Γλυκό πουλί της νιότης | Sweet Bird of Youth

Γλυκό πουλί της νιότης Τενεσί Ουίλιαμς

ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ θεατρική περίοδος 2013-2014

Διοικητικό Συμβούλιο Πρόεδρος

Μένη Λυσαρίδου

Καλλιτεχνικός Διευθυντής

Γιάννης Βούρος

Αντιπρόεδρος

Φίλιππος Γράψας Μέλη

Δημήτρης Χαλκιάς Γιώργος Κιουρτσίδης Άννα Χατζησοφιά Γρηγόρης Βαλτινός Γιάννης Χρυσούλης

Το ΚΘΒΕ εποπτεύεται και επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού. Το ΚΘΒΕ είναι μέλος της Ένωσης των Θεάτρων της Ευρώπης.

Πρώτη παράσταση

Παρασκευή 21 Φεβρουαρίου βασιλικο θεατρο θεατρική περίοδος 2013-2014

Τενεσί Ουίλιαμς

Γλυκό πουλί της νιότης SWEET BIRD OF YOUTH is presented through special arrangement with The University of the South, Sewanee, Tennessee.

Τενεσί Ουίλιαμς Γλυκό πουλί της νιότης Απόδοση: Αντώνης Γαλέος Σκηνοθεσία-μουσική επιμέλεια: Βασίλης Νικολαΐδης Σκηνικά-κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ Φωτισμοί: Στέλιος Τζολόπουλος Επιμέλεια κίνησης: Κώστας Γεράρδος Σχεδιασμός βίντεο και ήχου: Γιάννης Πειραλής-Βιργινία Ρηγάκη Βοηθός σκηνοθέτη: Αθηνά Σαμαρτζίδου Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Δανάη Πανά Οργάνωση παραγωγής: Πέτρος Κοκόζης Διανομή με σειρά εμφάνισης Κοραλία Καράντη Πριγκίπισσα Κοσμονόπολις, η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο Μέμος Μπεγνής Τσανς Ουέην Βασίλης Ισσόπουλος Φλάι, υπάλληλος στο ξενοδοχείο «Βασιλικός Φοίνιξ» Δημήτρης Τσιλινίκος Τζωρτζ Σκάντερ, γιατρός Δημήτρης Κολοβός Μπος Φίνλεϋ, πολιτικός παράγοντας στο Σαιντ Κλάουντ Μίλτος Σαμαράς Τομ Φίνλεϋ, γιος του Μπος Φίνλεϋ Θάλεια Σκαρλάτου Θεία Νόνι Αμαλία Καβάλη Χέβενλυ Φίνλεϋ, κόρη του Μπος Φίνλεϋ Παναγιώτης Δόκτωρ Τσαρλς, υπηρέτης στο σπίτι του Μπος Φίνλευ Ιφιγένεια Δεληγιαννίδη Λούσυ, ερωμένη του Μπος Φίνλεϋ Γιάννης Τσάτσαρης Μπάρμαν, στο ξενοδοχείο «Βασιλικός Φοίνιξ» Σπύρος Σαραφιανός Αντιρρησίας

Μεταξύ α΄ & β΄ μέρους διάλειμμα 10΄

Πρώην συμμαθητές του Τσανς και μέλη της πολιτικής νεολαίας του κόμματος του Μπος Φίνλεϋ Απόστολος Μπαχαρίδης Μπαντ Γιάννης Σαμψαλάκης Σκότι Μαίρη Ανδρέου Έντνα Λίλα Βλαχοπούλου Βάιολετ Παναγιώτης Μπάρλας Τζακ, πιανίστας Ιάκωβος Μυλωνάς Νταν Χάτσερ, υποδιευθυντής του ξενοδοχείου «Βασιλικός Φοίνιξ» Μάνος Γαλανής, Θανάσης Δισλής, Νικόλαος Πολοζιάνης Τρεις άντρες από την πολιτική νεολαία του κόμματος του Μπος Φίνλεϋ

Σημείωμα του μεταφραστή Oι περιπέτειες ενός έργου

Η διαδικασία συγγραφής νέων έργων για τον Τενεσί Ουίλιαμς ήταν πάντα χρονοβόρα και επίπονη, καθώς ξεκινούσε γράφοντας μια ατελείωτη σειρά από σχεδιάσματα, τα οποία στη συνέχεια μετέτρεπε σε διηγήματα και μονόπρακτα και μόνο μετά από χρόνια τα ανέπτυσσε στα δράματά του. Από τα είκοσι δύο θεατρικά του που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα, τα δεκατέσσερα κυκλοφορούν σε περισσότερες από μία εκδοχές. Ο γενικός κανόνας είναι ότι οι ύστερες εκδοχές είναι οι πληρέστερες δραματουργικά και ανώτερες λογοτεχνικά. Το Γλυκό πουλί της νιότης αποτελεί τη μοναδική ίσως εξαίρεση. Οι τρεις εκδομένες εκδοχές από το 1959 μέχρι το 1962 καταμαρτυρούν μια σταδιακή απώλεια ελέγχου του συγγραφέα στο υλικό του: η δομή, η ανάπτυξη των χαρακτήρων και ο πυρήνας του έργου χάνουν εμφανώς τη συνοχή τους. Ο Ουίλιαμς το 1958, αφού επεξεργαζόταν σχεδιάσματα για το έργο για τουλάχιστον εννέα χρόνια καταλήγει σε ένα κείμενο προκλητικό, με ιδιαίτερη λογοτεχνικότητα, συμβολική δύναμη και μοναδικούς χαρακτήρες. Όταν το έργο ανεβαίνει έναν χρόνο μετά στο Μπρόντγουαιη, κατόπιν των επεμβάσεων του σκηνοθέτη Ελία Καζάν, ο Ουίλιαμς επιδίδεται σε έναν πυρετώδη μαραθώνιο αλλεπάλληλων αλλαγών στο κείμενο που τον συγχύζουν και τον αποσταθεροποιούν. Συνεχώς διαμαρτύρεται ότι δεν ξέρει ποια είναι η σχέση του με τους χαρακτήρες του έργου. Τα χειρόγραφα στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν και οι ειδικοί του τμήματος μάς βοηθούν να καταλάβουμε τους αρχικούς στόχους του Ουίλιαμς και την καθοδική πορεία του κειμένου, από την πρώτη εκδομένη εκδοχή του στο περιοδικό Esquire, προς αυτή που θεωρείται ως η επίσημη, η οποία είθισται να χρησιμοποιείται για τις παραστάσεις του έργου παγκοσμίως. Ο Ουίλιαμς άρχισε να επεξεργάζεται το Γλυκό πουλί ήδη από το 1949. Από αυτή τη φάση σώζονται 450 σελίδες δακτυλογραφημένων κειμένων. Οι μελετητές τα χωρίζουν σε τρεις σειρές ανάλογα με τον χαρακτήρα που αποτελεί το κέντρο βάρους στην πλοκή. Στην πρώτη σειρά, πρωταγωνιστής είναι ο Μπος Φίνλεϋ, που ο Τενεσί Ουίλιαμς έφτιαξε κάνοντας άμεσες αναφορές σε έναν λαϊκιστή γερουσιαστή του Νότου, τον Χιούι Λονγκ, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1935. Σε μία ομάδα σχεδιασμάτων, ο Μπος πάσχει από καρκίνο του λάρυγγα και πεθαίνει από αιμορρα-

5 γία, ενώ εκφωνεί την πιο σημαντική ομιλία για την επανεκλογή του. Στη δεύτερη σειρά, κέντρο βάρους είναι η κόρη του, που εδώ ο Τενεσί Ουίλιαμς την ονομάζει Ρόουζ (το όνομα της αδελφής του). Ο χαρακτήρας της είναι αντιφατικός: σε άλλα σχεδιάσματα είναι μια αθώα ψυχή που οδηγείται στη θυσία, σε άλλα είναι πιο διεφθαρμένη και από τον πατέρα της. Η τρίτη σειρά, με την οποία ο Ουίλιαμς είχε ασχοληθεί περισσότερο, περιστρέφεται γύρω από τα προβλήματα που προξενεί στον Μπος η ερωμένη του. Εδώ την ονομάζει επίσης Ρόουζ ή Κάντι, αλλά σίγουρα αποτελεί τον βασικό πυρήνα για τη δεσποινίδα Λούσυ, στο Γλυκό πουλί. Σε ένα από τα πιο ολοκληρωμένα μονόπρακτα, τη βρίσκουμε μόνη, παραμονή πρωτοχρονιάς του 1949, εξαγριωμένη γιατί ο Μπος γιορτάζει με τη σύζυγό του. Το έργο δεν είναι παρά ο οργισμένος μονόλογός της που διακόπτεται περιοδικά από τον λόγο του Μπος στο ραδιόφωνο. Σε μια άλλη εκδοχή, ο Μπος την αφήνει έγκυο, εκείνη κάνει έκτρωση, επειδή τον μισεί, και πεθαίνει στο χειρουργείο. Ολοκληρώνοντας αυτόν τον κύκλο, ο Ουίλιαμς καταπιάνεται με έναν νέο ήρωα, τον Φιλ Μπημ, έναν αποτυχημένο ηθοποιό, που αρχικά είναι εραστής και μόνος έρωτας της Ρόουζ/Κάντυ/Λούσυ και αντίπαλο δέος του Μπος. Στο αμέσως επόμενο σχεδίασμα, τον βάζει να επιστρέφει στην κωμόπολη για να ξαναβρεθεί με μια παλιά αγαπημένη του. Είναι ένα αιθέριο πλάσμα, φοράει πάντα μαύρα, γιατί όπως λέει έχει χάσει την αθωότητά της, αλλά και γιατί θρηνεί τον θάνατο του αρραβωνιαστικού της. Ο Φιλ της έχει κολλήσει χωρίς να το γνωρίζει γονόρροια, με αποτέλεσμα να υποστεί υστερεκτομή. Όσο αναρρώνει γνωρίζει έναν πιλότο, ο οποίος σκοτώνεται στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, εκεί που ο Φιλ δεν πολέμησε ποτέ, γιατί έπαθε νευρικό κλονισμό. Όντας καθολική, επιθυμεί να κλειστεί σε μοναστήρι για να ξεχάσει το παρελθόν. Εδώ κάνει την πρώτη του εμφάνιση και ο Τζωρτζ Σκάντερ, ένας γιατρός που τη βοηθάει να ενώσει τα κομμάτια του εαυτού της. Τα περισσότερα σχεδιάσματα αυτής της σειράς έχουν βίαιο τέλος: Ο αδελφός της ξυλοφορτώνει τον Φιλ, ένας αστυνόμος τον πυροβολεί, ή η μητέρα της για να εκδικηθεί την εγχείρηση της κόρης της τον δένει σε ένα χειρουργικό κρεβάτι και τον κάνει κομμάτια σαδιστικά. Η τελευταία εκδοχή με τίτλο Εχθρός: Ο χρόνος σύμφωνα με τον Τενεσί Ουίλιαμς είναι αυτή που αποτέλεσε τη βάση για το Γλυκό πουλί. Εδώ στο τέλος του μονόπρακτου κάνει και την πρώτη εμφάνιση η Πριγκίπισσα «Πεσματζόγλου». Στο σκηνικό δεσπόζει ένα τεράστιο ρολόι και τους διαλόγους συντροφεύει ένα μουσικό μοτίβο, ένας θρήνος. Η Πριγκίπισσα είναι ο χαρακτήρας που ταλάνισε περισσότερο τον Ουίλιαμς στην ανάπτυξή του. Αρχικά ήταν ο Αρτέμης Πεσματζόγλου, ένας παχύς αλλά πνευματικά γοητευτικός άντρας που φαίνεται να έχει διασυνδέσεις με το Χόλυγουντ. Ο Αρτ συναντάει τον Φιλ στο Μαϊάμι, τον ερωτεύεται πλατωνικά (λέει ότι δεν είναι πια σε ηλικία για σεξ), μες στο μεθύσι του λιποθυμάει και ο Φιλ τον οδηγεί στην πατρίδα του, για να βρεθεί με την παλιά του φιλενάδα, που για πρώτη φορά συνδέεται με τον Μπος Φίνλεϋ – είναι η κόρη του. Ο Μπος δεν κατέχει κεντρικό ρόλο στη δράση. Αντιθέτως, η κόρη του εξαγριωμένη από τη συμπεριφορά του Φιλ είναι αυτή που καλεί τον Τζωρτζ Σκάντερ στο ξενοδοχείο για να ευνουχίζουν τον Φιλ μαζί. Πολύ γρήγορα ο Ουίλιαμς συνειδητοποίησε ότι το έργο του δεν ήταν δυνατόν να περιοριστεί σε μια ομοφυλοφιλική φαντασίωση. Έτσι δημιουργεί μια από τις διασημότερες ηρωίδες του αρχικά, την «πριγκίπισσα Πεσματζόγλου, γνωστή στο ευρύτερο κοινό ως Αριάδνη Ντελ Λάγκο». Νομίζοντας ότι η επιστροφή της στη μεγάλη οθόνη ήταν αποτυχημένη, αποδρά σε έναν κόσμο γεμάτο αρσενικές πόρνες, αλκοόλ και χασίς. Το Γλυκό πουλί αποκτά δύναμη, αφού η παθητικότητα του Αρτ μετατρέπεται στο σφρίγος, τη δύναμη και τον πραγματισμό της Πριγκίπισσας.

Το 1956, ο Τζωρτζ Κήθλι πείθει τον Ουίλιαμς να ανεβάσει το έργο του στο Στούντιο Playhouse στη Φλώριντα. Το έργο σε αυτή τη φάση έχει δύο πράξεις και έντεκα εικόνες. Η πρώτη πράξη θα μείνει περίπου η ίδια σε όλες τις μετέπειτα εκδοχές. Παρουσιάζει τη σχέση του Φιλ και της Πριγκίπισσας, όταν ξυπνούν Κυριακή του Πάσχα σε μια σουίτα ξενοδοχείου. Η δεύτερη πράξη, ωστόσο εδώ, είναι εντελώς διαφορετική από κάθε γνωστή εκδοχή. Οι εικόνες 1 και 2 είναι παντομίμες με ελάχιστο κείμενο: η Βάλερι Φίνλεϋ (όπως ονομάζει τώρα τη Ρόουζ ο Ουίλιαμς) πείθεται, ακούγοντας την αναστάσιμη λειτουργία στην εκκλησία, ότι η μήτρα της έχει αποκατασταθεί από θαύμα και τρέχει σε κρίση υστερίας και εγωπάθειας στο νοσοκομείο, για να απαιτήσει από τον Σκάντερ να παρατήσει τον ασθενή που χειρουργεί, για να της κάνει ακτινογραφία. Όπως μαθαίνουμε στην τρίτη εικόνα, στο σπίτι του Μπος Φίνλεϋ, οι ακτινογραφίες αποδεικνύουν ότι η προηγούμενη εγχείρηση είχε πετύχει και τίποτα δεν έχει αποκατασταθεί από θαύμα. Εδώ συναντάμε τον Μπος, τον γιο του Φρεντ, και την κουνιάδα του, Θεία Νόνι, και βλέπουμε τον Μπος να χειρίζεται την οικογένειά του με την ίδια πανουργία και ανηθικότητα, όπως και την πολιτεία την οποία κυβερνά. Ο Φιλ μπορεί να είναι αδύναμος και ναρκισιστικά εξαρτημένος από την ομορφιά και τη γοητεία του, αλλά κατορθώνει να γίνει αγαπητός στο κοινό. Η σημαντικότερη αλλαγή του Ουίλιαμς είναι ότι ο Φιλ δεν είναι πια υπεύθυνος για τη μόλυνση της Βάλερι. Την είχε προσκαλέσει στην Καλιφόρνια, αλλά δεν κατάφερε να την παραλάβει από το αεροδρόμιο, λόγω της σύλληψης του για χρήση ναρκωτικών ουσιών. Στη θέση του βρίσκεται ένας άγνωστος που την οδηγεί σε ένα ερημικό σημείο, όπου μια παρέα ναρκομανών τη βιάζει. Ο Φιλ παρόλο που στην αρχή δείχνει να μην τον αφορά ο θάνατος της μητέρας του, φοράει ένα μαύρο περιβραχιόνιο σε όλη τη διάρκεια του έργου. Στην έκτη εικόνα, την πολιτική συγκέντρωση του Μπος, η Πριγκίπισσα συγκρίνει τον τρόπο που μιλάει ο Μπος με κάποιον άλλον που είχε ακούσει να μιλάει σε ένα bier garten στο Μόναχο πριν από τον πόλεμο. Στην έβδομη εικόνα, η δράση επιστρέφει στο δωμάτιο της Πριγκίπισσας. Εκεί ανακαλύπτει, τηλεφωνώντας σε μια δημοσιογράφο κοσμικών νέων, ότι οι φόβοι της ήταν ανυπόστατοι. Οι μπράβοι του Μπος έρχονται και παίρνουν τον Φιλ για να τον ευνουχίσουν πιστεύοντας ότι αυτός φταίει για τα δεινά της Βάλερι. Εκείνος δεν κάνει τίποτα για να τους αλλάξει άποψη. Το έργο τελειώνει με μία μελοδραματική νότα (εικόνα 8), η οποία όμως σύμφωνα με τους κριτικούς και τους συντελεστές της παράστασης συγκλόνιζε το κοινό. Στην αρχή ακούγεται μια κραυγή και μετά βλέπουμε την Αριάδνη να εμφανίζεται με ένα τηλέφωνο κλαίγοντας και λέγοντας «Σας παρακαλώ, σας παρακαλώ, κάποιος με ζήτησε, είμαι σίγουρη, κάποιος μόλις με ζήτησε». Στην άλλη πλευρά της σκηνής, εμφανίζεται η Βάλερι, ντυμένη καλόγρια και προσεύχεται «Παναγιά μου, τύλιξε με στον έναστρο μανδύα σου. Κάνε την καρδιά μου αιώνια προσευχή σου». Η ηθοποιός που έπαιζε την Πριγκίπισσα έλεγε: «Δεν είμαι πολύ σίγουρη για το τέλος. Είναι λίγο φτηνό ίσως αλλά κάθε φορά που ακούω αυτά τα λόγια εγώ ανατριχιάζω ολόκληρη». Τον Απρίλιο του 1958 ο Ουίλιαμς ξαναπιάνει το κείμενο για να ετοιμάσει την εκδοχή του Μπρόντγουαιη. Γράφει άλλες 475 σελίδες. Εδώ αλλάζουν τα ονόματα: ο Φιλ γίνεται Τσανς Ουέην, η Βάλερι Χέβενλυ. Συνεκτικός δεσμός για τη δομή γίνονται οι συναντήσεις τους και οι ανατροπές στη σχέση τους. Ο Ελία Καζάν συμφωνεί να ανεβάσει το Γλυκό πουλί στη Νέα Υόρκη. Ο Ουίλιαμς όμως ταυτόχρονα, βλέποντας την πορεία των επεμβάσεων, κανονίζει να δημοσιευτεί η επεξεργασμένη εκδοχή της Φλώριντα στο περιοδικό Esquire. Τον Δεκέμβριο του 1958, το περιοδικό έχει ετοιμάσει δοκίμια και είναι έτοιμο να πάει στο τυπογραφείο, όταν ο Ουίλιαμς, επηρεασμένος από τον Καζάν, αλλάζει το τέλος, δημιουργώντας την τρίτη πράξη και το τέλος που θα καθι-

6 Γλυκό πουλί της νιότης

7 ερωθεί σε όλες σχεδόν τις μετέπειτα εκδοχές. Το κείμενο αυτό είναι το πιο κοντινό στις αρχικές προθέσεις του Ουίλιαμς και το πιο ενδιαφέρον δραματουργικά και λογοτεχνικά. Αυτή είναι και η εκδοχή που χρησιμοποιείται στην παράσταση που θα παρακολουθήσετε, σε συνδυασμό με στοιχεία και από τις άλλες εκδοχές, με περικοπές βεβαίως, που η οικονομία μιας παράστασης απαιτεί. Στην εκδοχή του Πουλιού που επεκράτησε μετά την παράσταση στο Μπρόντγουαιη, ο Ουίλιαμς συμβίβασε το όραμά του για τους χαρακτήρες, καταλήγοντας σε ένα πιο εντυπωσιακό σκηνικό αποτέλεσμα. Χρησιμοποιεί για πρώτη φορά μια γιγάντια οθόνη τηλεόρασης για τον λόγο του Μπος, μετατοπίζοντας όμως έτσι το ενδιαφέρον από τον Τσανς στον αγώνα εξουσίας του Μπος. Κόβονται όλες οι σκηνές συνάντησης με τη Χέβενλυ και ειδικά η σκηνή του τηλεφωνήματος, που οι μελετητές ονομάζουν ο «Κήπος του Αλλάχ», και οι αναφορές στο θαύμα. Έτσι χάνεται και ο παραλληλισμός ανάμεσα στην υστερεκτομή της Χέβενλυ και τον ευνουχισμό του Τσανς, αλλά και ο ρόλος της Χέβενλυ υποβιβάζεται ανεπανόρθωτα. Η πριγκίπισσα βαφτίζεται «Κοσμονόπολις», και το όνομά της από Αριάδνη γίνεται Αλεξάνδρα. Έτσι όλες οι αναφορές στους μύθους γίνονται έμμεσες. Τα στοιχεία από τις διάφορες εκδοχές αρχίζουν να βγαίνουν ανταγωνιστικά στην επιφάνεια του έργου και να δημιουργούν ασυνέπειες και αινίγματα που συγχύζουν κριτικούς και κοινό. Η πιο αδικαιολόγητη αλλαγή ίσως είναι ότι ο Τσανς φαίνεται να γνωρίζει ότι είναι υπεύθυνος για την ασθένεια της Χέβενλυ και δεν την έχει ειδοποιήσει. Με αυτό τον τρόπο δυναμιτίζεται κάθε μετέπειτα προσπάθεια στην πορεία του έργου να δημιουργηθούν θετικά αισθήματα για τον Τσανς στο κοινό. Η παραγωγή του Καζάν ανέβηκε στο θέατρο Martin Beck, 10 Μαρτίου του 1959. Οι κριτικοί και το κοινό το αποθέωσαν και το συνέκριναν με το Λεωφορείο και τη Λυσσασμένη γάτα. Ο Ουίλιαμς παρόλα αυτά συνεχίζει να γράφει. Το 1961, παρουσιάζει ένα άλλο κείμενο, σε ένα δημοτικό θέατρο στο Χόλυγουντ. Η πρώτη πράξη μένει ίδια, η δεύτερη κόβεται αδυσώπητα – μένουν μόλις 15 σελίδες. Η παρουσία της Λούσυ μένει αδικαιολόγητη και οι αναφορές στο παρελθόν της Χέβενλυ μειώνονται στο ελάχιστο. Η Πριγκίπισσα στις δύο πρώτες πράξεις ονομάζεται Αλεξάνδρα και στην τρίτη Αριάδνη. Προσπαθώντας να αλλάξει τα τελευταία λόγια του Τσανς, για τα οποία κατακρίθηκε από σύσσωμη την κριτική, δημιουργεί δύο νέα εναλλακτικά φινάλε στα οποία ο Τσανς ευνουχίζεται μόνο συμβολικά. Αυτή η εκδοχή θα κυκλοφορήσει το 1962 από τη Dramatists Play Service και θα είναι η τελευταία διαφορετική εκδοχή του έργου που θα εκδοθεί κατά τη διάρκεια της ζωής του Ουίλιαμς. Είναι και η πιο απομακρυσμένη από τα αρχικά του σχέδια. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα για τη πολύτιμη συνεργασία τους το αρχείο του πανεπιστημίου του Τέξας και τον Ντριούι Ουέην Γκαν. Αντώνης Γαλέος

Κοραλία Καράντη, Μέμος Μπεγνής

Ο Τενεσί Ουίλιαμς αγαπάει τους ήρωές του, τους λατρεύει· είναι όμως σκληρός απέναντί τους, αμείλικτος, όπως ήταν και με τον ίδιο του τον εαυτό. Στο Γλυκό πουλί της νιότης, έργο ωριμότητας, ο συγγραφέας φέρνει αντιμέτωπα πρόσωπα εκ διαμέτρου αντίθετα το ένα από το άλλο, ήρωες τσακισμένους, δυστυχισμένους, σχεδόν χωρίς ελπίδα, αλλά με λύσσα για ζωή, έστω για επιβίωση. Πρώτη η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο· μια μεγάλη σταρ του κινηματογράφου, που, μες στον πανικό της για τη φθορά του χρόνου, τις πρώτες ρυτίδες που αχνοφαίνονται, εγκαταλείπει τα πάντα, σαν άλλη Γκάρμπο, και περιπλανιέται χωρίς σκοπό, προσπαθώντας να «ξεχάσει», μες στις καταχρήσεις και τα παραισθησιογόνα. Μαζί της σέρνει έναν νεαρό ζιγκολό, τον Τσανς Ουέην, αποτυχημένο σε όλους τους τομείς, που, και αυτός απελπισμένος από την απειλή του χρόνου, κάνει απεγνωσμένες προσπάθειες να γαντζωθεί από κάπου, από πάνω της στη συγκεκριμένη περίπτωση, μήπως και σωθεί… Το ζευγάρι καταλήγει στο Σαιντ Κλάουντ, μια πόλη του αμερικάνικου νότου, πατρίδα του Τσανς, που είναι ακριβώς το αντίθετο από την ονομασία της («Αγία Νεφέλη»). Είναι άντρο συντηρητισμού και παρακμής, με εξέχον πολιτικό πρόσωπο τον Μπος Φίνλεϋ, έναν παράφρονα που έχει βυθίσει την πόλη σε μια ρατσιστική τρομοκρατία, εν ονόματι όμως μιας θεϊκής αποστολής, στην οποία ο ίδιος πιστεύει ακράδαντα. Ο Τσανς, διωγμένος από τον Μπος, ανεπιθύμητος και μισητός στην πόλη, επιστρέφει με σκοπό να ξανακερδίσει την ιδανική, για αυτόν, γυναίκα, την κόρη του Μπος, την Χέβενλυ («Ουράνια»), την οποία, ωστόσο, χωρίς να το θέλει, έχει καταστρέψει. Έτσι, η Χέβενλυ τύποις μόνο είναι ζωντανή, εσωτερικά είναι νεκρή. Ο Τσανς χρησιμοποιεί την Αλεξάνδρα για τον σκοπό του. Μάταια όμως. Γύρω από το κουαρτέτο αυτό, οι κάτοικοι του Σαιντ Κλάουντ, οπαδοί και αντίπαλοι του Μπος, ένας θίασος τρομαγμένων και ανελεύθερων ανθρώπων, που μοιραία συγκρούονται με το Τσανς, μέχρι τελικής εξόντωσης. Η Αλεξάνδρα είναι η μόνη που θα ξεφύγει, με μιαν ελπίδα αναγέννησης…

Σημείωμα του σκηνοθέτη

Αυτό είναι το βασικό πλαίσιο του έργου του Ουίλιαμς, το οποίο, ως γνωστόν, γράφτηκε και ξαναγράφτηκε, κατόπιν απαιτήσεων και πιέσεων διάφορων παραγόντων προς τον συγγραφέα. Ο Ελία Καζάν π.χ., που ανέβασε το έργο το ‘59, απαίτησε σκηνικές λύσεις και παραμέτρους που εξυπηρετούσαν τη δική του οπτική και ο Ουίλιαμς αδύναμος, ανασφαλής, αβέβαιος για τον εαυτό του και το έργο του, ενέδωσε και τότε και κάθε φορά, κάνοντας τα χατίρια όλων, γράφοντας και ξαναγράφοντας το έργο, αλλάζοντας καταστάσεις, προσθέτοντας σκηνές, αφαιρώντας άλλες. Από το «χαοτικό» υλικό όλων αυτών των εκδοχών, με τον μεταφραστή και φίλο Αντώνη Γαλέο, αποφασίσαμε να κάνουμε μια σύνθεση, υπακούοντας στην οικονομία της δράσης, αφαιρώντας επαναλαμβανόμενες πληροφορίες, αλλά πρωτίστως ακολουθώντας την ουσιαστική επιθυμία του ιδίου του συγγραφέα, που, από τα γραπτά και τις σημειώσεις του, γνωρίζουμε πολύ καλά. Έτσι ο Τσανς Ουέην δεν είναι άμεσα ένοχος για την κατάσταση της Χέβενλυ. Το νόσημα που την καταστρέφει δεν της το μεταδίδει ο ίδιος, αλλά «φίλοι» του, που για να τον εκδικηθούν, βιάζουν την Χέβενλυ, εν τη απουσία του. Εκείνη αποκρύπτει το γεγονός, αλλά και την ασθένειά της, από ντροπή· αυτό είναι λογικό, αν σκεφτεί κανείς πως ακόμη και σήμερα το θύμα βιασμού σπανίως βρίσκει δίκιο. Έχει, για τον νόμο, μεγάλη ευθύνη και το ίδιο! Ας αναλογιστούμε τη βαρύτητα της κατάστασης τα χρόνια του πενήντα και δη στην Αμερική του νότου, όπου τότε ίσχυε ακόμα ο Ναπολεόντειος κώδικας. Έτσι στην παράστασή μας, υπάρχει η περίφημη σκηνή του τηλεφωνήματος, όπου η Χέβενλυ εξομολογείται στον Τσανς την περιπέτειά της, σκηνή που λείπει από την επίσημη εκδοχή του έργου, όπου άλλωστε ο ρόλος της Χέβενλυ είναι ούτως ή άλλως συρρικνωμένος. Το γεγονός του βιασμού τονίζει από την άλλη, την αντιπάθεια που έχουν όλοι για τον Τσανς, αφενός από ζήλια για την ομορφιά του, κυρίως όμως λόγω της έπαρσής του και τον συνεχή αυτο-χαρακτηρισμό του, ως «δασκάλου του έρωτα»… Κενός, αφελής, ανώριμος εμφανίζεται στο έργο ο Τσανς, στοχεύει στα «ψηλά», τη μεγάλη καριέρα, την κόρη του πιο πλούσιου της περιοχής· δεν έχει όμως τα φόντα για όλα αυτά. Αποτυγχάνει και έτσι, εν αναμονή της μεγάλης ευκαιρίας, επιλέγει τον εύκολο δρόμο, προσφέρει τα νιάτα του, την ομορφιά του, βορά στον οιονδήποτε. Και εδώ όμως αποτυχημένος είναι, γιατί και ο αγοραίος έρωτας απαιτεί προσήλωση, που ο Τσανς δεν είναι σε θέση να δείξει, γιατί τον κατατρέχει το κυνήγι του άπιαστου ονείρου. Χωρίς ταλέντο, χωρίς μυαλό, ανερμά-

9 τιστος, όντως «μολύνει ό,τι αγγίζει», όπως του προσάπτει η τελευταία πελάτισσα, η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο. Αυτή πάλι, μες στην άκρατη εγωπάθειά της, συγκινείται από την παιδικότητα, την αγωνία και την ομορφιά του Τσανς και με τον τρόπο της, τον ερωτεύεται. «Αισθάνεται για πρώτη φορά στη ζωή της κάτι για κάποιον άλλον έξω από την ίδια». Αυτός όμως δεν της δίνει σημασία, τη χρησιμοποιεί και την ταυτίζει με την αποτυχία του, τής το πετάει δε κατάμουτρα «αν δεν τα καταφέρω, θα είμαι ξανά κοντά σου» της λέει. Η Αλεξάνδρα όμως, όσο και αν έχει πέσει στη χειρότερη δίνη, στο χαμηλότερο σημείο αυτοεκτίμησης, έχει ταλέντο, είναι πραγματική καλλιτέχνις. Ένα τηλεφώνημα (σπουδαία δραματική στιγμή του έργου) τής αποδεικνύει πως δεν έχουν όλα τελειώσει, η τελευταία της ταινία έχει τεράστια επιτυχία και ένας νέος δρόμος την περιμένει. Για πόσο, ποιος ξέρει… Η Αλεξάνδρα φεύγει να συναντήσει τον κόσμο της, που τη ζητάει και πάλι· κάνει μια ύστατη προσπάθεια να πάρει μαζί της τον Τσανς· εκείνος όμως αρνείται και, για πρώτη φορά ώριμος, μένει για να υποστεί τις ολέθριες συνέπειες μιας χαμένης ζωής. Στην παρούσα παράσταση προσπαθήσαμε να δούμε τους ήρωες του έργου χωρίς τις μανιέρες και τα κλισέ, που συνήθως συνοδεύουν τον Ουίλιαμς. Άνθρωποι με σάρκα και οστά, πληγωμένοι, τσακισμένοι, με τρομερές αδυναμίες, με κανέναν τρόπο μονοδιάστατοι… τους αντιμετωπίσαμε, νομίζω, με χιούμορ, μες στην προσπάθεια να δικαιολογήσουμε τις ακραίες καταστάσεις του έργου. Ακόμα και ο Μπος, η τερατώδης αυτή φυσιογνωμία, έχει και την ανθρώπινή της πλευρά και μάλιστα έντονη. Και η όλη ατμόσφαιρα υπογραμμίζεται από το μοτίβο του Τσανς, το “nature boy”, το παλιό τραγουδάκι του Νατ Kινγκ Κόουλ, αλλά και τις μουσικές του Μάιλς Ντέιβις, που τονίζουν ιδανικά το πέρασμα του χρόνου και τη σφραγίδα που αυτός αφήνει στις ανθρώπινες ψυχές.

Βασίλης Νικολαΐδης Ιανουάριος 2014

Αμαλία Καβάλη, Δημήτρης Κολοβός

29

Μέμος Μπεγνής, Κοραλία Καράντη

Ο Τενεσί Ουίλιαμς για το Γλυκό πουλί της νιότης Πρόλογος1

Ένα πρωινό, όχι πολύ μακρινό από σήμερα, πήγα στο γραφείο μου και βρήκα αφημένο ένα γράμμα που είχα γράψει αλλά δεν είχα ταχυδρομήσει ποτέ. Άρχισα να το διαβάζω και ανακάλυψα αυτή την πρόταση: «Είμαστε όλοι πολιτισμένοι άνθρωποι, πράγμα που σημαίνει ότι είμαστε όλοι κατά βάθος κτήνη, αλλά τηρούμε κάποιους κανόνες πολιτισμένης συμπεριφοράς». Μετά συνέχιζα: «Φοβάμαι πως εγώ σέβομαι λιγότερους κανόνες από εσένα. Ο λόγος; Η πλάτη μου είναι ακουμπισμένη σε έναν τοίχο και είναι ακουμπισμένη εκεί τόσο πολύ καιρό που η πίεση της πλάτης μου στον τοίχο έχει αρχίσει να θρυμματίζει τον σοβά, να αποκαλύπτει τα τούβλα και τη λάσπη». Παράξενο δεν είναι; Έλεγα πως ο τοίχος υποχωρεί, και όχι η πλάτη μου... Ακολουθώντας την ίδια πορεία ελευθέρων συνειρμών, ξαφνικά θυμήθηκα ένα δείπνο μου με έναν διάσημο συνάδελφο. Κατά τη διάρκεια αυτού του δείπνου, ενώ πλησίαζε προς το τέλος του, εκείνος έσπασε μια μακριά, πένθιμη σιωπή σηκώνοντας προς το μέρος μου το συμπονετικό του βλέμμα και λέγοντάς μου, γλυκά: «Τενεσί, δεν νιώθεις πως έχεις βρεθεί σε αδιέξοδο ως συγγραφέας»; Απάντησα χωρίς δεύτερη σκέψη· τα λόγια σχηματίστηκαν αμέσως από τη γλώσσα μου χωρίς την παραμικρή παύση για να τα μελετήσω. Είπα: «Ναι, πάντα ήμουν σε αδιέξοδο – αλλά ο πόθος μου να γράψω ήταν τόσο μεγάλος που πάντα περνούσε κάθε εμπόδιο και το άφηνε πίσω». Κανένα ψέμα δεν βγαίνει από το στόμα τόσο γρήγορα. Οι προσχεδιασμένοι λόγοι έχουν ψέματα και υπεκφυγές, όχι οι αυθόρμητες κουβέντες που ξεστομίζουμε δίχως δεύτερη σκέψη. Και ήταν όντως η αλήθεια. Στα δεκατέσσερά μου ανακάλυψα τη συγγραφή ως φυγή από έναν κόσμο πραγματικότητας που με έκανε να νιώθω έντονη δυσφορία. Αμέσως έγινε το καταφύγιό μου, η σπηλιά μου, το κρυσφήγετό μου. Τι ήθελα να αποφύγω; Τα παιδιά της γειτονιάς που με 1. Γράφτηκε πριν από την πρεμιέρα του Γλυκού Πουλιού στο Μπρόντγουαιη και δημοσιεύτηκε στους New York Times την Κυριακή 8 Μαρτίου του 1959.

15 φώναζαν συκιά, τον πατέρα μου που με έλεγε αδελφούλα κι όλα αυτά επειδή προτιμούσα να διαβάζω βιβλία από τη μεγάλη βιβλιοθήκη του παππού μου με τα κλασικά βιβλία παρά να παίζω βώλους, μπέηζμπολ και άλλα φυσιολογικά παιχνίδια για παιδιά, επειδή πέρασα μια σοβαρή παιδική ασθένεια και είχα υπερβολική προσκόλληση στα θηλυκά μέλη της οικογένειάς μου, αυτά που με τα χάδια τους με είχαν ξαναφέρει στη ζωή. Νομίζω δεν είχα κλείσει καλά-καλά μια εβδομάδα που άρχισα να γράφω, όταν βρέθηκα σε αδιέξοδο για πρώτη φορά. Δεν ξέρω πώς να περιγράψω το αδιέξοδο, ώστε και να με καταλάβουν άνθρωποι που δεν είναι νευρωσικοί. Θα προσπαθήσω. Όλη μου τη ζωή με στοιχειώνει η εμμονή πως όταν επιθυμείς κάτι ή το αγαπάς με πάθος, εκθέτεις τον εαυτό σου σε κίνδυνο, αυξάνεις τις πιθανότητες –για να μην πω ότι δημιουργείς τις προϋποθέσεις– για να χάσεις αυτό που θες πάνω από όλα. Ας είναι. Αυτό το αδιέξοδο ήταν πάντα εκεί και θα είναι πάντα εκεί, και η πιθανότητα (chance) να μου δοθεί ό,τι ποθώ ή να το κατακτήσω πάντα θα χάνεται ανεπιστρεπτί, γιατί αυτό το αδιέξοδο δεν θα σταματήσει να υπάρχει ποτέ. Κάποτε μίλησα για αυτό σε ένα ποίημα με τίτλο «Τα υπέροχα παιδιά». «Αυτός, ο δαίμονας, στήνει οχυρώματα από χρυσό και πορφυρό αλουμινόχαρτο, εμπορική ονομασία προϊόντος: Φόβος (και άλλες παλίρροιες του Αυγούστου), κι εκείνα, τα παιδιά τα περνούν αψήφιστα με ένα σάλτο, πετώντας πάντα πίσω το άγριο γέλιο τους». Ο αναγκαστικός μου αγώνας, ωστόσο, με αυτόν τον αντίπαλο, τον φόβο, που μερικές φορές γινόταν τρόμος, μου δημιούργησε μια τάση να μεταφέρω μια ατμόσφαιρα υστερίας και βίας στα έργα μου, μια ατμόσφαιρα που υπάρχει σε όλα μου τα έργα από την πρώτη κιόλας στιγμή. Το πρώτο μου δημοσιευμένο έργο, για το οποίο πληρώθηκα με το μεγάλο ποσό των τριάντα πέντε δολαρίων, ήταν ένα διήγημα που δημοσιεύτηκε στο τεύχος Ιουλίου ή Αυγούστου του περιοδικού Παράξενες Ιστορίες2 το 1928. Χρησιμοποιώντας ως πηγή μία παράγραφο από τις αρχαίες ιστορίες του Ηροδότου έφτιαξα μία πλοκή, όπου η αιγύπτια βασίλισσα, η Νιτόκρις, προσκαλεί όλους τους εχθρούς της σε ένα πλουσιοπάροχο τραπέζι σε μία υπόγεια αίθουσα στις ακτές του Νείλου, και στο αποκορύφωμα του γλεντιού, ζητάει να τη συγχωρέσουν και αποχωρεί από το τραπέζι. Στη συνέχεια διατάζει να ανοίξουν ειδικές καταπακτές και τα νερά του Νείλου αφήνονται να ξεχυθούν στην κλειδωμένη αίθουσα δεξιώσεων, πνίγοντας τους μισητούς τους καλεσμένους σαν να ήταν όλοι αρουραίοι. Ήμουν στα δεκαέξι μου όταν έγραψα αυτό το διήγημα, είχα όμως ήδη περγαμηνές συγγραφέα. Ήμουν στο επάγγελμα ήδη από τα δεκατέσσερά μου και, αν έχετε υπόψη σας όσα γραπτά μου ακολούθησαν από τότε, δεν θα χρειαστεί να σας επισημάνω πως αυτό το διήγημα έθεσε τα θεμέλια για το μετέπειτα συγγραφικό μου έργο. Τα πρώτα τέσσερά μου έργα, τα δύο από τα οποία παίχτηκαν στο Σαιντ Λούις, ήταν εξίσου βίαια, ή και ακόμα πιο βίαια. Το πρώτο μου έργο που ανέβηκε από επαγγελματίες και είχε προοπτικές να ανέβει στο Μπρόντγουαιη ήταν Η μάχη των αγγέλων: περισσότερη βία δεν γίνεται να δείξεις στη σκηνή.

2. Weird Tales

Ιφιγένεια Δεληγιαννίδη, Μέμος Μπεγνής

4 Γλυκό πουλί της νιότης

Μίλτος Σαμαράς, Θάλεια Σκαρλάτου, Δημήτρης Κολοβός

17

Ένας αμερικανός ποιητής στη θεατρική σκηνή “Τennessee, don’t you feel that you are blocked as a writer?”: Αυτήν την ερώτηση που του είχε απευθύνει κάποτε ένας συνάδελφός του, θυμήθηκε ο Τενεσί Ουίλιαμς σε ένα άρθρο του στους Νew York Times, στις 8 Μαρτίου 19591, δύο μόλις μέρες πριν από την πρεμιέρα του έργου Γλυκό πουλί της νιότης (Sweet Βird of Υouth), στο Μπρόντγουαιη. Η απάντηση ήρθε αργότερα συνειρμικά: «Ναι, πάντοτε αισθανόμουν να έχω αναστολές ως συγγραφέας, αλλά η επιθυμία μου να γράψω ήταν τόσο δυνατή, που πάντα έσπαγε τα εμπόδια και προχωρούσε απρόσκοπτα». Μέσα σε αυτά τα αυθόρμητα, χωρίς ψέματα και αποσιωπήσεις, λόγια βρίσκεται η άκρη του νήματος που οδηγεί σε βαθύτερες αλήθειες: «Στα δεκατέσσερα ανακάλυψα το γράψιμο σαν απόδραση από μια πραγματικότητα που με έκανε να αισθάνομαι οδυνηρά έξω από τα νερά μου. Έγινε αμέσως το καταφύγιό μου, η σπηλιά μου, η απόδρασή μου. Από τι; Από τα παιδιά της γειτονιάς που με φώναζαν αδερφούλα, κι από τον πατέρα μου που με έλεγε Μiss Nancy, επειδή προτιμούσα να διαβάζω βιβλία στη μεγάλη κλασική βιβλιοθήκη του παππού μου, αντί να παίζω βώλους, μπέηζμπολ και άλλα κατάλληλα παιχνίδια για παιδιά, κι αυτό εξ αιτίας μιας σοβαρής παιδικής ασθένειας και της υπερβολικά στενής προσκόλλησής μου στα γυναικεία μέλη της οικογένειάς μου, που με παρηγορούσαν και με συμφιλίωναν με τη ζωή». Οι γραμμένες σελίδες θα ισοδυναμούν για τον Ουίλιαμς με την αποδέσμευση από τους περιοριστικούς φραγμούς. Εκεί και οι τραυματικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας θα επιστρέφουν άμεσα ή έμμεσα, αφού, όπως παρατηρεί ο Φρόυντ, το πρώιμο τραύμα που σημαδεύει ανεξίτηλα τη μνήμη απειλεί με την επιμονή του να αναδύεται και να επισκέπτεται κατ’ επανάληψιν το παρόν.

1 Το ίδιο κείμενο αναδημοσιεύεται ως πρόλογος στο: Τennessee Williams, Sweet Βird of Υouth, Α Streetcar named Desire, The Glass Menagerie, Penguin Plays, Λονδίνο 1983, σ. 9-13.

Ο Τενεσί Ουίλιαμς (1911-83) γεννήθηκε στο Κολόμπους του Mισισιπή, που το αποχωρίστηκε στα εννιά του χρόνια, ακολουθώντας την οικογένειά του στο Σαιντ Λούις του Μιζούρι. Το πραγματικό του όνομα ήταν Thomas Lanier Williams, αλλά προτίμησε να υιοθετήσει το όνομα της Πολιτείας που συνδέεται με τους προγόνους του, με το οποίο άλλωστε τον προσφωνούσαν αργότερα και οι φίλοι του. Θα ονομαστεί ξανά Τομ, μέσα από τον ρόλο του αφηγητή στο αυτοβιογραφικό “memory play”, που θα του χαρίσει την αναγνώριση: αν και μαθητής ακόμη είχε κερδίσει το 1928 «το μεγάλο ποσόν» των τριανταπέντε δολαρίων για την πρώτη του δημοσίευση και το 1939 την πρώτη του διάκριση, έπρεπε να περιμένει ως το 1945 για την καταξίωση με τον Γυάλινο κόσμο, που θα αποσπάσει το βραβείο των New York Drama Critics’ Circle. Τα αμέσως επόμενα χρόνια θα τιμηθεί, εναλλάξ με τον Άρθουρ Μίλλερ, και πάλι με το βραβείο των Κριτικών της Νέας Υόρκης, όπως και με το Πούλιτζερ. Η φήμη του θα απογειωθεί το 1947 με το περίφημο πια Λεωφορείο ο Πόθος σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν, που, μετά μια τετραετία, έμελε να γίνει μια ταινίαμύθος, εγκαινιάζοντας την παράλληλη παρουσία του αμερικανού συγγραφέα στη σκηνή και την οθόνη. Πολυγραφότατος, ο Ουίλιαμς θα συνεχίσει να δημοσιεύει σχεδόν ως το τέλος της ζωής του, όμως ο κύκλος της δημιουργικής συγγραφικής πορείας του δικαίως θεωρείται ότι κλείνει το 1961 με τη Νύχτα της Ιγκουάνα. Η δεκάδα πάντως των κορυφαίων έργων του που θα συνεχίσουν να παίζονται ανά τον κόσμο, τον καθιστούν έναν από τους κλασικούς του σύγχρονου δυτικού θεάτρου. Τώρα, νέοι δραματουργοί παίρνουν τη σκυτάλη, όπως ο Έντουαρντ Άλμπι, ενώ στην εκρηκτική αμερικανική σκηνή του «off Broadway» δεσπόζουν οι πειραματικές παραστάσεις και τα μεταδραματικά εγχειρήματα.

Υπερασπίζοντας τον αντιήρωα

Ο γυάλινος κόσμος, Λεωφορείο ο Πόθος, Καλοκαίρι και καταχνιά, Τριαντάφυλλο στο στήθος, Ο Ορφέας στον Άδη, Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι, Γλυκό πουλί της νιότης, Η νύχτα της Ιγκουάνα… Οι τίτλοι των έργων του Ουίλιαμς έχουν εύστοχα παρομοιαστεί με την πυκνότητα και την ευθραυστότητα του χαϊκού. Δραματουργός του νότου και της παρακμής, της μελαγχολικής αναπόλησης και της ωμής ειλικρίνειας, σμίγει στη γραφή του πραγματικότητα και ποίηση, συναίσθημα και λίμπιντο, έντονες εικόνες και συμβολιστικά παιχνίδια. Με αλάνθαστο ένστικτο μυθοποιεί ευαίσθητες υπάρξεις μέσα στο αντεστραμμένο αμερικάνικο όνειρο και την απειλή του ανελέητου χρόνου. Η άνοδος του στο θεατρικό στερέωμα συμπίπτει με το τέλος του β΄ παγκοσμίου πολέμου, απ’ όπου οι ΗΠΑ βγαίνουν, κατά δήλωση του Προέδρου Tρούμαν, ως «το πιο ισχυρό κράτος της Ιστορίας». Όμως, εκείνος θα αναζητήσει τους ήρωές του ανάμεσα στους ανίσχυρους, τους απροσάρμοστους και ανυπεράσπιστους αντιήρωες. Θα αποδειχτεί αυθεντία στην ανάδειξη του γυναικείου ψυχισμού, ζωντανεύοντας τα αδιέξοδα, τις αυταπάτες και τους εφιάλτες των θρυλικών ηρωίδων του: από την Αμάντα και τη Λάουρα, που τις εμπνεύστηκε από τη μητέρα του και την πολυαγαπημένη βασανισμένη αδερφή του, ως την κατ’ εξοχήν ηρωίδα του Μπλανς Ντυμπουά, την Άλμα, την Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο. Και ίσως, ακριβώς επειδή πρόκειται για μια τόσο αυθεντικά αμερικανική φωνή με ψυχικά τοπία εμποτισμένα από τον νότο, ο Τενεσί Ουίλιαμς να διαμορφώνει ένα ύφος ταυτόχρονα τοπικό και οικουμενικό. Αυτή η δύναμη των εσωτερικών κόσμων που αγγίζει ευθύβολα το συλλογικό ασυνείδητο, συμπαρασύρει συχνά στο να υποβιβάζεται ή να αγνοείται τελείως η κοινωνική διάσταση των έργων του Ουίλιαμς. Ωστόσο, τα δραματικά πρόσωπα του θεάτρου του είναι κοινωνικά προσδιορισμένα και παράλληλα με τις προσωπικές αναμετρήσεις, θίγεται, λιγότερο ή περισσότερο ρητά, η υποκρισία και ο πουριτανισμός, το φράγμα που μια βολεμένη εξουσία υψώνει απέναντι στους

18 Γλυκό πουλί της νιότης

19 νέους, η αντιπαράθεση βορρά-νότου, οι φυλετικές διακρίσεις, ενώ καταγγέλλονται οι κανονιστικοί «λόγοι», για να θυμηθούμε τον Φουκώ, απέναντι σε ζητήματα όπως η ψυχική ασθένεια και η ομοφυλοφιλία. Ευαισθητοποιημένος βαθιά από την ψυχασθένεια της αδερφής του («τα πέταλα της ψυχής της έκλεισαν από τον φόβο»), αντιπαραθέτει στη φυσική ζούγκλα και τον κανιβαλισμό, την αγριότητα και τα σαρκoβόρα των ψυχιατρικών κλινικών, καταγγέλλοντας τις μεθόδους του ηλεκτροσόκ και της λοβοτομής (Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι). Ο Τενεσί Ουίλιαμς συγκαταλέγεται στους συγγραφείς του μοντέρνου αμερικανικού δράματος που θεμελίωσε ο Ο’ Νηλ, πιάνοντας τον μίτο από το αντίστοιχο ευρωπαϊκό των Ίψεν, Στρίντμπεργκ και Τσέχωφ. Μαζί με τον Άρθουρ Μίλλερ θα συναποτελέσουν τους δύο μεγαλύτερους δραματουργούς της αμερικανικής σκηνής μετά τον Ο’ Νηλ, με ενδιάμεσους βέβαια σταθμούς τις ξεχωριστές φωνές της δεκαετίας του ’30, όπως αυτές του Κλίφορντ Oντέτς, του Έλμερ Ράις, του Θόρντον Ουάιλντερ. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι το θεατρικό και κινηματογραφικό μεσουράνημα του Ουίλιαμς συνδέεται με τον Καζάν, που ως μέλος του Γκρουπ Θήατερ και συνδημιουργός του Άκτορς Στούντιο καλλιέργησε το «μικρόβιο Στανισλάφσκι»: ό,τι υπήρξε για τον Τσέχωφ ο Στανισλάφσκι, ήταν για τον Ουίλιαμς ο Καζάν.

Γλυκό πουλί της νιότης

Ο έρωτας, η ματαιοδοξία, η παρακμή, το χρήμα, η εξουσία, ο χρόνος: από αυτή την πρώτη ύλη είναι γραμμένο το Γλυκό πουλί της νιότης. Δομημένο σε τρεις πράξεις το κείμενο, που γράφτηκε για να παιχτεί το 1959, αναπτύσσεται γραμμικά και διαδραματίζεται σε διαφορετικούς χώρους, με ενότητα χρόνου. Αρχίζει αργά το πρωί του Πάσχα και τελειώνει το βράδυ της ίδιας μέρας σε ένα δωμάτιο του ξενοδοχείου «Βασιλικός Φοίνιξ», στο Σαιντ Κλάουντ του παραθαλάσσιου νότου. Η δεύτερη πράξη μεταφέρεται στη βεράντα του σπιτιού του πολιτευτή Μπος Φίνλεϋ και στο κοκτέηλ μπαρ του ξενοδοχείου. Ο άσημος νεαρός Τσανς Ουέην με το απραγματοποίητο όνειρο του ηθοποιού, επιστρέφει στη γενέτειρά του ως συνοδός της Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο, κινηματογραφικό αστέρι στη δύση του, που ταξιδεύει ινκόγκνιτο με το ψευδώνυμο Πριγκίπισσα Κοσμονόπολις. Στο φόντο διαγράφεται η μιζέρια της υποκριτικής προτεσταντικής μικροκοινωνίας και ο ρατσισμός (είναι η εποχή που η Αμερική βράζει από τις πορείες με επικεφαλής τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ). Στις εκτενείς σκηνικές οδηγίες, ο συγγραφέας προτείνει μέσα από την κινηματογραφική εμπειρία του, σκηνογραφικές τεχνικές που υπονομεύουν τη νατουραλιστική απεικόνιση. Τρία θέματα πυροδοτούν τη δράση: η αδιέξοδη ερωτική σχέση και ο κανιβαλισμός του ζευγαριού, η αναμέτρηση του νεαρού με το παρελθόν του και το αβάσταχτο πέρασμα του χρόνου. Έχοντας έντρομη διαπιστώσει στην πρεμιέρα του τελευταίου έργου της ότι τα κοντινά πλάνα αποκάλυπταν τα σημάδια της φθοράς, η σταρ αναζήτησε παρηγοριά σε νεαρούς ζιγκολό και στις ουσίες, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Συνοδός της κυρίας στα ταξίδια της ο Τσανς, που περνάει τη δική του κρίση ηλικίας και ταυτότητας, παγιδευμένος στις φιλοδοξίες και στις ματαιώσεις, επιδιώκει μια στάση στη γενέθλια πόλη: στο ξενοδοχείο προσβλέπει στην «αγορασμένη» ηδονή, αλλά στόχος του είναι να ξαναβρεί την πρώτη του αγάπη, τη Χέβενλυ και τη «μεγάλη» ηδονή που έζησε κοντά της, σχεδιάζοντας μια ουτοπική, προσωπική και καλλιτεχνική, νέα αρχή. Ωστόσο, απέναντί του βρίσκεται ο πανίσχυρος πατέρας της Χέβενλυ: αυτός εμπόδισε τον νεανικό έρωτα, επέβαλε την απομάκρυνσή του από την περιοχή και τώρα προσπαθεί να του φορτώσει μια αφροδίσια ασθένεια της κόρης του, που της κόστισε μια δύσκολη επέμβαση. Για τον ίδιο λόγο ο Τσανς απειλείται με ευνουχισμό!

Παναγιώτης Δόκτωρ, Δημήτρης Κολοβός, Αμαλία Καβάλη

Δημήτρης Τσιλινίκος, Γιάννης Σαμψαλάκης, Μίλτος Σαμαράς, Απόστολος Μπαχαρίδης, Ιάκωβος Μυλωνάς, Μέμος Μπεγνής

21 Ίσως το πέρασμα του χρόνου να έχει αφήσει τα ίχνη του και σε κάποια σημεία του έργου· σε μια έλλειψη οικονομίας στην ανάπτυξη του μύθου, σε ορισμένους παρωχημένους συμβολισμούς, σε μια κατάχρηση ποιητικότητας. Αλλά βέβαια, υπάρχουν πάντα οι ολοζώντανες δραματικές υπάρξεις του Ουίλιαμς, ο μοναδικός τρόπος του να θέτει ερωτήματα για τον κόσμο του θεάματος όταν σβήνουν τα φώτα, να κατανοεί τους ηττημένους και να αναδεικνύει τις χίμαιρες, τις ψευδαισθήσεις και τη βαθιά μοναξιά, τα μεγαλομανιακά ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, τη γοητευτική άλω της παρακμής. Ως γνήσιος δημιουργός ο Ουίλιαμς, είχε κάνει από πολύ νωρίς την κριτική του στο δημιούργημά του. Τον Απρίλιο του 1960, αμέσως μετά τη θριαμβευτική πρώτη παρουσίαση του έργου, εξομολογείται σε επιστολή του σε έναν φίλο του, ότι το κείμενο παραβιάζει τον θεμελιώδη κανόνα της «ποιητικής ενότητας»2 και αποδίδει τα δραματουργικά προβλήματα σε διαδοχικές δικές του κρίσεις, που αποδυνάμωσαν τη διανοητική, φυσική και ψυχική του κατάσταση. Παίρνει την απόφαση, όπως το έχει ξανακάνει στο παρελθόν, να προβεί σε δραστικές δομικές αλλαγές, περιορίζοντας σε μια σκηνή τη δεύτερη πράξη, χωρίς να επεξηγείται το «κοινωνικό background» του έργου, και να ξαναγράψει το τέλος. Το Γλυκό πουλί της νιότης διαμορφώθηκε εν προόδω και ίσως αυτό να εξηγεί το γεγονός ότι ορισμένα σημεία του δεν αποτελούν πάντα οργανικά συστατικά του όλου. Θεματικά μοτίβα ανιχνεύονται ήδη σε ένα κείμενο του ’40 και σε μετέπειτα γραπτά του δραματουργού, αλλά στο μονόπρακτο Εχθρός: Ο χρόνος (1952) ενυπάρχει ο πυρήνας του και τα κύρια πρόσωπα (πλην του Μπος Φίνλεϋ), με διαφορετικά, χωρίς συμβολισμούς, ονόματα: o κατεστραμμένος νεαρός Φιλ, η αγνή αγαπημένη Ροζ (με το όνομα της αδερφής του συγγραφέα) σε ρόλο με ενεργή σκηνική παρουσία και η χολιγουντιανή παρηκμασμένη σταρ με το ψευδώνυμο Πεσμετζόγλου (!). Αλλά όταν το έργο θα ανεβαστεί στο Στούντιο M Πλαιηχάουζ, στη Φλόριντα, από τον Τζωρτζ Κήθλυ, ο Ουίλιαμς θα το ονομάσει Γλυκό πουλί της νιότης. Το μονόπρακτο θα μετεξελιχτεί το 1958 στο τρίπρακτο ομότιτλο έργο που θα παρουσιαστεί στο Μπρόντγουαιη, και θα κυκλοφορήσει τον Απρίλιο του 1959. Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου μια νέα έκδοση θα συμπεριλαμβάνει τις παρεμβάσεις που έγιναν κατά την προετοιμασία της παράστασης από κοινού με τον Καζάν. Το 1962 εκδίδεται το κείμενο με τις αλλαγές που προέκρινε ο συγγραφέας, μετά την πρώτη σκηνική διαδρομή του. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές μεταφράσεις βασίστηκαν, κυρίως, στην αρχική έκδοση του 1959, ενώ άλλες συνδυάζουν στοιχεία από τις διαφορετικές εκδοχές του έργου. Εν τέλει, αν οι ψυχολογικές μεταπτώσεις του Ουίλιαμς ευθύνονται για κάποιες αδυναμίες του έργου, άλλο τόσο συνεισφέρουν στην αλήθεια του, αφού μέσα από τη δική του κατάβαση στη σκοτεινή πλευρά του Χόλυγουντ, παλεύοντας με την ανασφάλεια, τις καταχρήσεις και τα φαντάσματά του, συλλαμβάνει τους ήρωές του. Μια δεκαπενταετία μετά τον Τομ του Γυάλινου κόσμου, μπορούμε νομίζω να τον ακούμε να λέει: «η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο είμαι εγώ».

Επί σκηνής

Τα δραματικά πρόσωπα του Ουίλιαμς έχουν στοιχειώσει τη μνήμη, μέσα από θεατρικές και κινηματογραφικές ερμηνείες ιερών τεράτων: Βίβιαν Λη, Μάρλον Μπράντο, Κάθριν Χέμπορν, Ελίζαμπεθ Ταίηλορ, Μοντγκόμερι Κλιφτ, Ρίτσαρντ Μπάρτον, Άβα Γκάρντνερ, Ντέμπορα Κερ, Άννα Μανιάνι…

2 John Bac, Tennessee Williams. A Literary Life, Palgrave Macmillan, Λονδίνο 2013, σ. 171.

Το Γλυκό πουλί της νιότης έκανε πρεμιέρα στις 10 Μαρτίου 1959 στο Mάρτιν Μπεκ Θήατερ της Νέας Υόρκης, σε σκηνοθεσία του Ελία Καζάν, με τον Πωλ Νιούμαν και την Τζέραλντιν Πέητζ στους δύο πρωταγωνιστικούς ρόλους. Η παράσταση σημείωσε εξαιρετική επιτυχία, συμπλήρωσε 375 παραστάσεις και απέσπασε τέσσερα βραβεία Τόνυ. Η κριτική για μια ακόμη φορά επανήλθε στη βιαιότητα της δραματουργίας του Ουίλιαμς. Ο Καζάν προσέγγισε το κείμενο, ρίχνοντας το βάρος στην τραγικότητα της μοίρας του Τσανς Ουέην, ξέροντας να καθοδηγεί τους ηθοποιούς, ώστε να εμπλουτίζουν τους ρόλους μέσα από το ένστικτό τους.

1

Το 1962 το έργο μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο με το ίδιο πρωταγωνιστικό ζευγάρι, σε σκηνοθεσία Ρίτσαρντ Μπρουκς, ο οποίος είχε υπογράψει και τη μεταφορά στο σινεμά της Λυσσασμένης γάτας (1958). Ίσως η πρώτη ευρωπαϊκή πρεμιέρα του έργου Γλυκό πουλί της νιότης να έλαβε χώρα στην Αθήνα, στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, στις 16 Μαρτίου 1960. Η δραματουργία του Ουίλιαμς αποτελεί μια από τις πιο λαμπρές σελίδες των σκηνοθεσιών του Κάρολου Κουν. Τη συγκεκριμένη παράσταση έκλεψε με την ερμηνεία της η Μελίνα Μερκούρη - Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο και η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Καλές εντυπώσεις άφησε ο Γιάννης Φέρτης- Τσανς Ουέην. Οι δυο τους θα ξαναβρεθούν μέσα από τους ίδιους ρόλους το 1980, σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασσέν.

2 1. O Πωλ Νιούμαν, η Τζέραλντιν Πέητζ και ο Σίντνεϋ Μπλάκμερ, στην παράσταση Γλυκό πουλί της νιότης, σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν (1959) 2. Η Μελίνα Μερκούρη και ο Γιάννης Φέρτης στην πρώτη παράσταση του έργου στην Ελλάδα, σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν (1960)

Ας μνημονεύσουμε ακόμη την παρισινή παράσταση σε απόδοση της φίλης του συγγραφέα Φρανσουάζ Σαγκάν, σε σκηνοθεσία Αντρέ Μπαρσάκ. Η κριτική επαίνεσε την Εντβίζ Φεγιέρ στον ρόλο της Πριγκίπισσας, αλλά υπογράμμισε τις μορφολογικές αδυναμίες του έργου. Το ηχογραφημένο τραγούδι σε στίχους Σαγκάν είχε ερμηνεύσει η Ζυλιέτ Γκρεκό. Το 1985 με το έργο του Ουίλιαμς θα συναντηθεί ο ομότεχνός του Χάρολντ Πίντερ, που το ανεβάζει στη βρετανική σκηνή, με τη Λωρίν Μπακώλ στον κεντρικό ρόλο. Το 1989 η Ελίζαμπεθ Ταίηλορ έπαιξε στην τηλεοπτική μεταφορά του, σε σκηνοθεσία Νίκολας Ρεγκ. Η Κλαούντια Καρντινάλε είναι μια ακόμη διάσημη ηθοποιός που ερμήνευσε την Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο (σκηνοθεσία Φιλίπ Αντριέν, Παρίσι 2005). Το 2011, η πολυαναμενόμενη παράσταση με τη Νικόλ Κίντμαν και τον Τζέιμς Φράνκο στο Μπρόντγουαιη, σε σκηνοθεσία Ντέιβιντ Κρόμερ τελικά δεν θα πραγματοποιηθεί. Εν κατακλείδι, το Γλυκό πουλί της νιότης δεν φαίνεται να επιλέχτηκε ιδιαίτερα από τους σκηνοθέτες, αλλά οι εμβληματικοί ρόλοι του αποτέλεσαν και αποτελούν πρόκληση για γυναίκες και άντρες ηθοποιούς. Δηώ Καγγελάρη

22 Γλυκό πουλί της νιότης

* Η Δηώ Καγγελάρη είναι επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Αμαλία Καβάλη, Μέμος Μπεγνής

Ιφιγένεια Δεληγιαννίδη, Σπύρος Σαραφιανός

Μέμος Μπεγνής, Θάλεια Σκαρλάτου

Κοραλία Καράντη, Μέμος Μπεγνής

Μέμος Μπεγνής, Κοραλία Καράντη

Η λεηλασία του χρόνου Εύκολα λογοπαίζοντας, λένε οι Αμερικάνοι πως ο Τενεσί Ουίλιαμς είναι «ένας από τους λίγους τυχερούς που στήριξαν μια τεράστια επιτυχία στην «Αποτυχία». Και το δίχως άλλο, τα έργα του Ουίλιαμς δραματοποιούν όλα, θρηνητικά, την αποτυχία και τους αποτυχημένους, τα όνειρα και τις απογοητεύσεις, τις ελπίδες και την προσδοκία τους. Ωστόσο, ο αφορισμός αυτός παραγνωρίζει ένα άλλο βασικό στοιχείο του έργου του – ένα στοιχείο που, στο Γλυκό πουλί της νιότης, παίρνει επίμονα, βασανιστικά, τον πρώτο του ρόλο: το στοιχείο του Χρόνου. Απ’ τα πρώτα του βήματα, από τα νεανικά του ακόμα μονόπρακτα, ο Χρόνος και η Αποτυχία στοιχειώνουν το έργο του Ουίλαμς. Είναι οι δίδυμοι εχθροί, που λεηλατούν, ερημώνουν, αφανίζουν τη ζωή, κι ο ένας δεν υπάρχει, σαν δραματικό στοιχείο, χωρίς τον άλλον. Ο Χρόνος, ο «γέροκλέφτης με το αθόρυβο βήμα», διαβρώνει, υπονομεύει, ξεσκίζει, σωριάζει καταγής τα νιάτα, τα όνειρα, τις ελπίδες, τις προσπάθειες, υψώνοντας στη θέση τους το σαρδόνιο σκιάχτρο της Αποτυχίας. Όλες οι ηρωίδες του Ουίλιαμς –η Αμάντα κι η Λάουρα του Γυάλινου κόσμου, η Μπλανς του Λεωφορείου ο Πόθος, η Άλμα του Καλοκαίρι και καταχνιά– καταρρέουν μέσα στα νύχια αυτού του «φαλακρού νεκροθάφτη». Το ίδιο και η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο κι ο Τσανς Ουέην, τα κύρια πρόσωπα του Γλυκού πουλιού της νιότης. Μόνο που αυτοί οι δύο έχουν, απ’ την πρώτη στιγμή του έργου, επίγνωση της καταστροφικής επιδρομής του Χρόνου. Οι άλλες θλιβερές ηρωίδες του Ουίλιαμς ζουν, λίγο-πολύ, μέσα σε φαντασιώσεις, προσπαθώντας να ξεγελάσουν τους άλλους και τον εαυτό τους. Και στο τέλος προσγειώνονται οδυνηρά στην πραγματικότητα. Αντίθετα η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο κι ο Τσανς Ουέην ξέρουν καλά από την αρχή, βλέπουν ολοκάθαρα τις συνέπειες του Χρόνου και στις δύο διαστάσεις του: Παρελθόν και Μέλλον. Το δράμα δεν γεννιέται, εδώ, όπως στ’ άλλα έργα – απ’ την αποκάλυψη της προσγείωσης. Μα απ’ την απελπισμένη προσπάθεια των ηρώων να ξεφύγουν τις αρπαγές της. Το Γλυκό πουλί της νιότης αρχίζει εκεί που τελειώνουν τ’ άλλα έργα της λυρικής πινακοθήκης του Ουίλιαμς.

Διάσημη άλλοτε ηθοποιός του κινηματογράφου η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο αποτραβήχτηκε απ’ την οθόνη, όταν άρχισαν να την παίρνουν τα χρόνια. Επειδή «ήξερε –όπως λέει– στο βάθος της καρδιάς της πως ο θρύλος της δεν μπορούσε να ζήσει χωρίς τη βιτρίνα της νιότης». Τρομαγμένη, αλαφιασμένη μπρος στον χαμό της νιότης, δεν βρήκε άλλη διέξοδο απ’ τη φυγή. «Ο φόβος και η φυγή –λέει κάπου αλλού ο Ουίλιαμς– είναι τα δύο μικρά θηρία που κυνηγάει το ένα την ουρά του άλλου μέσα στο περιδινούμενο συρματένιο κλουβί του νευρικού μας κόσμου». Έτσι η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο αποτραβήχτηκε «στο φεγγάρι… μα σ’ αυτή την παγερή, παγωμένη χώρα, άρχισε να της πνίγει την ανάσα ο καιρός, που ’ρχόταν υστερ’ από άλλον καιρό, χωρίς να περιμένεις πως θα ‘ρθει». Και για ν’ ανασάνει, να παρηγορηθεί, να ξεχάσει, για «ν΄ αποκοιμίσει την τίγρη ζιγκολό και την τεχνητή λήθη των ναρκωτικών». Αλλά η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο δεν ξεγελιέται ούτε στιγμή: έχει αδιάκοπα μπροστά της «την τρομαχτική ιστορία της ζωής της» και την τύχη που την περιμένει. Η εμπειρία της είναι ο πόνος της – «προτιθείσα γνώσιν, προσέθετο άλγημα»… Ο Τσανς Ουέην είναι ο τελευταίος απ’ τους νεαρούς εραστές της. Φτωχός, χωρίς ταλέντο, δεν έχει άλλο εφόδιο απ’ την ομορφιά και τα νιάτα του. Η άμετρη φιλοδοξία του στηρίχτηκε σ’ αυτά τα δυο για να του δώσει μια θέση στον ήλιο, και θέση που την ποθεί τρανή: μεγάλη δόξα απ’ τη μία –να γίνει «σταρ» στο Χόλυγουντ, έρωτα αληθινό και κοινωνική θέση, απ’ την άλλη– να παντρευτεί την πλούσια παιδική του αγαπημένη, την Χέβενλυ. Αλλά ο Τσανς Ουέην κουβαλάει μέσα του την «πέμπτη φάλαγγα» που υπονομεύει όλα του τα σχέδια: το ταλέντο του είναι ασήμαντο, ο χαρακτήρας του αδύναμος, τα μέσα του όλα αντιστρόφως ανάλογα με τους πόθους του. Στον μάταιο αγώνα για επιβίωση και κοινωνική επιβολή, προσφέρει το κορμί του σε μοναχικές, παρακμασμένες κυρίες του πλούτου – που τον χρησιμοποιούν σαν παυσίπονο και τον απορρίχνουν, όταν τους είναι άχρηστος πια. Και στη δική του «πέμπτη φάλαγγα» έρχονται σε λίγο να προστεθούν οι εξωτερικοί εχθροί: η αναλγησία των ανθρώπων (όπως ο πατέρας της Χέβενλυ), η Τύχη (μια φοβερή αρρώστια που του «χάρισε» κάποια κυρία και που τη μεταδίδει στη Χέβενλυ*) και, προπάντων, ο μέγας εχθρός, ο Χρόνος. Αυτός αρχίζει να τον απογυμνώνει απ’ τα μοναδικά του όπλα: τα νιάτα και τη γοητεία του. Τα «ροκανίζει και τα τρώει, όπως η αλεπού τρώει το πόδι της που πιάστηκε στο δόκανο, κι έπειτα, με το πόδι φαγωμένο, λεύτερη, δεν μπορεί να τρέξει, δεν μπορεί να φύγει, ματώνει, ματώνει και πεθαίνει»… Έτσι η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο κι ο Τσαρλς Ουέην είναι κι οι δυο θύματα του Χρόνου, του «ατέλειωτα ηλίθιου, που τρέχει ουρλιάζοντας γύρω απ’ τον κόσμο», του «μακρόσυρτου δυναμίτη που τινάζει τον κόσμο όπου ζήσαμε, σε χιλιάδες καρβουνιασμένα κομμάτια». Μόνο που, για την πρώτη, ο Χρόνος μεταμορφώνει τη μεγάλη επιτυχία σε αποτυχία, ενώ για τον δεύτερο, σκοτώνει κάθε ελπίδα ν’ αγγίξει την επιτυχία που δεν γνώρισε ποτέ. Από την επιτυχία, που ήταν και για τους δυο το άλας της ζωής – και δεν ξέρεις ποιον απ’ τους δυο να συμπονέσεις περισσότερο: Εκείνη, που την είχε και την έχασε, ή Εκείνον, που όλο τη ζύγωνε και δεν την έφτασε ποτέ; Στην κρίσιμη ώρα της ζωής τους –όταν η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο φτάνει στο ναδίρ της κατάπτωσης κι ο Τσανς Ουέην στην ύστατη άκρια των μάταιων ελπίδων– οι δυο αυτοί λεηλατημένοι βρίσκονται μαζί. Προσπαθούν να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο, για να ξεφύγουν την απόγνωση της ερημιάς. Αλλά τα χέρια τους είναι αγκυλωμένα απ’ τον εγωισμό, δεν ξέρουν ν’ απλώνονται στον γείτονά τους. Και τότε, «ουαί αυτώ τω ένι όταν πέση και μη η δεύτερος εγείραι αυτόν». Μέ-

28 Γλυκό πουλί της νιότης

11

νουν μόνοι με τη μοίρα τους και με την απόγνωσή τους. Για την Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο, που έχει ταλέντο και προσωπικότητα, υπάρχει ακόμα μια στροφή ελπίδας – προσκαιρη, αλλά υπάρχει. Για τον Τσανς, που δεν έχει τίποτα, δεν υπάρχει πια καμία… Όπως σε κάθε έργο του Ουίλιαμς, βρίσκονται και στο Γλυκό πουλί της νιότης πολλά συμβολικά στοιχεία. Περισσότερα, μάλιστα, παρά ποτέ. Ο ήρωας του έργου δεν στηρίζει τις φιλοδοξίες του παρά σε δώρα που τα χρωστάει μόνο στην Τύχη: την ομορφιά και τη γοητεία του. Γι’ αυτό και τ’ όνομά του «Τσανς» που θα πει Τύχη. Αλλά οι γιοι και τα γεννήματα της Τύχης, από την Τύχη αφανίζονται. Και τον Τσανς θα τον συντρίψουν τυχαία περιστατικά, που είναι πολύ αδύναμος για να τα ξεπεράσει. Αυτή του η αδυναμία κι αυτή του η τυχαιότητα θα τον χωρίσουν για πάντα από την «Χέβενλυ», την «Ουράνια» αγαπημένη, τον αγνό, τίμιο Ουρανό, που ποθεί (όπως όλοι μας) ν’ αποχτήσει, μα που τον μολύνει ο ίδιος όταν τον αγγίζει. Και μολύνοντάς τον, καταστρέφεται κι αυτός μαζί του… Πίσω απ’ τον ώμο των δυο νέων, υψώνεται –το σύμβολο της Επιτυχίας, της Αποτυχίας, και της Μοίρας– η Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο. Είναι, θα έλεγες, όχι μόνο το θύμα, αλλά και η προσωποποίηση του Χρόνου. Που σέρνει μαζί του τον θρίαμβο και την ήττα, τη δύναμη και τη ματαιότητα, και που φθείροντας τους άλλους, φθείρει αδιάκοπα τον ίδιο τον εαυτό του… Γι’ αυτό, το Γλυκό πουλί της νιότης, πέρ’ απ’ την «υπόθεσή» του, πέρ’ απ’ τα επίκαιρα και τοπικά του στοιχεία, παίρνει τελικά τη μορφή σύγχρονης Αλληγορίας γύρω στον Χρόνο – στον Χρόνο με τα μύρια προσωπεία του, τα γελαστά και ματωμένα, τον Χρόνο, τον ανελέητο εχθρό, που υπάρχει μέσα στον καθένα μας και κατατρώγει όλων μας τα σπλάχνα… Μάριος Πλωρίτης, από το πρόγραμμα του Θεάτρου Τέχνης για την παράσταση Το γλυκό πουλί της νιότης του 1960.

* Ο Μάριος Πλωρίτης μετέφρασε για το Θέατρο Τέχνης την επίσημη εκδοχή του έργου, σύμφωνα με την οποία ο Τσανς μεταδίδει ο ίδιος το αφροδίσιο νόσημα στη Χέβενλυ. Στην παρούσα παράσταση ακολουθούμε την εκδοχή του ίδιου του συγγραφέα, σύμφωνα με την οποία η Χέβενλυ «μολύνεται» αφού βιάζεται από φίλους του Τσανς, εν τη απουσία του.

Μέμος Μπεγνής, Παναγιώτης Μπάρλας

Μέμος Μπεγνής, Βασίλης Ισσόπουλος

Δημήτρης Τσιλινίκος, Αμαλία Καβάλη

Κοραλία Καράντη

Σπύρος Σαραφιανός, Νικόλαος Πολοζιάνης, Θανάσης Δισλής, Μάνος Γαλανής.

Μαίρη Ανδρέου, Απόστολος Μπαχαρίδης, Μέμος Μπεγνής, Λίλα Βλαχοπούλου, Γιάννης Σαμψαλάκης

Μέμος Μπεγνής, Κοραλία Καράντη

1911

26 Μαρτίου, γεννιέται ο Τόμας Λένιερ Ουίλιαμς, από τον Κορνήλιους Κόφιν Ουίλιαμς, υπάλληλο τηλεφωνικής εταιρείας, και την Εντουίνα Ντάκιν, κόρη επισκοπικού εφημέριου, στο Κολόμπους του Μισισιπή.

1916 Προσβάλλεται από διφθερίτιδα, επιδεινώνεται σε νόσο του Μπράιτ, την τελευταία στιγμή σώζεται από βέβαιο θάνατο, αλλά για τα επόμενα δύο χρόνια θα ζει με παράλυτα τα κάτω άκρα. Η μητέρα του του διαβάζει Σαίξπηρ και Ντίκενς.

1918 Η οικογένεια Ουίλιαμς μετακομίζει στο Σαιντ Λούις του Μιζούρι, όπου ο πατέρας έχει προαχθεί σε διευθυντή στην International Shoe Company. Λόγω της υπερβολικής αγάπης του για το διάβασμα και ιδιαίτερα για την κλασική γραμματεία, οι συμμαθητές του χλευάζουν τον Τομ. Ο πατέρας του επειδή ο Τομ αντιπαθούσε το μπέηζμπολ και το αμερικανικό ποδόσφαιρο συνήθιζε να του λέει: «Τώρα εσύ θες να μας πεις πως είσαι αγόρι; Δεν φοράς και φούστες να τελειώνουμε»; 1924 Σύμφωνα με τη μητέρα του δημοσιεύεται το πρώτο δι-

Τενεσί Ουίλιαμς Ένα χρονολόγιο

ήγημά του στο σχολικό περιοδικό Junior Life [Η ζωή των νέων] – Α Great Tale Told at Katrina’s Party [Μια φοβερή ιστορία που άκουσα στο πάρτι της Κατρίνα]. Παρόλα αυτά, στο αρχείο του περιοδικού δεν υπάρχει καμία τέτοια δημοσίευση. Αντιθέτως εμφανίζεται στις 7 Νοεμβρίου το ψευδοβιογραφικό διήγημα με τον προφητικό τίτλο Isolated [Μόνος] και μετά από έναν χρόνο τα ποιήματα “Nature’s Thanksgiving” [«Το ευχαριστώ της φύσης»] και “Old Things” [«Πράγματα παλιά»].

1927 Η πρώτη δημοσίευση σε λογοτεχνικό περιοδικό ευρείας κυκλοφορίας, το Smart Set [Οι σοφιστικέ]. Είναι ένα δοκίμιο που έχει πάρει την τρίτη θέση και το έπαθλο των πέντε δολαρίων στον διαγωνισμό του περιοδικού με θέμα: «Μπορεί μια καλή σύζυγος να είναι και καλή παρέα;» 1928 Εκδίδεται στο περιοδικό Παράξενες ιστορίες (Weird Tales) το διήγημα The Vengeange of Nitocris [Η εκδίκηση της Νιτώκριδας]. Μαζί με τον πάστορα παππού του και το ποίμνιό του κάνουν τον γύρο της Ευρώπης.

1929 Μπαίνει στο πανεπιστήμιο του Μιζούρι, το πρώτο από τα τρία κολλέγια που θα γραφτεί στην προσπάθειά του να πάρει πτυχίο. Εδώ θα του δώσουν το παρατσούκλι Τενεσί, από τον τόπο καταγωγής του πατέρα του και την ιδιαίτερη νότια προφορά του.

1930 Γράφει το πρώτο θεατρικό του, το Beauty is the Word [Αυτό το λένε Ομορφιά], ως συμμετοχή στον διαγωνισμό θεατρικών κειμένων του πανεπιστημίου όπου φοιτούσε. Τελικά βραβεύεται με ειδική μνεία. Η κριτική στη σχολική εφημερί-

34 Γλυκό πουλί της νιότης

35 δα σχολιάζει: «το έργο έχει μια πρωτότυπη και εποικοδομητική ιδέα αλλά χειρίζεται το υλικό του με τρόπο διδακτικό και ο διάλογος γίνεται ηθικοπλαστικός. Ερωτεύεται τον συγκάτοικό του, αλλά ο πουριτανισμός του τον κάνει να υψώνει τείχη σε αυτή τη σχέση: αποφεύγει ακόμα και να τον φιλήσει». Γράφει το μονόπρακτο Hot Milk at Three in the Morning [Ζεστό γάλα τρεις το πρωί]. Το υποβάλλει στον διαγωνισμό του πανεπιστημίου το 1932, όπου πάλι θα βραβευτεί μόνο με τιμητική μνεία. Αυτό το μονόπρακτο θα αποτελέσει τη βάση για το έργο Δεν κλαίει το μωρό του Ρούνυ (Moony’s Kid don’t Cry). Είναι η πρώτη απόπειρά του να αποχαιρετίσει τα οικογενειακά δεσμά του.

δημοτική βιβλιοθήκη αρχίζει να διαβάζει τα διηγήματα του Άντον Τσέχωφ που όπως λέει ο ίδιος «τον επηρέασαν αφάνταστα».

1931 Ο πατέρας του απογοητευμένος από τη χαμηλή απόδοσή του στο πανεπιστήμιο τον αναγκάζει να πιάσει δουλειά ως κλητήρας στην International Shoe Company. Θα συνεχίσει να εργάζεται στην εταιρεία για τα επόμενα έξι χρόνια. Εκεί συναντάει και έναν πολωνό εργάτη, τον Στάνλεϊ Κοβάλσκι, που θα αποτελέσει την έμπνευσή του για τον ομώνυμο χαρακτήρα στο Λεωφορείο ο Πόθος. Το φθινόπωρο εγγράφεται στο τμήμα δημοσιογραφίας του πανεπιστημίου, αλλά μετά από λίγο τα παρατάει.

1937 Tα έργα Candles to the Sun [Κεριά μπρος στον ήλιο] και The Fugitive Kind [Ο Φυγάς] ανεβαίνουν από τους Mummers στο Σαιντ Λούις. Φεύγει από το πανεπιστήμιο Washington και εγγράφεται στο πανεπιστήμιο της Αϊόβα, όπου σπουδάζει συγγραφή θεατρικού κειμένου. Η αδελφή του Ρόουζ Ουίλιαμς εισάγεται στο κρατικό νοσοκομείο ως σχιζοφρενής. Γράφει το πρώτο του δίπρακτο έργο, το Spring Storm [Ανοιξιάτικη καταιγίδα].

1933-1934 Η αγαπημένη αδελφή του Ρό-

ουζ, μετά από σύντομη παραμονή της στην ψυχιατρική πτέρυγα ενός σανατορίου, επιστρέφει στο σπίτι, αλλά κλείνεται στον εαυτό της. O αλκοολισμός και οι βίαιες εκρήξεις του Κορνήλιους (σε μία παρτίδα πόκερ κάποιος του κόβει το μισό αυτί) οδηγούν την Εντουίνα να τον χωρίσει, αν και δεν πρόκειται να πάρουν επίσημα διαζύγιο ποτέ.

1935 Εξαντλημένος από τη μονοτονία και τα

εξαντλητικά ωράρια της εταιρείας, αλλά και την ακατάπαυστη συγγραφική δραστηριότητά του, που ωστόσο δεν αποδίδει την παραμικρή αναγνώριση, παθαίνει νευρικό κλονισμό και μετακομίζει στους παππούδες του στο Μέμφις. Εδώ, στις 12 Ιουλίου, γίνεται η πρώτη παράσταση έργου του. Είναι το μονόπρακτο Κάιρο, Σαγκάη, Βομβάη (Cairo! Shanghai!

Bombay!) και ο θίασος που το ανεβάζει είναι οι ερασιτέχνες Memphis Garden Players. Στη

1936 Εγγράφεται στο πανεπιστήμιο Washin-

gton, στο Σαιντ Λούις. Εκεί ο καθηγητής λογοτεχνίας και γνωστός ποιητής Κλαρκ Μιλς τον μυεί στα ποιήματα του Ρίλκε, του Ρεμπώ, αλλά και του Χαρτ Κρέην που θα αποτελέσει το ίνδαλμά του. Θα χρησιμοποιήσει ποιήματά του ως προμετωπίδες σε πολλά έργα του. Αρχίζει να γράφει για τον ερασιτεχνικό θίασο The Mummers, όπου ανεβαίνει το μονόπρακτό του, Headlines [Το πρώτο θέμα]. Το Magic Tower [Ο μαγικός πύργος] ανεβαίνει από το Guild.

1938 Αποφοιτά από το πανεπιστήμιο της Αϊ-

όβα από το τμήμα Φιλολογίας. Αποφεύγοντας την επιστροφή στους γονείς του, ταξιδεύει στο Σικάγο. Υποβάλλει στον διαγωνισμό νέων θεατρικών κειμένων του Γκρουπ Θήατερ της Νέας Υόρκης τα μονόπρακτα που αποτελούν το έργο Αμερικανικά Μπλουζ: Το μωρό του Ρούνι δεν κλαίει, Το σκοτεινό δωμάτιο και Υπόθεση μιμόζες. (American Blues: Moony’s Kid Don’t Cry, The Dark Room, Case of Crushed Petunias). Επισκέπτεται για πρώτη φορά τη Γαλλική συνοικία της Νέας Ορλεάνης και σοκάρεται από την ελευθεριότητα των ηθών εκεί.

1939 Βραβεύεται με 100 δολάρια για τα μονόπρακτά του. Γίνεται ατζέντισσά του η Ώντρεϊ Γουντ, φιγούρα εξαιρετικά σημαντική για το σύγχρονο αμερικανικό θέατρο. Το έργο Όχι για αηδόνια (Not for Nightingales) ανεβαίνει στο Σαιντ Λούις. Το διήγημα The Field of Blue Children [Το λιβάδια με τα μπλε παιδιά] δημοσιεύεται στο περιοδικό Story. Αποτελεί το πρώτο έργο του στο οποίο χρησιμοποιεί

το ψευδώνυμο Τενεσί Ουίλιαμς. Βραβεύεται με επιχορήγηση 1.000 δολαρίων από το ίδρυμα Ρόκφελερ και μετακομίζει στη Νέα Υόρκη. Μέχρι το 1944 δεν θα έχει μόνιμη κατοικία. Για σύντομα χρονικά διαστήματα μένει σε διαφορετικές περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών: Νέα Υόρκη, Πρόβινσταουν, Μασαχουσέτη, Νέα Ορλεάνη, Τάος στο Νέο Μεξικό και Τζώρτζια.

Στο διαμέρισμά του, στην οδό Orleans 710, 1945

Με τον Φρανκ Μέρλο, 1950

1940 Μετακομίζει στη Νέα Υόρκη για να συνεχίσει τις σπουδές του στη δραματουργία αυτή τη φορά με μέντορα τον Τζον Γκάσνερ, κεντρική φιγούρα για τη σχολή του Actor’s Studio, το New School for Social Research. Εκεί γνωρίζεται με τον γνωστό για τους πειραματισμούς του γερμανό σκηνοθέτη, Έργουιν Πισκάτορ. Από αυτόν μαθαίνει να εντάσσει νέες τεχνολογίες (προβολές, κυκλόραμα, εξπρεσιονιστικούς φωτισμούς, κ.ά.) αλλά και ιδιαίτερες τεχνικές αναπαράστασης (μετωπική εκφορά λόγου, εναλλαγή ρεαλιστικής και μη ρεαλιστικής κίνησης, αντιφατικοί ήρωες) στα έργα του. Στις 14 Φεβρουαρίου ανεβαίνει με τη βοήθεια του Πισκάτορ και των σπουδαστών του εργαστηρίου του το Long Goodbye [Μακρύς αποχαιρετισμός] στη Νέα Υόρκη. Μένει για λίγο στην Πρόβινσταουν, όπου συναντιέται με έναν χορευτή, τον Κιπ Τίρναν, τον οποίο ερωτεύεται σφόδρα. Στις 30 Δεκεμβρίου, Η μάχη των αγγέλων (Battle of Angels) ανεβαίνει στη Βοστώνη, αλλά κατεβαίνει βιαστικά λόγω παρέμβασης της λογοκρισίας. Γράφει τo μονόπρακτo Αδέσμευτη (At Liberty) που θα ανέβει πρώτη φορά το 1976 στη Νέα Υόρκη.

1941 Στις 11 Ιανουαρίου Η μάχη των αγγέλων κατεβαίνει με παταγώδη αποτυχία. Γράφει τα μονόπρακτα: Auto-da-fe [Παρανάλωμα], Frosted Glass Coffin [Το φέρετρο από αμμοβολισμένο γυαλί] και Τα χαιρετίσματα από τη Βέρθα (Hello from Bertha).

Ο Κερκ Ντάγκλας και η Τζέην Γουάιμαν στην ταινία Ο γυάλινος κόσμος, 1950

Ο Φρανκ Μέρλο, ο Ελία Καζάν, ο Τενεσί Ουίλιαμς και ο παραγωγός της ταινίας Λεωφορείο ο Πόθος, Τσαρλς Φέλντμαν, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, 1951

1942 Τον Μάιο ανεβαίνει το έργο Προς κατεδάφιση στη Νέα Υόρκη. Γράφει το κλασικό μονόπρακτο Λαίδη Φθειροζόλ (The Lady of Lackspur Lotion) που θα ανέβει πρώτη φορά επτά χρόνια μετά στο θέατρο Monceau στο Παρίσι. Για να εξασφαλίσει την επιβίωσή του κάνει διάφορες ευκαιριακές δουλειές: κλητήρας, παιδί του ασανσέρ, ταξιθέτης σε κινηματογράφους.

1943 Κλείνει συμβόλαιο έξι μηνών με τη Metro-GoldwinMayer. Καρπός της συνεργασίας είναι το σενάριο Ο επισκέπτης (The Gentleman Caller). Η εταιρεία το απορρίπτει, αλλά του παραχωρεί το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει το κείμενό του όπως εκείνος κρίνει – είναι η αρχική μορφή του Γυάλινου κόσμου (Glass Menagerie). Στις 13 Οκτωβρίου ανεβαίνει στο Κλήβελαντ το τρίπρακτο You Touched Me [Με άγγιξες]. Βασίζεται σε ένα διήγημα του Ντ. Χ. Λώρενς. Το γράφει μαζί με τον Ντόναλντ Ουίνταμ – η δεύτερη και τελευταία του απόπειρα να συνεργαστεί με άλλον στη συγγραφή θεατρικού κειμένου. Η Εντουίνα σε μια προσπάθεια να επισπεύσει τη θεραπεία της

37 κόρης της, Ρόουζ, δέχεται να την υποβάλουν σε προμετωπιαία λοβοτομή. Είναι μία από τις πρώτες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ρόουζ καταλήγει εγκλωβισμένη σε μία μόνιμη κατάσταση ημι-αφασίας. Ο Ουίλιαμς δεν θα συγχωρέσει ποτέ τους γονείς του για τη συγκατάθεσή τους.

1944 Πεθαίνει η γιαγιά του. Ο Κιπ Τίρναν πεθαίνει από όγκο στον εγκέφαλο τον Μάρτιο. Τον Ιούλιο ανεβαίνει στην Πασαντίνα, στο Λος Άντζελες, το έργο The Purification [Η κάθαρση]. Στις 26 Δεκεμβρίου ανεβαίνει Ο γυάλινος κόσμος στο Civic Theatre του Σικάγου.

1945 Στις 25 Μαρτίου ανεβαίνει για μία και

μοναδική παράσταση στην Πασαντίνα το Stairs to the Roof [Σκαλιά για τη σκεπή]. Στις 31 Μαρτίου Ο γυάλινος κόσμος ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη στο Playhouse Theatre, με διθυραμβικές κριτικές και βραβεύεται με το βραβείο των κριτικών της Νέας Υόρκης. Θα παιχτεί για 563 παραστάσεις και θα κάνει τον Ουίλιαμς να ενταχθεί στο πάνθεον των μεγαλύτερων αμερικανών δραματουργών. Στις 25 Σεπτεμβρίου ανεβαίνει το You Touched Me στη Νέα Υόρκη.

1946 Ανεβαίνει στο Λος Άντζελες το Portrait of a Madonna [Πορτραίτο μιας Μαντόνας].

1947 Συναντάει τον Φρανκ Μέρλο, εραστή και μόνιμο σύντροφό του για τα επόμενα δεκατέσσερα χρόνια. Στις 3 Δεκεμβρίου ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη στο θέατρο Μπάριμορ το Λεωφορείο ο Πόθος (A Streetcar Named Desire) σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν με την Τζέσικα Τάντυ και τον Μάρλον Μπράντο. Θα παιχτεί για 855 παραστάσεις και θα αποτελέσει ένα από τα εμβληματικά έργα του εικοστού αιώνα.

1948 Χωρίζουν οι γονείς του. Ανεβαίνει στο Ντάλας από τη Μάργκο Τζόουνς το Καλοκαίρι και καταχνιά (Summer and Smoke), σε σκηνογραφία Τζο Μιελζίνερ, που θα αποτελέσει μόνιμο συνεργάτη του Ουίλιαμς στις μεγάλες επιτυχίες του. Εκδίδεται το Ένα χέρι και άλλες ιστορίες (One Arm). Στις 28 Ιουλίου Ο γυάλινος κόσμος ανεβαίνει στο Λονδίνο. Με αφορμή την παράσταση ο Ουίλιαμς επισκέπτεται για πρώτη φορά την πόλη. Γνωρίζει τη Μαρία Μπρίτνεβα, επιστήθια φίλη και μετέπειτα κλη-

ρονόμο του. Ανεβαίνει στο Ντάλας το μονόπρακτο The Last of my Solid Gold Watches [Το τελευταίο από τα ολόχρυσα ρολόγια μου].

1949 Στις 12 Οκτωβρίου το Λεωφορείο ο Πόθος ανεβαίνει στο Λονδίνο σε σκηνοθεσία Λώρενς Ολίβιε. Μετά τον γύρο της Ευρώπης, ο Ουίλιαμς με τον Φρανκ Μέρλο και τον εφημέριο παππού του επιστρέφουν ως μία ιδιότυπη οικογένεια στη Φλόριντα και αγοράζουν ένα μπανγκαλόου στο Κι Ουέστ, μια περιοχή που θα αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλά έργα του.

1950 Εκδίδεται Η ρωμαϊκή άνοιξη της κυρίας Στόουν. Προβάλλεται η κινηματογραφική διασκευή του Γυάλινου κόσμου. Γράφει το μονόπρακτο Μίλα μου σαν τη βροχή (Talk to me Like the Rain and Let me Listen). Στις 29 Δεκεμβρίου ανεβαίνει στο Σικάγο το Τριαντάφυλλο στο στήθος.

1951 Στις 3 Φεβρουαρίου ανεβαίνει το Τριαντάφυλλο στο στήθος στη Νέα Υόρκη και κερδίζει το βραβείο Τόνι. Προβάλλεται η κινηματογραφική διασκευή του Λεωφορείο ο Πόθος με τη Βίβιαν Λη και τον Μάρλον Μπράντο.

1952 Η κινηματογραφική εκδοχή του Λεωφορείο ο Πόθος κερδίζει το βραβείο των κινηματογραφικών κριτικών της Νέας Υόρκης και τρία Όσκαρ για τις ερμηνείες. Στις 24 Απριλίου ανεβαίνει το Καλοκαίρι και καταχνιά (Summer and Smoke) στη Νέα Υόρκη.

1953 Εκδίδεται η συλλογή ποιημάτων Στον χειμώνα των πόλεων (In the Winter of the Cities). Στις 19 Μαρτίου ανεβαίνει το Καμίνο Ρεάλ (Camino Real) στη Νέα Υόρκη σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν. Παίζεται για 60 μόλις παραστάσεις και κατεβαίνει. Ο ίδιος δεν θα σταματήσει ποτέ να υποστηρίζει ότι είναι ένα από τα καλύτερα έργα του. Γράφει το σενάριο για την ταινία του Βισκόντι Senso.

1954

Εκδίδεται το Hard Candy [Καραμέλα]. Καταρρέει. Αρχίζει να αμφισβητεί σοβαρά τη συγγραφική ικανότητά του. Για να καταπολεμήσει τις κρίσεις πανικού γίνεται αλκοολικός και κάνει κατάχρηση ηρεμιστικών και ναρκωτικών ουσιών.

1955 Στις 24 Μαρτίου ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη η Λυσσασμένη γάτα (Cat on a Hot Tin Roof) σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν. Θρίαμβος: 694 παραστάσεις. Παίρνει τα βραβεία Πούλιτζερ και Τόνι. Πεθαίνει ο παππούς του σε ηλικία 97 ετών. Γράφει το μονόπρακτο Enemy: Time [Εχθρός: Ο χρόνος], που θα αποτελέσει την πρώτη εκδοχή του έργου Γλυκό πουλί της νιότης. Προβάλλεται η κινηματογραφική εκδοχή του Τριάνταφυλλο στο στήθος.

Mε τον Ελία Καζάν

Ο Μπαρτ Λάνκαστερ και η Άννα Μανιάνι στην ταινία Τριαντάφυλλο στο στήθος, 1955

Στην πλατεία Σλόαν, πριν από την πρεμιέρα του έργου Ορφέας στον Άδη, στο Royal Court, 1959

Η Τζέραλντιν Πέητζ και ο Πωλ Νιούμαν στην ταινία Γλυκό πουλί της νιότης, 1962

1956 Προβάλλεται η ταινία Baby Doll του Ελία Καζάν, το σενάριο της οποίας αποτελεί σύνθεση των μονόπρακτων Είκοσι επτά βαγόνια γεμάτα βαμβάκι (Twenty Seven Wagons Full of Cotton) και A Long Stay Cut Short [Μια μακριά επίσκεψη που κόπηκε απότομα]. O καθολικός καρδινάλιος Σπέλμαν σπεύδει να την κατακεραυνώσει, βάζοντάς την σε μαύρη λίστα. Η πρώτη εκδοχή του έργου Γλυκό πουλί της νιότης (Sweet Bird of Youth) ανεβαίνει στο Μαϊάμι στις 16 Απριλίου από τον Τζορτζ Κήθλι.

1957 Στις 21 Μαρτίου ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη το Ορφέας στον Άδη (Orpheus Descending) σε σκηνοθεσία Χάρολντ Κλέρμαν. Το έργο κατεβαίνει μετά από δυο μήνες με πολύ κακές κριτικές. Στις 8 Απριλίου το Καμίνο Ρεάλ ανεβαίνει στο Λονδίνο. Πεθαίνει ο πατέρας του και αρχίζει ψυχανάλυση. Ο ψυχαναλυτής του ασκεί πιέσεις για να σταματήσει τη συγγραφή και να γίνει ετεροφυλόφιλος.

1958 Στις 30 Ιανουαρίου ανεβαίνει στο Λονδίνο η Λυσσασμένη γάτα. Στις 7 Φεβρουαρίου ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη το Garden District [Η γειτονιά με τους κήπους] και στις 16 Σεπτεμβρίου στο Λονδίνο. Αποτελείται από δύο μονόπρακτα το Κάτι ανείπωτο (Something unspoken) και το Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι (Suddenly Last Summer). Προβάλλεται η κινηματογραφική διασκευή της Λυσσασμένης γάτας σε σκηνοθεσία Ρίτσαρντ Μπρουκς. Αποφασίζει να σταματήσει την ψυχανάλυση και συνεχίσει την κωμωδία που γράφει, όπως λέει… είναι το Γλυκό πουλί της νιότης.

1959 Στις 15 Ιανουαρίου ανεβαίνει το Τριαντάφυλλο στο στήθος στο Λονδίνο. Τον Φεβρουάριο πηγαίνει στη Νέα Υόρκη για να παρακολουθήσει τις πρόβες για το Γλυκό πουλί. Οι διαφωνίες του με τον Ελία Καζάν και τη σύζυγό του είναι ομηρικές. Στις 10 Μαρτίου το Γλυκό πουλί ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη με τον Πωλ Νιούμαν και την Τζέραλντιν Πέητζ. Στις 14 Απριλίου ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη το δράμα για τον Ντ. Λώρενς, I Rise in Flames, Cried the Phoenix [Ξαναγεννιέμαι μεσ’ από τις φλόγες, φώναξε ο Φοίνικας]. Στις 14 Μαΐου, το Ορφέας στον Άδη ανεβαίνει στο Λονδίνο. Προβάλλεται η κινηματογραφική εκδοχή του Ξαφνικά το τελευταίο καλοκαίρι (Suddenly Last Summer). Ταξιδεύει στην Κούβα, όπου συναντάει τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ και τον Φιντέλ Κάστρο.

39

1960 Στις 10 Νοεμβρίου ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη η Περίοδος προσαρμογής (Period of Adjustment). Κυκλοφορεί Ο φυγάς (Fugitive Kind), η κινηματογραφική εκδοχή του Ορφέας στον Άδη, σε σκηνοθεσία Σίντνεϋ Λιούμετ.

1961 Στις 29 Δεκεμβρίου ανεβαίνει η Νύχτα της Ιγκουάνα στη Νέα Υόρκη με μεγάλη επιτυχία (316 παραστάσεις). Προβάλλονται οι κινηματογραφικές εκδοχές των Καλοκαίρι και καταχνιά και Η ρωμαϊκή άνοιξη της κυρίας Στόουν.

1962 Η νύχτα της Ιγκουάνα κερδίζει το βραβείο των κριτικών της Νέας Υόρκης και το Τόνι για το καλύτερο κείμενο. Στις 13 Ιουνίου η Περίοδος προσαρμογής γίνεται ο μεγαλύτερος εισπρακτικός θρίαμβος του Ουίλιαμς στη Βρετανία. Στις 11 Ιουλίου, ο Τελευταίος επισκέπτης (The Milk Train Does not Stop Here Anymore) ανεβαίνει στο φεστιβάλ του Σπολέτο, στην Ιταλία. Προβάλλονται οι κινηματογραφικές εκδοχές των έργων Γλυκό πουλί της νιότης και Περίοδος προσαρμογής.

1963 Η μητέρα του Εντουίνα δημοσιεύει το αυτοβιογραφικό Remember me to Tom [Θυμίστε με στον Τομ]. Στις 16 Ιανουαρίου ο Τελευταίος επισκέπτης έχει την αμερικανική του πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη. Ο Φρανκ Μέρλο πεθαίνει από καρκίνο του πνεύμονα.

1964 Προβάλλεται η κινηματογραφική εκδοχή της Ιγκουάνα σε σκηνοθεσία Τζον Χιούστον.

1965 Η Νύχτα της Ιγκουάνα ανεβαίνει στην Αγγλία και βραβεύεται από την Ένωση Κριτικών του Λονδίνου ως καλύτερο ξένο έργο. Μετακομίζει στη Νέα Υόρκη.

1966 Εκδίδεται το The Knightly Quest [Η Σταυροφορία]. Στις 22 Φεβρουαρίου ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη το Slapstick Tragedy [Φαρσοτραγωδία ή Τραγική Αρλεκινάδα]. Απαρτίζεται από τα μονόπρακτα: The Mutilated [Η ακρωτηριασμένη] και Gnädiges Fraulein. Προβάλλεται η κινηματογραφική εκδοχή του Προς κατεδάφιση (This Property is Contemned). Συνειδητοποιεί ότι λόγω των εξαρτήσεών του από το αλκοόλ και τα ηρεμιστικά δεν είναι σε θέση πλέον να ζει μόνος του. Προσλαμβάνει τον πρώτο πληρωμένο σύντροφό του, Ουίλιαμ Γκλάβιν.

1967 Πρεμιέρα στο Λονδίνο του Έργο για δύο πρόσωπα (Two Character Play).

1968 Στις 27 Μαρτίου ανεβαίνει το Βασίλειο της Γης (Kingdom of the Earth) στη Νέα Υόρκη ύστερα από έντονες διαφωνίες ανάμεσα στον παραγωγό και το συγγραφέα για τον τίτλο στο Μπρόντγουαιη επεκράτησε η άποψη του παραγωγού και το έργο ονομάστηκε Οι επτά κάθοδοι της Μερτλ (Seven Descents of Myrtle). Στις 23 Ιουνίου διαδόθηκαν ψευδείς φήμες για τη δολοφονία του Ουίλιαμς, αφού μετά από ένα μυστηριώδες τηλεφώνημα ο αδελφός του Ντάκιν πείστηκε ότι κινδύνευε η ζωή του συγγραφέα. Τον Νόεμβριο ανεβαίνουν Το γλυκό πουλί της νιότης και ο Τελευταίος επισκέπτης στην Αγγλία. Προβάλλεται το BOOM! η κινηματογραφική εκδοχή του Τελευταίου επισκέπτη.

1969

Βαπτίζεται ρωμαιοκαθολικός. Στις 11 Μαΐου ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη το Σε ένα μπαρ ενός ξενοδοχείου στο Τόκιο. Εισάγεται για τρεις μήνες στην ψυχιατρική κλινική του νοσοκομείου Μπαρνς στο Σαιντ Λούις. Προβάλλεται το Ο τελευταίος κληρονόμος (Last of the Mobile Hot Shots) κινηματογραφική απόδοση του Βασιλείου της γης που στην Ευρώπη κυκλοφόρησε ως Blood Kin. Βραβεύεται με τιμητικό διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο του Μιζούρι και χρυσό μετάλλιο από την Αμερικανική ακαδημία τεχνών και γραμμάτων. Ξεσπάει σκάνδαλο για μια διαφήμιση στο περιοδικό Life που περιείχε υβριστικά σχόλια κατά του Ουίλιαμς. Παθαίνει ξανά νευρικό κλονισμό και ο μικρός του αδελφός Ντάκιν τον βάζει σε ψυχιατρική κλινική στο Σαιντ Λούις, όπου ο Ουίλιαμς παραμένει μέχρι τον Δεκέμβριο. Εκεί κατά τη διάρκεια της απεξάρτησης παθαίνει δύο καρδιακές προσβολές και σειρά από επιληπτικές κρίσεις.

1970 Προβάλλεται από τον τηλεοπτικό σταθμό PBS το Δεν μπορώ να φανταστώ αύριο (I Can’t Imagine Tomorrow). Στο θέατρο Waterfront Playhouse του Κι Ουέστ ανεβαίνει είκοσι δύο χρόνια μετά τη συγγραφή του το μονόπρακτο A Perfect Analysis Given by a Parrot [Μια τέλεια ανάλυση από έναν παπαγάλο] σε σκηνοθεσία του ίδιου. Το έργο δεν είναι

παρά η πέμπτη σκηνή της πρώτης πράξης του έργου Τριαντάφυλλο στο στήθος. Πηγαίνει στην Ιαπωνία και συναντάει τον Γιούκιο Μίσιμα λίγο πριν από την τελετουργική του αυτοκτονία.

1971 Ανεβαίνει στο Μπαρ Χάρμπορ του Μέην το Confessional [Εξομολογητήριο]. Τον Ιούλιο ανεβαίνει στο Σικάγο η Κραυγή (Outcry), μια νέα εκδοχή του Έργου για δύο πρόσωπα. Μετά από την αποτυχία του έργου ο Ουίλιαμς φεύγει από την ατζέντισσά του Ώντρεϊ Γουντ και συνεργάζεται με τον Μπιλ Μπαρνς.

1972 Τον Απρίλιο ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη το Small Craft

Μπροστά στον καθεδρικό ναό στο Σαιντ Λούις, 1977

Warnings [Απαγορευτικό απόπλου]. Ο Ουίλιαμς κάνει το ντεμπούτο του ως ηθοποιός παίζοντας τον ρόλο του Ντοκ στις πρώτες πέντε παραστάσεις του έργου. Πολλοί κριτικοί θα το κατατάξουν στα ώριμα του έργα συγκρίνοντας το με το Ο παγοπώλης έρχεται. Θα αποτελέσει την τελευταία εισπρακτική επιτυχία του (200 παραστάσεις). Βραβεύεται με το ετήσιο αριστείο Αμερικανικού Θεάτρου και δεύτερο τιμητικό διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο του Χάρτφορντ.

1973 Τον Ιανουάριο ανεβαίνει το Small Craft Warnings στο Λονδίνο. 1η Μαρτίου ανεβαίνει η Κραυγή σε δεύτερη, ανανεωμένη εκδοχή, στη Νέα Υόρκη. Το έργο κατεβαίνει μετά από δώδεκα παραστάσεις. Προβάλλεται η κινηματογραφική εκδοχή του έργου Γυάλινος κόσμος.

1974 Εκδίδεται το Eight Mortal Ladies Possessed [Οκτώ θνητές κυρίες δαιμονίζονται]. Ο Ουίλιαμς παίρνει το βραβείο Entertainment Hall of Fame και τιμητικό μετάλλιο για τη Λογοτεχνία από τον Εθνικό Σύλλογο Τεχνών. Ανεβαίνει το The Latter Days of a Celebrated Soubrette [Οι ύστατες μέρες μιας περίφημης σουμπρέτας], επεξεργασμένη εκ νέου εκδοχή του Gnädiges Fräulein.

1975 Εκδίδεται το Ο Μωυσής και ο κόσμος της λογικής και τα Απομνημονεύματα του, όπου αναφέρεται ανοιχτά στους εθισμούς, τις οικογενειακές κρίσεις και την ομοφυλοφιλία του. Στις 14 Αυγούστου ανεβαίνει με καθυστέρηση μίας δεκαετίας το Έργο για δυο πρόσωπα στη Νέα Υόρκη.

1976 Στις 20 Ιανουαρίου ανεβαίνει το This is – An Entertainment [Αυτό είναι (κάτι ψυχαγωγικό)] στο Σαν Φρανσίσκο. Στις 18 Ιουνίου ανεβαίνει στη Βοστώνη το δίπρακτο Red Devil Battery Sign [Η γιγαντοαφίσα για τις μπαταρίες Κόκκινος διάβολος] και κατεβαίνει μετά από δέκα μόλις μέρες. Πρωταγωνιστεί ο Άντονι Κουήν, ο οποίος μοίραζε προσκλήσεις στους θεατές πριν από τις παραστάσεις προσπαθώντας να τους πείσει να φέρουν φίλους και γνωστούς να δουν το έργο.

40 Γλυκό πουλί της νιότης

41 Στις 23 Νοεμβρίου ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη μια νέα εκδοχή του Καλοκαίρι και καταχνιά, Οι εκκεντρικότητες του αηδονιού (Eccentricities of the Nightingale). Στις 17 Δεκεμβρίου ανεβαίνει ο Κόκκινος Διάβολος στη Βιέννη. Εκδίδεται η δεύτερη συλλογή ποιημάτων του με τίτλο Androgyne, Mon Amour [Ανδρόγυνε, έρωτα μου]. Ορίζεται Πρόεδρος της καλλιτεχνικής επιτροπής του Φεστιβάλ Καννών. Εκδίδεται το Letters to Donald Windham [Γράμματα στο Ντόναλντ Ουίνταμ].

1977 Ανεβαίνουν τα έργα Demolition Downtown [Κατεδάφιση κάπου στο κέντρο] και Γιγαντοαφίσα στο Λονδίνο, το Vieux Carrè στη Νέα Υόρκη. Ο τίτλος του τελευταίου αναφέρεται σε μια παλιά συνοικία της Νέας Ορλεάνης. Θα κατέβει μετά από έξι μόλις παραστάσεις. Στο δημοτικό κολλέγιο Florida Keys αφιερώνεται ειδική πτέρυγα για τη Σχολή Καλών Τεχνών Τενεσί Ουίλιαμς.

1978 Το Βασίλειο της γης και το Vieux Carrè

ανεβαίνουν στο Λονδίνο. Στις 5 Ιουνίου το Μια υπέροχη Κυριακή για εκδρομή (A Lovely Sunday for Crève Coeur ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Αμερική, στο Φεστιβάλ Σπολέτο στη Βόρεια Καρολίνα. Η oυρά του τίγρη, η θεατρική εκδοχή του Baby Doll ανεβαίνει στην Ατλάντα.

1979 Στις 10 Ιανουαρίου το Crève Coeur ανε-

Νοέμβριο παρουσιάζεται σε μορφή εργαστηρίου στο Σικάγο το Some Problems for the Moose Lodge [Κάποια προβλήματα για την οικία Μους], αρχική εκδοχή του κατοπινού A House not Meant to Stand [Ένα σπίτι που ήταν για να πέσει].

1981 Το έργο The Notebook of Trigorin [Το σημειωματάριο του Τριγκόριν], διασκευή του Γλάρου του Τσέχωφ, ανεβαίνει στο Βανκούβερ. Στις 24 Αυγούστου ανεβαίνει στη Νέα Υόρκη το Something Cloudy, Something Clear [Κάτι θαμπό, κάτι ξεκάθαρο].

1982 Στις 8 Μαΐου ανεβαίνει στο Σικάγο το

Σπίτι. Τον Ιούνιο του αναθέτει το Φεστιβάλ Τεχνών του Νέου Κόσμου να γράψει ένα έργο. Όταν τους παραδίδει το Now the Cats with the Jeweled Claws [Τώρα οι γάτες με τα μπιζού νύχια], το απορρίπτουν λόγω της συντομίας του. Εκδίδονται τα έργα It Happened the Day the Sun Rose [Συνέβη τη μέρα που ανέτειλε ο ήλιος] και The Bag People [Ρακοσυλλέκτες]. Ο Ουίλιαμς γιορτάζει τα εβδομηκοστά του γενέθλια. Γράφει το τελευταίο του έργο, ένα μονόπρακτο γκραν-γκινιόλ με τίτλο The Remarkable Rooming House of Mme le Monde [Η καταπληκτική πανσιόν της Μαντάμ Λε Μοντ]. Θεωρείται το πιο δυσάρεστο και διεφθαρμένο έργο που έγραψε ποτέ.

βαίνει στη Νέα Υόρκη. Τον ληστεύουν πολλές φορές στον δρόμο και τον αντιμετωπίζουν με βιαιότητα οι «αλήτες» στο Κι Ουέστ, στη Φλώριντα. Του κλέβουν τον σκύλο, του λεηλατούν το σπίτι και του σκοτώνουν τον κηπουρό. Στο δωμάτιο του κηπουρού, όμως, ανακαλύπτει πως του είχε κλέψει χειρόγραφα, χαρτιά και μεγάλο τμήμα του φωτογραφικού αρχείου του. Στη Νέα Υόρκη ανεβαίνει μια ακόμα απόπειρά του για πειραματικό θέατρο, το Kirche, Kuchen und Kinder.

1983 Στις 24 Φεβρουαρίου ο Ουίλιαμς βρί-

1980

Αντώνης Γαλέος

Στις 25 Ιανουαρίου παρουσιάζεται στο κέντρο παραστασιακών τεχνών Τενεσί Ουίλιαμς το Will Mr. Merriwether Return from Mephis? [Θα επιστρέψει ο κύριος Μεριουέδερ από το Μέμφις;]. Στις 26 Μαρτίου ανεβαίνει στο Σικάγο το έργο Clothes for a Summer Hotel [Ρούχα για ένα καλοκαιρινό ξενοδοχείο]. Τον

σκεται νεκρός στο δωμάτιό του στο ξενοδοχείο Elysée στη Νέα Υόρκη. Ο ιατροδικαστής ανακοινώνει ότι ο θάνατος επήλθε από ασφυξία λόγω της κατάποσης ενός πλαστικού πώματος «όπως αυτά που χρησιμοποιούνται στις ενδορρινικές συσκευές». Ο τάφος του βρίσκεται σε εκείνον της μητέρας του, στο Σαιντ Λούις, στο Μιζούρι.

Δημήτρης Κολοβός, Μίλτος Σαμαράς

Γιάννης Τσάτσαρης, Ιφιγένεια Δεληγιαννίδη

Κοραλία Καράντη, Μέμος Μπεγνής

Το Γλυκό πουλί της νιότης στην Ελλάδα Θεατρική περίοδος 1959-60 Θέατρο Τέχνης Ημερομηνία πρώτης παράστασης:16/03/1960 Μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης, Σκηνοθεσία: Κάρολος Κουν, Σκηνικά: Γιάννης Στεφανέλλης, Κοστούμια: Ντέννη Βαχλιώτη, Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Διανομή: Μελίνα Μερκούρη (Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο), Γιάννης Φέρτης (Τσανς Ουέην), Κώστας Μπάκας (Μπος Φίνλεϋ), Μίμης Κουγιουμτζής (Τομ Φίνλεϋ), Γιώργος Κωνσταντίνου (Τζωρτζ Σκάντερ), Μάγια Λυμπεροπούλου (Χέβενλυ Φίνλεϋ), Αναστασία Πανταζοπούλου (Θεία Νόνι), Μαρία Μαρμαρινού (Λούσυ), Γιώργος Λαζάνης (Άγνωστος)1, Θάνος Κανέλλης (Σταφ)2, Ελένη Σαγιάνου (Βάιολετ), Θεόδωρος Κατσαδράμης (Σκότι), Χρήστος Δοξαράς (Τσαρλς), Νίκος Κούρος (Νταν Χάτσερ), Γιώργος Λεφεντάριος (Φλάι), Ιάκωβος Ψαράς (Μπαντ) Επανάληψη: 9-21/08/1960, Δημοτικό Θέατρο Πάρκου, Θεσσαλονίκη Αλλαγές στη διανομή: Γιώργος Κωνσταντίνου (Μπος Φίνλεϋ), Αλέκος Ουδινότης (Τζωρτζ Σκάντερ), Διαγόρας Χρονόπουλος (Σταφ)2, Σοφία Μιχοπούλου (Θεία Νόνι)

Θεατρική περίοδος 1979-80 Θέατρο Αθηνά Θίασος Μελίνας Μερκούρη-Γιάννη Φέρτη Ημερομηνία πρώτης παράστασης: Ιανουάριος του ‘80 Μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης, Σκηνοθεσία: Ζυλ Ντασσέν, Σκηνικά-κοστούμια: Διονύσης Φωτόπουλος, Βοηθός σκηνοθέτη: Μανουέλλα Παυλίδου Διανομή: Μελίνα Μερκούρη (Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο), Γιάννης Φέρτης (Τσανς Ουέην), Γιώργος Μοσχίδης (Μπος Φίνλεϋ), Γρηγόρης Βαλτινός (Τομ Φίνλεϋ), Άλκης Παναγιωτίδης (Τζωρτζ Σκάντερ), Σμαράγδα Σμυρναίου (Χέβενλυ Φίνλεϋ), Μίρκα Παπακωνσταντίνου (Λούσυ), Μηνάς Κωνσταντόπουλος (Άγνωστος)1, Γιώργος Σταμάτης (Σταφ)2, Μπέτυ Θεοφίλου (Βάιολετ), Αλέξης Σταυράκης (Σκότι), Άγγελος Γεωργιάδης (Νταν Χάτσερ), Βάσω Φαραντάτου, Μαριάννα Καστάνια, Γιώργος Γκαγκούδης, Ανδρέας Μονογυιός. Θεατρική περίοδος 1990-91 Θέατρο Αλίκη Θίασος Αλίκης Βουγιουκλάκη Ημερομηνία πρώτης παράστασης: 29/11/1990 Μετάφραση-απόδοση: Μάριος Πλωρίτης, Σκηνοθεσία: Ανδρέας Βουτσινάς, Μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης, Σκηνικά: Μανόλης Παντελιδάκης, Βοηθός σκηνοθέτη: Τόλης Σταματίκος Διανομή: Αλίκη Βουγιουκλάκη (Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο) Κώστας Σπυρόπουλος (Τσανς Ουέην), Τίμος Περλέγκας (Μπος Φίνλεϋ), Κώστας Ίτσιος (Τομ Φίνλεϋ), Σπύρος Κωνσταντινίδης (Τζωρτζ Σκάντερ), Λίνα Μαρκάκη (Χέβενλυ Φίνλεϋ), Γιάνκα Αβαγιανού (Λούσυ), Στέλιος Μάινας (Άγνωστος)2, Παναγιώτης Μέντης (Σκότι), Μπάμπης Κατσούλης (Νταν Χάτσερ), Aλέξανδρος Ρήγας (Φλάι), Ζανό Ντάνιας (Μπαντ)

45

θεατρική περίοδος 2001-02 Θέατρο Χώρα Ημερομηνία πρώτης παράστασης:13/11/2002 Μετάφραση: Αντώνης Γαλέος, Δραματουργική επεξεργασία: Πέτρος Ζούλιας, Αντώνης Γαλέος, Σκηνοθεσία: Πέτρος Ζούλιας, Σκηνικά-κοστούμια: Αναστασία Αρσένη, Μουσική επένδυσηενορχήστρωση: Κορνήλιος Σελαμσής, Φωτισμοί: Φίλιππος Κουτσάφτης, Κινησιολογία: Μάγδα Γεροσίδερη, Video art: Νίκος Ζάππας, Μακιγιάζ: Αργυρώ Κουρουπού, Βοηθός σκηνοθέτη: Κατερίνα Καμαρινοπούλου, Βοηθός σκηνογράφου: Μαρία Βερδούκα Το ομώνυμο τραγούδι της παράστασης είναι της Δήμητρας Γαλάνη και της Μαριαννίνας Κριεζή. Το θέμα του θρήνου είναι της Δήμητρας Γαλάνη. Στην παράσταση έπαιξε ακορντεόν ο Παναγιώτης Τσεβάς.

Διανομή: Άννα Παναγιωτοπούλου (Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο), Γιώργος Πυρπασόπουλος (Τσανς Ουέην), Φώτης Μακρής (Τσαρλς / Σκότι), Σπύρος Πούλης (Τζωρτζ Σκάντερ / Αντιρρησίας), Μαρίνος Δεσύλλας (Τομ Φίνλεϋ), Θοδωρής Προκοπίου (Φλάι / Μπαντ), Χριστίνα Παπαμίχου (Χέβενλυ Φίνλεϋ), Ιφιγένεια Αστεριάδη (Δεσποινίς Λούσυ), Παναγιώτης Τσεβάς (Μπάρμαν), Γιάννης Μποσταντζόγλου (Μπος Φίνλεϋ) Θεατρική περίοδος 2010-11 Εθνικό Θέατρο Ημερομηνία πρώτης παράστασης: 30/01/2011 Μετάφραση: Έφη Γιαννοπούλου, Σκηνοθεσία: Έφη Θεοδώρου, Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη, Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη, Μουσική: Νίκος Πλάτανος, Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης, Βοηθός σκηνοθέτη: Γκέλυ Καλαμπάκα, Βοηθός σκηνογράφου: Ελίνα Λούκου Διανομή: Μαρία Σκουλά (Αλεξάνδρα Ντελ Λάγκο), Ανδρέας Κωνσταντίνου (Τσανς Ουέην), Μιχάλης Αφολαγιάν (Φλάι / Τσαρλς), Κώστας Βασαρδάνης (Τζωρτζ Σκάντερ), Μάνος Βακούσης (Μπος Φίνλεϋ), Προμηθέας Αλειφερόπουλος (Τομ Φίνλεϋ), Λένα Παπαληγούρα (Χέβενλυ Φίνλεϋ), Υβόνη Μαλτέζου (Θεία Νόνι), Θεοδώρα Τζήμου (Μις Λούσυ), Γιώργος Τζαβάρας (Νταν Χάτσερ / Σταφ2), Θεμιστοκλής Πάνου (Ο προβοκάτορας)1, Γιάννης Τσεμπερλίδης (Μπαντ), Γιώργης Τσουρής (Σκότι)

Αποσπάσματα από τον ρόλο της Αλεξάνδρας Ντελ Λάγκο ερμήνευσε και η Κάτια Γέρου στην παράσταση Από της ζωής τα μέρη χάθηκαν οι ποιητές, ένα αφιέρωμα για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Καρόλου Κουν, που παρουσίασε το ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου, σε συνεργασία με τη Γυμναστική Εταιρεία Αγρινίου, κατά τη θεατρική περίοδο 2008-2009, με αποσπάσματα έργων που ανέβασε ο Κουν στην Ελλάδα, σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Συρραφή κειμένων: Αγαθή Δημητρούκα, Μετάφραση: Μάριος Πλωρίτης, Σκηνοθεσία: Βασίλης Νικολαΐδης, Σκηνικός χώρος: Γιώργος Ζιάκας, Επιμέλεια κίνησης: Έφη Καρακώστα. Η παράσταση μεταφέρθηκε στο Θέατρο Τέχνης, το 2009 και παίχθηκε για έναν μήνα.

1. Στην παρούσα παράσταση: Αντιρρησίας 2. Στην παρούσα παράσταση: Μπάρμαν

Υπεύθυνοι παράστασης

Γραφειο Παραγωγης & περιοδειων

Οδηγός σκηνής Αθηνά Σαμαρτζίδου

Συντονιστρια Βούλα Γεωργιάδου

Μηχανικοί σκηνής Τιμόθεος Τσαμασλίδης Στέφανος Σαμαρτζίδης

ΤΜΗΜΑ ΣΚΗΝΩΝ & ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ

Χειριστής κονσόλας φωτισμών Κώστας Θωμάς Χειριστής κονσόλας ήχου Νίκος Δρακόπουλος Χειριστής κονσόλας βίντεο Κώστας Χουλιάρας Φροντιστής Γιάννης Κλειδέρης Ενδύτρια Κωνσταντίνα Μαντζούκα Κατασκευές σκηνικών & κοστουμιών Εργαστήρια ΚΘΒΕ

Προϊστάμενος Στέλιος Τζολόπουλος ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ Μηχανικών σκηνής Κώστας Γεράσης Ηλεκτρολόγων Τάσος Δαηλίδης

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΜΗΜA Προϊσταμένη Ιωάννα Καρτάση ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ Ασφάλειας-ΦύλαξηςΚαθαριότητας Ανέστης Καραηλίας ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Προϊστάμενος Μιχάλης Χώρης ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ

Ηχητικών Γιάννης Αμπατζόγλου

Μηχανογράφησης λογιστηρίουΚεντρικό ταμείο Στέργιος Κεχαγιάς

Φροντιστών-κατασκευών φροντιστηριακού υλικού Νίκος Συμεωνίδης

Επεξεργασίας οικονομικών στοιχείων Αθανάσιος Τσολάκης

Σκηνογραφικών εργαστηρίων Ζαχαρίας Παπαδόπουλος

Προμηθειών-Διαχείρισης υλικού Κατερίνα Καράγαλη

Ραπτριών Ζωή Βλάχου Εργατών σκηνής-οδηγών Χάρης Πασχαλίδης

ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Προϊσταμένη Ελπίδα Βιάννη ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ

Υπεύθυνοι χώρων Δημήτρης Καβέλης Ανέστης Καραηλίας Γιώργος Κασσάρας Δημήτρης Μητσιάνης Βασίλης Μυτηλινός (χρέη υπευθύνου) Περικλής Τράιος

Διεθνών Σχέσεων Αμαλία Κοντογιάννη Τύπου & Δημοσίων Σχέσεων Καρίνα Ιωαννίδου Αρχείου–Βιβλιοθήκης Δήμητρα Βαλεοντή

Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος Εθνικής Αμύνης 2, 546 21, Θεσσαλονίκη T. 2315 200 000 E. info@ntng.gr

www.ntng.gr

Τενεσί Ουίλιαμς

Γλυκό πουλί της νιότης Θεατρική περίοδος 2013-2014 Αρ. δελτίου 650 (246)

ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΘΒΕ Συντονισμός έκδοσης Ελπίδα Βιάννη

Πηγές φωτογραφικού υλικού:

Χορηγοί Επικοινωνίας

1. Kenneth Holditch, Richard Freeman Leavitt, Tennessee Williams and the South, University Press of Mississippi, 2002. 2. Ronald Hayman, Tennessee Williams, Everyone Else is an Audience, Yale University Press, 1993. 3. Αρχείο Θεάτρου Τέχνης

Επιμέλεια έκδοσης Αιμιλία Καρακόκκινου Γραφιστική επιμέλεια Σταύρος Καρανταγλής Φωτογραφίες δοκιμών Γιώργος Χρυσοχοΐδης Παραγωγή εντύπου Chromotyp

Με την υποστήριξη

Ευχαριστούμε θερμά τους: Αχιλλέα Χαρίτο, Γιώργο Ξενία, Σταμάτη Γιατράκο, Κωνσταντίνα Μαντζούκα, Φαίδωνα Χατζηαντωνίου και Νίκο Θεοδωράκη για τη συμβολή τους στην παράσταση.