάζεται μόνο ένα σανίδι κι έναν άνθρωπο πάνω του. Αυτό με γοητεύει πολύ. Το γεγονός ότι όλα τα άλλα –η εταιρεία Ντίζνεϊ για παράδειγμα– αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις, κάνουν πιο γοητευτικό για μένα το θέατρο, που συμβαίνει σε μια αίθουσα όχι και πολύ μεγάλη, σε ένα μόνο συγκεκριμένο σημείο του πλανήτη και όχι ταυτόχρονα σε χίλιες επτακόσιες διαφορετικές αίθουσες, κάποιες από τις οποίες έχουν δύο ή τρεις χιλιάδες θέσεις. Μου αρέσει ότι διαθέτει μια οικειότητα και μια αμεσότητα, και πάνω απ’ όλα, υποθέτω, μου αρέσει ότι ο συγγραφέας έχει τον έλεγχο. Δεν νομίζω ότι υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που αποφασίζουν να πάνε σε μια ταινία επειδή σεναριογράφος είναι ο τάδε. Ένας ακόμη εγωιστικός λόγος για να γράφει κάποιος θεατρικά έργα! Ένας επιπλέον λόγος είναι ότι στο θέατρο η λέξη βρίσκεται στο επίκεντρο. Στις ταινίες η λέξη σχεδόν δεν έχει θέση. Στο επίκεντρο βρίσκεται η εικόνα. Για αυτούς τους λόγους επιλέγω να μένω πιστός σε αυτήν την παλιομοδίτικη, ίσως και θνήσκουσα τέχνη. Αλλά δεν νομίζω ότι το θέατρο πεθαίνει. Στην πραγματικότητα, στις περιοδείες μου στη χώρα, βλέπω πως υπάρχουν όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι που επιλέγουν το θέατρο για τους λόγους που μόλις ανέφερα. C. B. Γράφετε ακολουθώντας κάποια ρουτίνα; Α. Μ. Μακάρι να έγραφα ακολουθώντας μια ρουτίνα. Σηκώνομαι το πρωί, πηγαίνω στο γραφείο μου και γράφω. Και μετά σκίζω! Αυτή είναι η ρουτίνα, στην πραγματικότητα. Μετά, κάποια στιγμή, κάτι «κολλάει». Και το ακολουθώ. Η μόνη εικόνα που μπορώ να σκεφτώ είναι ένας άνθρωπος που τριγυρνά έξω κατά τη διάρκεια μιας ηλεκτρικής καταιγίδας κρατώντας μια σιδερένια ράβδο. Αποσπάσματα από συνέντευξη του Άρθουρ Μίλλερ στον Christopher Bigsby, πανεπιστημιακό μελετητή του έργου του και βιογράφου του, δημοσιευμένη στο περιοδικό The Paris Review το φθινόπωρο του 1999.

TO TIMHMA

Άρθουρ Μίλλερ (1915-2005)

1915 / Στις 17 Οκτωβρίου γεννιέται ο Άρθουρ Άσερ Μίλλερ στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης. Είναι το δεύτερο από τα τρία παιδιά των πολωνοεβραίων μεταναστών Άιζαντορ και Αουγκούστα Μίλλερ. Ο πατέρας του ήταν ιδιοκτήτης βιοτεχνίας γυναικείων ενδυμάτων και η μητέρα του είχε εργαστεί ως δασκάλα στη δημόσια εκπαίδευση. 1929 / H επιχείρηση του πατέρα του περνάει οικονομική κρίση την περίοδο του οικονομικού Κραχ και η οικογένεια αναγκάζεται να μετακομίσει στο Μπρούκλιν. 1933 / Ο Μίλλερ αποφοιτά από το γυμνάσιο Αβραάμ Λίνκολν του Μπρούκλιν και κάνει αίτηση στα Πανεπιστήμια Kορνέλ και Μίσιγκαν αλλά δεν γίνεται δεκτός λόγω των κακών σχολικών του βαθμών αλλά και της αδυναμίας του πατέρα του να καλύψει τα δίδακτρα. Κάνει διάφορες δουλειές, συγκεντρώνοντας χρήματα για τα δίδακτρα του πανεπιστημίου και γράφει το πρώτο του διήγημα Εις μνήμην (Ίn memoriam). 1934 / Γίνεται δεκτός στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. Σπουδάζει δημοσιογραφία και προσλαμβάνεται ως νυκτερινός ρεπόρτερ στην εφημερίδα Michigan Daily. Παράλληλα παρακολουθεί μαθήματα θεατρικής γραφής του καθηγητή Kenneth T. Row. 1936 / Γράφει το πρώτο του θεατρικό έργο Δεν υπάρχει κακός (No Villain) που ανεβαίνει στη σκηνή και κερδίζει το Βραβείο Avery Hopwood του Πανεπιστημίου του. Τα επόμενα χρόνια θα γράψει δύο νέες εκδοχές του έργου με τίτλο They too Arise (που κέρδισε το Βραβείο Τheatre Guild’ s Bureau of New Plays, 1937) και Τhe Grass Still Grows (1939). 1937 / Κερδίζει ξανά το Βραβείο Avery Hopwood για το έργο Τιμές την αυγή (Honors at Dawn). 1938 / Αποφοιτά από το πανεπιστήμιο και επιστρέφει στη Νέα Υόρκη. 1939 / Aρχίζει να γράφει θεατρικά έργα για τους ραδιοφωνικούς σταθμούς CBS και NBC ενώ παράλληλα δουλεύει ως οδηγός φορτηγών και φορτοεκφορτωτής. 1940 / Ολοκληρώνει το έργο Τα χρυσά χρόνια (The Golden Years). Παντρεύεται την παλιά του συμφοιτήτρια Mαίρη Γκρέις Σλάτερι, με την οποία θα αποκτήσει δύο παιδιά. 32

TO TIMHMA

1944 / Περιοδεύει σε αμερικάνικα στρατόπεδα προκειμένου να συγκεντρώσει υλικό για την ταινία Η ιστορία του GI Τζο (The Story of G. I. Joe), το σενάριο της οποίας εκδίδει τον ίδιο χρόνο με τίτλο Ομαλή κατάσταση (Situation Normal). Ανεβαίνει στο Μπρόντγουεϊ το έργο Ο άνθρωπος με τη μεγάλη τύχη (The Man Who Had All The Luck), αλλά παίζεται μόνο για τέσσερις παραστάσεις. Ωστόσο, το έργο κερδίζει το Βραβείο Theatre Guild National Award και δημοσιεύεται σε μια συλλογή σύγχρονων αμερικάνικων έργων. 1945 / Δημοσιεύει το πρώτο του μυθιστόρημα για τον αντισημιτισμό με τίτλο Εστίαση (Focus). 1947 / Ανεβαίνει στο Μπρόντγουεϊ το έργο του Ήταν όλοι τους παιδιά μου (All My Sons) για το οποίο του απονέμεται το Βραβείο Θεατρικών Κριτικών της Νέας Υόρκης. Παράλληλα, συμμετέχει σε ποικίλες αντιφασιστικές δραστηριότητες. 1949 / Ανεβαίνει στο Θέατρο Μορόσκο της Νέας Υόρκης το έργο Ο θάνατος του εμποράκου (Death of a Salesman), σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν. Το ανέβασμα αυτό έδωσε στον Μίλλερ για δεύτερη φορά το Βραβείο Θεατρικών Κριτικών της Νέας Υόρκης καθώς και το περίφημο Βραβείο Πούλιτζερ. Το 1951 γίνεται ταινία. 1950 / Διασκευάζει τον Εχθρό του λαού του Ίψεν, που ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη. 1953 / Ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη Η δοκιμασία ή Οι μάγισσες του Σάλεμ (Τhe Crucible). To έργο κερδίζει τα Βραβεία Τόνι και Donaldson. Στόχος του Μίλλερ με το έργο αυτό ήταν η εκστρατεία του γερουσιαστή Μακάρθι που προσπάθησε με την Επιτροπή Αντιμερικανικών Ενεργειών να «καθαρίσει» τις ΗΠΑ από τους κομμουνιστές. 1955 / Ανεβαίνουν στη Νέα Υόρκη τα μονόπρακτα Ψηλά από τη γέφυρα (A View From A Bridge), που κερδίζει το Drama Circle Award και το Από Δευτέρα σε Δευτέρα (Α Memory of Two Mondays). 1956 / Aνεβαίνει στο Λονδίνο μια νέα δίπρακτη εκδοχή του Ψηλά από τη γέφυρα, σε σκηνοθεσία Πίτερ Μπρουκ. Το 1962 το έργο μεταφέρεται στον κινηματογράφο. Ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν και του απονέμεται τιμητική διάκριση TO TIMHMA

από το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ίερουσαλήμ. Καλείται να καταθέσει στην Επιτροπή Αντιμερικανικών Ενεργειών και αρνείται να καταδώσει ονόματα ανθρώπων που συμμετείχαν σε οργανωμένες συγκεντρώσεις φιλοκομμουνιστών. Χωρίζει τη Μαίρη Σλάτερι και παντρεύεται τη Μέριλιν Μονρόε. 1957 / Παραπέμπεται στο Κογκρέσο, όπου καταδικάζεται για απείθεια και ασέβεια σε φυλάκιση τριάντα ημερών με αναστολή και χρηματικό πρόστιμο πεντακοσίων δολαρίων. Κάνει έφεση στο Ανώτατο Δικαστήριο και, τον επόμενο χρόνο, αθωώνεται. 1958 / Ξεκινούν τα γυρίσματα της ταινίας Οι απροσάρμοστοι (Τhe Misfits) με πρωταγωνιστές τη Μέριλιν Μονρόε, τον Μοντγκόμερι Κλιφτ και τον Κλαρκ Γκέιμπλ για την οποία γράφει το σενάριο. 1959 / Του απονέμεται το Χρυσό Μετάλλιο για το Θέατρο από το Εθνικό Ίνστιτούτο Γραμμάτων και Τεχνών. 1961 / Χωρίζει με τη Μέριλιν Μονρόε. Ανεβαίνουν ως όπερες τα έργα Ψηλά από τη γέφυρα και Η δοκιμασία. 1962 / Παντρεύεται την αυστριακής καταγωγής φωτογράφο Ίνγκεμποργκ Μόρατ με την οποία θα αποκτήσει μια κόρη. 1964 / Παρουσιάζονται στη Νέα Υόρκη τα έργα Μετά την πτώση και Επεισόδιο στο Βισί (Incident in Vichy). 1965 / Εκλέγεται πρόεδρος της Διεθνούς Ενώσεως Συγγραφέων PEN. Λίγους μήνες αργότερα αρνείται την πρόσκληση του προέδρου Λίντον Τζόνσον να συνυπογράψει την Πράξη για τις Τέχνες και τα Γράμματα, εξαιτίας του πολέμου του Βιετνάμ. 1967 / Δημοσιεύεται η συλλογή διηγημάτων Δεν σε χρειάζομαι πια (Ί Don’ t Need You Anymore). 1968 / Toν Φεβρουάριο ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη Το τίμημα (Τhe Price).

TO TIMHMA

1969 / Επισκέπτεται τη Σοβιετική Ένωση με τη γυναίκα του. Σε συνεργασία μαζί της, δημοσιεύει στη συνέχεια το ταξιδιωτικό ημερολόγιο Στη Ρωσία (Ίn Russia). Γυρίζει την αλληγορική αντιπολεμική ταινία Τhe Reason Why και αρνείται την παρουσίασή της στην Ελλάδα για να δείξει την αντίθεσή του στην καταπίεση που υφίστανται οι Έλληνες συγγραφείς από το δικτατορικό καθεστώς. 1972 / Παίζεται στη Νέα Υόρκη το έργο του Η δημιουργία του κόσμου και άλλα τινά (The Creation of the World and Other Business). Aρχίζει η έντονη πολιτική του δραστηριοποίηση. Διαμαρτύρεται για την καταπίεση που υφίστανται οι καλλιτέχνες παγκοσμίως. Του δίνεται άδεια για να ανεβάσει τον Θάνατο του εμποράκου στη Βαλτιμόρη, αποκλειστικά με μαύρους ηθοποιούς. 1973 / Διδάσκει θέατρο στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. 1974 / Σκηνοθετεί ο ίδιος μια νέα, μουσική εκδοχή του έργου Η δημιουργία του κόσμου και άλλα τινά με τίτλο Up from Paradise, στο Μίσιγκαν, όπου συμμετέχει και ως ηθοποιός παίζοντας τον ρόλο του Αφηγητή. 1977 / Ανεβαίνει Το ταβάνι του Αρχιεπισκόπου (Τhe Archbishop’s Ceiling) στην Ουάσιγκτον. Δημοσιεύεται το βιβλίο Στην εξοχή (In the Country), με κείμενα δικά του και φωτογραφίες της συζύγου του. 1978 / Επισκέπτεται με τη γυναίκα του την Κίνα. Διαμαρτύρεται για τις συλλήψεις που γίνονται στη Σοβιετική Ένωση εις βάρος πολιτικά διαφωνούντων. 1979 / Δημοσιεύεται το βιβλίο Chinese Encounters, με κείμενα δικά του και φωτογραφίες της συζύγου του. 1980 / Ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη Το αμερικάνικο ρολόι (Τhe American Clock). Γράφει για την τηλεόραση το έργο Playing for Time, για το οποίο του απονέμεται το Βραβείο Peabody.

TO TIMHMA

1982 / Σκηνοθετεί ο ίδιος τα μονόπρακτα Ελεγεία για μια κυρία (Elegy for a Lady) και Μια κάποια ερωτική ιστορία (Some Kind of Love Story) στο Κονέκτικατ. 1983 / Σκηνοθετεί τον Θάνατο του εμποράκου στο Πεκίνο της Κίνας με κινέζους ηθοποιούς. 1984 / Δημοσιεύει το βιβλίο Ο εμποράκος στο Πεκίνο (Salesman in Beijing) με φωτογραφίες της γυναίκας του. Ανεβαίνει ξανά Ο θάνατος του εμποράκου στο Μπρόντγουεϊ με πρωταγωνιστή τον Ντάστιν Χόφμαν. 1987 / Δημοσιεύεται η αυτοβιογραφία του με τίτλο Στη δίνη του χρόνου (Τimebends: A Life). Ανεβαίνουν στη Νέα Υόρκη τα μονόπρακτα Ί Can’ t Remember Anything (Δεν μπορώ να θυμηθώ τίποτα) και Clara (Kλάρα) με γενικό τίτλο Danger: Memory! (Κίνδυνος: Η μνήμη!). 1989 / Εγκαινιάζεται το Κέντρο Άρθουρ Μίλλερ στο Πανεπιστήμιο Εast Anglia. 1990 / Γράφει το σενάριο της ταινίας Everybody Wins (Όλοι κερδίζουν). 1991 / Ανεβαίνει στο Λονδίνο το έργο The Ride Down Mount Morgan (Η κατάβαση του όρους Μόργκαν). 1992 / Ανεβαίνει στο Λονδίνο το έργο Τhe Last Yankee (O τελευταίος Γιάνκης). 1993 / Εκδίδει το δοκίμιο κατά της λογοκρισίας Censored Books: Critical Viewpoints. 1994 / Ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο το έργο The Broken Glass (To σπασμένο γυαλί). 1995 / Του απονέμεται το Bραβείο Ουίλλιαμ Ίνγκ για τη διάκρισή του στο αμερικανικό θέατρο. Στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη οργανώνονται εορταστικές εκδηλώσεις για τα ογδοηκοστά του γενέθλια. 1996 / Κερδίζει το Βραβείο Έντουαρντ Άλμπη. 1997 / Ανεβαίνει το έργο Mr. Peter’s Connections. To Ψηλά από τη γέφυρα ανεβαίνει και πάλι και βραβεύεται με δυο Βραβεία Τόνι. 36

TO TIMHMA

1999 / Ο θάνατος του εμποράκου παρουσιάζεται στο Μπρόντγουεϊ με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τη συγγραφή του και κερδίζει Βραβείο Τόνι. 2000 / Το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και το Κέντρο Άρθουρ Μίλλερ στην Αγγλία διοργανώνουν εορταστικές εκδηλώσεις για τα ογδοηκοστά πέμπτα γενέθλια του συγγραφέα. 2002 / Πεθαίνει η Ίνγκεμποργκ Μόρατ. Του απονέμεται το Διεθνές Ίσπανικό Βραβείο Premio Principe de Asturias de las Letras. 2003 / Toυ απονέμεται το Βραβείο της Ίερουσαλήμ. 2004 / Ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη το έργο του Finishing the Picture. 2005 / Στις 10 Φεβρουαρίου ο Άρθουρ Μίλλερ πεθαίνει από ανακοπή καρδιάς στο σπίτι του στο Κονέκτικατ. Συντομευμένη εκδοχή του χρονολογίου που δημοσιεύτηκε στο πρόγραμμα της παράστασης Ήταν όλοι τους παιδιά μου, ΚΘΒΕ, 2006.

TO TIMHMA

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

ΓΡΑΦΕΊΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΠΕΡΊΟΔΕΊΩΝ

ΟΔΗΓΟΣ ΣΚΗΝΗΣ

ΣΥΝΤΟΝΊΣΤΡΊΑ

Φιλοθέη Ελευθεριάδου

Βούλα Γεωργιάδου

ΜΗΧΑΝΊΚΟΊ ΣΚΗΝΗΣ

Κώστας Γεράσης Αλέξανδρος Αυγερινός ΧΕΊΡΊΣΤΗΣ ΚΟΝΣΟΛΑΣ ΦΩΤΊΣΜΩΝ

Ηλίας Καλαϊτζίδης ΧΕΊΡΊΣΤΗΣ ΚΟΝΣΟΛΑΣ ΗΧΟΥ

Σωτήρης Τσολάκης ΦΡΟΝΤΊΣΤΗΣ

Παναγιώτης Ροβινσών ΕΝΔΥΤΡΊΑ

Κωνσταντίνα Μαντζούκα ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΚΗΝΊΚΩΝ & ΚΟΣΤΟΥΜΊΩΝ

Εργαστήρια ΚΘΒΕ

ΤΜΗΜΑ ΣΚΗΝΩΝ & ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΗ

Ίωάννα Καρτάση ΣΥΝΤΟΝΊΣΤΗΣ ΓΡΑΦΕΊΩΝ ΑΣΦΑΛΕΊΑΣ - ΦΥΛΑΞΗΣ ΚΑΘΑΡΊΟΤΗΤΑΣ

Ανέστης Καραηλίας

ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΣ

Στέλιος Τζολόπουλος

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ

ΣΥΝΤΟΝΊΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΊΩΝ

ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΣ

ΜΗΧΑΝΊΚΩΝ ΣΚΗΝΗΣ

Μιχάλης Χώρης

Κώστας Γεράσης

ΣΥΝΤΟΝΊΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΊΩΝ

ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ

ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΛΟΓΊΣΤΗΡΊΟΥ-ΚΕΝΤΡΊΚΟ ΤΑΜΕΊΟ

Τάσος Δαηλίδης ΗΧΗΤΊΚΩΝ

Γιάννης Αμπατζόγλου ΦΡΟΝΤΊΣΤΩΝ-ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΦΡΟΝΤΊΣΤΗΡΊΑΚΟΥ ΥΛΊΚΟΥ

Νίκος Συμεωνίδης ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΊΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΊΩΝ

Ζαχαρίας Παπαδόπουλος

Στέργιος Κεχαγιάς ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΊΑΣ ΟΊΚΟΝΟΜΊΚΩΝ ΣΤΟΊΧΕΊΩΝ

Αθανάσιος Τσολάκης ΠΡΟΜΗΘΕΊΩΝΔΊΑΧΕΊΡΊΣΗΣ ΥΛΊΚΟΥ

Κατερίνα Καράγαλη

ΡΑΠΤΡΊΩΝ

Ζωή Βλάχου ΕΡΓΑΤΩΝ ΣΚΗΝΗΣ-ΟΔΗΓΩΝ

Χάρης Πασχαλίδης

ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΗ

Ελπίδα Βιάννη ΣΥΝΤΟΝΊΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΊΩΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟΊ ΧΩΡΩΝ

Δημήτρης Καβέλης Ανέστης Καραηλίας Γιώργος Κασσάρας Δημήτρης Μητσιάνης Βασίλης Μυτηλινός (χρέη υπευθύνου) Περικλής Τράιος

TO TIMHMA

ΔΊΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

Αμαλία Κοντογιάννη ΤΥΠΟΥ & ΔΗΜΟΣΊΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

Καρίνα Ίωαννίδου ΑΡΧΕΊΟΥ-ΒΊΒΛΊΟΘΗΚΗΣ

Δήμητρα Βαλεοντή

TO TIMHMA